نقد و بررسی نمایش «پینوکیو» به نویسندگی و کارگردانی محمدرضا محمودی

نقد و بررسی ‏بمنبممایش ‏«پینوکیو»‏ به نویسندگی و کارگردابىنبىی ‏مجممجحمدرضا ‏مجممجحمودی
مقتولىللىی به نام فروپاشی
به قلم ‏مجممججید اصغری،‏ منتقد گروه تئاترا گزیت
ارزش گذاری منتقد:‏ یک ونیم ستاره‐‏ قابل تامل

پیش نقد:‏
باری،‏ تئاتر مهم است.‏ حداقل برای حقبریبرر و دببریبرر ‏بجتبجحریریه ی ا گزیت که در طول این سه سال که
صفحه ی نقد تئاتر در این گروه پا گرفته،‏ با ‏همھهممه سخبىتبىی ها و دشواری ها،‏ طعنه ها و کنایه ها و
سوخت و سوزهایش حبىتبىی برای هفته ای پشت نقد را خالىللىی نکرده و نتیجه ی این استمرار و
پافشاری بر اصول می دهد نقد و بررسی بیش از صد و سی ‏بمنبممایش و ترجمججممه و انتشار ده ها مقاله
ببنیبنن المللممللی در حوزه های ‏مجممجختلف تئاتر که تا کنون ‏همھهممه تولیدات به صورت رایگان در اختیار عموم
مردم و علاقمندان قرار گرفته است.‏ پس ‏همھهممیشه ‏جمحجممایت از تئاترالزاما به معنای ‏جمحجممایت از
گیشه ی آن نیست!‏ برخی مدام دم از روشن ماندن چراغ کم سوی تئاتر می زنند و ‏بمنبممی دانند
که این روشبىنبىی به گشادتر شدن جیب برخی ‏بهتبههیه کنندگان می ابجنبججامد.‏ ‏همھهممان ‏بهتبههیه کنندگابىنبىی که از
‏همھهممه ترفندها برای جذب حدا کبرثبرری ‏مجممجخاطب استفاده کرده و در این ایام خوف و خطر خیابابىنبىی،‏
دم از ‏بجتبجخفیف های ویژه می زنند.‏ راستش را ‏بجببجخواهید این گونه از تئاتر که هیچ سنخیبىتبىی با این
اجتماع و ‏بجتبجحولاتش نداشته و گاه حبىتبىی در موضع سرکوب گر نبریبرز قرار می گبریبررد پشبریبرزی برای ما
ارزش ندارد.‏ در روزگاری که مقام های کشوری و لشگری در صحبت های پوپولیسبىتبىی خود از
حق اعبرتبرراض مردم سخن به میان می آورند اما در عمل آن را نامجممجحبرتبررم می ‏سمشسممرند،‏ تئاتری را چه
به ‏جمحجممایت از گیشه تئاتر!‏ از چه می ترسید؟!‏ از این که در تارتحیتحخ بنویسند که هبرنبرر تئاتر،‏ این مبریبرراث
چندین هزارساله بشری در پایبریبرز سال ٩٨ خورشیدی در ایران برای ‏همھهممیشه چشم از دنیا فرو
بست چرا که در اوج اعبرتبرراضات مردمی در ا کبرثبرر شهرها و خیابان های ایران،‏ کسی نبود که
بلیت های ‏بجتبجخفیف دار این هبرنبرر والا را ‏بهتبههیه کرده و به ‏بمتبمماشای آثار فاخر حضرات بنشیند؟ این
تئاتری که دوستان دست وپا کرده اند بیشبرتبرر شبیه به یک عجوز ه ی پبریبرر و نابینابىیبىی می ماند که
ناله کنان در کوی و بازار به گدابىیبىی روزگار می گذراند.‏ اما این زندیق ترجمحجممی بربمنبممی انگبریبرزد چرا که
می داند کی و کجا خودش را به کوری و ناتوابىنبىی بزند.‏
‏بىپبىی نوشت:‏
مطلب فوق به وضعیت کلی این روزهای تئاتر و برخی صاحبان،‏ هبرنبررمندان و منتقدانش اشاره
داشته و الزاما ارتباط مستقیم با ‏بمنبممایش ‏«پینوکیو»‏ ندارد.‏

و اما نقد این هفته:‏
‏بىببىی تردید شنیدن عنوان ‏«پینوکیو»‏ ما را به یاد ‏همھهممان شخصیت ‏مجممجحبوب و دوست داشتبىنبىی کارتوبىنبىی
می اندازد که از چوب ساخته شده و کم کم مراحل انسان واقعی شدن را طی می کند.‏ در این
مسبریبرر هم دوستابىنبىی دارد و هم دسمشسممنابىنبىی که دوستان او را به مسبریبرری درست و شریف هدایت
کرده و دسمشسممنان به نبریبررنگ و دغل بازی.‏ اما این شخصیت یک ویژگی جالب دارد که آن را از ‏همھهممه
متمایز می کند و آن این که هر گاه دروغ می گوید،‏ بیبىنبىی چو ‏بىببىی اش درازتر از حد معمول شده و
رسوایش می کند.‏ در ‏بمنبممایش ‏مجممجحمودی نه پینوکیو ‏بىیبىی هست و نه انسان هابىیبىی چو ‏بىببىی اما مؤلفه های آن
روایت در اثرش کارساز شده اند.‏ به عنوان مثال دروغ و پنهان کاری در موقعیت های ‏مجممجختلف
از زبان افراد گونا گون گفته شده اما عامل رسوا کننده ای مانند بزرگ شدن بیبىنبىی نیست که
هدایت گر باشد.‏ فرم تو در توی روایت نبریبرز وضعیت را هم برای ‏مجممجخاطب و هم برای بازیگران
پیچیده تر می کند.‏ در این شرایط امید به رستگاری به حداقل خود رسیده و اساسا کارکردش
را از ببنیبنن می برد.‏ چبریبرزی که در انتهای این هزارتو می ماند چبریبرزی نیست جز روزمرگی و عادت.‏
‏همھهممان مساله ای که ‏مجممجحمودی به آن آ گاهی داشته و از زبان یکی از بازیگران به آن اشاره
می کند.‏ گو ‏بىیبىی ‏مجممجحمودی می خواهد تذکری به ‏مجممجخاطب دهد که خودش را در دام این هزارتو
نینداخته و به وضعیت موجود عادت نکند.‏ نقش ها مدام میان بازیگران عوض می شود.‏ یکی
گاه در جایگاه پلیسی سرکوب گر و مداخله جو در امور شخصی مردم قرار می گبریبررد و در
‏لحللححظه ای بعد می شود متهمی که باید در مورد مسائل شخصی خود به یک بازجو جواب پس
بدهد.‏ بارها صحبت از قتل و کشته شدن فردی به میان می آید اما آیا فرم اجرابىیبىی در ‏بىپبىی پیدا
کردن قاتل دست و پا می زند؟ به هیچ وجه.‏ آن چه برای مؤلف اهمھهممیت داشته ‏«روابط»‏ است تا
جنجال در ‏بىپبىی یک ماجرای جنابىیبىی.‏ یکی ظلم می کند و دیگری ظلم می پذیرد.‏ یکی کمک
می کند و در جواب ‏مجممجحبت می بیند.‏ یکی توپ می اندازد و توقع بازپس گبریبرری آن را دارد.‏ ‏همھهممه
این ها در دو لاین نوری در ‏بمنبممایش رخ می دهند.‏ لایه ای نزدیک به ‏مجممجخاطب و لایه ای دورتر از
آن.‏ مانند یک بزرگراه که دو لاین رفت و برگشت دارد.‏ صحنه عمق نداشته و ‏همھهممه چبریبرز در
سطح اتفاق می افتد.‏ مبریبرزانسن های تک بعدی جریان می یابند و فعل عادت سازی را به جریان
می اندازند.‏ دیالوگ ها در سطحی ترین حالات روزمره بیان شده و قرار نیست اطلاعات خاصی

به ‏مجممجخاطب منتقل شود.‏ این وضعیت ‏مجممجخاطب را وادار کرده تا بیشبرتبرر به جزییات دقت کرده بلکه
در لابه لای پیچیدگی های این دو لاین اطلاعابىتبىی از ماجرا نصیبش شود.‏ این تشنه نگاه داشبنتبنن
‏مجممجخاطب با عادی سازی جواب داده و هر عنصر تازه به یک ا کتشاف بزرگ می ماند.‏ صحنه تنها
شدن مادر با ‏همھهممکلاسی دخبرتبررش را به یاد بیاورید.‏ در این صحنه آن دخبرتبرر حقایقی را به مادر
دوستش می گوید که گو ‏بىیبىی ‏همھهممان عامل بزرگ شدن بیبىنبىی است.‏ ‏همھهممان رسوا کننده و ‏همھهممان
هدایت گر.‏ موقعی که می خواهد حقایق را مطرح کند ‏مجممجخاطب صدای شان را ‏بمنبممی شنود و تنها
عامل ببریبرروبىنبىی ‏بمنبممایش که صدابىیبىی مانند یک آژیر است از سوی کارگردان وارد فضا می شود.‏ صدای
آژیر مانع شنیدن حقایق شده اما به نکته ای منحصربه فرد در ‏بمنبممایش تبدیل می شود.‏ ما به
عنوان ‏مجممجخاطب با پلیس سرکوب گر وجوه مشبرتبررکی پیدا می کنیم.‏ این که ظاهرا هر دو در مقامی
قرار می گبریبرر ‏بمیبمم که می خواهد دریابد که حقیقت ماجرا چیست.‏ پلیس از متهمان می خواهد هر
آن چه ‏بمنبممی توانند به زبان بیاورند را بنویسند یا نقاشی کنند.‏ پس ما باید ناخواسته خود را در
میان نقاشی هابىیبىی که روی سلفون هابىیبىی ظریف که هر آن احتمال پارگی در آن ها وجود دارد یافته
و حقایق را دریابیم.‏ نقاشی هابىیبىی که در پوسبرتبرر و بروشور اثر آمده هم به ساده ترین و
کودکانه ترین شکل ‏ممممممکن کشیده شده و کاربردی شده اند.‏ نقش یک خانه و کودکابىنبىی که بازی
می کنند.‏ اما ماژیکی که با آن نقاشی می شود قرمز به رنگ خون بوده و پس از ‏لحللححظابىتبىی ‏همھهممه آن
نقش ها مانند قطره های خون بر روی سلفون از هم می پاشند.‏ دست آنان که نقاشی کشیده اند
هم چنان قرمز می شود که گو ‏بىیبىی در یک جنایت و قتلی هولنا ک دست داشته اند.‏ ‏«فروپاشی»‏
‏همھهممان قتلی ست که رخ داده.‏ دیگر نه خانواده ای هست و نه ‏همھهممسایه ی مهربابىنبىی.‏ نه رابطه ای و نه
رفاقبىتبىی.‏ ‏همھهممه به مو ‏بىیبىی بند است مانند سلفوبىنبىی که ‏بمنبممایش را احاطه کرده.‏ این مهم در ‏بمنبممایش به فرم
رسیده و جای تبرببرریک به جناب ‏مجممجحمودی دارد.‏ قطعا دغدغه ای چنان مهم و خطبریبرر با درایت،‏
آ گاهی و علم از خلاقیت های هبرنبرری این چنبنیبنن مفید و کاربردی به بار می نشیند.‏
۶ آذر ١٣٩٨

پینوکیو