Mæna 2015

menningarheimum. Þetta er vandinn sem snýr
að „huglægni“ fagurfræðilegra gilda. Hins vegar
er það vandinn sem snýr að þeim kerfum sem
sam félagið hefur komið sér upp til þess að byggja
ákvarðanir sínar í umhverfis málum á – en þessi
kerfi eru ekki gerð til þess að fanga og taka tillit
til þessara gilda. Þessi vandamál eru augljós lega
tengd. Það er vegna hinnar téðu hug lægni fagurfræðilegra
gilda sem þau passa ekki inn í þau kerfi
sem við höfum og byggja á vísindalegum og hlutlægum
útreikn ingum sem eru ekki gerðir til að ná
utan um huglæg gildi.
En í hverju felast þessi huglægu gildi landslags? Hugtökin
fegurð og hið fagurfræðilega leika mikil vægt hlutverk í
skilningi okkar á landslagi. Lands lag er hugtak sem hefur
mörg lög merkingar, eins og fegurð hefur landslag verið
túlkað bæði út frá hlutlægum eigin leikum eða huglægri
reynslu þess sem dvelur í landslaginu. Margir fræðimenn
hafa á síðustu árum gagnrýnt ofur áherslu á hið sjónræna
í túlkun á landslagshugtakinu og hvatt til víðari skilnings á
landslagi sem sambandi eða samræðu milli manns og lands
sem skapast í gegnum upplifun fólks af og í lands laginu.
Þannig hefur viðleitnin verið að færa áhersluna frá hlutlægum
(sjónrænum) þáttum landslagsins yfir á hug læga
þætti sem birtast í upplifun þess sem dvelur í lands laginu.
Þar sem áhersla á hið sjónræna (og þar með fjar lægð áhorfandans)
hefur einnig verið miðpunktur athygl innar í skilningi
á fegurð og hinu fagurfræðilega 4 hefur tilhneig ingin
verið sú að ýta fegurðinni til hliðar með hinu sjónræna
þegar ætlunin er að víkka út landslags hugtakið. En ég færi
rök fyrir því að í stað þess að túlka fegurð aðeins út frá hinu
sjón ræna, ættum við frekar að skilja fegurð og hið fagurfræði
lega í mun víðara samhengi út frá því sambandi og
sam tvinnun vitundar og viðfangs sem reynslan af fegurð
ein kennist af. 5 Ef fegurðarhutakið er víkkað út á þennan
hátt er ekki hægt að segja að áhersla á fegurð í skilningi
okkar á land slagshugtak inu stuðli að því að smætta landslag
niður í hið sjónræna; frekar hjálpar þá fegurðarhugtakið
okkur að skilja hvers konar samræða það er sem á sér stað
á milli manns og lands og við köllum landslag. 6
Þegar við ræðum um fagurfræði legt, upp lifunar- og til finningalegt
gildi landslags erum við að vísa í upplifun; upplifun
sem við segjum sögur af. Ef við viljum fanga þetta
gildi þurfum við að skoða upplifanir, sögur einstak linga
og samfélaga, því að það er þar sem maður og lands lag
mætast – það eru þessar sögur sem skapa merk ingu
og gildi landslags. Vandamálið er að þau kerfi sem við
höfum eru ekki hönn uð til að skoða upp lifanir.
17 Utan kerfis: Landslag og fegurð
Guðbjörg R. Jóhannesdóttir