E82027_Historia_Poradnik
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
NA DOBRY START<br />
PORADNIK<br />
NAUCZYCIELA<br />
HISTORIA<br />
1<br />
LICEUM I TECHNIKUM ● ZAKRES ROZSZERZONY
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne<br />
Warszawa 2019<br />
Wydanie I<br />
ISBN 978-83-02-18735-3<br />
Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Łukasz Marks (redaktor koordynator),<br />
Alina Namiecińska (redaktor merytoryczny)<br />
Redakcja techniczna: Iwona Białkowska<br />
Projekt okładki: Ewa Pawińska<br />
Ilustracja na okładce: (Koloseum) Phant/Shutterstock.com<br />
Skład i łamanie: Shift-ENTER<br />
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna<br />
00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96<br />
KRS: 000595068<br />
Tel.: 22 576 25 00<br />
Infolinia: 801 220 555<br />
www.wsip.pl<br />
Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują.<br />
Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie.<br />
Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie<br />
na użytek osobisty.<br />
Szanujmy cudzą własność i prawo.<br />
Więcej na www.legalnakultura.pl<br />
Polska Izba Książki
Spis treści<br />
Ramowy rozkład materiału nauczania w klasach 1–4 liceum (1–5 technikum). Zakres rozszerzony 4<br />
Szczegółowy rozkład materiału nauczania. Klasa 1. Zakres rozszerzony 8<br />
Plan wynikowy. Klasa 1. Zakres rozszerzony (tematy 1.–7.) 19<br />
Przedmiotowy system oceniania. Klasa 1. Zakres rozszerzony (tematy 1.–7.) 22<br />
Scenariusze wybranych lekcji 25<br />
Karty pracy do scenariuszy lekcji 34<br />
Sprawdzian do działu I 41<br />
3<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Ramowy rozkład materiału nauczania w klasach<br />
1–4 liceum (1–5 technikum). Zakres rozszerzony<br />
Propozycja wymiaru godzin nauczania historii w liceum w zakresie rozszerzonym na podstawie ramowego planu nauczania:<br />
• klasa 1: 3 godziny tygodniowo,<br />
• klasa 2: 3 godziny tygodniowo,<br />
• klasa 3: 4 godziny tygodniowo,<br />
• klasa 4: 4 godziny tygodniowo.<br />
Podział treści nauczania na klasy (zgodny zapisem „Warunków i sposobów realizacji” podstawy programowej) wraz z propozycją<br />
przydziału godzin.<br />
KLASA 1 LICEUM I TECHNIKUM<br />
Dział podstawy programowej<br />
Proponowana liczba godzin<br />
I. <strong>Historia</strong> jako nauka 3<br />
II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu 8<br />
III. Świat starożytnych Greków 10<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu 10<br />
V. Bizancjum i świat islamu 2<br />
VI. Europa wczesnego średniowiecza 4<br />
VII. Europa w okresie krucjat 4<br />
VIII. Gospodarcze i społeczne realia średniowiecznej Europy 4<br />
IX. Polska w okresie wczesnopiastowskim 5<br />
X. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego 4<br />
XI. Europa późnego średniowiecza 4<br />
XII. Polska w XIV–XV wieku 7<br />
XIII. Kultura średniowiecza 5<br />
Razem: 70 godzin lekcyjnych tematycznych<br />
6 godzin lekcyjnych powtórzeniowych<br />
6 godzin lekcyjnych sprawdzianów<br />
8 godzin lekcyjnych do dyspozycji nauczyciela<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
4<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
KLASA 2 LICEUM I TECHNIKUM<br />
Dział podstawy programowej<br />
Proponowana liczba godzin<br />
I. Odkrycia geograficzne i europejski kolonializm doby nowożytnej 4<br />
II. Czasy renesansu 3<br />
III. Reformacja i jej skutki 3<br />
IV. Europa w XVI–XVII wieku 8<br />
V. Państwo polsko-litewskie w czasach ostatnich Jagiellonów 7<br />
VI. Powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 3<br />
VII. Pierwsze wolne elekcje i ich następstwa 3<br />
VIII. Renesans w Polsce 2<br />
IX. Polityka wewnętrzna i zagraniczna Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku 7<br />
X. Ustrój, społeczeństwo i kultura Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku 6<br />
XI. Europa w dobie oświecenia 4<br />
XII. Rewolucje XVIII wieku 5<br />
XIII. Rzeczpospolita w XVIII wieku (od czasów saskich do Konstytucji 3 maja) 5<br />
XIV. Upadek Rzeczypospolitej (wojna z Rosją i powstanie kościuszkowskie) 4<br />
XV. Kultura doby oświecenia w Rzeczypospolitej 2<br />
XVI. Epoka napoleońska 4<br />
Razem: 70 godzin lekcyjnych tematycznych<br />
6 godzin lekcyjnych powtórzeniowych<br />
6 godzin lekcyjnych sprawdzianów<br />
8 godzin lekcyjnych do dyspozycji nauczyciela<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
5<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
KLASA 3 LICEUM I TECHNIKUM<br />
Dział podstawy programowej<br />
Proponowana liczba godzin<br />
I. Europa i świat po kongresie wiedeńskim 7<br />
II. Ziemie polskie i ich mieszkańcy w latach 1815–1848 8<br />
III. Powstanie styczniowe i jego następstwa 4<br />
IV. Europa i świat w II połowie XIX i na początku XX wieku 10<br />
V. Przemiany gospodarcze i społeczne. Nowe prądy ideowe 7<br />
VI. Ziemie polskie pod zaborami w II połowie XIX i na początku XX wieku 7<br />
VII. Kultura i nauka polska w II połowie XIX i na początku XX wieku 4<br />
VIII. I wojna światowa 4<br />
IX. Sprawa polska w przededniu i podczas I wojny światowej 4<br />
X. Europa i świat po I wojnie światowej 7<br />
XI. Narodziny i rozwój totalitaryzmów w okresie międzywojennym 7<br />
XII. Walka o odrodzenie państwa polskiego po I wojnie światowej 6<br />
XIII. Dzieje polityczne II Rzeczypospolitej 6<br />
XIV. Społeczeństwo i gospodarka II Rzeczypospolitej 5<br />
XV. Kultura i nauka w okresie II Rzeczypospolitej 3<br />
XVI. Świat na drodze do II wojny światowej 4<br />
Razem: 93 godziny lekcyjne tematyczne<br />
8 godzin lekcyjnych powtórzeniowych<br />
8 godzin lekcyjnych sprawdzianów<br />
11 godzin lekcyjnych do dyspozycji nauczyciela<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
6<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
KLASA 4 LICEUM<br />
KLASY 4–5 TECHNIKUM<br />
Dział podstawy programowej<br />
Proponowana liczba godzin<br />
I. Wojna obronna Polski w 1939 roku. Agresja Niemiec (1 września) i Związku Sowieckiego (17 września) 4<br />
II. II wojna światowa i jej etapy 7<br />
III. Polska pod okupacją niemiecką i sowiecką 6<br />
IV. Niemiecka polityka eksterminacji 5<br />
V. Działalność władz Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie i w okupowanym kraju 6<br />
VI. Świat po II wojnie światowej. Początki zimnej wojny 7<br />
VII. Dekolonizacja, integracja i nowe konflikty 5<br />
VIII. Przemiany cywilizacyjne na świecie 4<br />
IX. Świat na przełomie tysiącleci 5<br />
X. Proces przejmowania władzy przez komunistów w Polsce (1944–1948) 5<br />
XI. Stalinizm w Polsce i jego erozja 4<br />
XII. Polska w latach 1957–1981 7<br />
XIII. Dekada 1981–1989 4<br />
XIV. Narodziny III Rzeczypospolitej i jej miejsce w świecie na przełomie XX i XXI wieku 5<br />
Razem: 74 godziny lekcyjne tematyczne<br />
6 godzin lekcyjnych powtórzeniowych<br />
6 godzin lekcyjnych sprawdzianów<br />
8 godzin lekcyjnych do dyspozycji nauczyciela<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
7<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Szczegółowy rozkład materiału nauczania. Klasa 1.<br />
Zakres rozszerzony<br />
Temat<br />
1. <strong>Historia</strong> – periodyzacja,<br />
źródła<br />
2. Źródła do historii<br />
starożytnej<br />
Treści nauczania – wymagania szczegółowe z podstawy programowej Proponowana<br />
liczba godzin<br />
zakres podstawowy zakres rozszerzony<br />
lekcyjnych<br />
I. <strong>Historia</strong> jako nauka. Uczeń:<br />
1) definiuje podstawowe pojęcia (prehistoria, historia, historiografia, źródło<br />
historyczne);<br />
2) rozpoznaje rodzaje źródeł historycznych;<br />
3) przedstawia periodyzację dziejów powszechnych i ojczystych<br />
I. <strong>Historia</strong> jako nauka. Uczeń:<br />
2) rozpoznaje rodzaje źródeł historycznych<br />
I. PRADZIEJE I HISTORIA STAROŻYTNEGO WSCHODU<br />
I. <strong>Historia</strong> jako nauka. Uczeń:<br />
2) wyjaśnia zasady krytycznej analizy<br />
i interpretacji różnych rodzajów źródeł<br />
historycznych<br />
I. <strong>Historia</strong> jako nauka. Uczeń:<br />
1) charakteryzuje nauki pomocnicze historii<br />
1<br />
1<br />
3. Najdawniejsze dzieje<br />
człowieka<br />
II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu. Uczeń:<br />
1) wyjaśnia zagadnienie rewolucji neolitycznej<br />
II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu.<br />
Uczeń:<br />
1) charakteryzuje pradzieje ludzkości z podziałem<br />
na epoki<br />
2<br />
4. Starożytna cywilizacja<br />
Mezopotamii<br />
i pierwsze imperia<br />
II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu. Uczeń:<br />
2) porównuje uwarunkowania geograficzne rozwoju cywilizacji na Bliskim<br />
i Dalekim Wschodzie;<br />
3) charakteryzuje organizację państw i strukturę społeczeństw<br />
w cywilizacjach starożytnego Bliskiego Wschodu;<br />
4) rozpoznaje najważniejsze osiągnięcia kulturowe starożytnych cywilizacji<br />
Bliskiego i Dalekiego Wschodu;<br />
5) charakteryzuje wierzenia ludów tworzących cywilizacje starożytnego<br />
Bliskiego i Dalekiego Wschodu, z uwzględnieniem judaizmu<br />
II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu.<br />
Uczeń:<br />
2) charakteryzuje organizację państw i strukturę<br />
społeczeństw w cywilizacjach starożytnego<br />
Dalekiego Wschodu;<br />
3) porównuje systemy prawne i etyczne<br />
cywilizacji starożytnego Bliskiego i Dalekiego<br />
Wschodu<br />
2<br />
5. Egipt faraonów II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu. Uczeń:<br />
2) porównuje uwarunkowania geograficzne rozwoju cywilizacji na Bliskim<br />
i Dalekim Wschodzie;<br />
3) charakteryzuje organizację państw i strukturę społeczeństw<br />
w cywilizacjach starożytnego Bliskiego Wschodu;<br />
4) rozpoznaje najważniejsze osiągnięcia kulturowe starożytnych cywilizacji<br />
Bliskiego i Dalekiego Wschodu;<br />
5) charakteryzuje wierzenia ludów tworzących cywilizacje starożytnego<br />
Bliskiego i Dalekiego Wschodu, z uwzględnieniem judaizmu<br />
II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu.<br />
Uczeń:<br />
2) charakteryzuje organizację państw i strukturę<br />
społeczeństw w cywilizacjach starożytnego<br />
Dalekiego Wschodu;<br />
3) porównuje systemy prawne i etyczne<br />
cywilizacji starożytnego Bliskiego i Dalekiego<br />
Wschodu<br />
2<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
8<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Temat<br />
6. Fenicjanie i lud Izraela II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu. Uczeń:<br />
2) porównuje uwarunkowania geograficzne rozwoju cywilizacji na Bliskim<br />
i Dalekim Wschodzie;<br />
3) charakteryzuje organizację państw i strukturę społeczeństw<br />
w cywilizacjach starożytnego Bliskiego Wschodu;<br />
4) rozpoznaje najważniejsze osiągnięcia kulturowe starożytnych cywilizacji<br />
Bliskiego i Dalekiego Wschodu;<br />
5) charakteryzuje wierzenia ludów tworzących cywilizacje starożytnego<br />
Bliskiego i Dalekiego Wschodu, z uwzględnieniem judaizmu.<br />
III. Świat starożytnych Greków. Uczeń:<br />
3) opisuje różne formy ekspansji w świecie greckim (kolonizację grecką<br />
i fenicką, wojny grecko-perskie i ekspansję Aleksandra Macedońskiego)<br />
Treści nauczania – wymagania szczegółowe z podstawy programowej Proponowana<br />
liczba godzin<br />
zakres podstawowy zakres rozszerzony<br />
lekcyjnych<br />
II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu.<br />
Uczeń:<br />
2) charakteryzuje organizację państw i strukturę<br />
społeczeństw w cywilizacjach starożytnego<br />
Dalekiego Wschodu;<br />
3) porównuje systemy prawne i etyczne<br />
cywilizacji starożytnego Bliskiego i Dalekiego<br />
Wschodu<br />
1<br />
7. Starożytne cywilizacje<br />
Indii i Chin<br />
II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu. Uczeń:<br />
2) porównuje uwarunkowania geograficzne rozwoju cywilizacji na Bliskim<br />
i Dalekim Wschodzie;<br />
3) charakteryzuje organizację państw i strukturę społeczeństw<br />
w cywilizacjach starożytnego Bliskiego Wschodu;<br />
4) rozpoznaje najważniejsze osiągnięcia kulturowe starożytnych cywilizacji<br />
Bliskiego i Dalekiego Wschodu;<br />
5) charakteryzuje wierzenia ludów tworzących cywilizacje starożytnego<br />
Bliskiego i Dalekiego Wschodu, z uwzględnieniem judaizmu<br />
II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu.<br />
Uczeń:<br />
2) charakteryzuje organizację państw i strukturę<br />
społeczeństw w cywilizacjach starożytnego<br />
Dalekiego Wschodu;<br />
3) porównuje systemy prawne i etyczne<br />
cywilizacji starożytnego Bliskiego i Dalekiego<br />
Wschodu<br />
1<br />
Powtórzenie 1<br />
8. Początki cywilizacji<br />
greckiej<br />
II. ŚWIAT STAROŻYTNYCH GREKÓW<br />
III. Świat starożytnych Greków. Uczeń:<br />
1) charakteryzuje geograficzne warunki ukształtowania się cywilizacji greckiej;<br />
3) opisuje różne formy ekspansji w świecie greckim (kolonizację grecką<br />
i fenicką, wojny grecko-perskie i ekspansję Aleksandra Macedońskiego)<br />
III. Świat starożytnych Greków. Uczeń:<br />
1) porównuje geograficzne uwarunkowania narodzin<br />
cywilizacji starożytnego Wschodu i Grecji;<br />
2) charakteryzuje kulturę kreteńską i mykeńską<br />
2<br />
9. Ateny i Sparta III. Świat starożytnych Greków. Uczeń:<br />
2) porównuje organizację społeczeństwa Aten i Sparty oraz formy ustrojowe<br />
greckich polis<br />
III. Świat starożytnych Greków. Uczeń:<br />
3) ocenia funkcjonowanie demokracji w Atenach<br />
czasów Peryklesa.<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura<br />
starożytnego Rzymu. Uczeń:<br />
4) wyjaśnia pojęcia obywatel i obywatelstwo<br />
w polis ateńskiej i republikańskim Rzymie<br />
oraz wyjaśnia recepcję antycznego pojęcia<br />
obywatel w późniejszych epokach<br />
2<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
9<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Temat<br />
Treści nauczania – wymagania szczegółowe z podstawy programowej Proponowana<br />
liczba godzin<br />
zakres podstawowy zakres rozszerzony<br />
lekcyjnych<br />
10. Wojny grecko-perskie<br />
i ich następstwa<br />
III. Świat starożytnych Greków. Uczeń:<br />
3) opisuje różne formy ekspansji w świecie greckim (kolonizację grecką<br />
i fenicką, wojny grecko-perskie i ekspansję Aleksandra Macedońskiego)<br />
2<br />
11. Społeczeństwo polis.<br />
Religia, teatr i sport<br />
w życiu Greków<br />
III. Świat starożytnych Greków. Uczeń:<br />
4) charakteryzuje religię starożytnych Greków;<br />
5) rozpoznaje osiągnięcia kulturowe starożytnych Greków<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura<br />
starożytnego Rzymu. Uczeń:<br />
3) rozpoznaje dziedzictwo antyku grecko-<br />
-rzymskiego we współczesnym świecie;<br />
4) wyjaśnia pojęcia obywatel i obywatelstwo<br />
w polis ateńskiej i republikańskim Rzymie<br />
oraz wyjaśnia recepcję antycznego pojęcia<br />
obywatel w późniejszych epokach<br />
2<br />
12. Nauka, sztuka<br />
i architektura<br />
w Grecji klasycznej<br />
i archaicznej<br />
III. Świat starożytnych Greków. Uczeń:<br />
4) charakteryzuje religię starożytnych Greków;<br />
5) rozpoznaje osiągnięcia kulturowe starożytnych Greków<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura<br />
starożytnego Rzymu. Uczeń:<br />
3) rozpoznaje dziedzictwo antyku grecko-<br />
-rzymskiego we współczesnym świecie<br />
1<br />
13. Aleksander Wielki<br />
i hellenizm<br />
III. Świat starożytnych Greków. Uczeń:<br />
4) charakteryzuje religię starożytnych Greków;<br />
5) rozpoznaje osiągnięcia kulturowe starożytnych Greków<br />
III. Świat starożytnych Greków. Uczeń:<br />
4) opisuje państwo Aleksandra Macedońskiego;<br />
5) wyjaśnia specyfikę kultury hellenistycznej.<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura<br />
starożytnego Rzymu. Uczeń:<br />
3) rozpoznaje dziedzictwo antyku grecko-<br />
-rzymskiego we współczesnym świecie<br />
1<br />
Powtórzenie 1<br />
III. RZYM I ŚWIAT ŚRÓDZIEMNOMORSKI POD RZYMSKIM PANOWANIEM<br />
14. Początki dziejów<br />
Rzymu i narodziny<br />
imperium<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. Uczeń:<br />
1) charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (w tym problem<br />
niewolnictwa) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa,<br />
z uwzględnieniem roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta;<br />
2) omawia charakter ekspansji rzymskiej i wyjaśnia ideę imperium<br />
rzymskiego<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura<br />
starożytnego Rzymu. Uczeń:<br />
1) omawia początki Rzymu, z uwzględnieniem<br />
kultury Etrusków;<br />
2) charakteryzuje organizację armii oraz etapy<br />
ekspansji rzymskiej;<br />
4) wyjaśnia pojęcia obywatel i obywatelstwo<br />
w polis ateńskiej i republikańskim Rzymie<br />
oraz wyjaśnia recepcję antycznego pojęcia<br />
obywatel w późniejszych epokach<br />
2<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
10<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Temat<br />
Treści nauczania – wymagania szczegółowe z podstawy programowej Proponowana<br />
liczba godzin<br />
zakres podstawowy zakres rozszerzony<br />
lekcyjnych<br />
15. Państwo rzymskie<br />
w II–I w. p.n.e.<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. Uczeń:<br />
1) charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (w tym problem<br />
niewolnictwa) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa,<br />
z uwzględnieniem roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura<br />
starożytnego Rzymu. Uczeń:<br />
4) wyjaśnia pojęcia obywatel i obywatelstwo<br />
w polis ateńskiej i republikańskim Rzymie<br />
oraz wyjaśnia recepcję antycznego pojęcia<br />
obywatel w późniejszych epokach<br />
2<br />
16. Państwo<br />
i społeczeństwo<br />
rzymskie w I–II w. n.e.<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu.<br />
Uczeń:<br />
1) charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (w tym problem<br />
niewolnictwa) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa,<br />
z uwzględnieniem roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta;<br />
2) omawia charakter ekspansji rzymskiej i wyjaśnia ideę imperium<br />
rzymskiego<br />
2<br />
17. Kultura Imperium<br />
Rzymskiego<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. Uczeń:<br />
6) rozpoznaje osiągnięcia kulturowe starożytnych Rzymian<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura<br />
starożytnego Rzymu. Uczeń:<br />
3) rozpoznaje dziedzictwo antyku grecko-<br />
-rzymskiego we współczesnym świecie<br />
1<br />
18. Religie tradycyjne<br />
i rozwój<br />
chrześcijaństwa<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. Uczeń:<br />
3) charakteryzuje wierzenia religijne starożytnych Rzymian;<br />
4) wyjaśnia genezę chrześcijaństwa i zmiany sytuacji chrześcijan w państwie<br />
rzymskim;<br />
1<br />
19. Kryzys Imperium<br />
Rzymskiego<br />
i upadek cesarstwa<br />
na Zachodzie<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu.<br />
Uczeń:<br />
1) charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (w tym problem<br />
niewolnictwa) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa,<br />
z uwzględnieniem roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta;<br />
4) wyjaśnia genezę chrześcijaństwa i zmiany sytuacji chrześcijan w państwie<br />
rzymskim;<br />
5) wyjaśnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku państwa<br />
rzymskiego<br />
IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura<br />
starożytnego Rzymu. Uczeń:<br />
3) rozpoznaje dziedzictwo antyku grecko-<br />
-rzymskiego we współczesnym świecie.<br />
I. <strong>Historia</strong> jako nauka. Uczeń:<br />
3) analizuje różne oceny historiografii, dotyczące<br />
dziejów ojczystych i powszechnych<br />
2<br />
Powtórzenie 1<br />
20. Źródła do historii<br />
średniowiecza<br />
I. <strong>Historia</strong> jako nauka. Uczeń:<br />
2) rozpoznaje rodzaje źródeł historycznych<br />
IV. KSZTAŁTOWANIE SIĘ ŚREDNIOWIECZNEJ EUROPY<br />
I. <strong>Historia</strong> jako nauka. Uczeń:<br />
1) charakteryzuje nauki pomocnicze historii<br />
1<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
11<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Temat<br />
21. Powstanie państw<br />
barbarzyńskich<br />
na gruzach cesarstwa<br />
zachodniego<br />
22. Bizancjum – nowy<br />
Rzym<br />
23. Arabowie i świat<br />
islamu<br />
24. Monarchia Karola<br />
Wielkiego<br />
25. Europa pokarolińska<br />
i początki feudalizmu<br />
Treści nauczania – wymagania szczegółowe z podstawy programowej Proponowana<br />
liczba godzin<br />
zakres podstawowy zakres rozszerzony<br />
lekcyjnych<br />
VI. Europa wczesnego średniowiecza. Uczeń:<br />
1) opisuje zasięg terytorialny, organizację władzy, gospodarkę i kulturę<br />
państwa Franków, ze szczególnym uwzględnieniem polityki Karola<br />
Wielkiego;<br />
3) opisuje proces tworzenia się państw w Europie, z uwzględnieniem ich<br />
chrystianizacji<br />
VII. Europa w okresie krucjat. Uczeń:<br />
2) charakteryzuje i ocenia rolę zakonów<br />
w średniowiecznej Europie<br />
1<br />
V. Bizancjum i świat islamu. Uczeń:<br />
1) lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie i charakteryzuje<br />
jego osiągnięcia w zakresie kultury<br />
V. Bizancjum i świat islamu. Uczeń:<br />
1) opisuje charakterystyczne cechy<br />
bizantyjskiego systemu politycznego.<br />
VII. Europa w okresie krucjat. Uczeń:<br />
1) wyjaśnia przyczyny rozłamu w Kościele<br />
w XI w.<br />
1<br />
V. Bizancjum i świat islamu. Uczeń:<br />
2) wyjaśnia genezę islamu i charakteryzuje główne zasady tej religii;<br />
3) przedstawia główne kierunki ekspansji arabskiej;<br />
4) opisuje charakterystyczne cechy kultury arabskiej i rozpoznaje jej<br />
najważniejsze osiągnięcia<br />
V. Bizancjum i świat islamu. Uczeń:<br />
2) charakteryzuje etapy ekspansji Arabów<br />
i ocenia ich politykę wobec ludności<br />
podbitej;<br />
3) wyjaśnia wpływ cywilizacji islamskiej<br />
na cywilizację łacińską i bizantyjską<br />
1<br />
VI. Europa wczesnego średniowiecza. Uczeń:<br />
1) opisuje zasięg terytorialny, organizację władzy, gospodarkę i kulturę<br />
państwa Franków, ze szczególnym uwzględnieniem polityki Karola<br />
Wielkiego;<br />
2) charakteryzuje ideę cesarstwa karolińskiego i porównuje ją z ideą<br />
cesarstwa Ottonów<br />
VI. Europa wczesnego średniowiecza. Uczeń:<br />
4) ocenia znaczenie renesansu karolińskiego dla<br />
rozwoju kultury europejskiej<br />
1<br />
VI. Europa wczesnego średniowiecza. Uczeń:<br />
3) opisuje proces tworzenia się państw w Europie, z uwzględnieniem ich<br />
chrystianizacji.<br />
VIII. Gospodarcze i społeczne realia średniowiecznej Europy. Uczeń:<br />
1) charakteryzuje funkcjonowanie władzy, struktur społecznych<br />
i gospodarki w systemie feudalnym;<br />
3) charakteryzuje realia życia codziennego w średniowiecznym mieście<br />
i wsi<br />
VI. Europa wczesnego średniowiecza. Uczeń:<br />
3) charakteryzuje kierunki ekspansji Normanów<br />
i ocenia jej skutki.<br />
VIII. Gospodarcze i społeczne realia<br />
średniowiecznej Europy. Uczeń:<br />
1) opisuje formy produkcji i handlu<br />
w średniowieczu;<br />
2) charakteryzuje genezę, rozwój i rolę<br />
średniowiecznych miast, z uwzględnieniem<br />
miejskich republik kupieckich<br />
1<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
12<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Temat<br />
26. Kształtowanie się<br />
państw w Europie<br />
Północnej, Środkowej<br />
i Wschodniej<br />
27. Władze i idee<br />
uniwersalne –<br />
cesarstwo, Kościół,<br />
kultura<br />
28. Powstanie państwa<br />
polskiego<br />
29. Monarchia piastowska<br />
do 1138 r.<br />
Treści nauczania – wymagania szczegółowe z podstawy programowej Proponowana<br />
liczba godzin<br />
zakres podstawowy zakres rozszerzony<br />
lekcyjnych<br />
VI. Europa wczesnego średniowiecza. Uczeń:<br />
3) opisuje proces tworzenia się państw w Europie, z uwzględnieniem ich<br />
chrystianizacji<br />
VI. Europa wczesnego średniowiecza. Uczeń:<br />
1) opisuje wierzenia i organizację społeczną<br />
Słowian;<br />
2) opisuje proces powstawania pierwszych<br />
państw w Europie Środkowo-Wschodniej<br />
z uwzględnieniem wpływu cywilizacji<br />
łacińskiej i bizantyjskiej;<br />
3) charakteryzuje kierunki ekspansji Normanów<br />
i ocenia jej skutki<br />
1<br />
VI. Europa wczesnego średniowiecza. Uczeń:<br />
2) charakteryzuje ideę cesarstwa karolińskiego i porównuje ją z ideą<br />
cesarstwa Ottonów.<br />
VII. Europa w okresie krucjat. Uczeń:<br />
1) wyjaśnia ideowe i polityczne przyczyny, a także charakter rywalizacji<br />
papiestwa z cesarstwem o zwierzchnictwo nad średniowieczną Europą.<br />
XIII. Kultura średniowiecza. Uczeń:<br />
1) wyjaśnia uniwersalny charakter kultury średniowiecza, wskazując<br />
na wyjątkową rolę chrześcijaństwa;<br />
2) rozpoznaje dokonania okresu średniowiecza w dziedzinie kultury,<br />
z uwzględnieniem dorobku polskiego średniowiecza;<br />
4) charakteryzuje sztukę romańską i gotycką<br />
VII. Europa w okresie krucjat. Uczeń:<br />
2) charakteryzuje i ocenia rolę zakonów<br />
w średniowiecznej Europie.<br />
XIII. Kultura średniowiecza. Uczeń:<br />
2) charakteryzuje przemiany życia religijnego<br />
w okresie średniowiecza<br />
2<br />
IX. Polska w okresie wczesnopiastowskim. Uczeń:<br />
1) wyjaśnia uwarunkowania narodzin państwa polskiego i jego<br />
chrystianizacji, z uwzględnieniem roli Mieszka I i Bolesława Chrobrego;<br />
2) opisuje zmiany terytorialne państwa polskiego w X–XII w.;<br />
3) rozpoznaje tendencje centralistyczne i decentralistyczne w życiu<br />
politycznym państwa polskiego w X–XII w.;<br />
4) zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski i Europy w X–XII w.<br />
IX. Polska w okresie wczesnopiastowskim.<br />
Uczeń:<br />
1) przedstawia geografię plemienną Polski<br />
przedpiastowskiej;<br />
2) charakteryzuje organizację państwa<br />
wczesnopiastowskiego;<br />
3) dokonuje bilansu panowania władców<br />
piastowskich (do 1138 r.).<br />
XIII. Kultura średniowiecza. Uczeń:<br />
3) określa znaczenie włączenia ziem polskich<br />
do cywilizacyjnego kręgu świata zachodniego<br />
(łacińskiego)<br />
1<br />
IX. Polska w okresie wczesnopiastowskim. Uczeń:<br />
1) wyjaśnia uwarunkowania narodzin państwa polskiego i jego<br />
chrystianizacji, z uwzględnieniem roli Mieszka I i Bolesława Chrobrego;<br />
2) opisuje zmiany terytorialne państwa polskiego w X–XII w.;<br />
IX. Polska w okresie wczesnopiastowskim.<br />
Uczeń:<br />
2) charakteryzuje organizację państwa<br />
wczesnopiastowskiego;<br />
2<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
13<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Temat<br />
Treści nauczania – wymagania szczegółowe z podstawy programowej Proponowana<br />
liczba godzin<br />
zakres podstawowy zakres rozszerzony<br />
lekcyjnych<br />
3) rozpoznaje tendencje centralistyczne i decentralistyczne w życiu<br />
politycznym państwa polskiego w X–XII w.;<br />
4) zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski i Europy w X–XII w.<br />
3) dokonuje bilansu panowania władców<br />
piastowskich (do 1138 r.);<br />
4) charakteryzuje spór Bolesława Śmiałego<br />
z biskupem Stanisławem<br />
30. Społeczeństwo,<br />
gospodarka i kultura<br />
w czasach pierwszych<br />
Piastów<br />
IX. Polska w okresie wczesnopiastowskim. Uczeń:<br />
1) wyjaśnia uwarunkowania narodzin państwa polskiego i jego<br />
chrystianizacji, z uwzględnieniem roli Mieszka I i Bolesława Chrobrego;<br />
2) opisuje zmiany terytorialne państwa polskiego w X–XII w.;<br />
3) rozpoznaje tendencje centralistyczne i decentralistyczne w życiu<br />
politycznym państwa polskiego w X–XII w.;<br />
4) zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski i Europy w X–XII w.<br />
XIII. Kultura średniowiecza. Uczeń:<br />
2) rozpoznaje dokonania okresu średniowiecza w dziedzinie kultury,<br />
z uwzględnieniem dorobku polskiego średniowiecza;<br />
3) określa znaczenie chrześcijaństwa w obrządku łacińskim dla rozwoju<br />
kultury polskiej;<br />
4) charakteryzuje sztukę romańską i gotycką<br />
IX. Polska w okresie wczesnopiastowskim.<br />
Uczeń:<br />
2) charakteryzuje organizację państwa<br />
wczesnopiastowskiego;<br />
3) dokonuje bilansu panowania władców<br />
piastowskich (do 1138 r.).<br />
XIII. Kultura średniowiecza. Uczeń:<br />
3) określa znaczenie włączenia ziem polskich<br />
do cywilizacyjnego kręgu świata zachodniego<br />
(łacińskiego)<br />
2<br />
Powtórzenie 1<br />
V. ROZKWIT ŚREDNIOWIECZA<br />
31. Wieś i miasto<br />
w Europie Zachodniej<br />
VIII. Gospodarcze i społeczne realia średniowiecznej Europy.<br />
Uczeń:<br />
1) charakteryzuje funkcjonowanie władzy, struktur społecznych<br />
i gospodarki w systemie feudalnym;<br />
2) opisuje charakterystyczne przejawy ożywienia społeczno-<br />
-gospodarczego w Europie XI–XIII w.;<br />
3) charakteryzuje realia życia codziennego w średniowiecznym mieście<br />
i wsi<br />
VIII. Gospodarcze i społeczne realia<br />
średniowiecznej Europy. Uczeń:<br />
1) opisuje formy produkcji i handlu<br />
w średniowieczu;<br />
2) charakteryzuje genezę, rozwój i rolę<br />
średniowiecznych miast, z uwzględnieniem<br />
miejskich republik kupieckich<br />
2<br />
32. Władza<br />
i społeczeństwo<br />
w Europie Zachodniej<br />
VII. Europa w okresie krucjat. Uczeń:<br />
1) wyjaśnia ideowe i polityczne przyczyny, a także charakter rywalizacji<br />
papiestwa z cesarstwem o zwierzchnictwo nad średniowieczną Europą.<br />
VIII. Gospodarcze i społeczne realia średniowiecznej Europy. Uczeń:<br />
1) charakteryzuje funkcjonowanie władzy, struktur społecznych<br />
i gospodarki w systemie feudalnym<br />
VIII. Gospodarcze i społeczne realia<br />
średniowiecznej Europy. Uczeń:<br />
2) charakteryzuje genezę, rozwój i rolę<br />
średniowiecznych miast, z uwzględnieniem<br />
miejskich republik kupieckich.<br />
XI. Europa późnego średniowiecza. Uczeń:<br />
3) opisuje i wyjaśnia proces powstawania<br />
monarchii stanowych w Europie<br />
2<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
14<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Temat<br />
Treści nauczania – wymagania szczegółowe z podstawy programowej Proponowana<br />
liczba godzin<br />
zakres podstawowy zakres rozszerzony<br />
lekcyjnych<br />
33. Krucjaty i zagrożenia<br />
zewnętrzne Europy<br />
VII. Europa w okresie krucjat. Uczeń:<br />
2) charakteryzuje polityczne, społeczno-gospodarcze i religijne<br />
uwarunkowania wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej i rekonkwisty oraz<br />
przedstawia ich skutki.<br />
VII. Europa w okresie krucjat. Uczeń:<br />
3) opisuje kierunki, charakter oraz<br />
konsekwencje najazdów mongolskich<br />
dla Europy<br />
1<br />
34. Kościół i kultura<br />
europejska rozkwitu<br />
średniowiecza<br />
XIII. Kultura średniowiecza. Uczeń:<br />
1) wyjaśnia uniwersalny charakter kultury średniowiecza, wskazując<br />
na wyjątkową rolę chrześcijaństwa;<br />
2) rozpoznaje dokonania okresu średniowiecza w dziedzinie kultury,<br />
z uwzględnieniem dorobku polskiego średniowiecza;<br />
4) charakteryzuje sztukę romańską i gotycką<br />
VII. Europa w okresie krucjat. Uczeń:<br />
2) charakteryzuje i ocenia rolę zakonów<br />
w średniowiecznej Europie.<br />
XIII. Kultura średniowiecza. Uczeń:<br />
1) opisuje rolę uniwersytetów i ich organizację<br />
oraz wyjaśnia przyczyny trwałości idei<br />
uniwersyteckiej;<br />
2) charakteryzuje przemiany życia religijnego<br />
w okresie średniowiecza<br />
2<br />
35. Polska dzielnicowa –<br />
przemiany polityczne<br />
i zagrożenia<br />
zewnętrzne<br />
X. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego. Uczeń:<br />
1) wyjaśnia przyczyny polityczne i społeczno-gospodarcze oraz następstwa<br />
rozbicia dzielnicowego;<br />
2) przedstawia nowe zagrożenia zewnętrzne (Marchia Brandenburska,<br />
Zakon Krzyżacki, Mongołowie);<br />
5) zestawia najważniejsze wydarzenia z okresu rozbicia dzielnicowego<br />
i dziejów Europy<br />
X. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego.<br />
Uczeń:<br />
1) charakteryzuje przebieg walk o tron<br />
senioralny w kontekście postanowień<br />
tzw. testamentu Bolesława Krzywoustego<br />
2<br />
36. Społeczeństwo,<br />
gospodarka i kultura<br />
Polski dzielnicowej<br />
X. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego. Uczeń:<br />
3) opisuje przemiany społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich oraz<br />
ocenia społeczno-kulturowe skutki kolonizacji na prawie niemieckim.<br />
XIII. Kultura średniowiecza. Uczeń:<br />
2) rozpoznaje dokonania okresu średniowiecza w dziedzinie kultury,<br />
z uwzględnieniem dorobku polskiego średniowiecza;<br />
3) określa znaczenie chrześcijaństwa w obrządku łacińskim dla rozwoju<br />
kultury polskiej;<br />
4) charakteryzuje sztukę romańską i gotycką<br />
X. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego.<br />
Uczeń:<br />
2) porównuje zasady kolonizacji na prawie<br />
polskim i na prawie niemieckim;<br />
3) charakteryzuje proces formowania się<br />
społeczeństwa stanowego w Polsce<br />
2<br />
Powtórzenie 1<br />
VI. SCHYŁEK ŚREDNIOWIECZA<br />
37. Kryzys społecznoekonomiczny<br />
i wielkie<br />
konflikty polityczne<br />
w Europie<br />
VIII. Gospodarcze i społeczne realia średniowiecznej Europy. Uczeń:<br />
1) charakteryzuje funkcjonowanie władzy, struktur społecznych<br />
i gospodarki w systemie feudalnym.<br />
XI. Europa późnego średniowiecza. Uczeń:<br />
2) charakteryzuje kryzysy polityczne, społeczne<br />
i religijne późnego średniowiecza.<br />
2<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
15<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Temat<br />
38. Władze uniwersalne<br />
i państwa Europy<br />
Zachodniej<br />
39. Państwa Europy<br />
Środkowej,<br />
Wschodniej<br />
i Północnej<br />
40. Zjednoczenie ziem<br />
polskich i budowa<br />
Królestwa Polskiego<br />
Treści nauczania – wymagania szczegółowe z podstawy programowej Proponowana<br />
liczba godzin<br />
zakres podstawowy zakres rozszerzony<br />
lekcyjnych<br />
XI. Europa późnego średniowiecza. Uczeń:<br />
1) charakteryzuje przemiany społeczne i gospodarcze w Europie w późnym<br />
średniowieczu;<br />
2) opisuje zmiany na mapie politycznej Europy w XIV–XV w.;<br />
3) charakteryzuje następstwa upadku cesarstwa bizantyjskiego i ekspansji<br />
tureckiej dla Europy<br />
XIII. Kultura średniowiecza. Uczeń:<br />
2) charakteryzuje przemiany życia religijnego<br />
w okresie średniowiecza<br />
XI. Europa późnego średniowiecza. Uczeń:<br />
1) charakteryzuje przemiany społeczne i gospodarcze w Europie w późnym<br />
średniowieczu;<br />
2) opisuje zmiany na mapie politycznej Europy w XIV–XV w.<br />
XI. Europa późnego średniowiecza. Uczeń:<br />
1) wyjaśnia przyczyny kryzysu idei władzy<br />
uniwersalnej w Europie późnego<br />
średniowiecza;<br />
2) charakteryzuje kryzysy polityczne, społeczne<br />
i religijne późnego średniowiecza;<br />
3) opisuje i wyjaśnia proces powstawania<br />
monarchii stanowych w Europie<br />
1<br />
XI. Europa późnego średniowiecza. Uczeń:<br />
1) charakteryzuje przemiany społeczne i gospodarcze w Europie w późnym<br />
średniowieczu;<br />
2) opisuje zmiany na mapie politycznej Europy w XIV–XV w.<br />
XII. Polska w XIV–XV w. Uczeń:<br />
4) charakteryzuje i ocenia stosunki polsko-krzyżackie na płaszczyźnie<br />
politycznej, gospodarczej i kulturowej;<br />
5) zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski i Europy<br />
w XIV–XV w.<br />
VII. Europa w okresie krucjat. Uczeń:<br />
3) opisuje kierunki, charakter oraz<br />
konsekwencje najazdów mongolskich dla<br />
Europy.<br />
VIII. Gospodarcze i społeczne realia<br />
średniowiecznej Europy. Uczeń:<br />
2) charakteryzuje genezę, rozwój i rolę<br />
średniowiecznych miast, z uwzględnieniem<br />
miejskich republik kupieckich.<br />
XII. Polska w XIV–XV w. Uczeń:<br />
1) ocenia znaczenie unii polsko-litewskiej<br />
z perspektywy obu narodów<br />
1<br />
X. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego. Uczeń:<br />
4) charakteryzuje proces przezwyciężenia rozbicia politycznego ziem<br />
polskich, ze wskazaniem na rolę władców i Kościoła.<br />
XII. Polska w XIV–XV w. Uczeń:<br />
1) opisuje proces zjednoczeniowy i rozwój terytorialny państwa polskiego<br />
w XIV–XV w.;<br />
2) charakteryzuje rozwój monarchii stanowej w Polsce, uwzględniając<br />
strukturę społeczeństwa polskiego w późnym średniowieczu i rozwój<br />
przywilejów szlacheckich;<br />
3) wyjaśnia międzynarodowe i wewnętrzne uwarunkowania związków<br />
Polski z Węgrami i Litwą w XIV–XV w.;<br />
XII. Polska w XIV–XV w. Uczeń:<br />
2) rozpoznaje przejawy wielokulturowości<br />
na ziemiach polskich w XIV–XV w.,<br />
z uwzględnieniem stosunku Kazimierza<br />
Wielkiego do diaspory żydowskiej;<br />
4) dokonuje bilansu panowania władców<br />
panujących w Polsce w XIV i XV w.<br />
XIII. Kultura średniowiecza. Uczeń:<br />
1) opisuje rolę uniwersytetów i ich organizację<br />
oraz wyjaśnia przyczyny trwałości idei<br />
uniwersyteckiej<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
16<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Temat<br />
41. Unia Polski<br />
z Litwą. Panowanie<br />
Władysława Jagiełły<br />
42. Średniowieczna<br />
Polska i Litwa pod<br />
rządami Jagiellonów<br />
43. Gospodarka<br />
i społeczeństwo Polski<br />
późnośredniowiecznej<br />
Treści nauczania – wymagania szczegółowe z podstawy programowej Proponowana<br />
liczba godzin<br />
zakres podstawowy zakres rozszerzony<br />
lekcyjnych<br />
4) charakteryzuje i ocenia stosunki polsko-krzyżackie na płaszczyźnie<br />
politycznej, gospodarczej i kulturowej; 5) zestawia najważniejsze<br />
wydarzenia z dziejów Polski i Europy w XIV–XV w.<br />
2<br />
XII. Polska w XIV–XV w. Uczeń:<br />
1) opisuje proces zjednoczeniowy i rozwój terytorialny państwa polskiego<br />
w XIV–XV w.;<br />
2) charakteryzuje rozwój monarchii stanowej w Polsce, uwzględniając<br />
strukturę społeczeństwa polskiego w późnym średniowieczu i rozwój<br />
przywilejów szlacheckich;<br />
3) wyjaśnia międzynarodowe i wewnętrzne uwarunkowania związków<br />
Polski z Węgrami i Litwą w XIV–XV w.;<br />
4) charakteryzuje i ocenia stosunki polsko-krzyżackie na płaszczyźnie<br />
politycznej, gospodarczej i kulturowej<br />
XII. Polska w XIV–XV w. Uczeń:<br />
1) ocenia znaczenie unii polsko-litewskiej<br />
z perspektywy obu narodów;<br />
2) rozpoznaje przejawy wielokulturowości<br />
na ziemiach polskich w XIV–XV w.,<br />
z uwzględnieniem stosunku Kazimierza<br />
Wielkiego do diaspory żydowskiej;<br />
4) dokonuje bilansu panowania władców<br />
panujących w Polsce w XIV i XV w.<br />
I. <strong>Historia</strong> jako nauka. Uczeń:<br />
3) analizuje różne oceny historiografii,<br />
dotyczące dziejów ojczystych<br />
i powszechnych<br />
2<br />
XII. Polska w XIV–XV w. Uczeń:<br />
1) opisuje proces zjednoczeniowy i rozwój terytorialny państwa polskiego<br />
w XIV–XV w.;<br />
2) charakteryzuje rozwój monarchii stanowej w Polsce, uwzględniając<br />
strukturę społeczeństwa polskiego w późnym średniowieczu i rozwój<br />
przywilejów szlacheckich;<br />
3) wyjaśnia międzynarodowe i wewnętrzne uwarunkowania związków<br />
Polski z Węgrami i Litwą w XIV–XV w.;<br />
4) charakteryzuje i ocenia stosunki polsko-krzyżackie na płaszczyźnie<br />
politycznej, gospodarczej i kulturowej;<br />
5) zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski i Europy<br />
w XIV–XV w.<br />
XII. Polska w XIV–XV w. Uczeń:<br />
4) dokonuje bilansu panowania władców<br />
panujących w Polsce w XIV i XV w.;<br />
5) ocenia politykę dynastyczną Jagiellonów<br />
w XV w.<br />
2<br />
XII. Polska w XIV–XV w. Uczeń:<br />
2) charakteryzuje rozwój monarchii stanowej w Polsce, uwzględniając<br />
strukturę społeczeństwa polskiego w późnym średniowieczu i rozwój<br />
przywilejów szlacheckich<br />
XII. Polska w XIV–XV w. Uczeń:<br />
3) wyjaśnia wpływ rozwoju przywilejów<br />
szlacheckich na sytuację gospodarczą<br />
państwa;<br />
4) dokonuje bilansu panowania władców<br />
panujących w Polsce w XIV i XV w.<br />
2<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
17<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Temat<br />
Treści nauczania – wymagania szczegółowe z podstawy programowej Proponowana<br />
liczba godzin<br />
zakres podstawowy zakres rozszerzony<br />
lekcyjnych<br />
44. Kultura polska<br />
późnego<br />
średniowiecza<br />
XIII. Kultura średniowiecza. Uczeń:<br />
2) rozpoznaje dokonania okresu średniowiecza w dziedzinie kultury,<br />
z uwzględnieniem dorobku polskiego średniowiecza;<br />
3) określa znaczenie chrześcijaństwa w obrządku łacińskim dla rozwoju<br />
kultury polskiej;<br />
4) charakteryzuje sztukę romańską i gotycką<br />
XIII. Kultura średniowiecza. Uczeń:<br />
1) opisuje rolę uniwersytetów i ich organizację<br />
oraz wyjaśnia przyczyny trwałości idei<br />
uniwersyteckiej<br />
2<br />
45. Koniec średniowiecza<br />
i spadek po epoce<br />
XI. Europa późnego średniowiecza. Uczeń:<br />
3) charakteryzuje następstwa upadku cesarstwa bizantyjskiego i ekspansji<br />
tureckiej dla Europy<br />
I. <strong>Historia</strong> jako nauka. Uczeń:<br />
3) analizuje różne oceny historiografii,<br />
dotyczące dziejów ojczystych<br />
i powszechnych<br />
1<br />
Powtórzenie 1<br />
AUTORZY: Zespół WSiP<br />
18<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Plan wynikowy. Klasa 1. Zakres rozszerzony<br />
Tematy 1.–7.<br />
Temat lekcji Cele lekcji Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe<br />
1. <strong>Historia</strong> –<br />
periodyzacja,<br />
źródła<br />
2. Źródła<br />
do historii<br />
starożytnej<br />
Uczeń:<br />
• wymienia różne rodzaje źródeł historycznych<br />
i podaje przykłady źródeł z poszczególnych<br />
kategorii;<br />
• dokonuje periodyzacji dziejów i nazywa<br />
poszczególne epoki;<br />
• przedstawia problemy związane z wyznaczaniem<br />
cezur poszczególnych epok;<br />
• wyjaśnia rolę krytyki zewnętrznej i wewnętrznej<br />
źródła w pracy historyka;<br />
• przedstawia rolę archeologii w poznawaniu dziejów<br />
Terminy: historia, historiografia, źródło historyczne,<br />
cezura, era<br />
Uczeń:<br />
• przedstawia rodzaje źródeł wykorzystywanych<br />
w badaniach nad historią starożytną;<br />
• wyjaśnia, z jakimi problemami stykają się historycy<br />
badający źródła do historii starożytnej;<br />
• wyjaśnia, czym zajmują się nauki pomocnicze<br />
historii, i wymienia te z nich, które odgrywają<br />
ważną rolę w badaniach nad starożytnością;<br />
• wymienia metody datowania źródeł do historii<br />
starożytnej;<br />
• rozpoznaje różne sposoby datacji wydarzeń<br />
w źródłach do historii starożytnej<br />
Terminy: numizmatyka, epigrafika, chronologia<br />
historyczna, papirologia, język martwy<br />
Uczeń:<br />
• formułuje definicje terminów historia i prehistoria;<br />
• wymienia różne rodzaje źródeł historycznych;<br />
• podaje przykłady źródeł historycznych należących<br />
do różnych kategorii;<br />
• przedstawia periodyzację dziejów wraz z cezurami<br />
poszczególnych epok<br />
I. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu<br />
Uczeń:<br />
• wymienia różne rodzaje źródeł do historii<br />
starożytnej i podaje przykłady źródeł należących<br />
do różnych kategorii;<br />
• wymienia materiały piśmienne wykorzystywane<br />
w starożytności i podaje przykłady języków,<br />
w których spisano źródła do tej epoki;<br />
• wyjaśnia, z jakimi problemami stykają się historycy<br />
badający dzieje starożytne;<br />
• wymienia metody datowania źródeł do historii<br />
starożytnej;<br />
• przedstawia rolę archeologii w badaniach nad<br />
starożytnością<br />
Uczeń:<br />
• wyjaśnia problemy, które wiążą się z podziałem<br />
dziejów na epoki;<br />
• zwraca uwagę na wewnętrzne podziały w ramach<br />
poszczególnych epok;<br />
• wyjaśnia, na czym polega krytyka źródła<br />
historycznego;<br />
• wyjaśnia rolę archeologii w poznawaniu dziejów;<br />
• wyjaśnia termin historiografia;<br />
• wyjaśnia, na czym polega krytyka wewnętrzna<br />
i krytyka zewnętrzna źródła oraz dlaczego są one<br />
ona niezbędnym elementem interpretacji źródła;<br />
• przedstawia, na czym mogą polegać fałszerstwa<br />
źródeł historycznych<br />
Uczeń:<br />
• rozpoznaje różne sposoby datacji stosowane<br />
w źródłach do historii starożytnej;<br />
• zna różnice między kalendarzem słonecznym<br />
i księżycowym;<br />
• podaje przykłady wydarzeń, od których<br />
w starożytności liczono czas;<br />
• wyjaśnia, czym zajmują się nauki pomocnicze<br />
historii, i wymienia te z nich, które odgrywają<br />
ważną rolę w badaniach nad starożytnością<br />
3. Najdawniejsze<br />
dzieje człowieka<br />
Uczeń:<br />
• charakteryzuje sposób życia ludzi w epoce<br />
paleolitu;<br />
• wymienia przykłady dzieł sztuki z epoki paleolitu;<br />
Uczeń:<br />
• wskazuje na mapie tereny Żyznego Półksiężyca;<br />
• wyjaśnia, na czym polegało przejście od<br />
koczowniczego do osiadłego trybu życia<br />
i umiejscawia w czasie ten proces;<br />
Uczeń:<br />
• przedstawia proces antropogenezy;<br />
• posługuje się poprawnie terminem rewolucja<br />
neolityczna;<br />
• wymienia przyczyny i skutki rewolucji neolitycznej;<br />
AUTOR: Agnieszka Żuberek<br />
19<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Temat lekcji Cele lekcji Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe<br />
4. Starożytna<br />
cywilizacja<br />
Mezopotamii<br />
i pierwsze imperia<br />
• wyjaśnia przyczyny i przebieg procesu rewolucji<br />
neolitycznej;<br />
• przedstawia skutki rewolucji neolitycznej;<br />
• charakteryzuje kolejne przemiany cywilizacyjne<br />
związane z wykorzystaniem metali<br />
Terminy: antropogeneza, rewolucja neolityczna,<br />
paleolit, neolit, Żyzny Półksiężyc, epoka brązu, epoka<br />
żelaza<br />
Uczeń:<br />
• charakteryzuje cywilizację sumeryjską;<br />
• przedstawia przemiany polityczne zachodzące na<br />
obszarze starożytnej Mezopotamii;<br />
• charakteryzuje ustrój imperiów bliskowschodnich;<br />
• porównuje osiągnięcia cywilizacji, które istniały na<br />
terenie starożytnej Mezopotamii<br />
Terminy: system irygacyjny, politeizm, ziggurat,<br />
pismo klinowe, teokracja, despotia wschodnia<br />
(despotyzm teokratyczny), Kodeks Hammurabiego;<br />
satrapia, urbanizacja<br />
Postaci: Hammurabi, Sargon Wielki, Cyrus Wielki<br />
5. Egipt faraonów Uczeń:<br />
• wskazuje cechy charakterystyczne społeczeństwa<br />
i sposobu sprawowania władzy w starożytnym<br />
Egipcie;<br />
• przedstawia związki między religią, sztuką i władzą<br />
w starożytnym Egipcie;<br />
• wskazuje na związek między warunkami<br />
naturalnymi a rozwojem gospodarczym<br />
starożytnego Egiptu;<br />
• wskazuje kolejne przemiany cywilizacyjne związane<br />
z wykorzystywaniem metali;<br />
• wyjaśnia termin antropogeneza;<br />
• przedstawia, jak żyli ludzie w okresach paleolitu<br />
i neolitu, używając nazw tych epok;<br />
• wymienia przykłady dzieł sztuki z epoki paleolitu;<br />
• umiejscawia w czasie rewolucję neolityczną<br />
i dostrzega, że jest to proces długotrwały;<br />
• umiejscawia w czasie kolejne epoki (od paleolitu<br />
do epoki żelaza)<br />
Uczeń:<br />
• wskazuje na mapie obszary Mezopotamii,<br />
przykładowe miasta sumeryjskie (Ur, Uruk) i zasięg<br />
imperium perskiego;<br />
• rozumie i poprawnie stosuje terminy: system<br />
irygacyjny, pismo klinowe, politeizm, urbanizacja,<br />
Kodeks Hammurabiego, imperium, despotia<br />
wschodnia;<br />
• wymienia w kolejności chronologicznej różne<br />
cywilizacje / państwa, które istniały w na obszarze<br />
starożytnej Mezopotamii (cywilizacja Sumerów,<br />
Asyria, Babilonia, Persja);<br />
• charakteryzuje wierzenia starożytnych ludów<br />
Mezopotamii;<br />
• przedstawia ustrój despotii wschodniej<br />
i organizację imperium perskiego<br />
Uczeń:<br />
• wskazuje na mapie obszary starożytnego Egiptu<br />
z uwzględnieniem podziału na Górny i Dolny Egipt;<br />
• wie, kto to był faraon;<br />
• wymienia przykładowych bogów egipskich;<br />
• przedstawia strukturę społeczną starożytnego<br />
Egiptu;<br />
• charakteryzuje ustrój polityczny starożytnego<br />
Egiptu;<br />
• charakteryzuje kolejne epoki w rozwoju<br />
cywilizacyjnym (od paleolitu do epoki żelaza);<br />
• dzieli przyczyny i skutki rewolucji neolitycznej<br />
na społeczne, gospodarcze i kulturowe;<br />
• wskazuje na mapie najstarsze znane nam osady<br />
neolityczne oraz podaje przybliżony czas ich<br />
powstania;<br />
• charakteryzuje warunki naturalne obszarów,<br />
na których powstały najstarsze znane nam osady<br />
neolityczne (Jerycho i Çatalhöyük);<br />
• charakteryzuje grupy językowe indoeuropejską<br />
i semicką w kontekście prehistorii i starożytności<br />
Uczeń:<br />
• wymienia osiągnięcia cywilizacji starożytnej<br />
Mezopotamii;<br />
• wymienia przyczyny upadku imperiów<br />
w Mezopotamii;<br />
• przedstawia podziały społeczeństwa Babilonii<br />
w czasach Hammurabiego;<br />
• formułuje zasadę prawną, na której opierał się<br />
Kodeks Hammurabiego;<br />
• umiejscawia w czasie i przestrzeni imperium<br />
Sargona Wielkiego;<br />
• przedstawia relacje władca–bóstwo (bóstwa)<br />
w starożytnej Mezopotamii;<br />
• wymienia insygnia władzy monarszej w starożytnej<br />
Mezopotamii;<br />
• porównuje osiągnięcia cywilizacji różnych ludów<br />
starożytnej Mezopotamii<br />
• poprawnie posługuje się wszystkimi terminami<br />
wymienionymi w celach lekcji<br />
Uczeń:<br />
• charakteryzuje pozycję poszczególnych grup<br />
społecznych w państwie egipskim;<br />
• przedstawia osiągnięcia kultury i cechy<br />
charakterystyczne sztuki starożytnego<br />
Egiptu;<br />
• charakteryzuje religię egipską i jej związki<br />
z funkcjonowaniem państwa;<br />
AUTOR: Agnieszka Żuberek<br />
20<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Temat lekcji Cele lekcji Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe<br />
6. Fenicjanie i lud<br />
Izraela<br />
7. Starożytne<br />
cywilizacje Indii<br />
i Chin<br />
• wymienia osiągnięcia cywilizacyjne starożytnych<br />
Egipcjan;<br />
Terminy: faraon, hieroglify, mumifikacja, synkretyzm<br />
Uczeń:<br />
• przestawia organizację polityczną Fenicji;<br />
• charakteryzuje gospodarkę i osiągnięcia<br />
cywilizacyjne Fenicjan;<br />
• przedstawia rolę Kartaginy w dziejach kolonizacji<br />
fenickiej;<br />
• przedstawia zasady judaizmu;<br />
• wymienia symbole ważne dla religii żydowskiej;<br />
• przedstawia dzieje starożytnego Izraela<br />
Terminy: monoteizm, Tora, Talmud, Biblia, prorok,<br />
Arka Przymierza, synagoga, rabin, diaspora, szabat<br />
Postacie: Abraham, Mojżesz, Dawid, Salomon<br />
Uczeń:<br />
• charakteryzuje cywilizację doliny Indusu;<br />
• przedstawia podział społeczeństwa starożytnych<br />
Indii;<br />
• porównuje systemy religijne starożytnych Indii;<br />
• przedstawia osiągnięcia kultury starożytnych Indii;<br />
• przedstawia zasady konfucjanizmu i wyjaśnia jego<br />
wpływ na funkcjonowanie państwa;<br />
• przedstawia zasady taoizmu;<br />
• wymienia osiągnięcia starożytnej cywilizacji chińskiej;<br />
• porównuje ustroje starożytnych Indii i Chin<br />
Terminy: Wedy, warna, kasta, jedwabny szlak,<br />
sanskryt, brahmi, braminizm, hinduizm, buddyzm,<br />
taoizm, konfucjanizm, reinkarnacja, nirwana<br />
• wymienia przykładowe osiągnięcia kultury<br />
egipskiej, w tym pismo;<br />
• charakteryzuje gospodarkę starożytnego Egiptu<br />
z uwzględnieniem roli warunków naturalnych<br />
Uczeń:<br />
• wskazuje na mapie obszary Palestyny<br />
i najważniejsze miasta Fenicji (Tyr, Sydon, Byblos)<br />
oraz Kartaginę;<br />
• wymienia zasady judaizmu;<br />
• posługuje się terminami: judaizm, Tora, Arka<br />
Przymierza, mesjasz, prorok, monoteizm, Talmud;<br />
• przedstawia polityczną rolę Kartaginy w dziejach<br />
kolonizacji fenickiej;<br />
• przedstawia dzieje starożytnego Izraela<br />
w kontekście biblijnych postaci Mojżesza, Dawida<br />
i Salomona<br />
Uczeń:<br />
• wskazuje na mapie obszary starożytnych cywilizacji<br />
Indii i Chin oraz miasta Mohendżo-Daro i Harappę;<br />
• przedstawia podstawowe zasady hinduizmu,<br />
buddyzmu, taoizmu i konfucjanizmu;<br />
• przedstawia podziały społeczeństwa starożytnych<br />
Indii, posługując się terminami warna i kasta;<br />
• wymienia przykładowe osiągnięcia cywilizacji<br />
starożytnych Indii i Chin<br />
• zna sposoby przedstawiania bogów w starożytnym<br />
Egipcie i rozpoznaje przykładowe wizerunki tych<br />
bóstw;<br />
• przedstawia związki między religią, sztuką i władzą<br />
w starożytnym Egipcie (np. mumifikacja zwłok,<br />
piramidy, faraon jako syn boga);<br />
• wyjaśnia, dlaczego w starożytnym Egipcie kapłani<br />
zajmowali wysoką pozycję w hierarchii społecznej;<br />
• zna symbole władzy faraona i porównuje<br />
je z insygniami władzy monarszej<br />
charakterystycznymi dla starożytnej Mezopotamii<br />
Uczeń:<br />
• przestawia rolę Fenicjan w starożytnym świecie<br />
śródziemnomorskim;<br />
• przedstawia dzieje Izraela w kontekście biblijnej<br />
postaci Abrahama i niewoli babilońskiej;<br />
• wymienia symbole ważne dla judaizmu i wyjaśnia<br />
ich znaczenie;<br />
• wyjaśnia różnicę między świątynią jerozolimską<br />
a synagogą;<br />
• przedstawia znaczenie języka hebrajskiego<br />
w dziejach Żydów;<br />
• posługuje się poprawnie wszystkimi terminami<br />
wymienionymi w celach lekcji<br />
Uczeń:<br />
• charakteryzuje cywilizację doliny Indusu;<br />
• porównuje hinduizm i buddyzm;<br />
• wyjaśnia związki konfucjanizmu z funkcjonowaniem<br />
państwa;<br />
• wymienia osiągnięcia starożytnych cywilizacji Indii<br />
i Chin;<br />
• przedstawia zmiany sytuacji politycznej<br />
w starożytnych Chinach;<br />
• wymienia dzieła piśmiennictwa starożytnych Indii;<br />
• porównuje ustroje starożytnych Indii i Chin;<br />
• przedstawia rolę Ariów w historii starożytnych Indii<br />
Postacie: Budda, Konfucjusz, Aśoka<br />
AUTOR: Agnieszka Żuberek<br />
21<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Przedmiotowy system oceniania. Klasa 1. Zakres rozszerzony<br />
Tematy 1.–7.<br />
Temat lekcji<br />
Ocena<br />
dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra<br />
1. <strong>Historia</strong> –<br />
periodyzacja,<br />
źródła<br />
Uczeń:<br />
• formułuje definicje terminów<br />
historia i prehistoria;<br />
• wymienia różne rodzaje źródeł<br />
historycznych<br />
Uczeń:<br />
• podaje przykłady źródeł<br />
historycznych należących do<br />
różnych kategorii;<br />
• przedstawia periodyzację dziejów<br />
wraz z cezurami poszczególnych<br />
epok<br />
I. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu<br />
Uczeń:<br />
• wyjaśnia problemy, które wiążą się<br />
z podziałem dziejów na epoki;<br />
• zwraca uwagę na wewnętrzne<br />
podziały w ramach poszczególnych<br />
epok;<br />
• wyjaśnia, na czym polega krytyka<br />
źródła historycznego;<br />
• wyjaśnia rolę archeologii<br />
w poznawaniu dziejów<br />
Uczeń:<br />
• wyjaśnia termin historiografia;<br />
• wyjaśnia, na czym polega krytyka<br />
wewnętrzna i krytyka zewnętrzna źródła<br />
oraz dlaczego są one ona niezbędnym<br />
elementem interpretacji źródła;<br />
• przedstawia, na czym mogą polegać<br />
fałszerstwa źródeł historycznych<br />
2. Źródła<br />
do historii<br />
starożytnej<br />
Uczeń:<br />
• wymienia różne rodzaje źródeł<br />
do historii starożytnej i podaje<br />
przykłady źródeł należących<br />
do różnych kategorii;<br />
• wymienia materiały piśmienne<br />
wykorzystywane w starożytności<br />
i podaje przykłady języków,<br />
w których spisano źródła do tej<br />
epoki<br />
Uczeń:<br />
• wyjaśnia, z jakimi problemami<br />
stykają się historycy badający dzieje<br />
starożytne;<br />
• wymienia metody datowania źródeł<br />
do historii starożytnej;<br />
• przedstawia rolę archeologii<br />
w badaniach nad starożytnością<br />
Uczeń:<br />
• rozpoznaje różne sposoby datacji<br />
stosowane w źródłach do historii<br />
starożytnej;<br />
• zna różnice między kalendarzem<br />
słonecznym i księżycowym;<br />
• podaje przykłady wydarzeń, od<br />
których w starożytności liczono<br />
czas<br />
Uczeń:<br />
• wyjaśnia, czym zajmują się nauki<br />
pomocnicze historii, i wymienia te<br />
z nich, które odgrywają ważną rolę<br />
w badaniach nad starożytnością<br />
3. Najdawniejsze<br />
dzieje człowieka<br />
Uczeń:<br />
• wskazuje na mapie tereny Żyznego<br />
Półksiężyca;<br />
• wyjaśnia, na czym polegało<br />
przejście od koczowniczego do<br />
osiadłego trybu życia i umiejscawia<br />
w czasie ten proces;<br />
• wskazuje kolejne przemiany<br />
cywilizacyjne związane<br />
z wykorzystywaniem metali<br />
Uczeń:<br />
• wyjaśnia termin antropogeneza;<br />
• przedstawia, jak żyli ludzie<br />
w okresach paleolitu i neolitu,<br />
używając nazw tych epok;<br />
• wymienia przykłady dzieł sztuki<br />
z epoki paleolitu;<br />
• umiejscawia w czasie rewolucję<br />
neolityczną i dostrzega, że jest to<br />
proces długotrwały;<br />
Uczeń:<br />
• przedstawia proces antropogenezy;<br />
• posługuje się poprawnie terminem<br />
rewolucja neolityczna;<br />
• wymienia przyczyny i skutki<br />
rewolucji neolitycznej;<br />
• charakteryzuje kolejne epoki<br />
w rozwoju cywilizacyjnym (od<br />
paleolitu do epoki żelaza)<br />
Uczeń:<br />
• dzieli przyczyny i skutki rewolucji<br />
neolitycznej na społeczne, gospodarcze<br />
i kulturowe;<br />
• wskazuje na mapie najstarsze znane<br />
nam osady neolityczne oraz podaje<br />
przybliżony czas ich powstania;<br />
• charakteryzuje warunki naturalne<br />
obszarów, na których powstały<br />
najstarsze znane nam osady neolityczne<br />
(Jerycho i Çatalhöyük);<br />
AUTOR: Agnieszka Żuberek<br />
22<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Temat lekcji<br />
Ocena<br />
dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra<br />
• umiejscawia w czasie kolejne epoki<br />
(od paleolitu do epoki żelaza)<br />
• charakteryzuje grupy językowe<br />
indoeuropejską i semicką w kontekście<br />
prehistorii i starożytności<br />
4. Starożytna<br />
cywilizacja<br />
Mezopotamii<br />
i pierwsze imperia<br />
Uczeń:<br />
• wskazuje na mapie obszary<br />
Mezopotamii, przykładowe miasta<br />
sumeryjskie (Ur, Uruk) i zasięg<br />
imperium perskiego;<br />
• rozumie i poprawnie stosuje<br />
terminy: system irygacyjny, pismo<br />
klinowe, politeizm, urbanizacja,<br />
Kodeks Hammurabiego, imperium,<br />
despotia wschodnia<br />
Uczeń:<br />
• wymienia w kolejności<br />
chronologicznej różne cywilizacje /<br />
państwa, które istniały w na<br />
obszarze starożytnej Mezopotamii<br />
(cywilizacja Sumerów, Asyria,<br />
Babilonia, Persja);<br />
• charakteryzuje wierzenia<br />
starożytnych ludów Mezopotamii;<br />
• przedstawia ustrój despotii<br />
wschodniej i organizację imperium<br />
perskiego<br />
Uczeń:<br />
• wymienia osiągnięcia cywilizacji<br />
starożytnej Mezopotamii;<br />
• wymienia przyczyny upadku<br />
imperiów w Mezopotamii;<br />
• przedstawia podziały społeczeństwa<br />
Babilonii w czasach Hammurabiego;<br />
• formułuje zasadę prawną, na której<br />
opierał się Kodeks Hammurabiego<br />
• umiejscawia w czasie i przestrzeni<br />
imperium Sargona Wielkiego;<br />
• przedstawia relacje władca–bóstwo<br />
(bóstwa) w starożytnej Mezopotamii;<br />
• wymienia insygnia władzy monarszej<br />
w starożytnej Mezopotamii;<br />
• porównuje osiągnięcia cywilizacji<br />
różnych ludów starożytnej Mezopotamii<br />
• poprawnie posługuje się wszystkimi<br />
terminami wymienionymi w celach lekcji<br />
(system irygacyjny, politeizm, ziggurat,<br />
pismo klinowe, ustrój teokratyczny,<br />
despotia wschodnia, satrapia,<br />
urbanizacja)<br />
5. Egipt faraonów Uczeń:<br />
• wskazuje na mapie obszary<br />
starożytnego Egiptu<br />
z uwzględnieniem podziału na<br />
Górny i Dolny Egipt;<br />
• wie, kto to był faraon;<br />
• wymienia przykładowych bogów<br />
egipskich<br />
Uczeń:<br />
• przedstawia strukturę społeczną<br />
starożytnego Egiptu;<br />
• charakteryzuje ustrój polityczny<br />
starożytnego Egiptu;<br />
• wymienia przykładowe osiągnięcia<br />
kultury egipskiej, w tym pismo;<br />
• charakteryzuje gospodarkę<br />
starożytnego Egiptu<br />
z uwzględnieniem roli warunków<br />
naturalnych<br />
Uczeń:<br />
• charakteryzuje pozycję<br />
poszczególnych grup społecznych<br />
w państwie egipskim;<br />
• przedstawia osiągnięcia kultury<br />
i cechy charakterystyczne sztuki<br />
starożytnego Egiptu;<br />
• charakteryzuje religię egipską<br />
i jej związki z funkcjonowaniem<br />
państwa;<br />
• zna sposoby przedstawiania bogów<br />
w starożytnym Egipcie i rozpoznaje<br />
przykładowe wizerunki tych bóstw<br />
Uczeń:<br />
• przedstawia związki między religią,<br />
sztuką i władzą w starożytnym Egipcie<br />
(np. mumifikacja zwłok, piramidy, faraon<br />
jako syn boga);<br />
• wyjaśnia, dlaczego w starożytnym<br />
Egipcie kapłani zajmowali wysoką<br />
pozycję w hierarchii społecznej;<br />
• zna symbole władzy faraona i porównuje<br />
je z insygniami władzy monarszej<br />
charakterystycznymi dla starożytnej<br />
Mezopotamii<br />
6. Fenicjanie i lud<br />
Izraela<br />
Uczeń:<br />
• wskazuje na mapie obszary<br />
Palestyny i najważniejsze miasta<br />
Fenicji (Tyr, Sydon, Byblos) oraz<br />
Kartaginę;<br />
• wymienia zasady judaizmu;<br />
Uczeń:<br />
• przedstawia polityczną rolę<br />
Kartaginy w dziejach kolonizacji<br />
fenickiej;<br />
• przedstawia dzieje starożytnego<br />
Izraela w kontekście biblijnych<br />
postaci Mojżesza, Dawida i Salomona<br />
Uczeń:<br />
• przestawia rolę Fenicjan<br />
w starożytnym świecie<br />
śródziemnomorskim;<br />
• przedstawia dzieje Izraela<br />
w kontekście biblijnej postaci<br />
Abrahama i niewoli babilońskiej;<br />
Uczeń:<br />
• wymienia symbole ważne dla judaizmu<br />
i wyjaśnia ich znaczenie;<br />
• wyjaśnia różnicę między świątynią<br />
jerozolimską a synagogą;<br />
• przedstawia znaczenie języka<br />
hebrajskiego w dziejach Żydów;<br />
AUTOR: Agnieszka Żuberek<br />
23<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Temat lekcji<br />
7. Starożytne<br />
cywilizacje Indii<br />
i Chin<br />
Ocena<br />
dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra<br />
• posługuje się terminami: judaizm,<br />
Tora, Arka Przymierza, mesjasz,<br />
prorok, monoteizm, Talmud<br />
• posługuje się terminami: rabin,<br />
synagoga, świątynia jerozolimska<br />
• posługuje się poprawnie wszystkimi<br />
terminami wymienionymi w celach<br />
lekcji (monoteizm, Tora, Talmud, Biblia,<br />
prorok, Arka Przymierza, synagoga, rabin,<br />
diaspora, szabat)<br />
Uczeń:<br />
• wskazuje na mapie obszary<br />
starożytnych cywilizacji Indii i Chin<br />
oraz miasta Mohendżo-Daro<br />
i Harappę;<br />
• przedstawia podstawowe zasady<br />
hinduizmu, buddyzmu, taoizmu<br />
i konfucjanizmu<br />
Uczeń:<br />
• przedstawia podziały społeczeństwa<br />
starożytnych Indii, posługując się<br />
terminami warna i kasta;<br />
• wymienia przykładowe osiągnięcia<br />
cywilizacji starożytnych Indii i Chin<br />
Uczeń:<br />
• charakteryzuje cywilizację doliny<br />
Indusu;<br />
• porównuje hinduizm i buddyzm;<br />
• wyjaśnia związki konfucjanizmu<br />
z funkcjonowaniem państwa;<br />
• wymienia osiągnięcia starożytnych<br />
cywilizacji Indii i Chin<br />
Uczeń:<br />
• przedstawia zmiany sytuacji politycznej<br />
w starożytnych Chinach;<br />
• wymienia dzieła piśmiennictwa<br />
starożytnych Indii;<br />
• porównuje ustroje starożytnych Indii<br />
i Chin;<br />
• przedstawia rolę Ariów w historii<br />
starożytnych Indii<br />
AUTOR: Agnieszka Żuberek<br />
24<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
SCENARIUSZ LEKCJI 1.<br />
TEMAT: HISTORIA – PERIODYZACJA, ŹRÓDŁA<br />
(1 godz.)<br />
Treści nauczania – wymagania szczegółowe podstawy programowej<br />
I. <strong>Historia</strong> jako nauka. Uczeń:<br />
zakres podstawowy<br />
1) definiuje podstawowe pojęcia (prehistoria, historia, historiografia, źródło historyczne);<br />
2) rozpoznaje rodzaje źródeł historycznych;<br />
3) przedstawia periodyzację dziejów powszechnych i ojczystych.<br />
zakres rozszerzony<br />
2) wyjaśnia zasady krytycznej analizy i interpretacji różnych rodzajów źródeł historycznych.<br />
Główny cel lekcji<br />
Zrozumienie przez uczniów:<br />
• potrzeby prowadzenia badań historycznych;<br />
• specyfiki poznania historycznego;<br />
• podstawowych kategorii pojęciowych i wymogów związanych z badaniami historycznymi.<br />
Cele operacyjne lekcji<br />
Po lekcji uczeń:<br />
• rozróżnia oraz stosuje pojęcia – historia, prehistoria, cezura, periodyzacja, kultura duchowa, kultura materialna, starożytność,<br />
antyk, starożytność klasyczna, średniowiecze, epoka nowożytna, długi wiek XIX, epoka najnowsza;<br />
• podaje przykłady faktów, zjawisk, procesów historycznych;<br />
• definiuje pojęcie: źródło historyczne;<br />
• rozróżnia poszczególne typy źródeł historycznych i podaje ich przykłady;<br />
• wymienia nauki pomocnicze historii;<br />
• wymienia kolejne etapy pracy badawczej historyka i wyjaśnia ich cel;<br />
• odróżnia w tekście narracji historycznej hipotezę od tezy;<br />
• uzasadnia stosowanie cezur w podziale dziejów na epoki i sam je stosuje;<br />
• rozróżnia epoki historyczne i wskazuje na różnice między charakterystycznymi dla każdej z nich typami źródeł i wytworami<br />
kultury materialnej;<br />
• zna i wyjaśnia przyczyny różnic w periodyzacji dziejów Europy Zachodniej i Polski;<br />
• uzasadnia przydatność prowadzenia badań historycznych.<br />
Środki dydaktyczne<br />
• Podręcznik, s. 6–14.<br />
• Multibook. Zakres rozszerzony, s. 6–14.<br />
• Karty pracy.<br />
Przebieg lekcji<br />
Wprowadzenie<br />
Nauczyciel wyjaśnia znaczenie lekcji dotyczącej metod badawczych historii:<br />
• zdolność posługiwania się pewnymi pojęciami (wymienionymi w celach lekcji) jest ważna dla człowieka żyjącego w historycznie<br />
ukształtowanym społeczeństwie;<br />
• znajomość tych pojęć jest także niezbędna do zrozumienia i wykonania zadań z arkuszy maturalnych z historii;<br />
• wiedzę o istocie badań historycznych oraz o źródłach historycznych uczniowie będą wykorzystywać nie tylko na tej lekcji,<br />
lecz także – w różnym stopniu – na dalszych etapach edukacji oraz w życiu zawodowym.<br />
Zagadnienie 1. Czym jest historia?<br />
Uczniowie na podstawie podręcznika (s. 6) określają, czym zajmuje się historia, a czym prehistoria.<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
25<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Nauczyciel wyjaśnia na przykładach relacje między pojęciami: historia – narracja historyczna – historiografia; wydarzenie<br />
(fakt historyczny) – zjawisko historyczne – proces historyczny.<br />
Nauczyciel może zwrócić uwagę na różne rozumienie słowa historia: gdy stwierdzamy – to już historia – mamy na myśli<br />
coś, co się skończyło i się nie powtórzy; mówiąc – to jest historia związku Polski z Litwą – odnosimy te słowa do narracji<br />
historycznej (dzieła historycznego, opisu). Każda narracja historyczna jest konstrukcją, w której historyk wybiera i interpretuje<br />
poświadczone źródłowo fakty (wydarzenia) z przeszłości. Termin historiografia oznacza piśmiennictwo historyczne (dziejopisarstwo),<br />
ogół prac historycznych. Rozumienie pojęcia fakt ulegało w nauce historycznej dużym zmianom. Pod koniec<br />
XIX wieku historycy definiowali fakt bardzo wąsko jako izolowaną cegiełkę przeszłej rzeczywistości (np. chrzest Mieszka I,<br />
koronacja Bolesława Chrobrego). W historiografii postmodernistycznej nazywa się faktem każdą spójną konstrukcję historyczną<br />
(np. powstawanie folwarków, kolonizację na prawie niemieckim). Słowem zjawisko określamy rozproszone w czasie<br />
lub przestrzeni jednorodne działania, postawy (np. psucie monety przez władców, komercjalizację sztuki). Procesy historyczne<br />
są to wydzielane i nazywane przez badaczy zespoły wydarzeń historycznych, powiązanych ze sobą przyczynowo, o rozległym<br />
zasięgu czasowym lub przestrzennym (np. proces wprowadzania w życie decyzji soboru trydenckiego, proces sekularyzacji<br />
państw zakonnych nad Bałtykiem). Warto zwrócić uwagę, że np. sekularyzację państw zakonnych możemy traktować jako<br />
zjawisko (gdy opisujemy jej wewnętrzną strukturę – zależność różnych elementów składowych) lub jako proces (określamy<br />
wtedy genezę, początek, przebieg i zakończenie).<br />
Zagadnienie 2. Dlaczego badamy dzieje ludzkości?<br />
Nauczyciel przypomina uczniom, że każdy człowiek uczestniczy w życiu jakichś grup, a zbiorowa pamięć tych grup staje się<br />
częścią jego własnej pamięci. W rozmowie z uczniami wskazuje przykłady bliskich uczniom społeczności, których dokonania<br />
zapewne trwają w pamięci młodych ludzi (np. rodzina, klub sportowy i jego kibice). Nauczyciel podkreśla, że pamięć jest<br />
spoiwem każdej zbiorowości – rodzinnej, koleżeńskiej, klubowej, lokalnej, narodowej czy państwowej. Pozwala ich członkom<br />
porozumiewać się, czuć się w grupie bezpiecznie oraz realizować wspólne cele. Dlatego staramy się jak najlepiej poznać<br />
zbiorową pamięć, czyli historię naszej małej ojczyzny (miejscowości, regionu), wielkiej Ojczyzny – Polski, ale też Europy<br />
(należymy do politycznej, gospodarczej i kulturowej wspólnoty Europejczyków) oraz świata (w dobie globalizacji na nasze<br />
życie wpływają wydarzenia zachodzące na innych kontynentach, a ogólnoświatowe problemy, takie jak globalne ocieplenie,<br />
można rozwiązać, jedynie działając w interesie całej wspólnoty ludzkiej).<br />
Zagadnienie 3. Dlaczego dzielimy przeszłość na epoki? Jakie epoki widzieli w dziejach historycy?<br />
Nauczyciel w rozmowie z uczniami wskazuje, że historia jest nauką zajmującą się zmianami w życiu ludzkich społeczności<br />
dokonującymi się w czasie. Wykrywając przyczyny, przebieg oraz skutki zmian, zauważamy wydarzenia mniej i bardziej doniosłe,<br />
w tym te najbardziej znaczące – przełomowe, stanowiące dziejowe cezury (czyli wyznaczające koniec jednej i początek<br />
następnej epoki). Nauczyciel odnosi się do osobistych doświadczeń uczniów, rozmawiając z nimi o tym, które wydarzenia były<br />
cezurami w ich własnym życiu. Dlaczego te właśnie wydarzenia stały się cezurami? Które wydarzenia stały się cezurami w życiu<br />
ich rodzin? Czy mogą wskazać jakieś cezury w dziejach swojej miejscowości, w dziejach Polski, Europy, świata?<br />
Uczniowie odnajdują w tekście podręcznika (s. 6–9) i wypisują (na tablicy oraz w zeszytach) w formie taśmy chronologicznej<br />
kolejne epoki historyczne i wydarzenia, które stanowią cezury wyznaczające te okresy, a następnie wykonują zadanie z kart pracy<br />
(karta pracy do lekcji 1.).<br />
Nauczyciel definiuje pojęcie periodyzacja, a następnie w rozmowie z uczniami wyjaśnia sens wprowadzania podziału dziejów<br />
na epoki, zwraca uwagę na cechy charakterystyczne epok na podstawie wykonanych przez uczniów kart pracy, sprawdzając<br />
jednocześnie poprawność wykonania kart pracy. Podkreśla przy okazji dyskusyjność cezur proponowanych przez historyków, co<br />
wynika z faktu, że poszczególni badacze kładą nacisk na różne dziedziny życia ludzi (przemiany społeczne, dzieje kultury czy<br />
gospodarki) lub inaczej oceniają pewne wydarzenia. Stąd np. tak wiele propozycji cezur wyznaczających koniec średniowiecza.<br />
Zagadnienie 4. Czym są źródła historyczne? Jakie są ich typy? Dlaczego warto analizować źródła?<br />
Nauczyciel wraz z uczniami definiuje pojęcie: źródło historyczne.<br />
Uczniowie odczytują z podręcznika (s. 10) przykładową klasyfikację źródeł.<br />
Nauczyciel wyjaśnia, że jest to jedna z możliwych klasyfikacji źródeł, a ich wielość i różnorodność wynika z rozmaitych<br />
kryteriów podziału przyjmowanych przez różnych historyków. Klasyfikacje takie są potrzebne, gdyż w obrębie<br />
poszczególnych grup źródeł stosujemy nieco inne procedury badawcze. Na przykład w warsztacie badacza starożytności<br />
szczególne miejsce zajmują inskrypcje, czyli napisy wyryte na twardym materiale, oraz teksty zapisane na<br />
papirusie. Z kolei mediewista (badacz średniowiecza) często korzysta z tekstów hagiograficznych, roczników, kronik<br />
i dokumentów pergaminowych. Badacz epoki nowożytnej spotyka się w większym niż badacze epok wcześniejszych stopniu<br />
z aktami wytworzonymi przez instytucje państwowe oraz z tekstami drukowanymi. Z kolei począwszy od wieku XIX,<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
26<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
pojawiają się nieznane wcześniej typy materiałów, jak: fotografie, nagrania dźwiękowe i filmy. Duże znaczenie ma też prasa.<br />
W trakcie omawiania poszczególnych charakterystycznych materiałów źródłowych nauczyciel może odwołać się do ilustracji<br />
zawartych w kartach pracy.<br />
Nauczyciel przypomina uczniom, że historycy badają dzieje ludzkie od powstania pisma, ale nie oznacza to, że nie interesują<br />
ich źródła niepisane. W pracy ze źródłami badacze korzystają z dorobku innych dyscyplin naukowych, np. historii sztuki,<br />
socjologii, psychologii, antropologii, językoznawstwa czy geografii i paleobotaniki. Szczególne miejsce w warsztacie historyka<br />
badającego starożytność i średniowiecze zajmuje archeologia. Badaniem epok przed wynalezieniem pisma zajmuje się<br />
archeologia pradziejowa, natomiast archeologia historyczna dostarcza informacji historykom.<br />
Uczniowie odszukują na wykonanych wcześniej kartach pracy (lub w podręczniku) przykłady różnych typów źródeł do epok<br />
starożytności i średniowiecza.<br />
Nauczyciel wyjaśnia, że jedno źródło może czasem należeć do kilku kategorii. Przykładowo stela z kodeksem Hammurabiego<br />
(podręcznik, s. 37) w części dolnej jest źródłem pisanym normatywnym (wyryty tekst praw), a w części górnej – źródłem<br />
niepisanym, ikonograficznym (płaskorzeźba ukazująca wygląd władcy, wyobrażenie boga Słońca, insygnia władzy). Podobnie<br />
reklama XIX-wieczna częściowo jest źródłem pisanym, częściowo zaś ikonograficznym. Z kolei tekst Starego Testamentu<br />
(podręcznik, s. 73) jest zarówno źródłem opisowo-narracyjnym (opowieść o dziejach Izraela), jak i dokumentowym (zapis<br />
praw przekazanych Izraelitom przez Jahwe).<br />
Nauczyciel wyjaśnia, że analizowanie rozmaitych źródeł pozwoli uczniom ćwiczyć umiejętność krytycznego odnoszenia się<br />
do wszelkiego rodzaju przekazów: odróżniania opinii od faktów, odkrywania przemilczeń i kłamstw, zauważania różnych<br />
punktów widzenia itp. Są to umiejętności niezbędne współczesnemu człowiekowi, do którego – za pośrednictwem telewizji,<br />
radia, prasy czy internetu – nieustannie docierają tysiące informacji.<br />
Zagadnienie 5. Etapy badania historycznego<br />
Nauczyciel omawia etapy pracy historyka:<br />
I. krytyka stanu badań i kwestionariusz badawczy;<br />
II. wybór źródeł i ocena ich przydatności do badania określonego zagadnienia;<br />
III. analiza źródeł i ich interpretacja;<br />
IV. rekonstrukcja przeszłości oraz wyjaśnianie odtworzonych faktów i zjawisk.<br />
Uczniowie na podstawie podręcznika (s. 12) wymieniają i charakteryzują etapy analizy źródła (należącej do III etapu pracy<br />
historyka) – krytyka zewnętrzna, krytyka wewnętrzna, interpretacja.<br />
Nauczyciel formułuje problem: Dlaczego stawiamy pytanie o wiarygodność źródła? Na czym polega ocena jego wiarygodności?<br />
Uczniowie odpowiadają na postawione przez nauczyciela pytania. [Analizując źródło, trzeba liczyć się z tym, że jego autor z jakichś<br />
powodów nie mógł lub nie chciał przekazać prawdy, świadomie lub nieświadomie przedstawiał fałszywe informacje. Musimy<br />
więc zastanowić się, czy autor nie kłamie, nie jest stronniczy, nie podporządkowuje treści formie dzieła, nie pomija niewygodnych<br />
dla siebie faktów itd.]<br />
Nauczyciel jako ilustrację do tej dyskusji pokazuje przykład sfałszowanego zdjęcia Józefa Stalina z Mikołajem Jeżowem<br />
zamieszczonego w podręczniku na s. 12.<br />
Nauczyciel podkreśla, że wiedza o przeszłości jest zawsze fragmentaryczna, a obraz przeszłości stworzony na podstawie<br />
źródeł jest konstrukcją naukową i podlega dyskusji; w historii nie ma prawd ostatecznych są jedynie te lepiej i gorzej udokumentowane<br />
źródłowo. Badacze formułują dwa typy twierdzeń dotyczących przeszłości – hipotezy i tezy:<br />
• hipoteza (gr. hypothesis – przypuszczenie) – założenie oparte na prawdopodobieństwie, wymagające sprawdzenia;<br />
• teza (gr. thesis – twierdzenie, założenie) – twierdzenie, które zostało sformułowane przez badacza na podstawie określonych<br />
przesłanek i które zostało przez niego dowiedzione, udowodnione.<br />
Nauczyciel wskazuje przykłady hipotez w podręczniku (np. s. 26, podpis do ilustracji – hipoteza dotycząca znaczenia malowideł<br />
w jaskiniach; w tekście głównym – hipoteza dotycząca funkcji malowideł w jaskiniach).<br />
Uczniowie odpowiadają na pytanie: Dlaczego autor nie mógł w tych kwestiach przedstawić tez? [Nie mamy źródeł, które<br />
pozwoliłyby na zweryfikowanie takich tez.]<br />
Podsumowanie lekcji<br />
Uczniowie odpowiadają na pytania:<br />
• Dlaczego uczymy się historii?<br />
• Skąd czerpiemy informacje na temat przeszłości?<br />
• Jakich zasad musimy przestrzegać, dążąc do poznania przeszłości?<br />
• Czy jesteśmy w stanie poznać prawdę o przeszłości? (odpowiedzi z uzasadnieniami).<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
27<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Propozycja pracy domowej<br />
Uczniowie dostają do wykonania kartę pracy zawierającą pierwszą strona „Kurjera Warszawskiego”: wydanie poranne. R. 98,<br />
1918, nr 312 wraz z pytaniami:<br />
• Określ, jaki to typ źródła. [Jest to pierwsza strona gazety, a więc źródło pisane relacyjne.]<br />
• Kiedy powstało analizowane źródło? W którym wieku? [Gazeta został wydana rano 11 listopada 1918 roku, a więc w I połowie<br />
XX wieku.]<br />
• Jakie informacje zawarte w źródle zwracają twoją uwagę?<br />
• Które z nich prezentują fakty, a które opinie?<br />
• Jak oceniasz wiarygodność źródła?<br />
• Na jakie pytania pozwala ono odpowiedzieć?<br />
• Sformułuj tezę i hipotezę dotyczącą treści źródła.<br />
Literatura przedmiotu<br />
E. Carr, <strong>Historia</strong>. Czym jest?, Warszawa 1999; J.H. Arnold, <strong>Historia</strong>, Warszawa 2001; J. Strzelczyk, <strong>Historia</strong> powszechna. Średniowiecze,<br />
Poznań 2001 (wstęp, rozdział I); J. Topolski, Od Achillesa do Béatrice de Planissolles. Zarys historii historiografii,<br />
Warszawa 1998; J. Topolski, Wprowadzenie do historii, Poznań 1998; M. Bloch, Pochwała historii, czyli o zawodzie historyka,<br />
Kęty 2009; F. Braudel, <strong>Historia</strong> i trwanie, Warszawa 1999; Fałszerstwa i manipulacje w przeszłości i wobec przeszłości, red. J. Olko,<br />
Warszawa 2012.<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
28<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
SCENARIUSZ LEKCJI 4.<br />
TEMAT: STAROŻYTNA CYWILIZACJA MEZOPOTAMII I PIERWSZE IMPERIA<br />
(1–2 godz.)<br />
Treści nauczania – wymagania szczegółowe podstawy programowej<br />
II. Pradzieje i historia starożytnego Wschodu. Uczeń:<br />
zakres podstawowy<br />
2) porównuje uwarunkowania geograficzne rozwoju cywilizacji na Bliskim i Dalekim Wschodzie;<br />
3) charakteryzuje organizację państw i strukturę społeczeństw w cywilizacjach starożytnego Bliskiego Wschodu;<br />
4) rozpoznaje najważniejsze osiągnięcia kulturowe starożytnych cywilizacji Bliskiego i Dalekiego Wschodu;<br />
5) charakteryzuje wierzenia ludów tworzących cywilizacje starożytnego Bliskiego i Dalekiego Wschodu, z uwzględnieniem<br />
judaizmu.<br />
zakres rozszerzony<br />
2) charakteryzuje organizację państw i strukturę społeczeństw w cywilizacjach starożytnego Dalekiego Wschodu;<br />
3) porównuje systemy prawne i etyczne cywilizacji starożytnego Bliskiego i Dalekiego Wschodu.<br />
Główny cel lekcji<br />
Zrozumienie przez uczniów:<br />
• znaczenia powstania miast i wynalezienia pisma;<br />
• ustroju pierwszych państw i imperiów Bliskiego Wschodu;<br />
• charakteru władzy w despotii wschodniej.<br />
Cele operacyjne lekcji<br />
Po lekcji uczeń:<br />
• wyjaśnia pojęcia: cywilizacja, irygacje, Mezopotamia, miasto-państwo, imperium, ustrój teokratyczny (teokracja), satrapia,<br />
despotia wschodnia (despotyzm teokratyczny), ziggurat;<br />
• wymienia najważniejsze osiągnięcia ludów Bliskiego Wschodu (miasto, pismo, systemy prawa, nauka);<br />
• wymienia największe państwa starożytnego Bliskiego Wschodu (babilońskie, asyryjskie, egipskie, perskie, nowoasyryjskie,<br />
nowobabilońskie) oraz sytuuje je w czasie i przestrzeni (lokalizuje na mapie);<br />
• odróżnia miasta-państwa od większych organizmów państwowych i imperiów;<br />
• wyjaśnia doniosłość rewolucji urbanistycznej i wynalezienia pisma;<br />
• wyjaśnia znaczenie prawodawstwa oraz komunikacji dla funkcjonowania państw starożytnego Bliskiego Wschodu;<br />
• wymienia twórców potęgi perskiej;<br />
• porównuje imperium perskie z wcześniejszymi państwami Bliskiego Wschodu.<br />
Środki dydaktyczne<br />
• Podręcznik, s. 32–42.<br />
• Multibook. Zakres rozszerzony, s. 32–42.<br />
• Karty pracy.<br />
• Mapa fizyczna obszarów Bliskiego Wschodu (atlas geograficzny lub mapa ścienna).<br />
Przebieg lekcji<br />
Przypomnienie<br />
Uczniowie przypominają sobie:<br />
• osiągnięcia ludzi w epokach paleolitu i neolitu (ze zwróceniem uwagi na rewolucję neolityczną) oraz przybliżoną datację<br />
tych osiągnięć, ze szczególnym uwzględnieniem metalurgii.<br />
Wprowadzenie<br />
Nauczyciel zapowiada, że tematem lekcji będą pierwsze cywilizacje i dlatego kluczowe jest najpierw poznanie znaczenia<br />
tego terminu.<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
29<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Uczniowie analizują różne znaczenia pojęcia cywilizacja (podręcznik, s. 32), rozróżniając jego szersze i węższe zastosowania.<br />
Nauczyciel zapowiada, że badając najstarsze cywilizacje, będą posługiwać się najszerszą definicją tego pojęcia. Następnie<br />
(odwołując się do lekcji wiedzy o społeczeństwie w szkole podstawowej) formułuje wspólnie z uczniami definicję pojęcia państwo<br />
(np. „Państwo jest organizacją polityczną, mającą suwerenne władze i określone terytorium. Przynależność do państwa<br />
ma charakter sformalizowany. Państwo jest organizacją przymusową. […] państwo, by istnieć, musi spełniać trzy warunki:<br />
mieć określone terytorium, ludność i suwerenne władze” 1 ).<br />
Nauczyciel wyjaśnia, że pojęcie suwerenności zostało sformułowane w XVI wieku (uczniowie zajmą się nim na lekcjach<br />
poświęconych historii nowożytnej), nie będzie więc brane pod uwagę w rozważaniach o państwach starożytnych. Natomiast<br />
przy porównywaniu organizmów państwowych starożytności będą uwzględniane trzy aspekty: charakter i organizacja władzy,<br />
zasięg i zróżnicowanie terytorialne, ludność.<br />
Uczniowie rozrysowują linię chronologiczną, na której zaznaczają początek naszej ery z prawej strony oraz co najmniej<br />
V tysiąclecie p.n.e. z lewej. Następnie w czasie lekcji będą zaznaczać na linii chronologicznej odpowiednie daty i przedziały<br />
czasowe (ćwiczenie ma na celu doskonalenie umiejętności posługiwania się takimi określeniami, jak koniec IV tysiąclecia<br />
p.n.e. czy przełom III i II tysiąclecia p.n.e.).<br />
Zagadnienie 1. Od miast-państw Sumeru do imperium perskiego – powstawanie i rozpad organizmów państwowych<br />
starożytnego Bliskiego Wschodu<br />
Uczniowie, wykorzystując informacje z podręcznika (s. 33–40), z pomocą nauczyciela sporządzają tabelę porządkującą<br />
chronologię dziejów starożytnej Mezopotamii i Azji Mniejszej (karta pracy do lekcji 4., przykładowe zapisy w tabeli zob. niżej).<br />
Nauczyciel uzupełnia wiadomości.<br />
Nauczyciel może ewentualnie w ramach wprowadzenia do lekcji rozdać uczniom gotową tabelę (w formie kserokopii czy wydruku)<br />
– wówczas celem pracy uczniów będzie ćwiczenie umiejętności czytania i analizowania tego rodzaju źródeł informacji.<br />
Chronologia dziejów starożytnej Mezopotamii i Azji Mniejszej<br />
Okres<br />
IV tysiąclecie p.n.e.<br />
III tysiąclecie p.n.e.<br />
II tysiąclecie p.n.e.<br />
przełom II i I tysiąclecia p.n.e.<br />
I tysiąclecie p.n.e.<br />
Najważniejsze wydarzenia<br />
• początek epoki brązu (ok. połowy IV tysiąclecia)<br />
• pierwsze miasta-państwa Sumeru ze świątynią bóstwa opiekuńczego jako ośrodkiem władzy (ok. 3,2 tys. lat p.n.e.)<br />
• oddzielenie władzy królewskiej od świątyni (ok. 2,5 tys. lat p.n.e.)<br />
• imperium Sargona z Akadu (XXIV w.)<br />
• Asyria (tzw. pierwsze państwo asyryjskie, rozkwit w XIX–XVIII w.)<br />
• Babilonia na południu Mezopotamii (rozkwit za panowania Hammurabiego w XVIII w.)<br />
• państwo Mitanni na północy Mezopotamii (XVII–XIV w.; rozkwit w XV w.)<br />
• państwo Hetytów w Azji Mniejszej (XIV–XII w. p.n.e.)<br />
• najazdy Ludów Morza<br />
• koniec epoki brązu / początek epoki żelaza<br />
• Asyria (tzw. państwo nowoasyryjskie, szczyt potęgi w VIII–VII w.)<br />
• Babilonia (tzw. państwo nowobabilońskie, VII–VI w.)<br />
• imperium perskie (VI–IV w.)<br />
• podbój Persji przez Aleksandra Wielkiego (lata 334–327)<br />
• państwa hellenistyczne (po 323 r.)<br />
Uczniowie na mapach w podręczniku (s. 36 i 38) lokalizują państwa wymienione w tabeli. Odpowiadają na pytania do mapy<br />
ze s. 36. [Miasta-państwa Sumeru zajmowały obszar dolnego biegu Tygrysu i Eufratu, czyli południową Mezopotamię. Imperium<br />
akadyjskie Sargona Wielkiego rozciągało się od wybrzeży Zatoki Perskiej do syryjskiego wybrzeża Morza Śródziemnego. Babilonia<br />
za Hammurabiego obejmowała terytorium Mezopotamii – od Zatoki Perskiej do górnego biegu Tygrysu i Eufratu. Państwo Mitanni<br />
– północną Mezopotamię i północną Syrię. Państwo Hetytów – wschodnią Azję Mniejszą, północną Syrię i północno-zachodnie<br />
obszary Mezopotamii. Egipt – północno-wschodnią Afrykę, okresowo półwysep Synaj, Kanaan i Syrię.]<br />
Uczniowie zaznaczają na linii chronologicznej najważniejsze dane dotyczące dziejów starożytnego Bliskiego Wschodu.<br />
Nauczyciel podkreśla olbrzymi dystans czasowy dzielący poszczególne etapy historii Bliskiego Wschodu w starożytności;<br />
porównuje go np. z czasem, który upłynął od początków państwa polskiego do dziś.<br />
1<br />
J. Choińska-Mika, M. Jędrusik, <strong>Historia</strong> i wiedza o społeczeństwie. Podręcznik dla zasadniczych szkół zawodowych, Warszawa 2003, s. 11.<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
30<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Uczniowie na podstawie podręcznika (s. 34) lub w trakcie rozmowy nauczającej definiują pojęcia: miasto-państwo, imperium.<br />
Podają przykłady takich państw i wskazują je na mapie.<br />
Uczniowie na podstawie podręcznika (s. 34) charakteryzują organizację teokratycznej władzy w sumeryjskich miastach-<br />
-państwach.<br />
Nauczyciel wyjaśnia, że ustrój ten ulegał przeobrażeniom: ok. 2,5 tys. lat p.n.e. w niektórych miastach-państwach nastąpiło<br />
oddzielenie władzy od świątyni, następnie zaś w wielkich państwach starożytnego Bliskiego Wschodu ukształtował się ustrój<br />
nazywany despotią teokratyczną (despotią wschodnią), który uczniowie poznają bliżej na przykładzie Persji oraz Egiptu.<br />
Zagadnienie 2. Osiągnięcia ludów Bliskiego Wschodu w epoce brązu i początkach epoki żelaza<br />
Uczniowie na podstawie podręcznika (tekst i ilustracje) porządkują w tabeli osiągnięcia ludów Mezopotamii w epoce brązu<br />
i początkach epoki żelaza (karta pracy do lekcji 4., przykładowe zapisy w tabeli zob. niżej). W rozmowie nauczającej określają<br />
znaczenie poszczególnych osiągnięć.<br />
Osiągnięcia cywilizacji mezopotamskiej w epoce brązu i początkach epoki żelaza<br />
Okres<br />
EPOKA BRĄZU<br />
(od połowy IV tysiąclecia p.n.e.)<br />
EPOKA BRĄZU<br />
(od połowy IV tysiąclecia p.n.e.)<br />
EPOKA ŻELAZA<br />
(od przełomu II i I tysiąclecia p.n.e.)<br />
Osiągnięcia<br />
Wytwarzanie narzędzi i broni z brązu:<br />
• narzędzia z brązu o wiele doskonalsze od produkowanych z kamienia;<br />
• brąz dużo twardszy, a jednocześnie łatwiejszy w obróbce od czystej miedzi.<br />
Kształtowanie się miast:<br />
• wydzielanie się ośrodków (centrów) władzy, kultu religijnego, rzemiosła i handlu;<br />
• ludność uprawiająca ziemię zmuszona do wyżywienia ludzi trudniących się zajęciami pozarolniczymi.<br />
Powstanie pierwszych systemów pisma (ewolucja od piktogramów do pisma ideograficzno-fonetycznego;<br />
upowszechnienie się pisma klinowego na całym obszarze Bliskiego Wschodu):<br />
• możliwość utrwalania informacji i usprawnienie ich przekazywania;<br />
• umożliwienie lub przyspieszenie rozwoju literatury, prawodawstwa, nauki.<br />
Prawodawstwo (spisanie prawa):<br />
• usprawnienie działania aparatu państwowego;<br />
• większe poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa ludności.<br />
Rozwój nauki (np. astronomia, matematyka – pozycyjny zapis liczb, system sześćdziesiętny):<br />
• postęp technologiczny (np. w budownictwie).<br />
Budowa systemów irygacyjnych:<br />
• powiększanie obszarów nadających się do uprawy.<br />
Zastosowanie koła w transporcie.<br />
• usprawnienie komunikacji;<br />
• nowy rodzaj broni – wozy bojowe.<br />
Wytwarzanie narzędzi i broni z żelaza:<br />
• upowszechnienie wyrobów metalowych (żelazo występuje w przyrodzie o wiele częściej niż miedź);<br />
• wytwory z żelaza przewyższające jakością przedmioty z brązu (możliwość hartowania żelaza).<br />
Uczniowie w trakcie sporządzania tabeli analizują materiały źródłowe z podręcznika:<br />
• ilustracja ze s. 33 – odpowiadają na pytanie – Czego dowiadujemy się o wyposażeniu sumeryjskich wojowników i sposobach<br />
prowadzenia przez nich walki? [Piesi wojownicy (lewa strona środkowego rzędu postaci) odziani są w długie płaszcze, na<br />
głowach mają jakieś okrycia – wszystko to, prawdopodobnie wykonane ze skór, pełni funkcję zbroi. Piesi mają w rękach trudną<br />
do zidentyfikowania broń (pałki czy krótkie włócznie), niektórzy (w górnym rzędzie) – zapewne dowódcy – dzierżą długie laski<br />
albo włócznie. Inni dowódcy poruszają się na drewnianych wozach. W każdym z wozów jest dwóch ludzi – jeden powozi, drugi<br />
rzuca włóczniami. Wozy są wyposażone w koła pełne (nieznane były jeszcze wtedy szprychy). Można sobie wyobrazić, że takie<br />
pojazdy poruszały się niezbyt szybko, ale za to z powodu swojej masy były ogromnym zagrożeniem dla przeciwnika.]<br />
• tekst źródłowy (podręcznik, zadanie 7, s. 41)<br />
Nauczyciel powinien wyjaśnić, że użyte przez tłumacza określenie obywatel znaczy w tym wypadku tyle, co wolny człowiek;<br />
trzeba pamiętać, że termin ten w odniesieniu do starożytnej Grecji i Rzymu oraz czasów współczesnych oznacza członka<br />
wspólnoty obywatelskiej, dysponującego pełnią praw politycznych, natomiast ludzie, do których odnosi się tekst źródłowy,<br />
byli poddanymi Hammurabiego.<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
31<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
[a) Jeśli ktoś oskarża drugiego człowieka o morderstwo i nie jest w stanie udowodnić stawianego zarzutu, podlega karze śmierci. Jeśli<br />
ktoś w czasie rozprawy sądowej w sprawie zagrożonej karą śmierci złożył fałszywe zeznanie na niekorzyść drugiej osoby, podlega<br />
karze śmierci. Jeśli ktoś zostanie obrabowany na terytorium podlegającym jakiejś władzy lokalnej, która nie była w stanie zapewnić<br />
mu bezpieczeństwa, władza ta wynagrodzi pokrzywdzonemu poniesioną stratę. Jeśli ktoś powierzy przewóz swoich dóbr przewoźnikowi,<br />
a ten go okradnie, przewoźnik będzie zmuszony oddać pokrzywdzonemu pięciokrotną wartość powierzonych sobie dóbr.<br />
b) W dzisiejszej Polsce prawo karne nie przewiduje kary śmierci za żadne przestępstwo – w demokratycznych państwach prawa<br />
życie ludzkie jest bowiem uznawane za najwyższe dobro, prawodawstwo chroni więc również sprawców najcięższych zbrodni,<br />
by nie doznawali zemsty, lecz ponosili karę za popełnione przestępstwa. W dzisiejszej Polsce obowiązuje też zasada odpowiedzialności<br />
państwa za krzywdy, które obywatel poniósł wskutek niewłaściwego działania organów państwowych (np. procesy<br />
o odszkodowania z tytułu nadużycia władzy przez funkcjonariuszy policji). Zasada ta nie jest jednak tak szeroko stosowana,<br />
by państwo np. wynagradzało szkody człowiekowi obrabowanemu na ulicy.<br />
c) Państwo chroniło obywateli poprzez wprowadzenie norm regulujących rozmaite aspekty stosunków międzyludzkich oraz<br />
wymierzanie surowych kar za łamanie obowiązujących praw; brało odpowiedzialność za bezpieczeństwo wewnętrzne, karało<br />
za nieprzestrzeganie umów.<br />
d)Można sądzić, że takie regulacje prawne były odbierane przez poddanych Hammurabiego jako korzystne, ponieważ utwierdzały<br />
pewien porządek społeczno-polityczny, gwarantując ludności m.in. osobiste bezpieczeństwo i ochronę majątku. Należy<br />
jednak pamiętać, że bezpieczeństwo to miało swoją cenę: poddani musieli utrzymywać chroniący ich aparat państwowy oraz<br />
poddawać się daleko idącej ingerencji władzy w swe życie osobiste.]<br />
Podsumowanie zagadnienia 2.<br />
Nauczyciel wyjaśnia, dlaczego upowszechnienie pisma było koniecznym warunkiem funkcjonowania państw:<br />
• władcy mogli sprawować rządy na rozległych terytoriach, ponieważ dzięki pismu komunikowali się z urzędnikami reprezentującymi<br />
ich na odległych obszarach (pismo pokonuje przestrzeń);<br />
• dysponując spisaną historią przodków, dynastii czy ludu panujący mogli legitymizować swą władzę i spajać wspólnotę<br />
poddanych (pismo pokonuje czas);<br />
• dzięki spisanym prawom władcy mogli gwarantować bezpieczeństwo poddanych, sprawne funkcjonowanie aparatu państwowego<br />
oraz równowagę społeczną (pismo pokonuje chaos).<br />
Zagadnienie 3. Państwo perskie – największe imperium Bliskiego Wschodu<br />
Nauczyciel wymienia twórców imperium perskiego (władców z dynastii Achemenidów): Cyrus Wielki (559–529 p.n.e.),<br />
Dariusz I Wielki (522–486 p.n.e.), Kserkses (485–465 p.n.e.).<br />
Uczniowie na podstawie podręcznika (mapa na s. 38 i tekst na s. 39) oraz mapy fizycznej charakteryzują obszar imperium<br />
perskiego i odpowiadają na pierwsze pytanie do mapy z podręcznika. [Naturalnymi szlakami komunikacyjnymi obszarów bliskowschodnich<br />
były wody morskie (Morze Czerwone, Morze Śródziemne, Zatoka Perska, Ocean Indyjski) oraz rzeki (przede wszystkim<br />
Nil, Tygrys i Eufrat). Na szlakach lądowych przeszkody stanowiły pustynie oraz pasma górskie, czynnikiem niekorzystnym była też<br />
rozległość bliskowschodnich państw.]<br />
Uczniowie na podstawie podręcznika (s. 39) charakteryzują organizację władzy w Persji. [Najwyższa i nieograniczona władza<br />
należała do monarchy, tytułowanego wielkim królem. Kluczową rolę odgrywała sakralizacja władzy – wierzono, że monarcha jest<br />
wykonawcą woli bóstwa. Na poszczególnych obszarach imperium reprezentantami władzy królewskiej byli satrapowie, mający<br />
w swych okręgach dużą swobodę działania, zobowiązani do zbierania danin na rzecz króla i dostarczania mu oddziałów wojska.]<br />
Uczniowie, zajmując się problemem organizacji władzy w państwie perskim, analizują tekst źródłowy i odpowiadają na<br />
postawione do niego pytania.<br />
Napis na ścianie muru Persepolis, stolicy Persji, wybudowanej przez Dariusza I<br />
Wielkiemu Ahuramaździe [Ahura Maździe], który jest przywódcą bogów, który Dariusza ustanowił królem, dał mu królestwo. Z łaski Ahuramazdy Dariusz<br />
jest królem.<br />
Rzecze król Dariusz: Od Ahuramazdy dany mi kraj ten, który piękny jest, w dobre konie i dzielnych mężów bogaty, z łaski Ahuramazdy i mojej, Dariusza<br />
króla, nie lęka się nieprzyjaciela.<br />
Rzecze król Dariusz: Niechaj mi Ahuramazda z bogami wszystkimi będzie pomocą i niechaj chronić raczy ten kraj od wrogiej hordy, od złoczyńcy i od<br />
kłamstwa. Takie błaganie do Ahuramazdy i bogów wszystkich zanoszę, niechaj je Ahuramazda wysłuchać raczy. Jam jest Dariusz, wielki król, król królów,<br />
król krajów licznych.<br />
A.T. Olmstead, Dzieje imperium perskiego, przeł. K. Wolicki, Warszawa 1974.<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
32<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
• Jaką rolę – według Dariusza – odgrywają bogowie w funkcjonowaniu jego państwa? [Ahuramazda wraz z bogami chroni kraj<br />
od wrogiej hordy, od złoczyńcy i od kłamstwa – czyli od najazdu, od rozbojów wewnątrz państwa oraz przed zachwianiem systemu<br />
religijnego (wyliczenie to ukazuje, które czynniki Dariusz uważał za podstawowe dla trwania państwa). Ponadto wraz<br />
z Dariuszem Ahuramazda zapewnia państwu perskiemu siłę i dobrobyt (kraj […] piękny […], w dobre konie i dzielnych mężów<br />
bogaty).]<br />
• Jak na podstawie tekstu źródłowego można określić stosunki łączące Dariusza z bogiem Ahuramazdą? [Władcę łączą<br />
z bóstwem osobiste więzi – Ahuramazda daje Dariuszowi władzę nad państwem, a zarazem współsprawuje ją z królem.]<br />
Nauczyciel wyjaśnia, że taki typ starożytnego państwa, w którym monarcha sprawował nieograniczoną władzę i uważany<br />
był za związanego w szczególny sposób ze sferą boską, nazywamy despotią wschodnią (despotią teokratyczną). Ustrojem<br />
tym uczniowie będą zajmować się także na kolejnej lekcji, poświęconej dziejom Egiptu.<br />
Podsumowanie lekcji<br />
Uczniowie odpowiadają na pytania:<br />
• Jakie etapy rozwoju przeszły formy organizacji społecznej i politycznej na Bliskim Wschodzie (od początku cywilizacji<br />
Sumerów do czasów państwa perskiego)?<br />
• Jaką rolę odgrywała religia w państwach cywilizacji mezopotamskiej?<br />
• Jakie znaczenie dla bliskowschodnich społeczeństw miało wynalezienie pisma?<br />
• Jakie znaczenie miało dla ludzi ukształtowanie się organizmów państwowych? [Państwo broniło przed agresją ze strony<br />
wrogów zewnętrznych, chroniło życie i mienie, zapewniało ład wewnątrz wspólnoty, organizowało zbiorowy wysiłek przynoszący<br />
korzyści całej społeczności. Jednocześnie wymagało podporządkowania się prawom regulującym rozmaite dziedziny ludzkiego<br />
życia, uczestniczenia w utrzymywaniu aparatu państwowego oraz w pracach na rzecz państwa.]<br />
Propozycja pracy domowej<br />
• Na podstawie infografiki (w podręczniku na s. 35) przedstaw etapy rozwoju pisma w Mezopotamii. [ Etapy rozwoju pisma<br />
w Mezopotamii: 1. pismo obrazkowe, w którym obrazki (piktogramy) oznaczały dokładnie to, co zostało na ich pomocą narysowane;<br />
2. pismo ideograficzne, w którym uproszczone rysunki (ideogramy) oznaczały konkretne przedmioty, a także pojęcia;<br />
3. pismo ideograficzno-fonetyczne, w którym obok ideogramów występowały znaki odpowiadające dźwiękom. Znaczenie<br />
pisma zmieniało się wraz z jego udoskonalaniem. Początkowo umożliwiło jedynie utrwalanie prostych informacji (określenie<br />
rodzaju i ilości jakiegoś produktu oraz osoby właściciela). Z czasem systemy pisma umożliwiały przekazywanie skomplikowanych<br />
pojęć, a co za tym idzie – zapisywanie obowiązujących w państwie praw czy dzieł literackich.]<br />
• Wykonaj zadania z podręcznika:<br />
– s. 38 polecenie 2. pod mapą [Współczesne państwa znajdujące się na terenach wchodzących w skład starożytnego imperium<br />
perskiego: Irak, Iran, Kuwejt, Afganistan, Turkmenistan, Uzbekistan, Pakistan, Azerbejdżan, Armenia, Gruzja, Turcja, Grecja, Bułgaria,<br />
Cypr, Syria, Jordania, Liban, Izrael, Egipt, Libia.]<br />
– s. 41 zadanie 8.<br />
Literatura przedmiotu<br />
D. Arnaud, Starożytny Bliski Wschód. Od wprowadzenia pisma do Aleksandra Wielkiego, Warszawa 1982; Cywilizacje starożytne.<br />
Przewodnik encyklopedyczny, red. A. Cotterell, Łódź 1996; K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, Warszawa<br />
1986; L. Mrozewicz, <strong>Historia</strong> powszechna. Starożytność, Poznań 2001; G. Roux, Mezopotamia, Warszawa 1998; M. Składankowa,<br />
Mitologia Iranu, Warszawa 1989; J. Zabłocka, <strong>Historia</strong> Bliskiego Wschodu w starożytności, Wrocław 1987; M. Kuckenburg,<br />
Pierwsze słowo. Narodziny mowy i pisma, Warszawa 2006; M. van de Mieroop, <strong>Historia</strong> starożytnego Bliskiego Wschodu,<br />
Kraków 2008; D. Schmandt-Besserat, Jak powstało pismo, Warszawa 2007.<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
33<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
KARTA PRACY DO LEKCJI 1.<br />
TEMAT: HISTORIA – PERIODYZACJA, ŹRÓDŁA<br />
Zagadnienie 4. Czym są źródła historyczne? Jakie są ich typy? Dlaczego warto analizować źródła?<br />
ZADANIE 1. Przyporządkuj przedstawione na ilustracjach poniżej zabytki kultury materialnej do nazw epok historycznych,<br />
z których pochodzą.<br />
Nazwy epok:<br />
• starożytność,<br />
• średniowiecze,<br />
• czasy nowożytne,<br />
• tzw. długi XIX wiek,<br />
• czasy najnowsze.<br />
public domain<br />
Private Collection/Archives Charmet/Bridgeman Images<br />
Małopolska Biblioteka Cyfrowa [public domain]<br />
............................................... .................................................. .................................................<br />
Archiwum Państwowe w Poznaniu/<br />
Wikipedia [public domain]<br />
Fedor Selivanov/Shutterstock.com<br />
public domain<br />
.................................................... ................................................ ................................................<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
34<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Nimatallah/akg-images/BE&W<br />
Millionstock/Shutterstock.com<br />
.......................................................................... ...........................................................................<br />
akg-images/BE&W<br />
Alena Chizh/Shutterstock.com<br />
.......................................................................... ............................................................................<br />
Wikipedia [public domain]<br />
public domain<br />
Wikipedia [public domain]<br />
.......................................................... ........................................... ..............................................<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
35<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Biblioteka Narodowa [public domain]<br />
Archiwum Karlicki/East News<br />
.............................................................................<br />
.................................................................................<br />
Biblioteka Narodowa [public domain]<br />
...............................................................................<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
36<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
KARTA PRACY DO LEKCJI 1.<br />
TEMAT: HISTORIA – PERIODYZACJA, ŹRÓDŁA<br />
Praca domowa<br />
ZADANIE 1. Odpowiedz na pytania umieszczone pod ilustracją.<br />
public domain<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
Pierwsza strona „Kurjera Warszawskiego”: wydanie poranne.<br />
R. 98, 1918, nr 312.<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
• Określ, jaki to typ źródła.<br />
• Kiedy powstało analizowane źródło? W którym wieku?<br />
• Jakie informacje zawarte w źródle zwracają twoją uwagę?<br />
• Które z nich prezentują fakty, a które opinie?<br />
• Jak oceniasz wiarygodność źródła?<br />
• Na jakie pytania pozwala ono odpowiedzieć?<br />
• Sformułuj tezę i hipotezę dotyczącą treści źródła.<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
.................................................................<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
37<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
KARTA PRACY DO LEKCJI 4.<br />
TEMAT: STAROŻYTNA CYWILIZACJA MEZOPOTAMII I PIERWSZE IMPERIA<br />
Zagadnienie 1. Od miast-państw Sumeru do imperium perskiego – powstawanie i rozpad organizmów<br />
państwowych starożytnego Bliskiego Wschodu<br />
ZADANIE 1. Uzupełnij tabelę porządkującą chronologię dziejów starożytnej Mezopotamii i Azji Mniejszej.<br />
Chronologia dziejów starożytnej Mezopotamii i Azji Mniejszej<br />
Okres<br />
Najważniejsze wydarzenia<br />
IV tysiąclecie p.n.e.<br />
III tysiąclecie p.n.e.<br />
II tysiąclecie p.n.e.<br />
przełom II i I tysiąclecia p.n.e.<br />
I tysiąclecie p.n.e.<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
38<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
KARTA PRACY DO LEKCJI 4.<br />
TEMAT: STAROŻYTNA CYWILIZACJA MEZOPOTAMII I PIERWSZE IMPERIA<br />
Zagadnienie 2. Osiągnięcia ludów Bliskiego Wschodu w epoce brązu i początkach epoki żelaza<br />
ZADANIE 1. Uporządkuj w tabeli osiągnięcia ludów Mezopotamii w epoce brązu i początkach epoki żelaza.<br />
Okres<br />
Osiągnięcia<br />
EPOKA BRĄZU (od połowy<br />
IV tysiąclecia p.n.e.)<br />
EPOKA BRĄZU (od połowy<br />
IV tysiąclecia p.n.e.)<br />
EPOKA ŻELAZA (od przełomu<br />
II i I tysiąclecia p.n.e.)<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
39<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
KARTA PRACY DO LEKCJI 4.<br />
TEMAT: STAROŻYTNA CYWILIZACJA MEZOPOTAMII I PIERWSZE IMPERIA<br />
Zagadnienie 3. Państwo perskie – największe imperium Bliskiego Wschodu<br />
ZADANIE 1. Przeczytaj tekst źródłowy i odpowiedz na pytania.<br />
Napis na ścianie muru Persepolis, stolicy Persji, wybudowanej przez Dariusza I<br />
Wielkiemu Ahuramaździe [Ahura Maździe], który jest przywódcą bogów, który Dariusza ustanowił królem, dał mu królestwo. Z łaski Ahuramazdy Dariusz<br />
jest królem.<br />
Rzecze król Dariusz: Od Ahuramazdy dany mi kraj ten, który piękny jest, w dobre konie i dzielnych mężów bogaty, z łaski Ahuramazdy i mojej, Dariusza<br />
króla, nie lęka się nieprzyjaciela.<br />
Rzecze król Dariusz: Niechaj mi Ahuramazda z bogami wszystkimi będzie pomocą i niechaj chronić raczy ten kraj od wrogiej hordy, od złoczyńcy i od<br />
kłamstwa. Takie błaganie do Ahuramazdy i bogów wszystkich zanoszę, niechaj je Ahuramazda wysłuchać raczy. Jam jest Dariusz, wielki król, król królów,<br />
król krajów licznych.<br />
A.T. Olmstead, Dzieje imperium perskiego, przeł. K. Wolicki, Warszawa 1974.<br />
• Jaką rolę – według Dariusza – odgrywają bogowie w funkcjonowaniu jego państwa?<br />
• Jak na podstawie tekstu źródłowego można określić stosunki łączące Dariusza z bogiem Ahuramazdą?<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
.........................................................................................................................................................................<br />
AUTORZY: Jolanta Choińska-Mika, Katarzyna Zielińska, Jakub Lorenc<br />
40<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Imię i nazwisko Klasa Data<br />
Grupa A<br />
SPRAWDZIAN DO DZIAŁU I<br />
Numer<br />
zadania<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13<br />
Liczba<br />
punktów<br />
Ocena<br />
Liczba<br />
punktów<br />
ZADANIE 1. (0–3)<br />
Dobierz do pojęć odpowiednią definicję. Przy każdym pojęciu zaznacz literę przyporządkowaną właściwej informacji.<br />
I. prehistoria A B C D<br />
II. historia A B C D<br />
III. archeologia A B C D<br />
A. Nauka, która zajmuje się badaniem przeszłości poprzez badanie działań i wytworów ludzkich od czasu wynalezienia<br />
pisma.<br />
B. Dorobek badawczy powstały w efekcie pracy historyków na który składają się rozprawy naukowe opisujące przeszłość.<br />
C. Nauka, która zajmuje się badaniem przeszłości człowieka na podstawie materialnych śladów jego działania.<br />
D. Najdawniejsze dzieje ludzkości przed wynalezieniem pisma.<br />
ZADANIE 2. (0–2)<br />
Przyporządkuj przedstawionym poniżej materiałom właściwe nazwy rodzajów źródeł. Pamiętaj, że możesz zaznaczyć ich<br />
kilka.<br />
A. Materiał 1.<br />
pisane<br />
niepisane<br />
Biblioteka Narodowa [public domain]<br />
normatywne (aktowe)<br />
opisowe (narracyjne,<br />
relacyjne)<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
41<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
B. Materiał 2.<br />
pisane<br />
niepisane<br />
Wikipedia [public domain]<br />
normatywne (aktowe)<br />
opisowe (narracyjne,<br />
relacyjne)<br />
ZADANIE 3. (0–1)<br />
Sformułuj hipotezę na podstawie materiału 2. z poprzedniego zadania.<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
ZADANIE 4. (0–2)<br />
Wykonaj polecenie na podstawie mapy.<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
42<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Określ, skąd pochodzą przedstawione w tabeli rodzaje pisma. Każdemu z nich przyporządkuj literę, którą został zaznaczony<br />
na mapie obszar jego pochodzenia.<br />
I.<br />
Bildagentur Zoonar GmbH/<br />
Shutterstock.com<br />
A B C D<br />
II.<br />
Fztommy/Shutterstock.com<br />
A B C D<br />
ZADANIE 5. (0–2)<br />
Która epoka było chronologicznie pierwsza, a która chronologicznie ostatnia?<br />
Zaznacz litery przyporządkowane odpowiednim epokom.<br />
I. Epoka chronologicznie pierwsza A B C D<br />
II. Epoka chronologicznie ostatnia A B C D<br />
A. neolit<br />
B. paleolit<br />
C. epoka brązu<br />
D. epoka żelaza<br />
ZADANIE 6. (0–2)<br />
Wykonaj polecenie na podstawie tekstu i mapy.<br />
(…) jest uważany za twórcę pierwszego imperium w dziejach świata. Około 2340 r. p.n.e. (…) przejął władzę w sumeryjskim mieście Kisz, następnie podbił<br />
Sumer, Elam i Syrię. Jego państwo sięgało do Azji Mniejszej i Morza Śródziemnego. Stolicą imperium uczynił miasto Akad. Zasłynął nie tylko jako wybitny<br />
wódz. Uregulował też sieć kanałów irygacyjnych, zreformował system miar i wag oraz utworzył stałą armię.<br />
Jolanta Choińska-Mika, Włodzimierz Lengauer, Michał Tymowski, Katarzyna Zielińska,<br />
<strong>Historia</strong>. Podręcznik. Liceum i technikum. Klasa 1. Zakres rozszerzony, Warszawa 2019, s. 35.<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
43<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Rozstrzygnij, czy mapa przedstawia państwo powstałe wskutek podbojów wodza scharakteryzowanego w tekście. Odpowiedź<br />
uzasadnij, odwołując się do obu źródeł.<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
ZADANIE 7. (0–3)<br />
Wyjaśnij pojęcia.<br />
A. rewolucja neolityczna<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
B. teokracja<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
44<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
C. państwo<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
ZADANIE 8. (0–3)<br />
Przyporządkuj zamieszczonym dziełom sztuki właściwe podpisy. Wybierz je spośród poniższych i zapisz pod ilustracjami.<br />
A. sztuka chińska<br />
B. sztuka egipska<br />
C. sztuka doliny Indusu<br />
D. sztuka obszaru Mezopotamii<br />
S. Vannini/De Agostini Picture Library/The<br />
Bridgeman Art Library/PhotoPower<br />
Jastrow/Wikipedia [public domain]<br />
Ingram Publishing/Diomedia<br />
I. .................................. II. .................................. III. ..................................<br />
.................................. .................................. ..................................<br />
ZADANIE 9. (0–1)<br />
Wykonaj polecenie na podstawie tekstu źródłowego.<br />
Miasto zbudowane było tak porządnie, jak żadne inne ze znanych nam miast. Naprzód biegnie dookoła niego głęboki szeroki rów pełen wody, potem<br />
idzie szeroki na pięćdziesiąt królewskich łokci, a wysoki na dwadzieścia łokci mur. (...) Kopiąc rów, sporządzali jednocześnie cegły z ziemi wynoszonej<br />
z rowu, a skoro wystarczającą ilość cegieł zgarnęli, wypalali je w piecach. (...) Miasto składa się z dwóch części, bo dzieli je rzeka, która zwie się Eufrat.<br />
Na podstawie: Herodot, Dzieje, przeł. S. Hammer, Wrocław 2005, s. 94–95.<br />
Wyjaśnij, jaki jest związek położenia opisanego w źródle miasta z warunkami naturalnymi.<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
45<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
ZADANIE 10. (0–4)<br />
Wykonaj polecenia na podstawie mapy.<br />
A. (0–3)<br />
Oceń prawdziwość każdego ze zdań.<br />
Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe.<br />
I. Mapa zawiera informacje na temat podbojów prowadzonych przez króla Dawida. P F<br />
II. Prawdopodobna trasa wędrówki Abrahama została oznaczona literą A. P F<br />
III. Mapa dotyczy czasów po powstaniu imperium perskiego. P F<br />
B. (0–1)<br />
Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych, a następnie ją uzasadnij.<br />
Literą B oznaczono opisaną w Biblii trasę wędrówki<br />
A. Abrahama.<br />
B. Mojżesza.<br />
C. Józefa.<br />
D. Dawida.<br />
Uzasadnienie:<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
46<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
ZADANIE 11. (0–2)<br />
Które wydarzenie było chronologicznie pierwsze, a które chronologicznie ostatnie?<br />
Zaznacz litery przyporządkowane odpowiednim wydarzeniom.<br />
I. Wydarzenie chronologicznie pierwsze A B C D<br />
II. Wydarzenie chronologicznie ostatnie A B C D<br />
A. działalność Konfucjusza<br />
B. Panowanie Aśoki w Indiach<br />
C. Panowanie Cyrusa W Persji<br />
D. Panowanie Hammurabiego<br />
ZADANIE 12. (0–9)<br />
Wykonaj polecenia na podstawie tekstów.<br />
Tekst 1. Fragment egipskiej księgi umarłych<br />
Nie grzeszyłem przeciw ludziom, nie szkodziłem poddanym, nie czyniłem nieprawości w miejscu prawdy, nie znałem zła, nie popełniałem grzechów. Nigdy<br />
nie starałem się być pierwszym ani też, by dzieła rąk poddanych moich dawano mi wobec innych ludzi, nie stałem się przyczyną nędzy biedaków, nie<br />
robiłem tego co jest wstrętne bogom. Nie oczerniałem sługi wobec przełożonego jego, nie stałem się przyczyną głodu, nie stałem się przyczyną płaczu,<br />
nie zabijałem sam ani nie kazałem zabijać, nie zadawałem cierpienia nikomu. Nie pomniejszałem ofiar w świątyniach, nie umniejszałem chlebów bożych,<br />
nie zabierałem placków duszom zmarłych. Nie oddawałem się rozpuście.<br />
Tekst 2. Fragment Księgi Wyjścia, Dziesięć przykazań<br />
1. Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli.<br />
2. Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! (…)<br />
5. Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy (…).<br />
6. Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. (…)<br />
7. Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie.<br />
8. Nie będziesz zabijał. Nie będziesz cudzołożył.<br />
9. Nie będziesz kradł. Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa jako świadek.<br />
10. Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego. Nie będziesz pożądał żony bliźniego twego, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wołu, ani jego<br />
osła, ani żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego.<br />
Księga Wyjścia 20,2–17, przeł. ks. S. Łach, (w:) Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu.<br />
Biblia Tysiąclecia, Poznań–Warszawa 1991, s. 86–87.<br />
A. (0–4)<br />
Oceń prawdziwość każdego ze zdań.<br />
Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe.<br />
I. Tekst 1. zawiera informacje na temat form sprawowania kultu w świątyniach. P F<br />
II. Tekst 2. jest fragmentem Tory. P F<br />
III. Tekst 2. związany jest z religią monoteistyczną. P F<br />
IV. Oba teksty zawierają słowa skierowane przez bóstwo do wiernych. P F<br />
B. (0–5)<br />
Zastanów się, czy zasady moralne zawarte w obu tekstach są ze sobą zbieżne, czy nie. Sformułuj tezę i uzasadnij ją, odnosząc<br />
się do obu tekstów.<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
47<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
ZADANIE 13. (0–6)<br />
Porównaj strukturę społeczeństwa w starożytnym Egipcie i w państwie Ariów. Każdemu obszarowi poświęć jeden akapit.<br />
Pamiętaj, żeby wskazać podobieństwa i różnice.<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
48<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
49<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Imię i nazwisko Klasa Data<br />
Grupa B<br />
SPRAWDZIAN DO DZIAŁU I<br />
Numer<br />
zadania<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13<br />
Liczba<br />
punktów<br />
Ocena<br />
Liczba<br />
punktów<br />
ZADANIE 1. (0–3)<br />
Dobierz do pojęć odpowiednią definicję. Przy każdym pojęciu zaznacz literę przyporządkowaną właściwej informacji.<br />
I. archeologia A B C D<br />
II. historia A B C D<br />
III. historiografia A B C D<br />
A. Nauka, która zajmuje się badaniem przeszłości poprzez badanie działań i wytworów ludzkich od czasu wynalezienia<br />
pisma.<br />
B. Nauka, która zajmuje się badaniem przeszłości człowieka na podstawie materialnych śladów jego działania.<br />
C. Dorobek badawczy powstały w efekcie pracy historyków, na który składają się rozprawy naukowe opisujące przeszłość.<br />
D. Najdawniejsze dzieje ludzkości przed wynalezieniem pisma.<br />
ZADANIE 2. (0–2)<br />
Przyporządkuj przedstawionym poniżej materiałom właściwe nazwy rodzajów źródeł. Pamiętaj, że możesz zaznaczyć ich<br />
kilka.<br />
A. Materiał 1.<br />
Archiwum Państwowe w Poznaniu/<br />
Wikipedia [public domain]<br />
pisane<br />
normatywne (aktowe)<br />
niepisane<br />
opisowe (narracyjne,<br />
relacyjne)<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
50<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
B. Materiał 2.<br />
pisane<br />
niepisane<br />
public domain<br />
normatywne (aktowe)<br />
opisowe (narracyjne,<br />
relacyjne)<br />
ZADANIE 3. (0–1)<br />
Sformułuj tezę na podstawie materiału 2. z poprzedniego zadania.<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
ZADANIE 4. (0–2)<br />
Wykonaj polecenie na podstawie mapy.<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
51<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Określ, skąd pochodzą przedstawione w tabeli rodzaje pisma. Każdemu z nich przyporządkuj literę, którą został zaznaczony<br />
na mapie obszar jego pochodzenia.<br />
I.<br />
Fedor Selivanov/<br />
Shutterstock.com<br />
A B C D<br />
II.<br />
NYPL/Science SourcePhoto<br />
Researchers, Inc./BE&W<br />
A B C D<br />
ZADANIE 5. (0–2)<br />
Która epoka było chronologicznie pierwsza, a która chronologicznie ostatnia?<br />
Zaznacz litery przyporządkowane odpowiednim epokom.<br />
I. Epoka chronologicznie pierwsza A B C D<br />
II. Epoka chronologicznie ostatnia A B C D<br />
A. epoka brązu<br />
B. epoka żelaza<br />
C. paleolit<br />
D. neolit<br />
ZADANIE 6. (0–2)<br />
Wykonaj polecenie na podstawie tekstu i mapy.<br />
(…) jest uważany za twórcę pierwszego imperium w dziejach świata. Około 2340 r. p.n.e. (…) przejął władzę w sumeryjskim mieście Kisz, następnie podbił<br />
Sumer, Elam i Syrię. (…) Stolicą imperium uczynił miasto Akad. Zasłynął nie tylko jako wybitny wódz. Uregulował też sieć kanałów irygacyjnych, zreformował<br />
system miar i wag oraz utworzył stałą armię.<br />
Jolanta Choińska-Mika, Włodzimierz Lengauer, Michał Tymowski, Katarzyna Zielińska,<br />
<strong>Historia</strong>. Podręcznik. Liceum i technikum. Klasa 1. Zakres rozszerzony, Warszawa 2019, s. 35.<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
52<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Rozstrzygnij, czy mapa przedstawia państwo powstałe wskutek podbojów wodza scharakteryzowanego w tekście.<br />
Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do obu źródeł.<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
ZADANIE 7. (0–3)<br />
Wyjaśnij pojęcia.<br />
A. rewolucja neolityczna<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
53<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
B. despotia wschodnia<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
C. cywilizacja<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
ZADANIE 8. (0–3)<br />
Przyporządkuj zamieszczonym dziełom sztuki właściwe podpisy. Wybierz je spośród poniższych i zapisz pod ilustracjami.<br />
A. sztuka chińska<br />
B. sztuka egipska<br />
C. sztuka doliny Indusu<br />
D. sztuka obszaru Mezopotamii<br />
De Agostini/S. Vannini/BE&W<br />
akg-images/BE&W<br />
Anton_Ivanov/Shutterstock.com<br />
I. .................................. II. .................................. III. ..................................<br />
.................................. .................................. ..................................<br />
ZADANIE 9. (0–1)<br />
Wykonaj polecenie na podstawie tekstu źródłowego.<br />
Miasto zbudowane było tak porządnie, jak żadne inne ze znanych nam miast. Naprzód biegnie dookoła niego głęboki szeroki rów pełen wody, potem<br />
idzie szeroki na pięćdziesiąt królewskich łokci, a wysoki na dwadzieścia łokci mur. (...) Kopiąc rów, sporządzali jednocześnie cegły z ziemi wynoszonej<br />
z rowu, a skoro wystarczającą ilość cegieł zgarnęli, wypalali je w piecach. (...) Miasto składa się z dwóch części, bo dzieli je rzeka, która zwie się Eufrat.<br />
Na podstawie: Herodot. Dzieje, przeł. S. Hammer, Wrocław 2005, s. 94–95.<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
54<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Wyjaśnij, jaki jest związek położenia opisanego w źródle miasta z warunkami naturalnymi.<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
ZADANIE 10. (0–4)<br />
Wykonaj polecenia na podstawie mapy.<br />
A. (0–3)<br />
Oceń prawdziwość każdego ze zdań.<br />
Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe.<br />
I. Mapa zawiera informacje na temat obszaru Królestwa Judy. P F<br />
II. Prawdopodobna trasa wędrówki Mojżesza została oznaczona literą B. P F<br />
III. Mapa dotyczy czasów przed powstaniem imperium perskiego. P F<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
55<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
B. (0–1)<br />
Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych, a następnie ją uzasadnij.<br />
Literą A oznaczono opisaną w Biblii trasę wędrówki<br />
A. Józefa.<br />
B. Dawida.<br />
Uzasadnienie:<br />
C. Abrahama.<br />
D. Mojżesza.<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
ZADANIE 11. (0–2)<br />
Które wydarzenie było chronologicznie pierwsze, a które chronologicznie ostatnie?<br />
Zaznacz litery przyporządkowane odpowiednim wydarzeniom.<br />
I. Wydarzenie chronologicznie pierwsze A B C D<br />
II. Wydarzenie chronologicznie ostatnie A B C D<br />
A. Działalność Buddy<br />
B. Zjednoczenie Chin przez dynastię Cin<br />
C. Panowanie Aszurnasirpala w Asyrii<br />
D. Panowanie Sargona<br />
ZADANIE 12. (0–9)<br />
Wykonaj polecenia na podstawie tekstów.<br />
Tekst 1. Fragment egipskiej księgi umarłych<br />
Nie grzeszyłem przeciw ludziom, nie szkodziłem poddanym, nie czyniłem nieprawości w miejscu prawdy, nie znałem zła, nie popełniałem grzechów. Nigdy<br />
nie starałem się być pierwszym ani też, by dzieła rąk poddanych moich dawano mi wobec innych ludzi, nie stałem się przyczyną nędzy biedaków, nie<br />
robiłem tego co jest wstrętne bogom. Nie oczerniałem sługi wobec przełożonego jego, nie stałem się przyczyną głodu, nie stałem się przyczyną płaczu,<br />
nie zabijałem sam ani nie kazałem zabijać, nie zadawałem cierpienia nikomu. Nie pomniejszałem ofiar w świątyniach, nie umniejszałem chlebów bożych,<br />
nie zabierałem placków duszom zmarłych. Nie oddawałem się rozpuście.<br />
Tekst 2. Fragment Księgi Wyjścia, Dziesięć przykazań<br />
1. Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli.<br />
2. Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! (…)<br />
5. Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy (…).<br />
6. Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. (…)<br />
7. Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie.<br />
8. Nie będziesz zabijał. Nie będziesz cudzołożył.<br />
9. Nie będziesz kradł. Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa jako świadek.<br />
10. Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego. Nie będziesz pożądał żony bliźniego twego, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wołu, ani jego<br />
osła, ani żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego.<br />
Księga Wyjścia 20,2–17, przeł. ks. S. Łach, (w:) Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu.<br />
Biblia Tysiąclecia, Poznań–Warszawa 1991, s. 86–87.<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
56<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
A. (0–4)<br />
Oceń prawdziwość każdego ze zdań.<br />
Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest fałszywe.<br />
I. Tekst 1. jest fragmentem Tory. P F<br />
II. Tekst 2. zawiera informacje na temat form sprawowania kultu w świątyniach. P F<br />
III. Tekst 2. związany jest z religią politeistyczną. P F<br />
IV. Oba teksty zawierają przepisy uznawane za pochodzące od bóstwa. P F<br />
B. (0–5)<br />
Zastanów się, czy zasady moralne zawarte w obu tekstach są ze sobą zbieżne, czy nie. Sformułuj tezę i uzasadnij ją, odnosząc<br />
się do obu tekstów.<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
ZADANIE 13. (0–6)<br />
Porównaj strukturę społeczeństwa w starożytnym Egipcie i w państwie Ariów. Każdemu obszarowi poświęć jeden akapit.<br />
Pamiętaj, żeby wskazać podobieństwa i różnice.<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
57<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
............................................................................................................................................................................<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
58<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
SCHEMAT PUNKTOWANIA<br />
SPRAWDZIAN DO DZIAŁU I<br />
Grupa A<br />
Numer<br />
zadania<br />
Odpowiedź Zasady przyznawania punktów Punktacja<br />
1<br />
I – D<br />
II – A<br />
III – C<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–3<br />
2<br />
A – pisane, normatywne<br />
B − niepisane<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–2<br />
3<br />
np. w okresie, kiedy powstała fotografia, nie było jeszcze<br />
samochodów<br />
Podanie poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–1<br />
4<br />
I – A<br />
II – D<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–2<br />
5<br />
I – B<br />
II – D<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–2<br />
6<br />
np. nie, ponieważ w tekście wspomniano, że terytorium<br />
imperium opisanego w tekście władcy sięgało Morza Śródziemnego<br />
/ obejmowało cały Elam, a na podanej mapie<br />
tereny te znajdują się poza obszarem przedstawionego<br />
na niej państwa (Elam częściowo)<br />
Poprawne rozstrzygnięcie i właściwe uzasadnienie odnoszące<br />
się do obu materiałów – 2 punkty.<br />
Poprawne rozstrzygnięcie i częściowo właściwe odwołanie<br />
się do materiałów lub odniesienie się tylko do jednego<br />
materiału – 1 punkt.<br />
Poprawne rozstrzygnięcie bez argumentacji lub niepoprawna<br />
odpowiedź – 0 punktów.<br />
0–2<br />
7<br />
np.<br />
A. rewolucja neolityczna to proces przechodzenia ludzi od<br />
koczowniczego trybu życia, w którym zdobywali pożywienie<br />
dzięki zbieractwu i łowiectwu, do trybu życia osiadłego,<br />
związanego z rolnictwem i hodowlą;<br />
B. teokracja – forma ustroju politycznego, w którym najwyższą<br />
władzę sprawują kapłani (duchowieństwo), występujący<br />
w imieniu bóstwa uważanego w danej społeczności<br />
za najważniejsze lub jedyne;<br />
C. państwo jest organizacją polityczną, mającą suwerenne<br />
władze i określone terytorium; przynależność do państwa<br />
ma charakter sformalizowany; państwo jest organizacją<br />
przymusową, a żeby istnieć musi spełniać trzy warunki:<br />
mieć określone terytorium, ludność i suwerenne władze<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–3<br />
8<br />
I – B. sztuka egipska<br />
II – D. sztuka obszaru Mezopotamii<br />
III – C. sztuka doliny Indusu<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–3<br />
9<br />
np. miasto położone jest w miejscu, w którym łatwy był<br />
dostęp do materiału umożliwiające wznoszenie budynków;<br />
zostały one zbudowane z cegieł, z gliny wydobytej w trakcie<br />
kopania rowu obronnego; dodatkowo położenie nad rzeką<br />
zapewniało dostęp do wody i szlaków komunikacyjnych<br />
Podanie poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–1<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
59<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Numer<br />
zadania<br />
10<br />
12<br />
13<br />
11<br />
10 A<br />
10 B<br />
12 A<br />
12 B<br />
I – F<br />
II – P<br />
III – F<br />
B. Mojżesza<br />
Odpowiedź Zasady przyznawania punktów Punktacja<br />
np. ponieważ trasa prowadzi z Egiptu przez Półwysep Synaj<br />
do Palestyny, a taka była wg Księgi Wyjścia trasa wędrówki<br />
Izraelitów pod przywództwem Mojżesza<br />
I – D<br />
II – B<br />
I – P<br />
II – P<br />
III – P<br />
IV – F<br />
np. zasady moralne zawarte w obu tekstach są ze sobą<br />
zbieżne – pierwszy tekst mówi: „Nie oczerniałem sługi<br />
wobec przełożonego”, co jest tożsame z zawartym w drugim<br />
tekście nakazem „Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu<br />
twemu kłamstwa jako świadek”; obie zasady moralne<br />
zakazują kłamstwa i rzucania fałszywych oskarżeń<br />
(każde inne poprawne uzasadnienie, także jeśli uda się<br />
uczniowi uzasadnić poprawnie tezę inną niż podana<br />
w przykładzie)<br />
spodziewane odpowiedzi zostały umieszczone pod tabelami<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
Podanie poprawnej odpowiedzi z właściwym uzasadnieniem<br />
– 1 punkt.<br />
Podanie poprawnej odpowiedzi bez uzasadnienia – 0 punktów.<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
Sformułowanie tezy pasującej do uzasadnienia – 1 punkt.<br />
Poprawne (uzasadniające tezę) odwołanie się do każdego<br />
z tekstów – po 2 punkty.<br />
Nie w pełni poprawne odwołanie się do tekstów lub odwołanie<br />
się tylko do jednego tekstu – po 1 punkcie.<br />
Brak odpowiedzi lub niepostawienie tezy – 0 punktów.<br />
Zasady przyznawania punktów za zadanie dłuższej odpowiedzi<br />
zostały umieszczone pod tabelami.<br />
0–3<br />
0–1<br />
0–4<br />
0–5<br />
0–2<br />
0–6<br />
0–4<br />
0–9<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
60<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
SCHEMAT PUNKTOWANIA<br />
SPRAWDZIAN DO DZIAŁU I<br />
Grupa B<br />
Numer<br />
zadania<br />
Odpowiedź Zasady przyznawania punktów Punktacja<br />
1<br />
I – B<br />
II – A<br />
III – C<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–3<br />
2<br />
A – pisane, normatywne (aktowe)<br />
B – niepisane<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–2<br />
3<br />
np. według autora ilustracji ważnym elementem wypraw<br />
odkrywczych była akcja chrystianizacyjna<br />
Podanie poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–1<br />
4<br />
I – B<br />
II – C<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–2<br />
5<br />
I – C<br />
II – B<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–2<br />
6<br />
np. nie, ponieważ w tekście wspomniano, że terytorium<br />
imperium opisanego w tekście władcy obejmowało Elam /<br />
obejmowało Syrię, a na podanej mapie tereny te znajdują<br />
się poza obszarem przedstawionego na niej państwa<br />
Poprawne rozstrzygnięcie i właściwe uzasadnienie odnoszące<br />
się do obu materiałów – 2 punkty.<br />
Poprawne rozstrzygnięcie i częściowo właściwe odwołanie<br />
się do materiałów lub odniesienie się tylko do jednego<br />
materiału – 1 punkt.<br />
Poprawne rozstrzygnięcie bez argumentacji lub niepoprawna<br />
odpowiedź – 0 punktów.<br />
0–2<br />
7<br />
np.<br />
A. rewolucja neolityczna to proces przechodzenia ludzi od<br />
koczowniczego trybu życia, w którym zdobywali pożywienie<br />
dzięki zbieractwu i łowiectwu, do trybu życia osiadłego,<br />
związanego z rolnictwem i hodowlą;<br />
B. despotia wschodnia – ustrój polityczny, charakteryzujący<br />
się nieograniczoną władzą króla uważanego za boga lub<br />
w szczególny sposób związanego z bogami, a także cechujący<br />
się ogromną rolą polityczną kapłanów;<br />
C. cywilizacja – np. poziom kulturalnego i społecznego<br />
rozwoju ludzkości charakteryzujący się powstaniem miast,<br />
pisma i organizacji państwowej; lub stan rozwoju, jaki<br />
osiągnęło społeczeństwo w danej epoce historycznej; lub<br />
materialny i duchowy dorobek społeczeństwa, wytworzony<br />
w ciągu dziejów<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–3<br />
8<br />
I – B. sztuka egipska<br />
II – D. sztuka obszaru Mezopotamii<br />
III – A. sztuka chińska<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–3<br />
9<br />
np. miasto położone jest w miejscu, w którym łatwy był<br />
dostęp do materiału umożliwiające wznoszenie budynków;<br />
zostały one zbudowane z cegieł, z gliny wydobytej w trakcie<br />
kopania rowu obronnego; dodatkowo położenie nad rzeką<br />
zapewniało dostęp do wody i szlaków komunikacyjnych<br />
Podanie poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–1<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
61<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Numer<br />
zadania<br />
Odpowiedź Zasady przyznawania punktów Punktacja<br />
10 A<br />
I – F<br />
II – P<br />
III – P<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–3<br />
10<br />
10 B<br />
C. Abrahama<br />
np. ponieważ trasa prowadzi z miasta Ur do Palestyny,<br />
a taka była wg Księgi Rodzaju trasa wędrówki plemion<br />
semickich pod przywództwem Abrahama<br />
Podanie poprawnej odpowiedzi z właściwym uzasadnieniem<br />
– 1 punkt.<br />
Podanie poprawnej odpowiedzi bez uzasadnienia – 0 punktów.<br />
0–1<br />
0–4<br />
11<br />
I – D<br />
II – B<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–2<br />
12 A<br />
I – F<br />
II – F<br />
III – F<br />
IV – P<br />
Podanie jednej poprawnej odpowiedzi – 1 punkt.<br />
0–4<br />
12<br />
12 B<br />
np. zasady moralne zawarte w obu tekstach są ze sobą<br />
zbieżne – pierwszy tekst mówi: „Nie oczerniałem sługi<br />
wobec przełożonego”, co jest tożsame z zawartym w drugim<br />
tekście nakazem „Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu<br />
twemu kłamstwa jako świadek”; obie zasady moralne<br />
zakazują kłamstwa i rzucania fałszywych oskarżeń<br />
(każde inne poprawne uzasadnienie, także jeśli uda się<br />
uczniowi uzasadnić poprawnie tezę inną niż podana<br />
w przykładzie)<br />
Sformułowanie tezy pasującej do uzasadnienia – 1 punkt.<br />
Poprawne (uzasadniające tezę) odwołanie się do każdego<br />
z tekstów – po 2 punkty.<br />
Nie w pełni poprawne odwołanie się do tekstów lub odwołanie<br />
się tylko do jednego tekstu – po 1 punkcie.<br />
Brak odpowiedzi lub niepostawienie tezy – 0 punktów.<br />
0–5<br />
0–9<br />
13<br />
spodziewane odpowiedzi zostały umieszczone pod tabelami<br />
Zasady przyznawania punktów za zadanie dłuższej odpowiedzi<br />
zostały umieszczone pod tabelami.<br />
0–6<br />
Schemat punktowania zadania dłuższej odpowiedzi – zadanie 13.<br />
Poziom IV (6 p.)<br />
Uczeń:<br />
• przedstawił omawiane zagadnienia społeczne w ujęciu porównawczym, ukazując najważniejsze podobieństwa i różnice między strukturą<br />
społeczeństwa w starożytnym Egipcie oraz w państwie Ariów (np. między położeniem i prawami grup uprzywilejowanych, zakresem<br />
praw grup najniżej położonych w strukturze społecznej, podstawą rozwarstwienia),<br />
• poprawnie przeprowadził selekcję i hierarchizację informacji,<br />
• sformułował wnioski i ocenę oraz podsumował rozważania.<br />
Poziom III (4–5 p.)<br />
Uczeń:<br />
• przedstawił omawiane zagadnienia społeczne w ujęciu porównawczym, ukazując wybrane podobieństwa i cechy różniące strukturę<br />
społeczeństwa w starożytnym Egipcie oraz w państwie Ariów (np. między położeniem różnych grup w strukturze społecznej),<br />
• w większości poprawnie przeprowadził selekcję faktów, wykazując się zrozumieniem ich znaczenia i hierarchii,<br />
• podjął próbę formułowania wniosków (np. dotyczącą podobieństwa struktury lub różnic w przyczynach rozwarstwienia),<br />
• podjął próbę oceny obu struktur społecznych.<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
62<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019
<strong>Historia</strong> | Zakres rozszerzony | Klasa 1<br />
Liceum i technikum<br />
Poziom II (2–3 p.)<br />
Uczeń:<br />
• częściowo przedstawił faktografię w ujęciu porównawczym (np. opisał oba społeczeństwa, wymienił najważniejsze grupy społeczne<br />
i opisał ich charakterystyczne cechy, wskazując niektóre podobieństwa i różnice) dotyczącą struktury społeczeństwa w starożytnym<br />
Egipcie i w państwie Ariów,<br />
• podjął próbę selekcji i uporządkowania podanej faktografii.<br />
Poziom I (0–1 p.)<br />
Uczeń:<br />
• w kilku zdaniach odniósł się do tematu,<br />
• podał kilka faktów związanych z tematem, zwykle bez wskazywania podobieństw / różnic między nimi,<br />
• poprawnie umieścił rozważania w czasie i w przestrzeni.<br />
AUTOR: Jakub Lorenc<br />
63<br />
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019