Mat á „fagurfræðilegu, upplifunarbundnu og tilfinningalegu gildi íslensks landslags“ er ekki hægt að setja upp í tölfræðilegu línuriti, en það þýðir ekki að ómögulegt sé að taka tillit til landslagsfegurðar í ákvarðanatöku. Með því að skoða náið þær sögur sem við segjum af fagurfræðilegum landslagsupplifunum án þeirra fordóma að þessar upplifanir séu algerlega huglægar og afstæðar og þess vegna óáreiðanleg gögn um gildi landslags, er hægt að gera grein fyrir gildi og merkingu landslags. Slík greinargerð getur sagt okkur hvers kyns upplifanir landslagið kallar fram; hvaða hlutlægu eiginleikar skapa hvaða viðbrögð; og hvernig fagurfræðilegar upplifanir og mælikvarðar breytast með tímanum og eru mismunandi eftir menn ingarheimum. Þetta eru spurningar sem hægt er að svara og þeim ættum við að svara. Það er kominn tími til að hætta að láta hefðbundnar hugmyndir um hlut lægni eða huglægni landslagsfegurðar koma í veg fyrir að við uppgötvum gildi og merkingu fagurfræði legra upplifana okkar af landslagi. 1 Þóra Ellen Þórhallsdóttir, Þor varður Árnason, Hlynur Bárðarson og Karen Pálsdóttir. Íslenskt landslag: Sjónræn einkenni, flokkun og mat á fjöl breytni. Skýrsla unnin fyrir Orkustofnun í tengslum við vinnu við Rammaáætlun um vernd og nýtingu náttúrusvæða með áherslu á vatnsafl og jarðhitasvæði, Háskóli Íslands, Reykjavík, 2010. 2 Sjá: Edda R.H. Waage og Karl Benediktsson. „Performing Exp ertise: Landscape, Governmentality and Conservation Planning in Iceland.“ Journal of Environmental Policy and Planning 12(1), 2010, 1–22. Greinin byggir á viðtölum við aðila sem unnu að Náttúruverndaráætlun 2004–2008. 3 Ég hafði samband við aðila innan háskólasamfélagins sem ég vissi að höf ðu fengist við landslag á einn eða annan hátt í rannsóknum sínum, og svo hafði ég samband við þær opinberu stofnanir sem fást við náttúruvernd og mat á náttúru og bað um að þær sendu fulltrúa sem hafði unnið með landslagsmál og/eða umhverfismat. Hópurinn samanstóð á endanum af níu manns, sex frá háskólasamfélaginu og þremur frá opinberum stofnunum (líffræðingar, landfræðingar, umhverfisfræðingar, mannfræðingar, landslagsarkitektar og listamenn) og þeir höfðu unnið með landslag í ólíku samhengi. Fundur hópsins var tekinn upp með upptökutæki með samþykki þátttakenda, auk þess sem ritari skráði niður umræðuna. Upptakan var svo afrituð námkvæmlega og að lokum fór gagnagreining fram þar sem framkvæmd var opin kóðun til að finna meginþemun, og síðar markviss kóðun til að rýna betur í þemun og draga fram aðalatriði. 4 Guðbjörg R. Jóhannesdóttir og Sigríður Þorgeirsdóttir. „Endur heimt fegurðar á tímum náttúru.“ Hugur 23, 2011, bls. 89–105. 5 Guðbjörg R. Jóhannesdóttir. „Háleit fegurð: Fegurðarhugtakið í feminískum og fyrirbærafræðilegum skilningi“, Hugur 22, 2010, bls. 71–85. 6 Önnur ástæða þess að ég legg áherslu á fegurðarhugtakið í skilningi á landslagi er íslenska samhengið sem ég vinn með. Eins og Edda R. H. Waage hefur sýnt með rannsóknum sínum á notkun orðsins landslag er landslagshugtakið mjög nátengt fegurðarhugtakinu í íslensku tungumáli (Sjá doktorsritgerð Eddu, The Concept of Landslag: Meanings and Value for Nature Conservation. Háskóli Íslands, líf-og umhverfisvísindadeild, 2013). Það virðist því óhjákvæmilegt að rannsaka fegurðarhugtakið í þessu íslenska samhengi, sérstaklega þegar litið er til þess að sambandið á milli þessara hugtaka virðist vera ein helsta ástæða þess að reynst hefur svo erfitt að höndla landslag þegar kemur að umhverfismati og ákvarðanatöku hér á landi. 7 „Engin sérstök náttúrufegurð í landinu sem sekkur!“ 2006, 17. maí. Vísir. Sótt þann 19. nóvember 2014 af slóðinni: www.visir.is/engin-serstoknatturufegurd-i-landinu-sem-sekkur!/ article/200660517070 8 Í rannsókn frá 1997 kom fram að Íslendingar líta á landslag sem sitt helsta þjóðartákn. (Sjá: Þorvarður Árnason. Views of Nature and Environmental Concern in Iceland. Doktorsritgerð. Linköping Studies in Arts and Science no. 339. The Tema Institute, Linköping University, 2005.) Könnun sem gerð var við HÍ fyrir nokkrum árum sýndi að fagurfræðilegt gildi og eigið gildi voru þau gildi sem fólk taldi skipta mestu máli varðandi náttúruna (Sjá Rut Kristinsdóttir. Landið er fagurt og frítt: Mat á íslensku landslagi og fegurð þess. MS ritgerð í umhverfis- og auðlindafræði. Háskóli Íslands, 2004). Rannsóknir á viðhorfum ferðamanna sýna einnig að helsta ástæða þess að þeir ferðast um Ísland er að njóta útsýnis og náttúrufegurðar (Sjá Anna Dóra Sæ þórsdóttir. Kafað ofan í Kjölinn – á viðhorfum ferðamanna á Kili. Land- og ferðamálfræðistofa Háskóla Íslands, 2009.) 9 Verkefnisstjórn um gerð Rammaáætlunar um vernd og nýtingu náttúrusvæða með áherslu á vatnsafl og jarðhitasvæði. Niðurstöður 2. áfanga rammaáætlunar. Iðnaðarráðuneytið, Reykjavík, 2011. 21 Utan kerfis: Landslag og fegurð Guðbjörg R. Jóhannesdóttir
Gott plan? Um forsendur borgar skipulags