Toraks Bülteni - Aralık 2011

Sinema
Toraks Bülteni
Toraks Bülteni
Tüberküloz
Mycobacterium türü milyonlarca
yıllık serüvenine binlerce yıldır insanı
da kattığından beri hakkında
sayısız öykü yazılmış ve derinden
etkilediği insan tarafından tarihin
hiçbir anında unutulmamış adeta
ölümsüzleştirilmiştir. Tarih boyunca
metaforik anlamlar yüklenerek varlığını
sürdürmüş ve öykülerine aralıksız
devam etmiştir. Onu hemen
her alanda görmek mümkündür. Sanat
dallarından antropolojiye, tıptan
biyolojiye, tarihten coğrafyaya anlatacak
bir şeyi her zaman vardır tüberkülozun.
Tıp için istenmeyen bir
organizma iken, edebiyatta arzu edilen,
yaratıcı zekanın taşıyıcısı rolünü
üstlenebilmektedir. O ince hastalıktır,
duygu ve aşkın görünen yüzüdür,
“white plague” ve “phthisis”dir.
Bazen melankoliktir ve bazen de romantik.
Yoksulluk ve mahrumiyetin,
açlık ve soğuğun, sıkıntının hemen
yanı başındadır. Nihayetinde bir
hastalıktır.
Mycobacterium tuberculosis insanlığın
en çok aşina olduğu, en çok
yüzleştiği organizmaların başında
gelir. Bu nedenle de hayatın daima
içindedir ve her alanında karşımıza
çıkması şaşırtıcı bir durum olarak
algılanmaz. Yukarıda vurguladığımız
gibi tarihten coğrafyaya, sanattan
antropolojiye kadar sayısız öykü
Dr. Metin Akgün
TTD Üyesi
akgunm@gmail.com
Dr. Kemalettin Özden
Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı
Sinema ve Tüberküloz
karşılar bizi. Biz burada tüberkülozun,
yedinci sanat olarak adlandırılan
sinemadaki öyküsüne kısa bir
değini belki de kısa bir giriş yapmayı
düşünüyoruz.
Sinema da diğer sanatlar gibi insanı
anlatan ve onun zaaflarını, duygularını,
kahramanlıklarını, aşklarını
vs konu edinmiş bir anlatım biçimi.
Bir dil. İnsanoğlu kültür ve uygarlığı
geliştirirken bugün konuşma dili
dediğimiz sesli ifade yöntemini geliştirmiştir.
Sesler esas olarak birer
semboldür ve seslerin bir araya gelmesi,
harflerin, sözcüklerin bir araya
gelmesi dili oluşturur. Kişiler her
biri farklı anlama gelen bu sembolik
ifadelerle anlaşırlar. Yani konuşurlar.
Bu seslerin yazıya dökülmesi ise
farklı bir iletişim alanını doğurur.
İnsan içinde bulunduğu çevreyi, yaşam
alanını, duygularını, düşüncelerini
ifade etmek, anlatmak, paylaşmak
eğilimindedir. Bunu yaparken
çeşitli yöntemlerden yararlanır. Her
insanın seçeneklerden bir ya da birkaçına
eğilimi, yeteneği ya da ilgisi
olabilir. Bazen insanlar bunu konuşarak
yapar. Konuşma en yaygın
kullanılan ifade yöntemidir ve bazı
insanlar bunu çok etkili bir şekilde
gerçekleştirebilir. Bazen insan yazarak
ifade eder kendisini. Bazen
müzikle ifade eder kendini, bazen de
resimle ya da sinema veya tiyatroyla.
Bu, kişinin ne tür sembolleri kullanacağı
hangisine daha yakın ya da
yetkin olduğuna bağlı olarak değişir.
Yine de sonuç olarak hangi yol kullanılırsa
kullanılsın ifade hep eksik
kalacaktır. İster boyalara dökülmüş,
ister notalara dökülmüş ya da beyaz
perdeye aktarılmış olsun tüm ifade
yöntemleri sonuç itibarıyla bir tercümedir:
Zihnin ya da düşüncenin
tercümesi. İnsan söylemek istediğini
zihninde canlandırır ve şekillendirir.
En asıl ve eksiksiz hali budur. Onu
semboller üzerinden başkalarının
anlayışına aktarmak doğal olarak
kitlelerin tepkisinin çeşitliliğine neden
olacaktır.
Sinema izleyiciye sanal ortamda bir
hiper-gerçeklik sunar. Hareketsiz
oturduğumuz karanlık bir ortamda
duygularımız, öfkemiz, sevincimiz,
heyecanımız, korkumuz canlı ve kıpır
kıpırdır. Bir an gerçeklik ile simüle
edilmiş olan arasında gider geliriz.
Sinema bunu yaparken insanların
taşıdığı duyguları, inançları sıklıkla
kullanır. Korku bunların başında
gelir. İnsanların korkularını, endişelerini
temel alan sinema bir türdür
ve sayısız örnekleri vardır. Binlerce
yıldır salgın hastalıklara milyonlarca
kayıp vermiş olan insanlık, bu
durumdan öyle derin etkilenmiştir
ki, salgınlarla yüzleşmemiş kişilerde
bile ani refleksler oluşturur. Bunları
çok iyi bilen ve kullanan yapımcılar
türün sayısız örneğini sunmuşlardır.
Son yıllarda salgın sinemasında
gözle görülür bir artış olmasının nedeni
budur. Birçok salgın insanlığı
derinden etkilemiştir. Bunlar içerisinde
veba, kolera ve çiçek farklı yer
tutar. Son yıllarda özellikle AIDS,
SARS, kuş gribi, domuz gribi ve tüm
dünyada görülmemekle birlikte korkunç
yüzleriyle karşılaşma endişesi
uyandıran hemorajik ateşler özellikle
Ebola ve Marburg. Tabi bütün
bunların yanında asla eskimeyen bir
hastalık daha bulunmaktadır: Tüberküloz.
Veba klasik olarak Nosferatu ile birlikte
çalışır. Nosferatu bir kenti ele
geçirirken en çok vebadan yararlanır.
Werner Herzog’un yönettiği ve
başlıca rollerin Klaus Kinski ve Isabelle
Adjani tarafından canlandırıldığı
Nosferatu: Phantom der Nacht
(1979) filminde bunu açıkça görürüz.
Nosferatu kente girmeden önce,
veba insanların bütün direncini yok
etmiş, onları savunmasız kurbanlara
dönüştürmüştür. Film oldukça belirgin
karanlık, kaotik bir görüntü
sunar izleyiciye.
Özellikle son 10 yılda daha belirgin
olmak üzere, salgın ya da bulaşıcı
hastalıklar ile ilgili konular sinemacıların
ilgisini hep çekmişlerdir.
Mikroorganizmaların biyolojik silah
olarak kullanılması, toplumlar
üzerinde korku yaratmak için ideal
araçlardır. Aynı zamanda bu silahlar
kişiyi korumasız bırakır; çünkü
toplumlar bu tür saldırılara karşı savunmasızdır.
Solunum yoluyla ya da
sindirim yoluyla bulaşabilecek görülemeyen
böylesi etkenlere karşı kişi
kendisini nasıl koruyacağını bilemez
ve sürekli yinelenen tehlike sinyalleriyle
daha çok edilgen hale dönüşür
ve giderek daha çok otoriteye bağlanmak
ve onun kurallarını katı bir
şekilde uygulamak zorunda kalır.
Bunun tipik örneğini V for Vendetta
filminde görebiliriz. Alan Moore’ın
eserinden uyarlanan ve Wachowski
kardeşlerin senaryosunu yazdığı
film, James McTeigue tarafından
2006 yılında beyaz perdeye aktarılmıştı.
Gelecekte bir zamanda geçen
bu distopyada devleti yönetenler tarafından
çıkarılan bir salgın, terör
eylemi olarak gösterilerek insanlar
üzerinde mutlak bir otorite kurulmasının
aracı olarak korkunun nasıl
kullanıldığını ve şiddetin ve terörün
iktidarın oyuncağı olabileceğini çarpıcı
şekilde gösterir. İnsanlar yaşamlarını
sürdürebilmek istiyorlarsa,
terör saldırılarından korunmak
istiyorlarsa giderek bir diktatöre
dönüşen “Big Brothers”a boyun eğmek
zorunda kalırlar. Korkunun bedeli
olarak istenen ise, özgürlüklerin
insanların ellerinden alınmasıdır.
Sokağa çıkma yasağı uygulanır, sanat
eserleri, bütün din ve ideolojiler
yasaklanır.
Son dönemde görülen salgın sinemasına,
12 Maymun (12 Monkeys,
1995), Ölümcül Deney (Resident
Evil, 2002), Ben Efsaneyim (I am
Legend, 2007), 28 Hafta Sonra (28
Weeks Later, 2007), Körlük (Blindness,
2008), Veba (Carriers, 2008),
Salgın (The Crazies, 2010), Salgın
(Contagion, 2011) örnek olarak verilebilir.
Tüberküloz ve Sinema’nın birlikteliğine
geçmeden önce, sinema hakkında
birkaç görüşe yer vermek istiyoruz.
Postmodern düşüncenin önemli düşünürlerinden
Baudrillard, günümüzün
postmodern dünyasının gerçek
bir toplumdan ziyade, sembollerle
imajların, gerçek ve somut olanın
yerini aldığı sanal bir gerçeklik
(hiper-gerçeklik) içinde bulunduğunu
göstermek amacıyla simülasyon
kavramını kullanır. Sistematize ettiği
düşüncesini açıklamak için sıklıkla
Hollywood ve Disneyland’dan
örnekler verir (Felsefe Tarihi, Ahmet
Cevizci, s.1281-2, 2010, Say Yayınları).
Simülasyon çağında gerçek
ile modelin iç içe girdiğini ve giderek
gerçeğin ortadan kaybolup hipergerçekliğin
baskın unsur olduğu
bir öngörüde bulunur. “Günümüzde
karşımıza sinema olarak konulan
şey, söz gelişi toplumsal ve politik
yaşamdan, manzaraya, savaşa,
vs. kadar hemen her şeyi ele geçirmiş
olan sinematografik bir biçimin
somut alegorisinden başka bir şey
değildir; buna yaşamın bütünüyle
senaryolaştırılmış biçimi de diyebiliriz”.
(Jean Baudrillard, Şeytana
Satılan Ruh, s.124. Doğu Batı, 2005)
Hiper-gerçeklikte gerçek ile imge
arasındaki ayrım ortadan kalkmıştır.
Simülasyon gerçeğin yerine geçmiş
bir hiper-gerçeklik olarak belirir.
Baudrillard bu nedenle, sinemanın
sinema olma özelliğini kaybederek
giderek gerçeğin yerini almaya başladığını
vurgular. Çünkü sinema sürekli
hiper-gerçeklik üreterek, gerçek
olanı daha çok dışarı atmaktadır.
Baudrillard sinemayı bir simülasyon
aracı olarak görürken, postyapısalcılar
arasında konumlandırılan Deleuze
ise, sinemanın düşünceyi “hare-
78 Aralık 2011 Aralık 2011 79