E82035_chemia_zp_poradnik

NA DOBRY START 

PORADNIK 

NAUCZYCIELA 

CHEMIA 

1 

LICEUM I TECHNIKUM ● ZAKRES PODSTAWOWY

Autorzy: Ryszard M. Janiuk, Małgorzata Chmurska, Gabriela Osiecka 

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 

Warszawa 2019 

Wydanie I 

ISBN 978-83-02-18742-1 

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Anna Dudek 

Redakcja techniczna: Agnieszka Przystańska 

Projekt okładki: Ewa Pawińska 

Ilustracja na okładce: (szalki z kolorowymi cieczami) AKIRA/Amanaimages RF/Diomedia 

Skład i łamanie: Verde, Kraków 

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna 

00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96 

KRS: 0000595068 

Tel.: 22 576 25 00 

Infolinia: 801 220 555 

www.wsip.pl 

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. 

Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. 

Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie 

na użytek osobisty. 

Szanujmy cudzą własność i prawo. 

Więcej na www.legalnakultura.pl 

Polska Izba Książki

Spis treści 

Ramowy rozkład materiału nauczania 2 

Szczegółowy rozkład materiału nauczania – klasa 1 3 

Plan wynikowy do działu Budowa atomu 9 

Przedmiotowe zasady oceniania do działu Budowa atomu 12 

Wskazówki metodyczne do lekcji wprowadzających 15 

Wskazówki metodyczne do działu Budowa atomu 21 

Karta pracy do lekcji 2 24 

Sprawdzian do działu Budowa atomu 26 

1 

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2019

Chemia | Zakres podstawowy | Klasy 1–3 

Liceum i technikum 

Ramowy rozkład materiału nauczania 

Klasa 1 (1 godz./tydz.) 

Dział 

Liczba godzin lekcyjnych 

Budowa atomu 9 

Wiązania chemiczne i oddziaływania międzycząsteczkowe 7 

Reakcje chemiczne 7 

Roztwory 9 

razem 32 


Dział 


Reakcje jonowe w roztworach 10 

Reakcje utleniania-redukcji 10 

Właściwości metali i ich związków 11 

Właściwości niemetali i ich związków 10 

Budowa związków organicznych. Węglowodory 9 

Pochodne węglowodorów 14 

razem 64 


Dział 


Związki organiczne o znaczeniu biologicznym 15 

Chemia w naszym życiu 14 

razem 29 

AUTORZY: Ryszard M. Janiuk, Małgorzata Chmurska, Gabriela Osiecka 

2 


Chemia | Zakres podstawowy | Klasa 1 


Szczegółowy rozkład materiału nauczania – klasa 1 

Nr 

lekcji 

Temat lekcji 

Wymagania szczegółowe z podstawy programowej 

Uczeń: 

Liczba 

godzin 

1 Lekcja organizacyjna 1 

2 Dlaczego warto uczyć się chemii? 1 

3 Sprawdzian z zakresu szkoły podstawowej 1 

BUDOWA ATOMU 

4 1. Jądro atomowe. Izotopy I.1) pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii informacyjno- 

-komunikacyjnych [wymaganie ogólne] 

II.5) wykorzystuje wiedzę i dostępne informacje do rozwiązywania problemów chemicznych z zastosowaniem 

podstaw metody naukowej [wymaganie ogólne] 

1 

5 2. Masa atomowa I.2) odczytuje w układzie okresowym masy atomowe pierwiastków (…) 1 

6 3. Radioizotopy w otoczeniu człowieka I.1) pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii informacyjno- 


II.1) opisuje właściwości substancji (…) [wymaganie ogólne] 



1 

7 4. Uproszczony model budowy atomu II.1) stosuje pojęcia: powłoka, podpowłoka; pisze konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków do Z=20 

i jonów o podanym ładunku, uwzględniając przynależność elektronów do podpowłok (zapisy konfiguracji: 

pełne, skrócone) 

1 

8 5. Prawo okresowości a układ okresowy 

pierwiastków 

II.3) wskazuje związek między budową elektronową atomu a położeniem pierwiastka w układzie okresowym 

i jego właściwościami fizycznymi (np. promieniem atomowym, energią jonizacji) i chemicznymi 

X.1) opisuje podobieństwa we właściwościach pierwiastków w grupach układu okresowego i zmienność właściwości 

w okresach 

1 

9 6. Struktura elektronowa atomu II.1) stosuje pojęcia: powłoka, podpowłoka; pisze konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków do Z=20 



1 


3 




Nr 

lekcji 

Temat lekcji 


Uczeń: 

Liczba 

godzin 

10 7. Układ okresowy pierwiastków a budowa atomu II.2) określa przynależność pierwiastków do bloków konfiguracyjnych: s, p układu okresowego na podstawie 

konfiguracji elektronowej 

1 

11 Podsumowanie działu I.1) pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii informacyjno- 


II.1) opisuje właściwości substancji (…) [wymaganie ogólne] 



I.2) odczytuje w układzie okresowym masy atomowe pierwiastków (…) 

II.1) stosuje pojęcia: powłoka, podpowłoka; pisze konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków do Z=20 



II.2) określa przynależność pierwiastków do bloków konfiguracyjnych: s, p układu okresowego na podstawie 


II.3) wskazuje związek między budową elektronową atomu a położeniem pierwiastka w układzie okresowym 

i jego właściwościami fizycznymi (np. promieniem atomowym, energią jonizacji) i chemicznymi 

X.1) opisuje podobieństwa we właściwościach pierwiastków w grupach układu okresowego i zmienność właściwości 

w okresach 

1 

12 Sprawdzian wiedzy 1 

WIĄZANIA CHEMICZNE I ODDZIAŁYWANIA MIĘDZYCZĄSTECZKOWE 

13 8. Wiązania jonowe i metaliczne III.1) określa rodzaj wiązania (jonowe (…)) na podstawie (…) liczby elektronów walencyjnych atomów łączących 

się pierwiastków 

III.2) ilustruje graficznie oraz opisuje powstawanie wiązań (…) jonowych (…) 

III.4) opisuje i przewiduje wpływ rodzaju wiązania (jonowe, (…) metaliczne) (…) na właściwości fizyczne substancji 

nieorganicznych (…) 

III.5) wnioskuje o rodzaju wiązania na podstawie obserwowanych właściwości substancji 

III.6) porównuje właściwości fizyczne substancji tworzących kryształy jonowe (…) oraz metaliczne 

1 

14 9. Wiązanie kowalencyjne III.1) określa rodzaj wiązania ((…) kowalencyjne (atomowe) niespolaryzowane (…)) na podstawie (…) liczby 

elektronów walencyjnych atomów łączących się pierwiastków 

III.2) ilustruje graficznie oraz opisuje powstawanie wiązań kowalencyjnych (…); pisze wzory elektronowe typowych 

cząsteczek substancji kowalencyjnych (…) 

III.3) określa typ wiązania ( i ) w cząsteczkach związków nieorganicznych (…) 

III.4) opisuje i przewiduje wpływ rodzaju wiązania ((…) kowalencyjne (…)) (…) na właściwości fizyczne substancji 

nieorganicznych (…) 

1 


4 




Nr 

lekcji 

Temat lekcji 


Uczeń: 

14 cd. 9. Wiązanie kowalencyjne cd. III.5) wnioskuje o rodzaju wiązania na podstawie obserwowanych właściwości substancji 

III.6) porównuje właściwości fizyczne substancji tworzących kryształy jonowe, kowalencyjne, molekularne 

oraz metaliczne 

15 10. Elektroujemność III.1) określa rodzaj wiązania (jonowe, kowalencyjne (atomowe) niespolaryzowane, kowalencyjne (atomowe) 

spolaryzowane (…)) na podstawie elektroujemności (…) 

16 11. Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane 

i oddziaływania międzycząsteczkowe 

III.1) określa rodzaj wiązania ((…) kowalencyjne (atomowe) spolaryzowane (…)) na podstawie elektroujemności 

oraz liczby elektronów walencyjnych atomów łączących się pierwiastków 

III.2) ilustruje graficznie oraz opisuje powstawanie wiązań kowalencyjnych (…); pisze wzory elektronowe typowych 

cząsteczek związków kowalencyjnych (…) 

III.4) opisuje i przewiduje wpływ rodzaju wiązania ((…) kowalencyjne (…)), oddziaływań międzycząsteczkowych 

(siły van der Waalsa, wiązania wodorowe) na właściwości fizyczne substancji nieorganicznych i organicznych; 

wskazuje te cząsteczki (…), które są polarne, oraz te, które są niepolarne 


III.6) porównuje właściwości fizyczne substancji tworzących kryształy (…) kowalencyjne, molekularne (…) 

17 12. Wiązanie koordynacyjne III.1) określa rodzaj wiązania (jonowe, (…) kowalencyjne (atomowe) spolaryzowane, donorowo-akceptorowe 

(koordynacyjne)) na podstawie elektroujemności oraz liczby elektronów walencyjnych atomów łączących 

się pierwiastków 

III.2) (…) pisze wzory elektronowe typowych cząsteczek związków kowalencyjnych i jonów złożonych, 

z uwzględnieniem wiązań koordynacyjnych 

18 Podsumowanie działu III.1) określa rodzaj wiązania (jonowe, kowalencyjne (atomowe) niespolaryzowane, kowalencyjne (atomowe) 

spolaryzowane, donorowo-akceptorowe (koordynacyjne)) na podstawie elektroujemności oraz liczby elektronów 

walencyjnych atomów łączących się pierwiastków 

III.2) ilustruje graficznie oraz opisuje powstawanie wiązań kowalencyjnych i jonowych; pisze wzory elektronowe 

typowych cząsteczek związków kowalencyjnych i jonów złożonych, z uwzględnieniem wiązań 

koordynacyjnych 

III.3) określa typ wiązania ( i ) w cząsteczkach związków nieorganicznych (…) 

III.4) opisuje i przewiduje wpływ rodzaju wiązania (jonowe, kowalencyjne, metaliczne), oddziaływań międzycząsteczkowych 

(siły van der Waalsa, wiązania wodorowe) na właściwości fizyczne substancji nieorganicznych 

i organicznych; wskazuje te cząsteczki (…), które są polarne, oraz te, które są niepolarne 


III.6) porównuje właściwości fizyczne substancji tworzących kryształy jonowe, kowalencyjne, molekularne 

oraz metaliczne 

Liczba 

godzin 

1 

1 

1 

1 


5 




Nr 

lekcji 

Temat lekcji 


Uczeń: 

Liczba 

godzin 


REAKCJE CHEMICZNE 

20 13. Prawa ilościowe w reakcjach chemicznych II.1) (…) wyjaśnia przebieg procesów chemicznych [wymaganie ogólne] 

II.7) wykonuje obliczenia dotyczące praw chemicznych [wymaganie ogólne] 

I.3) dokonuje interpretacji jakościowej i ilościowej równania reakcji w ujęciu (…) masowym i objętościowym 

(dla gazów) 

1 

21 14. Stechiometria reakcji chemicznych – mol I.1) stosuje pojęcie mola i liczby Avogadra 

I.2) odczytuje w układzie okresowym masy atomowe pierwiastków i na ich podstawie oblicza masę molową 

związków chemicznych (nieorganicznych i organicznych) o podanych wzorach lub nazwach 

I.3) dokonuje interpretacji jakościowej i ilościowej równania reakcji w ujęciu molowym, masowym i objętościowym 

(dla gazów) 

1 

22 15. Podstawy obliczeń stechiometrycznych I.4) ustala wzór empiryczny i rzeczywisty związku chemicznego (nieorganicznego i organicznego) na podstawie 

jego składu (wyrażonego np. w procentach masowych) i masy molowej 

I.5) wykonuje obliczenia dotyczące: liczby moli oraz mas substratów i produktów (stechiometria wzorów 

i równań chemicznych), objętości gazów w warunkach normalnych, po zmieszaniu substratów w stosunku 

stechiometrycznym 

1 

23 16. Energia w reakcjach chemicznych IV.3) stosuje pojęcia: egzoenergetyczny, endoenergetyczny, energia aktywacji do opisu efektów energetycznych 

przemian; zaznacza wartość energii aktywacji na schemacie ilustrującym zmiany energii w reakcji 

egzo- i endoenergetycznej 

IV.4) porównuje wartość energii aktywacji przebiegającej z udziałem i bez udziału katalizatora 

IV.5) opisuje różnice między układem otwartym, zamkniętym i izolowanym 

IV.6) stosuje pojęcie entalpii; interpretuje zapis ∆H < 0 i ∆H > 0; określa efekt energetyczny reakcji chemicznej 

na podstawie wartości entalpii 

1 

24 17. Szybkość reakcji chemicznych IV.1) definiuje szybkość reakcji (jako zmianę stężenia reagenta w czasie) 

IV.2) przewiduje wpływ: stężenia (ciśnienia) substratów, obecności katalizatora, stopnia rozdrobnienia substratów 

i temperatury na szybkość reakcji; projektuje i przeprowadza odpowiednie doświadczenia 

1 

25 Podsumowanie działu II.1) (…) wyjaśnia przebieg procesów chemicznych [wymaganie ogólne] 

II.7) wykonuje obliczenia dotyczące praw chemicznych [wymaganie ogólne] 

I.1) stosuje pojęcie mola i liczby Avogadra 

I.2) odczytuje w układzie okresowym masy atomowe pierwiastków i na ich podstawie oblicza masę molową 

związków chemicznych (nieorganicznych i organicznych) o podanych wzorach lub nazwach 

1 


6 




Nr 

lekcji 

Temat lekcji 


Uczeń: 

Liczba 

godzin 

25 cd. Podsumowanie działu cd. I.3) dokonuje interpretacji jakościowej i ilościowej równania reakcji w ujęciu molowym, masowym i objętościowym 

(dla gazów) 

I.4) ustala wzór empiryczny i rzeczywisty związku chemicznego (nieorganicznego i organicznego) na podstawie 

jego składu (wyrażonego np. w procentach masowych) i masy molowej 

I.5) wykonuje obliczenia dotyczące: liczby moli oraz mas substratów i produktów (stechiometria wzorów 

i równań chemicznych), objętości gazów w warunkach normalnych, po zmieszaniu substratów w stosunku 

stechiometrycznym 

IV.1) definiuje szybkość reakcji (jako zmianę stężenia reagenta w czasie) 

IV.2) przewiduje wpływ: stężenia (ciśnienia) substratów, obecności katalizatora, stopnia rozdrobnienia substratów 

i temperatury na szybkość reakcji; projektuje i przeprowadza odpowiednie doświadczenia 

IV.3) stosuje pojęcia: egzoenergetyczny, endoenergetyczny, energia aktywacji do opisu efektów energetycznych 

przemian; zaznacza wartość energii aktywacji na schemacie ilustrującym zmiany energii w reakcji 

egzo- i endoenergetycznej 

IV.4) porównuje wartość energii aktywacji przebiegającej z udziałem i bez udziału katalizatora 

IV.5) opisuje różnice między układem otwartym, zamkniętym i izolowanym 

IV.6) stosuje pojęcie entalpii; interpretuje zapis ∆H < 0 i ∆H > 0; określa efekt energetyczny reakcji chemicznej 

na podstawie wartości entalpii 


ROZTWORY 

27 18. Rodzaje mieszanin i sposoby ich rozdzielania V.1) rozróżnia układy homogeniczne i heterogeniczne (…) 

V.4) opisuje sposoby rozdzielenia roztworów właściwych (ciał stałych w cieczach, cieczy w cieczach) na 

składniki (m.in. ekstrakcja, chromatografia) 

V.5) projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające rozdzielić mieszaninę niejednorodną (ciał stałych 

w cieczach) na składniki 

1 

28 19. Roztwory, koloidy i zawiesiny V.1) (…) wymienia różnice we właściwościach roztworów właściwych, koloidów i zawiesin 1 

29 20. Rozpuszczalność V.2) wykonuje obliczenia związane z (…) zastosowaniem pojęć: (…) rozpuszczalność 1 

30–31 21. Sposoby wyrażania stężeń roztworów V.2) wykonuje obliczenia związane z przygotowaniem (…) roztworów z zastosowaniem pojęć: stężenie procentowe 

i molowe (…) 

V.3) projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające otrzymać roztwór o zadanym stężeniu procentowym 

lub molowym 

2 


7 




Nr 

lekcji 

Temat lekcji 


Uczeń: 

Liczba 

godzin 

32 22. Zatężanie i rozcieńczanie roztworów V.2) wykonuje obliczenia związane z (…) rozcieńczaniem i zatężaniem roztworów z zastosowaniem pojęć: 

stężenie procentowe i molowe oraz rozpuszczalność 


lub molowym 

1 

33 23. Rozpuszczanie i dysocjacja elektrolityczna VI.1) pisze równania dysocjacji elektrolitycznej związków nieorganicznych (…) 

VI.2) stosuje termin stopień dysocjacji dla ilościowego opisu zjawiska dysocjacji elektrolitycznej 

1 

34 Podsumowanie działu V.1) rozróżnia układy homogeniczne i heterogeniczne; wymienia różnice we właściwościach roztworów właściwych, 

koloidów i zawiesin 

V.2) wykonuje obliczenia związane z przygotowaniem, rozcieńczaniem i zatężaniem roztworów z zastosowaniem 

pojęć: stężenie procentowe i molowe oraz rozpuszczalność 


lub molowym 

V.4) opisuje sposoby rozdzielenia roztworów właściwych (ciał stałych w cieczach, cieczy w cieczach) na 

składniki (m.in. ekstrakcja, chromatografia) 

V.5) projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające rozdzielić mieszaninę niejednorodną (ciał stałych 

w cieczach) na składniki 

VI.1) pisze równania dysocjacji elektrolitycznej związków nieorganicznych (…) 

VI.2) stosuje termin stopień dysocjacji dla ilościowego opisu zjawiska dysocjacji elektrolitycznej 

1 



8 




Plan wynikowy do działu Budowa atomu 

Temat lekcji 

Wymagania podstawowe 

Uczeń: 

Wymagania ponadpodstawowe 

Uczeń: 

BUDOWA ATOMU 

1. Jądro atomowe. 

Izotopy 

• wymienia cząstki budujące atom (protony, elektrony, neutrony) 

• wskazuje różnice między atomami tworzącymi izotopy danego pierwiastka 

• podaje definicje i oznaczenia liczb: atomowej i masowej 

• definiuje pierwiastek chemiczny, uwzględniając budowę atomu 

• podaje definicję izotopu 

• interpretuje symboliczny zapis A E i na jego podstawie podaje liczbę protonów, 

Z 

neutronów i elektronów wchodzących w skład atomów 

• zapisuje w postaci A E informacje o składzie jądra danego atomu 

Z 

• podaje symbole izotopów wodoru i określa ich trwałość 

• charakteryzuje cząstki – składniki atomów, podając w przybliżeniu ich masę 

i ładunek 

• wykonuje obliczenia związane z masą i rozmiarami atomów 

• charakteryzuje pojęcie skali mikro 

2. Masa atomowa • nazywa jednostkę, w której wyraża się masę atomów i cząsteczek 

• odczytuje masę atomową pierwiastków z układu okresowego 

• oblicza masę cząsteczkową wybranych substancji 

• uzasadnia znaczenie jednostki masy atomowej 

• oblicza masę atomową pierwiastka chemicznego na podstawie składu 

izotopowego i liczb masowych jego izotopów 

• oblicza procent masowy pierwiastka w cząsteczce związku chemicznego 

• uzasadnia, dlaczego masy atomowe pierwiastków chemicznych mają wartości 

ułamkowe 

• wyszukuje i interpretuje informacje na temat składu izotopowego pierwiastków 

• uzasadnia za pomocą obliczeń, dlaczego masa atomowa argonu jest większa 

od masy atomowej potasu, pomimo, że argon poprzedza potas w układzie 

okresowym 

3. Radioizotopy 

w otoczeniu 

człowieka 

• definiuje pojęcia: promieniotwórczość, promieniowanie jądrowe, radioizotopy 

• opisuje wygląd znaku ostrzegawczego: źródło promieniowania 

• podaje przykłady użytecznych zastosowań promieniowania jądrowego 

• opisuje sposoby zapobiegania negatywnym skutkom napromieniowania 

• podaje przykłady skutków działania promieniowania jądrowego na człowieka 

• wykazuje wkład Marii Skłodowskiej-Curie w badania nad 

promieniotwórczością 

• wymienia przykłady zastosowań wybranych izotopów promieniotwórczych 

• wyszukuje i prezentuje informacje związane z energetyką jądrową 

• podaje argumenty za i przeciw stosowaniu radioizotopów w życiu codziennym 

4. Uproszczony 

model budowy 

atomu 

• podaje symbole powłok elektronowych i ich pojemność 

• zapisuje w ujęciu powłokowym konfiguracje elektronowe wybranych atomów 

z 1. i 2. okresu 

• formułuje regułę helowca 

• zapisuje w ujęciu powłokowym konfiguracje elektronowe wybranych atomów 

(do Z = 20) 

• opisuje sposób powstawania z atomów jonów dodatnich i ujemnych 

• podaje znaczenie pojęcia: kwant energii 

• zapisuje w ujęciu powłokowym konfiguracje elektronowe wybranych jonów 

prostych (do Z = 20) 

• wyjaśnia, na czym polega absorpcja i emisja promieniowania przez atomy 

• tłumaczy, w jaki sposób powstaje widmo pobudzonego do świecenia atomu 

wodoru 

• podaje zasady uproszczonego zapisu konfiguracji elektronowej 

• wyszukuje i prezentuje dodatkowe informacje na temat budowy atomu 

według teorii Bohra 

AUTORZY: Małgorzata Chmurska 

9 




Temat lekcji 

5. Prawo 

okresowości 

a układ okresowy 

pierwiastków 

6. Struktura 

elektronowa atomu 

7. Układ okresowy 

pierwiastków 

a budowa atomu 


Uczeń: 

• podaje treść prawa okresowości w ujęciu współczesnym 

• określa położenie pierwiastka w układzie okresowym na podstawie 

rozmieszczenia elektronów w powłokach elektronowych atomu 

• wyjaśnia, co to znaczy okresowość zmian na przykładzie wybranej właściwości 

pierwiastków 

• podaje przykłady właściwości pierwiastków chemicznych, które zmieniają się 

okresowo 

• wskazuje położenie metali i niemetali w układzie okresowym 

• podaje zależności między podpowłokami a powłokami elektronowymi 

• podaje symbole podpowłok elektronowych 

• określa pojemność podpowłok elektronowych s i p 

• zapisuje konfigurację elektronową atomów pierwiastków do Z = 20 

z zastosowaniem podpowłok elektronowych 

• omawia podział układu okresowego pierwiastków chemicznych na grupy, 

okresy i bloki konfiguracyjne 

• wskazuje elektrony walencyjne i elektrony rdzenia atomowego w zapisie 

konfiguracji elektronowej pierwiastków (do Z = 20) 

• pisze konfigurację elektronową atomu pierwiastka należącego do bloku s lub 

bloku p, na podstawie jego położenia w układzie okresowym (do Z = 20) 


rozmieszczenia elektronów w podpowłokach elektronowych atomu 

(do Z = 20) 


Uczeń: 

• podaje, kto i kiedy sformułował prawo okresowości 

• uzasadnia prawo okresowości, odwołując się do budowy atomu 

• zapisuje wzory elektronowe pierwiastków grup: 1., 2. i 13.–18. do Z = 20 

• interpretuje wykresy przedstawiające zmiany promieni atomowych i energii 

jonizacji w grupach i okresach 

• przewiduje charakter zmian temperatury topnienia i wrzenia, gęstości, masy 

atomowej pierwiastków wraz ze wzrostem liczby atomowej 

• wyszukuje i prezentuje informacje związane z odkryciem prawa okresowości 

• interpretuje pojęcie chmura elektronowa jako przestrzeń w atomie 

zajmowaną przez elektrony 

• opisuje kształt chmur elektronowych w atomie dla podpowłok s i p 

• podaje zakaz Pauliego 

• zapisuje konfigurację elektronową jonów prostych pierwiastków do Z = 20, 


• określa pojemność podpowłok elektronowych d i f 

• zapisuje konfigurację elektronową atomów pierwiastków do Z = 36 


• podaje zapis skrócony konfiguracji elektronowej atomów i jonów podanych 

pierwiastków chemicznych 

• zapisuje konfigurację elektronową wybranych pierwiastków chemicznych 

bloku p 4. okresu 


konfiguracji elektronowej wybranych pierwiastków bloku p 4. okresu 

• określa położenie pierwiastka w układzie okresowym na podstawie rozmieszczenia 

elektronów w podpowłokach elektronowych atomu bloku p 4. okresu 

• pisze konfigurację elektronową wybranych pierwiastków chemicznych bloku 

d 4. okresu 


konfiguracji elektronowej wybranych pierwiastków bloku d 4. okresu 


rozmieszczenia elektronów w podpowłokach elektronowych atomu bloku 

d 4. okresu 

• zapisuje konfigurację elektronową wybranych pierwiastków chemicznych 

bloków s i p 5. i 6. okresu 


10 




Temat lekcji 

7. Układ okresowy 

pierwiastków 

a budowa atomu cd. 


Uczeń: 


Uczeń: 


konfiguracji elektronowej pierwiastków bloków s i p 5. i 6. okresu 

• określa położenie pierwiastka w układzie okresowym na podstawie rozmieszczenia 

elektronów w podpowłokach elektronowych atomów s i p 5. i 6. 

okresu 


11 




Przedmiotowe zasady oceniania – wymagania na poszczególne 

oceny szkolne do działu Budowa atomu 

Temat lekcji 

ocena 

dopuszczająca 


Uczeń: 

ocena 

dostateczna 

ocena 

dobra 

BUDOWA ATOMU 


Uczeń: 

ocena 

bardzo dobra 

ocena 

celująca 

1. Jądro 

atomowe. 

Izotopy 

• wymienia cząstki budujące 

atom (protony, elektrony, 

neutrony) 

• wskazuje różnice między 

atomami tworzącymi izotopy 

danego pierwiastka 

wymagania na ocenę dopuszczającą 

oraz: 

• podaje definicje i oznaczenia 

liczb: atomowej i masowej 

• definiuje pierwiastek 

chemiczny, uwzględniając 

budowę atomu 

wymagania na ocenę dostateczną 

oraz: 

• podaje definicję izotopu 

• interpretuje symboliczny 

zapis A Z E i na jego podstawie 

podaje liczbę protonów, 

elektronów i neutronów 

wchodzących w skład 

atomów 

wymagania na ocenę dobrą 

oraz: 

• zapisuje w postaci A Z E 

informacje o składzie jądra 

danego atomu 

• podaje symbole izotopów 

wodoru i określa ich trwałość 

wymagania na ocenę bardzo 

dobrą oraz: 

• charakteryzuje cząstki – 

składniki atomów, podając 

w przybliżeniu ich masę 

i ładunek 

• wykonuje obliczenia 

związane z masą i rozmiarami 

atomów 

• charakteryzuje pojęcie skali 

mikro 

2. Masa 

atomowa 

• nazywa jednostkę, w której 

wyraża się masę atomów 

i cząsteczek 

• odczytuje masę atomową 

pierwiastków z układu 

okresowego 

• oblicza masę cząsteczkową 

wybranych substancji 


oraz: 

• uzasadnia znaczenie jednostki 

masy atomowej 

• oblicza masę atomową 

pierwiastka chemicznego 

na podstawie jego składu 

izotopowego i liczb 

masowych jego izotopów 


oraz: 

• oblicza procent masowy 

pierwiastka w cząsteczce 

związku chemicznego 


oraz: 

• uzasadnia, dlaczego masy 

atomowe pierwiastków 

chemicznych mają wartości 

ułamkowe 


dobrą oraz: 

• wyszukuje i interpretuje 

informacje na temat składu 

izotopowego pierwiastków 

• uzasadnia za pomocą 

obliczeń, dlaczego masa 

atomowa argonu jest większa 

od masy atomowej potasu, 

pomimo że argon poprzedza 

potas w układzie okresowym 


w otoczeniu 

człowieka 

• definiuje pojęcia: 

promieniotwórczość, 

promieniowanie jądrowe, 

radioizotopy 


oraz: 

• podaje przykłady 

użytecznych zastosowań 

promieniowania jądrowego 


oraz: 

• podaje przykłady skutków 

działania promieniowania 

jądrowego na człowieka 


oraz: 

• wymienia przykłady 

zastosowań 

wybranych izotopów 

promieniotwórczych 


dobrą oraz: 

• wyszukuje i prezentuje 

informacje związane 

z energetyką jądrową 


12 




Temat lekcji 


w otoczeniu 

człowieka cd. 

4. Uproszczony 

model budowy 

atomu 

5. Prawo 

okresowości 

a układ 

okresowy 

pierwiastków 

ocena 



Uczeń: 

ocena 

dostateczna 

• opisuje wygląd znaku 

ostrzegawczego: źródło 

promieniowania 

• opisuje sposoby zapobiegania 

negatywnym skutkom 

promieniowania 

• podaje symbole powłok 

elektronowych i ich 

pojemność 

• zapisuje w ujęciu 

powłokowym konfigurację 

elektronową wybranych 

atomów z 1. i 2. okresu 

• formułuje regułę helowca 


oraz: 

• wyjaśnia, że elektrony 

w atomach przyjmują 

dozwolone wartości energii 




atomów (do Z = 20) 

• opisuje sposób powstawania 

z atomów jonów dodatnich 

i ujemnych 

• podaje treść prawa 

okresowości w ujęciu 

współczesnym 

• określa położenie pierwiastka 

w układzie okresowym na 

podstawie rozmieszczenia 

elektronów w powłokach 

elektronowych atomu 


oraz: 

• wyjaśnia, co to znaczy 

okresowość zmian na 

przykładzie wybranej 

właściwości pierwiastków 

• podaje przykłady właściwości 

pierwiastków chemicznych, 

które zmieniają się okresowo 

• wskazuje położenie metali 

i niemetali w układzie 

okresowym 

ocena 

dobra 

• wykazuje wkład Marii 

Skłodowskiej-Curie w badania 

nad promieniotwórczością 


oraz: 

• podaje znaczenie pojęcia: 

kwant energii 




jonów prostych (do Z = 20) 


oraz: 

• podaje, kto i kiedy 

sformułował prawo 

okresowości 

• uzasadnia prawo 

okresowości, odwołując się 

do budowy atomu 

• zapisuje wzory elektronowe 

pierwiastków grup: 1., 2. 

i 13.–18. do Z = 20 


Uczeń: 

ocena 

bardzo dobra 

ocena 

celująca 

• podaje argumenty za 

i przeciw stosowaniu 

radioizotopów w życiu 

codziennym 


oraz: 

• wyjaśnia, na czym 

polega absorpcja i emisja 

promieniowania przez atomy 

• tłumaczy, w jaki sposób 

powstaje widmo 

pobudzonego do świecenia 

atomu wodoru 

• podaje zasady uproszczonego 

zapisu konfiguracji 

elektronowej 


dobrą oraz: 


dodatkowe informacje na 

temat budowy atomu według 

teorii Bohra 


oraz: 

• interpretuje wykresy 

przedstawiające zmiany 

promieni atomowych i energii 

jonizacji w grupach i okresach 


dobrą oraz: 

• przewiduje charakter zmian 

temperatury topnienia, 

wrzenia, gęstości i masy 

atomowej pierwiastków wraz 

ze wzrostem liczby atomowej 


informacje związane 

z odkryciem prawa 

okresowości 


13 




Temat lekcji 

6. Struktura 

elektronowa 

atomu 

7. Układ 

okresowy 

pierwiastków 

a budowa 

atomu 

ocena 



Uczeń: 

ocena 

dostateczna 

• podaje symbole podpowłok 

elektronowych 

• określa pojemność 

podpowłok elektronowych 

s i p 


oraz: 

• podaje zależności między 

podpowłokami a powłokami 

elektronowymi 

• zapisuje konfigurację 

elektronową atomów 

pierwiastków do 

Z = 20 z uwzględnieniem 


• omawia podział układu 

okresowego pierwiastków 

chemicznych na grupy, okresy 

i bloki konfiguracyjne 

• wskazuje elektrony 

walencyjne i elektrony 

rdzenia atomowego w zapisie 


pierwiastków (do Z = 20) 


oraz: 

• pisze konfigurację 

elektronową atomu 

pierwiastka należącego 

do bloku s lub bloku p, na 

podstawie jego położenia 

w układzie okresowym (do 

Z = 20) 




elektronów w podpowłokach 

elektronowych atomu (do 

Z = 20) 

ocena 

dobra 


Uczeń: 

ocena 

bardzo dobra 

ocena 

celująca 


oraz: 

• interpretuje pojęcie chmura 

elektronowa jako przestrzeń 

w atomie zajmowaną przez 

elektrony 

• opisuje kształt chmur 

elektronowych w atomie dla 

podpowłok s i p 

• podaje zakaz Pauliego 


elektronową jonów 

prostych pierwiastków do 

Z = 20 z uwzględnieniem 



oraz: 

• podaje skrócony zapis 


atomów i jonów podanych 



dobrą oraz: 

• określa pojemność 


d i f 


elektronową atomów 

pierwiastków 

do Z = 36 z uwzględnieniem 



oraz: 









wybranych pierwiastków 






elektronowych atomu bloku 

p 4. okresu 


oraz: 




bloku d 4. okresu 





wybranych pierwiastków 

bloku d 4. okresu 





elektronowych atomu bloku 

d 4. okresu 


dobrą oraz: 




bloków s i p 5. i 6. okresu 





pierwiastków bloków s i p 5. 

i 6. okresu 





elektronowych atomów s i p 

5. i 6. okresu 


14 




WSKAZÓWKI METODYCZNE DO LEKCJI WPROWADZAJĄCYCH 

Lekcje wprowadzające (trzy pierwsze lekcje) mają duże znaczenie dla właściwego przebiegu edukacji oraz efektów nauczania 

w trakcie dalszego procesu kształcenia. Podczas pierwszej lekcji proponujemy zapoznać uczniów z zasadami obowiązującymi 

w szkolnej pracowni chemicznej. Można do tego celu wykorzystać odpowiednie informacje znajdujące się na początku 

podręcznika. Warto również przekazać uczniom podstawowe wskazówki dotyczące sposobów uczenia się, w tym także 

z wykorzystaniem podręcznika, oraz podać im ogólne zasady oceniania. 

Kolejna lekcja ma na celu bliższe poznanie uczniów oraz poziomu ich wiedzy wyniesionej ze szkoły podstawowej. Przede 

wszystkim ta lekcja posłuży do uświadomienia uczniom użyteczności wiedzy chemicznej i wytworzenia pozytywnej motywacji 

do aktywnego udziału w lekcjach chemii. Polegać to będzie na wspólnym rozwiązywaniu problemów odnoszących się 

do sytuacji spotykanych w życiu codziennym przy wykorzystaniu wiedzy chemicznej, którą uczniowie powinni znać ze 

szkoły podstawowej, np.: 

• Jak działają środki do udrażniania rur kanalizacyjnych? 

• Jak działają środki usuwające kamień i rdzę? 

• Dlaczego płyny do kąpieli nie zostawiają osadu takiego jak mydło? 

• Dlaczego napoje typu cola działają szkodliwie na zęby, szczególnie małych dzieci? 

• Dlaczego uruchamianie silników spalinowych w zamkniętych pomieszczeniach jest bardzo niebezpieczne? 

Ostatnia lekcja wprowadzająca jest przeznaczona na sprawdzenie wiedzy chemicznej z zakresu szkoły podstawowej. Można 

do tego wykorzystać załączony test składający się z 30 zadań wielokrotnego wyboru. Obejmuje on elementy wiedzy wybrane 

z podstawy programowej z zakresu chemii dla szkoły podstawowej, których opanowanie jest niezbędne do dalszego poznawania 

wiedzy chemicznej w szkole średniej. Powiązanie poszczególnych zadań z wymaganiami szczegółowymi z podstawy 

programowej podano w tabeli. Taka forma testu umożliwia szybkie sprawdzenie i dokonanie analizy wyników, aby uzyskać 

informacje, które z elementów wiedzy nie zostały w stopniu zadowalającym opanowane przez uczniów. Dzięki takiemu 

sprawdzeniu wiedzy uczniów możliwe będzie z jednej strony wspieranie od samego początku uczniów z największymi brakami 

wiedzy, a z drugiej strony przypominanie i ćwiczenie w odpowiednim momencie tych elementów wiedzy, z którymi 

duża część uczniów miała problemy. 

Plan testu sprawdzającego wiedzę z zakresu chemii po szkole podstawowej 


I. Substancje i ich właściwości. Uczeń: 

1) opisuje właściwości substancji będących głównymi składnikami stosowanych na co dzień produktów, np. soli kuchennej, cukru, 

mąki, wody, węgla, glinu, miedzi, cynku, żelaza 

Nr zadania 

1 

4) tłumaczy, na czym polegają zjawiska dyfuzji, rozpuszczania, zmiany stanu skupienia 2 

5) opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych 

6) sporządza mieszaniny i dobiera metodę rozdzielania składników mieszanin (np. sączenie, destylacja, rozdzielanie cieczy 

w rozdzielaczu) 

9) posługuje się symbolami pierwiastków i stosuje je do zapisywania wzorów chemicznych: H, C, N, O, Na, Mg, Al, Si, P, S, Cl, K, Ca, 

Fe, Cu, Zn, Br, Ag, Sn, I, Ba, Au, Hg, Pb 

3 

4 

II. Wewnętrzna budowa materii. Uczeń: 

1) posługuje się pojęciem pierwiastka chemicznego jako zbioru atomów o danej liczbie atomowej Z 5 

2) na podstawie położenia pierwiastka w układzie okresowym określa liczbę powłok elektronowych w atomie oraz liczbę 

elektronów zewnętrznej powłoki elektronowej dla pierwiastków grup 1. i 2. i 13.–18.; określa położenie pierwiastka w układzie 

okresowym (numer grupy, numer okresu) 

7) wyjaśnia związek między podobieństwem właściwości pierwiastków należących do tej samej grupy układu okresowego oraz 

stopniową zmianą właściwości pierwiastków leżących w tym samym okresie (metale – niemetale) a budową atomów 

6 

7 

AUTORZY: Ryszard M. Janiuk 

15 





10) na przykładzie cząsteczek H 2 

, Cl 2 

, N 2 

, CO 2 

, H 2 

O, HCl, NH 3 

, CH 4 

opisuje powstawanie wiązań chemicznych; zapisuje wzory 

sumaryczne i strukturalne tych cząsteczek 

15) ustala dla związków dwupierwiastkowych (np. tlenków): nazwę na podstawie wzoru sumarycznego, wzór sumaryczny na 

podstawie nazwy, wzór sumaryczny na podstawie wartościowości, wartościowość na podstawie wzoru sumarycznego 

III. Reakcje chemiczne. Uczeń: 

3) zapisuje równania reakcji chemicznych w formie cząsteczkowej i jonowej; dobiera współczynniki stechiometryczne, stosując 

prawo zachowania masy i prawo zachowania ładunku 

Nr zadania 

8 

9 

10 

4) definiuje pojęcia: reakcje egzotermiczne i reakcje endotermiczne; podaje przykłady takich reakcji 11 

6) oblicza masy cząsteczkowe pierwiastków występujących w formie cząsteczek i związków chemicznych 12 

IV. Tlen, wodór i ich związki chemiczne. Powietrze. Uczeń: 

1) projektuje i przeprowadza doświadczenie polegające na otrzymaniu tlenu oraz bada wybrane właściwości fizyczne i chemiczne 

tlenu 

V. Woda i roztwory wodne. Uczeń: 

4) projektuje i przeprowadza doświadczenia wykazujące wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji stałych 

w wodzie 

13 

14 

7) wykonuje obliczenia z zastosowaniem pojęć: rozpuszczalność, stężenie procentowe (procent masowy), masa substancji, masa 

rozpuszczalnika, masa roztworu, gęstość roztworu (z wykorzystaniem tabeli rozpuszczalności lub wykresu rozpuszczalności) 

VI. Wodorotlenki i kwasy. Uczeń: 

2) projektuje i przeprowadza doświadczenia, w wyniku których można otrzymać wodorotlenek (rozpuszczalny i trudno 

rozpuszczalny w wodzie), kwas beztlenowy i tlenowy (np. NaOH, Ca(OH) 2 

, Cu(OH) 2 

, HCl, H 3 

PO 4 

); zapisuje odpowiednie równania 

reakcji w formie cząsteczkowej 

15 

16 

5) rozróżnia doświadczalnie roztwory kwasów i wodorotlenków za pomocą wskaźników 

7) posługuje się skalą pH; interpretuje wartość pH w ujęciu jakościowym (odczyn kwasowy, zasadowy, obojętny) 

VII. Sole. Uczeń: 

1) wyjaśnia przebieg reakcji zobojętniania (HCl + NaOH) 18 

17 

2) tworzy i zapisuje wzory sumaryczne soli: chlorków, siarczków, azotanów(V), siarczanów(IV), siarczanów(VI), węglanów, 

fosforanów(V) (ortofosforanów(V)); tworzy nazwy soli na podstawie wzorów; tworzy i zapisuje wzory sumaryczne soli na podstawie 

nazw 

3) pisze równania reakcji otrzymywania soli (kwas + wodorotlenek (np. Ca(OH) 2 

), kwas + tlenek metalu, kwas + metal (1. i 2. grupy 

układu okresowego), wodorotlenek (NaOH, KOH, Ca(OH) 2 

) + tlenek niemetalu, tlenek metalu + tlenek niemetalu, metal + niemetal) 

w formie cząsteczkowej 

19 

20 

4) pisze równania dysocjacji elektrolitycznej soli rozpuszczalnych w wodzie 21 

VIII. Związki węgla z wodorem – węglowodory. Uczeń: 

2) tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na podstawie wzorów kolejnych alkanów) i zapisuje wzór sumaryczny 

alkanu o podanej liczbie atomów węgla; rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne (grupowe) alkanów o łańcuchach prostych do 

pięciu atomów węgla w cząsteczce; podaje ich nazwy systematyczne 

22 


16 





4) pisze równania reakcji spalania alkanów przy dużym i małym dostępie tlenu; wyszukuje informacje na temat zastosowań alkanów 

i je wymienia 

IX. Pochodne węglowodorów. Uczeń: 

2) bada wybrane właściwości fizyczne i chemiczne etanolu; opisuje właściwości i zastosowania metanolu i etanolu; zapisuje 

równania reakcji spalania metanolu i etanolu; opisuje negatywne skutki działania metanolu i etanolu na organizm ludzki 

3) zapisuje wzór sumaryczny i półstrukturalny (grupowy) propano-1,2,3-triolu (glicerolu); bada jego właściwości fizyczne; wymienia 

jego zastosowania 

5) bada i opisuje wybrane właściwości fizyczne i chemiczne kwasu etanowego (octowego); pisze w formie cząsteczkowej równania 

reakcji tego kwasu z wodorotlenkami, tlenkami metali, metalami 

6) tworzy nazwy systematyczne i zwyczajowe estrów na podstawie nazw odpowiednich kwasów karboksylowych (metanowego, 

etanowego) i alkoholi (metanolu, etanolu) 

X. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym. Uczeń: 

3) klasyfikuje tłuszcze pod względem pochodzenia, stanu skupienia i charakteru chemicznego; opisuje wybrane właściwości fizyczne 

tłuszczów 

6) bada zachowanie się białka pod wpływem ogrzewania, etanolu, kwasów i zasad, soli metali ciężkich (np. CuSO 4 

) i chlorku 

sodu; opisuje różnice w przebiegu denaturacji i koagulacji białek; wymienia czynniki, które wywołują te procesy; projektuje 

i przeprowadza doświadczenia pozwalające wykryć obecność białka za pomocą stężonego roztworu kwasu azotowego(V) 

w różnych produktach spożywczych 

Nr zadania 

23 

24 

25 

26 

27 

28 

8) bada i opisuje wybrane właściwości fizyczne glukozy i fruktozy; wymienia i opisuje ich zastosowania 29 

10) projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające wykryć obecność skrobi za pomocą roztworu jodu w różnych produktach 

spożywczych 

30 

Odpowiedzi 

Nr zadania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 

Odpowiedź B C C D A B A D C D C A C A A 

Nr zadania 

Nr zadania 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 

Odpowiedź D B B A A C D D C C C C D A D 


17 




TEST SPRAWDZAJĄCY WIEDZĘ Z ZAKRESU CHEMII 

PO SZKOLE PODSTAWOWEJ 

1. Która z właściwości nie jest wspólna dla glinu, miedzi i żelaza? 

A. Dobre przewodnictwo prądu elektrycznego. 

B. Srebrzystoszara barwa. 

C. Taki sam stan skupienia w temperaturze 20°C i pod ciśnieniem atmosferycznym. 

D. Gęstość większa od wody. 

2. Zjawisko rozpuszczania się cukru w wodzie można wyjaśnić następująco: 

A. Drobiny wody i cukru wnikają w siebie. 

B. Cukier reaguje z wodą. 

C. Drobiny cukru mieszają się z drobinami wody. 

D. Cukier zmienia stan skupienia ze stałego na ciekły. 

3. Do wody dodano trochę soli kuchennej oraz zmielonej kredy. Określ rodzaj otrzymanej mieszaniny i wybierz kolejne 

czynności prowadzące do jej rozdzielenia na składniki. 

A. Mieszanina jednorodna. Sączenie i destylacja. 

B. Mieszanina niejednorodna. Destylacja i sączenie. 

C. Mieszanina niejednorodna. Sączenie i destylacja. 

D. Mieszanina jednorodna. Destylacja i sączenie. 

4. Nazwom pierwiastków: sód, krzem, azot i wodór odpowiadają kolejno symbole: 

A. S, K, Ag, H 

C. Sn, Si, Al, Hg 

B. Na, Ca, N, O 

D. Na, Si, N, H 

5. Aby określić, do jakiego pierwiastka należy dany atom, wystarczy znać jego 

A. liczbę protonów. 

C. liczbę protonów i neutronów. 

B. masę. 

D. liczbę powłok elektronowych. 

6. Atom pewnego pierwiastka ma cztery powłoki elektronowe oraz pięć elektronów w zewnętrznej powłoce. Pierwiastek 

ten jest położony w układzie okresowym w 

A. 4. okresie i 5. grupie. 

C. 5. okresie i 4. grupie. 

B. 4. okresie i 15. grupie. 

D. 5. okresie i 14. grupie. 

7. Podobne właściwości pierwiastków należących do tej samej grupy układu okresowego wynikają z 

A. jednakowej liczby elektronów w zewnętrznej powłoce ich atomów. 

B. liczby elektronów w zewnętrznej powłoce ich atomów zgodnej z numerem okresu, w którym znajduje się pierwiastek. 

C. odpowiedniego ułożenia pierwiastków w układzie okresowym. 

D. rosnącej liczby powłok elektronowych w atomach. 

8. W substancjach Br 2 

, CO 2 

, HCl i CaCl 2 

są odpowiednio wiązania: 

A. kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane, jonowe, jonowe. 

B. kowalencyjne spolaryzowane, kowalencyjne spolaryzowane, jonowe, kowalencyjne. 

C. kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane, jonowe, kowalencyjne spolaryzowane. 

D. kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane, kowalencyjne spolaryzowane, jonowe. 

9. W dwóch związkach z tlenem wartościowość siarki wynosi: w pierwszym związku 4, a w drugim – 6. Wzory tych 

związków i nazwy to odpowiednio: 

A. SO 2 

– tlenek(II) siarki; SO 3 

– tlenek(III) siarki. 

B. SO 4 

- tlenek siarki(IV); SO 6 

– tlenek siarki(VI). 

C. SO 2 

– tlenek siarki(IV); SO 3 

– tlenek siarki(VI). 

D. S 4 

O – tlenek siarki(IV); S O – tlenek siarki(VI). 

6 


18 




10. Wskaż równanie reakcji, którego współczynniki stechiometryczne nie zostały poprawnie dobrane. 

A. 3 Ca(OH) 2 

+ 2 H 3 

PO 4 

Ca 3 

(PO 4 

) 2 

+ 6 H 2 

O 

C. 4 NH 3 

+ 5 O 2 

4 NO + 6 H 2 

O 

B. C 4 

H 8 

+ 6 O 2 

4 CO 2 

+ 4 H 2 

O 

D. NaOH + H 2 

SO 4 

Na 2 

SO 4 

+ H 2 

O 

11. Spośród podanych reakcji wybierz te, które są egzotermiczne. 

I. Powstawanie tlenku magnezu z pierwiastków. 

II. Rozkład cukru na węgiel i wodę. 

III. Reakcja metanu z tlenem. 

IV. Powstawanie glukozy w procesie fotosyntezy. 

A. I i II B. II i III C. I i III D. III i IV 

12. Masa cząsteczkowa kwasu octowego (CH 3 

COOH) wynosi 

A. 60 u B. 44 u C. 96 u D. 30 u 

13. Spośród podanych informacji wybierz te, które odnoszą się do tlenu. 

I. Występuje w postaci odmian alotropowych. 

II. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie. 

III. W odpowiedniej temperaturze może być cieczą. 

IV. Jest pierwiastkiem aktywnym chemicznie. 

A. I, II, IV B. II, III, IV C. I, III, IV D. I, II, III 

14. W celu zbadania wpływu temperatury na szybkość rozpuszczania substancji stałej w wodzie należy: 

A. do dwóch zlewek – jednej z zimną wodą, a drugiej z gorącą wodą – dodać tę samą ilość substancji rozpuszczanej 

i porównywać zmiany ilości tej substancji w obu zlewkach z upływem czasu. 

B. do zlewki z gorącą wodą dodać odpowiednią ilość substancji rozpuszczanej i po jej rozpuszczeniu ochłodzić zawartość 

zlewki. 

C. do zlewki z zimną wodą dodać substancję rozpuszczaną i ogrzać zlewkę, obserwując zachodzące zmiany. 

D. do dwóch zlewek z zimną wodą dodać tę samą ilość substancji rozpuszczanej, jedną zlewkę podgrzewać i jednocześnie 

mieszać zawartość drugiej zlewki. 

15. W 300 g roztworu NaOH jest zawarte 15 g substancji rozpuszczonej. Stężenie procentowe tego roztworu wynosi 

A. 5% B. 10% C. 15% D. 30% 

16. W wyniku reakcji odpowiedniego tlenku z wodą można otrzymać następujące związki: 

A. NaOH, H 2 

SO 4 

, HCl 

C. Al(OH) 3 

, H 2 

S, HNO 3 

B. Ca(OH) 2 

, Cu(OH) 2 

, H 3 

PO 4 

D. KOH, H 2 

SO 3 

, H 3 

PO 4 

17. Za pomocą uniwersalnego papierka wskaźnikowego określono wartość pH trzech roztworów. Wskaż zabarwienie 

papierka w tych roztworach i ich odczyn. 

A 

B 

C 

pH 3 pH 9 pH 13 

niebieskie 

odczyn kwasowy 

czerwone 


czerwone 


czerwone 

odczyn obojętny 

zielone 

odczyn zasadowy 

niebieskie 


zielone 


niebieskie 


zielone 


D 

zielone 


niebieskie 


czerwone 



19 




18. Reakcja zobojętniania polega na 

A. łączeniu się ze sobą kationu metalu i anionu reszty kwasowej. 

B. tworzeniu cząsteczki wody z połączenia jonu wodoru z jonem wodorotlenkowym. 

C. otrzymaniu roztworu o odczynie obojętnym. 

D. rozpadzie na jony reagujących substancji. 

19. Wzory soli o nazwach: siarczan(IV) sodu, siarczek miedzi(I), siarczan(VI) żelaza(III) i fosforan(V) wapnia to odpowiednio: 

A. Na 2 

SO 3 

, Cu 2 

S, Fe 2 

(SO 4 

) 3 

, Ca 3 

(PO 4 

) 2 

C. Na 2 

S, CuSO 4 

, Fe 2 

(SO 4 

) 3 

, Ca 3 

(PO 4 

) 2 

B. Na 2 

SO 4 

, CuS, FeSO 4 

, Ca 3 

(PO 3 

) 2 

D. Na 2 

SO 3 

, Cu 2 

S, FeSO 4 

, Ca 3 

(PO 3 

) 2 

20. Które z wymienionych substancji nie będą ze sobą reagowały? 

A. Kwas solny i tlenek węgla(IV). 

C. Wodorotlenek sodu i tlenek siarki(IV). 

B. Kwas siarkowy(VI) i tlenek wapnia. 

D. Kwas azotowy(V) i wodorotlenek potasu. 

21. Wskaż niepoprawnie zapisane równanie dysocjacji elektrolitycznej. 

A. Na 3 

PO 4 

3 Na + 3– 

+ PO 4 

B. Cu(NO 3 

) 2 

Cu 2+ – 

+ 2 NO 3 

C. Fe 2 

(SO 4 

) 3 

3 Fe 2+ + 2 SO 4 

3– 

D. AlCl 3 

Al 3+ + 3 Cl – 

, C H 

22. Wskaż zestaw, w którym znajdują się tylko węglowodory nasycone (alkany). 

A. C 2 

H 2 

, C 2 

H 4 

, C H C. C 

2 6 

2 

H 2 

, C 3 

H 

B. C 3 

H 6 

, C 4 

H 8 

, C 5 

H 10 

4 4 6 

D. C 2 

H 6 

, C 3 

H 8 

, C 4 

H 10 

23. Propan może reagować z tlenem zgodnie z równaniem reakcji: 

A. C 3 

H 8 

+ 5 O 2 

3 CO 2 

+ 4 H 2 

O 

C. 2 C 3 

H 8 

+ 7 O 2 

6 CO + 8 H 2 

O 

B. C 3 

H 8 

+ 2 O 2 

3 C + 4 H 2 

O 

D. Wszystkie odpowiedzi są poprawne. 

24. K t ó r e z wymienionych niżej związków są cieczami w temperaturze 20°C, dobrze rozpuszczają się w wodzie, a ich 

roztwory mają odczyn obojętny? 

A. Metanol, glicerol i kwas octowy. 

B. Etanol, propan i kwas octowy. 

C. Metanol, etanol i glicerol. 

D. Etanol, kwas mrówkowy i octan etylu. 

25. Kwas octowy nie reaguje z 

A. wodorotlenkiem sodu. 

B. alkoholem etylowym. 

26. Związek o wzorze CH 3 

COOCH 3 

to 

A. mrówczan metylu. 

B. octan etylu. 

27. Tristearynian glicerolu jest tłuszczem 

A. nienasyconym, nierozpuszczalnym w wodzie. 

B. nasyconym, rozpuszczalnym w wodzie. 

28. Denaturację białek powodują 

A. ogrzewanie i sole metali ciężkich. 

B. etanol i roztwory kwasów. 

C. tlenkiem węgla(IV). 

D. tlenkiem miedzi(II). 

C. octan metylu. 

D. mrówczan etylu. 

C. nasyconym, nierozpuszczalnym w wodzie. 

D. nienasyconym, rozpuszczalnym w wodzie. 

C. woda i roztwór NaCl. 

D. Poprawne są odpowiedzi A i B. 

29. Cukier X dobrze rozpuszcza się w wodzie, natomiast cukier Y praktycznie w wodzie się nie rozpuszcza. Cukrami tymi 

mogą być 

A. X – glukoza, Y – celuloza. 

B. X – sacharoza, Y – fruktoza. 

C. X – celuloza, Y – skrobia. 

D. X – glukoza, Y – fruktoza. 

30. Do produktu spożywczego dodano roztwór jodu. Granatowe zabarwienie świadczy o obecności w tym produkcie 

A. glukozy. B. białka. C. tłuszczu. D. skrobi. 


20 


Małgorzata Chmurska 



WSKAZÓWKI METODYCZNE DO DZIAŁU BUDOWA ATOMU 

Lekcja 1. Jądro atomowe. Izotopy 

Temat związany z budową atomu, a w szczególności składnikami jądra atomowego, nie powinien być dla uczniów nowy. 

Dlatego proponowana lekcja ma charakter powtórzeniowo-ćwiczeniowy. Celem lekcji jest przypomnienie oraz zrozumienie 

współczesnej definicji pierwiastka chemicznego. 

Proponowany przebieg lekcji: 

• Przypomnienie i uporządkowanie wiadomości ze szkoły podstawowej o budowie atomu. Zwrócenie uwagi na proporcje 

dotyczące rozmiaru atomu i jądra atomowego, masy atomu i masy jądra atomowego. 

• Przypomnienie podstawowych informacji na temat cząstek, z których składa się atom. 

• Praca z wykorzystaniem tablic chemicznych lub układu okresowego pierwiastków chemicznych, w którym są podane dane 

na temat trwałych izotopów pierwiastków. Przypomnienie pojęcia: izotop. 

• AZPrzypomnienie E 

i utrwalanie na wybranym przykładzie znaczenia symbolu AE. 

Z 

• Ćwiczenia w obliczaniu liczby cząstek (protonów, elektronów oraz neutronów) w atomach i jonach wybranych pierwiastków. 

• Podsumowanie lekcji, zadanie pracy domowej. 

Uczniowie powinni pracować w grupach, a zadania powinny mieć charakter problemowy. Można zastosować grę 

dydaktyczną. 

Lekcja 2. Masa atomowa 

Celem lekcji jest zrozumienie, dlaczego masy atomowe większości pierwiastków chemicznych są liczbami ułamkowymi. 

Lekcję należy przeprowadzić metodą problemową. 


• Przypomnienie definicji jednostki masy atomowej. 

• Odczytywanie mas atomowych wybranych pierwiastków chemicznych z układu okresowego pierwiastków oraz z tablic 

chemicznych. 

• Wypełnianie karty pracy ucznia. 

Analiza zmian mas atomowych pierwiastków na tle układu okresowego z wykorzystaniem wykresu. Zwrócenie uwagi na 

fakt, że masa atomowa jest proporcjonalna do liczby atomowej i jej wartość liczbowa jest ok. 2–2,5 razy większa niż liczba 

atomowa (dlaczego?). Zdarzają się sytuacje, w których pierwiastek o większej masie atomowej poprzedza pierwiastek 

o mniejszej masie atomowej (dlaczego?). Zwrócenie uwagi na to, że masy atomowe są zazwyczaj liczbami ułamkowymi, 

dla większości pierwiastków bliskimi liczbie całkowitej. 

• Wprowadzenie (przypomnienie), że masa atomowa jest średnią masą naturalnej mieszaniny izotopów danego pierwiastka 

chemicznego. 

• Obliczanie masy atomowej wybranego pierwiastka na podstawie składu izotopowego i porównywanie jej z masą atomową 

odczytaną z układu okresowego pierwiastków. 

Lekcja 3. Radioizotopy w otoczeniu człowieka 

Celem lekcji jest poznanie skutków działania promieniowania jonizującego na organizmy oraz zastosowania pierwiastków 

promieniotwórczych. 


• Wprowadzenie pojęcia promieniowania jonizującego. 

• Jeśli dysponujemy próbkami radioizotopów i licznikiem Geigera-Müllera, można zademonstrować eksperyment polegający 

na pomiarze natężenia promieniowania jonizującego emitowanego przez różne radioizotopy. Do pomiaru należy również 

wykorzystać różne materiały, np. marmur, kawałki starego muru, betonowych pustaków, cyferblatu zegara ze świecącymi 

cyframi. Celem eksperymentu jest przekonanie uczniów, że promieniowane jonizujące jest wszędzie. 

• Dyskusja na temat skutków działania promieniowania na organizmy. 

• Przedstawienie przygotowanej wcześniej prezentacji, w której ukazujemy uczniom pożyteczne zastosowania promieniowania 

jonizującego w medycynie, przemyśle, życiu codziennym. Innym wariantem jest pokaz krótkich prezentacji uczniowskich. 

Uczniowie szczególnie zainteresowani przygotowują prezentacje na temat zastosowań promieniowania jonizującego. Należy 

tak podzielić zakres treści, aby uniknąć powtórzeń, np. jeden z uczniów przygotowuje wystąpienie na temat zastosowanie 

radioizotopów w medycynie, inny koncentruje się na energetyce jądrowej itd. Nauczyciel powinien wskazać i udostępnić 

uczniom odpowiednie materiały, adresy stron internetowych. Należy wcześniej omówić z uczniami technikę prezentacji, tak 

aby ta część lekcji przebiegła sprawnie i z pożytkiem dla wszystkich. Jedna prezentacja powinna zwierać od 10 do 15 slajdów. 

Należy zwrócić uwagę na przestrzeganie praw autorskich podczas korzystania z materiałów edukacyjnych. 


21 




Lekcja 4. Uproszczony model budowy atomu 

Celem lekcji jest przypomnienie modelu budowy atomu w ujęciu teorii Bohra. Lekcja ta powinna być przeprowadzona z wykorzystaniem 

metody wykładu ilustrowanego, interaktywnego oraz metody praktycznej polegającej na ćwiczeniu zapisywania 

konfiguracji elektronowej w ujęciu powłokowym. Lekcja porządkuje wiadomości na temat budowy atomu, które powinny 

być znane uczniowi ze szkoły podstawowej. 


• Przedstawienie poglądów na sposób rozmieszczenia elektronów wokół jądra atomowego na różnych etapach rozwoju nauki. 

• Omówienie głównych założeń modelu Bohra w odniesieniu do atomu wodoru. Przedstawienie widm liniowych atomów 

różnych pierwiastków. 

• Przypomnienie symboli powłok elektronowych. Obliczanie pojemności powłok elektronowych. 

• Zapisywanie konfiguracji elektronowych w ujęciu powłokowym, atomów i jonów pierwiastków chemicznych o liczbach 

atomowych Z od 1 do 20. 

• Podsumowanie lekcji: wykonanie ćwiczenia polegającego na odgadywaniu pierwiastka na podstawie jego konfiguracji 

elektronowej. 

Lekcja 5. Prawo okresowości a układ okresowy pierwiastków 

Celem lekcji jest zrozumienie okresowości zmian właściwości fizycznych i chemicznych pierwiastków. Lekcja powinna mieć 

charakter ćwiczeniowy. Należy ją przeprowadzić tak, aby uczniowie sami sformułowali prawo okresowości. W tym celu 

proponujemy wykonać następujące ćwiczenia. Dzielimy uczniów na grupy. Każda grupa otrzymuje wykresy, których oś 

pionowa jest nieopisana, natomiast na osi poziomej jest podana liczba atomowa pierwiastka. Zadaniem uczniów jest odgadnięcie, 

jaka wielkość została przedstawiona na wykresie. 


• Przypomnienie faktów historycznych związanych z odkryciem prawa okresowości. Przedstawienie tablicy Mendelejewa. 

Zwrócenie uwagi na trudności, na jakie napotkał Mendelejew podczas układania swojej tablicy. 

• Analiza wykresów zależności masy atomowej, gęstości, temperatury topnienia i temperatury wrzenia pierwiastków od ich 

liczby atomowej. Rozwiązanie zadania z karty pracy ucznia. 

• Przypomnienie faktu występowania pierwiastków w postaci izotopów. Sformułowanie prawa okresowości. 

• Zapisanie wniosków dotyczących zmian właściwości pierwiastków chemicznych w okresach i w grupach układu okresowego. 

Lekcja 6. Struktura elektronowa atomu 

Celem lekcji jest poznanie struktury elektronowej atomu. 


• Przypomnienie budowy atomu w ujęciu teorii Bohra. 

• Zdefiniowanie podpowłoki elektronowej. Omówienie budowy podpowłok elektronowych. 

• Określenie pojemności podpowłok elektronowych na podstawie zakazu Pauliego, obliczenie pojemności powłok elektronowych. 

Ta cześć lekcji powinna mieć charakter ćwiczeniowy, uczniowie pod kierunkiem nauczyciela wypełniają podaną 

tabelę. 

Powłoka Podpowłoka Maksymalna liczba elektronów podpowłoki Maksymalna liczba elektronów powłoki 

K 1s 2 2 

L 

2s 

2p 

2 

6 

8 

M 

3s 

3p 

3d 

4s 

4p 

4d 

4f 

2 

6 

10 

2 

6 

10 

14 

18 

N 

32 

• Zapisanie rozmieszczenia elektronów w atomach pierwiastków 1. i 2. okresu. Jako pomoc można wykorzystać aplikację 

https://ptable.com/#Orbital 


22 




Lekcja 7. Układ okresowy pierwiastków a budowa atomu 

Podczas omawiania budowy układu okresowego pierwiastków chemicznych odwołujemy się do układu z zaznaczonymi 

blokami konfiguracyjnymi. 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

1 

2 

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 

13 14 15 16 17 

18 

Ilustracja: VERDE, Kraków 

Uczniowie mogą naszkicować w zeszytach układ przedstawiony na rysunku i dopisać nazwy bloków. Podczas zapisywania 

konfiguracji elektronowej pierwiastków można skorzystać z aplikacji https://ptable.com/#Orbital 

Zapisujemy konfigurację elektronową kolejnych pierwiastków, począwszy od wodoru, „wędrując” przez układ okresowy. 

Tłumaczymy uczniom, że układ okresowy pierwiastków jest odzwierciedleniem rozmieszczenia elektronów w atomach. 

Uczniowie powinni zostać zapoznani z konfiguracją elektronową tych pierwiastków bloku d, których właściwości będą 

omawiane w dalszej części podręcznika. Umiejętność zapisywania konfiguracji elektronowej wspomnianych pierwiastków 

wykracza poza podstawę programową. 

Celem lekcji jest poznanie związku między strukturą elektronową pierwiastka a jego położeniem w układzie okresowym. 


• Przypomnienie budowy układu okresowego pierwiastków chemicznych. Wprowadzenie podziału układu okresowego na 

bloki konfiguracyjne. 

• Zapisanie konfiguracji elektronowej pierwiastków do 3. okresu włącznie na podstawie ich położenia w układzie okresowym. 

Wskazywanie elektronów walencyjnych w zapisie konfiguracji. 

• Zapisanie konfiguracji elektronowej wybranych pierwiastków z bloku d oraz wskazywanie elektronów walencyjnych w zapisie 

ich konfiguracji. 

• Podsumowanie lekcji – ukazanie związku między liczbą elektronów walencyjnych a numerem grupy. 

Lekcja podsumowująca dział BUDOWA ATOMU 

Celem lekcji jest utrwalenie podstawowych wiadomości i umiejętności dotyczących budowy jądra atomowego i struktury 

elektronowej atomu. 

W podsumowaniu działu w podręczniku znajduje się test Sprawdź, czy potrafisz, którego rozwiązanie poleca się uczniom. 

Każdy uczeń rozwiązuje test indywidualnie (czas ok. 5 min), następnie samodzielnie sprawdza poprawność odpowiedzi. 

Poprawne odpowiedzi można wyświetlić (Multibook), napisać na tablicy lub podyktować. Za poprawne rozwiązanie każdego 

zdania przyznajemy 1 punkt. 

W następnej części lekcji uczniowie pracują w grupach z kartą pracy ucznia, rozwiązując zadania, które mają charakter 

zadań otwartych i zamkniętych. Po wykonaniu ćwiczeń przedstawiciel grupy prezentuje ich rozwiązanie. 

Odpowiedzi do testu Sprawdź, czy potrafisz 

Nr zadania 1 2 3 4 5 6 7 8 

Odpowiedź B D B C C B A C 


23 




KARTA PRACY 

LEKCJA 2. MASA ATOMOWA 

Zadanie 1. 

Na poniższym wykresie przedstawiono zależność masy atomowej od liczby atomowej. 

300 

250 

Masa atomowa, u 

200 

150 

3 

100 

2 

1 

50 

0 

0 20 40 60 80 100 120 

Liczba atomowa 

Ilustracja: VERDE, Kraków 

Przeanalizuj wykres i odpowiedz na pytania. 

a) Czy masa atomowa jest wielkością zmieniającą się okresowo? 

...................................................................................................................................................................................................... 

b) Jaka jest zależność matematyczna między masą atomową a liczbą atomową? 

...................................................................................................................................................................................................... 

c) Zdarzają się sytuacje, w których pierwiastek o większej masie atomowej poprzedza pierwiastek o mniejszej masie atomowej. 

Na wykresie zaznaczono je prostokątami. Odszukaj w układzie okresowym wskazane przypadki i wypisz odpowiednie 

pary pierwiastków oraz ich masy atomowe. 

1. ........................................................... 2. ........................................................... 3. ........................................................... 

Zadanie 2. 

Skład izotopowy naturalnego potasu jest następujący: 

potas-39 – 93,2581%, potas-41 – 6,7302%, potas-40 – 0,0117%, 

natomiast argonu: argon-40 – 99,60%, argon-36 – 0,337%, argon-38 – 0,063%. 

a) Podaj symbole izotopów potasu i argonu, stosując zapis A Z E. 

Izotopy potasu: ............................................................................ 

Izotopy argonu: ............................................................................ 


24 




b) Oblicz masę atomową potasu. 

Obliczenia: 

Odpowiedź: Masa atomowa potasu wynosi .............................................................................................................................. 

c) Oblicz masę atomową argonu. 

Obliczenia: 

Odpowiedź: Masa atomowa argonu wynosi .............................................................................................................................. 

d) Porównaj obliczone masy atomowe pierwiastków i wyjaśnij, jaka jest przyczyna obserwowanych odchyleń od 

ogólnej tendencji. 

...................................................................................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................................................................................... 

...................................................................................................................................................................................................... 


25 




Imię i nazwisko Data Klasa Wersja A 

SPRAWDZIAN 1. BUDOWA ATOMU 

1. Zaznacz poprawną definicję pierwiastka. 

Pierwiastek chemiczny to 

A. zbiór atomów, które mają taką samą liczbę protonów. 

B. zbiór atomów, które mają taką samą liczbę neutronów. 

C. zbiór atomów, które mają taką samą liczbę atomową. 

D. Definicje A i C są poprawne. 

2. Do podanych izotopów dobierz odpowiednie ich zastosowanie. 

Izotop 

I – kobalt-60 

II – technet-99 

III – węgiel-14 

IV – ameryk-241 

Zastosowanie 

A – do oznaczania wieku znalezisk archeologicznych 

B – w detektorach dymu 

C – napromieniowanie komórek nowotworowych 

D – znacznik do badań mózgu i wątroby 

_____ / 1 p. 

_____ / 1 p. 

3. Uzupełnij tabelę. Wpisz liczby cząstek, z których są zbudowane atom i jon. 

Atom / jon 

40 

1 

8 Ar 

26 

12 Mg2+ 

Liczba 

protonów neutronów elektronów 

_____ / 2 p. 

4. Oblicz masę cząsteczkową związku o wzorze Ca(HCO 3 

) 2 

. 

Obliczenia: 

_____ / 2 p. 

5. Atomy pierwiastka chemicznego X mają w stanie podstawowym następującą konfigurację 

elektronową: 

X: 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 3d 10 4s 2 4p 2 

Zaznacz poprawne dokończenie zdania. 

Pierwiastek X leży w układzie okresowym w 

A. 14. grupie i 2. okresie. 

B. 12. grupie i 4. okresie. 

C. 14. grupie i 4. okresie. 

D. 4. grupie i 4. okresie. 

_____ / 1 p. 


26 




6. Podaj skrócony zapis konfiguracji elektronowej atomu glinu. 

Podkreśl elektrony walencyjne. 

_____ / 2 p. 

...................................................................................... 

7. Uzupełnij schemat. W wyznaczone miejsca wpisz odpowiednie liczby. 

16 S: 1s2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 4 + e 

16 S2– : 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 

8. Zapisz symbole kationu i anionu o podanej konfiguracji elektronowej: 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 . 

_____ / 1 p. 

_____ / 2 p. 

Symbol kationu: ......................................................... 

Symbol anionu: .......................................................... 

9. Uzupełnij zadnie. Wpisz właściwą liczbę. 

_____ / 1 p. 

Maksymalna liczba elektronów w podpowłoce p to ......................... 

10. Obok nazw substancji napisz odpowiednie określenia: metal lub niemetal. 

_____ / 1 p. 

lit – .............................................................................. 

fluor – .......................................................................... 

glin – ............................................................................ 

11. Pierwiastek X jest aktywnym metalem o masie atomowej 24,3 u. 

Uzupełnij tabelę. Podaj symbol tego pierwiastka i jego położenie w układzie okresowym. 

_____ / 2 p. 

Symbol chemiczny Liczba atomowa Numer okresu Numer grupy Blok konfiguracyjny 

12. Oceń prawdziwość poniższych informacji. Obok każdego zdania wpisz literę P, 

jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeżeli jest fałszywe. 

_____ / 1 p. 

I 

Blok p układu okresowego obejmuje pierwiastki 1. i 2. grupy. 

II Elektrony w atomach węgla-14 mają konfiguracje elektronową: 1s 2 2s 2 2p 2 . 

III 

Blok p układu okresowego zawiera pierwiastki 1. okresu. 

13. Uzupełnij zdania. Podkreśl właściwe określenie spośród wymienionych w każdym nawiasie. 

_____ / 2 p. 

W grupach układu okresowego znajdują się pierwiastki o (podobnych / różnych) właściwościach. Każdy okres, z wyjątkiem 

pierwszego, rozpoczyna się aktywnym (metalem / niemetalem), a kończy (metalem / gazem szlachetnym). 

W każdej grupie wraz ze wzrostem numeru okresu (rośnie / maleje) promień atomu, (rośnie / maleje) ładunek jądra 

atomowego i masa atomu. 


27 




Wersja A 

Nr 

zadania 

Kryteria oceniania – Budowa atomu 

Poprawna odpowiedź 

Schemat punktacji 

Liczba 

punktów 

Suma 

punktów 

1 D Za poprawny wybór definicji 1 0–1 

2 I – C; II – D; III – A; IV – B Za wszystkie poprawne odpowiedzi 1 0–1 

3 

Liczba 

Atom / jon 


40 

18 Ar 18 22 18 

Za poprawną odpowiedź dla atomu 

Za poprawną odpowiedź dla jonu 

1 

1 

0–2 

26 

1 

2 Mg2+ 12 14 10 

4 m cz. 

(Ca(HCO 3 

) 2 

) = 40 u + 2 · (1 u + 12 u + 3 · 16 u) = 162 u Za zastosowanie poprawnej metody obliczeń 

Za podanie prawidłowego wyniku z jednostką 

1 

1 

0–2 

5 C Za poprawny wybór 1 0–1 

6 Al: [Ne] 13 3s2 3p 1 Za poprawne podkreślenie elektronów 

Za poprawny zapis konfiguracji 

walencyjnych 

1 

1 0–2 

7 

16 S: 1s2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 4 + 2 e 

16 S2– : 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 Za poprawne uzupełnienie schematu 1 0–1 

8 

np. 

symbol kationu: K + 

symbol anionu: Cl – 

Za podanie symbolu kationu 

Za podanie symbolu anionu 

1 

1 

0–2 

9 6 Za podanie prawidłowej liczby 1 0–1 

10 

lit – metal 

fluor – niemetal 

glin – metal 

Za 3 poprawne odpowiedzi 1 0–1 

11 

Symbol – Mg 

Liczba atomowa – 12 

Nr grupy – 2 

Nr okresu – 3 

Blok – s 

Za podanie całkowicie poprawnej odpowiedzi 

Za podanie nieprawidłowego symbolu 

pierwiastka, ale poprawne określenie jego 

położenia w układzie okresowym 

2 

1 

0–2 

12 I – F, II – P, III – F Za prawidłową ocenę wszystkich informacji 1 0–1 

13 

podobnych, metalem, gazem szlachetnym 

rośnie, rośnie 

Za prawidłowe podkreślenia w 1. akapicie 


1 

1 

0–2 

Razem 19 


28 




Imię i nazwisko Data Klasa Wersja B 

SPRAWDZIAN 1. BUDOWA ATOMU 

1. Zaznacz poprawną definicję pierwiastka. 

Pierwiastek chemiczny to 

A. zbiór atomów, które mają taką samą liczbę atomową. 

B. zbiór atomów, które mają taką samą liczbę masową. 

C. zbiór atomów, które mają taką samą liczbę atomową i masową. 

D. Każda z podanych definicji jest poprawna. 

2. Do podanych izotopów dobierz odpowiednie ich zastosowanie. 

Izotop 

I – kobalt-60 

II – węgiel-14 

III – ameryk-241 

IV – uran-235 

Zastosowanie 

A – energetyka jądrowa 

B – w detektorach dymu 

C – do oznaczania wieku znalezisk archeologicznych 

D – napromieniowanie komórek nowotworowych 

_____ / 1 p. 

_____ / 1 p. 

3. Uzupełnij tabelę. Wpisz liczby cząstek, z których są zbudowane atom i jon. 

Atom / jon 

54 

2 

6 Fe 

17 

8 O2– 

Liczba 


_____ / 2 p. 

4. Oblicz masę cząsteczkową związku o wzorze Ca(NO 3 

) 2 

. 

_____ / 2 p. 

5. Atomy pierwiastka chemicznego X mają w stanie podstawowym następującą 

konfigurację elektronową: 

X: 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 4s 2 

Zaznacz poprawne dokończenie zdania. 

Pierwiastek X leży w układzie okresowym w 

A. 14. grupie i 2. okresie. 

B. 2. grupie i 4. okresie. 

C. 14. grupie i 4. okresie. 

D. 12. grupie i 4. okresie. 

_____ / 1 p. 


29 




6. Podaj skrócony zapis konfiguracji elektronowej atomu siarki. 

Podkreśl elektrony walencyjne. 

_____ / 2 p. 

................................................................................. 

7. Uzupełnij schemat. W wyznaczone miejsca wpisz odpowiednie liczby. 

17 Cl: 1s2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 5 + e 

17 Cl– : 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 

8. Zapisz symbole kationu i anionu o podanej konfiguracji elektronowej: 1s 2 2s 2 2p 6 . 

_____ / 1 p. 

_____ / 2 p. 

Symbol kationu: ......................................................... 

Symbol anionu: .......................................................... 

9. Uzupełnij zadnie. Wpisz właściwą liczbę. 

_____ / 1 p. 

Maksymalna liczba elektronów w podpowłoce s to .................. 

10. Obok nazw substancji napisz odpowiednie określenia: metal lub niemetal. 

_____ / 1 p. 

beryl – .......................................................................... 

chlor – ......................................................................... 

miedź – ........................................................................ 

11. Pierwiastek X jest aktywnym niemetalem o masie atomowej 35,45 u. 

Uzupełnij tabelę. Podaj symbol tego pierwiastka i jego położenie w układzie okresowym. 

_____ / 2 p. 

Symbol chemiczny Liczba atomowa Numer okresu Numer grupy Blok konfiguracyjny 

12. Oceń prawdziwość poniższych informacji. Obok każdego zdania wpisz literę P, 

jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeżeli jest fałszywe. 

_____ / 1 p. 

I 

Blok s układu okresowego obejmuje pierwiastki tylko 1. i 2. grupy. 

II Elektrony w atomach tlenu mają konfigurację elektronową: 1s 2 2s 2 2p 2 . 

III 

Blok p układu okresowego zawiera m.in. gazy szlachetne. 

13. Uzupełnij zdania. Podkreśl właściwe określenie spośród wymienionych 

w każdym nawiasie. 

_____ / 2 p. 

W okresach układu okresowego znajdują się pierwiastki o (podobnych / różnych) właściwościach. Każdy okres, 

z wyjątkiem pierwszego, rozpoczyna się aktywnym (metalem / niemetalem), a kończy (metalem / niemetalem). 

W każdym okresie wraz ze wzrostem numeru grupy (rośnie / maleje) promień atomu, (rośnie / maleje) ładunek 

jądra atomowego i masa atomu. 


30 




Wersja B 

Nr 

zadania 

Kryteria oceniania – Budowa atomu 

Poprawna odpowiedź 

Schemat punktacji 

Liczba 

punktów 

Suma 

punktów 

1 A Za poprawny wybór definicji 1 0–1 

2 I – D; II – C; III – B; IV – A Za wszystkie poprawne odpowiedzi 1 0–1 

3 

Atom / jon 

54 

26 Liczba 


Fe 26 28 26 

Za poprawną odpowiedź dla atomu 

Za poprawną odpowiedź dla jonu 

1 

1 

0–2 

17 

8 O2– 8 9 10 

4 m cz. 

(Ca(NO 3 

) 2 

) = 40 u + 2 · (14 u + 3 · 16 u) = 164 u Za zastosowanie poprawnej metody obliczeń 

Za podanie prawidłowego wyniku z jednostką 

1 

1 

0–2 

5 B Za poprawny wybór 1 0–1 

6 S: [Ne] 16 3s2 3p 4 Za poprawne podkreślenie elektronów 

Za poprawny zapis konfiguracji 

walencyjnych 

1 

1 0–2 

7 

17 Cl: 1s2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 5 + 1 e 

17 Cl– : 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 Za poprawne uzupełnienie schematu 1 0–1 

8 

np. 

symbol kationu: Mg 2+ 

symbol anionu: F – 

Za podanie symbolu kationu 

Za podanie symbolu anionu 

1 

1 

0–2 

9 2 Za podanie prawidłowej liczby 1 0–1 

10 

beryl – metal 

chlor – niemetal 

miedź – metal 

Za 3 poprawne odpowiedzi 1 0–1 

11 

Symbol – Cl 

Liczba atomowa – 17 

Nr grupy – 17 

Nr okresu – 3 

Blok – p 

Za podanie całkowicie poprawnej odpowiedzi 

Za podanie nieprawidłowego symbolu 

pierwiastka, ale poprawne określenie jego 

położenia w układzie okresowym 

2 

1 

0–2 

12 I – F, II – F, III – P Za prawidłową ocenę wszystkich informacji 1 0–1 

13 

różnych, metalem, niemetalem 

maleje, rośnie 



1 

1 

0–2 

Razem 19 


31

E82035_chemia_zp_poradnik

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?