هنر و سرمایه‌داری

هبرنبرر و سرمایه داری
به قلم:‏ الن وودز
ترجمججممه گروه تئاتر ا گزیت ‐ شبریبررین مبریبررزانژاد
از سوی ‏مجممججله ی ایرابىنبىی ‏«صحنه معاصر»‏ از من درخواست شده
است که مقاله ای برای ویژه نامه ی ‏«هبرنبرر و سرمایه « بنویسم.‏ من
اخبریبرراً‏ با این نشریه که نشریه ای تئوریک درباره ی هبرنبرر و به طور
مشخص هبرنبرر صحنه ای است آشنا شده ام.‏ فکر می کنم علاقه ی
روزافزون به اندیشه های مارکسیسبىتبىی در میان جوانان،‏ هبرنبررمندان
و روشنفکران در ایران،‏ پیشرفبىتبىی بسیار چشمگبریبرر است و
خوشحالمللمم که می توابمنبمم در این مبحث مهم سهیم باشم.‏
!1

!
یک بار تاجری به شاعر انگلیسی رابرت گریوز‎١‎ گفت:«در شاعری پولىللىی نیست»‏ و او در جواب
گفته بود:«نه،‏ اما در پول هم شاعری نیست.»‏ قضاوت قاطعانه ی من این است که سرمایه داری،‏
خصوصاً‏ در دوران زوال کهنسالىللىی اش عمیقاً‏ نسبت به هبرنبرر دسمشسممنانه است.‏ سرمایه دارها هبرنبرر را طوری
می بینند که هر چبریبرز دیگری را می بینند:‏ یک کالا.‏ آبهنبهها قیمت یک اثر هبرنبرری را می دانند،‏ اما نه ارزش
آن را.‏ برای آبهنبهها هبرنبرر و هبرنبررمندان مانند هر کالای دیگری قابل خرید و فروش هستند.‏
هنگامی که هبرنبررمند بزرگ هلندی ورمبریبرر درگذشت،‏ ‏همھهممسرش ‏مجممججبور شد چند نقاشی به جا مانده از او
را به نانوا بفروشد تا از پس هزینه ها برآید.‏ به ‏همھهممبنیبنن ترتیب،‏ ون گوگ در ‏بمتبممام طول عمرش تنها یک
نقاشی فروخت.‏ حال نقاشی های عالىللىی ‏(و حبىتبىی نقاشی های نه چندان عالىللىی)‏ به قیمت های هنگفت در
حراجی های لندن و نیویورک فروخته می شوند.‏ هبرنبرر در دنیای مدرن صرفاً‏ موضوع دلالىللىی است:‏
عرصه ی سرمایه گذاری بسیار سودآور و امن.‏
منجی جهان اثر لئوناردو داوینچی ۴۵٠ میلیون دلار در نیویورک خریده شد
در گذشته برخی افراد ثروبمتبممند مانند خانواده ی مدبجیبجچی در فلورانس حامیان سخاوبمتبممند هبرنبرر بودند.‏
درست است،‏ آبهنبهها آنقدر پول داشتند که ‏بمنبممی دانستند با آن چه کنند،‏ اما برخی از آبهنبهها دست کم
علاقه ای به هبرنبرر داشتند و نسبت به آثاری که سفارش می دادند درک و قدردابىنبىی نشان می دادند.‏
اما امروز،‏ شخصیت های گمنام که تلفبىنبىی در مزایده شرکت کرده و میلیون ها دلار برای نقاشی
پیکاسو پیشنهاد می کنند،‏ آن را از روی عشق به هبرنبرر ابجنبججام ‏بمنبممی دهند.‏
اغلب نقاشی هابىیبىی که به این ترتیب به دست آمده اند،‏ هرگز توسط عموم و شاید حبىتبىی خود خریدار
دیده ‏بمنبممی شوند.‏ آبهنبهها در گاوصندوق بانکی سوییسی دفن می شوند؛ به ‏همھهممان اندازه ی آثار باستابىنبىی
!2
Robert Graves ١

شگفت انگبریبرز هبرنبرری که از سوی وحشیان داعشی در عراق و سوریه منفجر شده و یا با خا ک
یکسان شده است،‏ برای انسانیت از دست می روند.‏ شاید بتوانیم بیافزاییم که ‏بمتبممام این آثار از
نظر فبریبرزیکی نابود نشده اند.‏ بسیاری از آبهنبهها با دقت برداشته شده و به خارج از کشور قاچاق
شده اند و در خفا به ‏«هبرنبرردوستان»‏ ثروبمتبممند آمریکابىیبىی که این آثار را ‏همھهممچون بیچارگابىنبىی که در
زندان های زیرزمیبىنبىی داعش هستند،‏ به اسارت می گبریبررند،‏ فروخته شده اند.‏ وحشیان و نابودگران
واقعی هبرنبرر در نیویورک و لندن یافت می شوند.‏
ادبیات و انقلاب
از نظر تاربجیبجخی ادبیات و شعر اغلب ‏مجممجحملی برای پیشرفته ترین و انقلابىببىی ترین اندیشه ها بوده اند.‏
مارکس پرسی شلی‎١‎ شاعر بزرگ انقلابىببىی انگلیسی را که به طرز دلحللحخراشی در جوابىنبىی درگذشت
بسیار ‏بجتبجحسبنیبنن می کرد.‏ در میان آثارش شاهکارهابىیبىی انقلابىببىی ‏همھهممچون شورش اسلام و بالمللمماسکه ی
آنارشی را می یابیم.‏ اثر دوم تقبیح خشمنا ک قتل عام مردان،‏ زنان و کودکان به دست دولت
استبدادی و اربجتبججاعی است.‏
!
اشعار انقلابىببىی پرسی شلی قدرت خود را امروز ‏همھهممچنان حفظ کرده است
در ١۶ آ گوست ١٨١٩ در میدان سنت پیبرتبرر منچسبرتبرر،‏ ۶٠،٠٠٠ معبرتبررض به صورت صلح آمبریبرز گرد
هم آمدند تا خواستار آزادی و رهابىیبىی از فقر شوند.‏ آبهنبهها در رویدادی که به عنوان قتل عام پیبرتبررلو
شناخته شد به طرز وحشیانه ای مورد ‏جمحجممله ی سواره نظام قرار گرفتند.‏ در آن روز ‏بجتبجخمبنیبنن زده
!3
Percy Shelley ١

می شود که ١٨ نفر از ‏جمججممله چهار زن و یک کودک در اثر زخم ‏سمشسممشبریبرر و لگدمال شدن جان
باختند.‏ نزدیک به هفتصد مرد،‏ زن و کودک به شدت زجمخجممی شدند.‏
دولت ‏[حزب حا کم]‏ توری ‏بهنبههایتاً‏ مسئول این قتل عام بود و ویسکونت کَسِلرِی‎١‎ رهبرببرر حزب توری
در ‏مجممججلس عوام مدافع اقدامات تندِ‏ سرکوب سیاسی که در ‏بىپبىی آن ابجنبججام شد بود.‏ شلی بالمللمماسکه ی
آنارشی را به عنوان اعبرتبرراضی پرشور علیه این قتل عام نوشت.‏ این شعر ابهتبههام نامه ای قوی علیه
دولت و نبریبرروهای سرکوب است.‏ در این شعر چنبنیبنن می خوانیم:‏
در راه کشتار را دیدم‐‏
نقابىببىی ‏همھهممچون کسلری داشت‐‏
ظاهری فریبنده،‏ و در عبنیبنن حال عبوس
هفت سگ شکاری به دنبال او:‏
‏همھهممگی فربه بودند،‏ و شاید
در سرسبرپبرردگی ستودبىنبىی
چرا که تک تک،‏ و دو به دو
قلب انسان ها را ‏[برایشان]‏ می انداخت تا بدرند
‏[قلب هابىیبىی]‏ که از زیر ردایش ببریبررون می آورد.‏
سپس فریب آمد،‏ و بر تن داشت،‏
‏همھهممچون الدن‎٢‎ ، جامه ای خز دوزی شده؛
اشک های درشتش،‏ چون خوب می گریست
تبدیل به سنگ آسیاب می شدند ‏همھهممچنان که فرومی ربجیبجخت.‏
و کودکان خردی که
گرد پاهایش جست وخبریبرز می کردند،‏
و فکر می کردند هر قطره اشکی جواهری است،‏
مغزهایشان به وسیله ی آبهنبهها نابود می شد.‏
Viscount Castlereagh ١
!4
Eldon ٢

امروز،‏ این ابیات پس از بالغ بر ٢٠٠ سال که از نوشته شدن شان می گذرد،‏ به هیچ وچه قدرت
خود را در اعجاب و برانگیخبنتبنن خشم انقلابىببىی از دست نداده اند.‏ این تصادفىففىی نیست که ‏همھهممبنیبنن چند
ماه پیش رهبرببرر دست چبىپبىی حزب کارگر بریتانیا جرمی کورببنیبنن‎١‎ دو بند پایابىنبىی این شعر عالىللىی را برای
‏جمججممعیت پرشور جوانان در فستیوال پاپ گلستنبرببرری نقل قول کرد:‏
مردان انگلستان،‏ مبریبرراث داران افتخار،‏
قهرمانان داستان نانوشته،‏
شبریبررخوارگان یک مادرِ‏ توانا،‏
امیدهای او،‏ و امیدهای یکدیگر؛
به پا خبریبرزید ‏همھهممچون شبریبرر که از خواب برمی خبریبرزد
در ‏سمشسمماری شکست ناپذیر،‏
زبجنبججبریبررهایتان را بر زمبنیبنن فرو ریزید ‏همھهممچون شبنم
که در هنگام خواب بر ‏سمشسمما نشسته است‐‏
‏سمشسمما بسیارید ‏‐آبهنبهها اندک.‏
هزاران جوابىنبىی که به این ابیات الهللهھام ‏بجببجخش گوش می کردند،‏ از روحیه ی انقلابىببىی خود غرق شادی
بودند.‏ آبهنبهها به فستیوال آمده بودند تا به موسیقی پاپ گوش کنند،‏ اما برافروخته از شور انقلابىببىی از
آبجنبججا رفتند.‏ در اینجا به روشبىنبىی قدرت شعر را در برافروخبنتبنن آتش در قلب مردان و زنان می بینیم.‏
این قدربىتبىی است که با گذر زمان ‏مجممجحو ‏بمنبممی شود،‏ بلکه احتمالاً‏ قوی تر می شود.‏
وردزورث و انقلاب فرانسه
چند سال پیش از آنکه شلی این ابیات را بنویسد،‏ شاعر شهبریبرر انگلیسی ویلیام وردزورث‎٢‎ شعر
عالىللىی خود،‏ ‏«پیش درآمد»‏ را سرود.‏ در آن زمان وردزورث در کنار بسیاری از نویسندگان و
شعرای انگلستان،‏ مسحور انقلاب کببریبرر فرانسه بود.‏ او در جوابىنبىی از فرانسه ی انقلابىببىی دیدن کرد و
در ‏بجتبججلیل ‏بجتبججربه ی خود این ابیات را نوشت:‏
Jeremy Corbyn ١
!5
William Wordsworth ٢

!
سعادبىتبىی بود در آن صبح زنده بودن،‏
اما جوان بودن سعادبىتبىی بسیار ‏[بیشبرتبرر]!‏ آه!‏ آن دوران،‏
که در آن شیوه ی ضعیف،‏ مبتذل و بازدارنده ی
عرف،‏ قانون و مصوبات یکباره
توجه کشوری عاشق را به خود جلب کرد!‏
ودرزورث بعدها در زندگی اش به دنبال ظهور ناپلئون بناپارت از انقلاب فرانسه ناامید شد.‏
بسیاری دیگر از روشنفکران راه او را دنبال کردند و حبىتبىی ‏مجممجحافظه کارابىنبىی اربجتبججاعی شدند.‏ اما یک
نفر در تضادی آشکار،‏ متمایز از این جریان قرار گرفته است:‏ شاعر بزرگ اسکاتلندی رابرت برنز‎١‎ .
علبریبررغم دیگر شعرا و نویسندگان آن دوران،‏ برنز از خانواده ای ثروبمتبممند و اشرافىففىی یا حبىتبىی طبقه ی
متوسط نبود.‏ او که فرزند مزرعه داری خرده پا و فقبریبرر بود،‏ دنیای فقر و کار سخت را می شناخت.‏ او
از طریق نبوغ ذابىتبىی خود،‏ از میان رده های شاعران بزرگ زمان خود،‏ یا هر زمان دیگر،‏ قد
برافراشت.‏
ویلیام وردزورث از انقلاب فرانسه الهللهھام گرفته بود.‏
برنز جدا از اینکه شاعری پرشور بود،‏ دموکرات انقلابىببىی شجاع و ثابت قدمی نبریبرز بود.‏ در آثار او
مکرراً‏ ارجاعابىتبىی خصمانه و گزنده به موضوعات مورد تنفرش را می یابیم:‏ زمبنیبنن داران،‏ پادشاهان،‏
!6
Robert Burns ١

کشیش ها و وکلا.‏ برای مثال،‏ در شعر بلند طبرنبرزش ‏«بمتَبمم اوشَنبرتِبرر»‏‎١‎ چنبنیبنن می خوانیم.‏‎٢‎ این ابیات به
زبان بومی برنز،‏ اسکاتلندی جنو ‏بىببىی نوشته شده است.‏ ‏[ترجمججممه ی فارسی آن از]‏ زبان انگلیسی
مدرن از این قرار است:‏
زبان سه وکیل،‏ پشت و رو شده،‏
با دروغ ‏همھهممچون لباس گدایان دوخته شده؛
قلب سه کشیش،‏ گندیده،‏ سیاه ‏همھهممچون سرگبنیبنن
متعفن،‏ زننده،‏ نشسته در هر گوشه.‏
در شعر ‏مجممجختصر اما ‏بمتبممسخرآمبریبرز و گزنده اش ‏«شکرگزاری برای یک پبریبرروزی ملی»‏ برنز ببریبرزاری ‏بمتبممام
خود را نسبت به تب میهن پرسبىتبىی که در طول جنگ های طولابىنبىی علیه فرانسه ی انقلابىببىی ‏بمتبممام بریتانیا
را در بر گرفته بود نشان می دهد:‏
ای ریا کاران!‏ این است شوخ طبعی تان؟
که مردان و زنان را کشتار کنید و خدا را شکر بگویید!‏
دست بردارید،‏ به خاطر شرم!‏ بیش از این ادامه ندهید؛
خداوند شکرتان بابت کشتار را ‏بمنبممی پذیرد!‏
برخلاف وردز ورث،‏ برنز هیچ گاه اشتیاق خود را نسبت به انقلاب فرانسه از دست نداد
:Tam o’Shanter ١ کالهی که اعضای جنبش راستافار بر سر می گذاشتند.‏ جنبش راستافار جنبشی مذهبی بود که پادشاه
وقت اتیوپی هایله سالسی را مسیح می دانست و بر این باور بود که سیاهپوستان قوم برگزیده هستند که در نهایت به وطن خود در
آفریقا بازمی گردند.‏ ‏-مترجم
٢ در منت اصلی شعر به زبان اسکاتلندی و انگلیسی آمده است که در اینجا تنها ترجمه ی فارسی آن نوشته شده است.‏ ‏-مترجم
!7

رابرت برنز ابمیبممان خود به انقلاب فرانسه را تا پایان عمرش حفظ کرد و در دفاع از آن صرتحیتحح بود.‏
تنها ‏جمحجممایت طرفداران اشرافىففىی اش بود که او را از حبس یا بدتر از آن ‏بجنبججات داد.‏ با این حال،‏ دولت
با ‏مجممجحروم کردن او از دفبرتبرری راحت در خدمات عمومی انتقامش را از او گرفت.‏ او عمرش را در
حالىللىی به پایان رساند که ‏همھهممچون پدرش در شرایط سخبىتبىی که وضعیت آسیب پذیر سلامتش را به
خطر می انداخت بر روی زمبنیبنن کار می کرد و در ‏بهنبههایت جانش را گرفت.‏
تئاتر انقلابىببىی
در تئاتر،‏ شعر و نبرثبرر بعد و معنای جدیدی می یابند.‏ رابطه ی میان شاعر و فرد خواننده،‏ رابطه ی
میان دو ابمتبمم ماهیتاً‏ نامرتبط است.‏ تئاتر زندگی جدیدی به کلام مکتوب می ‏بجببجخشد که بالاخره از
بندهای ‏مجممجحدود ادبیات مکتوب می گریزد و چشم ها را به خود خبریبرره می کند تا با ‏مجممجخاطبىببىی گسبرتبررده تر
به شیوه ای بسیار عیبىنبىی تر و ‏بىببىی واسطه تر روبرو شود.‏
این امر برای ادبیات آزادی عمل بسیار بیشبرتبرری را نسبت به آبجنبجچه در شکل مکتوب ‏ممممممکن است
فراهم می کند.‏ تئاتر قدرت بسیار بیشبرتبرری در اعجاب،‏ تاثبریبررگذاری و سرگرم کنندگی دارد.‏
ژانرهای اصلی آن به طور سنبىتبىی تراژدی و کمدی بود،‏ هر چند که نابغه ای چون شکسپبریبرر توانست
این دو را با تاثبریبرری عالىللىی در هم بیامبریبرزد.‏ بنابراین پتانسیل استفاده از تئاتر برای مقاصد سیاسی و
انقلابىببىی بسیار روشن است.‏
حبىتبىی در کهن ترین شکل،‏ تئاتر برای انتقال پیامی معبنیبنن استفاده می شده است.‏ در تراژدی یونابىنبىی
پیام ضدجنگ قدربمتبممندی را در زنان تروا اثر ‏بمنبممایشنامه نویس یونابىنبىی اوریپید می یابیم.‏ این ‏بمنبممایشنامه
که در سال ۴١۵ پیش از میلاد در طول جنگ پلوپبرنبرزی خلق شده است،‏ اغلب به عنوان شرحی
بر تسخبریبرر جزیره ی ملوس در دریای اژه به دست آتن و به دنبال آن کشتار و اسارت سا کنانش
تفسبریبرر می شود.‏ ا گر این تفسبریبرر صحیح باشد،‏ قطعاً‏ بیانیه ی سیاسی بسیار شجاعانه و جسورانه ای
بوده است.‏ این ‏بمنبممایشنامه تسلط و ستمگری بر زنان اسبریبرر شده را به عریان ترین و تکان دهنده ترین
شکل ‏ممممممکن نشان می دهد.‏ ‏همھهممانند ‏بمتبممام ‏بمنبممایشنامه های عالىللىی،‏ بیش از ٢٠٠٠ سال بعد هم ذره ای
از قدرت تکان دهندگی اش را از دست نداده است.‏
!8

!
زنان تروا اثر ‏بمنبممایشنامه نویس یونابىنبىی اوریپید،‏ یک مبنتبنن ضدجنگ کهن و قدربمتبممند است.‏
در سطحی ‏بمتبمماماً‏ متفاوت کمدی های آریستوفان پیام سیاسی به ‏همھهممان اندازه صربجیبجحی داشت.‏
‏بمنبممایشنامه هابىیبىی که به دست ما رسیده است حاوی نقدی گزنده بر جامعه ی یونان عصر خود،‏ آداب و
رسوم و سیاست و حبىتبىی فلسفه اش است.‏ مشخص ترین پیام سیاسی آریستوفان مربوط به
جنگ های خونبنیبنن و طولابىنبىی میان آتن و اسپارتا است.‏ چهار ‏بمنبممایشنامه از ‏بمنبممایشنامه های او
درخواست های مشتاقانه برای صلح است.‏
با این حال،‏ علبریبررغم ‏بمنبممایشنامه های اوریپید،‏ در آثار آریستوفان هیچ اخلاقیات یا اصول والابىیبىی را
‏بمنبممی یابیم.‏ آریستوفان از نظر سیاسی ‏مجممجحافظه کار و دسمشسممن سرسخت دموکراسی آتبىنبىی بود که آن را
منشاء ‏بمتبممام شرها می دانست.‏ ‏بمنبممایشنامه های او حاوی ‏جمحجمملات کوبنده ی بسیاری به مردم آتن بود که
آبهنبهها را صرفاً‏ فریب خوردگابىنبىی در دستان عوام فریبان ‏بىببىی اخلاق می دانست.‏ احتمالاً‏ میل او به صلح
با اسپارتا نشان دهنده ی نوعی ‏همھهممدلىللىی با نظام سیاسی ‏مجممجحافظه کار و تندرو در آن کشور بود.‏ در هر
صورت،‏ در آثار آریستوفان هبرنبرر کمدی به ‏همھهممان اوجی می رسد که رقبای او،‏ تراژدین های صحنه ی
آتن،‏ به آن دست یافته بودند.‏
!9

شکسپبریبرر و ایبسن
هبرنبرر ‏بمنبممایشی با آثار شکسپبریبرر به سطحی واقعاً‏ عالىللىی می رسد که تا کنون چبریبرزی با آن برابری نکرده
است،‏ چه رسد به آنکه از آن پیشی بگبریبررد.‏ در اینجا شعر و تئاتر در یک فرم هبرنبرری در هم
می آمبریبرزند.‏ هر ‏جمججممله از این ‏بمنبممایشنامه های عالىللىی،‏ شعری در بالاترین سطوح است.‏ این به هیچ وجه
از تاثبریبرر دراماتیک ‏بمنبممایشنامه ها ‏بمنبممی کاهد.‏ کاملاً‏ برعکس،‏ تاثبریبرر دراماتیک با تصویرسازی شاعرانه
حبىتبىی قوی تر نبریبرز شده است.‏
این نوشتار جای بسط ‏بجتبجحلیل آثار شکسپبریبرر نیست ‏(در جای دیگری به آن مبادرت کرده ام).‏ قطعاً‏
در این قضاوت تزلزل ناپذیرم تنها نیستم که شکسپبریبرر بزرگ ترین نویسنده ی ‏بمتبممام دوران ها بوده
است.‏ اما از آبجنبججا که تکیه ی اصلی این مقاله مربوط به رابطه ی میان سیاست ‏(و به خصوص سیاست
انقلابىببىی)‏ و ادبیات است،‏ باید اشاره کنم که چنبنیبنن رابطه ای با اینکه می تواند در برخی از آثار
شکسپبریبرر یافت شود،‏ اهمھهممیت عمده ای ندارد.‏
درباره ی رویکرد شکسپبریبرر نسبت به انقلاب،‏ می توان از بعضی متون مثلاً‏ در هبرنبرری پنجم ‏بجببجخش ٢
و ژولیوس سزار،‏ نتاتحیتحج مشخصی گرفت،‏ اما چنبنیبنن نتابجیبججی می بایست خصلبىتبىی مشخصاً‏ منفی داشته
باشد.‏ خاطرات جنگ های خونبنیبنن داخلی که به عنوان جنگ های گل های سرخ شناخته می شود در
دوران شکسپبریبرر هنوز در ذهن مردم حضوری عمده داشت و مردم طبقه ی اجتماعی او رویکرد
مساعدی نسبت به بازگشت به ‏بجتبجحولات سیاسی و اجتماعی نداشتند.‏ از این بعد دیدگاه شکسپبریبرر
‏مجممجحافظه کارانه بود،‏ هر چند که در زمینه ی هبرنبرر و ادبیات یک انقلابىببىی بزرگ و مبتکری جسور بود.‏
شکسپبریبرر در زمینه ی هبرنبرر انقلابىببىی بود،‏ گرچه برخی از دیدگاه های سیاسی اش ‏مجممجحافظه کارانه بود
!10

در قرن ١٩ آثار ‏بمنبممایشنامه نویس نروژی هبرنبرریک ایبسن را دار ‏بمیبمم.‏ این ‏بمنبممایشنامه ها می توانند به مبریبرزان
بسیاری ماهیت و مشکلات جامعه ی نروژ در آن دوران و خصوصاً‏ ‏بىببىی فرهنگی کوته بینانه و
اخلاقیات ریا کارانه ی طبقه ی متوسط نروژ را روشن کنند.‏ ایبسن این مسائل را در ‏بمنبممایشنامه های
خود مورد نقدی نافذ و کوبنده قرار می دهد.‏
این ‏بمنبممایشنامه ها در آن زمان اروپا را تکان داده و با نقض اخلاقیات موجود وحشت زده کرد.‏
ایبسن در ‏بمنبممایشنامه هابىیبىی چون ‏«خانه عروسک»‏ به موضوع رهابىیبىی زنان می پردازد.‏ در اینجا زبىنبىی
بالاخره از بندهای خفقان آور ازدواجی نا کام می گریزد.‏ صدای دری که پشت سر خود می کوبد
‏سمسسممبلی قدربمتبممند از زندابىنبىی است که پشت سر می گذارد.‏ این ‏بمنبممایشنامه ‏مجممجحکومیت ویرانگر ارزش های
ریا کارانه ی قرن ١٩ است که تلاش می کرد بردگی زنان برای مردان را در لباس وضعیت طبیعی،‏
غبریبررقابل تغیبریبرر و خدادادیِ‏ امور بپوشاند.‏
در ‏«دسمشسممن مردم»‏ شخصیت اصلی دکبرتبرر استکمان درمی یابد که سیستم ‏بجتبجخلیه ی آب ‏جمحجممام آلوده
شده است.‏ او به چندین نفر از اعضای جامعه هشدار می دهد و در ابتدا بابت این یافته ی خود
قدردابىنبىی و ‏جمحجممایت می بیند.‏ اما صبح فردا،‏ برادرش که شهردار شهر نبریبرز هست،‏ به او می گوید که باید
شهادتش را پس بگبریبررد،‏ چرا که هزینه ی تعمبریبررات بالاست و در هر حال شهردار هم از یافته ی او
متقاعد نشده است.‏
شهردار اذهان عمومی را علیه برادرش بسیج می کند و حامیان سابقش یکی یکی او را ترک
می کنند.‏ از آبجنبججا که او ‏بمنبممی پذیرد افکارش را انکار کند،‏ از سوی جامعه ی ‏مجممجحبرتبررم طبقه ی متوسط
طرد می شود.‏ خانه اش ویران می شود و به ‏همھهممراه دخبرتبررانش اخراج می شود.‏ او دسمشسممن مردم شده
است.‏
‏بمنبممایشنامه های هبرنبرریک ایبسن بسیاری از مسائل قرن ١٩ جامعه ی نروژ را مورد نقد قرار می داد
!11

سالهللهھا بعد،‏ هنگامی که انقلابىببىی بزرگ لئون تروتسکی در تبعید اجباری در نروژ زندگی می کرد،‏ بر
روی ‏بمنبممایشنامه های عالىللىی ایبسن تامل کرد.‏ او که از سوی حزب کارگر حا کم در نروژ
‏«دموکراتیک»‏ پذیرفته شده بود،‏ به زودی خود را در شرایطی بسیار بدتر از آبجنبجچه پیش تر در
فرانسه داشت یافت.‏ با ‏مجممجحرومیت از ارتباط با دنیای ببریبررون،‏ ‏ممممممنوعیت از نوشبنتبنن و یا حبىتبىی اظهار نظر
درباره ی مسائل خارجی در دورابىنبىی که استالبنیبنن مشغول برپابىیبىی ‏مجممجحا کمات مهیب مسکو بود،‏ عملاً‏ در
حبس خانگی به سر می برد.‏
شیوه ی عمیق و صادقانه ی ‏بمنبممایشنامه نویس بزرگ نروژی قرن ١٩ در تقبیح صرتحیتحح ریا کاری ای که در
کل شاخصه ی خرده بورژوازی اسکاندیناوی و به طور مشخص خرده بورژوازی ‏«پیشرو»‏ و
‏«لیبرببررال»‏ ‏(که امروز می توان گفت سوسیال دموکرات)‏ بود،‏ برای تروتسکی بسیار جالب بود.‏ در
پس نقاب خندان لببریبررالبریبرزم،‏ ‏همھهممواره چهره ی کریه اربجتبججاع بورژوابىیبىی را می بینیم.‏ هر که جسارت
داشته باشد که این نقاب را بدرد خود به خود به عنوان دسمشسممن مردم ‏مجممجحکوم می شود.‏
هبرنبرر سیاسی
نویسنده ی آلمللممابىنبىی برتولت برشت در جابىیبىی اشاره می کند:«اینکه هبرنبرر ‏«غبریبررسیاسی»‏ شود،‏ تنها به این
معناست که با ‏«گروه حا کمه»‏ ‏همھهممدست شود.»‏ البته این برای هبرنبرر ‏ممممممکن است که به کلی از اظهار
نظر سیاسی پرهبریبرز کند،‏ خود را در بسبرتبرری از گل های خوشبو غرق کند،‏ چشمانش را به روی
واقعیت زشت سرکوب و ‏بهببههره کشی که آن را احاطه کرده است ببندد.‏ اما هبرنبرری که به خود وفادار
است،‏ بیش از ‏همھهممه،‏ هبرنبرر عالىللىی،‏ ‏بمنبممی تواند نسبت به سرنوشت نوع بشر ‏بىببىی تفاوت باشد.‏
این به این معنا نیست که هبرنبرر باید تا حد تبلیغات خام تبرنبرزل یابد.‏ تبلیغات به عرصه ی سیاست
تعلق دارد که در آن نقشی مهم ایفاء می کند.‏ اما سیاست عرصه ی طبیعی هبرنبرر نیست.‏ هبرنبررمند باید
احساسات قلب و روح را بیان کند.‏ این احساسات ‏بمنبممی تواند از سوی تاثبریبررات ببریبرروبىنبىی دیکته شود،‏
چه سیاسی،‏ چه مذهبىببىی و چه پولىللىی.‏ با این حال،‏ احساسات هبرنبررمندانه می تواند درام وجود انسابىنبىی
را در قدربمتبممندترین شکل بازتاب دهد.‏
برای آنکه هبرنبرر بتواند حقیقتاً‏ آزاد شود،‏ برای آنکه فرهنگ بتواند به ملک خصوصی بودن عده ای
اندک پایان دهد و حقیقتاً‏ انسابىنبىی شود،‏ ابتدا ضروری است که قیود بردگی،‏ ‏بهببههره کشی و سرکوب را
متلاشی کند.‏ به ‏همھهممبنیبنن دلیل است که هبرنبرر ا گر ‏بجببجخواهد به خود وفادار باشد،‏ باید هبرنبرر انقلابىببىی باشد.‏ و
‏همھهممان گونه که در مورد پیکاسو دیده ابمیبمم،‏ هبرنبرر انقلابىببىی می تواند به سطح نبوغ دست یابد.‏
در زمینه ی ادبیات و تئاتر،‏ می توانیم ‏بمنبممونه هابىیبىی از نویسندگابىنبىی را نقل کنیم که با موفقیت کار انقلابىببىی
را با دستاورد های عالىللىی هبرنبرری ترکیب کردند.‏ مایا کوفسکی از سنبنیبنن جوابىنبىی عضو فعال حزب
بولشویک در روسیه بود.‏ در شعر او می توانیم ترکیب عالىللىی شور انقلابىببىی با بالاترین سطوح ‏ممممممکن
!12

دستاوردهای شعری را ببینیم.‏ او ‏همھهممچنبنیبنن ‏بمنبممایشنامه های موفقی چون ‏«ساس»‏ را نوشت و
پوسبرتبررهابىیبىی را با سبک کانسبرتبررا کتیویست خلق کرد که این شاخه ی هبرنبرری را به بالاترین سطح
دست یافته در ‏بمتبممام زمان ها چه پیش از آن و چه تا کنون برد.‏
این تصادفىففىی نیست که شعر مایا کوفسکی به دنبال انقلاب ا کتبرببرر،‏ تاثبریبرری قوی بر ذهن میلیون ها
کارگر و دهقان عادی روسیه گذاشت.‏ این عمل بزرگ رهابىیبىی ‏بجببجخشی توده ها را الهللهھام ‏بجببجخشید تا نه تنها
در سیاست،‏ بلکه در فرهنگ نبریبرز مشارکت کنند.‏ شکوفابىیبىی شگرف هبرنبرر،‏ شعر و موسیقی در دهه ی
١٩٢٠ زیر بقایای سنگبنیبنن بوروکراسی استالینیست خفه شد.‏ خودکشی مایا کوفسکی در سال
١٩٣٠ ‏بىببىی شک اعبرتبرراضی علیه ضدانقلاب سیاسی استالینیسبىتبىی بود.‏
مثال برجسته ی دیگر مورد برتولت برشت بود.‏ برشت ‏همھهممچون مایا کوفسکی مارکسیسبىتبىی راسخ
بود که از ‏بمنبممایش هایش استفاده می کرد تا ببریبررجمحجممانه سرمایه داری را تقبیح کند.‏ در ‏بمنبممایش هابىیبىی چون
‏«اپرای سه پولىللىی»،‏ ‏«ماها گوبىنبىی»‏ و ‏«هفت گناه کببریبرره»‏ ‏(که هوسمشسممندانه به دست ‏همھهممکار بااستعداد برشت
کرت ویل‎١‎ آهنگسازی شده است)،‏ جامعه ی بورژوابىیبىی را درباره ی ریا کاری و اخلاقیات
بازخواست می کند.‏ برشت بیش از ‏همھهممه به خاطر تئاترهای ‏بجتبججر ‏بىببىی اش و نظریه ی انقلاب دراماتیک
خود مشهور است.‏ اما او شاعر برجسته ای نبریبرز هست که ١۵٠٠ شعر نوشته است.‏ در میان آبهنبهها
شعر ‏«پرسش های کارگری کتابجببجخوان»‏ را می یابیم که ارزش آن را دارد که به طور کامل آن را
بازگو کنیم:‏
چه کسی شهر هفت دروازه ی تب را ساخت؟
در کتاب ها نام پادشاهان را می یابید.‏
آیا پادشاهان ‏بجتبجخته سنگ ها را بر دوش کشیدند؟
و بابل که بارها ویران شد.‏
چه کسی بارها آن را برپا کرد؟ در کدام یک از خانه های
شهر طلابىیبىی درخشان لیما،‏ سازندگانش زندگی می کردند؟
شبىببىی که دیوار چبنیبنن به ابمتبممام رسید،‏ بنایانش کجا رفتند؟ رم بزرگ
پر از طاق های پبریبرروزی است.‏ چه کسی آبهنبهها را برپا داشت؟ بر چه کسی
سزارها پبریبرروز شدند؟ آیا ببریبرزانس،‏ که در سرودها بسیار ستوده شده است،‏
تنها قصر برای سا کنانش داشت؟ حبىتبىی در آتلانتیس افسانه ای
شبىببىی که اقیانوس آن را به کام خود فرو برد
غریقان ‏همھهممچنان بر سر بردگان شان فریاد می کردند.‏
اسکندر جوان هند را فتح کرد.‏
!13
Kurt Weill ١

!
آیا تنها بود؟
سزار ‏«گل»ها را مغلوب کرد.‏
آیا حبىتبىی یک آشبرپبرز هم ‏همھهممراه خود نداشت؟
فیلیپ اسپانیا اشک ربجیبجخت وقبىتبىی ناوگان دریابىیبىی اش
غرق شد.‏ آیا او تنها کسی بود که گریست؟
فردریک دوم جنگ هفت ساله را پبریبرروز شد.‏ چه کسی
جز او پبریبرروز شد؟
هر صفحه یک پبریبرروزی.‏
چه کسی برای پبریبرروزمندان آشبرپبرزی می کرد؟
هر ده سال یک مرد بزرگ.‏
چه کسی ‏بهببههایش را می پرداخت؟
روایات بسیار.‏
پرسش های بسیار.‏
با این حال،‏ ‏بىببىی شک برشت بیش از ‏همھهممه به خاطر آثار دراماتیکش در یادها مانده است.‏ او نظریه ی
تئاتر ‏بمتبمماماً‏ جدیدی را بسط داد که با عنوان اثر فاصله گذاری ‏(به آلمللممابىنبىی
(Verfremdungseffekt شناخته می شود،‏ که ‏بمنبمماینده ی شیوه ای غبریبررمعمول در استفاده از
تئاتر است.‏ او آن را این گونه توصیف می کند:«بازی به شیوه ای که ‏مجممجخاطب به دشواری بتواند با
شخصیت های ‏بمنبممایش هم ذات پنداری کند.‏ پذیرش یا رد اعمال و بیانات آبهنبهها به جای ناخودآ گاه
‏مجممجخاطب که تا پیش از این معمول بوده است،‏ قرار است در سطحی آ گاهانه رخ دهد.»‏
پیام سازش ناپذیر برشت و ویل در ظهور و سقوط شهر ماها گوبىنبىی موجب اعبرتبرراض میان ‏مجممجخاطبان طبقه ی متوسط شد
!14

با نابودی توهمھهممی که به وسیله ی آن ‏مجممجخاطب ناخودآ گاه با اندیشه ها و انگبریبرزه های بازیگران ‏بمنبممایش
هم ذات پنداری می کند،‏ برشت ما را وامی دارد که درباره ی ‏مجممجحتوای واقعی آبجنبجچه برایشان ‏بمنبممایش
داده می شود فکر کنند.‏ این امر گاه منجر به ‏بجتبججربه ای ناخوشایند می شود.‏ اما برشت به عنوان یک
‏بمنبممایشنامه نویش انقلابىببىی کمبرتبرر علاقه ای به آن داشت که کاری کند که ‏مجممجخاطب احساس راحبىتبىی کند.‏
به یاد دارم که سال ها پیش وقبىتبىی ماها گوبىنبىی در لندن به روی صحنه آمده بود،‏ فریادهای اعبرتبرراض
علاقمندان تئاتر از طبقه ی متوسط را که احساسات شان از پیام سازش ناپذیر آن جربجیبجحه دار شده
بود برآورده بود.‏ در جابىیبىی یکی از شخصیت های ‏بمنبممایش در صف اعدام قرار دارد و تنها با پرداخت
مبلغ مشخصی می تواند ‏بجنبججات یابد.‏ بازیگری به جلوی صحنه آمد و مستقیماً‏ با ‏مجممجخاطبان روبرو شد و
از آبهنبهها خواست که برای ‏بجنبججات جان یک انسان ایثار مالىللىی لازم را ابجنبججام دهند.‏
طبیعتاً‏ هیچ اعانه ای در راه نبود،‏ در حالىللىی که ‏جمججمماعت حبریبررت زده ی لندن دست در جیب شان
می کردند تا مطمبنئبنن شوند که کیف پول شان هنوز سر جایش است.‏ متعاقباً‏ این ماجرا به عنوان
‏«توهیبىنبىی به نوع بشر»‏ ‏مجممجحکوم شد.‏ ا گر قصد هرگونه توهیبىنبىی بود،‏ هدف آن نه بشریت به طور کلی،‏
بلکه تنها خرده بورژواهای خسیس و خودخواه تئاتردوست لندن بود که ‏جمحجممله ی خشم
درستکارانه شان به من نشان داد که تبریبرر تبریبرز برشت به درسبىتبىی به هدفش زده بود.‏
ادبیات،‏ شرق و غرب
از جهات بسیاری شرق از غرب فرهنگی تر است.‏ در حالىللىی که شعر در غرب امروزه در قرق
تعدادی ‏مجممجحدود است و اغلب از سوی مردم عادی با سوءظن نگریسته می شود،‏ در شرق
‏همھهممچنان سنبىتبىی ‏مجممجحبوب و زنده بافىقفىی مانده است.‏ ‏همھهممانند شعر،‏ تئاتر در کشورهای مسلمان هبرنبرری است با
سابقه ی طولابىنبىی.‏ شعرای روزگار گذشته درباری بودند،‏ ملازمان فئودالىللىی از رده ای نامشخص که
وظیفه شان این بود که هر گاه ولىللىی نعمت شان می خواست با خوش طبعی او سرگرم شود یا سر ذوق
بیاید دم دست باشند.‏ در اغلب ‏بمنبممونه ها شاعران دربار بردگان سلطان مطلق بر ‏بجتبجخت بودند.‏
با این حال به نظر من این گونه می رسد که رویکرد ایرانیان به شعر ‏همھهممواره ‏مجممجحتوابىیبىی ماهیتاً‏
اجتماعی و انتقادی داشته است.‏ به من گفته اند که امروز در ‏بمتبممام زمینه های هبرنبرر ایرابىنبىی اتفاقات
بسیار جالبىببىی در حال وقوع است.‏ متاسفانه باید به ‏بىببىی خبرببرری تاسف آوری درباره ی جزئیات این
موضوع اعبرتبرراف کنم.‏ ‏بجببجخشی از آن ناشی از این واقعیت است که در غرب توجهی نا کافىففىی به
فرهنگ عالىللىی شرق شده است،‏ نه تنها در حال حاضر،‏ بلکه حبىتبىی در گذشته.‏
در کتاب های درسی تا امروز اسکندر مقدوبىنبىی به عنوان مردی بزرگ به تصویر کشیده شده است
که اروپا را از بربرهای ایرابىنبىی ‏«بجنبججات»‏ داد.‏ کلمه ای درباره ی هبرنبرر و فرهنگ متعالىللىی ایران باستان
گفته نشده است که به فرازهابىیبىی شگفت آور دست یافته بود،‏ آن هم در زمابىنبىی که مردم مقدونیه
چوپان هابىیبىی فقبریبرر بودند و پدر اسکندر ‏(که در میان یونانیان به عنوان فیلیپ بربر شناخته می شد)‏
در تقلای آموخبنتبنن زبان یونابىنبىی بود.‏ فوج های یونابىنبىی‐مقدوبىنبىیِ‏ غارتگر چنان ‏بجتبجحت تاثبریبرر عجایب
!15

پرسپولیس قرار گرفته بودند که ‏لحللححظه ای برای به آتش کشیدن آن درنگ نکردند.‏ ‏بمتبممام این ها برای
مردم ایران به خو ‏بىببىی آشناست اما برای اغلب مردم غرب که اسکندر ‏همھهممچنان برایشان ‏«کببریبرر»‏
است کتابىببىی نا گشوده است.‏
با این حال عمده مشکلی که دارم زبان است.‏ هبرنبررهای بصری را می توان بدون داشبنتبنن هیچ گونه
مهارت زبابىنبىی درک کرد.‏ لازم نیست هلندی صحبت کنیم یا ‏بجببجخوانیم تا نقاشی های ون گوگ را
‏بجتبجحسبنیبنن کنیم.‏ از این ‏لحللححاظ نقاشی و ‏مجممججسمه سازی ‏(و ‏همھهممچنبنیبنن موسیقی)‏ تقریباً‏ در جذابیت شان فرا گبریبرر
هستند.‏ اما در ادبیات و خصوصاً‏ شعر،‏ عالىللىی ترین شکل ادبیات وضع متفاوت است.‏
شعر ‏بمنبممی تواند ترجمججممه شود.‏ ترجمججممه ی شعر،‏ نابود کردن آن به عنوان شعر است.‏ تنها دو امکان
وجود دارد.‏ می توان آن را ترجمججممه ی ‏بجتبجحت اللفظی کرد،‏ کلمه به کلمه،‏ که آنگاه ‏بمتبممام کیفیات شعری
آن از ببنیبنن می رود.‏ یا می توان به زبابىنبىی دیگر آن را باز آفریبىنبىی کرد که در این مورد ‏ممممممکن است
شعری خوب یا حبىتبىی عالىللىی خلق کرد،‏ اما چبریبرزی ‏بمتبمماماً‏ متفاوت از اصل آن است.‏
با این حال موفقیت هابىیبىی نسبىببىی از طریق کار معدود مبرتبررجمججممان توانا به دست آمده است.‏ برخی از
زیباترین اشعار زبان انگلیسی از رباعیات عمر خیام با ترجمججممه ی دلپذیر ادوارد فیبرتبرزجرالد است.‏
معتقدم که جزبىئبىی از جادوی شعر اصلی در ترجمججممه ی فیبرتبرزجرالد منتقل شده است.‏ اما کاملاً‏ آ گاهم
که اشعار فیبرتبرزجرالد هر چقدر هم که عالىللىی باشند،‏ رباعیات خیام نیستند،‏ بلکه چبریبرزی ‏بمتبمماماً‏
متفاوت اند.‏
تا جابىیبىی که می دابمنبمم،‏ خیام شخصیبىتبىی برجسته بود،‏ از بسیاری جهات شبیه نوابغ رنسانس غرب،‏ اما
چندین قرن پیش از آن.‏ ‏همھهممچون لئوناردو داوینچی دانشمندی جامع الاطراف بود.‏ آثار او در ‏همھهممان
قرن ١١ عرصه های ستاره شناسی،‏ ریاضیات،‏ فلسفه و شعر را پوشش می داد.‏
با اینکه قادر نیستم شعرش را به زبان اصلی ‏بجببجخوابمنبمم،‏ واضح است که این شعری سرشار از زیبابىیبىی
شگرف است که لذت را با حسی عمیق و تاثبریبررگذار از شکنندگی و ناپایداری عمر ترکیب کرده
است.‏ خیام در شیوه ی طبرنبرز هوسمشسممندانه،‏ موزون و ملودراماتیک نه تنها احساسابىتبىی قوی را
برمی انگبریبرزد،‏ بلکه از طریق این ها بر فلسفه ی عقل گرا و خداناباورش که بسیار از زمانه ی خود
جلوتر بود نبریبرز تا کید می ورزد.‏ جدا از ارزش های ذابىتبىی شاعرانه و فلسفی،‏ این ادبیات کهن فارسی
به خاطر خصلت منتقدانه و عصیان گرش جالب است.‏ خیام در کنار درخواست پرشورش از
انسان ها به گرامیداشت زندگی و استفاده از این زمان ‏مجممجحدود بر روی زمبنیبنن به ‏بهببههبرتبررین شکل ‏ممممممکن
‏‐که اغلب از طریق تصویرسازی شراب که ‏بمنبمماد شور و زندگی و نبریبرز خود شراب است و از سوی
روحانیت ‏ممممممنوع شده بود منتقل شده است‐‏ خاری در چشم ساختار مذهبىببىی بود.‏ و شعر فارسی
بدون عشق،‏ شراب و میخانه کجا می توانست باشد؟
!16

حافظ نبریبرز شاعری بود که از لذت عشق و شراب می سرود اما گاه به ریا کاری مذهبىببىی نبریبرز ‏جمحجممله
می کرد.‏ او به خاطر اشعارش مشهور است،‏ اما درباره ی سیاست و مذهب نبریبرز می نوشت.‏ زبان تبریبرز او
سخت به ریا کاری مذهبیون و قدربمتبممندان حا کم در قرن ١۴ انتقاد می کرد.‏
از این مثال ها ‏(باید مثال های بسیار دیگری باشد که متاسفانه اطلاعی ندارم)‏ روشن است که از
دوران بسیار قدبمیبمم،‏ ادبیات فارسی حاوی عناصر انتقادی،‏ سازش ناپذیر و عصیان گر بوده است.‏
شعرای بزرگ فارسی استفاده از طبرنبرز را به عنوان سلاحی سیاسی تکامل ‏بجببجخشیدند.‏ و این سلاح
قدرت اثرگذاری اش را در ایران روزگار مدرن حفظ کرده است.‏
آیا هبرنبرر آینده ای دارد؟
شاید بزرگ ترین نقاشی قرن بیستم گوئرنیکای پیکاسو بود که آن را در وا کنش به خشونت های
جنگ داخلی اسپانیا و جنایات فاشیسم کشید.‏ هیچ کس ‏بمنبممی تواند این اثر بزرگ را تبلیغات صرف
توصیف کند.‏ با این حال پیام سیاسی روشن و بسیار قدربمتبممندی را در بر دارد.‏ این نقاشی،‏
مستقیماً‏ از نسل اثر سیاه قلمِ‏ به ‏همھهممان اندازه قدربمتبممند از نقاش بزرگ اسپانیابىیبىی گویا با عنوان فجایع
جنگ است.‏
این آثارِ‏ بسیار قدربمتبممند هبرنبرری ‏مجممجحصول وا کنش های عمیقاً‏ احساس شده ی هبرنبررمند نسبت به سرنوشت
نا گوار مردان زنان در جنگ های خونبنیبنن زمانه ی خود بوده اند.‏ من مکرراً‏ از خود می پرسم که
آثار هبرنبرری هم سنگ امروزی آن آثار کجا هستند؟ دنیای ما با جنگ های دابمئبممی،‏ کشتارهای خونبنیبنن،‏
پا کسازی قومیبىتبىی و خشونت در مقیاس ‏بىببىی سابقه از هم دریده شده است.‏ ا گر ‏بجببجخواهیم تنها یک
مثال را در نظر بگبریبرر ‏بمیبمم،‏ در جنگ های داخلی دهشتنا ک در کنگو دست کم پنج میلیون مرد،‏ زن
و کودک کشتار شدند.‏ با این حال این قساوت ها حبىتبىی در صفحه ی اول روزنامه هم قرار ‏بمنبممی گبریبررند.‏
‏همھهممچنان که بورژوازی در عرصه ی فلسفه حرفىففىی برای گفبنتبنن ندارد،‏ در عرصه های هبرنبرر و موسیقی نبریبرز
بسیار پیش از این هرگونه ادعابىیبىی را مببىنبىی بر به روز بودن رها کرده است،‏ چه برسد به عالىللىی بودن.‏
ا گر امروز هبرنبرر اصلاً‏ معنابىیبىی داشته باشد،‏ انتظار می رود که در مقابل این پرسش ها حرفىففىی برای گفبنتبنن
داشته باشد.‏ اما ما بیهوده در هبرنبرر امروز به دنبال هم سنگ مدرن گوئرنیکای پیکاسو یا فجایع
جنگ گویا هستیم.‏ در عوض،‏ هبرنبررمندان ما در بریتانیا وقت شان را صرف تولید آثاری درباره ی
موضوعات چنان جالبىببىی چون ‏بجتبجختخواب نامرتب یا کوسه ای در فرمالدئید می کنند.‏ هبرنبرر در دوران ما
به چنبنیبنن سطوح پیش پاافتاده ای تبرنبرزل کرده است.‏
!17

!
گوئرنیکای مدرن کجاست؟
آیا این یعبىنبىی هدف هبرنبرر به طرز غبریبررقابل بازگشبىتبىی از دست رفته است؟ گرفبنتبنن چنبنیبنن نتیجه ای سقوط
در نوع بدبیبىنبىی و نیهیلیسم هبرنبرری ای است که ‏بىببىی شک فرا گبریبررترین حالبىتبىی است که امروز در رده های
بورژوازی و طفیلی های طبقه ی متوسط آن است.‏ اما مارکسیسم بنا به ماهیتش خوش ببنیبنن و انقلابىببىی
است.‏ ما به دور از بدبیبىنبىی نسبت به چشم اندازهای هبرنبرر و فرهنگ به طور کلی،‏ بسیار به نقشی که
می تواند هم امروز و هم در آینده ایفاء کند مطمبنئبنن هستیم.‏
مارکسیست ها به هیچ وجه دستاوردهای بزرگ به دست آمده توسط هبرنبرر و فرهنگ در طول ٢٠٠٠
سال اخبریبرر ‏بمتبممدن بشری را رد ‏بمنبممی کنند.‏ اما متوجهیم که در ‏بمتبممام این دوران راه فرهنگ به روی
ا کبرثبرریت غالب مردان و زنان بسته بوده است.‏ در ‏بمتبممام این دوران هبرنبرر و فرهنگ در ابجنبجحصار اقلیبىتبىی
‏ممممممتاز بوده است،‏ ‏همھهممان اقلیت ‏ممممممتازی که از مزایای ثروت و آموزش ‏بهببههره مند بوده و در نتیجه
حکومت و سرنوشت مردم را کنبرتبررل می کردند.‏
‏بمتبممام تارتحیتحخ نشان می دهد که هبرنبرر بنا به ماهیت خود انقلابىببىی است.‏ زیر لایه ی ببریبرروبىنبىی،‏ هبرنبرر عالىللىی ‏همھهممواره
به دنبال آن است که خود را از سنت های پوسیده رها کرده و راه هابىیبىی جدید در نگاه کردن به
جهان بیابد.‏ هبرنبرر درگبریبرر جستجوی ‏بىببىی پایان حقیقت است.‏ به ‏همھهممبنیبنن علت نسبت به ‏بمتبممام اشکال
ریا کاری،‏ دروغ و فریب خصمانه است.‏ ا گر هبرنبرر مدرن می خواهد از تنگنابىیبىی که خود را در آن
می یابد برهد،‏ باید با سیستم برخورد کند.‏
تلاطمات سیاسی و اجتماعی اخبریبرر در ایران به ناچار الهللهھام ‏بجببجخش نسلی جدید از شاعران،‏
نویسندگان و ‏بمنبممایشنامه نویسابىنبىی خواهد بود که آثارشان رویدادهای جامعه را بازتاب خواهد داد.‏
امروز بیش از هر زمان دیگر،‏ برای نویسندگان ایرابىنبىی غبریبررممممممکن است که خود را از واقعیت
اجتماعی جدا کنند.‏ نسل جدید راه ها و وسائلی خواهد یافت تا احساسات،‏ افکار و خواسته های
!18

توده ها را بیان کند.‏ در ابجنبججام این امر به سنت های غبىنبىی ادبىببىی و هبرنبرری گذشته باز خواهند گشت و
نفس حیابىتبىی نو را در آن خواهند دمید.‏
دیالکتیک به ما می گوید که دیر یا زود ‏همھهممه چبریبرز برعکس خواهد شد.‏ تارتحیتحخ عموماً‏ می تواند گاه
چرخه ای پایان ناپذیر به نظر برسد که در آن رویدادهابىیبىی که در گذشته دیده شده اند تکرار
می شود.‏ در این نظر عنصری از حقیقت وجود دارد،‏ اما نابمتبممام و نتیجتاً‏ نادرست است.‏ چرخ تارتحیتحخ
‏همھهممواره در حال چرخش است.‏ اما در ‏بمتبممام انقلاب هایش،‏ هرگز به نقطه ی آغازین خود باز
‏بمنبممی گردد.‏ تارتحیتحخ تکرار می شود،‏ اما ‏همھهممیشه در سطح کیفی بالاتری پایان می پذیرد که غبىنبىی از ‏بمتبممام
‏مجممجحتوای انباشته شده ی گذشته است.‏
این ملاحظات نه تنها بر رشد جوامع،‏ بلکه بر هبرنبرر و فرهنگ نبریبرز قابل اطلاق است.‏ در گذشته،‏
ایران دوره های دستاوردهای هبرنبرری عالىللىی را ‏بجتبججربه کرده است که به دنبالش دوره های افول و حبىتبىی
بربریت آمده است.‏ اما توان خارق العاده ی مردم ایران و هبرنبررمندان،‏ نویسندگان و روشنفکرانش
‏بىببىی کم وکاست بافىقفىی می ماند.‏ در آینده این پتانسیل ایران را قادر خواهد ساخت که چنان بر بلندای
دستاوردهای فرهنگی صعود کنند که ‏بمتبممام افتخارات گذشته را در تاریک ترین سایه ها قرار دهد.‏
امروز بیش از هر زمان دیگر هبرنبررمند حقیقی به دنبال ابجتبجحاد کوشش های خلاقه ی شخصی خود با
کوشش های توده ی استثمار شده و مردم سرکوب شده است تا جامعه را تغیبریبرر دهند و دنیابىیبىی ‏بهببههبرتبرر
بسازند.‏ یقیناً‏ هیچ فرم هبرنبرری والاتر از این وجود ‏بجنبجخواهد داشت.‏
لندن
۴ آوریل ٢٠١٨
!19