başka zagreb print quality renkli

BALKAN EDEBİYATI - KNJIŽEVNOST - LITERATURE 

AĞUSTOS 2017 SARAJEVO - ISTANBUL / 6.SAYI IO TL 5 KM 3 EUR

İdeolojiler bizi ayırsa da, rüyalar ve 

dertler bir araya getirir. 

Eugene Ionesco

BAŞKA 

ZAGREB 

Dünyada bazı ülkeler vardır. Başkentleri ülkenin 

en iyi, en büyük, en turistik, en gözde şehri olmayabilir. 

Bazıları vasattır; bazılarında hiç bir şey 

yoktur. Mesela Madrid. Koskoca Madrid, Barselona’nın, 

Sevilla’nın falan gerisinde kalır. 

Eurovision’da bütün ülkelerin o müthiş başkentlerinden 

yapılan puanları açıklama anında, bizim 

mazbut ve mütevazi Ankaramız da çok sırıtır. Sunucunun 

arkasında bulunan renkli fışkiyeli havuz 

yeterli olmaz karizmasını toplamaya. O esnada; “Ahh şimdi arkada boğaz olsaydı…” deriz hep bir 

ağızdan. 

Zagreb Balkanlar’da, hadi biraz daha daraltalım Eski Yugoslavya’daki en mütevazi başkente sahip 

şehirdir. Bir kere turistik değildir. Eğer Hırvatistan’a gidecekseniz; ilk seçeneğiniz Dubrovnik, Split 

gibi Adriyatik kıyısındaki tarihi şehirler olacaktır. Dalmaçya adalarından bahsetmiyoruz bile. Hani 

şu meşhur Dalmaçyalar. İşte onlar Hırvatistan’dadır. 

Hal böyle olunca; Üsküp, Belgrad, Saraybosna, Ljubljana gibi şehirlerin arasında Zagreb biraz az 

turistik kaçıyor. 

Zagreb’e kimisi küçük Viyana, kimisi Budapeşte der. Bize göre ise Zagreb, Balkanların kendine has 

gürültülü, curcunalı ortamında köşesine çekilip kitabını okuyan çalışkan bir çocuk gibidir. Entelektüel 

olarak bölgenin zirvesindedir. Kendisini Avrupa Birliğine de atmasıyla birlikte Balkanlar’dan 

kafa olarak neredeyse kopmuştur. Bu yüzden Zagreb’e bir Balkan şehri demekte güçlük çekeriz. Zira 

Viyana tanımına büyük oranda uyum sağlar ve bundan da gocunmaz. 

Şehir kalabalık olmasına rağmen sessizdir. Bu bazen Belgrad’da da olur. Ama orada bir bakarsınız 

elinde trompetle bir çingene, Bregovic müzikleriyle bozar bütün sessizliği. Zagreb’de bu olmaz. Hiç 

olmaz demiyoruz ama pek nadirdir. Üsküp’te, Büyük İskender heykelinin altında çalan ve çok sırıtan 

filarmoni esintileri de duyulmaz Zagreb’de. Zagreb pandomim şehridir. Ne zaman gitseniz etrafta 

sıra ile pandomim sanatçılarına denk gelirsiniz. 

Biz inanıyoruz ki bu pandomim sanatı şehre yapılan bir atıftır. 

Sessizdir, duyamazsınız. Ama çok şey görürsünüz. 

I

IMPRESSUM 

Tasarım: Margarita Design Studio Redaksiyon: Crvena Olovka Yayın Yönetmeni: Enes Güler 

Editör: Bilal Yakup Yazı İşleri: A. Furkan Demir Kapak: Kemal Mehmedovic 

Illustrasyon: Irma Zmirić Çetinkaya Fotoğraflar: Emin Akben Sosyal Medya: /baskadergisi 

Websitesi: www.balkanedebiyati.com Mail: dergibaska@gmail.com / newsletter@balkanedebiyati.com 

Adres: Mis Irbına 3 centar Sarajevo / Selami Ali Caddesi, Eser Çarşısı, no: 2o Part 1 D:101 Üsküdar 

Baska Dergi #6 Zagreb Yazarları : Süleyman Gündüz, Marko Pogačar, Dilek Kütük, Serkan Türk, Mehmet 

Berk Yaltırık, Gülhan Tuba Çelik, Abdullah Enis Savaş, Metin Savaş, Ervanur Erdoğan, Enna Zone Đonlic, 

Özge Deniz, Hatice Tokuz, Talha Ulukır, Cihat Gemici, Şule Yavuzer 

Baska Dergi #6 Zagreb Şairleri: Esma Koç, Ervanur Erdoğan, Nadija Rebronja, Adnan Mulabdic 

Baska Dergi #6 Zagreb Söyleşileri: Filip Mursel Begović - Hırvatistan, Zagreb özelinde Balkanlarda 

Edebiyat, Sali Sallini - Sevdalinka - The Alchemy of Soul Belgeseli üzerine Söyleşi 

www.balkanedebiyati.com / balkansozluk.org / baskadergi.tumblr.com / margaritads.com

DOSYA / 

ZAGREB

. 

A 

Süleyman 

Gündüz 

İnsan hayatında, ilklerin önemi büyüktür ve 

belleğinde unutulmazlar arasında yerini alır. 

Doğu kentlerine doğrudur ilk yürüyüşüm. 

Işığın doğudan yükselişi midir etkileyen beni 

bilmiyorum ama ilk yürüyüşüm Doğu’yadır. 

İlginçtir Doğu milletleri batıya akar, batılılar ise 

Doğu’ya. 

ZAGREB: İDDİASIZ, SADE 

AMA ETKİLEYİCİ 

Zagreb, Batı-Doğu ve Kuzey-Güney aksının ilk 

şehirlerindendir. Doğu-Batı düşüncesinin, 

Kuzey-Güney sosyoekonomik farklılığının 

kesişme, aynı zamanda geçiş noktasıdır. Bütün 

bu gerilime rağmen iddiasiz ve sade bir şehirdir. 

Benim üzerimdeki etkileyiciliği tam da burasıdır. 

Doğu milletlerine ait bir kimliğe sahip olmama 

rağmen doğu ve güneye yürüşlerimin üzerimdeki 

etkisi büyüktür halen. Bugün çıkıp gitsem 

yine ilk güzergahımı takip ederim. Zülkarneyn’in 

etkilendiği coğrafya beni de etkiliyor. 

Bunun temelini ilim, irfan ve hikmeti arama 

oluşturuyor sanırım. 

Başka dergisi Zagreb üzerine bir yazı yazmamı 

isteyince ilk seyahatimi düşündüm. İkici yürüyüşüm 

İstanbul’dan trenle kuzeybatıya doğrudur. 

İstanbul, Sofya, Belgrad, Zagreb, Ljubljana, 

Salzburg, Münih, Frankfurt ve Köln güzergahı 

olmuştur. Bu seyahatimde şehre tanıklığım 

ismi ve tren istasyonundan öte değildir. Zagreb 

Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’ne 

(YSFC) bağlı Hırvatistan Federal Cumhuriyeti’nin 

başkentiydi. 

Şehirlerin adları ülkelerinkinden daha kadim 

bir tarihe sahiptir. Yeniçağ’a kadara ülkelerin 

adları genelde büyük şehirleri, yöneticilerin 

bağlı oldukları kabile veya aile adları ile anılırlardı. 

Modern zamanların insanları, seyahatlerine 

ülke isimleri ile başlayıp detaylarında şehirleri 

ayrıntılı olarak anlatmaya başlarlar. 

Batı Avrupa ile Güneydoğu Avrupayı bir çizgiyle 

ayırsak şüphesiz kalemimizi Zagreb’in üzerinden 

geçirmemiz gerekir. 

İlk ziyaretim transit bir geçiştir. Tren istasyonunda 

yolcu indirip, bindirme anında aşağıya 

inip bir anlık soluklanmaktan öteye varmaz. O 

gün bu şehre ikinci gelişimin de bir trenle 

olacağını bilmeme imkan yoktu. Kaderin ne tür 

bir öykü oluşdurduğunu bilmeme imkan yoktu. 

İlk gelişim doğu istikametindendi, ikincisi ise 

batıdan. 

1989’da Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği 

(SSCB) dağılıp, bağımsız cumhuriyetler ortaya 

çıkınca; bütün gözler dinler ve etnik yapı mozaiği 

olan YSFC’ye dönmüştü. Nitekim 1991’de de 

YSFC dağılma sürecine girdi. SSCB’nin dağılıması 

sorunsuz gerçekleşirken aynı durum YSFC 

için gerçekleşmedi. 

YSFC’de Slovenya ve Hırvatistan bağımsızlık 

ilanını ilk gerçekleştiren federal yapılar oldu. 

Ardından Bosna-Hersek ve Makedonya bağımsızlık 

kervanına katıldılar. Bu durum üzerine 

Yugoslav Halk Ordusu ve Sırp paramiliter gruplar 

Hırvatistan ve Bosna Hersek’de bir iç savaş 

çıkarttılar. 1991’de Hırvatistan’ın Doğu Slavonya 

ve Batı Krajina’sı, Yugoslav Halk Ordusu ve Sırp 

paramiliter gruplar tarafından işgal edildi. 

Ardından 1992’de Bosna_Hersek’in 3’de 2’lik 

bölümü. 3,5 ve 4 yıl süren savaşlar büyük trajedilerle 

sonuçlandı. 

Mayıs 1992’de Hırvatistan ve Bosna Hersek’deki 

savaşları görmek ve anlamak üzere, eski bir 

4

Zagreb, Batı-Doğu 

ve Kuzey-Güney 

aksının ilk şehirlerindendir. 

Doğu-Batı düşüncesinin, 

Kuzey-Güney 

sosyoekonomik 

farklılığının kesişme, 

aynı zamanda 

geçiş noktasıdır. 

Bütün bu gerilime 

rağmen iddiasiz ve 

sade bir şehirdir. 

. 

atlasın ortasından koparttığım 

Balkanlara ait fiziki bir haritayla 

yola çıktım. Bu kez güzergahım 

karayolu ile İstanbul,Edirne, 

Sofya,Kumanova, Üsküp ve oradan 

uçak ile Ljubljana ve trenle Zagreb’e 

geçmek şeklinde oldu. 

Bir şehre ait ilk kanaat genelde 

değişmez. Bu şehrin hatıralarına ilk 

karışmam İsmail Bardhi ile olmuştu. 

Ardından kaç kez geldiğimi bu 

satırlardan dolayı saymaya kalktım 

ancak başarılı olamadım. 

Benim kuşağın büyük bir kısmının 

belleğinde Zagreb’in ismi yer almıştır. 

Kendilerine nereden hatırladıklarını 

sorsanız anlatamazlar. Küçük 

bir mırıldanma “hah evet bu işte” 

dedirtir. Ahmet Kaya’nın seslendirdiği 

Lili Marlen Türküsü’nün bir 

mısrasında gösterişsiz bir şekilde 

yer alır ama bilinç altına yerleşir. 

Şiir Atilla İlhan’a aittir okunmasını 

tavsiye ederim. 

“Akşam olur mektuplar hasretlik 

söyler/Zagreb radyosunda Lili 

Marlen türküsü 

Siperden sipere ateş tokuşturanlar/- 

Karanlıkta dem tutan ishak kuşu 

Biz insanlar yemin ettik imanımız 

var/Hürriyet için hürriyet aşkına 

Savulacak dönem savulacak 

düşman/Dehrin cefasını çektik 

sefasını süreceğiz 

Dost sağlar karanfilim, dost sağlar 

karanfilim/marş söylemeden ölmek 

bize yakışmaz” 

Bir akşam vakti şehrin tren garına 

indik. Dilimde bu şarkı. Bir taksiye 

atlayıp İsmail’in arkadaşı Ali 

Nasuf’un tavsiye ettiği otele gittik. 

Otelimiz eski şehrin tam merkezindeydi. 

Bir müddet sonra “şehirlerin 

keşfi geceleri başlar” sözüme 

uyarak Zagreb’in ıssız sokaklarında 

dolaşmaya çıktık. Savaş nedeniyle 

sokaklara ürkütücü bir sessizlik 

hakimdi. Duvarlarda savaşın yıkıcılığını 

anlatan ve insanları dayanışmaya 

çağıran afişler vardı. İlk 

bakışta küçük bir şehir duygusuna 

kapılıyorsunuz. Yorgunluk kahvesi 

içmek için bir kafeye girdik. 

Üsküp’de eski şehirde Türk kahvesi 

bulmak mümkündü. Burada Türk 

kahvesinin dışında bütün türler var. 

Konakladığımız mekan eski şehrin 

merkezinde yer alıyor.Büyük bir 

merakla sabah aydınlığında şehrin 

keşfine devam etmek üzere istirahate 

çekildik. 

Eski Yugoslavya’nın büyük şehirleri 

genelde Stari Grad ve Novi Grad 

yani eski ve yeni şehir olarak iki 

bölümden oluşuyor. 

Sabah erken uyanarak, kahvaltı 

sonrası hem şehri keşfetmek hem 

de işlerimizi haletmek üzere 

sokağa çıkıyoruz. İlk işimiz İslam 

Merkezi’ne uğramak ve Bosna’daki 

Sırp saldırılarından kaçarak Lekeniçka’daki 

Zagreb Camii’nin avlusunda 

toplanan Boşnak Mültecileri 

ziyaret edip gelişmeler konusunda 

bilgi almaktı. Makedonya’daki mülteci 

kampını ziyaret ettikten sonra 

bu ikincisi oluyordu. Burada gördüğümüz 

manzara ve dinlediklerimiz, 

bizleri Bosna sorununun ve sevdasının 

içine çekti. Bu durum halen 

devam ediyor. Bosna konusunda 

olmuş veya olacak olan herşeye 

5

artık kulak kesiliyoruz. Bu kısa notu anlatmamın 

gerekçesi Zagreb’i hangi şartlar altında ziyaret 

ettiğimin bilinmesidir. 

. 

Zagreb Camii, büyük bir alan içinde kurulu geleneksel 

ve modern mimarinin ustalıkla harmanlandığı 

etkileyici bir eserdir. Sosyal donatılarıyla 

Zagreb’de yaşayan ve Zagreb’den geçen Müslümanların 

uğrak yeridir. Mutlaka görülmesi gerekir. 

Devlet-i Âli en geniş sınırlarına ulaştığı 

zaman kısa bir dönem bu şehri yönetmişti. Rivayet 

edilir ki; bu şehrin imar yasalarını Devlet-i 

Âli’nin yöneticileri hazırlamışlar ve halen bu 

kurallara uyulur. Bugün hatırı sayılır Müslüman 

bir nüfus bu şehirde yaşamaktadır. 

Birçok yazımda da ifade ettiğim gibi içinden 

nehir geçen ve deniz kıyısında kurulan şehirleri 

severim. Zagreb, Sava nehriyle ikiye ayrılır; kuzeyinde 

eski ve güneyinde yeni şehir bulunmaktadır. 

Stari Grad mutlaka yaya gezilmesi gerekir. Keşfe 

Lotrşçak Kulesine (Kula Lotrşçak) çıkarak başlamalısınız. 

Merkez, Yukarı Şehir (Gronji Grad) ve 

Aşağı Şehir (Donji Grad) olarak iki bölüme ayrılıyor. 

Yukarı ve Aşağı şehri birbirinden ayıran Ilıca 

*Süleyman Gündüz’ün 2007 yılında Zagreb’de açmış olduğu 

fotoğraf sergisinin afişi 

caddesi bulunmaktadır. Ilıca caddesinden Gronji Grad’a Lotrşçak Kulesine çıkmak için basamakları 

veya funiküleri kullanabilirsiniz. 

Lotrşçak Kulesine çıkarak örümcek bağlamış ve bazılarının camları kırık pencerelerden şehrin 

tümünü seyredebilirsiniz. İsmail bir espiri yapıyor “Hırvatistan bu kuleden gördüğün kadardır” diye. 

St. Mark’s Kilisesi’nin çatısı en güzel buradan gözükür. 

Bir tepe üzerinde Markov Meydan’ında St. Mark’s Kilisesi yer almaktadır. Her şehrin akılda kalan bir 

sembolü olur. St. Mark’s Kilisesi Zagreb’in sembolüdür. Batının merkez şehirlerindeki kiliseleri 

düşündükçe küçük, ama etkileyicidir. Çatısı Hırvatistan’ı sembolize eden bir şekilde kaneviçe gibi 

rengarenk işlenmiştir. St. Mark’s Kilisesi’nin bulunduğu alana ikinci geliş yolu Taş Kapı’dan (Kamenita 

Vrata) geçerek olabilir. Taş Kapı’nın içi küçük bir şapeldir. Buradan geçenler bir mum yakarlar ve 

dua ederler. Duvarlarında küçük kağıtlara yazılı bir çok not ve dilek asılmıştır. 

St. Mark’s Kilisesi’nin etrafında başka kiliseler, galeriler, müzeler, parlamento, hükümet ve belediye 

yönetim binası bulunmaktadır. Bunların içinde sanırım en ilginci Kırık Kalpler Müzesi (Museum of 

Broken Relationships) olsa gerek. Yan tarafında Sveta Katarina Aleksandrrijaska Kilisesi, Balıkçı ve 

Yılan Heykeli (Ribar i zmija monument)… 

Zagreb Şehir Müzesi, St. Franjo, St. Francis Assisi, St. Cyril ve Metodis Kilisesi ya bir kaç sokak yanda 

veya arkadadır. St. Mark’s Kilisesi’ne biraz uzak olmasına rağmen Zagreb Katedrali ve 

6

Mimarlık Müzesi görülmeye değerdir. Aslında 

görülecek mekan itibariyle ziyadesiyle zengin 

bir şehirdir Zagreb. 

Şehirlerin keşfinde en anlamlı olan alanlardan 

bir tanesi de şüphesiz pazar yerleridir. Ban 

Jelaçiç Meydanı’nın hemen üst tarafında Dolac 

Pazarı’na gidilmeli. Büyük bir Pazar değildir. 

Kırmızı şemsiyeleri, kurulumu ve sessizliği 

etkileyicidir. ‘’Vatandaş gel, gel…’’ seslerini 

duymazsınız. 

Bana Josipa Jelaçiça Meydanı tam bir uğrak 

yerdir. Etrafındaki binalar mimari açıdan 

klasik Orta Avrupa şehirlerini andırır. Viyana 

esintisini hissetmemek mümkün değildir. 

Şehrin içinde parklar sere serpe uzanmaya 

müsaittir. Banklarda öğle yemeğini yiyenlere, 

ağaç gövdelerine yaslanıp kitap okuyanlara ve 

ders çalışanlara rastlamak mümkün. 

Tkalciceva Caddesi kafelerin ve insan yoğunluğun 

en çok olduğu yerdir. Sarajevo’da ki 

Ferhadija caddesini andırır. Mağaza pencerelerinde 

dondurma ile girilmez işaretleri ve 

içeride sürekli yayın yapan bir radyo bulunur. 

Bizim mağazalar da ise televizyon vardır. 

Zagreb’de güçlü bir kültürel hayat var. İlk kitapevi 

ziyaretimi İsmail Bardhi ile yapmıştım. 

Zagreb Katolik Üniversitesi’nin kitapevine 

uğramıştık. İsmail onlarca kitap aldı. Ben dili 

bilmediğimden hatıra olması için bir felsefe 

kitabı almıştım. Zagreb Katolik Üniversitesi’nin 

tıptan sosyal bilimlere, mühendislikten 

teolojik bilimlere kadar bir çok fakültesi 

bulunmakta. En önemlisi İslami ilimlerin 

olmasıydı. Sosyal bilimler, ilahiyat ve felsefe 

alanında dünyada ilgi ile izlenen kitap yayınları 

bulunuyor. 

Şehirlerin keşfinde en anlamlı olan alanlardan 

bir tanesi de şüphesiz pazar yerleridir. 

Ban Jelaçiç Meydanı’nın hemen üst tarafında 

Dolac Pazarı’na gidilmeli. Büyük bir Pazar 

değildir. Kırmızı şemsiyeleri, kurulumu 

. 

ve 

sessizliği etkileyicidir. ‘’Vatandaş gel, gel…’’ 

seslerini duymazsınız. 

merhum Alija Izetbegoviç’in iyi dostuydu. 

Parlamentoda bulunduğum zaman Türkiye-Hırvatistan 

Parlamentolar arası Dostluk 

grubu başkanlığını yürütmüştüm. Bu şehre 

özel danışmanlıklarını yaptığım, Türkiye 

Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı merhum Turgut 

Özal ve Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı 

merhum Alija Izetbegoviç ile gelmiştim. 

1992-95 dönemindeki Bosna hatıralarımın bir 

kısmı; Zagreb’in tren istayonuna, otobüs 

terminaline, havaalanına, sokaklarına, caddelerine 

ve duvarlarına kazınmıştır. Zagreb 

Esplanade Oteli’nin hatırası ise Bosna’nın 

gerçek tarihi yazıldığında günyüzüne çıkmalı. 

“Ağıtlar ve Anıtlar” fotoğraf sergimi burada 

açmıştım.Sergimin küratörlüğünü Ressam 

Sreçko Planiniç yapmıştı. 45 gün açık kalan 

sergimi ziyaret eden fotoğraf sever sayısı 42 

bin idi. Zagreb’in dışında birçok şehrini ezberlediğim 

Hırvatistan bugün Avrupa Birliği üyesidir. 

. 

Zagreb; iddiasız, sade bir şehir olmasına 

rağmen etkileyicidir. 

Yazımın başlangıcında da ifade ettiğim gibi bu 

şehre ne kadar gidip geldiğimi hatırlamıyorum. 

İlginç olan ise ülke siyasetine yön vermiş 

birçok şahsiyeti tanıyorum. Bunların başında 

şüphesiz Eski Cumhurbaşkanı Stjepan Stipe 

Mesiç gelmektedir. Hem Boşnakların hem de

CVIJEĆE ZA PTICU RUGALICU, 

ILI DO ISTAMBULA U JEDNOM 

DAHU 

Zagreb je hladan grad. Još početkom osamdesetih 

godina, dok me nitko nije imao u planu, 

zaključio je to i u refren jednako hladne, otuđene 

i guste pjesme upisao Jura Stublić, frontmen 

tada popularne skupine Film. 

Marko Pogacar 

Zagreb je hladan grad. Još početkom 

osamdesetih godina, dok me 

nitko nije imao u planu, zaključio 

je to i u refren jednako hladne, 

otuđene i guste pjesme upisao Jura 

Stublić, frontmen tada popularne 

skupine Film. U taj i takav grad 

prvi sam put stigao u ranu zimu 

osamdeset i sedme godine, nepune 

tri godine star i sasvim nespreman 

na sve što hladnoća nosi: tada sam, 

između ostalog, prvi put vidio 

snijeg. Otac, oficir Jugoslavenske 

narodne armije, premješten je na 

novu službu, majku, poštansku 

službenicu, također je čekalo novo 

radno mjesto te se obitelj – nekoliko 

mjeseci ranije pojačana vrištavom 

i kovrčavom prinovom – 

mojim bratom, ukrcala u vlak i 

krenula u neki novi život. Svega se 

toga, odlaska, puta i te jedne 

zagrebačke godine – etape koju je 

okončala neka nova prekomanda – 

sjećam neobično dobro. Otprilike 

tada, u bučnim vagonima popularne 

kompozicije 'Marjan Express', 

koja je svakodnevno povezivala 

moj rodni grad na jadranskoj obali 

s glavnim gradom Socijalističke 

Republike Hrvatske, počela je i 

moja gotovo opsesivna odanost 

vlakovima. S tog povijesnog putomom 

sjećanju slične brazde upisale su eskadrile 

niskoletećih MIG-ova koji nad gradskim 

nebom ostavljaju boje jugoslavenske trobojnice, 

parade armije na savskom nasipu i gomile 

slično odjevenih mladih ljudi iz svih krajeva 

zemlje i svijeta – sve ono što tada još nisam 

mogao prepoznati kao ikonografiju nadolazećeg 

rata. Ostao je ondje i naš stan na dvadeset 

i drugom katu golema nebodera, raskopane 

tramvajske pruge, šetnje Maksimirom, klinički 

bolnički centar u Dubravi, nekoliko prijatelja, 

dječji zborovi, glavni kolodvor i sva ta neobična 

bjelina pod nama; sivilo svud oko nas i 

nad nama. Uvijek i opet sivilo. 

Devedesete su sivilo učinile općim, i ustrajno 

radile na tome da ga presele u najudaljeniji 

kraj spektra: neprozirnu i tihu tamu. Jugoslavija 

je, zajedno s ranim djetinjstvom, nestala; 

Jura je od rokera postao Hrvat, boje trobojnice 

su se izokrenule, oni su Migovi – ponovno 

nadlijećući naše gradove – pokazali svoju 

pravu prirodu, svuda okolo sve je bilo u znaku 

krvi i mučnih, nikad do kraja definiranih 

nestanaka. Tih se godina u ovim krajevima, 

naprosto, nestajalo. Vlakovi nisu vozili, a 

Zagreb se činio dalekim i mutnim. Odrastanje 

se, poput zvjerke, provlačilo između uzbuna 

za zračnu opasnost, školskih obaveza i dokolice 

koja je, kako je vrijeme odmicalo, postajala 

sve bezbrižnija: na Mediteranu je sve valjda 

lakše. Nekako s krajem rata i 'mirne reintegracije' 

završio sam osnovnu školu, zatim gimnaziju, 

i bio spreman ponovno, ovaj put dobrovoljno 

i sam, stupiti u hladnoću. Tek je ovaj 

put, na fakultetu – iako sam, sasvim nespreman, 

stigao u jeku iznimno hladne zime – ona 

poprimila svoje pune metaforičke razmjere. 

Jura je, iako Hrvat, bio u pravu. Nije potrebno 

ni napomenuti da sam i drugi put, na duži 

rok, u Zagreb stigao vlakom. 

U takvom me Zagrebu – čija je hladnoća, 

odjednom, postala gotovo opipljiva, egzistencijalna 

kategorija – glavnom gradu koji pati od 

manije veličine, a ne može se othrvati malograđanskom 

i provincijalnom mentalitetu, 

milijunskom organizmu koji noću iščezava u 

8

građanskom i provincijalnom mentalitetu, 

milijunskom organizmu koji noću iščezava u 

kolektivnom snu bez snova, čija su kultura i 

umjetnost tek blijedi odsjaj nekih famoznih 

'boljih vremena', a noćni život niti sjena onoga 

susjednih regionalnih metropola, ali koji, 

ipak, ako od njega ne očekujete previše, predstavlja 

ugodnu lokvicu za život, koji sam, već 

nekako, navikao smatrati jednim od domova – 

dočekala i ponuda koju nije bilo moguće 

odbiti: poziv za Word Express – projekt koji 

objedinjuje putovanje (vlakom!), književnost 

i druženje s poznatim i još nepoznatim kolegama 

iz petnaestak europskih zemalja. 

Tri grupe krenule su na put prema vratima 

istoka; jedna iz Bukurešta, druga iz Sarajeva i 

treća, kojoj smo se Mima i ja imali pridružiti u 

Zagrebu, iz Ljubljane. Iz te sive Ljubljane u 

sivi Zagreb (siva je boja ove regije) vlak je, 

krajem oktobra, donio turskog pjesnika Efea 

Duyana i njegovu škotsku kolegicu Raman 

Mundair. Tri puna dana proveli smo zajedno u 

nerazmrsivom klupku književnih programa i 

onog drugog, takozvanog slobodnog vremena; 

vremena koje je na prepad pokušalo osvojiti 

prostor. Brzopotezno intimno mapiranje 

grada završilo je, kako to običaji već nalažu, u 

birtiji – prepoznatljivom krajputašu u blizini 

glavnog kolodvora iz kojeg se često otiskujem 

na putovanja, a on me spreman dočekuje u 

noćnim povratcima. Zagreb iz kojeg sam 

odlazio bio je odjednom bliži i topliji, još me 

uvijek nešto u njemu držalo; odlazio sam da se 

vratim. 

Vlak za Beograd polazio je nekoliko 

minuta nakon ponoći i, prema ovdašnjem 

običaju, kasnio već u polasku. Netko je, 

kako običaji u ovim krajevima, kao i 

nesreće stižu u nizu, zaboravio na noć 

(što je neobično, jer brzina spuštanja noći 

još je jedno od obilježja ovih krajeva) pa je 

obećana spavaća kola zamijenio standardni 

sjedeći kupe. Onaj sa zelenim 

presvlakama. Onaj čije su pepeljare pune 

usprkos zabrani pušenja; ispod čijih je 

sjedišta moguće pronaći konzerve i pileće 

kosti. Onaj neudoban, ali sasvim i do 

kraja neodoljiv: kojem vjetar nezadrživog 

kretanja razmiče prljave zavjese, a grijanje 

odasvud ugodno šumi, kao da neki 

golemi, crni mačak negdje duboko unutra 

prede. Kako u polasku, tako u dolasku: 

kašnjenje, buka, nervoza. Na trenutak mi 

se čini da sam jedino ja u cijelom vagonu 

savršeno miran. U kratkom košmarnom 

snu prije buđenja sanjam Đerdap, mitsko 

mjesto u kojem Dunav napušta naše 

zemlje, i u njegovoj klisuri stotine izdubljenih 

rupa; stotine pustinjačkih 

nastambi, poput onih u Petri. U Beograd, 

u kojem smo trebali samo presjesti na 

vlak za Skopje, stižemo s dva sata zakašnjenja 

i propuštamo vezu. Do iduće punih 

je osam sati. I to mi savršeno odgovara. Ni 

ostali se, čini se, ne bune. Beograd u rano 

jutro: peciva, pljeskavice, kava u hotelu 

Moskva. Susrećemo se s Marjanom, 

švrljamo centrom, pospani smo i utapamo 

tupost u kavi. Još pljeskavica. Nikad 

dovoljno pljeskavica. Upravo je u tijeku 

Beogradski sajam knjiga i grad je pun 

prijatelja i poznanika; telefoni neuobičajeno 

mnogo zvone. Voće. Jeftino pivo i 

čokoladice. Sretan sjedam u vlak i kičmena 

agonija u sličnom, no nešto slabije 

održavanom kupeu iznova počinje. Ne 

marim. Malo sam čemu, već sam rekao, 

predaniji no vožnji vlakom. 

Stići u Skopje u dubokoj noći znači razotkriti 

ga u potpunosti: svako svjetlo, svaki 

njegov izostanak. Karakter grada moguće 

9

je, čini se, prosuditi prema količini njegova 

mraka. Skopje je mračan, dostojanstven 

grad; kao ukopan u kakvom neobičnom, 

pomalo iskrzanom šeširu. Na stanici nas 

čekaju makedonski pisci – moj dobar drug 

Igor Isakovski i Rumena Bužarovska, koju 

sam sreo nekoliko mjeseci ranije u vojvođanskoj 

ravnici. Voze nas ravno u hotel: Raman, 

Efe i Mima odlaze spavati, a ja u izviđanje s 

domaćinima. Nisam u Skopju bio već neko 

vrijeme i potrebno ga je udahnuti, omirisati, 

što prije opet učiniti barem nakratko svojim. 

Lokal se zove Saloon, uređen je u skladu s 

imenom, i odmah se, sasvim kratko, zaljubljujem 

u konobaricu. Putovanje uzima 

danak, brzo se vraćamo u hotel, uspijevam 

čak i spavati. Na doručku nam se pridružuje 

Mirt, naš slovenski suputnik koji je morao 

preskočiti prvu etapu puta te je, jučer, doletio 

iz Ljubljane. Ondje je i Aleksandra – ona će, 

kao i Igor, s nama dalje k istoku. 

Dan: skopljanska čaršija, grob Goce Delčeva 

(koji me, više od svega, podsjeti na jednu 

beogradsku ulicu), Vardar, čijom dolinom 

stiže topao morski zrak, zanimljiv tradicionalni 

restoran, specifična modernistička 

arhitektura javnih objekata podignutih 

nakon razornog potresa koji je pogodio grad 

26. srpnja 1963. godine i sravnio ga sa 

zemljom. Golemi sat na željezničkom kolodvoru, 

koji je stao u trenutku kataklizme, i 

dalje pokazuje pet sati i sedamnaest minuta. 

Na začelju je, još uvijek, masnim slovima 

ispisana Titova poruka porušenom gradu – 

heroju napretka; utjelovljenome mitu 

obnove. Štošta ovdje upućuje na zaustavljeno 

vrijeme. 

Noć, mrtvi kronotop: vrijeme teče, ali na 

njega valja zaboraviti. Čitanje u dobro uređenom, 

ugodnom lokalu koji objedinjuje knjižaru, 

izložbeni prostor, scenu i birtiju, zajedno 

s makedonskim kolegama. Dobro posjećen 

program traje duboko u noć, pred mikrofonom 

se izmjenjuju čitači, a pred ustima 

čaše. Još dublja noć: opet Saloon, opet petominutna 

platonska ljubav, opet pretjerivanje 

u svemu osim u snu. No san je, možda baš zbog 

potrebe da se kondenzira, zbije sve svoje u mali 

prostor, intenzivan i gust. Sanjam golemi žuti cvijet 

koji se neprestano, kao pogonjen kakvim nevidljivim 

plućima, uvijek iznova i iznova otvara, otkrivajući u 

točki svog tučka malenu ljudsku glavu. Usta su te 

nepoznate i neprepoznatljive glave otvorena, oblikovana 

u doziv ili krik, ali svaki put kada se približim ne 

bih li uhvatio njezinu poruku, cvijet se oko nje sklopi; 

uguši je tišinom slijepljenih latica. Glava tako za 

mene ostaje nepronična i nijema. Sanjao sam, također, 

stabla nara otežala od zrelih plodova, ali je ljudski 

faktor taj put izostao. Ostalo pripada zaboravu. 

Kroz makedonsku ravnicu vlak klopara u istom, 

pouzdanom ritmu. Kupei standardni; osoblje vlaka 

dopadljivo i brbljavo. Mima se posvećuje svom dnevniku, 

mi svojem pivu i prozorima. Još nismo napustili 

državu u kojoj smo petero nas, sada s pasošima triju 

država, rođeni. Kako vlak usporava i ta se ideja bliži 

svom kraju. Zaustavljamo se u malenoj pograničnoj 

stanici – sudeći po tablama i natpisima, već smo u 

Grčkoj. Ovdje bi se mogao, možda i morao smjestiti 

poduži ekskurs o granicama, specifičnoj lakoći i 

težini njihova prelaženja i dijalektici liminalnosti, no 

to bi me odvelo predaleko. Zadržimo se na tome da 

smo u Grčku, tehnički, ušli iz bezimene praznine. 

Grčka, naime, neovisnoj i međunarodno priznatoj 

Republici Makedoniji ne priznaje pravo na njezino 

ime, smatrajući to uzurpacijom imena njezine povijesne 

pokrajine. To se sasvim fizičko i živo Ništa tako, 

pred međunarodnim institucijama službeno naziva 

smiješno i otužno dugom kovanicom 'The former 

Yugoslav Republic of Macedonia'. U grčkoj zalogajnici 

na peronu, zadimljenom prostoru načičkanom 

ikonama, požutjelim izrescima iz novina i slikama 

nacionalnih sportskih timova otkrivam, osim prilično 

jeftine domaće hrane i Mastike, iznenađujuću 

činjenicu da Mirt bez većih problema komunicira s 

domaćinima. Uz cimera klasičnog filologa naučio je 

starogrčki, usput malo osuvremenio leksik i eto – 

konačno smo znali što točno jedemo. Solun je iza 

ugla, primarne potrebe namirene; čak ni Mima više 

ne ore dnevnikom. I dalje sasvim smireno, bezlično i 

bezimeno kloparanje. U prozorskom oknu promiču 

stvari koje bismo, uglavnom, sasvim jednostavno 

mogli označiti riječju, ali izostaje svaka potreba za 

tim. Gledamo i puštamo da nas pogled polako preuz- 

IO

me. Da nas bilo što zaogrne svojom kratkom i 

privremenom slikom. 

Pogled na solunsku luku: zaljev se otvara u 

golema usta u čijim kutnjacima čuče ribarska i 

putnička flota. Tipična mediteranska arhitektura. 

Da netko sklopi sve oči i otvori ih u nekom 

svijetu bez jezika, mogli bismo jednako tako 

biti u nekom talijanskom, francuskom, grčkom 

i tko zna kojem gradu slične veličine. Jedem 

najbolji obrok u dugo vremena. Mali restoran s 

terasom u samom centru nudi tradicionalni 

meni u nevjerojatno aranžiranim sljedovima. 

Osjećam kako se negdje u meni, poput duha iz 

svjetiljke, budi dugo skriveni gurman. Na 

bezbrojnim tanjurićima stižu patlidžani punjeni 

sirom i rajčicom, feta sir u maslinovom ulju, 

zatim pohan te garniran ružmarinom i limunom, 

inćuni, srdele, punjene sipe, tikvice, rajčice, 

lignje, pire od leće, blitva i kapari, uzo i 

dobro, suho crno vino. Za kraj slatko od kruške, 

koje jedem očima više no ustima: s mojim je 

kapacitetima svršeno. Do kraja dana šetnja, 

kavane, geometrijski raster solunskih ulica. 

Upravo strašno je koliko dobro ga pamtim. 

****** 

Na hodniku je neobično živo za to doba dana, 

iako, to tvrdim bez prevelika pokrića. Rijetko 

sam tako rano na nogama, a i kad jesam, 

nemam baš neka iskustva s hodnicima. No ta je 

pruga za nas trenutno sve: žila kucavica vlaka 

koji se budi. S danom i vlakom buja i toplo tijelo 

velegrada – već smo, naime, nagrizli njegove 

čađave rubove. Nekoliko sam već puta kroz 

njega klizio željeznicom i želio sam to još 

jednom osjetiti: kako ta opna puca, deformira 

se, ugiba da mi učini minimum mjesta. Stoga 

lijepim nos uz prozorsko okno, i nisam u tome 

jedini. Pogled na gusto naseljena predgrađa u 

jednom trenutku smjenjuje pogled na još gušće 

naseljeno more. Hijerarhija vrsta nikad me nije 

pretjerano zanimala, no na brodovima usidrenim 

pred gradom upravo se, pretpostavljam, 

nalazi populacija dostatna da napuči uočljivu 

točku na karti. Arhitektura, kako odmičemo, 

postaje sve starija; kao u kakvu vremeplovu, 

oko nas je sve više i više Bizanta. Nešto dalje 

vidno polje preuzima islam: minareti su zastrli 

nebo, a kroz prozor se, preko kloparanja tračnica, 

može čuti visok mujezinov pjev. Sam je kraj, ipak, 

sasvim sekularan: vlak ulazi u svoju posljednju 

stanicu i zaustavlja se oči u oči s Ataturkom – bareljefnim 

pozlaćenim portretom sveprisutnoga oca 

nacije: čelična životinja gotovo ga ljubi u čelo, i to se 

postojano ponavlja. Na zapadu plodan, duboko 

ukorijenjen i opasan mitem egzotičnog Orijenta, 

poput šarenog kišobrana, širi se upravo iz točke 

ovog nečujnog, ali fatalnog poljupca. Stanična 

zgrada koja ga uokviruje smještena je samo nekoliko 

metara od mora i vjerojatno najpoznatija kao 

posljednje odredište famoznog Orijent Expressa. 

Mondeni je Zapad Carstvo gotovo čitavo stoljeće 

otkrivao polazeći od ovog mističnog mjesta: ono je 

kopnena kapija Istoka. 

Sitna kiša moči tračnice dok konačno kročimo na 

čvrsto tlo. Na peronu gužva i strka – sada su ovdje 

zaista svi. Organizatori i koordinatori stigli su 

nekoliko dana ranije, pridružili su nam se i ostali 

turski kolege, a novinari i fotografi dokumentiraju 

po službenoj dužnosti. Što je moglo biti zabilježeno? 

U svakom slučaju, rekao bi Bogart, početak 

jednog divnog prijateljstva. Pobliže: ponovno 

manjak ruku, ugodni košmar, stolovi, jaka kava, čaj 

i vodom zamućen Raki; pereci, čekanje i potreba da 

se govori. Jezici se miješaju poput komadića voća, 

prtljaga je na velikim gomilama, potrebno se razvrstati 

i pješke krenuti prema snu. Tek ovdje avantura 

uistinu počinje; na pragu golema grada, na početku 

blage i vlažne jeseni. Da bi nešto važno otpočelo, 

najčešće, nažalost ili na sreću, nešto drugo mora 

prići svom kraju. Da bi žrtva bila što manja, neka to 

bude ovaj tekst. Što reći; čime mahnuti s njegova 

skliskog ruba? Možda jednostavno: volim vas, svi. 

Uzbudljivi ste i lijepi pod ovim svjetlom. Vaša se 

. 

tijela stapaju sa šarenom strujom gomile, i ja vas 

slijedim. I volim mačke. Neporecivo volim mačke. 

*Bu yazının Türkçe çevirisini daha sonra balkanedebiyati.com’da 

bulabileceksiniz 

II

YAHYA KEMAL 

TIHANI BROD 

Dođe l’ dan sidro dići iz vremena konačno, 

Iz ’ve luke kreće brod što plovi u neznano. 

K’o putnika da nema isplovljava sve tiše; 

Nit’ ruka se, nit’ rubac na polasku tom njiše. 

Preostali na gatu zbog ovog puta žalni, 

Vlažne im oči motre danima obzor tamni. 

Nit’ je zadnji ovo brod što ide! Srca jadna! 

A nit’ života nujna je žalost ovo zadnja! 

Zaljubljen i ljubljen zalud na sv’jetu čekaju; 

Da se dragi što idu vratit neće, ne znaju. 

Sretan je krajem svaki od putnika toliko, 

Godina prođe mnogo; no ne vrati se niko. 

SESSİZ GEMİ 

Artık demir almak günü gelmişse zamandan, 

Meçhûle giden bir gemi kalkar bu limandan. 

Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol; 

Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol. 

Rıhtımda kalanlar bu seyâhatten elemli, 

Günlerce siyâh ufka bakar gözleri nemli. 

Bîçâre gönüller! Ne giden son gemidir bu! 

Hicranlı hayâtın ne de son mâtemidir bu! 

Dünyâda sevilmiş ve seven nâfile bekler; 

Bilmez ki giden sevgililer dönmiyecekler. 

Bir çok gidenin her biri memnun ki yerinden, 

Bir çok seneler geçti; dönen yok seferinden. 

Preveo: Adnan Mulabdić 

I3

Foto: Emin Akben 

ZAGREB BENİM İÇİN 

APSÜRDİSTAN 

Dilek Kütük 

Şehirleri farklı açılardan tanımlar 

akademi camiası. Ciddidir. Kimi 

şehir medeniyetin merkezidir. 

Kimisi kadimdir, ontolojik bilinci 

falan vardır. Kimisi modernite ve 

küreselleşmenin bel kemiğidir. 

Zagreb ise benim için bir Apsurdistan’dır. 

Çünkü Balkanlılığın bir 

tezahürüdür bende. Sarı-siyah 

formalarla sahneye çıkan, Balkanların 

protest ve reggae müziğinin 

yeni nesil temsilcisi Dubioza 

Kolektiv ile tanıştığım yerdir. 

“Politika je kurva, ubila je bomba, 

džaba svi smo isti…*” diye 

bağırdığım bir şehirdir. Din, dil, 

etnisite farkı gözetmeden siyasete, 

hükmedenlere karşı gelişen bir 

aykırılığın müzikteki yansımasıdır, 

Dubioza Kolektiv. Öyle ki 

ettikleri sitem temelde politikayadır, 

genelde ise olumsuz 

Balkan algısınadır. 

I4

Balkanlara ilgisi olan biri olarak bu 

grupla ilk tanışmam “Kažu” şarkısıyla 

olmuştu. Şarkı, Sırbistan siyasetçisi 

Ivica Dacic’in bir televizyon konuşmasıyla 

başlıyordu. Dinlediğim bu şarkı 

Balkanlarda yükselen mizahi muhalefetin 

örneğiydi. Sonrasında dinlediğim 

“No Escape” ile grubun sadece bölgesel 

değil global bir “karşıt” duruşu olduğunun 

farkına varmış, kinayeli sözlerini 

çok sevmiştim. 

Günlerden bir gün Lodz’da sabaha 

karşı, yerine ve tarihine bakmadan 

arkadaşımla birlikte aldığım 10€’luk 

konser bileti sayesinde buluştum 

Dubioza Kolektiv ile. Yaklaşık 1500 

km’lik yolu katederek Zagreb’e ulaşmak 

zorundaydık. Apsurdistan albümünde 

yer alan tüm şarkıları, bana 

eşlik eden Fransız arkadaşımla uçakta, 

paslanmış trenlerde ve otobüs seferlerinde 

söyleyerek ezberledik. Malum ne 

onun dilinden ne de benim dilimden 

konuşuyordu bu grup. Varacağımız bu 

şehir, Apsurdistan’ı dinlemek için 

sadece bir araçtı. Bu nedenle Zagreb 

benim için bir Apsurdistan’dır. Dubioza’nın 

bendeki kara parçasıdır. 

Zagreb’e varır varmaz şehrin konsere 

hazır olup olmadığını anlamaya çalışmıştık. 

Apsurdistan’ı hissetmek ve 

keşfetmekti amacımız. İnternetten 

satın aldığımız konser biletleri Polonya’ya 

gelmediği için ilk işimiz konserin 

yapılacağı Dom Sportova’ya gitmek 

oldu. Burası Zagreb’in büyük arenalarından 

biriydi. Dubioza Kolektiv’in 

konser tarihinde bir ilktik. Çünkü 

Polonya’dan sadece bu etkinlik için 

gelmiştik. Konser görevlilerinin bizlere 

olan ilgisi şehre olan sevgimizi artırmış, 

yol yorgunluğunu enerjiye dönüştürmüştü. 

Sayelerinde Apsurdistan’da 

baş köşeye yerleşmiştik. Konseri en ön 

platformdan izledik. 

Hırvatistan’da Bosna’lı bir grup koca 

arenayı Balkanlı gençlerle doldurmuş, 

hep birlikte siyasete müzikle cevap 

veriyorlardı. Müthiş bir coşkuyla 

kilisemiz kutsal ama papazlarımız 

hırsız ironisiyle yönetici elite şarkılarıyla 

dokunuyorlardı. Konserde 

Balkanlardaki tüm bayrakları bir arada 

görmek mümkündü. Balkanlar denince 

akla gelen “şiddeti” konser şarkılarıyla 

def ediyor, toplumların bir arada 

eğlenebildiğini gösteriyorlardı. Ja necu 

u Evropu nek ona dodje nama. Oop, 

oop, opa! Dolazi Evropa...** nakaratıyla 

aynı anda zıplıyor, yerimizde duramıyorduk. 

Bu durum bizi daha da 

neşelendirmiş, guruba olan hayranlığımızı 

artırmıştı. 

Konser bitmişti ama bizim Zagreb’te 

geçireceğimiz birkaç günümüz daha 

vardı. Hafif baş ağrısı ve tatlı bir 

yorgunlukla başlamıştık ertesi güne. 

Birikmiş heyecanımız henüz tükenmemişti. 

Apsurdistan’ın etkisinden çıkamamıştık. 

Gornji Grad ve Donji Grad 

diye ikiye ayırdıkları şehirde dilimizde 

Dubioza Kolektiv şarkıları ile dolaşıp 

duruyorduk. 

Ekim ayının sonuydu. Şehir; Poznan’ın 

renklerini, Belgrad’ın canlılığını, Viyana’nın 

da düzenliliğini almış gibiydi. 

Budapeşte’deki solukluk yoktu. Novi 

Sad’tan kalma bir okşayış vardı. Tipik 

bir Balkan şehri değildi. Avrupalılaşmaya 

çalışan bir mimari form ile karşılıyordu 

ziyaretçilerini. Tarihi birikim 

tasfiye edilmemişti, modernitenin 

izleri ise şehrin tepesinden görülüyordu. 

Mekânlar arasındaki süreklilik 

I5 

Şehir; 

Poznan’ın 

renklerini, 

Belgrad’ın 

canlılığını, 

Viyana’nın da 

düzenliliğini 

almış gibiydi. 

Budapeşte’deki 

solukluk yoktu. 

Novi Sad’tan 

kalma bir 

okşayış vardı. 

Tipik bir 

Balkan şehri 

değildi.

alışveriş merkezi, oteller ile kesilmeye 

başlamıştı. Şehrin omurgası olan 

Cumhuriyet Meydanı (Ban Jelacic) 

Avrupalı firmaların reklam merkezi 

haline gelmişti. Avrupalılaşmanın 

şehirdeki zevahiri bize Dubioza Kolektiv’in 

“Eurosong” şarkısını söyletmişti. 

Yine de şehrin modern ve estetik bir 

formla şekilleneceğini düşünmüş, 

Balkanlılığın yeniden yorumlanacağını 

umarak dolaşmaya devam etmiştik. 

Muhabbetli insanlarla hoş vakit geçirmemize, 

hikâyeler biriktirmemize 

vesile olmuştu Zagreb. Hansel ile Gratel’in 

çikolatadan yapılmış evine benzettiğimiz 

St. Mark Kilisesi, şehrin 

genel mimarisi içinde o kadar tatlı 

duruyordu ki bakmaktan alamıyorduk 

kendimizi. Kilise sokağının hemen 

girişinde de konsepte uygun şekerlemeler 

satan bir sokak satıcısı mevcuttu. 

Orada durup sohbet ederken arkamızda 

beliren, konserden kalma gelin 

ve damat Dubioza’nın şarkısıyla kiliseden 

uzaklaşıyordu. Biz de onlara “one 

day when you reach the end, one day 

you will understand, one day back to 

roots my friend, no place like a motherland***” 

şarkısıyla eşlik etmiş, mutluluklarına 

ortak olmuştuk. 

Dilimizde Apsurdistan şarkılarıyla 

yürümeye devam ettik. Şehirdeki mis 

kokulu Pazar alanına yani Dolac Market’e 

vardık. Burası çeşitliliğin ve 

sürekliliğin korunduğu bir yer gibiydi. 

Zagreb’in sosyal kültürünü yansıtan 

bir hüviyetteydi. Şarkılar söylenip, 

alışveriş yapılan, muhabbeti bir o 

kadar güzel, renkli ve lezzetli bir 

alandı. 

Ardından Hırvatistan’ın tam ortasında 

bulunan Jarun gölünde dinlenmeye 

karar verdik. Avrupa’yı delip geçen 

Tuna, kendini Jarun’da hissettiriyordu. 

Yahya Kemal’i hatırladım; çocuklar 

gibi şendim, bir sonbahar günü geçtim 

Tuna’dan kısa süreliğine… Farklı zihniyetlerin 

parametreleri bu uzun nehirden 

akıp gidiyordu bir şehirden diğerine. 

Biriktirdiklerini taşımaktan usanmıyordu, 

bereketliydi. Eskiyi ve yeniyi 

muhafaza eden eklektik bir uyum 

vardı, haznesinde. 

Velhasıl bir şeyi sevip sevmemek neye 

işaret ettiğiyle doğrudan alakalıdır. 

Yani bir şeyin nasıl göründüğü veyahut 

nasıl tanımlandığı tamamen tali bir 

bilgidir. Zagreb de benim için keyfiyetle 

hatırladığım ve aktardığım bir şehirdir. 

Herodot Zagreb’e methiye düzmese 

de bana onun söylediği sözleri hatırlattı; 

“Bir şehirden daha çok içinde 

harikalar barındırıyordu ve herhangi 

bir yerden daha fazla içinde tasvirin 

ötesinde güzellikler sergiliyordu.” Zagreb’i 

Apsurdistan’laştırdık. Her bir 

köşede bulunan hasletten uzak anılarımıza 

tekrar tekrar ruh veriyorduk 

usanmadan. Bir ay boyunca okulumuzdan-yurdumuzdan 

uzakta ülke 

ülke-şehir şehir dolaştığımız 

. 

o koca 

adventure time mottomuzun başlangıç 

noktasıydı, Apsurdistan. 

*Dubioza Kolektiv’in Brijuni şarkısından bir bölüm 

‘Politika fahişeliktir, lanet olsun ona. Hepimiz 

aynıyız’ 

** Volio Bih şarkısından; 

‘Avrupayı istemiyorum, en iyisi o bize gelsin’ 

***USA şarkısından; 

Bir gün sona ulaştığında, bir gün anladığında, bir 

gün köklerine döndüğünde, anavatan gibisi olmadığını 

anlayacaksın 

I6

RIGHT TO THE CITY/ 

PRAVO NA GRAD 

Right to the City is an initiative and campaign directed 

against the overexploitation of space, administering space 

against public interest, unsustainable spatial policy, and 

the exclusion of citizens from making decisions about the 

urban development of Zagreb. It was launched as an informal 

platform gathering organizations of independent and 

youth cultures and a joint advocacy initiative of eight organizations 

of independent culture Zagreb – European Capital 

of Culture 3000 (Multimedia Institute being one of 

them), two national networks – Croatian Youth Network 

and Clubtire Network, and three clubs of independent and 

youth cultures in Zagreb. In 2006, in cooperation with 

Green Action, the initiative launched one of the most 

visible civil society campaigns in recent Croatian history – 

the campaign against the devastation of Flower Square 

(Cvjetni trg). In 2009, Right to the City was registered as an 

autonomous association of citizens, founded by the most 

prominent activists in the campaign. Right to the City 

performs all its activities in partnership with Green 

Action. 

. 

. . 

I7

Illustrasyon: Irma Zmirić Çetinkaya

SADRŽAJ 

CONTENTS 

İÇİNDEKİLER 

4- SÜLEYMAN GÜNDÜZ ZAGREB: İDDİASIZ SADE AMA ETKİ- 

LEYİCİ 8- MARKO POGAČAR CVIJEĆE ZA PTICU RUGALICU, ILI 

DO ISTAMBULA U JEDNOM DAHU 13- ADNAN MULAB- 

DIĆ(YAHYA KEMAL) SESSİZ GEMİ (TIHANI BROD) 14- DİLEK 

KÜTÜK ZAGREB BENİM İÇİN APSURDISTAN 17- ANONYMOUS 

RIGHT TO THE CITY 20- SERKAN TÜRK BU DA SENİN HİKAYEN 

24- MEHMET BERK YALTIRIK ESKİ HESAP 30- GÜLHAN TUBA 

ÇELİK ÇİÇEKLERDEN YAZILMIŞ 35- ABDULLAH ENİS SAVAŞ 

HİS 37- ADNAN MULABDIĆ(YAŞAR KEMAL) OLOVKA

Serkan 

Türk 

. 

BU DA SENİN 

HİKAYEN 

I7 

‘Mezar taşlarının arasında gördüm onu önce. Yüzlerce yıldır bildiği bir yerde dolaşıyor gibiydi. Gözlerini 

üstümden çekmeden baktı bir süre. Yaprakların üzerinde yürüdü. Oturduğum taşa kadar birkaç adımda 

geldi. Başını uzattı seveyim diye. Üzgündüm. Her gidenden kalan biraz da üzgünlüktü belki. Parmaklarımı 

dolaştırdım başında. Daha sokuldu bacaklarıma. Az sonra oradan çıkacaktım. Belki beni takip 

ederdi. Kimsesizliğimi bozmak isterdi belki kim bilir. Akşamları ona süt verirdim. Hatta kitap okurdum. 

Yeni gördüğüm insanlardan bahsederdim. Hep yapmak istediğim yolculuklardan.’ 

20

İğne deliğine 

ip geçirmek 

gibi bir şey 

yaşamak 

derdi ninem. 

Bazen o 

deliği tutturduğunu 

sanırsın ama 

ip boşluğa 

gider. Bütün 

yaşamın bir 

kandırmaca 

üstüne 

kuruludur. 

Gerçeği 

öğrendiğinde 

her şeye geç 

kalırsın. 

. 

Daha önce evde yaşayanlar neredeyse 

bütün eşyayı olduğu gibi bırakıp 

gitmiş. Askılıkta asılı montu, yatağın 

altına kaçmış çorabı ile bir erkeğin 

dağınıklığı kalmış odanın içinde. İlk 

gördüğüm an böyle düşünmüştüm. Ev 

sahibi anahtarı Bakkal İbrahim’e 

bıraktığından bana evi o gezdirdi. 

Burada daha önce yaşayan gençten bir 

adam varmış ama aylardır kendisinden 

haber alınamadığından, evin olduğu 

gibi, eşyalarıyla kiraya verildiğinden 

bahsetti mutfak kapısının önünde 

dururken. Gençten zayıf bir oğlan, 

sabahları bazen ekmek peynir sigara 

alırdı, onu gördüğüm tüm zaman 

bununla sınırlı, malum bakkalda 

akşama kadar çalışıyoruz, kapı önünde 

oturmaya bile zamanı olmuyor insanın. 

Birazdan bütün kişisel sorunlarını 

anlatacak diye geçiriyorum içimden. 

Bunun bir de kedisi varmış, pencerenin 

kenarındaki kabı gösterip. Yanında 

durup mutfak dolabına, masanın 

üstünde kurumuş menekşeye ve dolabın 

yanındaki içi boş yem kabına 

baktım. Buzdolabının üzerinde mıknatısla 

tutuşturulmuş iki fotoğraf 

gözüme çarptı. Deterjan neyim bir 

şeye ihtiyacınız olursa arayın çocukla 

yollayayım deyip, numarasının olduğu 

kartviziti bana uzattı. Dünya başka bir 

yere gitmiş de benim haberim yokmuş 

gibi geldi o sırada kartı alırken. Bakkal 

İbrahim kapıyı çekip gitti. Dışarıdan 

gelen sesleri saymazsak, tuhaf bir 

sessizliğin ortasına düşmüş gibi kalakaldım. 

Kızım Leyla, buraya kadarmış, dedim 

yüksek sesle. Oysa bu andan başlıyor 

benim anlatacaklarım. İğne deliğine ip 

geçirmek gibi bir şey yaşamak derdi 

ninem. Bazen o deliği tutturduğunu 

sanırsın ama ip boşluğa gider. Bütün 

yaşamın bir kandırmaca üstüne kuruludur. 

Gerçeği öğrendiğinde her şeye 

geç kalırsın. Yalnızca bir valize 

doldurduğum eşyalarımla bu şehre 

gelirken kendimi yeni bir hikâye bulacağıma 

inandırdım. Ya da bir hikâye 

beni bulup anlatmaya başladı bu eve 

girmemle birlikte. 

Nereden başlayacağımı bilmeksizin 

evin içinde dolaşıp durdum bütün gün. 

İnsan kendi seçmediği eşyalarla dolu 

bir evi, kendi evi gibi göremiyor. Ortalığın 

tozunu alırken gündelikçi gibi 

hissettim kendimi. Evin hanımı ya da 

beyi bir yerden çıkıp gelecek ve buraları 

iyi temizleyemedin diye söylenecekmiş 

gibi geldi. Buzdolabının üzerindeki 

fotoğrafı elime alıp kanepeye uzandım. 

Henüz yirmilerinin ortasında, 

kara kuru dedikleri cinsten genç bir 

adam. Sahilde arkadaşlarıyla yaktıkları 

ateşin etrafında oturuyor. Onun o 

olduğunu ikinci fotoğraftan anlıyorum. 

Hepsi gülümsüyor o fotoğrafta. O 

da benim gibi her şeyi geride bırakıp 

başka bir yerde mi yaşamaya karar 

vermiştir diye düşünmeden edemiyorum. 

Bütün gece rahatsız bir koltukta 

yolculuk yaptıktan sonra üstüne 

temizlik fazla ağır gelmiş olacak ki 

uzandığım kanepede uyumuşum. 

Sabaha doğru üşüyüp uyandığımda 

tuhaf bir şey hissediyorum. Odanın 

içinden şimşek çakımı hızıyla bir gölge 

geçip sanki benim içime girdi. Ürküyorum 

çocukluğumda olduğu gibi. 

Kalkıp odanın lambasını yakmaya çalışıyorum 

ama çalışmıyor. Diğer odalarda 

da yanmıyor elektrik. Dış kapıyı 

açıp apartmanın otomatiğini yakıyorum. 

Kapının önünde duruyorum bir 

süre. Korktuğumda içime yerleşen 

21

ağlama isteği o kadar güçlü olmasına 

rağmen dişimi sıkıyorum. İnsan her 

türlü karanlığa alışıyor. Zekâ gerisi 

insanların arasından kaçıp normal bir 

hayatım olsun isteği değil miydi beni 

buraya savuran. Şimdi durup, kararmış 

merdivenlere, badanası iyice dökülmüş 

duvarlara bakıyorum. Benden 

önce burada olup, içindeki boşluğa 

doğru bağırmış kadınları, adamları ve 

çocukları hayal ediyorum. 

Babamın gidişini içime sindiremeyip 

sağa sola saldırdığım günlerdi. Annem 

kendini hayalet sanıyor ve odadan 

odaya karanlıkla birlikte geçiyor, her 

geçişte bir zamanlar canlı kanlı hayat 

verdiği evini öldürüyordu. Vitrininde 

kimseye dokundurtmadığı porselen 

fincanları, gümüş kaşıkları, içi hiçbir 

sap çiçek görmemiş vazoları günden 

güne eksiliyordu. Konuştuğu sözcükler 

de vitrin camlarının boşalması gibi 

günden güne azalıyordu. Artık bu 

hayata ait değil bu kızım, gidecek 

yerinde rahat edecek diyordu komşu 

teyzeler. Nitekim beklenilen gün 

düşündüğümüzden erken bir vakitte 

çıkageldi. Hortumla yıkadığı, ak pak 

ettiği bahçe betonuna kendini bırakıverdi 

bir sabah. Kocasının gidişiyle 

büyüyen kamburundan kurtulmuş, 

yalnız burnundan birkaç damla kan 

sızmıştı zemine. 

Duvardaki kuşlu saat on ikiyi vurduğunda 

yığıldığım yerde kıpırdandım. 

Sanki günlerdir bu evin içinde kafesteki 

kuş gibi sağa sola uçmaya çalışıyor ve 

çıkış yolunu bulamıyordum. Kalkıp 

yüzümü gözümü yıkayıp kendime 

gelmeye çalıştım. Adamın dolaptaki 

eşyalarını boşalttığım valize tıkıştırdım. 

Bir zamanlar benim gibi onun da 

bu evin içinde yönünü bulmaya çalıştığını 

düşündüm. Çıkış yolunu bulmuş olacak ki 

aylardır dönmedi evine. Çaydanlığın altını 

yaktım. Pencereden sokağa baktım. Bir 

koridor hissi verdi bana gördüğüm yol. İki 

duvar arasında koşuşturan çocuklar neşe 

içindeydi. 

Mutfakta dolaşan kediyi hayal ettim. Pencere 

önündeki boşluğa konulmuş mama 

kabı olduğu gibi doluydu. Hayvan seven 

biri olduğuna göre kediyi de götürmüş 

olmalıydı. Dolapların çekmecelerini karıştırdım 

istekle. Belki kedinin bir fotoğrafını 

bulabilirdim. Yoktu. Başka fotoğraflar 

buldum. Hepsinde zoraki gülümsemeye 

çalıştığı belli oluyordu. İlk fotoğrafı çekenin 

emekli bir subay olmasından mı nedir 

sonraki yıllarda bütün rütbelere rağmen 

gülümsemeye çalışmış bütün insanlar. 

Kınalı. Ona bu ismi verdim. Askere giderken 

avucuna kına yakmışlar gördüğüm bir 

fotoğrafta. 

Bakkal İbrahim’e telefon edip birkaç şey 

istedim. Kapatmadan hemen önce -Kınalı 

-ne iş yapıyordu diye sordum. Gasilhanede 

çalıştığını söyledi. Ürperdim telefonu 

kapatırken. 

Eve iyice yerleştim. Mutfağa yayılan yemek 

kokusu çıksın diye pencereyi araladım. 

Buzdolabının üzerine Kınalı’nın bulduğum 

diğer fotoğraflarını da astım. Hayatını 

gassal olarak kazanan bir adamın karısı 

olduğumu düşündüm. Her gün yıkadığı 

soğuk ölü bedenlerinden sonra onunla 

aynı yatağa uzandığımızı, parmaklarının 

benim en canlı yerlerime doğru sokulduğunu… 

Dudaklarının ıslaklığını… Sonra 

beni omuzlarımdan başlayarak köpürterek 

yıkadığını. 

22

Üst katta oturan Mercan ablayla 

tanıştım. Pek şeker bir kadıncağız 

doğrusu. Hikâyesini anlattı bana 

kahve içerken. İnsanın başından 

filmlere taş çıkartacak şeyler 

geçebiliyor. Üç yıldır buradaymış. 

Kınalı’nın adını ondan öğreniyorum. 

Ortadan kaybolmasına çok 

şaşırdığını, mutlaka bir gün 

döneceğini… Tam çıkarken 

bunun bir kedisi vardı kaçıp kaçıp 

bana gelirdi, diyor. Kirli ondaymış 

o kaybolduğundan beri. Bakmak 

istersem onu bana verebileceğini 

söylüyor. 

İnce ince kıydığım 

soğanları, domatesleri 

tencerede 

kavururken pencerenin 

önünden 

zemine atlıyor 

Kirli. Evin sahibi 

oymuş gibi kendine 

güvenen bir 

yürüyüşü var. 

İstediği koltuğun 

üstüne çıkıyor, 

istediği 

odanın kapısını 

aralayıp içeri girebiliyor. O eve 

döndüğünden beri zaman zaman 

yüksek sesle konuşurken yakalıyorum 

kendimi. Daha önce hiç 

havyan beslemediğimden onunla 

nasıl bağ kuracağımı bilmiyorum. 

Bacağını havaya kaldırıyor 

yattığı yerden ve kendini yalıyor. 

İşim bittiğinde saatlerce aşığıma 

bakar gibi bakıyorum her hareketine. 

O değil de ben merakla takip 

ediyorum onu. Bazen kulaklarını 

dikleştirip sokaktan gelen sesleri 

dinliyor. Bazen merdivenden 

gelen tıkırtılardan sonra kuyruğunu titretiyor. 

Bir hayvanın bile insana öğreteceği nice şey var. 

Bir casus gibi hissettirmeden yapıyor yapacağını. 

Bıyıklarıyla tartıyor yaşamı. Bilinçli bir şekilde 

duymazdan geliyor beni. İkimiz de bir süre 

sonra sanki bir gözetleme kulesindeymişiz gibi 

sadece izliyoruz etrafı. 

Dünya dönmekten vazgeçmediği için biz de 

yaşamaktan vazgeçemiyoruz. O içimizi bunaltan, 

karartan, kırgınlaştıran, hüzne bulayan şey 

geçip gitmiyor. Güneş evin içine giriyor. Duvarı 

boydan boya adım adım geçip bir nokta bulup 

kayboluyor sonra. Kalbe sızan aydınlıksa küçük 

bir an kolluyor 

yalnızca. Bazen bir 

hikâye size ihtiyaç 

Hayatını gassal olarak kazanan bir 

adamın karısı olduğumu düşündüm. 

Her gün yıkadığı soğuk ölü bedenlerinden 

sonra onunla aynı yatağa uzandığımızı, 

parmaklarının benim en 

canlı yerlerime doğru sokulduğunu… 

Dudaklarının ıslaklığını… Sonra beni 

omuzlarımdan başlayarak köpürterek 

yıkadığını. 

. 

duyar. Kınalı’nın 

ortadan kaybolmasından 

aylar 

sonra elimde 

fotoğraflarıyla 

dükkânların önlerinden 

geçiyorum. 

Bulduğum her 

uygun duvara 

hazırladığım kayıp 

aranıyor ilanlarını 

yapıştırıyorum. 

Onun ailesi bundan sonra sensin diyor Mercan 

abla. Arayanı varsa, insan yalnız değildir. Bu da 

sana verilmiş hikâyen. 

Birkaç gün sonraysa hiç kullanmadığım odaya 

bıraktığım valizdeki eşyalarını ütüleyip dolaba 

asıyorum. Başımı bunca zaman yere eğdim de ne 

oldu. Artık gökyüzünü 

. 

katacağım hesabıma diyorum. 

İlk defa umutsuz değildim. Kalabalıkla 

yürüyorum sokakları. 

23

ESKİ 

HESAP 

Mehmet Berk Yaltırık 

Banaluka varoşuna uzanan ince patikada tek 

başına ilerleyen bir atlı hayli dikkat çekiyordu. 

Oduncuların tek tük kulübelerinden, 

barakalarından meraklı bakışlar at sırtındaki 

yabancıya takılıp duruyordu. Ancak harp 

zamanlarında, eşkıya baskınlarında görmeye 

alıştıkları türden izbandutların, sınır eşkıyalarının 

işlemeli kıyafetlerine bürünmüş, 

atının üstüne azametle kurulmuş ihtiyar 

adamı seyrediyorlardı. Adamın kazınmış 

başından omzuna sarkan tek tutam kır renkli 

ecel perçemi, dudaklarının kenarlarına dek 

uzanan uzun beyaz bıyıkları, atmaca burnu 

ve keskin gözleriyle yaşlı adam ürkütücü ve 

heybetli bir görünüme sahipti. Oduncu kulübelerine 

doğru kurumlu kurumlu attığı yan 

bakışlarla çitlerin ardından kendini seyreden 

çocukların: “Haramija!”, “Kesejia!” diye bağrışarak 

sağa sola kaçışmalarına neden oluyordu. 

Sırtında parıldayan uzun tüfenk namlusu, 

kuşağından sarkan kılıçla hançerin, 

barutlukların şıngırtısı hakikaten de görende 

ürküntü uyandırıyordu. 

Atlı, varoşun hemen girişindeki tahtadan 

topraktan inşa edilmiş metris burcundan 

hallice bir korunağın önünde, ateş etrafında 

çepeçevre oturmuş pür silah ases kalabalığının 

dibinde durdu. Tüfeğiyle kılıcıyla elini 

kolunu sallayarak gelmiş tekinsiz tipli ihtiyara 

kısık gözlerle baktılar. Atlı koynundan 

çıkardığı üstü yazılı bir varağı açıp göstererek 

sordu: “Halil Aga? Hanesi ne yanda?” Asesler 

sorur sorar gibi kâh atlıya, kâh birbirlerine 

bakıp kafalarını salladılar. İhtiyar kaşlarını 

çatarak: “Vampirdzia? Vampirci?” diye gürledi. 

Aseslerin yüzü düştü, bir kısmı işitilir 

şekilde besmele çekti. Bir tanesi patikayı 

işaret ederek: “Mescit dibi… Kabristanın 

aşagısi!” deyiverdi. 

İhtiyar yazılı varağı kapatıp atını dehledi. 

Ahşap evlerin arasından geçerken kafeslerin 

ardından kendisini meraklı gözlerle 

süzen kadınların bakışlarını hissetti. Patikanın 

az ilerisinde büyükçe bir mezarlığa denk 

geldi. Mezarlığın hemen aşağısındaki mescitle 

yanındaki tek katlı ahşap evi görür görmez 

atını o yana çevirdi. Evin önüne varır varmaz 

atını alçak mezarlık duvarından aşan ağaç 

dallarından birine bağlayarak kapıyı yumrukladı. 

Orta yaşlarında görünen uzun ancak 

seyrek saçlı ve sakallı, takkeli bir baş penceredeki 

tahta perdenin aralığından seslendi: 

“Kim o?” Atlı varağı koynunda çıkarıp 

fermanmışçasına açıp pencereye doğru 

uzattı: “Zagreb’den gelirım. Vampirci Halil 

Aga sen misın?” 

“Neçın sordun oni?” 

“Zagreb Hâkimi ister senı kiralamak. 

İşten hem önce hem sonra verecek Nemçe 

altıni.” 

“Kapi açık cir içerı.” 

İhtiyar atlı kapıyı iterek selamlığa 

adımını attı. Tozluklarını çıkarıp kapının 

dibindeki sedire çöktü. Adamın tek başına 

24

yaşadığı anlaşılıyordu. Halil Ağa’nın demirden bardağa döküp verdiği suyu bir dikişte içti. Birkaç dikişe 

testide su bırakmadı. Halil, atlının karşısındaki sedire çökerken sordu: 

“Ta Zagreb’den buraya hayli yol tepmişsın. Ama lisanı iyı konuşirsın…” 

“Zagrebli degilım. Bosnalıyim. Yenisaray’dan, Hamza’dır adım. Diyeceksın Zagreb’e yolun nasil 

düşti? Anlatmasi sürer hayli, düştık bır şekilde.” 

“Zagreb hâkiminden gelirım dedın? Asker misın?” 

“Cünüllülerden. Nemçelı baglamiştır bize muayyen pare. Kısmetimız çıkti urdan. Muhabbet bir 

yana celmemın maksadıni süyleyeyım. Bir ugursuz iş celdi başımiza. Zagreb’te bir keşişten duydik adıni. 

Banya Luka varoşunda uturur Vampirci Halil var idır, bulun oni, ücretinı verın halas etsın sizı bu musibetten 

dedı.” 

“Ben pek kimseyı tanimam ama çogi hiç yoktan ismen bilır beni. Geceyi ahaliye dar eden olunca 

çagirırlar benı.” 

“Zagreb’de gündüzler 

bile zehır oldi. 

Ahaliden sekız mevta 

var. Kanlari çekilır 

dedıler. Lakin bir 

damla kan yoktur 

düşeklerınde!” 

“Vampir. Yahut 

cadi. Kimısı der hurtlak. 

Niçın evvelden 

Ucu sivriltilmiş akdikenden kazıkları, demir çivileri, gümüşten 

dövülmüş bıçak gibi sair garip edevatı gören Hamza, yılların yükünü 

taşımadan önceki zamanlarda, çocukluğunda ürpertiyle dinlediği 

hikâyeleri anımsadı. Açılan mezarların, çığlık çığlığa sokaklarda 

dolaşan ölemeyenlerin ve engel olunmazsa harabeye dönüşen tekinsiz 

köylerin rivayetleri sanki aklında yeniden canlandı. 

çagırmadinız? Neyse. 

Bugün dinlenelım, 

yarin yola revan oluriz.” 

“Acele vasıl 

olmamız iktiza eder. Yol cidelım hayli. Yorulur isek handa, damda dinlenirız. Her bir masrafin bendendır.” 

“Müsaade edesın hazirlanam o vakit. Lakin atim yoktur.” 

“Alirız dert etmeyesın orasıni.” 

Halil Ağa döşeğinden kalkıp selamlığın bir ucunda duran sandığını açtı. Üstüne geçirdikleri haricinde 

birkaç parça giysiyi de bir bohçaya tıktı. Ardından besmele çekerek sandığın en altından çıkardığı 

bazı cisimleri ayrı bir bohçaya koymaya başladı. Ucu sivriltilmiş akdikenden kazıkları, demir çivileri, 

gümüşten dövülmüş bıçak gibi sair garip edevatı gören Hamza, yılların yükünü taşımadan önceki 

zamanlarda, çocukluğunda ürpertiyle dinlediği hikâyeleri anımsadı. Açılan mezarların, çığlık çığlığa 

sokaklarda dolaşan ölemeyenlerin ve engel olunmazsa harabeye dönüşen tekinsiz köylerin rivayetleri 

sanki aklında yeniden canlandı. İki atlı hava kararmadan hemen önce Banaluka’dan çıktıklarında da 

kanlı ve ürkünç söylenceler Hamza’nın aklında dönüp durdu. 

*** 

Halil Ağa’yla ihtiyar Hamza at sırtında günler sonra Zagreb’e yaklaştıklarında şehrin üzerinde 

adeta puslu bir ölüm havasının asılı olduğunu fark ettiler. Uzakta olmalarına rağmen şehirdeki korku ve 

endişe sanki siluetine sirayet etmişti. Güneşin solgun ışıkları altında, eski şehirle yeni şehirin tam ortasından 

geçen Sava Nehri’nin parıltısı bile bu acayip havayı dağıtamıyordu. Şehrin hemen ardında uzanan 

Medvenica Dağları’ndan esen soğuk rüzgârlarla kent hayat emaresi göstermeksizin yatıyor gibiydi. 

25 

.

İhtiyar Hamza kendi kendine söylendi: 

“Bizim Uskokların tepelenıp cesetlerinın 

nehirlerden aktıgi vakit bile cürmedım böyle 

hava…” Halil’in gözlerinin kısıldığını fark 

edince Osmanlı mıntıkalarına yapılan akınların, 

saldırıların hatıralarını anımsadı: “Beş 

sene evvel Gradisca Muhasarası’nı cürdüm 

oradan bilirım…” 

“Muhasar eden tarafta mi edilen tarafta 

mi?” 

Hamza kötü bir şeyden bahseder 

gibiydi: “Bizi kuşattilar. Harambaşalardandim.” 

“Haramibaşı… Uskok miydın?” Hamza 

cevap vermedi ama Halil Ağa adamın beş yıl 

öncesine kadar böyle bir mazisi olduğunu 

idrak etti. Yine de sormadan edemedi: “Kendi 

kanunlarina inanırlar, kendi yaşayişlari 

vardır. Kan cüderler. Sen nasil bıraktin 

huyunu da Zagreb askeri arasina kariştin?” 

“Sattılar bizı. Venedik, Nemçe, 

Osmanli… Hepısi. Kin taşımadıgımi desem 

sana yalandir. Lakin beyler ve banlar Uskoklardan 

kuvvetlidır. Ne yapam?” 

“Müslümani nasil aldılar aralarına?” 

“Senelerce gavur gibi cüsterdım kendımi.” 

“Memleketinden kaçıp kâfir gibi 

saklanmana bakılırise vardır bir sebebın.” 

“Eski mevzu. Vurdım birıni kaçtim 

Bosna’dan… Cürmemıştım yirminci bahari.” 

Şehre yaklaştıkları sırada yağmur bastırdı. 

Atlılar sırtlarındaki abaların kukuletalarını 

başlarına geçirdiler. Rüzgâr altında şehir 

surlarında Habsburgların, Hırvat Banlığı’nın 

ve Zagreb hâkiminin sancakları dalgalanırken 

saçak altlarına koşturmakta olan ahaliyi 

seyre koyuldular. Çamurlaşmaya başlayan 

yolda bata çıka ilerleyip kapılara vardıktan 

sonra ahşap bir köprü üstünden geçip Zagreb 

hâkiminin bulunduğu taş konağın olduğu 

tepenin yolunu tuttular. 

Zagreb hâkiminin taştan konağında 

şehrin ileri gelenlerinin ve hâkimin kafa 

kafaya vermiş konuşmaları salonda çınladı. 

Kâh Hırvatların lisanında, kâh Venediklilerin 

lisanında konuşmalar işitti Halil Ağa. Hırvatların 

konuştuklarına aşinaydı, arada bir Nemçelilerin 

lisanıyla konuşanların birkaç kelimesi 

de kulağına aşina geliyordu. Serhad 

mıntıkasında yaşadığından yabancısı değildi. 

Pazarlık yaparken de zorlanmadı. Ölmeyip de 

dolaşanın ekseriya görüldüğü, ölenlerin ziyadece 

olduğu mıntıkayı sorunca Hamza’nın 

yüzünün düşmesi dikkatinden kaçmadı. 

Zagreb şehrinin sokaklarında gece 

dolaşan bekçi, Türk harplerinde ömrünü 

geçirdiğinden az çok lisan bilirdi: “Türk Başi 

Hani. Cürünür o yanda. Ahaliye vampiri sorar 

isen bazısi anlar bazısi anlamaz. Strigoi diyesın…” 

Halil Ağa bıyıkların çekiştirdi: “Strigoi… 

Eflaklılar cibi. Yahut Arnavutlar cibi… 

Nasıl üldürür?” 

“Kapilari çalinir gece vakti. Handa 

kalan sekız kişi ölmuş büyle. Hepisı morto! 

Deler bogazlarıni! Keşış rahip gelsın mi 

sizle?” 

“Hamza yeter bana. Cütırsın beni 

hana kâfi…” 

Halil ile Hamza bu sefer yağmur 

dinmesinden sonra yer yer çamur deryasına 

dönmüş yollarla şehre inmeye başladılar. 

Çamurların üstünde bata çıka yürürken Halil 

sordu: “Bilirmisın ne yandadır Türk Başi 

Hani? 

“Bilirım. Urda kalırım ben da.” 

“Neçın derler Türk Başi?” 

“Cürünce anlarsin… Pek yakindır.” 

Nehir kıyısında inşa edilmiş alt katı 

taştan, üst katı ahşaptan bir yapının önüne 

geldiklerinde Halil Ağa seyre koyuldu. Kapının 

hemen tepesinde mızrağa geçirilmiş paslı 

sipahi miğferi takmakta olan bir kurukafa 

hanın ismine dair merakını giderdi. Hanın 

etrafına bakınan Halil ağır ağır konuştu: 

“Acemi avci arar avi. Usta avci bekler yuvasıni. 

26

Şehre yaklaştıkları 

sırada yağmur 

bastırdı. Atlılar 

sırtlarındaki 

abaların kukuletalarını 

başlarına 

geçirdiler. Rüzgâr 

altında şehir 

surlarında Habsburgların, 

Hırvat 

Banlığı’nın ve 

Zagreb hâkiminin 

sancakları dalgalanırken 

saçak 

altlarına koşturmakta 

olan ahaliyi 

seyre koyuldular. 

. 

Başka yere celmez de celır buraya. 

Demek var burada bir hesabi…” 

“Ne bilirsın cürmeden?” 

“Senin kervan bastıgin kadar 

benim upir, vampir kazıkladıgim 

vardır Uskok eskısi! Başka başka 

hanelere cirse demez idım büyle. 

Hep buraya celir ise vardır hesabi. 

Sen şimdı gidesın handakilere süyleyesın 

kapilarini gece kim çalar ise 

çalsın açmasınlar. Kapi üstüne 

çizsinler haç işaretı. Yahut itikadinca 

yazsın “Allah”…” 

“Handan çıkartayim hepısıni?” 

“Olmaz. O vakit anlayamayiz 

belkı burada kalan birıleri için gelır, 

kapıyi çalar çalar açtiramaz musibet. 

Handa kalıp kapılarıni kapali tutsunlar 

kâfi.” 

Hamza hana doğru seğirttiği 

esnada Halil durdurdu: “Bekleyesın! 

Bir tek bizım kalacagımiz odanin 

kapısina çizmeyesın haç işaretı.” 

Hamza’nın suratına tuhaf tuhaf bakmakta 

olduğunu görünce açıkladı: 

“İsteyım vampiri yakalamak içın 

çekelım üstümüze…” 

İhtiyarın suratı düştü: “Benim 

kapida dua var idı kaldırayim oni…” 

“Kapinda dua ne gezer bre?” 

“Ben ufak iken Bosna’da çok 

dinledım vampir masali. Bura ahalisinden 

ziyade ürkerım ülmeyenden…” 

*** 

Hamza handa kalanlara 

tek tek görünüp kapılarını o gece 

kimseye açmamaları ve itikatlarına 

göre koruyucu nesneler asıp dualar 

yazmalarını söylediği esnada Halil 

Ağa abdest alıp namaz kıldıktan 

sonra Hamza’nın odasındaki mangalda 

bohçasındaki kazıklarının 

ucunu yakıp sağlamlaştırdı. Akşam 

vakti yemekler yenildikten sonra 

handakiler odalarına çekildi. Handaki 

ölüm ve korku havası yüzünden 

yeni gelen kimse o tarafta kalmak 

istemeyerek başka başka hanlara 

savuştu. 

Halil Ağa’yla Hamza’nın 

kaldığı oda haricinde diğer kısımlardaki 

yolcular ürküntülerine rağmen 

çoktan uykuya dalmışlardı. Handaki 

herkese bir ağırlık çökmüş gibiydi. 

Bir tek Hamza ile Halil’in gözlerinde 

uyku yoktu. Hamza kılıcını çekili 

vaziyette elinde tutuyor, tüfeğini de 

dolu halde yanında bulunduruyordu. 

Sokaktan herhangi bir sesin dahi 

gelmediği o sessizlikte bir an Hamza’nın 

içi geçti. Gözleri kapalı ancak 

kulakları tetikte olan Hamza, uyukladığı 

yerde fısıltı misali tek bir ses 

duydu. Tebeşirin ahşaba sürtülme 

sesi. Bir ara gözlerini araladığında 

Halil’in kendi oturduğu yere bir 

şeyler çizdiğini hayal meyal gördüyse 

de uyuklamak tatlı geldiğinden bir 

şey demedi. 

Uykusunun en tatlı yerinde 

Halil’in sorusuyla sızıp kaldığı 

yerden sıçradı: “Niçın sana gelır bu 

vampir?” 

Sersemlik halini üstünden 

atamadan gayri ihtiyari soruya 

soruyla karşılık verdi: “Sen nerden 

bilirsın?!” 

Halil ürkütücü bir sakinlikle 

konuştu: “Bana geldıgınde dedın var 

sekız mevta. Burada dedıler var sekız 

mevta. Sen burada günlerde yok iken 

demek kimseye ugramadi bu vampir. 

Odalarda seni aradi, bulamadi. 

Hanın bahsi geçince yüzin düşti. 

Vaktiyle ne yaptin da musallat oldi 

sana?” 

27

Hamza’nın sesi titriyordu. Halil’in efsuncu misali kendisine dikilmiş gözlerine bakamayarak 

usul usul cevap verdi: “Miladic… Uskok senelerinda beraber cenk ettık, birlıkte teslim oldik 

Senj Kalası’nda. Zagrbe’e de celdık beraber. Çok altıni vardi. Çiftlık bulacagim derdı hep. Bir cün 

gizlice çagırip hanın mahzeninde hakladım oni. Kimsecikler cürmeden toprak attim üstüne. O 

gelır gecelerı. Kapilara vururken adımi fısıldar, kimsecikler işitmez ben işitirım…” 

“Mezarından çıkanin en kütüsü büyledır. İntikamıni almadan üldüremezsın. Ben zaten 

anlamış idım lakin emin olmak içın sual ettım. Yedi defa Ayet-el Kürsi okuyup yedi çember çizdım 

kendıme. Bana ilışmez lakin gelecektir sana… Seni üldürdükten sonra girer gerı kabrine, ben de o 

vakit üldürebilirım oni.” 

“B.. Be… Beni tuzaga düşırdın!” 

“Ben bir şey etmedım sen kendın ettın!” 

Konuşmaları dışarıdan gelen ayak sesleriyle kesildi. Merdivenlerden ölüm ağırlığını taşıyan 

birisi çıkıyormuşçasına ahşabın gıcırdaması ortalığı inletiyordu. Sese ara ara kapıların vurulma 

sesi karışıyordu. Adım sesleri odaya yaklaştıkça bu dünyaya ait olmayan bir hırıltı da kulaklarına 

çarpıyordu. Hamza büyülenmiş gibiydi. Kılıcını kaldırmaya dermanı yoktu. Odanın kapısı kendiliğinden 

kulak tırmalayan bir gıcırtıyla açıldığında olduğu yerde sindi kaldı. Hanın iç kısmındaki ve 

odadaki kandillerin loşluğunda kapıda dikilmekte olan korkunç heyulayı görünce nefesi kesildi. 

Kendi elleriyle canına kıydığı arkadaşının soluk benizle, öfkeyle bakan kanlı gözlerle, uzun ve 

kararmış tırnaklarıyla kanlı karşısında dikilmesi kalp atışlarını hızlandırmıştı. 

Hortlak ağzını açtığında taşra çıkmış dişleri ayan beyan göründü. Kandillerin soluk ışığında 

sarı sarı parıldayan dişlerin gerisinden, hortlağın hançeresinden hırıltılı bir ses yükseldi. 

O gece handa kalanlar kâbusla karışık acayip rüyalar gördüler, uykularında huzursuzca 

döşeklerinde dönüp durdular. Çok az bir kısmı yükselen hırıltıyı, Hamza’nın bir an yükselen çığlığını, 

mezarın ötesinden gelenin kabrine doğru sallana sallana geri geri yürüyüş sesini ve mahzenden 

gelen kazık çakma sesini işitti. 

Halil Ağa sabah namazını kıldıktan sonra Zagreb hâkimine uğrayıp olanları anlattı. Ücretiyle 

birlikte Hamza’nın atını da kendisine verdiler. Ahali işine gücüne dağılırken kendisi de hayalet 

gibi şehrin sokaklarından süzülerek geçti. 

Türk Başı Hanı’ndaki musibetin hikâyesi yıllarca anlatıldı, an geldi unutuldu. O vakadan 52 

yıl sonra İstriya mıntıkasındaki Kringa köyünde Jure Grando nam köylünün sokaklarda yeniden 

dolaşmasına kadar Zagreb ahalisi daha az acayip rivayet işitti. 

-son- 

28

. 

Gülhan Tuba 

Çelik 

ÇİÇEKLERDEN 

YAZILMIŞ 

. 

Onu tanıdığımda suların çekildiği bir mevsimdeydim. Büzülmüş, kurumuş, buruşmuştum. 

Yeniden bahara ihtiyacım vardı. Tazelenmeye. Bir başka bedene. Sevmeye ve güzelleşmeye. 

Onu tanıdığımda dünya silinmiş, her şey anlamını yitirmiş, tüm yaşama sevincim onun 

bedenine ve ruhuna indirgenmişti. Avının kokusunu almış yırtıcı bir hayvan gibi, çağıran bir 

haz içindeydim. Kalp atışlarım hızlanmış, burun deliklerim açılıp kapanmaya başlamış, 

gözlerim kısılmıştı. Bir kadın için çok hoş meziyetler olmadığı herkes tarafından bilinse de 

ben bu halimi seviyordum. Av, insanlığın en kadim uğraşıydı. Elbette ilkel devirlerde kalmamış, 

renk değiştirerek yoluna devam etmişti. Temelde dünyadaki tek meseleydi. Avlanmak 

ve oyun, kıyamete dek çekiciliğini kaybetmeyecekti. Ben de bir anlam, bir amaç kazanmış; 

vaktimi zenginleştirecek bir yol bulmuştum yeniden. Her şey daha önce nasıl olduysa öyle 

olacak sandım onu gördüğümde. Oynayıp avlayıp işi bitirecektim. Onun her şeyin dışında ve 

üzerinde olma ihtimali aklımda yoktu. Bu sefer kaybeden ben olacaktım. Onu son kez 

gördüğümde bekâr evinde, kutuların ve dumanların gerisinde, Elveda Berlin posterinin 

altındaki koltuktaydı. Ben kapıdan çıkarken yerinden kalkmadı. “Sergideki tablolardan 

birini Vilnius’ta yaptım.” dedi. “Gittiğinde şehrin ortasından geçen nehre in.” Bazen öyle kelimelerle 

konuşurdu ki aşamadığım bir zamanın eşiğinde takılı kalırdı ayaklarım. Durdum. 

30

. 

Onu anlatan bir 

renk bulmamı 

isteseler “hastalık 

sarısı” derdim. 

Varmak istediği 

bir yer yoktu 

çünkü. Varacağı 

yere varmış da 

hayal kırıklığına 

uğramıştı sanki. 

İşte bu rengi 

tutup oradan 

getirmiş, sonsuza 

kadar yüzüne 

eklemlemiş 

gibiydi. 

Hayatımda gördüğüm en garip 

adamdı. Herkesin gittikçe hızlandığı 

bu dünyada her şeyi ağırdan alırdı. 

Onu anlatan bir renk bulmamı isteseler 

“hastalık sarısı” derdim. 

Varmak istediği bir yer yoktu çünkü. 

Varacağı yere varmış da hayal kırıklığına 

uğramıştı sanki. İşte bu rengi 

tutup oradan getirmiş, sonsuza 

kadar yüzüne eklemlemiş gibiydi. 

Ben suskunluğunda karanlık bir yan 

sezerken, saf bir hali vardı başkaları 

tarafından algılanan. Önüne geçemediği, 

belki istemediği temiz bir 

yüz, yine içinden gelen iyi niyetle 

harmanlanmıştı. Sanki tüm gizemini 

yüzündeki tebessümün arkasına 

saklamıştı. Karmakarışıktı. Sezdiğim 

karanlıkla yüzündeki aydınlık senelerimi 

istiyordu ama bana hiçbir 

şeyin sözünü vermemişti. Zaman, 

onu benden vaktinden evvel alacaktı. 

Zaten en sevdiği şey zamanla 

oynamaktı. Zaman hakkında düşünür, 

zaman hakkında konuşur, 

zamanı resmederdi çoğunlukla. Tabloları 

parçalanmış anların ağırlığı 

altında ezilmiş gibiydi. Hiçbir zaman 

bizim zamanımızda değildi. Cevap 

alamayacağım soruları ona bilmem 

kaçıncı defa sorarken beni duymadığını, 

yüzünün on altıncı yüzyılda 

Kars’ta yapılmış taş bir sokağın 

duvarlarında gezindiğini hisseder 

fakat onu oradan çekip alamayacağımı 

da bilirdim. Sessizliği çıldırtıcıydı. 

Koskoca bir dağın eteğinde bağırıp 

durmak, sonra yalvarmak, sonra 

ağlamak, sonra delirmek ama tek 

cümle duyamamak gibiydi. Gözyaşlarımı 

sildiğimde onu hâlâ taş gibi 

görürdüm. Seslenirdim. Çok uzaklarda, 

ilkel yağmur danslarıyla kendinden 

geçiyormuş da aniden 

omzuna dokunmuşum gibi bakardı. 

Tek kelime duymamıştı. 

Yine de gidemiyordum. Beni çağırmamıştı 

ama kovmaması yeterliydi 

kalmam için. Çünkü “büyük resim” 

mantığında diretiyordum. Bir türlü 

bir şeyler beceremediğim hayatta, en 

sevdiğim savunma mekanizmasıydı 

bu. Onun karşıma çıkmasının ilahi 

bir güç tarafından özenle tasarlandığına, 

ondan öğreneceğim milyonlarca 

şey olduğuna, bir gün yollarımız 

ayrılsa bile bana kattıklarının bir 

yerlerde sıçramalar yapmama yarayacağına, 

tam olarak ne şekilde olacağını 

henüz bilmediğime fakat içinde 

onun olduğu bir kaderin ve büyük 

resmin beni güzel bir yerlere taşıyacağına 

inanıyordum. Bunları söylediğimde 

yine susuyordu. Benimleyken 

niye bu kadar çok sustuğunu anlamıyordum. 

Oysa tribünlere oynamayı 

iyi bilirdi. Melankolinin çekiciliğine 

kapılan o arabesk yanını ironiyle 

törpüler gülüp geçirirdi insanları 

canı istediğinde. Derin düşünceleri, 

dikkatli gözlemleri hayranlık yaratırdı. 

İnanılmaz bir empati yeteneği 

vardı. İnsanların adlandıramadığı 

duyguları bir anda cümlelere dökerdi. 

Ama bana gelince bambaşka 

biriydi. Herkesin elinden geleni yaptığını 

nihayet kabullenmiş ve bütün 

defterleri kapatmış gibiydi. Öyle 

beklentisiz, kıpırtısız, arzusuz. Yine 

de bırakıp gidemezdim çünkü acı 

çekmiş bir ruhun sözcükleriyle 

konuşurdu nadiren ağzını açtığında. 

O ruhu ele geçirebilme umuduyla bu 

anları beklerdim. Bazı geceler, içinde 

kazanlar kaynayarak gelirdi bana. 

İşte o gecelerde, elimden gelse yıldızları 

göğe çivileyerek bir yere kaybol- 

3I

malarına izin vermezdim. Böyle 

anlarda, hiçbir fabrikanın ve kimyasalın 

henüz rengini tutturamadığı 

bir yeşilde, deniz köpükleri gibi 

genişlerdi gözündeki anlam. Tedirginliği 

bir an büyürdü ve umutlanırdım. 

Sanki köpükler, sanki beyaz 

kimsenin fethedemediği bu yeşil 

suları bana bağışlamak için kendini 

açacaktı. Sonra birden geri çekilirdi 

köpükler. Gözleri, akışına bıraksan 

seni dünyanın en ucuna götürecek de 

oradan aşağı düşürecek gibi bir yeşilde 

asılı kalırdı. Köpükler kaybolunca 

beyaz kuşlar gelirdi. Kuşlar denizi 

okşamaz didiklerdi. Gözlerinin yeşilinde 

bir beyaz beni kemirir, kemirirdi. 

Hikâyelerden köpükler yapardım 

ona. Kandıramazdım. Çünkü suydu 

o, köpükler kendinden. İstemediği 

sürece denizi ayartamazdım. Yine de 

girerdim kanına. Bazen yüzünün 

cesede benzeyen soğukluğu yüzünden 

erken pes ederdim. Bazen de 

öpüşlerimi bile umursamaz, bana 

karşı koymazdı. Ama her zaman 

eksik kalırdı sevişme. Bir türlü farkına 

varamazdım ona sahip olduğumun. 

Bir kez daha, bir yenilgiyle 

daha ayaklarımı ayaklarından çözerken 

ele vermediği bir şeyler kalırdı 

hep. Ruhunu sermezdi önüme. 

Sevgisizliğe, ihanete, dayağa, kavgaya, 

nefrete, yalnızlığa alışkın insanlar 

vardır. Bir tek sevilmeye yabancıdırlar. 

Biri elini uzatıversin, koynuna 

almak istesin ne yapacaklarını bilemezler 

hani. Onlardandı. 

Daha doğmadan, hiç istemeden bir 

ulusa dâhil edilmişti. Hem onların 

hataları ile suçlanıyor, hem onlara 

yapılan kıyımdan nasibini alıyordu. 

Kolektif bir şeylerin ağırlığını taşıyordu 

daima. Sürgünlere, sınır 

dışına, ad değiştirmeye, tehcire 

rağmen inanarak çizerdi dünyayı. 

Çünkü topraksız, ülkesiz, kimliksiz 

kalmış hayatında sabit bir şeylere 

ihtiyacı vardı. Yer değiştirmeler çakılı 

bir gökyüzü takıntısı yapmıştı onda. 

Gök sabit ama tablodaki her şey 

hareket halinde, flu, şizofrenikti. 

Resimleri güzel kitapların ilk cümleleri 

gibiydi. Nasıl yapıyorsa bir kapı 

koyardı sanki tablosuna. Bakan 

herkes önce o kapı tarafından sarmalanıp 

sonra içeri alınırdı. Resimlerin 

karşısına dikilir uzun uzun bakardım. 

Notlar alır, yarım yamalak 

bilgimle psikanalize soyunur, saatlerce 

konuşurdum: “Kuzunun beyazlığı 

çocukluğunun saflığını gösteriyor, 

çoban ebeveynlerden biri. 

Buraya kadar her şey yolunda. Güven 

var. Belli bir süre mutluluk hali. 

Zaman geçtikçe kuzunun kız çocuğuna 

dönüşmesi işlerin yolunda 

gitmediğini gösteriyor çünkü sen 

erkeksin ve kuzunun kız çocuğuna 

dönüşmesi güçsüzlük. Adımları 

bozuk, şekli bozuk kız çocuğunun. 

Zayıf, küçük, güçlü olmayan insanları 

çizerken ne kadar kin dolu olduğunu 

fark ettin mi? Renkler koyu, şekiller 

düşmanca. Zayıf insanlara tahammül 

edemiyorsun. Merhamet yok. 

Merhametten, kendine duymak 

zorunda kaldığın bir şey olunca 

nefret etmişsin. Senle alakası olmayan, 

yani senden kaynaklanmayan 

bir şeyler seni yaralamış ve o yaraların 

faili de ortadan kalkmış. Böylece 

sen, kendine kendin merhamet 

duymak zorunda kalmışsın. Oturup 

yazıklanmak sana göre değil. Bu 

yüzden içinden o duyguyu koparıp 

atmışsın. Fakat acı büyük. Eksiklik 

32 

Sevgisizliğe, 

ihanete, 

dayağa, 

kavgaya, 

nefrete, 

yalnızlığa 

alışkın insanlar 

vardır. Bir 

tek sevilmeye 

yabancıdırlar. 

Biri elini 

uzatıversin, 

koynuna 

almak istesin 

ne yapacaklarını 

bilemezler 

hani. 

Onlardandı.

üyük. Diğer insanları ciddiye almayışın 

o yüzden. Sen o eksiklik, boşluk 

kapansın diye it gibi çalışırken, hatta 

boşluğu doldurup üstüne de bir 

katedral inşa ederken; insanların 

hiçbir şey yapmadan sızlanmaları 

seni deli ediyor. Sen yaptıysan onlar 

da yapabilirler bunu. Yapmalılar. 

Büyük bir parçan senden ayrılmışken 

sen yeniden var etmişsin kendini. 

Kendini yeniden yarattığın için 

tanrısallaşmışsın. Uzaklığın, ukalalığın 

ondan. Adımlarını yanlış atan bu 

kız kaybedecek o yüzden. Çünkü 

aklını kullanmıyor. Hesaplamıyor. 

Balonlar çizmişsin. Gözün yine gökyüzünde. 

Kimileri yere düşüyor, 

diğerleri de düşecek. Güçsüz olan 

herkesi, yani güçsüz olan tüm yönlerini 

tek tek ezmişsin. Ezmeye de 

devam edeceksin.” Evet demezdi, 

hayır demezdi yorumlarımdan 

sonra. Susar ve gülümserdi hep. Yine 

delirir ama yine vazgeçemezdim. 

Yüzlerce resmi vardı. Nasılsa bitmeyecekti. 

Nasılsa resimler olduğu 

sürece bahaneler de vardı. Hepsi 

hakkında konuşacağımı, hepsini 

yorumlayacağımı söylerdim. “Tablolarım 

beni ele vermez, boşuna uğraşma.” 

derdi. İnanmazdım. Ona duyduğum 

aşk öyle güçlüydü ki benim 

ışığım ona vuruyor, ondan bana yansıyanı, 

kendi aşkımın ışığını, sevgisi 

sanıyordum. Seni sevmiyorum dese 

inanmaz, kovsa bir adım atmazdım. 

Cenneti, ölümü, şehveti, cehennemi, 

her şeyi; yaşamış kadar güzel resmederdi. 

Kimsesiz, kavgalı bir dağ çocuğunun 

sefaletini de, at üstünde bir 

hakanın kızıl elma ülküsünü de aynı 

başarıyla verirdi. Dışına atıldığı 

çizgilerin, sürüldüğü ülkelerin üzerindeydi. 

Sadece insan vardı onun için. 

Bakışıyla, kanıyla, canıyla, acısıyla, coşkusuyla 

insan. Ama gerçek olanlar değil. Tablosundakileri 

gerçek insanlardan daha çok 

önemserdi. Hayal gücü şahaneydi, renkleri 

benzersiz. Hiç kimsenin bilmediği, dayanılmaz, 

acı veren renkler yaratırdı. Sisin içindeki 

bir dal parçasını bir sürgünün ellerine 

dönüştürmekte ustaydı. Rüyaları da kimseye 

benzemezdi onun. Gözlerinden akan 

kanların oluşturduğu bir nehirde dans eden 

balıklar ertesi gün bir toplu mezara dönüşür, 

tablosuna sokulurdu. 

Daha kundaktayken yolunun üstüne yol 

çizilmiş, adının üstüne ad verilmişti. Her 

ülkede başka biri olmak zorunda kaldığından 

yüzüne anlamlar, ruhuna duygular 

çizmekte ustaydı. Tek kişi değil yüzlerce 

adamdı. Hangi yanından tutsam elimde 

kaldı. Toparlayamadım. Kaderinde yollar 

vardı. Dönüp duran, bir yere gitmeyen 

yollar. Artık iflah olmazdı. Bazı avlar hiç 

bitmeyecekti çünkü bazı hikâyeler en 

baştan ayrılığa meyyaldi. 

Odaya son kez baktım. Şişelerin, kutuların, 

dumanların gerisinde bir adam, sınırlara 

dökülmeyen, yollarda kaybolmayan yanlarından 

yaptığı bir benliği sıkı sıkı tutmuş, 

Elveda Berlin posterinin altındaki koltukta 

oturuyordu. Kuzeye gideceğimi söyledim. 

“Sergideki tablolardan birini Vilnius’ta 

yaptım.” dedi. “Gittiğinde şehrin ortasından 

geçen nehre in. Çiçeklerden yazılmış 

Litvanca yazılar var. Orada fotoğraf çektir.” 

Hepsi bu kadardı. 

33

Abdullah Enis Savaş 

HİS 

Uyandığında saat gece yarısını 

gösteriyordu. Yatakta epeyce 

kıvrandıktan sonra büyük bir 

meşakkâtle daldığı uykudan iki 

büklüm uyanmasına sebep olan 

şey harikûlade bir rüyaydı. Bir 

kiralık katilin zihin dünyasında 

barınması mümkün olmayan 

hisler nasıl olmuştu da rüyasına 

aksetmişti. Yaşadığı bu garipliğin 

tesiriyle tekrar uyuyamayacağına 

kanaat getirdiğinde 

cumartesi gecesi öldüreceği 

adama dair planları yeniden 

gözden geçirmeye karar verdi. 

Pencerelerini simsiyah perdelerin 

kararttığı oda, üzerine atılan 

toprakla yeraltına hapsedilmiş 

rutubetli bir tabutu andırıyordu. 

Tabutun içinde, ayaklı lambadan 

süzülüp zihnine görünmez 

parmaklıklar bürüyerek kağıtların 

üzerine düşen ışıkla, dört 

metrekarelik masada kendini 

plana öylesine kaptırmıştı ki 

kapıyla beraber beynine tokmak 

tokmak inen güm güm sesleri, 

başını kaldırıp günün ışıdığını 

fark etmesini ancak sağlamıştı. 

Gazete kağıdına sarılı taze 

ekmeği kaptığı gibi kahvaltı 

için mutfağa seğirtti. Alelacele 

bir şeyler atıştırıp piposunu 

harladı ve tekrar dosyanın 

başına oturdu. Oldukça disiplinli 

çalışan bir adamdı. Öldüreceği 

şahsa ve nasıl infaz 

edileceğine dair her malûmatı 

âdeta bir senarist-rejisör zarâfetiyle 

detaylı bir şekilde yazar, 

krokiler çizer ve çok önceden 

mekana gidip tetkikatta bulunurdu. 

Halihazırda üzerinde 

çalıştığı dosyadaki müstakbel 

maktûl bir çorbacı.. İleri 

yaşlarda, nahif, babayani bir 

tip. Şehir merkezinde alelâde 

bir dükkanı var. Böyle bir 

adamı kim, neden öldürmek 

ister anlayamıyordu. Velâkin 

işin tabiatı gereği mevzunun 

bu cihetini istintak etmeyi 

abes bulurdu. Senelerce 

bu düsturla çalışmış, 

işinin ehli bir katildi. 

Planın noksansız gerçekleşebilmesi 

için hararetle 

çalıştığı sırada kalbine 

aniden düşen tuhaf bir 

his, ruh dünyasının rengini 

değiştiriverdi. Rüyadakine 

benzer bir hâldi bu. 

Öldüreceği adama karşı 

zayıf da olsa duyulan bir 

ünsiyet.. Kendini bildiğinden 

beri yabancısı olduğu 

böylesi müsbet hislere 

kapılmaktansa bir lağım 

çukuruna düşmeyi yeğlerdi. 

Nedir beni bu meçhûle 

çeken diye yakınarak 

35

sandalyeden fırladı ve 

odada dört dönmeye 

başladı! Kendini ikna 

etmeye çabalıyordu. 

“Bu şey benden olamaz! 

Bana ait değil bu his!” 

Dediğim gibi, his zayıftı 

fakat buna dahi katiyen 

tahammül edemiyordu. 

Üstüne üstlük bunu, 

öldürmeyi planladığı bir 

adama karşı duymak akıl 

kârı şey değil.. Delirecek 

gibi oldu. Bir müddet 

süründükten sonra istikrah 

ettiği hissin sancısından 

kurtuldu. Kendine 

geldiğinde fikrî ve bedenî 

yorgunluktan takati kesilmişti. 

Halının üstünde 

öylece sızdı kaldı. 

Her örgüsünün bir ıstırap 

çengeli gibi sırtına geçtiği 

halıda bir önceki gece 

gördüğü, bedenini zerrelerine 

kadar yakıp kavuran 

o rüyaya benzer başka bir 

rüyanın tesiriyle feci bir 

acı duyarak uyandı! Yaşadığı 

kâbus bir süre nefes 

almasına mâni oldu. 

Malum hislerin sağnağında 

hiç alışık olmadığı, 

tiksindiği bir hâleti rûhiyeyle 

çepeçevre kuşatılmıştı. 

Soluklandığında 

anladı ki bir şekilde bu 

rüyalar, çorbacıya karşı 

duyduğu ünsiyeti başlatmış 

ve ziyadeleştiriyordu. 

Ruhunu lime lime eden bu 

kıvranışlara artık dayanamayacak 

hâle geldi ve 

ceketini dahi almadan 

kendini sokağa attı. 

Endişe içinde koşar adım 

yürüyordu. İnanın, onu 

karşıdan görseydiniz deli 

olduğuna rahatlıkla hükmedebilirdiniz. 

Kaşını 

gözünü saran tikler ve 

gayri tabii el kol hareketleriyle 

bir acayip hâlde 

çorbacının dükkanına 

vardı. Alnını dayadığı 

camekândan dükkanı 

süzdü ve bir köşede oturmuş, 

bir yandan nargilesini 

içip diğer yandan kahvesini 

yudumlayan çorbacıyı 

kanlı canlı karşısında 

görünce malum hisler 

ruhuna bu sefer yıldırımlarla 

inmeye başladı. 

Çıldırıyordu artık! Kendini 

bir hiç gibi yerlere 

atıyor, ağzından köpükler 

fışkırıyordu. Attığı çığlıklar 

bütün milleti başına 

toplamıştı. Olanca varlığıyla, 

nefesi kesilinceye 

kadar son bir kez daha 

haykırdı.. Öyle bir haykırdı 

ki etrafındakiler o 

keskin ses dalgasıyla irkildiler. 

Sokağın ortasında 

sırtüstü yatmış bir vaziyetteyken 

gözlerine birdenbire 

bir perde indi ve öylece 

kaskatı kesilip kaldı. 

Şuuru yerindeydi fakat 

hareket edemiyordu. Ken- 

36 

’’Her örgüsünün bir ıstırap 

çengeli gibi sırtına geçtiği 

halıda bir önceki gece 

gördüğü, bedenini zerrelerine 

kadar yakıp kavuran o 

rüyaya benzer başka bir 

rüyanın tesiriyle feci bir acı 

duyarak uyandı!’’ 

dini bir tabuta çivilenip 

diri diri gömüldüğü halde 

narkozun tesiriyle hiçbir 

aksülamelde bulunamamış 

bir hasta kadar çaresiz 

hissediyordu. Uzunca bir 

müddet sonra suratına 

inen tokat darbeleriyle 

gözlerini açtı. Karşısında 

bir eliyle başını yerden 

kaldırıp diğer eliyle ağzını 

silen çorbacıyı gördü ve 

büyük bir şaşkınlıkla 

mırıldandı. 

“Baba!” 

Çifte şahsiyet illetinden 

muzdarip adam, bu ruhî 

hastalığa tutulduğunu ve 

öldürmesi gereken şahsın 

babası olduğunu gayri 

ihtiyari maruz kaldığı 

yoğun hislerle fevkalâde 

sancılı merhâlelerden 

geçerek ve nihayet asıl 

şahsiyetine avdet edişine 

dehşetle şâhit olarak anlamıştı.

OLOVKA 

Jedno od najbitnijih 

mjesta samih gradova jesu 

i njihova smetlišta. Da li 

vam je ikada palo na 

pamet kako za gradove 

smetlišta nisu tek puka 

nužda nego su im još i od 

iznimne važnosti? I sve 

dok ne vidjeh jedno veliko 

gradsko smetlište, to ne 

znadoh ni sam. Jedno 

smetlište, po meni, predstavlja 

jedan grad. 

Istanbul je lijep, naprosto 

zanosan grad. Ko samo 

jednom okusi njegova 

duha iliti osjeti njegove 

draži više mu neće odoljeti. 

Tijekom godina su načinjene 

slike Istanbula, 

raznoraznih veličina i 

boja. Napravljene fotografije. 

O njemu napisane 

pjesme. Velim vam, većinu 

sam ih vidio, pročitao, no, 

ništa i niko mi nije umio 

toliko kazati, koliko i smetlišta 

Istanbula. Kad je 

Istanbul prljav, smrdi mu i 

smetlište, poput strvi. Ma 

smrad mu štipa za nos... 

Ako je Istanbul čistiji, 

onda se i smrad manje 

čuje. A miriše li kao 

Yaşar Kemal 

Tercüme/Preveo: Adnan Mulabdic 

mošus, mirišu i njegova 

smetlišta tako. Kazat ćete: 

„Zar i ona da mirišu po 

mošusu?“ Još itekako, 

vjerujte mi... Otkud to da 

ih ovako dobro poznajem? 

E, ovdje se moram ograditi... 

Ja nisam nikakav 

znalac za smetlišta. A da 

me ne biste krivo shvatili, 

kažem vam i razlog... Prvo, 

ja jako volim galebove. Da 

li ih baš volim? Pa i ne, 

nego me više zanimaju 

njihovi životi. Odlazim, i 

satima ih posmatram. Na 

moru, po hridinama, a 

nekad i na smetlištu. Galebovi 

su prgava, nasrtljiva 

Božija pošast, posve nepopustljiva 

stvorenja. Zalaziti 

u njihove životne potankosti 

nadalje je izlišno. 

Ipak, jednog ću vam dana 

o tim pohlepnim, tim 

gramzivim, tim posve 

nepopustljivim stvorenjima 

moći pisati duge i 

zanimljive sastavke. 

Obično se njihove životne 

37 

čarke odigravaju po smetlištima, 

stoga su i prvotni 

razlog mojega zanimanja 

za smetlišta galebovi. Dok 

je već drugi razlog mojega 

zanimanja za smetlišta 

redarstvenik Rüstem, naš 

susjed. To je čio i šaljiv lik 

iz Sivaškoga okruga Zara. 

Čovjek velikih, bujnih 

brkova, vedra pogleda, 

pun života, pun ljubavi. 

Već je deset godina smetlar 

u Istanbulu. A u 

komunalnoga redarstvenika 

unaprijeđen je prije 

četiri godine. 

Tek nakon što je postao 

komunalnim redarstvenikom, 

kupio je zemljište do 

naše kuće, i ponajprije 

posadio tri topole. Onda je 

zemljište, sa sve četiri 

strane, ogradio plotom, 

kad ono u proljeće, duž 

cijele ograde procvali 

orlovi nokti, a njihov miris 

obvio svu četvrt. Kad se to 

sve desilo, kada je kuću 

postavio na zemljište, nit’ 

su zamijetili sumještani 

niti ja, a moguće, ni on 

sam... Stajala je ondje, 

možda već nekih hiljadu

godina, tako besprijekorno, za ogradom od 

orlovih noktiju, s tri oveća prozora, u zeleno 

ofarbana kućica. Nedugo zatim, upoznadosmo 

njegovu ženu, bješe to oniža diklica od nekih 

dvadesetpet godina, širokih bokova i krupnih, 

kosih očiju. Od jutra do mraka brisala bi prozore, 

ribala podove, kopkala po vrtu, ni časka ne 

sjedeći besposlena. Najčistija kuća u četvrti, ta 

najljepša, najčistija, posve besprijekorna kuća, 

stiješnjena među svim tim vilama, bje upravo 

kuća redarstvenika Rüstema. Znao sam vidjeti 

supružnike kako pokatkad stoje na kapiji, i baš 

onako kao što slikar promatra svoje djelo, do te 

mjere opčarano, nevjerovatno blažena izraza, 

promatraju vlastitu kuću. I samo što bi shvatili 

da su zatečeni, crveni u licu, plaho i sramežljivo, 

poput djeteta uhvaćena na djelu, umakli bi 

kući. A znao sam ih zateći tako često. No, na 

kraju bismo stali skupa, pa u tu milenu, 

malenu kuću gledali neumorno, satima. 

Dođe proljeće, i svakojaki se cvjetovi rascvaše 

po sićušnom vrtu kućice... A prozori joj nakićeni 

raznobojnim geranijima, bosiljkom... Kuća 

redarstvenika Rüstema bješe poput slike nekog 

velikog, umješnog slikara, što svojega motritelja 

vedri, besprijekorna i zamamna. 

Imadoše i dvoje djece. Kćerku i sina. Sinčić 

bješe poput bumbara, dijete koje se od jutra do 

večeri šuštavo vrzmalo za pčelama kao neki 

zloduh. Ni trena nije stajao mirno, vrckavo se 

motao svukud po četvrti. Ali je sve na tom 

djetetu, što se svakoga časka valjalo u prašini i 

blatu, jednako poput njihove kuće, bivalo kao 

suza, posve čisto. Dok kćerka, nešto veća djevojčica, 

mirna i šutljiva, blaga osmijeha, bješe 

sramežljiva i umilna, s pomalo sjetnim izrazom 

na licu... Njena su je uska čeljust i pune usne 

već sada činile starijom. Baš kao i njeno držanje. 

Cijelu je porodicu, kao i njihov dom, djecu, 

cvijeće i supružnike prožimala neka iskričava 

ljubav, obuzimala neka neizmjerna sreća. I 

svako ko bi prošao kroz tu kapiju odmah bi 

zamijetio tu silnu sreću, te bivao ispunjen 

ljubavlju. I zaista, postoje mjesta, kuće, ljudi, 

samo ih pogledaš i oni te preplave srećom... 

Kad god bih za četiri godine našega susjedovanja 

klonuo duhom ili bivao potišten, pa 

38 

proklinjao svijet, izlazio bih van, i gledajući u 

malenu kuću, davao sebi oduška. Svake bi 

večeri u svojoj smetlarskoj uniformi dolazio 

kući naočiti čovjek, bujnih brkova, i ukoliko 

horan, u ruke uzimao saz, pa sasvim tiho, 

gotovo nečujno pjevao pjesme koje nisam čuo, 

a nit’ mogao da čujem, i koje zasigurno nakon 

toga sve do svoje smrti nikad više neću ni čuti. 

O čemu li je to pjevao u njima? Da li o sreći, o 

žalosti, ili pak o nekom događaju, nekako 

nisam uspijevao dokučiti. Koji ga put htjedoh 

iznenaditi, kraj njega poslušati pjesme, čuti o 

čemu to govore. No, samo što bih ušao u kuću 

on bi ustajao na noge i nudio mi mjesto, a svoj 

bi saz hitro bacao za škrinju pored. Nekoliko 

sam puta tražio da zasvira, i shvatio da preda 

mnom, pa makar i umro, zasvirati neće, pa sam 

i odustao. I još uvijek se pitam koje li je to 

krasne riječi u tim svojim pjesmama redarstvenik 

Rüstem tako pjevušio? 

Redarstveniku Rüstemu bio sam prilično drag. 

Poželjeh jednom vidjeti njegovo radno mjesto, 

na što se on i ne uvrijedi, štaviše, bješe mu 

milo... Eto, i radi toga sam onamo odlazio s 

vremena na vrijeme. Tamo van grada, gdje se 

nalaze ciglane. Onamo se sliva sva gradska 

pogan, a na čelu svega toga bješe redarstvenik 

Rüstem. Nekim bi danima spaljivali smeće, i ja 

nikada na ovoj zemaljskoj lopti nisam nabasao 

natako ogavan smrad kao što je onaj zapaljenog 

smeća. 

Baš sam tada, na tome smetlištu, kad sam 

otišao skupa s redarstvenikom Rüstemom, 

svojim prijateljem, uvidio kako jedno smetlište 

u cijelosti posjeduje sve odlike svojega grada. 

Da, smetlište je jedan grad, i baš sve stvari 

jednoga grada mogu izroniti i iz njegovoga 

smetlišta. Ručni satovi, stolni satovi, džepni 

satovi, i to još novinovcati. Prstenje, narukvice, 

ogrlice, kako zlatne tako i one s dijamantima... 

Olovke, nalivpera, hemijske. Pa i makaze, 

klupka, vitla, naočare, novac. Šta god da ima u 

gradu ima i na njegovome smetlištu... A sve što 

bi izronilo iz smetlišta, bilo vrijedno ili ne, dijelili 

bi smetlari između sebe, onako bratski. No, 

jedno ipak nisu dijelili, olovke... 

Oni što bi pronašli olovke koje su izranjale iz

smeća, vikali bi radosno, gotovo kao da su 

pronašli zlatni ili smaragdni prsten: 

„Redarstveniče Rüstemeeee... Još je’na olovka... 

Uj, što je lj’epaaa... Nije ni otvorena. Ah, i 

crvene je boje...“ 

„Redarstveniče Rüsteme... Još je’na olovka... 

Zelena je, i to kak’a zelena... I to nalivpero...“ 

„Redarstveniče Rüstemeeee... Evo je’ne, pa 

vrijedi barem sto lira... Uz to je i u svojoj kutijici.“ 

Pokraj redarstvenika Rüstema bješe veliki vrč s 

vodom; ponajprije bi svaku njemu donijetu 

olovku prevrtao, pa okretao, pregledao, i tek 

onda dobrano oprao vodom i sapunom. 

Redarstvenik Rüstem bješe prilično ustrajan u 

tome da se olovke razdijele, no, to njegovi prijatelji 

smetlari nisu htjeli ni čuti. Jer, on je ipak 

imao djecu, a ona su išla i u školu. I jednom će 

postati gospodinom i gospođom. Pa kada bi i 

narednih stotinu godina, svakoga dana odatle 

izranjalo na stotine, ma na hiljade olovaka, sve 

bi dopale djeci redarstvenika Rüstema. 

I uistinu, smetlari bi osjećali veliku radost, pa i 

silno zadovoljstvo jer su olovke davali redarstveniku 

Rüstemu. Svaki bi mu nalaznik donosio 

olovke pobjedonosno, uvjeren da je odradio 

vraški dobar posao. Baš je svaki od njih bivao 

ponesen srećom dobročinstva prema djeci, 

koja neće postati smetlari, već obrazovani i 

veliki, dobri i pametni ljudi. To se dalo posve 

jasno iščitati iz njihovih pogleda. Redarstvenik 

Rüstem nije imao nikakva prava sputati njihovo 

zadovoljstvo, omesti njihovu sreću. A djeci 

su upravo olovke bile i najdraže igračke. I on bi 

svake večeri dolazio kući s mnoštvom raznobojnih 

olovaka. Olovke su bivale i ulog dok bi se 

majka, sin i kćer kladili u to koliko će ih donijeti 

večeras. I vazda je bivalo onako kako bi rekla 

kćerka, baš tačno toliko ili pak približno njenoj 

procjeni. 

Te godine im kćer bješe u petom razredu osnovne 

škole... Djevojčica imade oslonac u nečemu 

čime se dičila tek potajno, zaleđe za koje nit’ je 

ikome mogla niti će ikada moći kazati bilo šta. 

A ipak su sva ta djeca imala ponešto. Imala su 

divnu odjeću, krasne torbe, vozila koja bi 

svakoga dana dolazila po njih i odvozila kući... 

Da, da, imala su, samo baš niko, pa čak ni oni 

čiji su očevi držali trgovine olovkama, nisu ih 

imali toliko. A tako se potajno dičila njima... 

Kad god bi pomislila na olovke, njene bi oči 

zaiskrile nekim tajnovitim ushićenjem, a 

rumeni joj obrazi zablistali. Ali niko nije ni 

znao da ih je ona imala tako mnogo... To za nju 

bješe teško breme. Nije tek tako mogla uzeti 

olovke te ih ponijeti u školu... I da je odnijela 

samo jednu, svi, ali baš svi bi zinuli kao tele u 

šarena vrata. A imala je na hiljade raznobojnih 

olovaka. Crvene, bijele, crne, plave, narandžaste... 

I čim bi sve svoje olovke sabrala, nastajalo 

bi pravo šarenilo boja. U biti nalikovalo je na 

šarenilo olovaka, i to svjetlucavo... Da ih je 

mogla ponijeti u školu, mogla je, samo, šta kad 

bi je upitali otkud joj toliko. Šta bi rekla, šta je, 

ustvari, mogla i reći? Pred svom tom djecom. 

Nije mogla kazati: „Moj je otac glavni smetlar, 

te je ovoliko olovaka nakupio po smeću...“ Pa 

kad bi umrla, kad bi je i zaklali, dobrano joj 

pustili krvi, to ne bi rekla. Kako je i mogla... No, 

posve je sigurno da je olovke morala ponijeti, i 

pokazati svojim prijateljima. 

Danima je razbijala glavu, i nikako nije uspijevala 

pronaći rješenje. Kaže li da joj je olovke 

kupio otac ne bi joj ni povjerovali. Pa čak ni 

djeci milionera očevi nisu mogli kupiti tako 

mnogo krasnih olovaka... Eeee, ali jednostavno 

ih je morala ponijeti u školu i pokazati prijateljima. 

Morala je pronaći neki način. Taj je zadatak 

sebi utuvila tako u glavu da ga je više bilo 

nemoguće smetnuti s uma. Jednog je dana sve 

olovke ubacila u torbu, ponijela u školu, izgarala 

od želje da ih pokaže, i gotovo pomahnitala, 

ali ih baš nikome nije smjela pokazati. I tako se 

možda nedjelju dana koprcala u tom žaru 

pokazivanja, no, ne bi ništa. I sve bi je to možda 

još i prošlo te godine da nije vidjela njihova 

susjeda Erola. Erol Abi bješe radnik u velikoj 

trgovini uredske opreme na Osmanbeyju. 

Jednom je kod njega kupila svesku. A ondje 

gdje je radio bivalo je tako mnogo olovaka... 

Aaaah, kad bi taj Erol bio neki rođak, primjerice 

ujakov sin. Kako divno, kako bi to bilo divno. 

Ma prava divota. Rekla bi: „Njih mi je poklonio 

Erol, ujakov sin...“ Te je noći, o tom Erolu, 

39

azmišljala sve do ponoći. 

Tog su jutra, na polasku u školu, njena torba i 

džepovi bili prepunjeni raznobojnim olovkama... 

Najprije je svoje olovke poredala pred 

drugaricom iz klupe, Sabahat. Njeni su na Velikom 

Bazaru držali draguljarnice, dupkom pune 

zlatnih narukvica. No, čak ni Sabahat nije 

imala tako mnogo olovaka... 

„Aaaaa. Otkud ti toliko olovaka, curice?“ 

A Neriman joj posve ravnodušno reče: 

„To mi Erol Abi donosi. Svako veče... Na 

Beyazıtu ima ogromnu radnju, zatrpanu olovkama. 

A znaš li šta mi je Erol Abi? Ujakov sin. 

Još neoženjen...“ 

I smjesta Sabahat otrča ostaloj djeci: 

„Da vidite koje olovke Neriman ima. Evo, ovoliko 

ima, ma hiljadu komada... Dabogda oćoravila 

ako lažem.“ 

A djeca se sjatiše oko Neriman... I zaista, što je 

ona imala olovaka! 

Dok je Sabahat govorila: 

„Njen ujak ima sina, još je neoženjen. A na 

Beyazıtu ima ogromnu radnju... i to punu 

olovaka. Ima da idemo onamo svaki dan. Erol 

Abi će i nama dati koju“ 

Neriman bješe tako zadovoljna njome. 

„Aaaaa...“, reče, „pa znaš?“ 

I probra jedno pet – šest olovaka. 

„Erol Abi ove šalje tebi. Reče mi: ‘Podaj ih Sabahat.’ 

Pričala sam mu tako mnogo o tebi. Rekla 

sam:’Ona mi je najbolja drugarica.’“ 

Sabahat se nasmija i reče: 

„Znala sam. Hvala ti.“ 

Zazvonilo je, te je Neriman, pred zadivljenim 

razredom, olovke strpala u torbu. Čas je 

počeo... A ona je na koncu bila iznad svih. I 

naprosto prštala od sreće. 

Nakon toga je svakoga dana dolazila s torbom 

do vrha ispunjenom olovkama. Dijelila ih je baš 

svima. Najzad je bila njihova abla. Pa zašto bi 

djeca kupovala olovke. Erol Abi joj je i onako 

donosio more, a ona ih je opet davala svima. 

Toliko je imala olovaka. Ma da ih je dijelila i po 

cijeloj školi, ne bi ih ponestalo... 

I tako je Nerimanina sreća trajala i trajala, sve 

dok se ne desi ta grozota. 

Tu bješe taj kržljavi, taj zrikavi piljarev sin, 

Zühtü, taj bijednik, ma taj obični balonja, e, on, 

on je sve pokvario. Ma lažov jedan, krmak, 

gramzivac... Samo što ga pogledaš dođe ti da 

povratiš dušu, i ne okusiš mjesec ništa. Eto, sve 

je to bilo njegovo maslo. 

Otišao je do učitelja: 

„Bogami, dabogda crk’o, ma dabogda mi umrla 

mati... Neriman mi je ukrala olovku. Vidio sam 

je među njenim. Još sam je i obilježio... Zelenu 

jednu olovku... Baš na njoj sam napravio dvije 

recke... E, tu sam olovku vidio kod Neriman.“ 

Učitelj je pozvao Neriman te zatražio da otvori 

svoju torbu... I potom, pred tolikim mnoštvom 

olovaka ostao zapanjen. 

Zühtü je nagrnuvši na njih rekao: 

„E, ova učitelju“, i uzeo olovku. 

A učitelj je strogo upitao: 

„Otkud ti ovoliko olovaka?!“ 

Neriman već danima bješe spremna te je naprćivši 

usne kazala: 

„Ove mi olovke daje Erol Abi, a kod kuće ih 

imam još toliko...“ 

Na to je učitelj podmuklo pogledao i rekao: 

„Idi, pa donosi i ostale olovke od kuće.“ 

A Zühtüu: 

„Vrati tu olovku Neriman.“ 

„Ali učitelju, učitelju...“ 

„Vrati olovku...“ 

I nato mu je uzeo iz ruke i dao Neriman... A ona 

je svoje olovke strpala u torbu i s njom u 

rukama počela juriti pravac kući. 

No, učitelj dodade straga: 

„Torba neka ostane ovdje.“ 

Neriman se vratila, ostavila torbu na stol i 

zatim pojurila doma. A kući je došla za tili čas, 

pa je jednu oveću platnenu torbu napunila 

svim olovkama, te opet odjurila nazad u školu.“ 

„Eto, učitelju, to bi bilo sve...“ 

„Hajde, sada se vrati u učionicu“, kazao je 

učitelj. 

I zatim se uputio ravnatelju, te mu nadugačko 

ispričao sav slučaj. A ravnatelj je potom kružeći 

po školi od razreda do razreda objavio: 

„Svako ko je izgubio olovku, ili mu je ukradena, 

neka se na velikom odmoru nađe ispred moga 

ureda.“ 

Nekoliko časova poslije, ispred ravnateljeva 

40

ureda naprosto je vrvjelo. Skoro pa više od 

polovice učenika svoju olovku bješe zagubilo, 

ili im pak olovka bješe ukradena. 

„Hajde, kaži, kako ti je izgledala ta ukradena 

olovka?“ 

Dijete bi opisalo olovku, a ravnatelj bi pronašao 

jednu, te je pružio djetetu. 

I tako je tom cijelom nizu djece razdijelio 

olovke. A djeca nisu lagala, i olovke zbilja i jesu 

bile njihove... 

„De kaži, kako si ukrala ovoliko olovaka?“ 

„Nisam ih ukrala.“ 

„Kažeš li istinu, dijete, oprostit ću ti.“ 

„Ali, nisam ih ukrala.“ 

„Pa dobro, da je Erol Abi i milioner, zašto bi ti 

baš poklonio ovoliko olovaka? Hajde, jednu, 

dvije, pa i deset komada... Ali na stotine?“ 

„Erol Abi mi dao... Trgovina mu puna olovaka...“ 

I tako je ravnatelj nadugo gnjavio djevojčicu, a 

nakon što iz nje ne izvuče istinu, reče joj: 

„Idi, i smjesta pozovi oca i majku.“ 

Neriman je stigla kući, bacila se na krevet i 

otpočela snažno jecati. Njene oči od plača postaše 

krvave. Majka je tek uzrujano zapitkivala, 

ali djevojčica od silnoga plakanja nije mogla ni 

govoriti. Pošto se malko smirila, ispričala je 

majci sve onako kako se i zbilo. Uvečer je otac 

ponovo došao kući noseći sa sobom pregršt 

olovaka. Dao ih je Neriman. A ona ih je svom 

snagom sunula na ulicu. Majka je kroz suze 

događaj ispričala ocu. 

Neriman je govorila, i dozla da će umrijeti 

molila majku i oca: 

„Preklinjem vas, ne govorite da su olovke 

pronađene na smeću. Kažite da ih je Erol Abi 

dao...“ 

„Neće nam povjerovati...“ 

„Pa i ne moraju..“ 

„Ta, zar je pronaći olovku na smeću, gore i od 

krađe?“ 

„Gore je, mnogo gore...“ 

I tako je natezanje između majke, oca i kćeri 

potrajalo do ponoći. 

Neriman je govorila: 

„Kažete li da su olovke nakupljene po smeću, ja 

ću se ubiti...“ 

41 

Redarstvenik Rüstem svoju je djecu poznavao 

dobro. I da, djevojčica bi sebi oduzela život. 

„Imaš pravo, kćeri“, rekao je, „u školi ću im 

kazati da joj je te olovke poklonio ujakov sin 

Erol.“ 

Izjutra je redarstvenik Rüstem sa svojom kćerkom 

otišao u školu, te učitelju i ravnatelju 

otpočeo pričati o Erolu, stao kazivati sve 

nadugo i naširoko o tome kako je on dobar, 

velikodušan rođak. Ravnatelj je zatražio adresu 

Erolove trgovine na Beyazıtu. Otac i kćer ostaše 

skamenjeni. No, na kraju je redarstvenik 

Rüstem smislio neku adresu, te je izdiktirao 

ravnatelju. I potom su otac i kćer otišli iz škole. 

Istraga bješe završena, ispostavilo se da je Neriman 

olovke ukrala, te zbog toga izbačena iz 

škole. 

Prilično sam kasno čuo za ovaj događaj. Otrčao 

sam odmah do kuće redarstvenika Rüstema, 

no, doma ne bi nikog. Sedmicu sam dana odlazio, 

dolazio, kućna vrata biše ništa do li zida... 

Šest mjeseci, sve do moje selidbe u Basınköy, 

kuća bješe još uvijek zatvorena... Tek jedna 

pusta, mrtva, sumorna kuća... Djeca iz četvrti 

izgaziše mileni vrt, i potrgaše one crvene, plave 

i ružičaste geranije na prozorima... 

Ja dobro poznajem smetlišta. Redarstveniku 

Rüstemu zahvaljujući. Smetlišta su istovjetna 

preslika svojih gradova... A ako li je grad prljav, 

varljiv, okrutan i podao, njegova smetlišta zaudaraju 

hiljadu put jače. Poput strvi... Na istanbulska 

smetlišta galebovi slijeću, i ona postaju 

snježnobijela. I to pogano smeće biva pritajeno 

njima. Aaah, a iz tih istanbulskih smetlišta 

znaju izroniti i raznobojne olovke... a zna i koji 

prsten od zlata.

43- FILIP MURSEL BEGOVIĆ SÖYLEŞİ 49- ESMA KOÇ VİGİ- 

LANTE 50- ERVANUR ERDOĞAN DİNAMİK ORGANİZMALAR 

TASVİRİ 51- NADIJA REBRONJA LUIS, A NEKIM LJUDIMA 52- 

METİN SAVAŞ ÖTEKİLER DE İNSANDIR 54- ERVANUR ER- 

DOĞAN SANATTA YORGAN YA DA URGAN MESELESİ OLARAK 

DADACILIK 57- ENNA ZONE ÐONLIĆ IS AUGUST SENOA ‘PEAS- 

ANT’S REVOLT’’ HISTORICAL REALITY OR FICTION?‘ 

SÖYLEŞİ Filip Mursel Begović 

Filip Mürsel Begoviç 1979 Zagreb, Hırvatistan doğumlu. Zagreb Felsefe Fakultesi Hırvatça ve Doğu 

Slav Dilleri bölümü mezunu. Şu anda Bosna Hersek’te haftalık olarak çıkan ‘’Stav’’ dergisinin genel 

yayın yönetmenliğini yapıyor. Bir çok Bosna ve Hırvat gazetesinde köşe yazıları, söyleşiler, edebiyat 

eleştirileri ve makaleler yayınladı. Sadece Boşnaklar ve Müslümanların geleneksel ve kültürel sıkıntıları 

değil Avrupadaki kültür farklılıkları ve batıdaki azınlıklar üzerine yaptığı çalışmalarla da 

dikkat çekiyor. Orient Espresso isimli tiyatro okulunda yönetmenlik ve oyun yazarlığı yaptı. Zagreb’de 

bulunurken Behar Dergisinin yardımcı yayın yönetmenliğini yaptı. Onlarca kitabın editörlüğünü 

yaptı ve yayına hazırladı. Yeni dönem Boşnak şiiri hakkında iki adet kitabı yayınlandı. 

43

Uzun bir süre Zagreb'te yaşadınız. Sonrasında, 

Bosna'ya taşındınız ve Saraybosna'da 

yaşıyorsunuz. Genel bir sorudan başlayalım 

söyleşiye. Bildiğiniz gibi Baška 

Dergi, Balkan şehirleri dosyalarıyla çıkıyor. 

Saraybosna'yla kıyaslarsanız, Zagreb 

nasıl bir şehirdir sizin için? 

Zagreb'te doğdum ve eğitim hayatım orada 

geçti. Yaşamımın otuz yılını Zagreb'te sürdürdüm. 

İnsan doğduğu, büyüdüğü şehri nasıl 

sevmez? Bu ancak kalpsiz bir insan için geçerli 

olabilir. Yaşamımın geri kalan kısmını Saraybosna'da 

geçirmeye karar verdim. Ailem Bosna 

kökenli olduğundan, daha önceleri gelip 

yerleşmeyi düşündümse de, Bosna'da aileden 

geriye kalan hiçbir şeyin olmaması beni Zagreb’e 

döndürdü. Ne yazık ki, ailemin geride 

bıraktığı evler ya yıkılmış ya da satılmıştı. Ama 

Bosna’yı ve insanlarını sevdiğim için geri 

geldim. Neticede yaşayanı olmayan bir ev, boş 

dört duvardan başka bir şey değildir. İlk başlarda, 

yalan yok Zagreb'i özlemiştim. Proust vari 

bazı duygular içimi sarıyordu, ama ne yazık ki 

burnuma gelen koku Proust’un Madeleine 

kurabiyelerinin kokusu değildi. Saraybosna’nın 

Miljacka nehri boyunca yürürken birden 

nehrin kokusuyla kanalizasyon kokusu karışık 

bir koku duydum, tuhaf bir şekilde bir an 

çocukluğumu ve Zagreb'in Sava nehrini anımsamıştım. 

O an özlemle karışık nostalji duygusu 

içime doldu. Saraybosna'ya idealist bir bakış 

açısıyla baktığımı söylemeliyim. Bana sanki 

Hac yapıyormuşum gibi geliyordu, her tarafta 

camiler ve hajirli(hayırlı) insanlar vardı. Hayat 

gerçekten başka bir şey. Nerede olursa olsun, 

her zaman dert tasa oluyor. O yüzden bir ara 

vermem gerekiyordu. Sonra Zagreb'e tekrar 

döndüm ama işte Bosna'yı ve Saraybosna'yı 

özlemiştim. Bir gün rüyamda, Zagreb Meydanında 

(Bana Jelacica) bir rüzgar esiyor ve 

kafamdaki fesi uçuruyordu. Şehrin merkezinde 

fesin peşinde koşuyor ve onu hiç yakalayamıyordum. 

Maalesef Hırvatistan'daki Boşnaklar, 

44 

çok kez bu fesi (milli ve dini bir özellik açısından) 

yakalarken, onu elinde tutamıyorlar. İşte 

bu yüzden, kızım Saraybosna'da doğduğu 

zaman, duygusal olarak parçalanmıştım. Köklerimi 

bırakıp, atalarımın ülkesine, Bosna'ya 

döndüğümü hissettim bu yüzden. O zamana 

kadar, maneviyat ve gelenek için keşfedilen 

ihtiyaçlarım açısından; Bosna benim için duygusal 

olarak baştan çıkarıcı, gizemli, o uzaktan 

sevdiğim kadınlara benziyordu. Küçük Sarajka 

doğduğunda; aynı göründüğü gibi, Bosna'yı bir 

anne gibi hissettim. 

Türklere ve Osmanlı dönemine 

karşı varolan önyargılar, 

tarihsel gerçeklerin 

bitirilmesi ve tahrif edilmesi 

sebebiyle korkutucu 

seviyededir. 

Zagreb başkent, haliyle diğer şehirlere göre 

insanlara daha fazla şey sunabiliyor. Bu yönüyle 

evet cezbedicidir. Ne var ki bir turist açısından 

baktığımızda, Dubrovnik çok daha cezbedicidir. 

Ayrıca, Hırvatistan'ın sahil kesimi de; temiz 

denizle, muhteşem doğasıyla, Akdeniz havasıy- 

Zagreb'i bölgenin 

özgün bir 

şehri olarak 

değerlendirebilir 

miyiz? 

Kesinlikle… Kültürel 

kodlarına bakacak 

olursak, Ljubljana'dan farksız değildir. Her 

ikisi de güzel şehirlerdir ve bu şehirlerde 

mimari ve kültür bakımından Avrupa merkezli 

bir ortam hâkimdir. Ama Saraybosna'nın başka 

bir yönü; Doğululuğu, var. Bu yüzden Saraybosna'nın 

her açıdan daha ilginç bir yer olduğunu 

söyleyebilirim. Belgrad ise, Sırpların Osmanlı 

mirasını korumak istemediler. -tabii ki- bu 

estetik değerler onların zevklerine fazla kaçıyordu, 

hiçbir şey bırakmayarak yok ettiler. 

Zagreb Hırvatistan'ın en çekici şehri mi? 

Hırvatistan hakkında konuşurken önce 

hangi şehir akla geliyor? Zagreb veya 

Dubrovnik mi?

la ve zengin kültürüyle, turistler için çok ilgi 

çekici bir yer. 

Hırvatistan'ı nereye koyuyorsunuz? Sizce 

bir Avrupa ülkesi mi? Bir dönüşümden söz 

edebilir mi? Hırvatistan hâlâ Balkan bir 

ülkesi midir? 

Hırvatistan Güneydoğu Avrupa'nın bir parçası, 

Hırvatlar ise Avrupalı insanlar. Aynı Bosna 

Hersek ve Boşnakların olduğu gibi. Aradaki fark 

Hırvatistan'ın Avrupa Birliğinin bir parçası ve 

Katolik olması; Bosna'nın ise AB üyesi olmaması 

ve Boşnakların müslüman olması. Bu sebeple 

kötü niyetli insanlar Boşnaklara kimliksiz 

millet yakıştırması yapıyorlar. Türkler aracılığıyla 

İslam’a girmiş aslen Hırvat yahut Sırplarmış 

gibi. 

Balkanlar coğrafi bir terimdir ve Hırvatistan da 

buna dahildir. Aslında Hırvatlar, Balkanların bir 

parçası olmadıklarını ve bu kelimenin birincil 

coğrafi anlamı aştığını ve "doğudaki kabileleri, 

vahşi ve kanlı geleneklere dayandıran bir şey” 

haline geldiğini düşünüyor. Bu kötü niyetli 

Balkan ismi altından bir Hırvat'ın çıkıp, Balkan 

kelimesinin Türkçe olduğunu ima etmesine bile 

şaşırmayın. Türklere ve Osmanlı dönemine 

karşı varolan önyargılar, tarihsel gerçeklerin 

bitirilmesi ve tahrif edilmesi sebebiyle korkutucu 

seviyededir. Ve bu sadece Hırvatistan'da olan 

bir şey değil. Bu önyargıların kurbanları Boşnaklardı, 

Sırplar Türk döneminin intikamını 

almaya çalıştılar. 

“Balkanlar” tanımlası çok tartışmalı bir 

konu, tarihte farklı isimlerle de anılmış. 

Siz “Balkanlar” tanımlamasına nasıl bakıyorsunuz? 

Hırvatlar için Balkanlar, ideal olarak Sırbistan, 

Bosna-Hersek, Makedonya, Kosova ve Karadağ 

tarafından temsil edilmektedir. Ancak Ljubljana'ya 

giderseniz, Slovenler bu listeye Balkanlar 

Kültürel iktidarı Hırvatistan ve Sırbistan elinde 

tutuyor. Daha iyi bir okuma kültürünün kimde 

olduğunu ölçmek zor. En fazla kitap basın-yayının 

Sırbistan’da olduğu kesin, çünkü Sırbisile 

anılmak istemeyen Hırvatlar’ı eklemekte 

beis görmeyeceklerdir. Balkan halklarının ve 

mitlerinin kendilerini düşünüyor olması; 

gerçekten eğlendirici ve ilginçtir. Genellikle 

“Balkan” diye adlandırılmak hoşlanmadıkları 

bir şeydir. Bu nedenle coğrafi bir terim olarak 

bile içinde olmak istemezler. Aslında asıl problem; 

Balkanlar'daki Güney Slav uluslarının 

(Bulgaristan hariç) devleti olan Eski Yugoslavya'nın 

dağılmasıydı. Hiç şüphesiz bu durum, 

Sırbistan tarafından tasarlanmıştı ve patlak 

veren savaşın asıl amacıydı. Peki bundan sonra 

ortak alanlara nasıl hitap edecektik ? "Balkanlar" 

kelimesi kullanılmak istenmiyor. Çünkü 

’’Balkanlaşma’’(Balkanization) sözcüğü İngilizcede 

parçalanmakla eş anlamlıdır. Bölgeyi "Eski 

Yugoslavya" olarak adlandırmak da istemiyorlar, 

çünkü kanlı bir çağrışım yapıyor ve parçalanan 

bir şeyi hatırlatıyor. O zaman ’’Bölgenin 

Ülkesi’’ diyeceğiz. Bu coğrafyada herkes inatçıdır. 

Ben de bir inatçı olarak ‘’Boşnak Ulusal 

Listesi’’nin editörüyüm. Yazarlarımız Bosna 

Hersek çevresi için, ‘’Bölgenin Ülkesi’’ olarak 

yazdıklarında düzeltiyorum. Bence bu hakka 

sahibiz, çünkü bizim "Hayalî Balkanlar"ın geri 

kalanına ya da sözde bölgelere baktığımız açı 

budur. 

"Balkanlar" kelimesi kullanılmak istenmiyor. 

Çünkü ’’Balkanlaşma’’(Balkanization) sözcüğü 

İngilizcede parçalanmakla eş anlamlıdır. 

Balkanlarda kültürel iktidar kimin elinde? 

En büyük yayıncı hangi ülkede? En çok ödüllü 

filmleri kim çekiyor? Kimin haber kanaları, 

gazeteleri daha etkin eski Yugoslavya’da? 

45

tan’ın nüfusu iki kat daha fazla. İlginç bulduğum 

şey, Slovenler’in kültüre bu denli yatırım 

yapmaları gerektiğine inanmış olmaları. Uzun 

bir süredir kültüre yatırım yapıyorlar ve bu 

durum o küçük ülkenin çok kısa zamanda 

tanınmasını sağladı. Küçük uluslar olduğumuz 

söylenir. Bunu benimsemenin arızalı olduğu 

fikrindeyim. Çünkü bu, bir yerden sonra sizi 

aşağılık duygusuna götürüyor. Küçük ülkeler 

değil, nüfusu ve sayısı az ülkelerin olduğunu 

düşünüyorum. Ama küçük ülke deyince, bu 

küçük ülkenin küçük kültürü olmasına götürüyor 

ki bu yanlış bir tanımlama. Çünkü hiç bir 

ülke, hiç bir millet küçüklüğü kendine yediremez. 

Gelişmiş bir ekonominiz, güçlü bir ordunuz, 

istikrarlı bir dış politikası olmayan bir 

ülkeyseniz; gerçekten kültür ve eğitime yatırım 

yapmanız gerekir. Çünkü ülkenizi ancak bu 

şekilde dünyaya kabul ettirebiliyorsunuz. Bunu 

anlayan her ülke, modern pazarlama ve tanıtım 

yollarını seçiyor ve kendi çıkarlarına uyuyorsa 

kendisini başkalarına dayatma fırsatını yakalıyor. 

Balkan ülkeleri bu sebepten dolayı birbirlerine 

kendi kültürleri empoze etmeye çalışıyorlar. 

Bizim televizyonlarımızda hep Sırbistan ve 

Hırvatistan var. Bu kanallar dışında ayrıca iki 

bölgesel kanal daha var. Bunlardan birisi Al 

Jazeera Balkans diğeri ise ona rakip olarak çıkan 

N1. Medya meselesine gelince, bölgesel anlamda 

yaşanan sorun; eski Yugoslavya’daki duyguları 

yani Yugonostaljiyi kullanarak bölgesel bir 

işbirliğine gitmeye çalışmak bence. Bu gibi bir 

hataya düşen medyayla, iyi bir yere varılamaz. 

Zagreb'in Yugoslavya döneminde ve sonrasında 

en entelektüel şehirlerden birisi olduğu 

söylenir. Gerçekten öyle midir? Tarihte ve 

günümüzde, sizce bölgedeki sanat ve edebiyatın 

merkezi neresidir? 

Belgrad ve Zagreb o zamandan bu yana iki ana 

merkezdi. Belgrad, Yugoslavya’nın başkenti 

olduğundan hakim olanın Belgrad olması gerekir. 

Zagreb ise, Avrupa Birliği’nin bir parçası 

olarak günümüzde, AB fonlarının sunduğu 

şeylerle kültürel zenginleşmenin ve değişimin 

teşviki yoluyla bu konuda önde olma fırsatına 

sahip. Maalesef, Hırvat Kültür Politikası’nın bu 

yönde olmadığını görüyoruz. Ama hiç bir 

zaman hiç kimsenin kültürel zenginlik anlamında 

Saraybosna kadar imkanı olmayacak. 

Tabii Saraybosna’ya kendini tanıtma şansı tanınırsa… 

Ne zaman bunu anlarsak o zaman Saraybosna 

kendini öne çıkarma fırsatı yakalayacak. Nasıl 

ki Doğu ve Batı’nın buluşma şehri olan İstanbul, 

Doğu ve Batı’yı fiziki olarak birbirine bağlıyorsa 

Saraybosna da bunun manevi kolunu 

üstlenir. Avrupa’da, batıdaki en doğu şehirdir 

Saraybosna. Bu yüzden, güzel ve ilham verici 

kültürel imkanların yer aldığı bir evren diyebiliriz 

Saraybosna için. 

Hırvatlar için Balkanlar, ideal olarak Sırbistan, 

Bosna-Hersek, Makedonya, Kosova ve Karadağ 

tarafından temsil edilmektedir. Ancak Ljubljana'ya 

giderseniz, Slovenler bu listeye Balkanlar ile 

anılmak istemeyen Hırvatlar’ı eklemekte beis 

görmeyeceklerdir. 

46 

30 Mart'ta Saraybosna'da ‘’Ortak Bir Dil 

Bildirgesi’’ imzalandı. Balkan ülkelerinde 

konuşulan tüm dillerin; Sırpça-Hırvatca-Boşnakça-Karadağca 

konuşanların aynı dili 

konuştuğunun kabul edilmesi gerektiği 

belirtildi. Tam olarak mesele neydi?

Dilbilimci Snježana Kordić, ortak bir dil olan 

Sırpça-Hırvatça (Yugoslavya döneminde ) dili 

üzerine olan tezini hiç bir zaman inkar etmedi. 

Sadece, yaklaşımını ve taktiklerini değiştirdi. 

Bu nedenle şüphesiz ki şu anda bunun böyle 

olmadığını iddia etmekle birlikte; Kordicka'nın 

ortak dili çağırdığı şey aslında, Sırpça-Hırvatca’dır. 

Bununla birlikte, imza atanlar yeni bir 

ekol ya da çok merkezli çağrı girişiminde 

bulunduğunu övüyorlardı. Amacına Hırvatistan 

ve Sırbistan’da ulaşamadığından, Saraybosna’da 

fikirlerini destekleyen bir yardım grubu 

oluşturdu -ki bunlar Bildirge’ye imza atanlardandı- 

öfkeli Ranko Bugarski’nin yanısıra, bu 

grupta belli başlı kurum ve kuruluşlardan gelen 

tek bir dil bilimci yoktu. 

Dört hedef ülkede, dil sorunları ile ilgileniyorlar 

(Bosna Hersek, Sırbistan, Hırvatistan, Karadağ). 

Şüphesiz imzacılardan bazıları, "Ortak,çok 

merkezli bir standart dilin; her dili 

konuşanın o dile kendisinin istediği gibi isim 

verme imkânı bıraktığı" iddiasında olduğuna 

inanan, akıllıca tasvir edilen bildirim metniyle 

aldatıldı. Buna ek olarak, medyada yapılan açıklamalara 

göre; bu bildirinin sadece makul her 

şey için tanınmış ve kabul edilebilir şeyleri 

onaylamak istediği gibi çok yuvarlak ifadeler 

var. Ki bunlar zaten bildiğimiz şeyler, şiddetle 

ayrılmak taraftarı olmadık hiç. Yani hoşgörülü 

bir Saraybosna onlar için makul başlangıç 

bölgesiydi. Çünkü bu ülkedeki hiç kimse onları 

tencere ile vurmaz. Başka bir deyişle, Bildir- 

Uzun yıllar, Zagreb'te Behar Dergisinde çalıştınız. 

Behar Dergisi, bölgedeki uzun soluklu 

Boşnak dergisiydi. Maalesef, artık yayımlanmıyor. 

Bu karar nasıl alındı ve neden alındı? 

Behar olarak bilinen dergi yayınına -yılda 6 

sayıdan 3 sayıya, 120 sayfadan 30 sayfaya düştüdevam 

ediyor. Fakat artık Boşnakların kimliğinin 

bir parçası olarak İslam'dan sapmayan bir 

gelenek ve modernitenin bir karışımını destek- 

47 

leyen, tam olarak bir Boşnak dergisi değil. Geçmişte 

Behar, Saraybosna'da bulanan; Bosna 

Hersek'teki 115 yıllık bir geleneğe sahip ulusal 

bir dergiydi. Bugün ise, Belgrad'da yayınlanan 

bir Hırvat gazetesi. Korkunç, çünkü bu da oldu. 

1911'de Behar, Boşnak listesinden bir Hırvat 

gazetesine dönüşmüştü. Aynı sıkıntı yüzyıl 

sonra yine oldu. Bu durum herhalde meydan 

okuyan insanlar tarafından tasarlandı, bir taraftan 

deli, milli Hırvatistan, diğer yandan Belgrad'da 

sol görüşlü insanlar var. Tam da söylediğimiz 

şey, medyanın korkunç şeyi yapmaması 

gerektiğini söylediğimiz şey; ‘’bölgesel lapa.’’ 

Bu, ulusal dergilerin, kafa karışıklığı olan insanlar 

tarafından ele geçirildiğine bir delildir. 

Aslında, Hırvat siyasetinin böyle bir dergiyi 

kapatması gerekiyordu. Bütün sorun, Behar'ı 

yayınlayan birlik; Müslümanları yalnızca Boşnaklarla, 

Müslüman isimlerle ilişkilendiren 

Hırvat ulusal partilerinin eylemcileri tarafından 

ele geçirildiğinde başladı. Bundan başka bir şey 

değil. Ancak Behar 1911'de de Yeni Behar olarak 

yeniden doğmuştu. Umutsuzluğa gerek yok. 

Yüz yıl sonra 2016'da Zagreb'e tekrar gitti ama 

eğer nasipse yakında Saraybosna'da yeniden 

doğacak. Çünkü, Boşnakların kendi ulusal 

kültürünün ürünü olan bir derginin olmamasını 

kabullenmeyeceğiz. Sadece şimdilik yok. Bu 

kabul edilemez ve maalesef kendimizle ilgili 

çok konuşuyoruz. 

Gelişmiş bir ekonominiz, güçlü bir ordunuz, 

istikrarlı bir dış politikası olmayan bir ülkeyseniz; 

gerçekten kültür ve eğitime yatırım yapmanız 

gerekir. 

Genel olarak edebiyat, kültür ve sanat dergilerinin 

Hırvatistan’da ve Balkanlardaki 

durumu nasıl?

Bir önceki soruya ilave yaparak cevap vereyim. 

Benim ve bir çok kimsenin çektiği sıkıntı şudur: 

Nasıl Hırvatlar’ın her (Bosnada bulunan)şehrinde 

kendi kültürlerine dair en az bir dergileri 

olur da, biz Boşnakların birden fazla dergisi 

olmaz? Bosna-Hersek'te Boşnakların kendi 

kültür dergileri nasıl olmaz? Ve Hırvatistan’daki 

Boşnakların neden az sayıda dergileri var? 

‘‘Geçmişte Behar, Saraybosna'da bulanan; Bosna 

Hersek'teki 115 yıllık bir geleneğe sahip ulusal bir 

dergiydi. Bugün ise, Belgrad'da yayınlanan bir 

Hırvat gazetesi. Korkunç!’’ 

Hırvatlar (ve Sırplar) tüm literatürlerini topladıktan 

sonra; yağmur, ağaç, deniz edebiyatına 

geçtiler. Biz Boşnaklar hala daha bir milleti 

millet yapan eserleri, antolojileri ve temel 

kitaplarımızı oluşturamadık. Edebiyat tarihimiz 

yok. Bosnalı bir geçmişimiz yok. Boşnakça 

bir ansiklopedimiz yok. Çok çalışanlar var, 

bunlar mükemmel kişilerdir. Ancak ulusal 

projelerin, ulusal sistemin desteği olmadan 

bunlar mümkün olacak şeyler değil. Yani bu 

bize kalmış. Türkiye'deki meslektaşlarıma bunları 

uzun uzun anlattığımda; başları dönüyor ve 

hep sonrasında yardım etmeyi teklif ediyorlar. 

Kendimiz yapamayacaksak o zaman bu kitaplarımız 

olmasın daha iyi, onları hak etmedik 

diyorum.. 

48

ESMA KOÇ 

VIGILANTE 

Apaçık adaletsiz başladı her şey 

Orada mevsim kış orada kar ceketin 

Orada omzuna dargın saç teli 

Orada dönemediğim eski çağ ellerin 

Kuşlarına inandım göğünün, uçmadılar 

İçimdeki taş, devrilmedi berrak sulara 

Uyusun da büyüsündü leylak büklümlerin 

Uyusun da büyüsündü yeter ki 

Kendimi bekledim senden usanalı 

Öylece durdum, trenler ezdi içimden 

Bir yokluk yıldızlandı bana doğru 

Şimdi ceylanların uykusu kadar ömrüm 

Sırlarım söz tuzaklarına açtığın hoyrat ağzında 

Ağzın ki kıvrımında yedi harikalı diyarlar uyur 

Koşup kapaklansam baktığın yerler büsbütün dağ 

Tanrım bilirsin bunları konuş onunla 

Bu suçla bilineceksek vazgeçmek deliliktir 

Ölümcül dalgaların dinmesine inancımı kaybettim 

Artık sakin geçemem zehirli düğümlerden 

49

ERVANUR ERDOĞAN 

DİNAMİK ORGANİZMALAR TASVİRİ 

Az önce bi haber izledim 

Oturdum özenle, ağzımı iki metre açarak 

Dal üstünde bir kuş iskeletini beş milyon liraya 

Satamamışlar 

Oysa ne kadar da güzeldir 

Dal üstünde, kuşla iskelet 

Ban Jelacic Meydanında akıllıyla deli 

İki tiz sestir mekana avize olan 

Doğuşma diye bir kelime duydum 

D harfinden kocamış kavimler gibi 

Şeffaf kanaldan renkli kanala geçerken 

Yaşayan değil ölmüş olmam gerektiğini de 

Şehrin çobanından duydum 

Hücrelerimi okşuyordu 

Marşlar, başlar, ilahlar dedim 

Ben sizi görüyorum 

Sizden beni kim görüyor 

Bir alkış sesi duymadan 

Bir ağzı öpüp taşlamadan 

Açık konuşayım 

İnsanoğlu uçar bazen 

Narsistlik Allah vergisi 

Soluklandım, su içtim 

Tahakkümü altında 

Adı şöhretli heykelinin 

Yürüdüm, sallandım, zılgıt çektim 

Ötüşüne döndüm kuş iskeleti 

Ban Jelacic'ten bakir sinema köşelerine 

İki senaryo bir kameraman 

Kurtulmam çok tesadüftü 

Bürokrat şansıma küstüm 

Arka bahçeden çağrıldım 

Sigara molasındayım, elim telek döküyor 

Dünyada söyleyecek bir şeyi yok delilerin 

Dilin mecazından başka 

Bu yüzden hiç küfretmez kadın şairler 

Spikerler kadar bile 

Şiirlerinde kelimeleri dişlerken 

50

NADIJA REBRONJA 

luis, o nekim ljudima 

dok je spavala 

on se brijao 

u ogledalu je uhvatio 

njeno lice 

posmatrao je 

posmatrao 

i osjetio 

da mu na nekoga liči 

pronašao je oblik očiju diktatora 

usne zločinca 

bradu gnusnog generala 

uši čuvara logora 

probudila se 

i otišla da volontira 

u domu za siročad 

kao i svakog dana 

5I

ÖTEKİLER DE 

İNSANDIR 

Metin Savaş 

. 

İstanbul’daki tek yıldızlı otellerden birinde komilik 

ediyordum. Henüz çok gençtim, daha askere bile 

gitmemiştim. Turistik bir oteldi çalıştığım yer. Pek çok 

milletten turist konaklıyordu bizim otelde. Hekimlik 

yapan bir Japon müşterimizle dostluk kurmuş, yılbaşlarında 

birbirimize tebrik kartları göndermiştik 

mesela. İnternet yoktu o zamanlarda, posta hizmetleri 

yoluyla iletişim kuruyorduk. Etnik kökenini gizlemeyi 

tercih eden bir Ermeni aileyle de otelimizde tanışmıştım. 

Kök salmış Türk-Yunan husumetine rağmen 

paskalyalarda Yunanlı turistler otobüslerle geliyorlardı. 

Almanlar ve Fransızlar da otelimizde çokça konaklayanlar 

arasındaydı. Benim komilik yıllarım Humeyni 

devrimi günlerine denk geldiği için molla rejiminden 

kaçan epeyce Azeri kökenli İranlı da otelimize yerleşmişti. 

Gazeteci olduğunu söyleyen bir Fransız vatandaşıyla 

da kapıştığımı hatırlıyorum. Otelimizin duvarındaki 

Türkiye haritasına yanaşan Fransız gazeteci 

parmağını harita üzerindeki İstanbul noktasına koyarak 

“Bizans” demişti. Ben de delikanlılık yaşımın 

protest tavrıyla “Bizans mort” karşılığını vermiştim. 

Kim ne derse desin, sanatçı kimliğimle edindiğim 

izlenimleri dürüstçe ifade etmem gerekirse, Alman 

turistler diğer müşterilerimize kıyasla çok daha 

medeni idiler. Biz otel çalışanlarına verdikleri bahşiş 

de dolgun oluyordu ama Almanların daha 

medeni olduklarını söylemem o bahşişlerin 

hatırına değildir. İranlılar dağınık kimselerdi. 

Yunanlılar ise yaygaracıydılar. Fransızlar 

ise gerçekten zariftiler. Mağrip ülkelerinden 

gelen Arap-Berberi melezi müşterilerimizse 

ağır kokular sürünürdü hep. Türkiye’de biz 

bu esansa hacıyağı diyoruz. Yugoslavya’dan 

tek bir müşterimiz gelmişti. Futbolcuydu ve 

İstanbul’daki futbol kulüplerinden birine 

transfer edilmişti. Aylarca bizim otelde 

konakladı, sonra da futbol kulübüyle anlaşamayınca 

ülkesine geri döndü. Boşnak asıllı 

bir Yugoslav vatandaşıydı. Bu anlattıklarım 

seksenli yılların ilk yarısıdır. Boşnak futbolcu 

Türkçe biliyordu. Tabii ki aksanlı konuşuyordu. 

İstanbul’a transfer olmaktan memnundu 

ve Müslüman olduğunu ısrarla dile getiriyordu. 

Uzun boylu, kalıplı, sarışın, mert görünüşlü 

bir genç adamdı. Yazık ki onun adını 

artık hatırlamıyorum. 

Otelimize bir keresinde İngiliz bir aile 

gelmişti. Aile babası Arapça öğrenmiş. 

Türkçe konuşamıyorlardı. Bu aile bütün 

fertleriyle Hıristiyanlığı bırakıp Müslümanlığı 

seçmiş bir aileydi. Ailenin annesi tesettürlüydü. 

Otelimize ilk geldiklerinde bavullarını 

odalarına taşıdığımda aile babası elime 

bahşiş tutuşturmuş ve oda kapısını hemen 

kapamıştı. Koridorda bahşişe baktığımda 

gördüm ki Türk parasının en yüksek banknotudur. 

Aile babasının bonkörlüğüyle ilgili 

değildi bu durum. Türkiye’ye ilk gelişi 

olduğu için Türk Lirası’ndaki banknotları 

değer olarak henüz ayırt edemiyordu. Bunun 

böyle olduğunu anlayınca oda kapısını 

tıklattım, adam kapıyı açınca da elimdeki 

banknotta yazan yüksek rakamı gösterdim. 

Farkında olmaksızın bana yüksek meblağda 

bahşiş vermiş olduğunu anlayan İngiliz Müslüman 

baba teşekkür etti, parayı geri aldı ve 

cüzdanından çıkardığı daha düşük değerli 

bir banknotu yine elime tutuşturdu. Ama bu 

kez de Türk parasının en düşük banknotuydu 

bu. Sesimi çıkarmadım tabii. İngiliz aile 

lobiye indiğinde ben paspas yapıyordum. 

52

Aile babası eliyle uzaktan beni göstererek hanımına 

İngilizce bir şeyler söyledi. Neler söylediğini az 

çok tahmin edebilmiştim ve kendi milletim adına 

gururlanmıştım. 

Yine bir paskalya günüydü. İki otobüs dolusu 

Yunanlı gelmişti otelimize. İlk anda onların 

Türkiye’den Yunanistan’a gitme Rumlar olduğunu 

anlayamamıştım. Çok genç olduğum için tecrübesizdim. 

Otobüsten inenlerin neredeyse hepsi 

de yaşlı çiftlerdi. Yaşlı kadınların bir kısmı başörtülüydü. 

İki otobüsün bagajlarındaki bavulları ve 

valizleri taşımaya koyuldum. Sonrasında yaşlı bir 

kadın asansöre yürüdü. Siyah başörtülüydü, entarisi 

de siyahtı, pabuçları da siyahtı. Etrafına 

bakındıktan sonra Türkçe olarak bana seslendi. 

“Asansörle beni yukarıya kadar çıkarır mısın evladım?” 

Yanına koştum ve asansör kapısını açtım. Asansör 

kabinine beraber girdik. 

“Ben asansörden korkuyorum da,” dedi yaşlı 

kadın. 

Fakat beni o tecrübesiz yaşımda hayrete düşüren 

bir şey daha yapmıştı yaşlı Yunanlı kadın. Asansör 

kabinine adım atarken Besmele çekmişti. Çok 

şaşırmıştım. 

“Müslüman mısınız?” diye sordum. 

Türkçesi fevkalade düzgündü. İstanbul’daki yaşlı 

kadınlar gibi konuşuyordu. 

“Ortodoks’um,” dedi bana. 

Hiç ses etmedim ve onu odasına kadar götürdüm. 

Birkaç saat sonra o yaşlı kadın lobiye inince bir 

İdeolojiler bardak çay istedi. Servis ettim. bizi ayırsa da, rüyalar 

. 

ve 

“Gel yanıma otur, konuşalım biraz,” dedi. 

dertler biraraya getirir. 

Türkiye’de doğmuş, genç kız iken Yunanistan’ın 

bir köyüne yerleşmiş. Bu köyün ahalisi 

Türkiye’den gitme Rumlarmış. 

“Oralarda rahat mısınız?” diye sordum. 

Yaşlı kadın dedi ki: 

“Hiç sorma evladım. Yunanistan’a göç ettiğimiz 

53 

ilk zamanlarda çok eziyet çektik biz. İkinci sınıf 

vatandaş muamelesi gördük. ‘Siz Türk tohumusunuz’ 

diyorlardı bize. İtip kakıyorlardı. Köyüme 

döndüğümde kocama senden bahsedeceğim. 

Çünkü bana iyi davranıyorsun.” 

Yaşlı kadın böyle konuşunca ben karşılık veremedim. 

Üzülmüştüm ve üzgün olduğumu o yaşlı 

kadın yüz ifademden fark etmişti. Ve işte bu yaşlı 

Rum kadınıyla tanışmam benim için bir hayat 

tecrübesiydi. Önyargıların, siyasi düşmanlıkların, 

birbirimizi anlamak ve tanımaktan uzak durmamızın 

bedeli ağır oluyormuş. Rus zulmünün en 

büyük mağdurlarından Kırım ülkesinin meşhur 

edebiyatçısı Cengiz Dağcı bir romanına “Onlar Da 

İnsandı” adını vermiştir. İşbu romanın son iki 

cümlesi şöyledir: 

“Tanrım! Onlar da insan! Acı onlara! Kendileri 

gibi, başkalarının da insan olduklarına inandır 

onları! Ötekiler, o hayvan gibi sürülüp götürülenler… 

Onlar da insandı!” 

Türk, Rum, Boşnak, kim olursa olsun hepimiz 

insanız. 

Türk Silahlı Kuvvetleri’nden emekli subay Osman 

Gazi Kandemir’in “Yüzyıllık Hikâye” adlı bir 

romanı var. Bu roman Balkanlar coğrafyasının son 

yüz yılında yaşanmış olan acıları cephe gerisinden, 

sivil halk üzerinden anlatıyor. Balkan Savaşlarıyla 

başlayan bu roman Boşnak-Sırp savaşına 

kadar sürüyor. Çok şey söylenebilir ama “Yüzyıllık 

Hikâye” romanının en çarpıcı sözlerinden biri 

şudur: “Bu hadiseler yüzlerce yıl önce olmadı. Bu 

hadiseler dünyanın kuytu bir köşesinde de 

olmadı. Yirminci yüzyılda Avrupa’nın ortasında 

oldu. Benim karım yirminci yüzyılda Avrupa’nın 

ortasında köle gibi satıldı, kızım sayısız tecavüze 

uğradı, oğlum kötürüm kaldı.”

''Kelime, baylar, birinci derecede kamu sorunudur.'' 

HUGO BALL 

Sosyal ritmin, Batı 

düşüncesinin ve insan 

akıl sağlığının en 

büyük darbeyi yaşadığı 

dönemlere gidelim. 

Birinci Dünya Savaşı 

sonrası, bir sergi salonunun 

tavanında içi 

doldurulmuş, omuzlarında 

subay rütbesi 

ve beresinin altında 

domuz maskesi bulunan 

bir asker asılı, 

duvar kısmında ise 

siyah ketenle doldurulmuş, 

bacağı ve 

kolları olmayan bir 

kadın. Omuzlarında 

elektrikli zil ve ispirto 

ocağı var; vücudunun 

arka kısmında ise 

kocaman bir haç asılı. 

Hemen yanı başlarında, 

Tanrı Bizimle tümcesi. 

Ek olarak şöyle de 

bir not yer alıyor: “Bu 

sanat yapıtını anlamak 

için doymuş bir 

maymunla 12 saat 

eğitim yapılmalı ve 

tam techizat Temelhof 

alanında koşulmalı.“ 

İşte 1916 yılında 

Zürih'te bir kaç gencin 

bir araya gelmesiyle 

Dada'nın doğuşu 

başladı. Bu aynı 

zamanda karşı koyuş 

ve burjuvaziye apaçık 

bir saldırının da doğuşuydu. 

Dada hareketi, 

hemen hemen tüm 

Avrupa ülkelerinden 

rejim karşıtı aydınların 

önderliğini yürüttüğü 

bir hareketti ve 

savaşa karşı çıkma bu 

aydınları birleştiren 

en önemli özellikti. 

Kendi ülkeleriyle 

apaçık bir çatışma 

halinde olan bu aydınlar, 

ülkelerinden ayrılmış 

ve Zürih'te toplanmıştı. 

Bu hareketin 

estetiği ve eylemci 

biçimi de böylece 

aydınların düşüncelerinden 

derin izler taşıyacaktı. 

Zira kendileri 

sanatsız sanatçı insanlardı. 

Dada'nın kurucuları 

olan Hugo Ball, 

Marcel Janco, Tristan 

Tzara, Jean Arp ve 

Richard Huelsenbeck; 

çalışmalarına ilk 

SANATTA YORGAN YA DA 

URGAN MESELESİ OLARAK 

DADACILIK 

Ervanur ÖTEKİLER Erdoğan DE 

İNSANDIR 

54

olarak hedeflerindeki 

kamoyunu rahatsız 

etmekle başladılar; 

''Biz, komünal girişimin 

tamamlanmasıyla 

her bireyi bilinçli bir 

üretim gücünün mecrasına 

akıtmak istiyoruz. 

Sistemin eksikliklerine 

ve gücü tahrip 

edenlere savaş açtık.'' 

Toplu Bildiri, 11 Nisan 

1919 

Çıkarılan dergiler, 

yazılan yazılar, açılan 

galeriler daima bir 

başkaldırıdan bahsediyordu. 

1918'de 

yayınladıkları bir 

bildiride, edebi boş 

kafaların dünyayı 

düzeltme kuramlarına 

karşı, yazı ve resimde 

Dadacılıktan yana 

olduklarını söylediler. 

Kübizm ve Fütürizmin 

bir başka versiyonu 

olarak görülen Dada, 

kısa sürede büyük 

tepkileri de beraberinde 

getirerek yayılmaya 

başladı. Yapıtlarında 

alışılmış kurallara ve 

estetiğe karşı çıkan 

Dada, sürekli olarak 

burjuvanın tiksinçliğini 

öne sürüyor, 

toplumda yer edinmiş 

düzen ve kavramları 

yok sayarak yeni 

deneysel ifade ve 

biçim formlarını 

bulmak için çaba 

harcıyordu. Bir defasında 

Dadaizm öncülerinden 

Jean Arp, 

''Sosyal Estetikten 

Zamanla Daha Fazla 

Uzaklaştım'' adlı yazısında 

Dadaizmi şöyle 

özetledi: 

“Dada, insanın akla 

uygun aldanışlarını 

ortadan kaldırmayı, 

doğal ve mantıksız 

düzene yeniden 

kavuşmayı amaçlamıştır. 

Dada, insanın 

mantıklı anlamsızlıklarını, 

mantıksız 

saçmalıklarla değiştirmeyi 

istemektedir. 

İşte bu yüzden biz, 

Dada'nın büyük davulunu 

bütün nefesimizle 

üflüyoruz. Dada için 

felsefeler, bırakılmış 

eski bir diş fırçasından 

daha az değerlidir. 

Dada onları büyük 

dünya liderlerine bırakır. 

Dada, erdemin 

resmi sözlüğünün 

iğrenç entrikalarını 

kınamaktadır. Dada, 

saçma olan için vardır, 

ki bu saçmalık anlamsızlık 

anlamına 

gelmez. Dada doğa 

gibi saçma ve akla 

aykırıdır. Dada doğadan 

yana ve sanatın 

karşısındadır. Dada 

hareketi kesinlikle 

doğduğu zamanın 

özel koşuları göz 

önüne alınarak incelenmelidir. 

Sözü geçen 

zamanlar, büyük bir 

karışıklığın olduğu 

zamanlardır.'' 

Peki nedir Dada? 

sorusuna gelelim. 

Aslında hiç bir anlamı 

yok. Sanat tarihinin 

en radikal adımlardan 

biri olan Dada, eğer 

bir Fransızsanız size 

göre tahta attır; 

Almansanız bir hoşçakaldır; 

Romanyalıysanız 

''haklısın'' kelimesinin 

karşılığıdır. Bana 

göre en doğrusu, bu 

akımı iç boş bir kelimeyle 

bırakmak, salt 

Dada. 

Tüm dogma ve kuralcılıklara 

tepki olarak 

doğmuş ve yaşamın 

özünde devrim 

yapmak niyetinde 

olan bu insanlar, niçin 

bir kurala takılıp bir 

kelimenin içini 

doldurmaya maruz 

kalsın? Dada sadece 

var olmak istemişti. 

Bu yüzden 1. Dünya 

Savaşı yıllarında tüm 

estetik anlayışları 

yıkmaya teşebbüs etti. 

Provoke unsuru 

görselleri ön plana 

çıkararak içinde 

resmin, şiirin, müziğin 

yer aldığı bir kültür 

inşası niyetindeydi. Kronolojik 

açıdan düşünürsek 

Dada modernizm için yer 

alır ya da modernizm ve 

postmodernizm arasında 

bir köprüdür de diyebiliriz. 

O başkaldırıyla yükseldi, 

her türlü gerçekliğe şüphe 

ile yaklaştı ve bu başkaldırıdan 

sanat üretti. Üretilen 

bu sanat her ne kadar tek 

başına yaşamını sürdüremese 

de daha sonraları 

Sürrealizm içerisinde faaliyet 

göstermeye devam 

etmiş, 1960 sonrası 

Neo-Dada adı altında başka 

bir boyutta geri dönüşüm 

gerçekleştirmiş olması da 

onun güçlü bir sanatsal 

anlayış olduğunun göstergesidir. 

Nitekim bu durum, 

Neo-Dada ve Amerikan 

55 

‘’Dada hareketi, 

hemen hemen tüm 

Avrupa ülkelerinden 

rejim karşıtı 

aydınların önderliğini 

yürüttüğü bir 

hareketti ve savaşa 

karşı çıkma bu 

aydınları birleştiren 

en önemli özellikti.’’

Reklamcılığı başlığı adı altında ayrıntılı 

olarak işlenebilir. 

Onlar, ''Zürih'in saygıdeğer ahalisi, öğrenciler, 

zanaatkarlar, işçiler, berduşlar, tüm ülkelerin 

aylakları, birleşin!'' diyerek ortaya çıktılar. 

Sadece teorik değil pratik olarak da 

büyük bir eylem oluşturdular. Onlar, sanat 

acilen ameliyat edilmeli diyerek bağlı kalınan 

tüm sanat kurallarını birer kocakarı 

ilacından ibaret gördüler. Ama ne yazık ki 

çabaları istenilen sonucu vermedi. Richard 

Skinner, meşhur romanı Kadife Bey'de geçen 

bir konuşmada; 

''Dadaizm başarılı oldu mu diye bana sorsalar, 

ayrıntılarda başarılı bir akımdı. Esasları 

söz konusu olduğunda ise tam bir başarısızlıktı 

diyebilirim. O zamanlarda havada bir 

şey vardı, fakat Dadaizm ruhunun sanatla işi 

olmazdı. Dadaizm, bir kaç etkileyici kitapçık, 

broşür üretmiş olabilir. Fakat amaçları 

dünyayı değiştimek, devrim yapmaktı. Eh, 

bu yüzden işte, çok kötü çuvalladıklarını söylememe 

pek gerek var mı bilmem.'' sözlerini 

sarfetmişti. Bu bağlamda şu yorumu yapmak 

kafidir; Dadaizm kendi içinde kendini parçaladı. 

Çünkü o da, bir burjuvazi içerisinden 

doğmuş ve bunun sırtına yapışmış ağırlığıyla 

yaşamaya çalışmıştı. 

Dada ve Türkiye meselesine gelecek olursak, 

70'li yıllarda pop kültürüne önayak olan 

Dada'nın Türkiye'de tutunacak bir dal bulamaması 

ilginç! Bunun elbette bir çok sebebi var. 

Turgut Uyar bunu şu sözlerle izah ediyor: 

''Dada, çökmüş yozlaşmış Batı Avrupa'nın son 

entelektüel çırpınışı. Boşa da gitmemiş üstelik 

Sürrealizmin özbeöz anası olmuş. 

Dada, Türkiye'de hiç bir zaman olmamış, 

olması imkan dışı değerler sisteminin karşısına 

dikilmiş bir akım...'' 

Yeniden yeni bir gerçekliğe ulaşmak dileğiyle... 

KAYNAKÇA 

GOMBRİCH, E.H. (1993): Sanatın Öyküsü, İstanbul: Remzi Kitabevi.. 

SKINNER Richard (2016), Kadife Bey, (Çev: Yusuf Eradam), İstanbul: Kara 

Plak Yayınevi. 

THOMSON Lauro (2015), Sürrealistler:Ayrıntıda Sanat, (Çev: Ali Berktay), 

İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. 

Dada Manifestoları (2008), İstanbul: Altıkırkbeş Basın Yayın. 

http://www.lib.uiowa.edu/dada/index.html 

DADA HER ŞEY DEĞİLDİR 

DADA HER ŞEYE TÜKÜRÜR 

56

IS AUGUST ŠENOA ’’PEASANT´S REVOLT“ 

. 

HISTORICAL 

REALITY OR FICTION? 

Enna Zone 

Đonlić 

In Croatian literature we may find writers who 

left a deep mark on the literature due to their 

specific literary work and the ones who have 

contributed by introducing of some new 

elements and innovations that clearly illustrate 

the historical course of Croatian literary development. 

Seemingly, we should pay attention to the one 

of the most influential writers of the 19th century, 

August Šenoa. His powerful influence 

defined so called intermediate stage in the transition 

from Romanticism to Realism “protorealism” 

or “Šenoa´s time”. This fact was pointing to 

the many barriers which the Croatian nation 

faces and that can be overcome just with the 

help of literature. 

Novel or more precisely, a historical novel was 

recognized by Šenoa as a very powerful weapon 

in the fight against “parasites” of the time. At 

the centre of the Šenoa´s importance is his 

representative work “Peasant´s revolt” (1877), 

which outlines many characteristics of 

“šenoan” novelistic activities. 

However, there is important question to be 

raised – Did and to what extent Šenoa write 

historically objective? Is it possible that each 

procedure mentioned in the novel was based 

on historical reality or we can eventually talk 

about the interweaving of the reality and 

fiction? 

HISTORIA EST MAGISTRA VITAE 

In these times we can quite often meet the 

human´s attitude that past belongs to past, 

present to present and that the future is to be 

created. It is part of human nature to repress 

the past especially less positive one, in order to 

be able to look forward what is yet to come. 

Nevertheless, Šenoa looked on this issue quite 

differently: 

“It is good that people know where they sinned 

and stumbled, where they celebrated and 

honoured. It may be their lesson for the future. 

It is known for long, but always true, the world 

of old Roman: Historia vitae magistra... That 

truth came into me and urged me, even now, to 

present the ancient story, old sins and our 

former glory.” 

Ana Oreški argues that Šenoa´s vision of “old 

times” have an educational, we might even say, 

critically charged function. People cannot be 

separated from their past, they must be open to 

critical approach to their past. Eventually they 

are invited to perceive “history as a teacher of 

life” and to learn from it. Even though, the 

people are exhausted in the past, they are called 

to be an active co-creator of the present, and 

thus the future. Just from this we could understand 

Šenoa´s tendentiousness in writing novels 

with historical themes. 

Why would Šenoa literalise history – namely 

Peasant´s Revolt? Answer on this question is 

offered in the very preface to the Peasant´s 

Revolt: 

“In the historical novel you have to use analogy 

between past and present in order to bring 

people the knowledge about themselves.” 

Seemingly, in the root of Šenoa´s writing of 

historical novels is to recognize oneself. To that 

knowledge we will be lead by understanding 

the past as a teacher of present, and the notion 

that “the present is nothing but today´s 

history”. Getting to know oneself can be

understood as a kind of imperative to those 

who in their work deal with contemporary 

events, and whose function is almost the same 

as the historical novel. 

Frangeš in Šenoa´s analogy identifies the comparison 

function; he draws a parallel between 

the conditions in the time of uprising (16th century) 

- when the peasant was oppressed and 

exploited; with opportunity from the time of 

the publication of the novel (1877), when the 

Croatian peasant was in the almost a similar 

situation as three hundred years ago. 

The time was inspired by the spirit of historicism 

and empiricism, so Šenoa´s methodological 

approach to literalising and Romanization 

of historical event is largely based on the objectivistic 

approach. Peasant’s revolt took place in 

1573, led by Ambroz Gubec commonly known 

as Matija Gubec, served to Šenoa as a template 

for the historical novel. His love to historical 

veracity Šenoa confirms with these words: 

“History, I did not let you down. Nor I needed. 

All people are in the book- even the last servant, 

all the horrible scenes, all the evil executioners 

are true, not written in chronicles but have 

been proved in the court.” 

Portrayal of Matija Gubec character allowed 

Šenoa to exercise his youthful wish to be a 

leader of the revolt. For Šenoa, it is not enough 

for writer of historical novels to focus only on 

established sources and historical documents, 

yet writer needs to be archaeologists as well. 

Writers of historical novel need to dig in the 

past to find “untouched whole” and then “clad 

it into attire narrative”. 

This eventually explains Nemec´s argument 

that above-mentioned Šenoa´s words from the 

preface of the novel should not be taken literally. 

In continuation Nemec argues that Peasant´s 

Revolt represents a novel in which interaction 

between historical and fictional is present 

in two ways: as historisation of fiction and 

fictionalization of history (Krešimir Nemec, 

Povijest hrvatskog romana od početka do kraja 

19. stoljeća, Zagreb, Znanje, 1994). 

Šenoa uses characters that are mentioned in 

historical sources and documents but on the 

other side he did not suppress the fictional part. 

Eventually, that fictional part uses historical 

reality for the creation of the novelistic world. 

Undoubtedly Šenoa insists on the historical 

authenticity with his strong attitude towards 

historicism and empiricism. Therefore we can 

perceive Peasant´s Revolt as F. Šišić did as “historical 

monograph in the form of a novel”. 

There were others who did not agree with F. 

Šišić, and that is the reason why there is a need 

to distinguish between res gesta and res ficta in 

this historical writing. Šenoa does not describe 

the event that did take place – res gesta, he 

writes the fictional literature work- res ficta. 

Hence, this does not mean that Šenoa wrote his 

own interpretation of a historical event, that he 

distorted the truth and that he presents the 

event as the work of ad acta. 

Ergo, Šenoa wrote the novel with historical 

theme, at the same time he makes it fictional, 

but also he testifies his ability to talk about the 

present moment and the people who make the 

reality though all the historical characters in 

the novel. Šenoa´s characters, in the opinion of 

Nemec, do not only have historical costumes, 

58

they speak, think and feel as the people of the 

epoch in which they live. Generally speaking, 

Šenoa´s characters are constructed on the basis 

of the poor historical sources and in many ways 

are fictional. Those characters are ordinary, 

average people and they become close to ordinary 

reading public, which is the main consumer 

of the novel. 

Consequently, Šenoa with his novel Peasant´s 

revolt gives space for every reader to reflect on 

its portrait of historical theme. Characters are 

specifically selected as well as the events and 

the reader hardly creates impression that it is a 

kind of fictionalisation of history. However, we 

have to notice that Šenoa despite his realistic 

tendentiousness is prone to some romantic 

models of narration namely romantic relationships 

and its complications. 

One can say that Šenoa´s Peasant´s Revolt 

eventually is complete by fictionalisation which 

made pure historical reality interesting and 

accessible to all. Šenoa did not escape some 

elements of triviality but they are not possible 

to avoid if you are aiming to reach wider range 

of audience as it was Šenoa´s goal. 

59

61- SALİ SALİJİ SÖYLEŞİ 64- ÖZGE DENİZ DÜNYAYI SAL- 

LAYAN, BİRAZ RESMİ BİRAZ GÜNLÜK BİR İKİLİ: 2 CELLOS 

68- HATİCE TOKUZ KIRIK KALPLER DURAĞI YA DA 

MUSEUM OF BROKEN RELATIONSHIPS 70- TALHA ULUKIR 

EVE DÖNÜŞ YOKTUR: YAĞMURDAN ÖNCE 74- ŞULE YAVU- 

ZER BOZKIRDA YUGOSLAV FİNCANLAR 76- CİHAT GEMİCİ 

GALİZ KAHRAMAN: DAVOR ŠUKER 79- ATTİLA İLHAN LİLİ 

MARLEN TÜRKÜSÜ 80- BALKAN SÖZLÜK

6I 

Sali Saliji ile; 

‘Sevdalinka: The 

Alchemy of Soul’ 

üzerine söyleşi 

Belgeselinizin ismi ‘’Sevdalinka: 

The Alchemy of Soul’'. Yani Sevdalinka 

müziği için “Ruhun Simyası” 

diyorsunuz. Bugüne kadar herhangi 

bir müzik dalı için böyle bir şey duymamıştık. 

Fazla iddialı değil mi? 

Bir çocuk doğduğu zaman adını annesi, 

babası vb. kişiler verir. Sevdalinka filmi 

benim filmimdir, Ancak bir müzik türü 

ve kültür olarak bana ait değil. Sevdalinka’yı 

kültürlerinin önemli parçası 

olarak gören insanlar, yani onun sahipleri 

ona “Ruhun Simyası” ismini vermişlerdir. 

Ben bu ismi sevdim. Dolayısyla 

çok mu iddialı az mı iddialı yükümlülüğü 

altına girmiyorum. Filmi izleyenin 

takdirine kalmış bir şey bu. Ancak buna 

karar vermeden önce Sevdalinka’yı kavramak 

için biraz sabır, bilgi ve özellikle 

de icra edilmeye baslandığı zamanın 

ruhunu kavramak gerekir. Aynı isimde 

Esad Bajtal’ın bir kitabı da vardır. Kendisi 

Bosna’nın en önde gelen Sosyoloji 

ve Felsefe hocalarındandır. Kitabı hakkında çok farklı çevrelerin övgülerine şahit oldum. Şöyle 

ki; Sevdalinka üzerine yazılmış en iyi kitap diye söyleyen çok kişi vardır. Sonuç olarak benim 

filmimi izleyen biri, o müzikteki simyayı keşfederse güzel bir şey olur keşfetmez ise de benim 

için çok sakıncalı bir durum değil. Çünkü müzik başlı başına özel bir şey ve ruha hitap eden bir 

şey olduğu için subjektif tarafı ağır basmaktadır. 

Balkan Müzikleri Üçlemesi yapıyorsunuz. İlk filminiz ‘’Rock the Trumpet’’, daha sonra 

“Sevdalinka:The Alchemy of Soul” ve çekim aşamasında olan “Tamburica: The Sound of 

Landscape” Toplamda 3 belgeselden bahsediyoruz. Bu üçlemeye bir proje olarak mı 

bakmalıyız, yoksa yönetmenin izleyicilere bir armağanı mı? 

Aslında içinde saydıklarınızın hepsi var diyebilirim. Herşeyden önce ben bunu proje olarak

tasarladığımda -ki bu yaklaşık 6-7 

sene önceydi- teknik olarak bir takım 

şeylere karar vererek başlamıştım. 

Bu detaylara çok girmek istemiyorum, 

onlar seyircinin keşfettiği şeyler 

olsun. Ancak örnek olarak neyi kast 

ettiğim anlaşılsın diye; mesela hiç bir 

filmimde anlatıcı yok. Bu prodüksiyon 

sıkıntısı vs. gibi bir nedenden 

dolayı oluşmuş bir şey değil; bu 

projenin planlı, programlı biçimi 

dolayısıyladır. Dolayısıyla evet bu bir 

proje. Diğer yandan armağan… 

Aslına bakarsanız armağan lafını çok 

sevmedim. Çünkü ben ağırlığı daha 

fazla olan bir şey yaptığımı düşünüyorum. 

Her şeyden önce Türkiye’de, 

benim işlediğim konuları kapsayan 

başka bir uzun metrajlı belgesel film 

-benim bildiğim kadarıyla- daha 

önce çekilmedi. Bu bakımdan yaptığım 

işlerin, Türkiye’nin prestiji 

açısından önemli olduğunu düşünüyorum. 

Çeşitli Uluslarası Film Festivallerine 

katılarak da buna bizzat 

şahit oldum. Ancak burada önemli 

olan nokta benim her iki tarafa, hem 

Türkiye hem Balkanlara her türlü 

anlamda hakim olmamdır. Ben bunu 

olumlu bir şekilde kullanmak istedim. 

Bu üç müzik türü, aslında çok 

da dinlediğim müzikler değildi 

hiçbir zaman. Ama hep bir saygım 

vardı ve değerli olduklarını biliyordum. 

Belli bir anlamda da unutulmaya 

yüz tutmuş müziklerdi bunlar. 

Çünkü önemli temsilcilerin çoğu ya 

çok yaşlılar ya da artık hayatta değiller. 

Açıkçası, bu konuda bir şey yapmalıyım 

duygusunu yaşadım. Ancak 

bu müziklere hakim olmamak beni 

hiç bir zaman korkutmadı. Ben onu 

avantaja çevirebilirim diye düşündüm 

ve öyle de yaptım. Filmimin 

seyircisi benimle beraber o müziği 

öğrenir konumuna geliyor ve bu 

durum filmlerime farklı bir seyir 

zevki katıyor. 

Sevdalinka belgeseliniz üzerinden 

gidecek olursak, dinamik ve çatışması 

bol bir belgesel izletiyorsunuz. 

Bu genel olarak yapmak istediğiniz 

bir şey mi yoksa belgeselin 

içinde bulunan sanatçılardan 

ötürü oluşan doğal bir durum mu? 

Şunu rahatça söyleyebilirim ki bence 

bu tecrübe ile ilgili bir şey. Film her 

aşamada tamamıyla kontrolümün 

altında. Çatışmalar ise daha en başta 

söz ettiğim anlatıcı olmayacaksa ne 

yapacaksından kaynaklanan bir 

durum. Malzemenize inanılmaz 

derecede hakim olmak zorundasınız 

ki öyle bir kurgu yapasınız. Gerisi 

tecrübe ve çok çalışmak... Sevdalinka 

filminin yaklaşık 70 saatlik yalnızca 

çekimi vardı bende. Ben o 70 saati 

kaç defa izlediğimi inanın ki bilmiyorum. 

Sayısız kez olduğunu söyleyebilirim. 

Dolayısıyla sizin filmimde 

tarif ettiğiniz “çatışma” son derece 

bilinçli, planlı ve programlı bir şey. 

Yalnız kurguda değil, daha çekim 

aşamasına geçilmeden önce bile bu 

durum böyle. 

Sali Saliji 

Sevdalinka veya Sevdah. Bosna’ya 

ait bir müzik türü fakat belgeseli- 

62 

Sali Saliji, Makedonya (Yugoslavya) 

doğumlu olup; hem anne 

hem de baba tarafından 

Makedonya Türklerindendir. 

Ancak babasının görev yeri 

sebebiyle Sırbistan’ın Sancak 

bölgesinde yer alan Prijepolje 

şehrinde yaşamıştır. Bu yüzden 

kendini Makedonya’dan ziyade 

Prijepolje’li hissetmektedir. 

Üniversiteye Saraybosna’da 

başlamış, ancak savaşın patlak 

vermesiyle bırakmak zorunda 

kalmıştır. Eğitimine Üsküp’te 

devam ederken, Türkiye’de 

okumaya karar vermiş; lisans, 

yüksek lisans ve doktora 

eğitimini İzmir Dokuz Eylül 

Üniversitesi, Güzel Sanatlar 

Fakültesi, Sinema ve Televizyon 

Bölümü’nde tamamlamıştır. 

1999 yılından beri, aynı 

üniversitede Yönetmenlik 

Anasanat Dalı’nda Öğretim 

Üyesi olarak görevini sürdürmektedir. 

Tiyatro, Deneysel 

Film, Reklam Filmi, Klip gibi 

pek çok alanda yönetmenlik 

vazifesini icra etmesinin yanı 

sıra son 7 yıldır Belgesel 

çalışmalarına yönelmiş 

durumdadır.

nizde buna Sırbistan’ın da sahip çıkmaya 

çalıştığını görüyoruz. Bu tarz şeyler 

kültürler arası etkileşim olarak mı 

yorumlanmalı, yoksa bir müzik dalı 

sadece bir millete veya kültüre mi ait 

olmalı? 

İyi şeyler er ya da geç herkese ait olur. 

Köken olarak bilmem kime veya nereye 

aittir dersiniz. Bence Sevdalinka konusunda 

da bu durum böyle olmuştur. Beğenildiği 

için, sevildiği için, dilsel ve kültürel bir 

engel olmadığı için pek tabiii ki sınır ülkesi 

Sırbistan’da da sevilecektir. Bundan daha 

doğal bir şey olamaz. Burada şunu belirtmem 

lazım. Sırbistan Sevdalinka’nın 

Bosna ve Boşnak kültürüne ait bir şey 

olduğunu kabul ediyor. Buna itiraz eden 

kimse yok. Ancak şunu söylüyorlar; “Sevdalinka 

Boşnak ev avlularından sokağa 

taştıktan sonra herkesin oldu. Hepimiz 

sevdik, hepimiz sahiplendik.” Buna zaten 

itiraz eden yok. Bir çok Sevdalinka’nın 

bestecisi, söz yazarı vs. Sırptır. Ancak 

kimse Sevdalinka Sırp müziğidir demez, 

buna Sırplar da dahildir. Bana Sırbistan’ı 

katmak enteresan geldi. Çünkü bu iki 

toplum Boşnaklar ve Sırplar korkunç bir 

savaş yaşadılar. Buna karşılık müzik konusuna 

girdiğinizde, müziğin ne kadar 

birleştirici ve pekiştirici bir şey olduğunu 

görüyorsunuz. Kaldı ki Balkanlara yeni 

savaşlar değil, sağlıklı ve beraber yaşanabilecek 

bir gelecek inşa edilmesi gerekir. 

Filmim bu anlamda bir katkı yapmaktadır 

diye düşünüyorum. En azından arzum o 

yöndedir. 

Sevdalinka’da bulunan dini ve yerli 

motiflerin değiştirilerek tekrar icra edilmesi 

bu müziğin harmonisi ve ruhunu 

değiştiriyor mu sizce? 

Sevdalinka’da önemli bir dini motif varsa o 

da yasaktır. Bu yasak özellikle kadının 

sokağa çıkma yasağı şeklindedir. Fiziksel 

bir yasaktır bu. İnsanoğlu, insanın ruhuna asla 

hiçbir yasak getirememiştir, getiremez de. Bu aslında 

Sevdalinka’nın doğduğu andır. Şarkı, yasak aşk 

ve buna benzer duyguların yaşanmasına yol açan 

bir ruh hali olmuştur. O yüzden bu derece içten ve 

derindir. Gerçekte, yasaklanan bir çok şey bu şekilde 

ortadan kaldırılmıştır. En azından Sevdalinka’nın 

metafizik evreni (18. ve 19. yüzyılda) yaşayan 

insanın yasaklardan kaynaklanan acılarını rahatlatan 

bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Böyle 

bakınca mesela, o dönemdeki bir insan için Sevdalinka 

bir simya değildir de nedir? 

Belgeselinizde de gördüğümüz, Modern Sevdalinka 

ile Klasik Sevdalinka arasında yaşanan bir 

takım tartışmalarda sizin bir oyunuz/tarafınız 

var mı? Siz ne düşünüyorsunuz? 

Ben biraz Tito’nun tavırlarına benzeyecek ancak, her 

iki tarafı da tutuyorum. Ve bu durumda bu tavır 

mümkün olan bir tavırdır. Çünkü bu tartışmalar maç 

gibi değil de ondan mümkün. Bence Sevdalinka’nın 

gelenseksel formu çok iyi bir şekilde muhafaza edilmeli, 

korunmalı ve onunla ilgili gereken ne varsa 

yapılmalı. Diğer tarafta da yeni jenerasyonları da 

özgür bırakmak lazım. Çünkü popüler ve kötü olan 

hiç bir şey iz bırakmaz. Kötü olan bir daha anılmamak 

ve hatırlanmamak üzere kaybolacak, ancak iyi olanlar 

belli bir yere sahip olacaktır. Kaldı ki bence bu fikir 

bile sorulmamalı. Bu spontane bir şey olmalı. Yeni 

formlarda Sevdalinka’yı denemeyi kast ediyorum 

burada. Diğer konuya gelince ise muhafaza etmek 

için ciddi bir çaba sarf edilmesi lazım diye düşünüyorum. 

Aksi takdirde kültür kaybolup gidebilir. 

Saraybosna Film Festivaline katılacağınızı 

duyduk. Hangi filminizle katılıyorsunuz ve 

iddialı mısınız? 

Saraybosna Film Festivali son yıllarda Avrupa’nın en 

önemli ve en prestijli festivalleri arasında yer almaya 

başladı. Ben iddialı değilim ama filmimin iddialı 

olması lazım. Beni heyecanlandıran; filmimin böyle 

prestijli bir festivalin resmi programında göstermesi 

ve ondan da önemlisi Sevdalinka’yı anavatanında 

bir Türk filmi olarak göstermektir. 

63

DÜNYAYI SALLAYAN, BİRAZ 

RESMİ BİRAZ GÜNLÜK BİR İKİLİ: 

2 CELLOS 

Özge Deniz 

64

Hırvatistan; çok da uzun soluklu olmayan ülke 

geçmişine Eski Yugoslavya dönemini de ekleyerek 

baktığımızda; sanat sahnesine Goran Karan, 

Gibonni, Oliver Dragojević gibi birçok ünlü isim 

taşımış bir ülke… Ancak bu genç ülkeden güncel 

sanat sahnesine öyle bir ikili atıldı ki, bir daha 

önlerini alabilen olmadı: 2 CELLOS. 

Birbirlerini gençlikten beri tanıyan bu yetenekli 

ikilinin isimleri Stjepan Hauser ve Luka Šulić, 

bilinen isimleriyle 2Cellos. “Bu isim nereden geliyor?” 

diye sorulduğunda ise “Kısa, basit ve açık 

bir şey istedik, bu yüzden 2Cellos, yani iki çello.” 

cevabıyla karşılarlar bizi. 

Birlikte okudukları ve derslerinden birinde tanıştıkları 

Zagreb Müzik Akademisi’nden sonra 

eğitimine devam etmek için Viyana’ya geçen 

Šulić, ardından Londra’daki Royal Academy of 

Music’in yolunu tutar. Hauser ise Manchester’da 

Royal Northern College of Music ile devam ettirdiği 

eğitim hayatını Londra’daki Trinity Laban 

Konservatuvarı’nda tamamlamıştır. 

tutkuyla karılmasını, hayret ve hayranlıkla 

karşılamıştı. Yakın tarihte kendilerine yöneltilen 

“Bu alanda kendinize idol olarak gördüğünüz 

bir isim var mı?” sorusuna verdikleri “Bu 

fazı çoktan aştık. Zamanı geliyor, müzikte dışavurumunuz 

için kendi duruşunuzu arıyorsunuz.” 

cevabından, bizi bekleyen bu özgün 

içerikli birlikteliğin bize neler vaat ettiği anlaşılıyordu. 

Bu orijinal tat ve yorumun bunca 

pozitif tepkiyle karşılanmasının ardından 

güncel parçalara (ağırlıklı olarak pop ve rock 

türlerinde) klasik aranjmanlar yapmaya devam 

etme kararı alan ikilinin, Sony Masterworks ile 

yaptığı anlaşma ardından ilk albümleri olan 

2Cellos, 2011 yılında satışa çıktı. 

Ardından neredeyse tüm dünyayı dolaşmaya 

başladı bu kabına sığmayan genç ikili. Altı 

senede; binin üzerinde verilen konser, üç 

milyon kilometrenin üzerinde kat edilen yol, 

Müziğe, daha doğrusu sanata olan ilgileri genç 

yaşta ortaya çıkan ikiliden Hauser, Hırvatistan’ın 

Pula şehrinde geçen lise yıllarından ise çok keyifle 

bahsetmiyor. “Sevdiğim birkaç ders vardı, bunların 

hepsi de sanat dersleriydi, bunun dışında 

geri kalanı gözlerime karanlık düşürüyor*. En 

kötü tarafı öğrencilerin birbirlerine hakaretleriydi, 

en güzel anım ise okulun bittiği gündü.” diyerek 

özetlediği yıllarında nasıl sanata yöneldiğine 

dair kısa ve vurucu bir girizgâh yapmıştır. 

Klasik müzik eğitimi alan ve hayatlarını buna 

adamış olan ikili, farklı bir şeyler yapmak istediklerinin 

farkındalardı. Bunun ilk adımı ise Michael 

Jackson’ın “Smooth Criminal” isimli meşhur 

parçasına getirdikleri muhteşem yorumla oldu. 

Birçoğumuzun onları tanımasına sebebiyet 

vermiş olan bu video, YouTube’a büyük beklentilerle 

yüklenmemişti, ancak ilk iki haftada üç 

milyondan fazla izlenmeye ulaştı. Tüm dünya, 

modern müzikle klasik müziğin bu denli bir 

65

“Bu fazı çoktan 

aştık. Zamanı 

geliyor, müzikte 

dışavurumunuz 

için kendi 

duruşunuzu 

arıyorsunuz.” 

cevabından, 

bu özgün 

içerikli birlikteliğin 

bize neler 

vaat ettiği 

anlaşılıyordu. 

gidilen kırkın üzerinde ülke, on milyonun 

üzerinde dinleyici ve binin üzerinde 

turne günüyle kariyerlerinde rüya gibi bir 

altı yıl geçirdiler. Böylece güncel sanat 

sahnesinde ilk defa klasik müzik icra 

eden isimler bu denli merkezde olmuş, 

bir ilke imza atmışlardı. 

İlk albümlerinde; U2, Guns N’ Roses, 

Sting, Coldplay, Michael Jackson gibi 

tanınmış isim ve grupların parçalarına 

kendi aranjmanlarıyla farklı bir tat 

katmışlardır, aynı şekilde “Smooth Criminal” 

yorumları da yine bu albümde yer 

almıştır. “Sadece sevdiğimiz ve bizim için 

bir anlam ifade eden parçalara yorum 

getiriyoruz.” diyen ikili, aynı zamanda her 

albümlerinde müzik tatlarını da ortaya 

koyduğunu böylece belirtiyor. 

Ünlü besteci sanatçı Elton John, 2Cellos’un, 

2011 yılında gerçekleştireceği ve 

otuza aşkın ülkeyi kapsayan turnesinde 

kendisine eşlik etmesini Šulić’e birebir 

sormuştur. Aynı sene içerisinde Londra’da 

gerçekleşen iTunes festivalinde de sahne 

almışlardır. 

2012’ye de tıpkı 2011’de hayatlarına aniden 

giren bu yoğun tempoyla hiç hız kesmeden 

devam eden ikili, senenin ocak 

ayında “Glee” adlı ünlü Amerikan dizisine 

bir bölüm konuk oldu. Onları üne kavuşturan 

“Smooth Criminal” parçasını aynı 

şekilde yorumlayarak dizide ufak da olsa 

rol aldılar. Dizideki sahneleri kliptekiyle 

benzerlik göstermekteydi. 

Aynı yıl içerisinde takvimler haziran ayını 

işaret ederken, ikili bu sefer Elton John ile 

birlikte Buckingham Sarayı’nda Kraliçe 

Elizabeth’in karşısında bir performans 

sergilediler. Bir hafta sonra ise ikili, memleketleri 

Hırvatistan’ın başkenti Zagreb’de 

ilk konserlerini verdi. Ancak onlar 

66 

için Zagreb’deki en unutulmaz an iki ay 

sonra gerçekleşecekti… 

Ağustos ayında Zagreb’e konser vermeye 

gelen dünyaca meşhur grup Red Hot Chili 

Peppers konserinde her şey spontane 

gelişti ve ikili bir anda kendini sahnede 

buldu. “O sahneden baktığımda atmosfer 

unutulmazdı.” diyen Hauser’ın Zagreb’le 

en unutulmaz anısı da böyle gelişmiştir. 

2Cellos, ikinci albümleri olan In2ition’ı 

2013 yılında satışa çıkardı. Bu noktada 

tarz olarak gördüğümüz en büyük değişiklik 

ise, bu yeni çalışmalarda solistlerle 

ortak çalışmalara yer vermeye başlamış 

olmalarıydı. Albümde birlikte çalıştıkları 

isimler arasında en dikkat çekeni Elton 

John olmakla birlikte; Steve Vai, Sky 

Ferreira gibi isimlerle çalışmışlardır. 

Bu albümün çıkışının ardından Elton 

John ile turneye çıkan ve bunun sayesinde 

turne kapsamında Kuzey Amerika, 

Avrupa ve Asya’nın birçok farklı yerine 

uçan ikili, müziklerini çok daha büyük bir 

kitleye ulaştırmıştır. Bununla birlikte aynı 

yıl içerisinde Japonya’da çekilen bir 

reklam filminde oynayan ikili, o dönem 

Japonya’da da önü alınmaz bir popülariteye 

ulaşmış, yükselişini hız kesmeden 

sürdürmeye devam etmiştir. 

Üçüncü albümleri olan “Celloverse” ise 

2015 yılında satışa çıkmıştır. Bu albümde 

en dikkat çeken çalışmalar ise AC/DC’nin 

“Thunderstruck” ve Avicci’nin “Wake Me 

Up” adlı parçalarına getirdikleri yeni 

yorumlar olmuştur. 

2017’de piyasaya sürdükleri dördüncü ve 

en son albümleri olan “Score” ise dünyaca 

meşhur film ve dizilerin müziklerini kapsayan 

bir repertuvara sahiptir. Albümün 

kayıtları ise Londra Senfoni Orkestrası ile 

gerçekleştirilmiştir. Bunlardan biri olan,

izlenme rekorları kıran meşhur “Game of 

Thrones” adlı Amerikan dizisinin müzik 

potpurisi de yine bu çılgın ikilinin ellerinden 

bambaşka bir tat ve yorum kazanmıştır. 

İkili, parçanın klibini, dizinin çekimlerinin 

yapıldığı Hırvatistan’ın Dalmaçya 

kıyılarında konumlanmış Dubrovnik 

şehrinde çekmiş, video iki günde bir 

milyon izlenmeyi aşmıştır. 

Başarıları zaman zaman ödüllerle de 

taçlandırılan ikilinin, bir tanesi Hırvatistan’dan 

olmak üzere altı tane ödülü, bir 

tane de MTV Müzik Ödülleri adaylığı 

mevcuttur. Kitleleri yakalaması zor bir 

müzik türüyle, yediden yetmişe geniş bir 

segmentte dinleyici yakalayan 2Cellos, 

şüphesiz ki sanat adına son dönemde 

Balkan coğrafyasından çıkmış en büyük 

ve en başarılı isim olmuştur. 

Son dönemde tabir-i caizse uçakta yaşar 

hâle gelmiş olan ikiliye “Peki eviniz 

nerede?” diye sorduğunuzda, ikisi de size 

büyüdükleri yerleri söyleyeceklerdir. Hâlâ 

geldikleri yerlere sıkı sıkıya bağlı olan 

ikili, fırsat bulduğu anlarda genelde 

memleketleri Hırvatistan’da tatil yapmayı 

tercih ettiklerini dile getirmiştir. Yani 

Hauser için evi hâlâ Pula iken, Šulić için 

ise yarı memleketi ve doğduğu şehir olan 

Maribor (Slovenya)’dır. 

Gittikleri her yerde, o ülkenin meşhur bir 

parçasına kendi yorumlarını getirmeyi ve 

solist olarak da genelde seyircilerin eşliklerini 

kullanmayı tercih ederek gönüllerde 

taht kurmayı başarmışlardır. Örneğin 

en son verdikleri Belgrad konserinde 

Goran Bregović’ten “Mesečina” parçasına 

çok farklı bir yorum katmışlardır, zaten 

Balkanların kalbinde çok büyük bir yeri 

olan ikili, böylece o yeri sağlama almıştır. 

Aynı şekilde İstanbul’da verdikleri konserde 

Tarkan’ın, döneminde tüm dünyada 

isim yaptığı “Fındıkkıran” adlı parçasını 

icra etmiş, tüm izleyenlerin gönüllerini 

fethetmişlerdir. 

Çello çalarken ne kadar uyumlularsa, 

karakter olarak da o kadar zıtlarda buluşan 

bir ikili Šulić ve Hauser. Bulundukları 

yerde didişmeden duramayan, sahnede 

serbest bıraktıkları içlerindeki o çocuğu 

baskılama çabasına her girdiklerinde, 

bulundukları yerdeki insanlara zor anlar 

yaşatabilecek potansiyelleri mevcuttur. 

Konuk oldukları programlarda, soruları 

yanıtladıkları basın toplantılarında – 

ağırlıklı olarak Balkanlarda gerçekleşen 

etkinliklerde – aralarında şakalaşmaktan 

konuk oldukları programın akışını bile 

bozma tecrübesine sahip ikili, içlerindeki 

çocuğu ve tevazuu hiçbir zaman gizleyememeleriyle 

de kitlelerde – özellikle 

Balkanlarda - sempati uyandırmaya 

devam etmektedir. 

Sanatını takip eden kitleleri habersiz 

bırakmayı sevmeyen 2Cellos, birçok konseri 

de dâhil olmak üzere çoğu çalışmasını 

resmî YouTube hesabında yayınlamaktadır, 

bu konserlerden biri Zagreb, bir 

diğeri ise Pula konserleri olmak üzere 

Hırvatistan’da vermiş oldukları konserler 

internet ortamında erişilebilir, meraklısına 

duyurulur… 

*Bu Hırvatçada bir kalıptır: Karanlık gibi üstüne 

çökmek olarak çevrilebilir. 

67 

Kitleleri 

yakalaması 

zor bir müzik 

türüyle, 

yediden 

yetmişe geniş 

bir segmentte 

dinleyici 

yakalayan 

2Cellos, 

şüphesiz ki 

sanat adına 

son dönemde 

Balkan 

coğrafyasından 

çıkmış 

en büyük ve 

en başarılı 

isim olmuştur.

KIRIK KALPLER DURAĞINDA 

YA DA 

MUSEUM OF BROKEN RELATIONSHIPS 

Hatice Tokuz 

. 

İkili ilişkilerde bir süre sonra, nereden geldiğini, 

nasıl olduğunu bilmediğin bir his doğar 

içine İlhami Algör’ün Müzeyyen’ine* ifadesiyle. 

Herşey iyi giderken birden bir şeyler kopar, 

“Çıt” sesini duyarsın. Bu sesi duyduğun zaman 

ise gitmen gerektiğini bilirsin. 

Hikayemiz de bununla ilgili. Kimine göre 

Balkan, kimine göreyse Orta Avrupa’da, Zagreb’te; 

dünyanın pek çok yerinde ne ilk ne de 

son olacak şekilde iki genç birbirini sever. Film 

Yapımcısı Olinka Vištica ve Heykeltraş Dražen 

Grubišić… Takvimler 1999 yılını gösterirken 

başlayan ilişkileri, duyguların değişim ve dönüşümü 

eşliğinde geçen dört yılın ardından “Çıt” 

sesini duymaları ile sona erer. Ancak ikisi de 

aradan geçen üç yılın ardından bile, bu ilişkiden 

geriye kalan, belki de pek çok kişi için 

çokça sıradan olan eşyaları atmaya kıyamaz ve 

olduğu gibi muhafaza etmeye devam ederler. 

Nitekim bir espriyle başlayan anılardan bir 

müze kurma fikri, Drazen tarafından ciddi bir 

proje ile hayata geçirilir ve o günden itibaren 

bir ayağı Zagreb’te olmak üzere Arjantin, 

Almanya, Bosna-Hersek, Makedonya, Sırbistan, 

Slovenya, Singapur, Filipinler, Güney 

Afrika, İngiltere, ABD ve Türkiye gibi birbirinden 

bambaşka coğrafyaları gezerek ruhu olan 

eşyaları koleksiyonuna katmaya başlar. 2010 

yılında ise Avrupa’nın en yenilikçi müzesi 

ünvanıyla Kenneth Hudson Ödülü’ne layık 

görülür. 

Görselliğin ön planda olduğu çağımızda, biten 

ilişkiler sonucu arafta kalan duygular gibi eşyaların 

da bir müzede sergilenmesi fikri; geçmiş 

zamanı, eşyanın hissettirdiği duyguyla beraber 

dondurmak gibi geliyor bana. Müze bu sebeple 

zihnimde, nedenselliğin sorgulandığı bir 

durağa, bir Candan Erçetin şarkısıymışçasına 

Kırık Kalpler Durağı’na dönüşüyor. 

Ancak müzenin ismini Türkçe’ye “Kırık Kalpler”den 

ziyade motamot olsa da “Kırık İlişkiler 

Müzesi” olarak çevirmek çok daha doğru olur 

sanıyorum. Zaten müze, size bir kadın ile bir 

erkek arasında yaşanan kalp kırıklıklarından 

daha fazlasını vaadediyor. Mesela, annesi tarafından 

henüz altı yaşındayken terkedilen bir 

kız çocuğu tarafından, annesinin ona yaptığı 

zencefilli kurabiyelerin kokusunu daima canlı 

tuttuğu için bağışlanan bir oklava yahut bir 

oğlun babasına duyduğu özlemin ifadesi olarak 

babasının çiftliğinden sökülerek getirilen 

dikenli teller, kırık kalplerin farklı tezahürlerine 

örnek olarak verilebilir. 

Geçtiğimiz Şubat ayında İstinye Park’ta 

“Aşktan Geriye Kalanlar” ismiyle yer alan serginin, 

Türkiye’den de pek çok kırık kalbe eşlik 

etmeyi mümkün kılmasıyla beraber Kırık 

Kalpler’in kapsamını daraltması bakımından 

isim şeçimini biraz sığ buldum. Buna rağmen 

aşkın büyük harflerle telaffuzunun zor olduğu 

bizim gibi, arada kalmış bir coğrafya için; taşınabilir 

objelere yüklenmiş bunca ağır sevda 

yükünü bağışlayanların, müzenin ayak bastığı 

dünyanın diğer bölgelerinde kadın ağırlıklı 

olmasına rağmen ülkemizde erkek ağırlıklı 

olduğunu öğrenmek değişik bir deneyim oldu. 

68

Sevgiliden geri kalanların parçalandığı balta, 

gönderilememiş mektuplar, içinde O’na ait 

mesajların saklandığı bir cep telefonu, onca 

hayalin tüllerinin arasında kaybolduğu gelinlikler, 

sevgilinin ardından dökülen gözyaşlarının 

biriktirildiği bir şişe, sıcacık bir yaz gününden 

kalma rastalı saçlar, sonunda sahibini intihara 

sürükleyen bir aşkın başlangıcı kartpostal, 

kırık bir kolye ucu ve daha niceleri… 

Ve Allah’ın herkese bambaşka bir tezahürünü 

bahşettiği, yeryüzündeki en eşsiz mucizelerden 

biri olarak aşk! Kalbin kan pompalayan bir 

organdan fazlası olduğunu keşif hali… 

. 

Yine de ben, bir eşyanın yanına iliştirilmiş üç 

beş satır hikayeden daha fazlası olduğuna ve 

yalnızca ona sahip olan kişiye manasını açabileceğine 

inanıyorum. Hislerse üçüncü tekil yahut 

çoğul kişilere şerhleri düşülemeyecek kadar 

biricik ve izah çabası beyhude… Tüm hikayeler 

en nihayetinde bir “Çıt” sesine bağlanıyor. 

*İlhami Algör, Fakat Müzeyyen Bu Derin Bir Tutku, 

İletişim Yayınları, İstanbul 2015 

69

Talha Ulukır 

Eve Dönüş Yoktur: Yağmurdan Önce 

Her yeni şey bir başka şeyin bitişi 

ile başlar ve bitişi ile de başka 

yeni bir şeyin doğuşuna sebep 

olur. Her geçen gün hızlanarak 

devam eden hayat akışımız içerisinde 

bunu fark etmek oldukça 

güç. Özellikle de fazlasıyla 

enformasyona maruz bırakıldığımız 

günümüzde. Enformasyon 

yağmuru yalnızca günümüze 

has bir şey değil tabii, her 

dönem kendi içerisinde olması 

gerekenden daha hızlı akıyordur. 

Hayatlarında yolunda gitmeyen 

bir şeylere sahip olan insanlar 

içinse gerçek bu şekilde olmayabilir. 

Savaşlara gözümüzü yummamız 

ve yanıbaşımızda ölen 

insanlara duyarsızlaşmamız bu 

güne has değil. Aslında her 

devrin insanı kendi keyfiyetine 

mani olacak şeylerden uzak 

durmak ister. Balkan coğrafyası 

ise belki de gözümüzü en çok 

yumduğumuz yer olabilir. 

Dünya savaşlarının beşiği olmanın 

yanı sıra sürekli devam eden 

mikro-milliyetçilikler bize gözümüzü 

kapatacağımız yeni olaylar 

sunmuştur ve sunuyordur. 

Yağmurdan Önce, tam da biraz 

önce bahsedilen noktaya temas 

eden bir film. Akan kanın eksik 

olmadığı, insanların bunlara 

ajanslardaki sıradan haberlerle 

beraber şahit olduğu bir düzenin 

karşısında kendine bir yer buluyor. 

Savaş karşıtı filmlerde -özellikle 

de Hollywood filmlerindesavaş 

içerisindeki askerlerin 

tanıklıkları üzerinden acındırma 

yapan bir duruş olsa da Yağmurdan 

Önce meselenin yalnızca bu 

kadarla sınırlı kalmadığına 

işaret ediyor. Savaşlar yalnızca 

siyasilerin çözeceği, askerlerin 

savaştığı bir olgu olarak yer 

bulmuyor kendisine dünya 

düzeninde, insanların ferdi 

ve/veya ufak topluluklar halinde 

de kutuplaştığı bir düzlemi de 

var. İçerisinde birçok farklı hikayeyi 

bir arada barındıran, bunları 

da olağanın dışında bir kurgu 

ile sunan bir film Yağmurdan 

Önce. 

Üç epizot üzerinden döngüsel 

bir anlatıma sahip olan film bu 

bölümler arasındaki geçişlerdeki 

bağlantılarla seyirciye ipuçları 

veriyor. 

Kelimeler bölümüyle başlayan 

film adıyla da müsemma bir 

şekilde insanların dilleri ve kelimeleri 

kullanma sıklıkları üzerine 

bina ediliyor. Biri hiç konuşmayan, 

konuştuğu zaman da 

karşısındaki ile farklı bir dili 

konuşan iki insanın arasında 

etkileşim kurmak için sözcükleri 

ardı ardına dizmesinin bir 

zorunluluk olmadığına da işaret 

ediyor. İnsanlar arasındaki 

bağın, sahip oldukları yegane 

70 

şeylerden ve verdikleri 

sözlerden daha büyük olduğunu 

vurgulayan bölüm bir 

sonrakine bağlanmak üzere 

umutsuzca sona eriyor. 

Yüzler bölümünün hemen 

başlarında aslında hikayenin 

tamamen bağlantılı bir 

biçimde fakat üzerinden bir 

zaman geçmiş olarak devam 

ettiğine şahit oluyoruz, 

bölümün başındaki fotoğraflar 

önceki bölümde şahit 

olduğumuz son görüntüler 

oluyor. Hayatın hızlı akışından 

bahsetmiştik; bu akış 

da kendini en çok burada 

belli ediyor. Çünkü bambaşka 

bir coğrafyada bambaşka 

ilişkilerle hayat devam ederken 

bir önceki bölümde 

üzüntü veren şeyler burada 

bir nesne haline geliyor ve 

kullanıma açılıyor. Filmin 

ana karakteri olan Alexander 

Kirkov ile Anne arasındaki 

ilişkiye şahit oluşumuzla 

başlayan bölüm 

aslında bunun normalde 

olmaması gereken bir şey 

olduğuna dokunarak devam 

ediyor. Ortada ikisi arasında 

bir aşk olabilir fakat Anne 

aynı zamanda evli bir kadın.

Entrika dolu bir hikayenin çok rahat 

çıkarılabileceği bu durum film akışı 

içerisinde bu biçimde şekillenmiyor ve 

daha net kararların verildiği, daha net 

cümlelerin kurulduğu bir biçimde 

devam ederek filmin motivasyonunu 

kaybetmesine engel oluyor. Yüzler 

bölümüne adını veren asıl olay ise 

Anne’nin eşinin beraber yemek yedikleri 

yerde yüzünün paramparça olması 

ve neredeyse tanınamayacak hale 

gelmesidir. Nesne olarak kullanılan 

fotoğrafların içerisinde benzer şeyler 

olsa da modern insanın bununla yüzleşmesi 

onun asıl imtihanı oluyor. Bazı 

yerlerde her gün yaşanan şeyler 

modern insan için korkunç bir şey 

olabiliyor. 

Fotoğraflar bölümü ise hikayenin asıl 

kırıldığı yer oluyor, 16 yıl sonra memleketine 

dönen Alexander Kirkov ne evini 

ne de insanları bıraktığı gibi bulamıyor. 

Dönmeden önce büyük beklentiler 

içerisinde olan, her şeyin daha güzel ve 

temiz olduğu bir dünya hayaline sahip 

olan Alex daha memleketine adım atar 

atmaz hakikatle yüzleşmeye başlıyor. 

Köylerin başlarında eli silahlı gençlerle 

korunduğunu gören Pulitzer ödüllü 

fotoğrafçı gün geçtikçe gerçekleri daha 

iyi idrak etmeye başlıyor. İki komşu köy 

arasında yalnızca etnik ayrımdan 

dolayı insanlar birbirlerini vururken ve 

bunu normal karşılarken buraya yeni 

gelmiş olan Alex buna dur demek 

istiyor. Sesli bir şekilde bunu dillendirmese 

de hikayenin akışı içerisindeki 

sorgulamalarından bu kolaylıkla anlaşılıyor 

ve aslında sonunu getiren şey de 

bir bakıma bu oluyor. Kendisine güvenen 

ve bir Arnavut olan eski tanıdığı 

Hana’nın kızını kendi kuzenlerinin 

elinden almaya çalışan kahramanımız 

etnik ayrımcılık damarlarına işlemiş 

kuzenleri tarafından öldürülerek durduruluyor. 

Film boyunca sözü edilen ve 

sürekli yağması beklenen yağmur da 

tam bu anda yağmaya başlıyor; Kiril ve 

pederin gelmesini beklediği yağmur... 

Hana’nın kızı Zamira’nın manastıra 

doğru kaçışı ile hikaye başladığı yere 

dönüyor. 

Kurgusal olarak seyirciye filmden 

kopma izni vermeyen film, özellikle 

Makedonya’da geçen sahnelerdeki 

doğal güzellikleri de başarılı bir şekilde 

kullanarak estetik bir zevk veriyor izleyenlere. 

Hikayesi güçlü filmlerin genel 

olarak önemseme ihtiyacı duymadığı 

bu noktalara dikkat ederek filmin artı 

hanesini kalabalıklaştırıyor. Estetik ve 

kurgu anlamında haricen daha fazla bir 

şey söylemeye çok da lüzum yok aslında, 

olan olması gerektiği gibi veriliyor. 

Olanın olduğu gibi verilişine en büyük 

örnek ise ölüm sahneleri. Bahsi geçen 

her ölüm sahnesine tanık oluyoruz film 

boyunca. Seyirciyi doğrudan kan ile 

yüzleştiren yönetmen burada daha 

yumuşak geçişler yapmak yerine böyle 

bir tercihte bulunarak vermek istediği 

mesajı güçlendiriyor. 

Yağmurdan Önce’nin film oluşundaki 

oyunculuk, atmosfer yaratımı gibi 

etmenlere baktığımızda da filmin yapısını 

zedelemeyen seçimlerle karşılaşıyoruz. 

Makedonya’da geçen sahneler 

zaten atmosfer yaratımı olarak pek bir 

şeye muhtaç olmasa da Londra sahneleri 

filmin geneli içerisinde yavan kalan 

sahneler oluyor. Fakat süre olarak 

filmin büyük kısmına tekabül etmemesinden 

olsa gerek rahatsız etmiyor. 

Oyunculuk açısından bakacak olursak 

71 

‘‘Savaş karşıtı 

filmlerde -özellikle 

de Hollywood 

filmlerinde- savaş 

içerisindeki 

askerlerin tanıklıkları 

üzerinden 

acındırma yapan 

bir duruş olsa da 

Yağmurdan Önce 

meselenin yalnızca 

bu kadarla 

sınırlı kalmadığına 

işaret ediyor. 

Savaşlar yalnızca 

siyasilerin çözeceği, 

askerlerin 

savaştığı bir olgu 

olarak yer bulmuyor 

kendisine 

dünya düzeninde, 

insanların ferdi 

ve/veya ufak 

topluluklar 

halinde de kutuplaştığı 

bir düzlemi 

de var.’’

genel itibariyle gençlerin yaşlılardan daha başarılı 

olduğu izlenimi uyanıyor; Alex, Anne, Hana 

gibi karakterler kendinden beklenen duygu 

aktarımını her zaman veremese de sürece kısa 

gördüğümüz Kiril ve Zamira karakterleri büyük 

bir doğallıkla yaklaşıyor izleyiciye. Genel performans 

olarak baktığımızda ise filmin akışı içerisinde 

eriyen bir grafikle karşılaşıyoruz, bunda 

hikayenin ve estetiğin gücü es geçilemez. 

İmgesel olarak oldukça kalabalık olan film 

başından sonuna kadar imgelerle de izleyiciye 

bir şey anlatma derdinde. Manastırda geçen 

sahnelerde şahit olduğumuz resimler rastgele 

yerleştirilmiş ve denk geldiği için gösterilmiş 

resimler değil, her biri yönetmenin işareti ile 

gösterilen ve filmin akışı, karakterin macerası 

hakkında mesajlar veren resimler. Angelopoulos’ta 

sıkça gördüğümüz resim ile tasvir örneklerinin 

yanı sıra yine Angelopoulos’un filmi olan 

Ulis’in Bakışı ile benzer kurgusallıkta ve benzer 

yerlerden insana bakan bir film olması da Balkan 

coğrafyasının iki farklı noktasından beslenen 

yönetmenlerin benzer şeyleri anlatışı olarak 

düşünmeye müsait. Belirgin bir imge olarak, 

Makedonya’da ateşler arasında ölmeyi bekleyen 

bir kaplumbağa varken Londra’da akvaryum 

içerisinde bakılan, beslenen bir kaplumbağa söz 

konusu. Aynı kıta içerisinde yer alan iki farklı 

yerleşimdeki insanların birbirinden ne kadar 

farklı bir hayat yaşadıklarına dair verilen en 

belirgin mesaj olarak da bunu sayabiliriz. 

Film içerisindeki üç bölümde de ortak olan bir 

diğer şey ise aşk. Kelimeler’de Kiril ile Zamira 

arasındaki son ana kadar tam olarak anlayamadığımız 

aşk, Yüzler’de Alex ile Anne arasındaki 

yasak aşk, Fotoğraflar’da ise yine Alex ile eski 

sevdiği Hana arasındaki aşk. Üç bölümü birbirine 

bağlayan bu olgu filmin ana unsuru olmaktan 

ise uzak duruyor, bu filmin asıl vermek istediği 

mesajı verebilmesi açısından başarılı bir tercih. 

Aksi halde aşk üzerinden şekillenen bir film ile 

yapılan bütün toplumsal, anti militarist, faşizm 

karşıtı eleştiriler ikinci planda kalabilirdi. Filmin 

eleştirdiği noktalara değinmişken, asıl olarak bu 

72 

film üzerinden değil ama bu filme de değinerek 

eleştiriler yapan Zizek’e yer vermek gerekiyor. 

Mütefekkir Edward Said’in Şarkiyatçılık kitabı 

üzerinden benzeştirme yapan filozof; Kusturica’nın 

Yeraltı filmini ve Manchevski’nin 

Yağmurdan Önce filmini Batı’nın çokkültürcülük 

anlayışına eklemlenme çabası olarak görüyor. 

Zizek’e burada katılmak ne kadar mümkün 

tartışılır. Çünkü film aslında bundan daha fazlasını 

işaret ediyor. Batıya sırtını yaslanmak tam 

olarak bu filmin yaptığı şey değil. “Barış sadece 

istisnadır” diye batının insan hakları ve savaşsızlık 

propagandasına karşı bir cümle barındırması 

bile buna karşı çıkmak için yeterlidir. 

Film içerisindeki döngüsellikten de kaynaklı 

pek çok insan ilişkisi bulunuyor bölümler 

arasında. Alex ile Zamira arasındaki Hana 

üzerinden olan ilişkinin yanı sıra bağlantısı hakkında 

büyük bir ipucu verilmeyen bir başka 

bağlantı daha var ki o da Kiril’in amcasının 

Londra’da ünlü bir fotoğrafçı olmasıdır. Filmin 

akışı içerisinde bu mesele üzerine başka bir şey 

söylenmese de eğer burada işaret edilen kişi 

Alexander Kirkov ise kahramanımız film içerisinde 

daha merkezi bir yere oturuyor ve üç bölümün 

de arasındaki ilişkiler başka bir şeye ihtiyaç 

duymaksızın sadece kendisi üzerinden bile 

kurulabiliyor. 

İnsanın varoluşu başlı başına bir hikayedir, bu 

hikayenin bitişi ise yeni bir hikayeyi başlatır 

veya başka hikayelere yön verir. Bir şeyin olması, 

ondan sonrasının nasıl devam edeceğini şekillendirir. 

Gidildikten sonra gelinen hiçbir yer 

bırakıldığı gibi değildir. İnsanın kendi oluşu 

başkalarıyla ilişkisine bağlıdır ve eve dönüş 

hiçbir zaman olmayacaktır. Zira dönülen ev, 

daha önceki gidilen evden farklıdır artık. 

Yağmurdan Önce; tam da bir önceki cümleler 

etrafında toplumsal, ferdi, siyasi eleştiriler ve 

güçlü bir hikayenin yanı sıra imgesel göndermeler 

de yaparak bir döngüye şahit ediyor; farklı 

coğrafyalarda da gerçekleşmiş, gerçekleşen, 

gerçekleşecek döngüler...

Foto: Emin Akben

BOZKIRDA YUGOSLAV 

FİNCANLAR 

Şule Yavuzer 

Amcamın evi naftalin kokardı. Bu yaşlı, yorgun ve yalnız 

evlere has bir kokudur. Kalın perdelerle kapanmış pencereleri 

ile o ev; eşyaların üzerindeki kalın toz tabakasına 

rağmen benim için hep keşfedilmeye değer eşyalarla dolu 

yasak bölge oldu. Vitrinde duran plastik meyveler, sarı 

elbisesi ve bukle bukle saçlarıyla oyuncak bebek, yeşil 

daktilo, Bavyera marka süslü tabaklar ve dolapların içinde 

duran onlarca Avrupa menşeili eşya. Bu gizemli yer sadece 

gözümüzle dokunabildiğimiz, havalandırma bahanesi ile 

girdiğimiz zaman gizlice karıştırdığımız bir yer oldu. 

O ev çocuk yaşımın uçsuz bucaksız dünyasının, hayali 

saraylarından biriydi. Çok sonraları eve taze nefesler geldi, 

bacası tüttü, boyandı hatta yeni bir koltuk takımı bile 

alındı. Ama aşina olanların hissettiği ince bir naftalin 

kokusu hep kaldı. Amcamın evine en son gittiğimde, sarı 

elbiseli bebek biraz küçülmüş, vitrindeki eşyalar azalmış, 

plastik meyvelerin rengi solmuş gibiydi. Aslında büyümek 

denen şey başıma gelmiş, saraylardan kovulmuş, atımdan 

inmiştim. “Bir kahve yap da içelim” ricası üzerine kalkıp, 

bir kahve de kendime hazırladım. Henüz içtiğim Türk 

kahvesinin fincanını evirip çevirirken arkasındaki soluk 

mavi renkte Yugoslavia yazısını gördüm. 

Zaten Yugoslavya dağıldı, o muhteşem 

kapaklı ahşap koltuk takımını 

da çöpe attılar. 

Tüm bunların amcamın Hollanda’ya 

işçi gitmiş kara bıyıklı, yiğit 

bir adam olmasıyla ya da Yugoslavya’nın 

dağılmasıyla bir ilgisi yok. 

Amcamın ani ölümünden sonra 

yalnızca yazları nefes alan bir ev ve 

gizemli Yugoslav fincanlar var. 

Önce kim bilir ne acayip hikâyesi vardır diye düşündüm. 

Hikâyelere yürüyen insanlar ister ki kuru bir dalın, bir 

peygamberdevesinin, köşedeki taşın bir hikâyesi olsun. 

Vardır da. Tüm hikâyeleri okuyamıyor oluşumuz, olmadıkları 

anlamına gelmez. Eşyaya ruhunu sahibi verir. Bir 

yemek tabağı bile keyifli bir akşam yemeğinin neşesini ya 

da masadan aç kalkmaya sebep olacak bir kederi yüklenir 

ve bir anlamı olur. 

Amcamı hiç görmedim. Birden biten ve insana yarım 

kalmış hissi veren öyküler gibi, bir trafik kazasında bu 

dünyaya dair tüm hikâyesi bitti. Onu, konusu açılınca 

uzaklara dalan babamdan, soluk fotoğraflarından ve eşyalarından 

tanıdım. Fincanların izini sürsem de nasıl ve ne 

zaman geldiğine dair kimseden bir malumat alamadım. 

74

‘‘Hikâyelere yürüyen insanlar ister ki kuru 

bir dalın, bir peygamberdevesinin, köşedeki 

taşın bir hikâyesi olsun. Vardır da. Tüm 

hikâyeleri okuyamıyor oluşumuz, olmadıkları 

anlamına gelmez. Eşyaya ruhunu sahibi 

verir. Bir yemek tabağı bile keyifli bir 

akşam yemeğinin neşesini ya da masadan 

aç kalkmaya sebep olacak bir kederi 

yüklenir ve bir anlamı olur.’’

GALİZ KAHRAMAN: 

DAVOR SUKER 

Cihat Gemici 

Neretva’nın kenarında, Mostar Köprüsü’ne 

karşı kulpsuz fincanlarda kahve içen amcalar, 

Zagreb’in köylerinde tarlalarında çalışan 

esmerleşmiş ırgatlar; Belgrad’ın Kalemeydan’ında 

meşin yuvarlak peşinde koşturan Sırp 

çocuklar hep aynı isimden bahseder dururmuş. 

Râviyân-ı ahbar ve nâkilan-ı âsâr bazen hayretle 

bazen öfkeyle bu adamdan bahsederlermiş. 

Çocuk, Osmanlı padişahı Kanuni zamanında 

Budin eyaletine bağlı olan Osijek şehrinde 

doğmuş. Kanuni Sultan Süleyman burada 8 

kilometrelik bir köprü inşa etmiş. O dönemde 

bu köprü dünyanın 7 harikasından biri olarak 

görülüyormuş. Şehir 1968 yılında Eski Yugoslavya 

devletine bağlıyken yeni bir dünya harikasına 

daha kavuşmuş. Gözleri çörek otu gibi 

küçük, çenesi havuç gibi bir bebek, 1 Ocak 

1968’te Osijek’te dünyaya gelmiş. Harika çocuğun 

adını Davor koymuşlar. 

Davor küçük bir çocukken tarımla geçimini 

sağlayan mütevazı Osijek şehrinde meşin 

yuvarlağa gönül vermiş. İspanyolların Real 

Madrid takımını seviyormuş ama en sevdiği 

oyuncu ezeli rakibin futbolcusu Barcelonalı 

Maradona’ymış. Çelişkilerle dolu bir kafa yapısı 

olduğu yıllar sonra anlaşılmış. 16 yaşında genç 

bir delikanlı olduğunda Hırvat tarihinin en 

genç evine para götüren top koşturucusu olarak 

Osijek takımında oynamaya başlamış. Davor 

genç yaşında top tepme sanatının ustalarından 

birisi olarak kabul görmüş. Şöhreti dilden dile 

yayılmış, Zagreb’e kadar ulaşmış. 1989 yılında 21 

yaşındayken Hırvatların en meşhur topçu birliğinden 

Dinamo Zagreb için ter dökmeye başla- 

76

mış. Gönlündeki şehir Madrid’e giden 

yolda Davor gollerini İspanya’ya gidebilmek 

için atıyormuş. 1992 yılında 

Yugoslavya’da süren savaş ve Davor’un 

önlenemez yükselişi sonunda onu 

İspanya’ya götürmüş. Gönlündeki 

Madrid değil ama güzeller güzeli Endülüs 

şehri Sevilla, Davor’a kapılarını 

açarken, Yugoslavya dağılmış, Davor’a 

insanlar artık Suker demeye başlamış 

ve ülkesinin forması değişmiş. 

Endülüs’te top üstatlarından türlü 

numaralar öğrenen Suker, top oyununda 

en sevdiği adama da burada rastlamış. 

Zamanında Falkland Adaları’nın 

öcünü İngiltere’den yeşil sahada eliyle 

alan Maradona isimli cambaz da Endülüs’teymiş. 

En çok yardımı ondan 

görmüş. Sayesinde meşin yuvarlakla 

hem çokça fileleri, hem de cebini 

doldurmuş. Gel zaman git zaman 

aradan dört yıl geçmiş. Zagreb’ten gelen 

Suker’in namı İberya’da duyulmuş. 

Endülüsü Müslümanlardan alan Kastilya 

Krallığının biricik şehri Madrid, 

Endülüs’te parlayan Hırvat mücevherine 

daha fazla tahammül edememiş ve 

onu kendi vitrininde sergilemek için 

başkente getirmiş. Suker’in gönlünde 

de başkent varmış. Sadakat,romantizm,duygusallık 

Suker’in lugatında pek 

görülmezmiş. İspanyol pesetası tatlı 

gelmiş. Daha büyük vitrinde daha zenginlerle 

olmak varken romantiklerin 

mütevazı, takımlarına tutkuyla bağlı 

Sevillalılarla işi olmamış. 

Suker, İspanya’nın başkentinde siesta, 

fiesta yapmakla yetinmemiş; topu 

filelere doldurmuş, kupaları da eflatun 

beyazlı Madrid ekibinin süslü camekanlarına 

yerleştirmeye yardım etmiş. 

Allah vergisi bir sol ayağı varmış bu 

Suker’in. Nice top ustaları gören İspanyol 

halkı bile maharetlerine hayran 

olmuş. Boğa güreşleri, Paella, Tortilla 

derken Zagreb’ten de haber gelmiş. 

Yeni devlet Hırvatistan, Suker’in meziyetlerinden 

faydalanmak istemiş. Savaşın 

dünyanın dört bir yanına dağıttığı 

Hırvat topçular ülkeye çağrılmış. 

Satrancı çok seven millet, milli formasına 

da kırmızı beyaz damalı bir şekil 

vermiş. Toptan sıkılanlar formayı çıkarıp 

atla fille şah mat yapabilirmiş. 

Suker’e çağrılışının amacını anlatmışlar. 

1998 yazında Fransa’da dört yılda 

bir düzenlenen bir turnuvada devletler 

altın bir kupa için birbirleriyle yarışacakmış. 

Hırvatistan için bu turnuva 

devlet meselesi olmuş. Yeni kurulan 

ülkenin tanıtımı topçuların ayaklarına 

bakıyormuş. En iyiler dünya kupasını 

almak için Fransa’ya gelmiş. Bu turnuvadaki 

topçular o kadar iyiymiş ki 

Brezilya’nın golcüsünü izlemek için 

insanlar işlerini güçlerini yarıda bırakıp 

beyaz camın önüne geçmişler. Fransa’nın 

sömürdüğü Cezayir’den gelen bir 

top büyücüsü maharetleri sayesinde 

Fransa’nın en ünlü adamı olmuş. Hollanda’nın 

Van Gogh’tan beri en büyük 

sanatçısı Dennis isimli adam, en güzel 

resitalini burada sunmuş. Hırvatlar da 

bu gösteride kendilerine en ön sıradan 

bir yer kapmış. Hem de bizim Zagreb’ten 

dünyaya açılan Suker sayesinde. 

Suker yerdeki topu havalandırıp ellerini 

kullanan kaleciler üzerinden geçirip 

filelelere doldurmadaki kurnazlığıyla 

onu izleyenlerin gözlerinin pasını 

silmiş. Bütün bir organizasyon sonunda 

en çok topu Suker filelere yollamış. 

Kupa bitince Osijekli dünyanın kralı 

gibi hissetmiş. 

Suker tahta oturunca Fransa’dan İspanya’ya 

dönmek yerine Manş’ı geçip 

kuzeye gitmiş. Kuzeyde topçu birliği 

Arsenal’e katılmış. İyi bir ekip olsalar da 

77 

‘‘Savaşın dünyanın 

dört bir 

yanına dağıttığı 

Hırvat topçular 

ülkeye çağrılmış. 

Satrancı çok 

seven millet, 

milli formasına 

da kırmızı beyaz 

damalı bir şekil 

vermiş. Toptan 

sıkılanlar formayı 

çıkarıp atla 

fille şah mat 

yapabilirmiş.’’

Avrupa finalinde Türklere yenilmişler. Londra’nın kuzeyinde pek tutunamamış West Ham’a 

gitmiş. Orada da arada bir maharet sergilese de biraz da Almanya’da gösteri yapmak için Münih’e 

gidip sonra kariyerini noktalamış. 

Yetenekleriyle dünyayı kendine hayran bırakan adama top peşinde koşmayı bırakınca sormuşlar 

“En sevdiğin renk yeşil mi?” diye. Yeşil sahaları bırakınca yeşilden kopamamış. Bu yeşil çim değil, 

çimin üzerinde yetişen ağacı keserek yapılan Benjamin Franklin’in gözlerinizin içine baktığı yeşilmiş. 

Seveniyle nefret edenleri birbirine girmiş. Yıllar geçmiş; ünü, şöhreti bir türlü eskimeyince top 

koşturmaya yeni başlayanlar bilginlere adını sormuş. İstanbul’un meşin yuvarlak feylesoflarından 

Ali Ece, soranlara Suker’i değil Rapajic yazın onu konuşun daha iyi adamdır demiş. 

Yeni yetmeler Zagreblinin sırrını merak edince Amerika’daki Zagreblilere sormuşlar. Ante Zizic 

isimli seyyah Suker’in 

top koşturmayı bırakınca 

para işlerinde 

usulsüzlüklerle 

adının anıldığını, sol 

ayağındaki maharetin 

banka hesaplarına 

geçtiğini söylemiş. 

Kimi havadislerde 

aşırı milliyetçi Hırvatlarla 

görüldü denmiş. 

Bilenler bilmeyenlere 

anlatırken kahraman 

Suker, kahreden 

adama dönüşmüş. 

Topu bırakmış, yıllar geçmiş sevgiyi de nefreti de üstünde toplamış. Suker’i meşin yuvarlak için 

sevenlerin aklında ise en son, Vikinglerin soyundan gelen sarışın adamın üstünden attığı o top 

kalmış. 

*Kitabın girişinde ve anlatımda İhsan Oktay Anar’ın 

Kitabül Hiyel eserinden esinlenilmiştir. 

‘‘Yetenekleriyle dünyayı kendine hayran bırakan adama 

top peşinde koşmayı bırakınca sormuşlar “En sevdiğin 

renk yeşil mi?” diye. Yeşil sahaları bırakınca yeşilden 

kopamamış. Bu yeşil çim değil, çimin üzerinde yetişen 

ağacı keserek yapılan Benjamin Franklin’in gözlerinizin 

içine baktığı yeşilmiş. ‘’ 

78

ATTİLA İLHAN 

LİLİ MARLEN TÜRKÜSÜ 

Akşam olur mektuplar hasretlik söyler 

Zagreb radyosunda Lili Marlen türküsü 

Siperden sipere ateş tokuşturanlar 

Karanlıkta dem çeken ishak kuşu 

Bu civarlarda benim bir cennet mekanım olacak 

Aslan sıfatlı Johnny hisar boylu silahşör 

Arkasında Mısır El Kahire 

Ehramlar, cana can katan Nil, cüzamlı dilenci, trahomlu insan 

Sağında mavi gözlü dilber Akdeniz 

Solunda çöl ve balta girmemiş orman 

Biz dünyalılar yemin içtik, imanımız var 

Hürriyet için hürriyet aşkına 

Savulacak dönem, savulacak düşman 

Dehrin cefasını çektik, sefasını süreceğiz 

Biz sudanlılar kıbleye karşı namaza duranlar 

Aragon’dan bıçak gibi çekilmiş yedi misra 

Sidney’den bir muhalif ruzgar 

Akşam olur mektuplar hasretlik söyler 

Zagrep radyosunda Lili Marlen türküsü 

Dost ağlar karanfilim dost ağlar 

Marş söylemeden ölmek bize yakışmaz 

Ve biz gene yıldızlara bakarız 

Ve yine yıldızlar bize bakar 

Duadır güneş baht olasın civan oğlum 

Hürriyet için dipçik tutan el dert görmesin 

79

BALKAN SÖZLÜK 

Prsut: Bosna'nın Suho Meso'sunun Hırvatistan 

versiyonudur. İsle kurutulmuş jambon olarak 

tanımlayabileceğimiz bu yiyecek; kahvaltıların ve 

tüm öğünlerin aranılan ismidir. 

(Josip) Ban Jelacic Meydanı: Zagreb'in ticari ve 

sosyal hayatının aktığı yerdir. Bosna'nın Ferhadiye, 

İstanbul'un İstiklal Caddelerine benzetilebilir. 

19. yüzyıldan kalma mimarisiyle bir film setinde 

yürüyormuş hissi yaratır. 

Franjo Tuđman: Yugoslavya'dan ayrılan Hırvatistan'ın 

ilk devlet başkanıdır. Aynı zamanda 

Ustaşa birlikleri ile beraber yaptığı katliamlarla 

meşhur eski bir savaş suçlusudur. Lahey Uluslararası 

Savaş Suçları mahkemesi tarafından Fırtına 

Harekatı'nın planlayıcısı ve suç ortağı olduğu 

tespit edilmiştir. 

Paşteta: Eski Yugoslavya ülkelerinde popüler, 

kurutulmuş etlisi ve tavuklusu gibi türleri bulunan 

-ağırlıklı olarak- kahvaltılarda tüketilen kedi 

mamasına benzer milli yiyecek. Bosna-Hersek'teki 

reklamlarında Dino Merlin oynamaktadır. 

Konzum: Bosna-Hersek ve Hırvatistan'da pek 

çok yerde görebileceğiniz, ürün çeşitliliği bol 

Hırvat milli marketidir. 

Kravat: Kelimenin aslı Fransızca olsa da, croates 

yahut cravates denilen Hırvatlar kelimesinden 

türemiş; Hırvatların boyunlarına bağladıkları 

bağdan hareketle bu isimle tüm dünyaya yayılmıştır. 

Ljubljana: Slovenya'nın başkenti ve en büyük 

şehridir. Eski Yugoslavya ülkelerinin bir parçası 

olarak Tito'nun da dünyaya gözlerini yumduğu 

yerdir. 

Checkers: Hırvat daması olarak da ifade edebileceğimiz, 

kırmızı-beyaz renklerindeki milli 

sembol. 

Dalmaçya: Hırvatistan ve Karadağ'ın Adriyatik 

kıyısında yer alan Doğu bölümüne verilen isimdir. 

Girintili çıkıntılı sahil şeridi, yüzlerce adası ve 

körfeziyle beraber hepimizin bildiği Dalmaçyalı 

köpeklerin de anavatanı burasıdır. 

Metkovic: Bosna-Hersek'in içinden geçen iki 

nehirden biri olan Neretva nehri ile Dubrovik 

arasındaki sınır şehridir. Buradan sonra sınırlar 

Hırvatistan'a geçmektedir. 

www.balkansozluk.org 

80

başka zagreb print quality renkli

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?