Współczesne problemy ekonomiki leśnictwa - Instytut Badawczy ...
Współczesne problemy ekonomiki leśnictwa - Instytut Badawczy ...
Współczesne problemy ekonomiki leśnictwa - Instytut Badawczy ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
International Conference<br />
CURRENT<br />
PROBLEMS<br />
IN FOREST<br />
ECONOMICS<br />
organized under the patronage<br />
of the President<br />
of the Polish Forest Society<br />
and<br />
the Director General<br />
of the State Forests<br />
Międzynarodowa Konferencja<br />
WSPÓŁCZESNE<br />
PROBLEMY<br />
EKONOMIKI<br />
LEŚNICTWA<br />
organizowana pod patronatem<br />
Przewodniczącego<br />
Polskiego Towarzystwa Leśnego<br />
oraz<br />
Dyrektora Generalnego<br />
Lasów Państwowych<br />
Puszczykowo, 7–9.06.2011
Przewodniczący:<br />
Rada Programowa<br />
Prof. dr hab. Stanisław Zając – <strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa<br />
w Sękocinie Starym<br />
Członkowie:<br />
Mgr inż. Leszek Banach – Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze<br />
Prof. dr hab. Tomasz Borecki – Wydział Leśny SGGW w Warszawie<br />
Dr inż. Janusz Dawidziuk – Dyrektor Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej<br />
Mgr inż. Piotr Grygier – Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu<br />
Dr inż. Krzysztof Janeczko – Dyrektor Departamentu Leśnictwa w Ministerstwie Środowiska<br />
Prof. dr hab. Andrzej Klocek - <strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa w Sękocinie Starym<br />
Prof. dr hab. Piotr Maria Paschalis-Jakubowicz – Przewodniczący Stowarzyszenia Inżynierów i<br />
Techników Leśnictwa i Drzewnictwa<br />
Dr Anna Paszkiewicz – Zastępca Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych ds. Ekonomicznych<br />
Dr inż. Marcin Piszczek – Wydział Leśny Uniwersytetu Rolniczego im. H. Kołłątaja w Krakowie<br />
Dr hab. Lech Płotkowski - Wydział Leśny Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie<br />
Dr inż. Kazimierz Szabla – Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach<br />
Prof. dr hab. Hubert Szramka – Wydział Leśny Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu<br />
Prof. dr hab. Tomasz Zawiła-Niedźwiecki – Dyrektor <strong>Instytut</strong>u Badawczego Leśnictwa w Sękocinie<br />
Starym<br />
Przewodniczący:<br />
Komitet Organizacyjny<br />
Dr hab. Janusz Kocel - <strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa w Sękocinie Starym<br />
Sekretarz:<br />
Mgr Danuta Lotz - <strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa w Sękocinie Starym<br />
Członkowie:<br />
Dr inż. Krzysztof Adamowicz - Wydział Leśny Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu<br />
Dr inż. Adam Kaliszewski - <strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa w Sękocinie Starym<br />
Dr inż. Mieczysław Kasprzyk – Nadleśniczy Nad<strong>leśnictwa</strong> Babki<br />
Mgr inż. Jacek Kokociński – Zastępca Dyrektora ds. Ekonomicznych Główny Księgowy Regionalnej<br />
Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu<br />
Mgr inż. Wojciech Młynarski - <strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa w Sękocinie Starym<br />
Mgr inż. Adam Sikora - <strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa w Sękocinie Starym<br />
Mgr inż. Krzysztof Szwartz – Nadleśniczy Nad<strong>leśnictwa</strong> Jarocin<br />
<strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa<br />
Sękocin Stary, ul. Braci Leśnej 3, 05-090 Raszyn<br />
Tel. +48 22 7150300, Fax +48 22 7200397<br />
www.ibles.pl
5 Program konferencji<br />
Streszczenia referatów<br />
Spis treści<br />
I. Blok tematyczny: Makroekonomiczne aspekty gospodarki leśnej<br />
11 Cele i zadania gospodarki leśnej na tle struktury Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy<br />
Państwowe<br />
Marian Pigan<br />
14 Wycena zasobów leśnych oraz ocena możliwości wykorzystania wyników wartościowania nieruchomości<br />
leśnych do poprawy gospodarowania lasami<br />
Konrad Tomaszewski<br />
17 Problemy <strong>ekonomiki</strong> <strong>leśnictwa</strong> w Unii Europejskiej<br />
Krzysztof Janeczko<br />
18 Rola parametrów ekonomicznych w ocenie działalności podstawowej jednostek organizacyjnych<br />
lasów państwowych<br />
Anna Paszkiewicz<br />
20 Koncepcja platformy technologicznej sektora leśno-drzewnego i warunki jej działania<br />
Władysław Strykowski, Andrzej Fojutowski<br />
21 Zagadnienia ekonomiczne w planach urządzenia lasu<br />
Janusz Dawidziuk<br />
22 Lasy państwowe a koncepcja społecznej odpowiedzialności<br />
Krzysztof Kannenberg<br />
24 Wyzwania dla <strong>ekonomiki</strong> <strong>leśnictwa</strong><br />
Birger Solberg<br />
25 Zrównoważone leśnictwo w czasach zdominowanych przez sektor finansowy<br />
Ernest Ulrich Koepf<br />
27 Jakie nowe wyzwania stawiają przed ekonomiką <strong>leśnictwa</strong> „usługi ekosystemowe”?<br />
Arto Naskali<br />
31 Stare zmartwienia z lasami drobnej własności prywatnej. Problemy zagospodarowania lasu w lasach<br />
o szczególnej formie własności<br />
Albrecht Milnik<br />
32 Finansowanie niedrzewnych funkcji lasu<br />
Ludek Šišak<br />
36 Aktualna sytuacja na rynku drzewnym Brandenburgii z punktu widzenia brandenburskiej administracji<br />
lasów<br />
Panka Stefan, Noack Thilo<br />
37 Powiązania międzysektorowe w obszarze produkcji leśno-drzewnej<br />
Stanisław Parzych<br />
39 Absolutne i względne wskaźniki wartości dodanej <strong>leśnictwa</strong> w latach 1997– 2009<br />
Lubow Andruszko<br />
41 Znaczenie ubocznego użytkowania lasu w rozwoju obszarów wiejskich<br />
Paweł Staniszewski
II. Blok tematyczny: Ekonomiczne uwarunkowania produkcyjnej funkcji gospodarstwa<br />
leśnego<br />
47 Ekonomiczne konsekwencje klęsk żywiołowych w lasach<br />
Kazimierz Szabla<br />
49 Analiza dochodów, kosztów i rentowności produkcji drewna nadleśnictw Regionalnej Dyrekcji LP<br />
w Krośnie<br />
Artur Królicki<br />
51 Ekonomiczne skutki orkanu Cyryl w Nadleśnictwie Dąbrowa Tarnowska<br />
Maria Kuc<br />
52 Rozwój dodatkowych kierunków produkcji gospodarstwa leśnego<br />
Hubert Szramka<br />
54 Klastry a rozwój gospodarki leśnej na Pomorzu<br />
Tomasz Studzieniecki, Jerzy Fijas<br />
III. Blok tematyczny: Ekonomiczne aspekty publicznych funkcji lasu<br />
59 Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego na przykładzie Regionalnej<br />
Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie<br />
Anna Janusz<br />
61 Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego<br />
Piotr Gołos<br />
62 Możliwości komercjalizacji pozaprodukcyjnych funkcji lasów<br />
Michał Kalinowski<br />
IV. Blok tematyczny: Rozwiązania organizacyjno-funkcjonalne gospodarstwa leśnego<br />
65 Prawno-organizacyjne oraz ekonomiczne rozwiązania państwowego gospodarstwa leśnego<br />
Andrzej Klocek<br />
66 Problemy zarządzania konfliktami w gospodarce leśnej<br />
Piotr Grygier<br />
67 Style kierowania we współczesnym nadleśnictwie<br />
Arkadiusz Gruchała<br />
68 Ekonomiczne i organizacyjne zagadnienia usługowego wykonawstwa prac leśnych<br />
Leszek Banach<br />
70 Znaczenie kontroli wewnętrznej w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych i nowoczesnym<br />
przedsiębiorstwie<br />
Monika Starosta, Piotr Szyszko<br />
72 Marketingowe i organizacyjne uwarunkowania handlu drewnem nieprzetworzonym<br />
Marcin Piszczek<br />
74 Ocena wewnętrznej przewagi komparatywnej w międzynarodowym handlu drewnem wybranych<br />
krajów europejskich<br />
Krzysztof Adamowicz<br />
77 Uwarunkowania prawne zrzeszeń prywatnych właścicieli lasów<br />
Marek Geszprych<br />
79 Stan i uwarunkowania rozwoju zakładów Lasów Państwowych<br />
Janusz Kocel
PROGRAM<br />
międzynarodowej konferencji<br />
„<strong>Współczesne</strong> <strong>problemy</strong> <strong>ekonomiki</strong> <strong>leśnictwa</strong>”<br />
Puszczykowo, 7–9 czerwca 2011 r.<br />
6 czerwca 2011 r. (poniedziałek)<br />
18 00 –21 00 Kolacja zjazdowa<br />
DZIEŃ I (wtorek, 7 czerwca 2011 r.)<br />
8 00 –9 00 Śniadanie<br />
9 00 –10 00 Rejestracja uczestników<br />
10 00 –10 20 Powitanie<br />
I. Blok tematyczny: Makroekonomiczne aspekty gospodarki leśnej<br />
Obrady prowadzi Kazimierz Szabla i Hubert Szramka<br />
10 20 – 10 35 Cele i zadania gospodarki leśnej na tle struktury Państwowego<br />
Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe<br />
Marian Pigan – Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych<br />
10 35 – 10 50 Wycena zasobów leśnych oraz ocena możliwości wykorzystania wyników<br />
wartościowania nieruchomości leśnych do poprawy gospodarowania<br />
lasami<br />
Konrad Tomaszewski – Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy Lasów<br />
Państwowych w Bedoniu<br />
10 50 – 11 10 Przerwa na kawę<br />
11 10 – 11 25 Problemy <strong>ekonomiki</strong> <strong>leśnictwa</strong> w Unii Europejskiej<br />
Krzysztof Janeczko – Ministerstwo Środowiska<br />
11 25 – 11 40 Rola parametrów ekonomicznych w ocenie działalności podstawowej<br />
jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych<br />
Anna Paszkiewicz – Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych<br />
11 40 – 11 55 Koncepcja platformy technologicznej sektora leśno-drzewnego i warunki<br />
jej działania<br />
Władysław Strykowski, Andrzej Fojutowski – <strong>Instytut</strong> Technologii Drewna<br />
w Poznaniu<br />
11 55 – 12 10 Zagadnienia ekonomiczne w planach urządzenia lasu<br />
Janusz Dawidziuk – Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej<br />
12 10 – 12 25 Lasy Państwowe a koncepcja społecznej odpowiedzialności<br />
Krzysztof Kannenberg – Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w<br />
Tucholi<br />
12 25 – 13 00 Dyskusja<br />
13 00 – 14 00 Obiad
Obrady prowadzi Piotr Grygier i Leszek Banach<br />
14 00 – 14 30 Wyzwania dla <strong>ekonomiki</strong> <strong>leśnictwa</strong><br />
Birger Solberg – Katedra Ekologii i Zarządzania Zasobami<br />
Przyrodniczymi, Norweski Uniwersytet Nauk Przyrodniczych<br />
14 30 – 15 00 Zrównoważone leśnictwo w czasach zdominowanych przez sektor<br />
finansowy<br />
Ernest Ulrich Koepf – Uniwersytet Techniczny w Dreźnie<br />
15 00 – 15 30 Jakie nowe wyzwania stawiają przed ekonomiką <strong>leśnictwa</strong> „usługi<br />
ekosystemowe”?<br />
Arto Naskali – Fiński <strong>Instytut</strong> Leśnictwa METLA w Rovaniemi<br />
15 30 – 16 00 Problemy zagospodarowania lasu w lasach o szczególnej formie<br />
własności<br />
Albrecht Milnik – Landowe Centrum Kompetencyjne Forst<br />
w Eberswalde<br />
16 00 – 16 20 Przerwa na kawę<br />
16 20 – 16 50 Finansowanie niedrzewnych funkcji lasów<br />
Ludek Šišak – Czeski Uniwersytet Rolniczy w Pradze<br />
16 50 – 17 10 Aktualna sytuacja na rynku drzewnym Brandenburgii z punktu widzenia<br />
brandenburskiej administracji lasów<br />
Panka Stefan, Noack Thilo – Landowe Centrum Kompetencyjne Forst w<br />
Eberswalde<br />
17 10 – 18 00 Dyskusja<br />
18 00 – 24 00 Uroczysta kolacja<br />
DZIEŃ II (środa, 8 czerwca 2011 r.)<br />
8 00 – 9 00 Śniadanie<br />
I. Blok tematyczny (c.d.): Makroekonomiczne aspekty gospodarki leśnej<br />
II. Blok tematyczny: Ekonomiczne uwarunkowania produkcyjnej funkcji<br />
gospodarstwa leśnego<br />
Obrady prowadzi Anna Paszkiewicz i Stanisław Zając<br />
9 00 – 9 15 Powiązania międzysektorowe w obszarze produkcji leśno-drzewnej<br />
Stanisław Parzych – Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w<br />
Warszawie<br />
9 15 – 9 30 Absolutne i względne wskaźniki wartości dodanej <strong>leśnictwa</strong> w latach<br />
1997– 2009<br />
Lubow Andruszko – Politechnika Świętokrzyska w Kielcach<br />
9 30 – 9 45 Klastery a rozwój gospodarki leśnej na Pomorzu<br />
Tomasz Studzieniecki – Akademia Morska w Gdyni, Jerzy Fijas<br />
– Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku<br />
9 45 – 10 00<br />
Ekonomiczne konsekwencje klęsk żywiołowych w lasach<br />
Kazimierz Szabla – Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w<br />
Katowicach
10 00 – 10 15 Analiza dochodów, kosztów i rentowności produkcji drewna nadleśnictw<br />
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krośnie<br />
Artur Królicki – Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie<br />
10 15 – 10 30 Ekonomiczne skutki Orkanu Cyryl w Nadleśnictwie Dąbrowa Tarnowska<br />
Maria Kuc – Uniwersytet Rolniczy w Krakowie<br />
10 30 – 10 45 Rozwój dodatkowych kierunków produkcji gospodarstwa leśnego<br />
Hubert Szramka – Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu<br />
10 45 – 11 00 Znaczenie ubocznego użytkowania lasu w rozwoju obszarów wiejskich<br />
Paweł Staniszewski – Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego<br />
w Warszawie<br />
11 00 – 11 20 Przerwa na kawę<br />
11 20 – 12 00 Dyskusja<br />
III. Blok tematyczny: Ekonomiczne aspekty publicznych funkcji lasu<br />
Obrady prowadzi Jan Kraczek i Witold Koss<br />
12 00 – 12 15 Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego<br />
na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie<br />
Anna Janusz – Uniwersytet Rolniczy w Krakowie<br />
12 15 – 12 30 Wartość wybranych pozaprodukcyjnych dóbr i usług lasu i gospodarki<br />
leśnej<br />
Piotr Gołos – <strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa w Sękocinie Starym<br />
12 30 – 12 45 Możliwości komercjalizacji pozaprodukcyjnych funkcji gospodarstwa<br />
leśnego<br />
Michał Kalinowski – <strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa w Sękocinie Starym<br />
12 45 – 13 15 Dyskusja<br />
13 15 – 14 15 Obiad<br />
IV. Blok tematyczny: Rozwiązania organizacyjno-funkcjonalne gospodarstwa<br />
leśnego<br />
Obrady prowadzi Janusz Dawidziuk i Adam Wasiak<br />
14 15 – 14 25 Prawno-organizacyjne oraz ekonomiczne rozwiązania państwowego<br />
gospodarstwa leśnego<br />
Andrzej Klocek – <strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa w Sękocinie Starym<br />
14 25 – 14 40 Problemy zarządzania konfliktami w gospodarce leśnej<br />
Piotr Grygier – Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu<br />
14 40 – 14 55 Style kierowania we współczesnym nadleśnictwie<br />
Arkadiusz Gruchała – Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego<br />
w Warszawie<br />
14 55 – 15 10 Ekonomiczne i organizacyjne zagadnienia usługowego wykonawstwa<br />
prac leśnych<br />
Leszek Banach – Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Zielonej<br />
Górze
15 10 – 15 25 Znaczenie kontroli w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych i<br />
nowoczesnym przedsiębiorstwie<br />
Monika Starosta, Piotr Szyszko – Uniwersytet Przyrodniczyw Poznaniu<br />
15 25 – 15 40 Marketingowe i organizacyjne uwarunkowania handlu drewnem<br />
nieprzetworzonym<br />
Marcin Piszczek – Uniwersytet Rolny w Krakowie<br />
15 40 – 16 00 Przerwa na kawę<br />
16 00 – 16 15 Ocena wewnętrznej przewagi komparatywnej w międzynarodowym<br />
handlu drewnem wybranych krajów europejskich<br />
Krzysztof Adamowicz – UP w Poznaniu<br />
16 15 – 16 30 Uwarunkowania prawne zrzeszeń prywatnych właścicieli lasów<br />
Marek Geszprych – Ministerstwo Środowiska<br />
16 30 – 16 45 Stan i uwarunkowania rozwoju zakładów Lasów Państwowych<br />
Janusz Kocel – <strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa w Sękocinie Starym<br />
16 45 – 18 00 Dyskusja<br />
18 00 – 24 00 Spotkanie przy ognisku<br />
8 00 – 9 00 Śniadanie<br />
DZIEŃ III (czwartek, 9 czerwca 2011 r.)<br />
– Sesja terenowa<br />
I trasa: Nadleśnictwo Babki – „Rogalin”<br />
Ważniejsze informacje:<br />
9 15 wyjazd autokaru z Leśnego Ośrodka Szkoleniowego w Puszczykowie<br />
13 00 – 14 00 powrót do Leśnego Ośrodka Szkoleniowego w Puszczykowie<br />
14 00 – 15 00 obiad i zakończenie konferencji<br />
II trasa: Nadleśnictwo Jarocin<br />
Ważniejsze informacje:<br />
Uczestnicy powinni być wyposażeni w obuwie terenowe i ew. płaszcz<br />
przeciwdeszczowy.<br />
9 15 – 10 45 przejazd autokaru z Leśnego Ośrodka Szkoleniowego w Puszczykowie<br />
do m. Czeszewo (gm. Miłosław)<br />
14 00 – 15 00 obiad w terenie i zakończenie konferencji<br />
15 00 – 16 30 powrót do Leśnego Ośrodka Szkoleniowego w Puszczykowie
I. Blok tematyczny<br />
Makroekonomiczne aspekty<br />
gospodarki leśnej<br />
z Cele i zadania gospodarki leśnej na tle struktury Państwowego Gospodarstwa<br />
Leśnego Lasy Państwowe<br />
z Wycena zasobów leśnych oraz ocena możliwości wykorzystania wyników<br />
wartościowania nieruchomości leśnych do poprawy gospodarowania lasami<br />
z Problemy <strong>ekonomiki</strong> <strong>leśnictwa</strong> w Unii Europejskiej<br />
z Rola parametrów ekonomicznych w ocenie działalności podstawowej jednostek<br />
organizacyjnych lasów państwowych<br />
z Koncepcja platformy technologicznej sektora leśno-drzewnego i warunki jej<br />
działania<br />
z Zagadnienia ekonomiczne w planach urządzenia lasu<br />
z Lasy państwowe a koncepcja społecznej odpowiedzialności<br />
z Wyzwania dla <strong>ekonomiki</strong> <strong>leśnictwa</strong><br />
z Zrównoważone leśnictwo w czasach zdominowanych przez sektor finansowy<br />
z Jakie nowe wyzwania stawiają przed ekonomiką <strong>leśnictwa</strong> „usługi<br />
ekosystemowe”?<br />
z Stare zmartwienia z lasami drobnej własności prywatnej. Problemy<br />
zagospodarowania lasu w lasach o szczególnej formie własności<br />
z Finansowanie niedrzewnych funkcji lasu<br />
z Aktualna sytuacja na rynku drzewnym Brandenburgii z punktu widzenia<br />
brandenburskiej administracji lasów<br />
z Powiązania międzysektorowe w obszarze produkcji leśno-drzewnej<br />
z Absolutne i względne wskaźniki wartości dodanej <strong>leśnictwa</strong> w latach 1997– 2009<br />
z Znaczenie ubocznego użytkowania lasu w rozwoju obszarów wiejskich
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 11<br />
Cele i zadania gospodarki leśnej na tle struktury<br />
Państwowego Gospodarstwa Leśnego<br />
Lasy Państwowe<br />
Marian Pigan<br />
Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych<br />
Lasy Państwowe swoją ponad osiemdziesięciopięcioletnią historią zapisały się pozytywnie<br />
w polskim społeczeństwie, zyskując powszechną akceptację. Zajmując około<br />
jednej trzeciej powierzchni kraju, Lasy Państwowe wyznaczają standard gospodarki<br />
leśnej w Polsce. Obecnie zarządzają lasami o powierzchni 7,1 mln ha, przy całkowitej<br />
powierzchni lasów w Polsce sięgającej 9,2 mln ha. Zatem w gestii PGL LP znajduje się<br />
78% polskich lasów.<br />
Fakt, że ogromna większość polskich lasów stanowi własność publiczną, a także<br />
forma organizacyjna i prawna zarządzających nimi LP, czyni polski model <strong>leśnictwa</strong><br />
wyjątkowym w Unii Europejskiej.<br />
Dzięki dobremu planowaniu, zarządzaniu i prowadzeniu racjonalnej gospodarki,<br />
sytuacja finansowa LP jest dziś dobra. W publikowanym za 2010 roku rankingu „500”<br />
najbardziej dochodowych firm w Polsce, PGL LP znajdują się na 28 miejscu. Przychody<br />
sięgają w ostatnich latach ponad 5 mld zł rocznie, corocznie wykazują też dodatni<br />
wynik finansowy netto (wyjątkiem w ostatniej dekadzie był rok 2001). Przekłada się to<br />
na możliwość właściwego wypełniania wszystkich ustawowych zadań.<br />
Gospodarka leśna w LP prowadzona jest na podstawie planów urządzenia lasu,<br />
które sporządzane są dla każdego nad<strong>leśnictwa</strong> na okresy 10-letnie. Profesjonalną<br />
i odpowiedzialną realizację tych wielostronnych i nie zawsze spójnych obowiązków<br />
i oczekiwań, bez szkody dla stabilności i trwałości lasu, można nazwać współczesną<br />
formą służby polskiemu leśnictwu. Należy jednak podkreślić, że polskie leśnictwo<br />
nigdy nie kreowało tzw. modelu surowcowego <strong>leśnictwa</strong>, który rzekomo miał obowiązywać<br />
do 1989 r. Przecież do realizowania takiego modelu niezbędne byłoby intensywne<br />
pozyskiwanie drewna, co nie znajduje potwierdzenia w historii rozwoju zasobów<br />
leśnych. W rzeczywistości w Lasach Państwowych nastąpił w okresie ostatniego<br />
50-lecia znaczny wzrost tych zasobów, od około 5,9 mln ha powierzchni leśnej i około<br />
780 mln m 3 miąższości grubizny drewna na początku 1956 roku, do około 7 mln<br />
ha i około 1865 mln m 3 miąższości grubizny drewna na koniec 2010 r. Ogółem nasze<br />
zasoby drewna w ciągu ostatnich 50 lat zwiększyły się dwa i pół raza.<br />
Co roku Lasy Państwowe wykonują odnowienia (posadzenie na gruntach, na<br />
których las już rośnie albo wcześniej rósł) i zalesienia (posadzenie na gruntach<br />
dotychczas rolnych, przemysłowych itp.) na powierzchni około 50 tys. ha. Blisko
12<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
740 szkółek leśnych LP produkuje rocznie 755 mln sadzonek drzew liściastych<br />
i iglastych<br />
Sposób prowadzenia przez LP hodowli lasu uwzględnia warunki przyrodnicze<br />
i naturalne procesy. Leśnicy dążą przy tym – na podstawie wieloletnich doświadczeń<br />
oraz dorobku nauk leśnych – do tego, aby dostosować skład gatunkowy danego lasu<br />
do charakteru siedliska. Dlatego lasy są bardziej różnorodne biologicznie, zdrowsze<br />
i odporniejsze na różne zagrożenia. Racjonalna gospodarka leśna pozwala z kolei na<br />
to, by jednocześnie rósł wiek drzewostanów, co ma ogromne znaczenie przyrodnicze.<br />
Od 1990 r. średni wiek drzew w lasach zarządzanych przez Lasy Państwowe wzrósł<br />
z 53 do 61 lat. Drzewostany o średnim wieku ponad 100 lat (VI kl. i starsze) zajmują<br />
dziś 14,5% powierzchni lasów w zarządzie LP.<br />
Funkcja ekologiczna lasów realizowana jest m.in. poprzez tworzenie różnych form<br />
ochrony przyrody. W lasach zarządzanych przez LP znajduje się, np. prawie 1220 rezerwatów<br />
przyrody, 120 parków krajobrazowych, prawie 11 tys. pomników przyrody.<br />
Europejska sieć obszarów Natura 2000 objęła ponad 2,8 mln ha lasów na gruntach LP<br />
(38% wszystkich), strefy ochrony wokół gniazd to prawie 160 tys. ha, użytki ekologiczne<br />
to blisko 30 tys. ha.<br />
Narastającym, wraz z postępem cywilizacyjnym, zagrożeniem są śmieci wyrzucane<br />
do lasów. W latach 2007– 2009 LP uprzątnęły z lasów 236 tys. m 3 śmieci. Tylko<br />
w 2010 r. koszt uprzątania śmieci przez leśników wyniósł około 11 mln zł. LP przeznaczają<br />
duże środki na edukację w tym zakresie<br />
Funkcja społeczna lasów realizowana jest przede wszystkim poprzez udostępnianie<br />
ich obywatelom w możliwie najszerszym, bezpiecznym dla lasów zakresie. Trasy<br />
i ścieżki rowerowe, szlaki konne, trasy do nordic walking, platformy i tarasy widokowe<br />
dla miłośników fotografowania, kładki czy mostki umożliwiające dotarcie w najciekawsze<br />
zakątki leśne, bezpieczne miejsca do urządzenia ogniska czy pikniku – to przykłady<br />
projektów infrastrukturalnych realizowanych przez Lasy Państwowe.<br />
Jedną z podstawowych funkcji lasu jest także funkcja produkcyjna. O jej wadze<br />
świadczy to, że sektory polskiej gospodarki związane z leśnictwem – głównie przemysł<br />
tartaczny, meblarski i papierniczy – dają pracę 375– 400 tys. osób. Wytwarzają one,<br />
według szacunków, około 8% PKB.<br />
Polski model <strong>leśnictwa</strong>, umiejętnie godzący różne funkcje lasu, sprawdził się w ciągu<br />
kilkudziesięciu lat, także w ostatnim dwudziestoleciu. Jest chwalony i stawiany za<br />
wzór przez wielu ekspertów, zwłaszcza zagranicznych, którzy porównują go niekiedy<br />
z całkowicie odmiennymi rozwiązaniami w innych krajach. Po przemianach ustrojowych<br />
lat 90-tych, tylko nasz model <strong>leśnictwa</strong> zachował się w niewiele zmienionej strukturze<br />
i organizacji.<br />
Dobrze zarządzane organizacje, zarówno non profit, jak i gospodarcze, budują<br />
swoją przyszłość na podstawie przyjętej strategii i wyznaczonych celów. Dotychczas<br />
rolę drogowskazu w leśnictwie – poza oczywiście ustawą o lasach – pełniła przyjęta<br />
przez Sejm RP „Polityka leśna państwa” z 1997 r. oraz nieco później uchwalony dokument<br />
„Polityka ekologiczna państwa”. Niemniej w obszarze zarządzania tak dużą organizacją<br />
jaką są Lasy Państwowe niezbędna jest bardziej szczegółowa strategia. Stąd<br />
aktualnie trwają prace nad jej sformułowaniem. Główne kierunki działalności pozostają
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 13<br />
niezmienne, dalej mocno osadzone w art. 7 ustawy o lasach, gdzie działalność Lasów<br />
Państwowych podporządkowana jest ustawowemu obowiązkowi zachowania trwałości<br />
lasów i ich stabilności.<br />
W osiągnięciu celów przyjętych w strategii już dziś, organizacja Lasy Państwowe<br />
zmierzać musi do doskonalenia swoich struktur i procesów zarządzania. Przy czym<br />
zachowując właściwy stopień zorganizowania struktur, za priorytetowe trzeba uznać<br />
dążenie do:<br />
1) ekonomizacji działalności gospodarczej, w tym racjonalizowania kosztów i zwiększania<br />
przychodów, poszukiwania dochodów ze źródeł innych niż tylko sprzedaż<br />
drewna,<br />
2) optymalnego planowania i zarządzania zasobami, poprzez właściwe rozpoznanie<br />
stanu lasu i zasobów drzewnych w cyklicznych pracach urządzania lasu oraz inwentaryzacjach<br />
wielkoobszarowych oraz takiej zmiany w prawie aby plan urządzenia<br />
lasu był jedynym dokumentem planistycznym integrującym zadania gospodarki<br />
leśnej oraz potrzeby ochrony przyrody,<br />
3) optymalnego dostosowania poziomu zatrudnienia oraz struktur do faktycznych<br />
obowiązków, zadań i odpowiedzialności poszczególnych szczebli zarządzania,<br />
4) wdrażania długoletnich programów działania w obrębie gospodarki leśnej, wdrażania<br />
innowacji i inwestycji,<br />
5) wdrażania nowych technologii we wszystkich kierunkach gospodarki leśnej,<br />
6) kreowania skutecznej polityki informacyjnej oraz komunikacji ze społeczeństwem,<br />
7) systematycznego kształcenia i rozwoju pracowników,<br />
8) eliminacji niepotrzebnej biurokracji, w tym uproszczenia sprawozdawczości i działań<br />
administracyjnych, które utrudniają pracownikom pełnienie funkcji gospodarza<br />
lasu.<br />
Misją Lasów Państwowych jest, działając w sposób odpowiedzialny, profesjonalny<br />
i otwarty, sprawowanie pieczy nad dobrem wspólnym wszystkich Polaków, jakimi są<br />
lasy, gwarantując jednocześnie trwałość ekosystemów leśnych, powiększanie i ochronę<br />
zasobów przyrodniczych, a także doskonalenie ich do pełnienia różnorodnych funkcji<br />
zgodnych z oczekiwaniami społeczeństwa.
14<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Wycena zasobów leśnych oraz ocena możliwości<br />
wykorzystania wyników wartościowania nieruchomości<br />
Wstęp<br />
leśnych do poprawy gospodarowania lasami<br />
Konrad Tomaszewski<br />
Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy Lasów Państwowych w Bedoniu<br />
Opracowanie:<br />
1) stanowi analizę norm prawnych regulujących szacowanie nieruchomości, przede<br />
wszystkim w aspekcie znaczenia tych regulacji dla rozwiązań, jakie powinny być<br />
stosowane przy szacowaniu lasów,<br />
2) wykazuje brak standardu zawodowego wyceny nieruchomości leśnych,<br />
3) porusza problem niezgodności stosowanych sposobów określania wartości lasów<br />
z regulacjami prawnymi, ponadto ujawnia w nich podstawowe błędy metodyczne,<br />
bo:<br />
– wykazują one największe podobieństwo do określania wartości nieruchomości<br />
w podejściu mieszanym według metody likwidacji, pomimo że odnoszą się do<br />
lasów w fazie wypełniania funkcji produkcyjnych oraz pozaprodukcyjnych a nie<br />
w stanie „likwidacji”,<br />
– posługują się tzw. tabelami wartości drzewostanów, które mogą być stosowane<br />
wyłącznie na potrzeby ustalania kwoty środków pieniężnych, jaką podmiot, dokonujący<br />
wyłączenia lasu z produkcji, jest obowiązany wpłacić na rzecz Skarbu<br />
Państwa na rachunek funduszu leśnego pozostającego w zarządzie dyrektora<br />
generalnego Lasów Państwowych,<br />
4) określa projekt metodyki wartościowania lasów jako gruntów pokrytych drzewostanem<br />
i innych nieruchomości wchodzących w skład wielkoobszarowego gospodarstwa<br />
leśnego,<br />
5) charakteryzuje przydatność wartościowania zasobów leśnych w procesie poprawy<br />
efektywności i racjonalności gospodarowania lasami.<br />
Tezy wyjściowe<br />
Zgodnie z regulacjami obowiązującymi w polskim systemie prawnym formalna wycena<br />
nieruchomości gruntowych jest możliwa pod warunkiem funkcjonowania standardu<br />
zawodowego rzeczoznawcy. Standard ten wyczerpuje znamiona ogólnego aktu stosowania<br />
prawa w rozumieniu linii orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. W Polsce<br />
Standard V.6., w odniesieniu do nieruchomości leśnych, został opracowany dopiero na<br />
początku obecnego wieku i nie ma mocy obowiązującej. Ponadto zasługuje na krytykę
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 15<br />
z merytorycznego punktu widzenia, po pierwsze zawiera trudną do zaakceptowania<br />
metodykę wyceny gruntu leśnego jako powierzchni ziemskiej na czas przejściowy pozbawionej<br />
roślinności leśnej, po drugie powiela wszystkie błędy metodyczne popełniane<br />
w odniesieniu do lasów w dotychczasowej praktyce rzeczoznawczej.<br />
Zakres tematyczny opracowania<br />
Opracowanie ma charakter kompleksowy i kończy się postulatem adresowanym do<br />
kierownictwa Lasów Państwowych:<br />
1) wydania zarządzenia w sprawie ustalania wartości lasów (z ewentualnym wykorzystaniem<br />
projektu tego zarządzenia, które stanowi część składową niniejszego<br />
opracowania),<br />
2) zinformatyzowania procesu wyceny nieruchomości leśnych (z ewentualnym wykorzystaniem<br />
dokumentacji ontologicznej opisującej językiem naturalnym proces<br />
wartościowania nieruchomości leśnej; dokumentacja ta stanowi część składową<br />
niniejszego opracowania),<br />
3) podjęcia działań inicjująco-inspirujących w celu usankcjonowania wyceny nieruchomości<br />
leśnych w formie standardu zawodowego rzeczoznawcy (z ewentualnym<br />
wykorzystaniem projektu takiego standardu przygotowanego w ramach niniejszego<br />
opracowania).<br />
Rozwiązanie problemu wartościowania nieruchomości leśnych zostało poprzedzone<br />
m.in:<br />
1) zdefiniowaniem:<br />
– wartości obiektu jako części składowej rzeczywistości (wartość zjawiska jako<br />
miara jego przydatności w wykonywaniu praw i obowiązków podmiotu, do którego<br />
dany obiekt należy),<br />
– naturalnej zewnętrznej funkcji lasu oraz jej wypełniania,<br />
– produktów wyjściowych działalności leśnej na gruncie teorii użyteczności nieinstytucjonalnej,<br />
– nierzeczowych produktów wyjściowych działalności leśnej jako szczególnego<br />
przykładu produktów wyjściowych działalności leśnej,<br />
2) zaprojektowaniem oryginalnego podziału nieruchomości leśnych na części funkcjonalne,<br />
wchodzące lub mogące wchodzić w skład gospodarstw leśnych, wraz ze<br />
sformułowaniem definicji tychże części; do ewentualnego usankcjonowania w formie<br />
zarządzenia dyrektora generalnego Lasów Państwowych,<br />
3) zaprojektowaniem oryginalnego podziału terytorium Polski na obszary funkcjonalne<br />
wyodrębniane z punktu widzenia zapotrzebowania na produkty wyjściowe gospodarki<br />
leśnej; do ewentualnego usankcjonowania w formie zarządzenia dyrektora<br />
generalnego Lasów Państwowych,<br />
4) zaprojektowaniem oryginalnego podziału naturalnych zewnętrznych funkcji lasu<br />
wraz z ich szczegółowymi definicjami i działaniami, mającymi na celu ich modyfikowanie<br />
oraz wraz ze szczegółowymi definicjami produktów wyjściowych gospodarki<br />
leśnej, powstającymi w wyniku tejże modyfikacji; do ewentualnego usankcjonowania<br />
w formie zarządzenia dyrektora generalnego Lasów Państwowych.
16<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Częściami składowymi opracowania są m.in.:<br />
1) analiza regulacji prawnych dotyczących wyceny nieruchomości wraz z oceną ich<br />
wpływu na szczegółowe rozwiązania metodyczne, jakie powinny być przyjmowane<br />
przy określaniu wartości nieruchomości leśnych,<br />
2) krytyczna analiza praktyki wartościowania nieruchomości leśnych z użyciem tablic<br />
wartości drzewostanów,<br />
3) projekt metodyki określania wartości nieruchomości leśnych, z punktu widzenia<br />
uprawnień Skarbu Państwa jako właściciela lasów, uwzględnia obowiązujący porządek<br />
prawny w zakresie szacowania nieruchomości i zawiera elementy:<br />
a) podejścia dochodowego według metody zysków (a w pewnym zakresie według<br />
metody inwestycyjnej) z zastosowaniem:<br />
– techniki kapitalizacji prostej,<br />
– techniki dyskontowania strumieni dochodów,<br />
b) podejścia kosztowego do szacowania wartości lasów sensu stricto w początkowych<br />
fazach rozwojowych drzewostanu,<br />
c) zmodyfikowanej metody kosztów likwidacji służącej szacowaniu wartości powierzchni<br />
ziemskich (wraz z częściami składowymi), nie będących lasami sensu<br />
stricto i nieruchomościami wykorzystywanymi do prowadzenia działalności<br />
dodatkowej (zarobkowej),<br />
4) szczegółowa procedura postępowania przy wartościowaniu nieruchomości leśnych<br />
zgodnie z metodyką, o której mowa w ppkt. 3),<br />
5) projekt metodyki określania wartości nieruchomości leśnych z punktu widzenia wykonywania<br />
praw i obowiązków Skarbu Państwa jako właściciela lasów (wartość<br />
lasu jako dobra wspólnego),<br />
6) szczegółowa procedura postępowania przy wartościowaniu nieruchomości leśnych<br />
z zastosowaniem metodyki, o której mowa w ppkt. 5,<br />
7) projekt zarządzeń oraz projekt dokumentacji wdrożeniowej (uwzględniającej zinformatyzowanie<br />
procesu wartościowania nieruchomości leśnych),<br />
8) projekt standardu zawodowego rzeczoznawcy przy wycenie nieruchomości leśnych,<br />
9) przykłady wykorzystania wiedzy o wartości nieruchomości leśnych w procesie poprawy<br />
efektywności oraz racjonalizacji działalności leśnej.<br />
Opracowanie zawiera oryginalną koncepcję metodyczną ustalania wartości gruntu<br />
leśnego jako powierzchni ziemskiej pozbawionej na czas przejściowy roślinności leśnej,<br />
a także oryginalne podejście do ustalania leśnej stopy procentowej.<br />
Zakończenie<br />
W trakcie konferencji w Puszczykowie, ze względu na ramy czasowe, omawiane opracowanie<br />
zostanie zaprezentowane w sposób skrótowy, przy czym pełna wersja opracowania<br />
będzie dostępna na stronie internetowej, której adres zostanie przekazany<br />
uczestnikom konferencji po wygłoszeniu referatu.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 17<br />
Problemy <strong>ekonomiki</strong> <strong>leśnictwa</strong><br />
1 Nie nadesłano materiałów konferencyjnych.<br />
w Unii Europejskiej 1<br />
Krzysztof Janeczko<br />
Ministerstwo Środowiska
18<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Rola parametrów ekonomicznych<br />
w ocenie podstawowej działalności<br />
jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych<br />
Anna Paszkiewicz<br />
Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych<br />
Działanie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (PGL LP) w warunkach<br />
rynkowych charakteryzujących się dużą zmiennością, wymaga od osób zarządzających<br />
podejmowania szybkich i trafnych decyzji. Decyzje te, aby mogły być<br />
podjęte prawidłowo i szybko, muszą mieć podstawę w pełnych i rzetelnych informacjach:<br />
syntetycznych i szczegółowych. Uzyskane informacje powinny umożliwić<br />
sformułowanie zarówno działań strategicznych, tj. określających położenie podmiotu<br />
gospodarczego w istniejącym układzie gospodarczym, jak i operacyjnych (taktycznych)<br />
pozwalających na zlokalizowanie i likwidację niepożądanych odchyleń od zaplanowanych<br />
parametrów.<br />
Informacje o różnym stopniu złożoności i szczegółowości otrzymuje się m.in. w wyniku<br />
analiz wskaźników ekonomicznych, dlatego też prawidłowe prowadzenie analiz<br />
ekonomicznych jest istotnym warunkiem skutecznego zarządzania firmą, prowadzenia<br />
działań naprawczych czy restrukturyzacyjnych. Dane dotyczące sprawności poszczególnych<br />
procesów zachodzących w organizacji, sytuacji majątkowo-finansowej, czy<br />
zyskowności są cennym źródłem wiedzy dla kadry zarządzającej oraz wielu instytucji<br />
zewnętrznych. W zależności od zaistniałej sytuacji oraz dla lepszego zobrazowania<br />
zachodzących zjawisk parametry te mogą być przedstawiane w sposób liczbowy lub<br />
graficzny.<br />
W Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe parametry ekonomiczne,<br />
tak jak w każdym podmiocie gospodarczym działającym na rynku, służą do oceny<br />
sytuacji całej organizacji, jak i poszczególnych jednostek organizacyjnych. A w szczególności<br />
do:<br />
– rocznej analizy działalności prowadzonej przez poszczególne jednostki RDLP oraz<br />
całe PGL LP (analiza wskaźnikowa),<br />
– opłacalności inwestycji – m.in. do podejmowania decyzji o wydatkowaniu środków<br />
funduszu leśnego,<br />
– bieżącej oceny – istotnej przy podejmowaniu aktualnych decyzji związanych z prowadzoną<br />
działalnością.<br />
W referacie zostaną omówione parametry ekonomiczne stosowane w ocenie podstawowej<br />
działalności jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych, osiągnięte<br />
w ostatnich latach przez regionalne dyrekcje Lasów Państwowych. Przy ocenie kon-
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 19<br />
dycji finansowej Lasów Państwowych zaprezentowane zostaną trzy wskaźniki płynności<br />
finansowej obrazujące stosunek środków obrotowych o różnym stopniu płynności<br />
do zobowiązań bieżących, a mianowicie: wskaźnik bieżącej płynności (current ratio),<br />
wskaźnik szybkiej płynności (quick ratio), wskaźnik wypłacalności gotówkowej (super<br />
quick ratio). Prezentacja wyników badania płynności finansowej jednostek organizacyjnych<br />
Lasów Państwowych, oprócz oceny osiągniętych wskaźników finansowych, obejmie<br />
również analizę funduszu obrotowego. W tym celu w referacie zostanie przedstawiony<br />
wskaźnik rotacji należności (wyrażony w dniach), który informuje o czasie w jakim<br />
dany podmiot gospodarczy kredytuje swoich odbiorców i wskazuje czas zamrożenia<br />
w należnościach środków pieniężnych firmy. Analiza funduszu obrotowego zostanie<br />
uzupełniona o wskaźnik rotacji zapasów (wyrażany w dniach) informujący, ile dni trwa<br />
odnawianie zapasów dla osiągnięcia sprzedaży na określonym poziomie. Z kolei na<br />
podstawie wartości wskaźnika rotacji zobowiązań (wyrażany w dniach) zaprezentowana<br />
zostanie sytuacja jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych w zakresie spłaty<br />
przez nie własnych zobowiązań krótkoterminowych. Dodatkowo w analizie poświęconej<br />
płynności finansowej Lasów Państwowych zostanie przedstawiony wskaźnik trwałości<br />
struktury finansowania, którego wartość świadczy o stopniu finansowania zapasów lub<br />
aktywów trwałych zobowiązaniami krótkoterminowymi.<br />
Prezentacja parametrów ekonomicznych wykorzystywanych w ocenie podstawowej<br />
działalności jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych obejmie także wskaźniki<br />
rentowności, a więc mierniki informujące, zarówno o szybkości zwrotu zaangażowanego<br />
w firmie kapitału, jak i oceniające zdolność jej kierownictwa do generowania<br />
zysków z zaangażowanych środków. Ocena rentowności zostanie dokonana na podstawie<br />
wskaźnika zyskowności netto sprzedaży, wskaźnika rentowności majątku (ROA)<br />
(stopa zwrotu z aktywów) oraz wskaźnika rentowności kapitału własnego (ROE) (stopa<br />
zwrotu z kapitału własnego).
20<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Koncepcja platformy technologicznej<br />
sektora leśno-drzewnego i warunki jej działania<br />
Władysław Strykowski, Andrzej Fojutowski<br />
<strong>Instytut</strong> Technologii Drewna w Poznaniu<br />
Platformy technologiczne są wielkim przedsięwzięciem Komisji Europejskiej i określonych<br />
podmiotów gospodarczych oraz instytucji z otoczenia biznesowego państw UE.<br />
Powstanie Europejskich Platform Leśno-Drzewnych poprzedziły odpowiednie<br />
przedsięwzięcia polityczno-ekonomiczne. Polska była do 2004 roku praktycznie nieobecna<br />
w inicjatywach Europejskich Platform Technologicznych (European Technology<br />
Platform).<br />
W roku 2004 z inicjatywy Krajowego Punktu Kontaktowego Programów <strong>Badawczy</strong>ch<br />
powołano w Polsce pierwsze Platformy Technologiczne, których zadaniem była<br />
integracja i mobilizacja polskiego przemysłu, połączenie sił przemysłu i zaplecza badawczego<br />
oraz wprowadzenie silnych reprezentantów do Europejskich Platform Technologicznych.<br />
Działanie to było sukcesem krajowego Punktu Kontaktowego Programów<br />
<strong>Badawczy</strong>ch UE, gdyż podpisał on umowy o współpracy z ponad 500 najlepszymi<br />
polskimi przedsiębiorstwami.<br />
– Dotychczasowa praktyka potwierdza fakt, że diametralnie różnie przebiega proces<br />
wdrażania Platform Technologicznych w państwach o gospodarkach postplanowych<br />
w stosunku do pozostałych państw UE.<br />
– Platformy Technologiczne niosą ze sobą nowe wyzwania, ale też nowe szanse<br />
i nadzieje. W krajach europejskich muszą powstać nowe struktury umożliwiające<br />
pełniejsze wykorzystanie istniejących zasobów surowca drzewnego.<br />
– Proponowane w Krajowym Programie Badań (SRA) propozycje dotyczące innowacji<br />
w sektorze leśno-drzewnym są bardzo interesujące, ale ich realizacja wymaga<br />
ścisłej współpracy przemysłu z lasami.<br />
W warunkach całkowitej dezintegracji <strong>leśnictwa</strong> i przemysłów opartych na drewnie<br />
Polska Platforma Technologiczna Sektora Leśno-Drzewnego stanowi szansę podjęcia<br />
i realizowania partnerskiej współpracy przemysłu z lasami. Efekty tej współpracy, które<br />
będzie można osiągać, wymagają dłuższego horyzontu, który można znacznie skrócić<br />
poprzez zastosowane po stronie przemysłu innowacji. Jednakże całkowity sukces<br />
będzie wówczas, jeżeli dojdzie do rzeczywistej współpracy. Kraje skandynawskie i zachodnioeuropejskie<br />
bardzo szybko doszły do porozumień w tym zakresie. Świadczy<br />
o tym duża liczba realizowanych aktualnie projektów badawczych przez sektor leśno-<br />
-drzewny tych państw.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 21<br />
Zagadnienia ekonomiczne<br />
w planach urządzenia lasu<br />
Janusz Dawidziuk<br />
Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej<br />
W całym powojennym okresie instrukcje urządzenia lasu przewidywały ujmowanie zagadnień<br />
ekonomicznych w planach urządzenia lasu, chociaż w różnym stopniu szczegółowości.<br />
Pierwsza powojenna Instrukcja urządzania lasu z 1957 r. (na okres definitywnego<br />
urządzania lasu) zobowiązywała do przedstawiania tylko ogólnej charakterystyki<br />
czynników ekonomicznych wpływających na kształtowanie warunków produkcji leśnej,<br />
z uwzględnieniem powiązania <strong>leśnictwa</strong> z innymi gałęziami gospodarki narodowej.<br />
W następnych cyklach urządzeniowych ekonomiczne warunki produkcji leśnej były<br />
charakteryzowane coraz szerzej w formie określonych instrukcjami zestawień wskaźników.<br />
Najszerzej ujmuje te zagadnienia obecna Instrukcja urządzania lasu (z 2003 r.),<br />
która obok syntetycznej oceny uwarunkowań ekonomicznych oraz zestawień wskaźników<br />
gospodarki leśnej przewiduje sporządzanie ramowego planu ekonomicznego na<br />
10 lat. Instrukcja ta dopuszcza również załączanie do planu urządzania lasu ekspertyzy<br />
ekonomicznej nad<strong>leśnictwa</strong>, po wcześniejszym opracowaniu oraz zatwierdzeniu<br />
odpowiednich wytycznych do jej wykonywania.<br />
Wytyczne takie – opracowane w Instytucie <strong>Badawczy</strong>m Leśnictwa – zostały wdrożone<br />
w 2009 r. (poprzez sporządzenie aneksu ekonomicznego do Planu urządzenia<br />
lasu dla nad<strong>leśnictwa</strong> Krynki na lata 2008– 2017) przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji<br />
Leśnej, na zlecenie dyrekcji generalnej Lasów Państwowych. Z analiz przeprowadzonych<br />
w trakcie realizacji tego tematu wynika, że w aneksie ekonomicznym nieodzowne<br />
jest zaprojektowanie wskaźników dotyczących przychodów i nakładów powiązanych<br />
z 10-letnim okresem planowania, co pozwoli także na racjonalny rozdział<br />
środków funduszu leśnego.<br />
W ramach aneksu, który powinien stanowić integralną część planu urządzenia<br />
lasu, należy ująć trzy cele szczegółowe, a mianowicie:<br />
– wycenę majątku nad<strong>leśnictwa</strong>,<br />
– ocenę ekonomiczną gospodarki leśnej za ubiegły okres gospodarczy,<br />
– program ekonomiczny dla nad<strong>leśnictwa</strong>, w tym prognozę przychodów, nakładów<br />
oraz wyniku finansowego w okresie obowiązywania nowego planu urządzenia lasu.<br />
Przy opracowaniu powyższych zagadnień wykorzystano dane i wyniki uzyskane<br />
dla nad<strong>leśnictwa</strong> Krynki przy sporządzaniu aneksu ekonomicznego do Planu urządzenia<br />
lasu obejmującego okres 2008– 2017.
22<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Lasy państwowe<br />
a koncepcja społecznej odpowiedzialności<br />
Krzysztof Kannenberg<br />
Wyższa Szkoła Zarządzania Środowiskiem w Tucholi<br />
Społeczna odpowiedzialność biznesu to jedna z najbardziej dynamicznych, złożonych<br />
i stanowiących wyzwanie kwestii, z którymi mają obecnie do czynienia liderzy<br />
biznesu, a i nie wykluczone, że jest to jeden z najbardziej istotnych problemów 1 . Wielkie<br />
ponadnarodowe korporacje zasobne w potężny kapitał mają często większą siłę<br />
oddziaływania niż rządy państw. To powoduje, że stają się one odpowiedzialne nie<br />
tylko za efektywne gospodarowanie dostępnymi dla nich zasobami, ale również za<br />
relacje zachodzące z wszystkimi podmiotami bliższego i dalszego otoczenia. W literaturze<br />
przedmiotu jest wiele definicji społecznej odpowiedzialności. Dobrze rozumiana<br />
odpowiedzialność społeczna oznacza w praktyce, że menedżerowie muszą:<br />
– być wrażliwi na sprawy, które oddziałują na życie osób, z którymi żyją i pracują,<br />
– zrozumieć warunki panujące w społeczeństwie, aby wywierać na nie pozytywny<br />
wpływ,<br />
– rozważać społeczne skutki wynikające z podejmowanych decyzji finansowych<br />
i biznesowych, a mające wpływ na szerokie grupy wyborców, interesariuszy i na<br />
środowisko,<br />
– mieć świadomość nie tylko tego, co firma produkuje, ale także jak to produkuje.<br />
Co najważniejsze, bycie odpowiedzialnym społecznie oznacza wykraczanie poza<br />
uświadomienie sobie tych skutków społecznych- oznacza dobrowolne podejmowanie<br />
działań w tym zakresie 2 .<br />
Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe to państwowa jednostka organizacyjna<br />
nie posiadająca osobowości prawnej. Jak zapisano w statucie, Lasy Państwowe<br />
nie są przedsiębiorstwem w rozumieniu prawa. Posiadając tzw. zdolność prawną<br />
zarządzają pozostającym w ich dyspozycji majątkiem Skarbu Państwa 3 .<br />
W 2010 r. rząd zamierzał włączyć Lasy Państwowe do sektora finansów publicznych.<br />
Oznaczałoby to w praktyce konieczność przekazywania do dyspozycji Ministra<br />
Finansów wypracowanych w danych latach nadwyżek finansowych. Biorąc pod uwagę<br />
kłopoty rządu ze sfinansowaniem deficytu budżetowego, takie rozwiązanie stanowiłoby<br />
ogromne zagrożenie dla dalszego funkcjonowania Lasów Państwowych. Z drugiej<br />
strony, nie będąc przedsiębiorstwem „Lasom” trudno jest i będzie rywalizować z ar-<br />
1 Jim „Gus” Gustafson, Czym jest społeczna odpowiedzialność biznesu?, w: Biznes, tom 1, PWN, Warszawa<br />
2007, s. 190.<br />
2 Tamże, s. 191.<br />
3 Wikipedia, Lasy Państwowe, http;//pl.wikipedia.org/Wiki/Lasy_Panstwowe
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 23<br />
gumentem nadrzędności interesu państwa. Część ekonomistów jest zdania, że Lasy<br />
Państwowe powinny stać się ponownie przedsiębiorstwem państwowym 1 o konstytucyjnie<br />
chronionej własności, co skutkowałoby tym, że interes przedsiębiorstwa byłby<br />
zawsze nadrzędnym w stosunku do interesu państwa. Można mieć jednak wątpliwości,<br />
jak w takiej sytuacji wyglądałaby realizacja pozaekonomicznych funkcji lasu.<br />
Organizacja państwowa, niezależnie od przyjętej formy organizacyjno-prawnej,<br />
musi realizować cele określone przez właściciela. Ustawowym obowiązkiem PGL LP<br />
jest prowadzenie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej poprzez działania na rzecz<br />
realizacji podstawowych funkcji lasu, do których zalicza się funkcje ekologiczne, produkcyjne<br />
i społeczne. Realizacja tych funkcji wprost wpisuje się w koncepcję społecznej<br />
odpowiedzialności. Analizując działalność Lasów Państwowych na przestrzeni<br />
ostatniego półwiecza można dojść do wniosku, że jest to bez wątpienia organizacja<br />
kreująca nowoczesny i przyszłościowy model działalności oparty na prawidłach zrównoważonego<br />
rozwoju. Ten zrównoważony rozwój − definiowany przez przyrodników<br />
jako zdolność zdrowych ekosystemów do nieograniczonego czasowo funkcjonowania<br />
− stał się niedawno dla biznesu kategorycznym nakazem 2 . Przyroda − jak się okazuje<br />
− dysponuje doskonałymi modelami tworzenia, reprodukcji i zachowania trwałości<br />
relacji pomiędzy biotycznymi i abiotycznymi elementami ekosystemów. Analizując<br />
efektywność tych modeli menedżerowie powinni czerpać z nich wzorce dla rozwiązań<br />
biznesowych, wszak skomplikowana i samoregulująca się biosfera ziemi jest w istocie<br />
genialnym systemem operacyjnym, który bez przerwy „produkuje” różne formy życia<br />
już od 3,5 miliarda lat 3 .<br />
W referacie przeanalizowana zostanie realizacja przez Lasy Państwowe funkcji<br />
lasu pod kątem koncepcji społecznej odpowiedzialności. Dokonana będzie również<br />
próba zaadaptowania praw rządzących przyrodą do systemowych rozwiązań ekonomicznych.<br />
1 Powstałe w 1924 r. przedsiębiorstwo ‘Polskie Lasy Państwowe” utraciło swój status w wyniku nacjonalizacji<br />
po II wojnie światowej.<br />
2 Gregory C. Unruh, Biosfera górą! Czyli czego biznes może się nauczyć od przyrody, Harvard Business<br />
Review, marzec 2010, s. 73.<br />
3 Tamże, s. 74.
24<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Wyzwania dla <strong>ekonomiki</strong> <strong>leśnictwa</strong><br />
Birger Solberg<br />
Norweski Uniwersytet Nauk Przyrodniczych<br />
Prezentacja skupi się na następujących zagadnieniach: przede wszystkim, czym jest<br />
ekonomika <strong>leśnictwa</strong> i co cechuje analizy w tej dyscyplinie. Następnie bardziej szczegółowo<br />
omówione zostaną wyzwania związane z preferencjami czasowymi (jak podchodzić<br />
do kosztów i korzyści pojawiających się w różnym czasie), niedoskonałościami<br />
rynku, nierynkowymi dobrami i usługami, efektami dystrybucyjnymi, integracją aspektów<br />
ekologicznych i społecznych oraz aspektami etycznymi. Trzeci problem stanowić<br />
będzie modelowanie bioekonomiczne i dyskusja nad norweskimi doświadczeniami<br />
w analizowaniu kwestii związanych z leśnictwem i łagodzeniem zmian klimatu. Ostatnia<br />
część zostanie poświęcona omówieniu priorytetów w zakresie poprawy obecnej<br />
sytuacji oraz sformułowaniu głównych wniosków.<br />
Challenges in forest economics<br />
by Birger Solberg, Norwegian University of Life Sciences<br />
The presentation will focus on the following main points.: First, a brief account is given<br />
of what forest economics is and what are main characteristics of analyses in this disciplin.<br />
Then I will go more specifically into challenging related to time preference (how to<br />
deal with costs and benefits accruing at different points in time), market imperfections,<br />
non-marketed goods and services, distributional impacts, the integration of ecological<br />
and social aspects, and ethical aspects. Third, I will elaborate on bio-economic modelling<br />
and discuss my experiences from Norway in analysing issues related to forestry<br />
and climate change mitigatio. Finally, I will discuss main priorities ahead to improve the<br />
present situation, and draw main conclusions.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 25<br />
Zrównoważone leśnictwo<br />
w czasach zdominowanych przez sektor finansowy<br />
Ernest Ulrich Koepf<br />
Uniwersytet Techniczny w Dreźnie<br />
Trwałość jest przyjętą od dwustu lat zasadą gospodarki leśnej w Europie. W dzisiejszych<br />
czasach leśnictwo musi stawiać opór warunkom porządku gospodarczego, niezgodnym<br />
z zasadą trwałości. „Granice wzrostu” globalnej cywilizacji są nieuniknione,<br />
co zostanie zaprezentowane w referacie. Nie oznacza to jednak, że nic nie powinno<br />
wzrastać.<br />
Pieniądze pozwalają na zróżnicowanie produkcji i wymianę dóbr na rynkach. Firmy<br />
leśne (jak wszystkie firmy) są zobowiązane do osiągania przychodów przewyższających<br />
koszty produkcji. W XIX w. kalkulacja inwestycyjna była po raz pierwszy opracowana<br />
przez leśników, ponieważ produkcja leśna z konieczności zależy od przyrody, co<br />
z finansowego punktu widzenia oznacza inwestycję długoterminową. Dyskusje na temat<br />
„teorii renty gruntowej” oraz wysiłki w celu zmaksymalizowania zysków z produkcji<br />
leśnej skończyły się całkowitym niepowodzeniem. Dlaczego? Fizyczny świat (rzeczywistość)<br />
jest kształtowany według praw przyrody, poprzez postęp technologiczny oraz<br />
postępowanie ludzi. Myślenie kategoriami finansowymi może informować o fizycznych<br />
warunkach gospodarki, które nie mogą być jednak zmienione inaczej niż przez inteligentną<br />
technologię. Interes finansowy nie powinien rządzić myśleniem gospodarczym.<br />
W istocie potrzebna jest koncepcja nowego trwałego porządku gospodarczego.<br />
Przyroda, praca i technologia muszą być uznane za równorzędne czynniki produkcji.<br />
„Kapitał” (który w tradycyjnej ekonomii jest czynnikiem produkcji) daje pierwszeństwo<br />
interesowi monetarnemu. Politycznie deklarowanym celem ekonomii w demokracji jest<br />
jednak interes ludzki, a warunkiem trwałej produkcji jest ochrona przyrody lub interes<br />
ekologiczny. Niedawny krach finansowy i jego konsekwencje uświadomiły nam niebezpieczeństwa<br />
ideologii monetarnej.<br />
Co rozumie się pod pojęciem „czasów zdominowanych przez sektor finansowy”?<br />
To, że wielcy biznesmeni oraz politycy ogólnie przeceniają monetarną charakterystykę<br />
gospodarki, co w istocie zaburza spojrzenie na rzeczywistość oraz interes społeczny<br />
i ekologiczny. Bankowość musi wspierać wysoko wyspecjalizowaną produkcję i rynkową<br />
wymianę dóbr. Tak zwana branża finansowa (ang. financial industries) oferuje wątpliwe<br />
„produkty”, które nie są dobrami czy usługami, ale po prostu „robieniem pieniędzy”.<br />
Jej zyski i wygórowane zarobki uszczuplają dochody z pracy ludzi i stosowanych<br />
technologii.<br />
Rozwiązań należy szukać poza leśnictwem i polityką leśną. Istnieją pewne koncepcje<br />
i dwie z nich zostaną naszkicowane w niniejszym referacie, mimo niewielkiej
26<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
szansy ich realizacji w ramach europejskiego systemu politycznego. Trwały rozwój stał<br />
się oficjalną propozycją po Konferencji ONZ w Rio de Janeiro w 1992 r., więc powinniśmy<br />
nadal podejmować nad nim dyskusję.<br />
Sustainable Forestry in Financial Times<br />
by Ernst Ulrich Koepf, Dresden University of Technology<br />
Sustainability has been an established principle of forestry in Europe for the last two<br />
hundred years. Its history will be lined out. Forestry at present must resist conditions of<br />
the economic order in the world which are not in line with sustainability. It will be shown<br />
that „limits to growth” are unavoidable in the global civilization. But it does not mean<br />
nothing should grow.<br />
Money permits to differentiate production and exchange goods and services at<br />
the markets. Forest firms (as all firms) are bound to earn more money than their costs<br />
of production. In 19 th century investment calculation was first developed by foresters<br />
because forestry production necessarily depends on nature which, in financial terms,<br />
means long-term investment. Discussions on “soil rent theory” and efforts to maximize<br />
profits from forestry production turned out a complete failure. Why? We can learn from<br />
forest history that the physical world (reality) can only be shaped within the limits of<br />
nature, technology and men’s behaviour. Financial thinking may inform on physical conditions<br />
of the economy, they cannot be changed but by intelligent technology. Money<br />
interest shouldn’t govern economic thinking.<br />
In fact, a concept is needed for a new sustainable economic order. Nature, labour,<br />
and technology must be considered as production factors of equal weight. “Capital”<br />
(which in traditional economics has been a production factor) is favouring monetary interest.<br />
The politically declared aim of economics in democracy however is human interest.<br />
And the condition of sustainable production is conservation of nature or ecological<br />
interest. The late financial crash and its consequences have taught us the dangers of<br />
the monetarian ideology.<br />
What is meant by “financial times”? That business leaders as well as politicians<br />
generally overvalue the monetary description of the economy, which in fact troubles<br />
the view on reality, people’s and ecological interest. Banking must support highly specialized<br />
production and market exchange of goods. So called financial industries offer<br />
questionable “products”, which are not goods or services but just “money-making”.<br />
Their profits and exorbitant wages are depriving revenues from working peoples and<br />
technological efforts.<br />
Solutions are to be found outside forestry and forest policies. Concepts are available,<br />
and two of them will be sketched in spite of little chance of realization in the European<br />
political system. However, sustainable development has been an official proposal<br />
since UNCED 1992, and we should continue to discuss it.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 27<br />
Jakie nowe wyzwania stawiają przed ekonomiką <strong>leśnictwa</strong><br />
„usługi ekosystemowe”?<br />
Arto Naskali<br />
Fiński <strong>Instytut</strong> Leśnictwa METLA w Rovaniemi<br />
Egzystencja człowieka zależy od wielu usług ekosystemowych (ecosystem services),<br />
mających swoje źródło w ekosystemach i ich funkcjach. Koncepcja ta wydaje się przełamywać<br />
bariery pomiędzy ochroną przyrody a użytkowaniem zasobów naturalnych.<br />
Idea usług ekosystemowych wykazuje bliski związek z innym nowym podejściem do<br />
zagospodarowania i użytkowania przyrody, jakim jest podejście ekosystemowe (ecosystem<br />
approach). Niektóre globalne inicjatywy mające na celu ochronę przyrody, jak<br />
Milenijna Ocena Ekosystemowa (Millenium Ecosystem Assessment, MEA) oraz inicjatywa<br />
„Ekonomika Ekosystemów i Bioróżnorodności” (TEEB), opierają się na modelu<br />
„usług ekosystemowych”.<br />
Przyjęcie podejścia lub zagospodarowania ekosystemowego jako przewodniej filozofii<br />
<strong>leśnictwa</strong> XXI wieku jest znakiem zmiany paradygmatu w odniesieniu do zagospodarowania<br />
zasobów leśnych. Nie tylko powinniśmy widzieć lasy, ale ekosystem(y)<br />
z drzew. Ten nowy paradygmat gospodarki leśnej przekształcił ją z gospodarki drewnem<br />
w gospodarkę ekosystemami leśnymi lub, innymi słowami, z gospodarki opartej na<br />
trwałej produkcji drewna (sustained yield timber management, SYTM) w trwałą i zrównoważoną<br />
gospodarkę leśną (sustainable forest management, SFM).<br />
Teraz przyszła kolej <strong>ekonomiki</strong> <strong>leśnictwa</strong>, by odpowiedzieć na nowe wyzwania gospodarki<br />
leśnej. S. Kant (2003) w swoim pionierskim artykule “Poszerzanie granic <strong>ekonomiki</strong><br />
leśnej” wykazał, że istniejące leśne modele ekonomiczne, zakorzenione w systemach<br />
gospodarki opartej na trwałej produkcji drewna oraz ekonomii neoklasycznej,<br />
mają wiele ograniczeń. Według niego holistyczna natura SFM wymaga przejścia od<br />
ekonomii neoklasycznej do ekonomii ekologicznej. Konstrukcja trwałej i zrównoważonej<br />
gospodarki leśnej wymaga pluralistycznych, adaptacyjnych oraz uzależnionych od<br />
kontekstu ram analitycznych.<br />
Ekonomia ekologiczna (Ecological Economics, EE) wprowadziła niejasność odnośnie<br />
stanowiska wobec ekonomii środowiska i zasobów naturalnych (Environmental<br />
and Resource Economics, ERE), opartej na ekonomii neoklasycznej. Jedno ujęcie EE<br />
ma na celu rozwinięcie koncepcji i metod ERE na usługi ekosystemowe i różnorodność<br />
biologiczną, natomiast drugie ujęcie, oparte o ekonomię socjo-ekologiczną (Socio-Ecological<br />
Economics, SEE), stworzyło trzon krytycyzmu etycznego (Douai 2009).<br />
Ogólnie ujmując, potrzebne są ujęcia bardziej pluralistyczne, a także nieprawomyślne.<br />
Według C. Spash (2009) zrozumienie wymaga wielorakości interpretacji oraz
28<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
form wyjaśniania. Potrzebna jest bardziej jasna podstawa pojęciowa w dyskusji opartej<br />
na pluralizmie metodologicznym.<br />
Musimy zdefiniować usługi ekosystemowe w nowym kontekście. EE odsłoniła nowy<br />
obszar badań, skupiający się na etyce, badaniach inter- i transdyscyplinarnych oraz<br />
osadzeniu ekonomii w przyrodzie. Faktycznie ramy badawcze ekonomistów ERE w zakresie<br />
określania wartości środowiska przyrodniczego są bardzo ograniczone (Bhagwat<br />
2009). Tak więc ekonomiści muszą poszerzyć swoją koncepcję wartości przyrody<br />
poza ramy określone przez wymianę rynkową.<br />
SEE odniosła sukces, wzbudzając podejrzliwość do pieniężnej wyceny przyrody<br />
oraz uwrażliwiając na nieproporcjonalność tych wartości. Douai (2009) przyjmuje „różne<br />
języki wyceny”. Omawia on trzy szczególne kwestie: 1) alternatywne spojrzenie<br />
osoby szacującej wartość; 2) etyczne granice komodyfikacji (utowarowienia), oraz 3)<br />
potrzebę dyskursywnych instytucji. Teraz poszczególni aktorzy mogą być postrzegani<br />
jako kierujący się etyką z motywacjami innymi niż poszukiwanie przyjemności, nastawionymi<br />
na potrzeby społeczne (przeobrażenie z Homo Economicus na Homo Politicus<br />
lub Homo Ecologicus) (Becker 2006, Vatn 2004). Istnieją także etyczne granice<br />
komodyfikacji, a dyskursywne instytucje są właściwymi formami do zajmowania się<br />
„dobrem wspólnym”.<br />
Należy w szczególności zauważyć, że instytucje mają bardzo duże znaczenie.<br />
Z tego powodu trzeba zwrócić większą uwagę na instytucjonalne przyczyny ekologicznych<br />
problemów ekonomii. Pytanie nie dotyczy już kwestii, kto jest właścicielem zasobu<br />
naturalnego, ale tego, czyją własnością są struktury ekosystemu oraz jego funkcje<br />
i usługi. W obszarze usług ekosystemowych znacznie szerszy jest zakres „dóbr”, które<br />
można posiadać. Prawami własności objęte zostaną nowe elementy. Na ogół przedmiotem<br />
dyskusji są usługi konkretnego krajobrazu lub ekosystemu.<br />
What new challenges ‘ecosystem services’ framework will offer<br />
to forest economics<br />
by Arto Naskali, Finnish Forest Research Institute Metla<br />
The human existence is based on a number of ecosystem services, which are benefits<br />
to humans generated by ecosystems and their functions. Application of this concept<br />
appears to break the barriers between nature conservation and use of natural resources.<br />
The idea of ecosystem services relates closely to a new kind of an approach to the<br />
management and use of nature – the ecosystem approach. Some global conservation<br />
initiatives, such as the Millenium Ecosystem Assessment (MEA), and the ‘The Economics<br />
of Ecosystems and Biodiversity’ (TEEB) initiative, have adopted the ‘ecosystem<br />
services’ framework.<br />
The adoption of ecosystem approach or management as a guiding philosophy for<br />
21 st –century forestry is a mark of a paradigm shift that is occurring in the management<br />
of forest resources. We should not only see forests but ecosystem(s) from the trees.<br />
This new forest management paradigm has transformed forest management from tim-
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 29<br />
ber management to forest ecosystem management, in other words from sustained yield<br />
timber management (SYTM) to sustainable forest management (SFM).<br />
At the latest, it is now the turn of forest economists to respond to these new challenges<br />
of forest management. Shashi Kant (2003) demonstrated in his trail-blazing article<br />
“Extending the boundaries of forest economics” that the existing forest economic<br />
models, rooted in sustained yield timber management systems and neo-classical economic<br />
framework, are subject to many limitations. According to him the holistic nature<br />
of SFM requires a shift from the neo-classical approach to the ecological economics<br />
approach. The economics of SFM should especially orient to interdisciplinarity, pluralism<br />
and integration. SFM construction needs then an analytic framework that is plural,<br />
adaptive and contextual.<br />
Ecological Economics (EE) has generated ambiguity about the position of it in relation<br />
to Environmental and Resource Economics (ERE), which is based on neo-classical<br />
economics. One approach of EE aims to expand the use of the concepts and methods<br />
of ERE to ecosystem services and biodiversity, while another approach, Socio-Ecological<br />
Economics (SEE) has generated a substantial body of ethical criticism (Douai<br />
2009).<br />
In general, more plural and also heterodox approaches are needed. According to<br />
Clive Spash (2009) understanding requires a plurality of explanations and modes of explanation.<br />
What is needed now is a clearer conceptual foundation for a discourse based<br />
upon methodological pluralism.<br />
We need to define ecosystem services in a new context. EE has opened up a new<br />
area of research that focuses on ethics, inter- or transdisciplinary research, and the<br />
embeddedness of the economy in nature. In fact, ERE economists’ framework for valuing<br />
nature suffers from a number of limitations (Bhagwat 2009). So economists need<br />
to broaden their concept of nature value beyond that determined by market exchange.<br />
SEE has been successful in making many suspicious of efforts to value nature<br />
in monetary terms and in making them sensitive to the incommensurability of values.<br />
Douai (2009) recognizes ‘different languages of valuation’. He discusses three special<br />
issues: 1) An alternative view of the valuing agent; 2) The ethical limits to commodification<br />
and 3) The need for discursive institutions. Now, actors can be seen as ethical<br />
agents with motivations that are different from pleasure –seeking and are socially<br />
constructed (transformation from Homo Economicus to Homo Politicus or to Homo<br />
Ecologicus) (Becker 2006, Vatn 2004). There also are ethical limits to commodification<br />
and discursive institutions are the appropriate forms of dealing with the ‘common good’.<br />
In particular, it should be noted that the institutions are of great importance. Therefore<br />
more attention should then be paid to the institutional causes of the ecological<br />
problems of the economy. The question is no longer about who owns the natural resource,<br />
but the fact of who owns the ecosystem structures, functions and services. In<br />
the era of ecosystem services there are much more things to own. New issues will be<br />
covered by the rights of ownership. Typically the discussion concerns the services of<br />
a specific ecological landscape or ecosystem, a certain place.
30<br />
References:<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Bhagwat, S.A. 2009. Ecosystem services and sacred natural sites: Reconciling material and non-material<br />
values in nature conservation. Environmental Values 18: 417– 427.<br />
Douai, A. 2009. Value theory in ecological economics: The contributiom of a political economy of wealth.<br />
Environmental Values 18: 257– 294.<br />
Kant, S. 2003. Extending the boundaries of forest economics. Forest Policy and Economics 5: 39– 56.<br />
Spash, C.L. 2009. The new environmental pragmatists, pluralism and sustainability. Environmental Values<br />
18: 253– 256.<br />
Vatn, A. 2004. Environmental valuation and rationality. Land Economics 80(1): 1– 18.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 31<br />
Stare zmartwienia z lasami drobnej własności prywatnej.<br />
Problemy zagospodarowania lasu<br />
w lasach o szczególnej formie własności<br />
Albrecht Milnik<br />
Landowe Centrum Kompetencyjne Forst w Eberswalde<br />
W wyniku historycznych przemian w Niemczech powstała (sięgająca znacznych rozmiarów)<br />
drobna prywatna własność leśna. W niektórych regionach, przede wszystkim<br />
na południu Niemiec, właściciele silnie identyfikują się ze swoimi lasami, co ma<br />
korzystny wpływ na wyniki gospodarki leśnej. Właśnie tam utworzone zostały przed<br />
setkami lat pierwsze stowarzyszenia właścicieli lasów. Jednak w przeważającej części<br />
drobna własność leśna popadała z czasem w coraz bardziej beznadziejny stan, spowodowany<br />
przede wszystkim niską wydajnością. W tych lasach nierzadko prowadzona<br />
była trywialna gospodarka rabunkowa.<br />
We wschodniej części Niemiec, wraz z reformą ziemskiej własności doszło<br />
w 1946 r. do gruntownych zmian kondycji prywatnej własności leśnej. Początkowo<br />
wzrósł znacznie udział drobnej leśnej własności prywatnej. Mniej więcej ok. 1960 r. nastąpiła<br />
jednak kolektywizacja tych lasów, a gospodarowanie w nich przejęła na siebie<br />
państwowa administracja leśna. Po połączeniu się obu państw niemieckich zaczął się<br />
proces intensywnej prywatyzacji lasów. Powstawały nowe zrzeszenia właścicieli lasów<br />
na wzór tych, które już od dawna istniały na terenie wcześniejszej Republiki Federalnej<br />
Niemiec. Zrzeszenia owe umożliwiały przeważającej części drobnych właścieli lasów<br />
pozyskanie drewna i jego sprzedaż dużym przedsiębiorstwom przemysłu drzewnego.<br />
W przyszłości nieodzownym będzie tworzenie jeszcze większych stowarzyszeń<br />
właścicieli lasów. Las wszelkich form własności jako niewyczerpalne źródło surowca<br />
odnawialnego, jako decydujący czynnik regulujący klimat, jako miejsce wypoczynku<br />
czy też w końcu jako obiekt o niepowtarzalnej wartości kulturowej, będzie w przyszłości<br />
coraz to bardziej zyskiwać na znaczeniu. Interesy jednostek będą musiały zostać<br />
w końcu podporządkowane nadrzędnym potrzebom społeczeństwa.
32<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Finansowanie niedrzewnych funkcji lasu<br />
Ludek Šišak<br />
Czeski Uniwersytet Rolniczy w Pradze<br />
Leśnictwo jest ogólnie uważane za ważną wielofunkcyjną działalność, mającą ekonomiczny,<br />
ekologiczny i społeczny wpływ na społeczeństwo, pomnażającą i zabezpieczającą<br />
zarówno rynkowe, jak i nierynkowe funkcje lasów. Wspieranie wielofunkcyjnych<br />
działań <strong>leśnictwa</strong>, a szczególnie pomoc finansowa, pochodzi z różnych źródeł: krajowych<br />
i zagranicznych.<br />
W wielofunkcyjnej koncepcji <strong>leśnictwa</strong> efektywność ekonomiczna rynkowej produkcji<br />
drewna jest znacząco obciążona żądaniami intensyfikacji niedrzewnych funkcji<br />
lasów. Gospodarka leśna, jako działalność służąca produkcji drewna, może być znacznie<br />
ograniczana z różnorodnych przyczyn, jednak przede wszystkim dzieje się to dla<br />
celów wzmożenia funkcji środowiskowych lasów.<br />
Coraz bardziej oczywiste jest, że leśna produkcja rynkowa (szczególnie produkcja<br />
drewna, a także innych tradycyjnych leśnych produktów rynkowych) nie będzie w stanie<br />
sfinansować wzrastającego popytu społecznego na pozaprodukcyjne funkcje lasów<br />
w poszczególnych krajach. Podaż tych funkcji wpływa zazwyczaj na podniesienie<br />
kosztów produkcji i zmniejszenie przychodów ze sprzedaży drewna. Z tego powodu<br />
właściciele i dzierżawcy lasów muszą poszukiwać innych możliwości włączenia w ramy<br />
rynkowe tradycyjnych niedrzewnych produktów i funkcji leśnych.<br />
Istnieje kilka podstawowych rodzajów instrumentów finansowych, zarówno bezpośrednich,<br />
jak i pośrednich, wykorzystywanych do wspierania pozaprodukcyjnych funkcji<br />
lasów. Są to dotacje, rekompensaty, ulgi podatkowe, nieoprocentowane pożyczki, wykup<br />
gruntów leśnych, zakup funkcji leśnych oraz wspieranie badań, wymiana informacji<br />
i doradztwo. Sytuacja wspierania wielofunkcyjnego <strong>leśnictwa</strong> jest raczej skomplikowana.<br />
Istnieje wiele instrumentów różnego rodzaju wzajemnie ze sobą powiązanych.<br />
Środki finansowe napływają do <strong>leśnictwa</strong> z różnych źródeł, zarówno krajowych, jak<br />
i zagranicznych. Dlatego też bardzo trudno jest stworzyć jeden efektywny przejrzysty<br />
system wspierania <strong>leśnictwa</strong> wielofunkcyjnego oparty na wszystkich tych źródłach.<br />
Środki finansowe powinny być rozliczane i traktowane osobno, z uwzględnieniem<br />
ich odmiennej istoty społecznej i ekonomicznej, jako:<br />
– właściwe subsydia, zachęty (w odróżnieniu od rekompensat za utratę dochodów),<br />
– rekompensaty pokrywające straty finansowe na skutek ograniczenia produkcji<br />
drewna, wynikającego z realizacji funkcji społecznych i środowiskowych;<br />
– płatności za niekomercyjne użytkowanie lasów korzystne dla społeczeństwa (jak<br />
przyrodnicze użytkowanie lasów).
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 33<br />
Pożądane jest, by rekompensaty za straty ekonomiczne spowodowane realizacją<br />
funkcji środowiskowych oraz płatności za nabycie nierynkowych dóbr i funkcji społecznych<br />
były jasno oddzielone od subsydiów (dotacji, darowizn) oraz osobno księgowane.<br />
Przyczyniłoby się to znacząco do podniesienia standardów podejmowania decyzji<br />
w zakresie alokacji zasobów i zwiększenia przejrzystości finansowania <strong>leśnictwa</strong>, nie<br />
tylko w Republice Czeskiej.<br />
W przypadku Czech środki finansowe przekazywane leśnictwu są generalnie<br />
uznawane za subsydia. Jednak ogólnie można powiedzieć, że tylko niewielką część<br />
środków finansowych przeznaczanych przez Ministerstwo Rolnictwa stanowią prawdziwe<br />
subsydia. Ze średniej kwoty 657 mln CZK 1 , przekazywanych corocznie w latach<br />
2004– 2009 leśnictwu za pośrednictwem Ministerstwa Rolnictwa i określanych jako<br />
subsydia, jedynie 279 mln CZK stanowią rzeczywiste subsydia trafiające do <strong>leśnictwa</strong>,<br />
co stanowi tylko 42,5% całkowitej kwoty. Jednak nawet te ograniczone środki nie<br />
są przeznaczane wyłącznie na pomoc właścicielom, dzierżawcom i zarządcom lasów<br />
w utrzymaniu się na rynku, ale służą także motywowaniu ich do utrzymania lasów<br />
w pożądanym stanie, a więc, innymi słowy, realizacji interesu społecznego.<br />
Poza wsparciem przekazywanym za pośrednictwem Ministerstwa Rolnictwa istnieją<br />
również inne źródła finansowania <strong>leśnictwa</strong> ze środków krajowych. W latach<br />
2004– 2009 dofinansowanie odsetek od pożyczek na cele związane z działalnością<br />
gospodarczą (średnio około 5 mln CZK/rok) oraz gwarancje kredytów (średnio<br />
ok. 2 mln CZK rocznie) oferował Rolny i Leśny Fundusz Wspierania i Gwarancji.<br />
Dofinansowanie ze strony Ministerstwa Obrony, skierowane na zagospodarowanie<br />
lasów należących do wojska, wynosiło w latach 2007– 2009 średnio 44 mln CZK rocznie.<br />
Wsparcie finansowe udzielane przez Ministerstwo Środowiska ze środków Państwowego<br />
Funduszu Środowiska w tym samym okresie sięgało średnio 4 mln CZK/rok<br />
i wykazywało wyraźną tendencję malejącą.<br />
Oprócz przedstawionych powyżej źródeł krajowych istnieją również ważne źródła<br />
międzynarodowe, współfinansowane przez UE w ramach Programu Rozwoju Obszarów<br />
Wiejskich Republiki Czeskiej na lata 2007– 2013. Kwoty pochodzące z tego funduszu<br />
wynoszą w ciągu roku średnio około 145 mln CZK. Nawet jeżeli są one zasadniczo<br />
uznawane za subsydia (w sensie darowizn, w tym przypadku nie tylko z budżetu Republiki<br />
Czeskiej, a głównie ze środków UE), jasne jest, że faktycznie środki te powinny<br />
być częściowo traktowane jako pieniądze na zakup funkcji lasów, pożądanych przez<br />
społeczeństwo (reprezentowane przez rząd i stosowne instytucje), a częściowo jako rekompensaty<br />
za straty finansowe, będące konsekwencją realizacji funkcji społecznych.<br />
Jedynie stosunkowo niewielka część pieniędzy może być uznana za czyste subsydia,<br />
darowizny dla właścicieli lasów.<br />
W zakresie rozwoju systemu wspierania <strong>leśnictwa</strong> ze źródeł publicznych wydaje<br />
się, że wciąż niewystarczający jest poziom organizacji i współpracy pomiędzy różnymi<br />
regionalnymi, krajowymi i europejskimi źródłami finansowania. Ponadto niejasne jest<br />
rozróżnienie pomiędzy subsydiami, refundacją a płatnościami za realizację funkcji pozaprodukcyjnych.<br />
Wyraźniejsze rozdzielenie tych środków finansowych przyczyniłoby<br />
1 1 CZK (korona czeska) ≈ 0,16 PLN [przyp. tłum.]
34<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
się znacząco do podniesienia standardów podejmowania decyzji w zakresie dystrybucji<br />
zasobów oraz zwiększenia przejrzystości finansowania.<br />
Financing of Non-wood Forest Services<br />
by Ludek Šišak, Czech University of Agricultural Sciences Prague<br />
Forestry is generally considered as an important multifunctional activity with economic,<br />
ecological and social impacts on the society, reproducing and securing both market and<br />
non-market forest services. Support of multifunctional forestry activities, and especially<br />
financial aid, comes from different public sources both national and international.<br />
Under multifunctional concept of forestry and forest management, the economic<br />
effectiveness of forestry based on market timber production is considerably affected<br />
by claims of intensification of non-market forest services. Forestry, as a timber production<br />
activity, can be restricted to a great extent from different reasons, but especially for<br />
enhancement of non-market forest environmental services.<br />
It becomes more and more evident that forest market production (especially timber<br />
production) and occasionally other traditional forest market products will not be able to<br />
finance increasing demand of societies (public) for non-market forest services in individual<br />
countries. The supplying of such services usually enhances costs of production<br />
and reduces incomes from timber supplies. Therefore, forest owners and tenants have<br />
to look for other possibilities on how to include traditional non-market forest products<br />
and services into the market frame.<br />
There are several basic types of financial instruments used for supporting of nonmarket<br />
forest services, both direct and indirect, like grants, compensations, tax concessions,<br />
soft loans, purchase of forestland, purchase of forest services, research, information<br />
and advisory. The situation in supporting multifunctional forestry is rather complicated.<br />
There are many instruments of different kinds mutually interrelated. Financial<br />
means are coming to forestry from various sources and subsidy titles, both of national<br />
and international origin. Therefore, it is very difficult to create one effective transparent<br />
system supporting multifunctional forestry and consisting of both national and international<br />
sources.<br />
Financial means should be accounted and treated separately by their different social<br />
and economic essence, as:<br />
– subsidies proper, incentives as opposed to compensation for loss of profit;<br />
– compensations reimbursing financial losses due to a reduction in timber production<br />
as a result of social and environmental demands;<br />
– payments for the non-commercial uses of forests which benefit society, such as the<br />
environmental uses of woods and forests.<br />
It is desirable that reimbursements of economic loss caused by delivering of environmental<br />
services, and payments for purchase of non-market goods and services<br />
demanded by the society, are clearly separated from the subsidies (gifts, charity) and<br />
accounted for separately. This would contribute to a substantially higher standard of
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 35<br />
decision-making on resource allocation and to a greater transparency of forestry funding<br />
not only within the Czech Republic (CR).<br />
As for the CR, financial means going to forestry are generally considered as subsidies.<br />
But overall it can be stated that only a small part of the financial sources going<br />
to forestry via the Ministry of Agriculture are real subsidies. Out of the annual average<br />
of the values from the years 2004– 2009 amounting to 657 million CZK of financial<br />
sources going to forestry through the mediation of the Ministry of Agriculture, indicated<br />
as subsidies, only 279 million CZK are real subsidies flowing into forestry itself, which is<br />
only 42.5% of the indicated funds – significantly less than the generally stated amount.<br />
And even these considerably constrained funds are not provided only to help the forest<br />
owners, tenants and forest managers assert themselves in the market but also to motivate<br />
them to maintain the forests in desired condition, thus, in other words, serve to the<br />
public interest, to the public demand.<br />
Out of financial means via the Ministry of Agriculture, there are other finances going<br />
to forestry from national sources. Between the years 2004 and 2009, there was support<br />
provided from a Supporting and Guarantee Agricultural and Forestry Fund subsidising<br />
interest rates on loans to business subjects (on average about 5 mil. CZK per year), and<br />
paid for the credit guarantees (on average about 2 mil. CZK annually).<br />
Contributions via the Ministry of Defence to the management of military forests, in<br />
period 2007– 2009, amounted on average 44 mil. CZK per year. The financial support<br />
from the State Environment Fund by the Ministry of Environment varied about annual<br />
average 4 mil. CZK in 2007– 2009; having a significantly downward trend.<br />
Apart from the above presented national sources there are important also international<br />
financial sources co-financed by EU within the Rural Development Programme<br />
of the Czech Republic for the period 2007– 2013. On average, the amounts varied in<br />
2007– 2009 around 145 mil. CZK per year. Even if the finance are considered generally<br />
as subsidies in the sense of gifts, charity (in this case not only by the CR budget<br />
but mostly by EU budget), it is clear that in fact the financial means should be treated<br />
partially as purchase of forest services needed and demanded by the society (represented<br />
by government and respective bodies), and partially as compensations of financial<br />
losses caused by delivering of needed, demanded, forest services by the society.<br />
Only comparatively small part of finances can be taken as pure subsidies, gifts, to forest<br />
owners.<br />
As for the development in financing forestry from public sources, it seems that<br />
the level of organisation and co-operation between various regional, national and European<br />
sources of financing is still inadequate. Furthermore the distinction between<br />
subsidies, reimbursement and the payments for services is vague. A clearer separation<br />
of these financial means would contribute to a considerably higher level of decision<br />
making with regards to the distribution of resources as well as helping to make funding<br />
more transparent.
36<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Aktualna sytuacja<br />
na rynku drzewnym Brandenburgii<br />
z punktu widzenia<br />
brandenburskiej administracji lasów<br />
Panka Stefan, Noack Thilo<br />
Landowe Centrum Kompetencyjne Forst w Eberswalde<br />
Rynek drzewny Brandenburgii, kraju związkowego Niemiec graniczącego bezpośrednio<br />
z Polską, jest w znacznej mierze uzależniony od sytuacji panującej na polskim<br />
rynku drzewnym. Także ceny polskiego surowca drzewnego, szczególnie w rejonie<br />
przygranicznym, mają wpływ na rozwój koniunktury na rynku drzewnym Brandenburgii.<br />
Owa wzajemna zależność, w obliczu coraz to bardziej wzrastającego znaczenia<br />
drewna jako odnawialnego surowca energetycznego, ma znaczący wpływ na sytuację<br />
ekonomiczną wielu przedsiębiorstw sektora leśno-drzewnego po obu stronach Odry.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 37<br />
Powiązania międzysektorowe<br />
w obszarze produkcji leśno-drzewnej<br />
Stanisław Parzych<br />
Szkoła Głowna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie<br />
Rozwój wielu sektorów gospodarki narodowej warunkowany jest przez las. Dotyczy to<br />
zwłaszcza przemysłu drzewnego, gdyż surowce pochodzenia leśnego stanowią początkowe<br />
ogniwo w łańcuchu produktów leśno-drzewnych. Artykuł ten przybliża ekonomiczne<br />
powiązania branży leśnej i drzewnej oraz ich rolę i znaczenie w gospodarce<br />
narodowej. Przedstawione dane oparte są na analizie input-output. Dzięki czemu<br />
poszczególne branże rozpatrywane są z jednej strony jako dostawca, a z drugiej jako<br />
odbiorca produktów i usług.<br />
Jednostki zaliczane do działu: leśnictwo, prowadząc działalność gospodarczą, są<br />
dostawcami dóbr i usług na rynek, a z drugiej strony odbiorcami produktów i usług oferowanych<br />
przez inne podmioty. Z danych statystycznych wynika, że bezpośrednio do<br />
odbiorcy końcowego trafia produkcja stanowiąca 31%. Pozostała część jest zużywana<br />
w innych sekcjach gospodarki narodowej. I tak największym odbiorcą produktów i usług<br />
leśnych jest samo leśnictwo (35,4%). Niewiele mniejszy udział mają zakłady zaliczane<br />
zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) do sekcji przetwórstwa przemysłowego,<br />
a zwłaszcza podsekcji produkcji drewna i wyrobów z drewna (35,1%).<br />
Nieprzetworzone surowce leśne mają początkowo niską wartość. Tylko nieliczna<br />
ich część trafia bezpośrednio do odbiorcy końcowego. Większość trafia do odbiorców<br />
pośrednich, którzy ten surowiec przetwarzają. W wyniku wielokrotnie większej wartości<br />
surowców po ich przetworzeniu, większe dochody uzyskują jednostki zajmujące<br />
się jego przerobem. Z dokonanych wyliczeń wynika ponadto, że przemysł meblarski<br />
korzysta w znacznie większym stopniu z przerobionego już surowca pochodzącego<br />
z zakładów przemysłu drzewnego niż bezpośrednio z <strong>leśnictwa</strong> (ponad 21-krotnie).<br />
Z kolei wartość sprzedawanego produktu końcowego przetworzonego w tym sektorze<br />
jest ponad 14-krotnie większa niż wartość popytu końcowego w leśnictwie (w przypadku<br />
podsekcji produkcji drewna i wyrobów z drewna ponad 5-krotnie).<br />
Dobrym odzwierciedleniem roli jaką pełnią lasy, zwłaszcza na lokalnym i regionalnym<br />
rynku pracy, jest liczba osób znajdująca zatrudnienie w leśnictwie. Ponieważ to<br />
małe lokalne społeczności, oddalone od ośrodków przemysłowo-urbanistycznych, stanowią<br />
zazwyczaj zaplecze naboru robotników do prac leśnych. Oferowanie miejsc pracy<br />
nie dotyczy tylko zatrudnienia w leśnictwie, ale również w innych sektorach gospodarki<br />
narodowej. Z przeprowadzonych badań wynika, że dochody uzyskiwane z pracy<br />
w nad<strong>leśnictwa</strong>ch stanowią główne (a nawet jedyne) źródło utrzymania całych rodzin,<br />
a nie tylko osób tam zatrudnionych.
38<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Działalność jednostek gospodarczych zaliczanych do sektora leśno-drzewnego<br />
oprócz tworzenia miejsc pracy stanowi także źródło zasilania budżetów samorządów<br />
lokalnych oraz budżetu państwa z tytułu pobieranych – na każdym etapie produkcji<br />
– opłat i podatków. Z zebranych danych wynika, że budżety typowo wiejskich gmin, na<br />
terenie których znajdują się lasy nadleśnictw, osiągnęły tylko z tytułu ich działalności<br />
5,6% ogólnych dochodów, co stanowiło 18% ich dochodów własnych. Znaczne korzyści<br />
płynące z działalności sektora leśno-drzewnego uzyskują również handlowcy oraz<br />
sektor transportowy. Z kolei te przemysły mają również udział w działalności sektorów,<br />
z usług których korzystają w ramach własnej działalności.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 39<br />
Absolutne i względne wskaźniki wartości dodanej<br />
<strong>leśnictwa</strong> w latach 1997– 2009<br />
Lubow Andruszko<br />
Politechnika Świętokrzyska w Kielcach<br />
Celem referatu jest przedstawienie informacji, uzyskanych na podstawie obliczonych<br />
względnych wskaźników wartości dodanej brutto, dotyczących efektywności wykorzystania<br />
zasobów gospodarczych w leśnictwie. Podstawę obliczeń stanowią dane opublikowane<br />
przez Główny Urząd Statystyczny w dziale „Leśnictwo” w latach 1997– 2009.<br />
W wyniku obliczeń otrzymano informacje dotyczące powstania wartości dodanej w poszczególnych<br />
latach w przeliczeniu na: 1 ha powierzchni zalesionej, jednego zatrudnionego<br />
pracownika, koszty pracy oraz wartość środków trwałych.<br />
Udział wartości dodanej brutto <strong>leśnictwa</strong> w Produkcie Krajowym Brutto stanowi<br />
zaledwie 0,3%. Naukowcy i praktycy, badający racjonalność wykorzystania żywych zasobów<br />
przyrody, często upatrują przyczynę tak niewielkiego udziału wartości dodanej<br />
w niedoskonałości samego miernika, tj. PKB (Gołos 2009; Rykowski 2006). Uważają,<br />
że nieuwzględnienie efektów zewnętrznych w Produkcie Krajowym Brutto obniża poziom<br />
tego wskaźnika, zwłaszcza w leśnictwie.<br />
Najogólniej koncepcja wartości dodanej zakłada, że sprzedaż osiągnięta przez<br />
przedsiębiorstwo jest rezultatem zakupu surowców, materiałów i usług, pracy wykonanej<br />
w celu ich przekształcenia w produkt finalny oraz zaangażowania kapitału (własnego<br />
i obcego). Jeśli chce się obliczyć, ile wartości dodano do wartości pochodzącej<br />
z zewnątrz, należy od wartości sprzedaży odjąć wartość kosztów zewnętrznych potwierdzonych<br />
dokumentami.<br />
Wartość dodana w przedsiębiorstwie jest oceną wartości produkcji wynikającej<br />
z działalności danej firmy. Jest ona równa (gdy cała produkcja przedsiębiorstwa jest<br />
sprzedana) obrotom, pomniejszonym o pośrednie zużycie produkcyjne (surowce, energia<br />
i inne produkty kupione przez firmę i zawarte w dobrach sprzedanych w czasie procesu<br />
produkcji). Wartość wytworzonych przez przedsiębiorstwo dóbr, która jest utożsamiana<br />
z wartością dodaną, dzielona jest między pracowników najemnych, właścicieli<br />
kapitału i państwo. Pierwsi otrzymują płace, drudzy zysk, a państwo pobiera podatek.<br />
Uzyskane wyniki badań mają praktyczne zastosowanie w działalności gospodarczej<br />
w szerokim zakresie:<br />
– wskaźniki absolutne i względne wartości dodanej mogą pomagać przy podejmowaniu<br />
różnego rodzaju decyzji gospodarczych w przedsiębiorstwach publicznych<br />
oraz prywatnych posiadających zasoby leśne;<br />
– w celach naukowych, w relacjach wskaźników ekonomiczno-finansowych w działach<br />
gospodarki wykorzystujących zasoby leśne jako czynniki wytwórcze;
40<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
– w udoskonaleniu kryteriów i wskaźników zrównoważonego zarządzania zasobami<br />
leśnymi;<br />
– wskaźnik wartości dodanej, przypadający na 1 ha powierzchni zalesionej, może<br />
oceniać poziom wytworzonego produktu na 1 ha powierzchni podmiotu gospodarczego;<br />
– w opracowaniu strategii gospodarczych, przy uwzględnieniu kompleksowości<br />
wszystkich kryteriów i wskaźników z systemu SFM (Sustainable Forest Management);<br />
– w ocenie dobrobytu społecznego.
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 41<br />
Znaczenie ubocznego użytkowania lasu<br />
w rozwoju obszarów wiejskich<br />
Paweł Staniszewski<br />
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie<br />
Polityka rozwoju obszarów wiejskich Unii Europejskiej na lata 2007– 2013 skupia się na<br />
trzech tzw. osiach tematycznych:<br />
– poprawie konkurencyjności sektora rolnego i leśnego,<br />
– poprawie stanu środowiska i terenów wiejskich,<br />
– poprawie jakości życia na obszarach wiejskich oraz wspieraniu dywersyfikacji gospodarki<br />
wiejskiej.<br />
Na podstawie regulacji unijnych priorytety i kierunki rozwoju obszarów wiejskich<br />
w Polsce zostały określone w Krajowym Planie Strategicznym Rozwoju Obszarów<br />
Wiejskich. Zakres i formę wsparcia określa Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na<br />
lata 2007– 2013 (PROW 2007– 2013).<br />
Spośród gałęzi gospodarki leśnej, które mają istotne znaczenie w kontekście<br />
rozwoju obszarów wiejskich, na szczególną uwagę zasługuje użytkowanie leśnych<br />
surowców i produktów niedrzewnych, w Polsce określane zwykle jako uboczne użytkowanie<br />
lasu.<br />
Od setek lat, ale także współcześnie, setki milionów ludzi – głównie z krajów rozwijających<br />
się, ale także z rozwiniętych – zaspokajają znaczącą część swoich podstawowych<br />
potrzeb poprzez korzystanie z leśnych surowców i produktów niedrzewnych,<br />
takich jak rośliny lecznicze, materiały konstrukcyjne czy produkty spożywcze. W odniesieniu<br />
do rozwoju regionalnego, znaczenie leśnych surowców i produktów niedrzewnych<br />
przewyższa niekiedy znaczenie produkcji drzewnej. Dotyczy to w szczególności<br />
tych dóbr, które są, na określonych warunkach, powszechnie dostępne, a więc tych,<br />
które w istocie wynikają z pełnienia przez las funkcji publicznych.<br />
Powszechna dostępność nie oznacza, a w każdym razie nie powinna oznaczać,<br />
akceptacji pozyskiwania tych dóbr na zasadzie prymitywnej eksploatacji. Przez stulecia<br />
korzystaniu z leśnych surowców i produktów niedrzewnych nie towarzyszyła żadna<br />
idea regulacji, polityki czy też ograniczeń dotyczących ich użytkowania. Konieczność<br />
uwzględnienia zmieniającego się otoczenia <strong>leśnictwa</strong>, zarówno w kontekście<br />
uwarunkowań socjalnych, rynkowych i powiązań międzysektorowych, jak i w kontekście<br />
rozwoju regionalnego wymaga przejrzystej kodyfikacji leśnego postępowania<br />
w tym zakresie.<br />
Aktualnie na świecie obserwuje się wzrost zainteresowania problematyką ubocznego<br />
użytkowania lasu. Dostrzega się, że w leśnictwie wielofunkcyjnym intensywne
42<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
i racjonalne użytkowanie leśnych surowców niedrzewnych powinno być integralnym<br />
elementem trwałej i zrównoważonej gospodarki leśnej. Podczas Konferencji UNCED<br />
w Rio de Janeiro w 1992 r. określono produkty leśne „inne niż drewno” jako obszar<br />
wielkiej wagi, ze względu na rolę, jaka odgrywają w trwałym i zrównoważonym rozwoju.<br />
Podkreślono, że użytkowanie tych zasobów należy postrzegać jako wymierne źródło<br />
dochodów.<br />
W ostatnich kilkudziesięciu latach nastąpił dynamiczny rozwój badań naukowych<br />
w zakresie ubocznego użytkowania lasu w wielu instytucjach badawczych na<br />
całym świecie. Zdecydowana większość spośród tych ośrodków należy do IUFRO<br />
(Między narodowej Unii Leśnych Organizacji <strong>Badawczy</strong>ch) lub utrzymuje ścisły kontakt<br />
z instytucjami stowarzyszonymi z IUFRO. Promocja i rozwój użytkowania leśnych<br />
surowców niedrzewnych jest także istotnym elementem programu Departamentu<br />
Leś nego FAO.<br />
W zakresie ubocznego użytkowania lasu obserwuje się chyba największy wśród<br />
dziedzin leśnych rozdźwięk pomiędzy teorią a praktyką. W Polsce i w większości krajów<br />
mamy do czynienia z jednej strony ze wzrastającym zainteresowaniem leśnymi surowcami<br />
niedrzewnymi, z drugiej natomiast – z poważnymi niedostatkami dotyczącymi<br />
regulacji użytkowania tych surowców. Niezależnie od tych problemów, znaczenie użytkowania<br />
zasobów runa leśnego (zwłaszcza owoców i grzybów) na tle innych surowców<br />
niedrzewnych jest współcześnie dominujące. Pozyskiwanie tych dóbr dla znacznej<br />
części społeczeństwa jest bowiem ważnym, a niekiedy głównym źródłem dochodów.<br />
Skup tych produktów, a także prowadzenie plantacji roślin użytkowych, stymuluje rozwój<br />
lokalnej przedsiębiorczości.<br />
W kontekście rozwoju obszarów wiejskich, celowość promocji leśnych surowców<br />
niedrzewnych należy traktować jako oczywistą. Możliwości tej promocji oraz jej<br />
skuteczność to problem bardziej złożony. Należy tu uwzględniać takie aspekty, jak:<br />
gospodarowanie i zarządzania zasobami; zasady pozyskiwania, które zapewniają satysfakcjonującą<br />
wydajność, uwzględniając również wpływ użytkowania na środowisko;<br />
możliwość stosowania zabiegów hodowlanych skierowanych na promocję określonych<br />
gatunków dostarczających cennych surowców; uprawa plantacyjna; edukacja<br />
leśna; ochrona gatunkowa i obszarowa. Sukces komercyjny leśnych surowców niedrzewnych<br />
zależy niewątpliwie od polityki rządu, przede wszystkim dotyczącej przetwarzania,<br />
marketingu i handlu. Działania mające na celu wspomaganie tworzenia<br />
małych przedsiębiorstw, rozwoju technologii i jej dostępności, programy szkoleniowe,<br />
inicjatywy fiskalne oraz promocję eksportu produktów, są kluczowe dla rozwoju tej<br />
dziedziny gospodarki leśnej.<br />
Nowoczesne, dominujące aktualnie w Europie spojrzenie na szeroko pojmowane<br />
uboczne użytkowanie lasu, jest aktualnie skierowane głównie na korzystanie z rekreacyjnych<br />
i turystycznych funkcji lasu. Wzrastające zainteresowanie społeczeństwa wypoczynkiem<br />
na terenach leśnych stwarza konieczność rekreacyjnego udostępnienia<br />
lasu. To z kolei nie stojąc w sprzeczności z publicznymi funkcjami lasu, stwarza wymierne<br />
możliwości stymulowania rozwoju regionalnego.<br />
W referacie przedstawiono aktualne <strong>problemy</strong> użytkowania leśnych surowców niedrzewnych.<br />
Zaprezentowano dostępne dane dotyczące wielkości i wartości pozyskania
MAKROEKONOMICZNE ASPEKTY GOSPODARKI LEŚNEJ 43<br />
tych dóbr, krytycznie odnosząc się do ich wiarygodności. Zwrócono uwagę na potencjalne<br />
możliwości i komercyjne znaczenie leśnych surowców ubocznych, porównując<br />
ich wartość z produkcją surowca drzewnego. Podkreślono wzrastające znaczenie, jakie<br />
współcześnie ma korzystanie z pozaprodukcyjnych funkcji lasu. Przeanalizowano<br />
możliwości rozwoju ubocznego użytkowania lasu, szczególnie w kontekście rozwoju<br />
obszarów wiejskich.
II. Blok tematyczny<br />
Ekonomiczne uwarunkowania<br />
produkcyjnej funkcji<br />
gospodarstwa leśnego<br />
z Ekonomiczne konsekwencje klęsk żywiołowych w lasach<br />
z Analiza dochodów, kosztów i rentowności produkcji drewna nadleśnictw<br />
Regionalnej Dyrekcji LP w Krośnie<br />
z Ekonomiczne skutki orkanu Cyryl w Nadleśnictwie Dąbrowa Tarnowska<br />
z Rozwój dodatkowych kierunków produkcji gospodarstwa leśnego<br />
z Klastry a rozwój gospodarki leśnej na Pomorzu
EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA PRODUKCYJNEJ FUNKCJI GOSPODARSTWA LEŚNEGO 47<br />
Ekonomiczne konsekwencje<br />
klęsk żywiołowych w lasach<br />
Kazimierz Szabla<br />
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach<br />
Klęski żywiołowe w lasach Polski wywoływane są zarówno przez siły przyrody, jak<br />
i przez człowieka, a więc zależą od czynników abiotycznych i antropogenicznych.<br />
Do najczęstszych abiotycznych czynników sprawczych należą: silne lub huraganowe<br />
wiatry, trąby powietrzne, intensywne opady mokrego śniegu, szadź i spowodowana<br />
nią okiść, powodzie lub długotrwałe deszcze powodujące znaczne i utrzymujące<br />
się przez dłuższy okres podniesienie poziomu wód gruntowych a także długotrwałe<br />
susze. Do najczęstszych klęsk żywiołowych w lasach, spowodowanych czynnikami<br />
antropogenicznymi, należą pożary. Wpływ na ich ilość i rozległość oprócz pogody,<br />
uwarunkowań przyrodniczych, takich jak rodzaj siedliska, skład gatunkowy i struktura<br />
drzewostanów ma także położenie lasów względem osiedli ludzkich i aglomeracji, gęstość<br />
zaludnienia a także nasycenie infrastrukturą komunikacyjną czy przesyłową. Do<br />
czynników antropogenicznych pośrednio inicjujących zjawiska klęskowe w lasach lub<br />
wpływające na ich rozległość i skutki, należy degradacja gleb leśnych wywołana imisjami<br />
przemysłowymi.<br />
Klęski żywiołowe są powodem dużych strat w gospodarce leśnej. Ich najczęściej<br />
nagły i trudny lub niemożliwy do przewidzenia charakter jest przyczyną całkowitego<br />
lub częściowego zniszczenia drzewostanów, często na dużych obszarach.<br />
Straty powodowane klęskami podzielić możemy na bezpośrednie i pośrednie. Straty<br />
bezpośrednie dotyczą utracenia spodziewanych korzyści w wyniku przedwczesnego<br />
wyrębu, obniżenia jakości technicznej drewna a tym samym jego wartości a także<br />
dodatkowych kosztów wynikających z potrzeb uporządkowania i dodatkowych zabiegów<br />
agromelioracyjnych powierzchni poklęskowych, zwiększonych kosztów pozyskania<br />
i zrywki drewna, nakładów na ponowne założenie i pielęgnację upraw, młodników,<br />
a także ich ochrony.<br />
Straty pośrednie to m.in. zakłócenia w ładzie przestrzennym, przerzedzenia<br />
drzewostanów i wpływ na przyrost z 1 ha, dodatkowe koszty dosadzeń i uzupełnień,<br />
wpływ zwiększonej podaży drewna na obszarze klęsk na ich ceny, konieczność poniesienia<br />
dodatkowych nakładów na remont czy odtworzenie infrastruktury drogowej<br />
i wodnej, dodatkowe koszty zabezpieczenia drewna i drzewostanów przed szkodnikami<br />
owadzimi. Ponoszonych jest także wiele kosztów związanych z organizacją usuwania<br />
skutków klęsk. Nad<strong>leśnictwa</strong> dotknięte klęskami w okresie pozyskania i sprzedaży<br />
drewna z klęsk uzyskują z reguły znaczne nadwyżki przychodów nad kosztami.<br />
W następnym jednak okresie stają się często trwale( na dziesiątki lat) deficytowe,
48<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
stąd tak ważną cechą jest wielkoobszarowość i zasady finansowe polskiego <strong>leśnictwa</strong><br />
pozwalające nie tylko na szybkie usuwanie klęsk ale i wieloletnie finansowanie<br />
gospodarki leśnej na terenach dotkniętych zjawiskami klęskowymi. Innym aspektem<br />
klęsk żywiołowych w lasach jest ich wpływ na rozwój Lasów Państwowych jako organizacji<br />
gospodarczej. Rozległość i skutki klęsk ( uznając części z nich naturalny<br />
charakter) w lasach zagospodarowanych ma także w analizach elementy poznawcze<br />
i mogą być stymulatorem korekt zasad gospodarowania lub technicznego i technologicznego<br />
rozwoju gospodarki leśnej.
EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA PRODUKCYJNEJ FUNKCJI GOSPODARSTWA LEŚNEGO 49<br />
Analiza dochodów, kosztów i rentowności<br />
produkcji drewna nadleśnictw<br />
Regionalnej Dyrekcji LP w Krośnie<br />
Artur Królicki<br />
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie<br />
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie położona jest w południowo–<br />
wschodniej części Polski, na terenie województwa podkarpackiego i małopolskiego.<br />
Powierzchnia zasięgu terytorialnego działania wynosi tu 140 82 km 2 . Powierzchnia<br />
lasów i innych gruntów własności Skarbu Państwa, pozostających w zarządzie nadleśnictw<br />
zgrupowanych w RDLP w Krośnie, obejmuje 418 250,29 ha. Pod względem<br />
udziału lasów ochronnych, wynoszącym 82,2%, RDLP w Krośnie plasuje się na drugim<br />
miejscu, po RDLP w Krakowie, przy średniej krajowej wynoszącej 47,5%. Największy<br />
udział powierzchniowy w drzewostanach nadleśnictw RDLP w Krośnie mają następujące<br />
gatunki: sosna (So), która zajmuje 38,3%, następnie buk (Bk) − 25,1%, jodła (Jd)<br />
− 17,9% i olsza (Ol) − 6,5%.<br />
Nad<strong>leśnictwa</strong> zgrupowane w RDLP w Krośnie położone są na różnej średniej wysokości<br />
n.p.m.: 10 nadleśnictw znajduje się na nizinach (34% powierzchni leśnej RDLP<br />
w Krośnie), 7 zostało zaliczonych do nadleśnictw wyżynnych (26% powierzchni leśnej),<br />
9 nadleśnictw należy do nadleśnictw górskich − zajmują one 40% powierzchni leśnej<br />
całej RDLP. W nad<strong>leśnictwa</strong>ch nizinnych na terenie RDLP w Krośnie dominuje So – od<br />
68% w Nadleśnictwie Jarosław do 93% w Mielcu. W drzewostanach pozostałych nadleśnictw<br />
największy udział mają Bk i Jd, (w trzech nad<strong>leśnictwa</strong>ch położonych najdalej<br />
na południowym wschodzie So stanowi mniej niż 2% miąższości drzewostanów.<br />
W 2010 r. przychody osiągnięte przez nad<strong>leśnictwa</strong> zgrupowane w Regionalnej<br />
Dyrekcji Lasów Państwowych w Krośnie zamknęły się kwotą 288,9 mln zł. Przychody<br />
z działalności leśnej stanowiły 94,6% przychodów ogółem (273,2 mln zł). Największy<br />
procentowy udział w kosztach ogółem (287,2 mln zł w 2010 r.) stanowiły koszty działalności<br />
podstawowej – 58,7% (168,6 mln zł). Koszty prowadzenia gospodarki leśnej<br />
wyniosły 278,1 mln zł (96,8% kosztów ogółem).<br />
Analizie poddano koszty przeliczone na 1 ha powierzchni leśnej oraz na 1 m 3 drewna.<br />
Rozkład kosztów bezpośrednich zagospodarowania lasu w przeliczeniu na 1 ha<br />
powierzchni leśnej na terenie RDLP w Krośnie ma układ zbliżony do układu geograficznego<br />
(a tym samym odzwierciedlający podział na nad<strong>leśnictwa</strong> nizinne, wyżynne,<br />
górskie). Najniższe koszty ponoszone są przez nad<strong>leśnictwa</strong> położone w północno-<br />
-zachodniej części RDLP, najwyższe − w nad<strong>leśnictwa</strong>ch położonych w Bieszczadach<br />
i na Pogórzu. Analizując koszt własny poszczególnych nadleśnictw w przeliczeniu na
50<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
1 ha powierzchni leśnej można stwierdzić, że najwyższe koszty ponoszą nad<strong>leśnictwa</strong><br />
położone w środkowo–wschodniej części RDLP w Krośnie. Główne przychody nadleśnictw<br />
uzyskiwane są z działalności podstawowej (sprzedaż drewna). Najwyższe przychody<br />
z 1 ha powierzchni leśnej osiągają nad<strong>leśnictwa</strong> położone w części środkowej<br />
i wschodniej RDLP w Krośnie.<br />
Koszty bezpośrednie pozyskania drewna związane są wprost z układem: kategorii<br />
cięć, gatunków, sortymentów oraz z odległością, na jaką wykonywana jest zrywka<br />
drewna.<br />
Najwyższe koszty ścinki drewna występują w nad<strong>leśnictwa</strong>ch położonych na południu<br />
RDLP, a najniższe − w nad<strong>leśnictwa</strong>ch na północy RDLP.<br />
Koszt zrywki uzależniony jest od istniejącej sieci dróg oraz od warunków terenowych<br />
danego nad<strong>leśnictwa</strong>, w związku z tym zrywka w nad<strong>leśnictwa</strong>ch RDLP w Krośnie<br />
należy do najdłuższych w Polsce. Bezpośredni koszt zrywki 1 m 3 drewna w 2010 r.<br />
wahał się od 18 zł/m 3 do 43 zł/m 3 (średnio wynosił 31 zł/m 3 ). Maksymalne odległości<br />
zrywki w nad<strong>leśnictwa</strong>ch górskich dochodzą do 4000 m, koszt zrywki na takie odległości<br />
jest znaczny – przy drewnie stosowym niekiedy przekracza 80 zł/m 3 .<br />
Rozkład przestrzenny wysokości kosztów ścinki i zrywki 1 m 3 drewna (liczony łącznie)<br />
jest zbieżny z ukształtowaniem terenu i wysokością nad<strong>leśnictwa</strong> n.p.m. Przeciętny<br />
koszt ścinki i zrywki w RDLP w Krośnie w 2010 r. wynosił 60 zł/m 3 . Najniższy koszt poniesiony<br />
został w Nadleśnictwie Tuszyma (40 zł/m 3 ), najwyższy w Nadleśnictwie Cisna<br />
– 83 zł/m 3 .<br />
Średnie ceny surowca drzewnego są zależne głownie od układu gatunkowo-sortymentowego<br />
oraz odległości od szeroko rozumianych rynków zbytu. W przypadku nad<strong>leśnictwa</strong><br />
zgrupowanych w RDLP w Krośnie najwyższe średnie ceny drewna uzyskały<br />
nad<strong>leśnictwa</strong> nizinne, najniższe nad<strong>leśnictwa</strong> górskie. Ceny wahały się od 120 do<br />
166 zł/m 3 . Ceny uzyskiwane w 2010 r. za drewno średniowymiarowe liściaste miękkie<br />
przy sprzedaży do dużych odbiorców kształtowały się na poziomie 80– 90 zł/m 3 .<br />
Dochód „bezpośredni” wyrażony w zł/m 3 , liczony jako różnica pomiędzy osiągniętą<br />
ceną a kosztami pozyskania w nad<strong>leśnictwa</strong>ch RDLP w Krośnie, wahał się od 34 zł/m 3<br />
(Nadleśnictwo Cisna) do 119 zł/m 3 (Nadleśnictw Tuszyma).
EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA PRODUKCYJNEJ FUNKCJI GOSPODARSTWA LEŚNEGO 51<br />
Ekonomiczne skutki orkanu Cyryl<br />
w Nadleśnictwie Dąbrowa Tarnowska<br />
Maria Kuc<br />
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie<br />
W wystąpieniu przedstawione zostaną ekonomiczne skutki Orkanu Cyryl, który w nocy<br />
z 18 na 19 stycznia 2007 r. przeszedł przez teren Nad<strong>leśnictwa</strong> Dąbrowa Tarnowska<br />
(RDLP w Krakowie). Prezentowane wyniki dotyczą dwóch leśnictw – Bielcza i Biadoliny.<br />
W tych jednostkach, w pasie drzewostanów leżących wzdłuż linii kolejowej, skoncentrowana<br />
była przeważająca część szkód.<br />
Analizie zostały poddane wielkość i koszty (ogólne oraz jednostkowe) wybranych<br />
zadań z zakresu hodowli oraz ochrony lasu, a także struktura sortymentowa pozyskanego<br />
drewna sosnowego. Wzięto po uwagę ich wartości z okresu po wystąpieniu Orkanu<br />
Cyryl i porównano je z danymi z kilkuletniego okresu wcześniejszego. Uzyskane wyniki<br />
wskazują na gwałtowny i chwilowy wzrost wielkości oraz kosztów zadań związanych<br />
z odnowieniem lasu, pielęgnacją upraw oraz ich ochroną przed zwierzyną i owadami.<br />
W Nadleśnictwie Dąbrowa Tarnowska koszty ogólne wzrosły od 161% w przypadku<br />
wyprzedzającego przygotowania gleby, do 1551% przy porządkowaniu powierzchni<br />
pozrębowych. Nakłady na grodzenia w roku najwyższych wydatków (2008) wzrosły<br />
o 180% w stosunku do średniej z lat poprzednich. Na skutek zaistnienia dużej ilości<br />
wiatrowałów w pozyskanym drewnie sosnowym wzrósł udział drewna wielkowymiarowego,<br />
a w nim zwiększył się udział sortymentu WC. Wzrost udziału sortymentu niskiej<br />
jakości (WC) wiązał się ze spadkiem udziału drewna cennego (klas WA, WB). W grupie<br />
sortymentów średniowymiarowych zaobserwowano wzrost udziału sortymentu S2b,<br />
kosztem udziału S3b oraz S4.<br />
Uzyskane wyniki pozwalają spodziewać się na obszarach dotkniętych huraganowymi<br />
wiatrami zwiększonych nakładów finansowych na zadania z zakresu hodowli<br />
i ochrony lasu. Poza kosztami pielęgnacji upraw, wzrost kosztów jest krótkotrwały.<br />
Kształtowanie się struktury sortymentowej jest mniej przewidywalne. Zależy bowiem<br />
od tego, czy szkody przybierają charakter wiatrołomów czy wiatrowałów, a to z kolei<br />
w dużej mierze związane jest z warunkami siedliskowymi i warunkami atmosferycznymi<br />
panującymi podczas huraganu. Na strukturę sortymentową wpływa także wiek uszkodzonego<br />
drzewostanu.
52<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Rozwój dodatkowych kierunków produkcji<br />
gospodarstwa leśnego<br />
Hubert Szramka<br />
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu<br />
Poszukiwanie dodatkowych kierunków produkcji, a tym samym dodatkowych przychodów,<br />
jest ciągle aktualnym wyzwaniem wszystkich jednostek gospodarczych. Znaczenie<br />
dodatkowej produkcji a właściwie dodatkowych źródeł finansowania gospodarki<br />
leśnej wzrasta w sytuacji kryzysowej, w której dochody ze sprzedaży drewna, które są<br />
głównym źródłem dochodów w leśnictwie, tracą swoje znaczenie, ze względu na spadek<br />
cen drewna lub w sytuacji, w której ceny na drewno są już tak wysokie, że dalszy<br />
ich wzrost jest niemożliwy a zatem ceny nie mogą udźwignąć dalszego wzrostu kosztów<br />
działalności. Wydaje się, że w niedalekiej przyszłości w gospodarce leśnej Polski,<br />
wystąpią obie sytuacje. Z sytuacją pierwszą mieliśmy do czynienia w kryzysowym<br />
2001 roku. Obecnie zbliża się podobna sytuacja, gdyż znajdujemy się w końcowym<br />
okresie koniunktury na drewno, więc należy spodziewać się załamania rynku drzewnego.<br />
Ponadto zbliża się drugi scenariusz, w którym dalszy wzrost kosztów działalności,<br />
z tytułu pełnienia różnych funkcji a tym samym dalszy wzrost cen na drewno, stanie<br />
się niemożliwy. Na sytuację finansową w Lasach Państwowych, oprócz oddziaływania<br />
cyklów koniunkturalnych, nakładają się dodatkowe wyzwania gospodarcze wynikające<br />
z pełnienia przez lasy funkcji ochronnych i społecznych oraz wdrażanej w całej Europie<br />
sieci ekologicznej Natura 2000. Według szeregu autorów wprowadzenie dodatkowych<br />
obszarów chronionych spowoduje dalsze niekorzystne konsekwencje finansowe i społeczne.<br />
Nieuchronne będą znaczne ograniczenia w prowadzeniu gospodarki leśnej na<br />
wybranych obszarach, a tym samym zmniejszą się przychody finansowe. Regulacje<br />
prawne Unii Europejskiej przewidują otrzymanie pewnych rekompensat za ograniczenia<br />
gospodarki leśnej ale tylko dla prywatnych właścicieli lasów. W tym miejscu pojawia<br />
się też problem nierównego traktowania prywatnych i państwowych właścicieli lasów.<br />
Podjęte działania zmierzające do ograniczenia kosztów, takie jak redukcja zatrudnienia,<br />
optymalizacja organizacyjna jednostek lasów Państwowych, okażą się zapewne<br />
niewystarczające. Jak wiadomo, na Lasach Państwowych w Polsce spoczywa obowiązek<br />
samofinansowania się. Stąd też ratunkiem dla Lasów Państwowych mogą okazać<br />
się dodatkowe źródła przychodów. Istnieje zatem potrzeba ich rozpoznania i nakreślenia<br />
możliwości ich rozwoju. Wstępem do określenia potencjalnych dodatkowych źródeł<br />
przychodów w nad<strong>leśnictwa</strong>ch jest analiza i ocena aktualnie istniejących. Badania prowadzone<br />
w Katedrze Ekonomiki Leśnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu<br />
wskazują, że przychody ze sprzedaży produktów innych niż drewno w nad<strong>leśnictwa</strong>ch<br />
stanowią od kilku do ponad dwudziestu procent przychodów. Ponadto bardzo duże jest
EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA PRODUKCYJNEJ FUNKCJI GOSPODARSTWA LEŚNEGO 53<br />
zróżnicowanie wśród nadleśnictw w pozyskiwaniu dotacji, np. na edukacje ekologiczną.<br />
Nasuwa się oczywisty wniosek o różnym angażowaniu się nadleśnictw w pozyskiwanie<br />
nowych środków oraz o uznaniowym ich charakterze. Dodatkowych źródeł finansowania<br />
gospodarstwa leśnego należy upatrywać w trzech grupach działalności, tj.:<br />
1) bardziej efektywnym wykorzystaniu posiadanego majątku,<br />
2) komercjalizacji pozaprodukcyjnych funkcji lasu,<br />
3) w pozyskiwaniu środków z funduszy zewnętrznych.<br />
Każda z wymienionych potencjalnych grup przychodów ma swoje ograniczone<br />
możliwości i bariery. Celem pracy jest wskazanie możliwości rozwoju dodatkowych<br />
kierunków produkcji gospodarstwa leśnego oraz możliwości uzyskania dodatkowych<br />
przychodów przez nad<strong>leśnictwa</strong> w Polsce.
54<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Klastry a rozwój gospodarki leśnej na Pomorzu<br />
Tomasz Studzieniecki*, Jerzy Fijas**<br />
* Academia Europa Nostra, **Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku<br />
W każdym państwie lasy są ważnym zasobem zarówno dla gospodarki, jak i społeczeństwa.<br />
Oznacza to konieczność poszukiwania konsensusu między funkcją ekonomiczną<br />
a społeczną gospodarowania tym zasobem. Odpowiedzi wymaga pytanie, czy<br />
„w idealnej gospodarce każdy miałby prawo wykorzystywać wszelkie zasoby” 1 . Las należy<br />
traktować jak kapitał, a „kapitał to siła która podnosi wydajność pracy i tworzy bogactwo<br />
narodów” 2 . Największym kapitałem jest ziemia, jednak gospodarka centralnie<br />
sterowana uczyniła z niej martwy kapitał 3 . Sprawa lasu jako zasobu jest dużo bardziej<br />
złożona niż sprawa ziemi. Złożoność ta wynika z relatywizmu priorytetów stawianych<br />
gospodarce leśnej oraz z rozbieżności koncepcji zarządzania zasobami leśnymi.<br />
Proces transformacji ustrojowej państwa, w tym rozwój administracji samorządowej,<br />
w istotny sposób wpłynęły na funkcjonowanie gospodarki leśnej w regionie. Lasy<br />
Państwowe jako państwowa jednostka organizacyjna nie posiadając osobowości prawnej,<br />
prowadzi działalność ustawową we współpracy z samorządem terytorialnym i na<br />
obszarze samorządu terytorialnego, który taką osobowość prawną posiada. Stan taki<br />
generuje złożony układ współpracy pomiędzy Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych<br />
i grupą interesariuszy, ze szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorców i jednostek<br />
samorządu terytorialnego. Wyniki ekonomiczne RDLP w Gdańsku dowodzą, że<br />
możliwe jest wypracowanie kompromisu pomiędzy działalnością rynkową a działalnością<br />
społeczną. Rodzi się jednak ciekawy problem badawczy, czy promowana przez<br />
Samorząd Województwa Pomorskiego idea klastrów jest w stanie wygenerować wartość<br />
dodaną dla regionalnej gospodarki leśnej.<br />
W systemie gospodarki wolnorynkowej dwa niezależne od siebie procesy decentralizacji<br />
i internacjonalizacji zaowocowały złożonym konceptem wielopoziomowej polityki<br />
zwanej polityką klastrową. Wobec braku regulacji międzynarodowych polityka ta<br />
realizowana jest odmiennie w 27 państwach Unii Europejskiej. Prowadzone analizy<br />
porównawcze pozwolą dopiero w przyszłości zaproponować najbardziej optymalne<br />
rozwiązania 4 . Zdaniem przedstawicieli rządu RP polityka klastrowa nie stanowi w Pol-<br />
1 D.R. Kamerschen, R.B. Mc Kanzie, Clark Nardinelli, Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ Solidarnosc,<br />
Gdańsk 1991, s. 90<br />
2 H. de Soto, Tajemnica kapitału, Fijor Publishing Company, Warszawa 2007, s. 25<br />
3 Ibidem, s. 15<br />
4 S.Borras D. Tsagis, Cluster Policies in Europe: Governance and Learning, Edward Elgar Publishing, EU<br />
2008, s. 3.
EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA PRODUKCYJNEJ FUNKCJI GOSPODARSTWA LEŚNEGO 55<br />
sce odrębnej gałęzi polityki i nie ma osobnego dokumentu który mówiłby o niej wprost.<br />
Traktuje się ją jako część polityki innowacyjnej 1 .<br />
Doświadczenia realizatorów projektu IN2WOOD wykazują, że jednym z elementów<br />
mających wspierać rozwój <strong>leśnictwa</strong> i przemysłu drzewnego jest tworzenie klastrów<br />
oraz ich sieciowanie, co ma nie tylko ułatwić budowanie wspólnej polityki rozwoju,<br />
ale również inicjować i zachęcać do podnoszenia poziomu innowacyjności oraz<br />
konkurencyjności 2 .<br />
Można założyć, że w dobie globalizacji, jednolitego rynku europejskiego, czyli<br />
w sytuacji funkcjonowania na znacznie większym rynku gospodarczym niż tylko rynek<br />
lokalnyczy regionalny, należy poszukiwać takiej formy działania, która z jednej stronypozwala<br />
zachować konkurencję między przedsiębiorstwami, a z drugiej pozwala korzystać<br />
z zalet współpracy. W tym kontekście coraz częściej promuje się koncepcję<br />
łączącą kooperację i konkurencję 3 . Analizując uwarunkowania koopetycji w gospodarce<br />
leśnej, poprzez utworzenie regionalnego klastra leśnego, autorzy poddadzą analizie<br />
czynniki tworzące klaster, bazując na modelu interesariuszy klastra (rys).<br />
Przedsiębiorstwa Rząd<br />
Społeczność<br />
badawcza<br />
Instytucje<br />
współpracujące<br />
Instytucje<br />
finansujące<br />
Rys. Model interesariuszy klastra<br />
Źródło: O Sovell, G. lindqvist, C. Ketels, The cluster Initiative Grennbook,<br />
O Sovell, G. lindqvist, C. Ketels, Stokholm 2003, s. 18<br />
Władze województwa wsparły projekt „Stymulowanie innowacyjności gospodarki<br />
województwa pomorskiego przez wspieranie klastrów – koncepcja polityki i działania<br />
pilotażowe”. Koncentruje się ona na rozwoju następujących inicjatyw:<br />
– Gdańska Delta Bursztynu,<br />
– Żywność z Pomorza,<br />
– Biotechnologia, Farmacja i Kosmetyki 4 .<br />
Autorzy podejmą próbę odpowiedzi na pytania, którzy z wymienionych intersariuszy<br />
i w jakim stopniu zyskaliby w przypadku utworzenia pomorskiego klastra leśnego.<br />
1 K. Gulda, Klastry jako szansa dla przedsiębiorczości [w:] M. Dzierżanowski, S. Szultka, Wspieranie rozwoju<br />
klastrów w Polsce i zagranicą – doświadczenia i wyzwania.<br />
2 http://connectionpoint.com.pl/newsy/items/in2wood-rozwoj-lesnictwa-przez-klastry.html<br />
3 K. Gulda, op. cit., s. 8<br />
4 http://www.pomorskie.klastry.pl/content/pages.php?id=456
III. Blok tematyczny<br />
Ekonomiczne aspekty<br />
publicznych funkcji lasu<br />
z Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego na<br />
przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie<br />
z Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego<br />
z Możliwości komercjalizacji pozaprodukcyjnych funkcji lasów
EKONOMICZNE ASPEKTY PUBLICZNYCH FUNKCJI LASU 59<br />
Publiczne funkcje lasu w rachunku ekonomicznym<br />
gospodarstwa leśnego na przykładzie<br />
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie<br />
Anna Janusz<br />
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie<br />
Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (PGL LP) prowadzi działalność<br />
w oparciu o rachunek ekonomiczny, pokrywając koszty działalności z przychodów pochodzących<br />
przede wszystkim ze sprzedaży drewna. Prowadząc gospodarkę leśną<br />
w ostatnich dziesięcioleciach, podjęto pod wpływem zmiany uwarunkowań zewnętrznych<br />
(przyrodniczych i społecznych) realizację modelu wielofunkcyjnej gospodarki leśnej.<br />
Oznacza to, że leśnictwo w jednakowym stopniu rozwija potencjał produkcyjny<br />
(zwiększa zasobność drzewostanów oraz rozmiar pozyskania drewna), jak również jakość<br />
oraz zakres świadczenia społecznych i ekologicznych funkcji lasu. Intensyfikacja<br />
pozaprodukcyjnych funkcji lasu (publicznych świadczeń gospodarki leśnej) łączy się<br />
z rosnącymi ograniczeniami w realizacji funkcji produkcyjnej oraz nakładami obciążającymi<br />
gospodarkę leśną, a przede wszystkim produkcję surowca drzewnego. Dostarczane<br />
dobra publiczne (najczęściej są to pozytywne efekty zewnętrzne gospodarki<br />
leśnej) wymagają ponoszenia dodatkowych kosztów (bezpośrednich i pośrednich), jak<br />
również kosztów alternatywnych (utraconych korzyści gospodarki leśnej). Niejednokrotnie<br />
użytkowanie dóbr i usług w zakresie pozaprodukcyjnych funkcji lasu jest źródłem<br />
strat gospodarki leśnej.<br />
W wystąpieniu przedstawione zostaną koszty realizacji wybranych pozaprodukcyjnych<br />
funkcji lasu na przykładzie nadleśnictw położonych w zasięgu administracyjnym<br />
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie. Analizowane nad<strong>leśnictwa</strong> różnią<br />
się warunkami przyrodniczo-leśnymi, uwarunkowaniami ekonomicznymi gospodarowania,<br />
w związku z tym podjęto próbę określenia czynników, które wpływają na poziom<br />
oraz koszty świadczonych publicznych funkcji lasu. Podstawą do oceny poziomu<br />
zaangażowania w proces kształtowania pozaprodukcyjnych funkcji lasu była identyfikacja<br />
działań nadleśnictw w tym zakresie oraz informacje dotyczące nakładów finansowych<br />
poniesionych przez jednostki Lasów Państwowych, w szczególności określenie<br />
kosztów dodatkowych i oszacowanie wartości kosztów alternatywnych. W opracowaniu<br />
dokonano porównania aktywności nadleśnictw należących do Regionalnej Dyrekcji<br />
Lasów Państwowych w Krakowie w zakresie kształtowania społecznych i ekologicznych<br />
funkcji lasu, a przede wszystkim edukacji przyrodniczo-leśnej społeczeństwa, zagospodarowania<br />
lasu dla potrzeb rekreacji i ochrony przyrody w lasach. Podjęto także
60<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
próbę określenia wpływu działań podejmowanych w związku z kształtowaniem potencjału<br />
tychże funkcji na sytuację finansową nadleśnictw.<br />
Materiały empiryczne, dotyczące działalności nadleśnictw w zasięgu administracyjnym<br />
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie, uzyskano poprzez analizę<br />
dokumentacji finansowo-księgowej oraz sprawozdań nadleśnictw i biura RDLP<br />
w Krakowie za lata 2005−2009. Podstawowym źródłem danych dotyczących kosztów<br />
były zawarte w Systemie Informatycznym Lasów Państwowych (SILP) raporty w zakresie<br />
ochrony lasu, hodowli lasu oraz sprawozdania z wykonania planów rocznych. Cenne<br />
informacje uzyskano z badań ankietowych, przeprowadzonych wśród pracowników<br />
Służby Leśnej w zasięgu administracyjnym RDLP w Krakowie.<br />
W okresie badań wydatki środków własnych nadleśnictw RDLP w Krakowie oraz<br />
utracone korzyści w związku z realizacją pozaprodukcyjnych funkcji lasu wzrastały<br />
i osiągnęły wartość ponad 18,8 mln zł. W strukturze kosztów realizacji tychże funkcji<br />
lasu najniższy 25% udział stanowiły koszty dodatkowe bezpośrednie, 31% koszty pośrednie,<br />
natomiast najwyższy udział przypadł kosztom alternatywnym − 44%. Z przeprowadzonych<br />
badań wynika, że koszty dodatkowe bezpośrednie poniesione w związku<br />
z działalnością edukacyjną w latach 2005−2009 na obszarze RDLP w Krakowie<br />
wyniosły 6,75 zł/ha, a koszty pośrednie oszacowano na kwotę 5,10 zł/ha. W zakresie<br />
kształtowania funkcji wypoczynkowo-rekreacyjnej wydatkowano 10,50 zł/ha. Natomiast<br />
przeciętne koszty dodatkowe ochrony przyrody i zachowania różnorodności biologicznej<br />
w zasięgu RDLP w Krakowie wyniosły 38,45 zł/ha.
EKONOMICZNE ASPEKTY PUBLICZNYCH FUNKCJI LASU 61<br />
Publiczne funkcje lasu<br />
w rachunku ekonomicznym gospodarstwa leśnego<br />
Piotr Gołos<br />
<strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa w Sękocinie Starym<br />
Model wielofunkcyjnej gospodarki leśnej zakłada, a regulacje ustawowe w Polsce zobowiązują<br />
właścicieli lasów (niezależnie od formy własności lasów) do dbałości o rozwój<br />
najważniejszych pozaprodukcyjnych dóbr i usług lasu i gospodarki leśnej. Koszty<br />
realizowanych w tym zakresie zadań mogą być sfinansowane w zasadzie tylko ze środków<br />
pochodzących ze sprzedaży drewna. Oznacza to, że gospodarstwo leśne:<br />
1) przenosi część kosztów związanych z realizacją publicznych świadczeń na wartość<br />
surowca drzewnego;<br />
2) w jednakowym stopniu musi rozwijać potencjał produkcyjny (zwiększać zasobność<br />
drzewostanów oraz rozmiar pozyskania drewna), jak również jakość oraz zakres<br />
społecznych, ochronnych i ekologicznych funkcji lasu;<br />
3) musi optymalizować proporcję między dwiema sferami działalności w warunkach<br />
ograniczonych zasobów leśnych, co sprawia, że produkcja surowca drzewnego<br />
jest mniej lub bardziej konkurencyjna, a w skrajnych przypadkach konfliktowa<br />
w stosunku do nierynkowych świadczeń.<br />
Można więc zadać pytanie, czy jeśli intensyfikacja pozaprodukcyjnych funkcji lasu<br />
(publicznych świadczeń gospodarki leśnej) łączy się z rosnącymi ograniczeniami w realizacji<br />
funkcji produkcyjnej oraz nakładami obciążającymi podstawowe źródło dochodów<br />
– produkcję drewna, to czy gospodarstwo leśne może oczekiwać, że straty z tego<br />
tytułu zostaną zrekompensowane z innych źródeł spoza gospodarki leśnej?<br />
Na tak postawione pytanie nie można odpowiedzieć nie uwzględniając różnorodności<br />
pozaprodukcyjnych dóbr i usług pod względem ich cech ekonomicznych oraz nie<br />
znając ich wartości ekonomicznej, jak również rzeczywistych kosztów ich świadczenia.<br />
W publikacji przedstawione zostaną:<br />
1) teoretyczne sposoby umożliwiające urynkowienie wybranych pozaprodukcyjnych<br />
dóbr i usług lasu i gospodarki leśnej,<br />
2) koszty realizacji wybranych pozaprodukcyjnych funkcji lasu na przykładzie dwóch<br />
regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych: w Katowicach oraz w Krakowie,<br />
3) wartość wybranych publicznych dóbr i usług lasu oraz gospodarki leśnej ustalona<br />
na podstawie badań ankietowych z wykorzystaniem metody wyceny warunkowej<br />
(Contingent Valuation Method – CVM).
62<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Możliwości komercjalizacji<br />
pozaprodukcyjnych funkcji lasów<br />
Michał Kalinowski<br />
<strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa w Sękocinie Starym<br />
W referacie przedstawione i przeanalizowane zostaną możliwości komercjalizacji<br />
pozaprodukcyjnych funkcji lasów.<br />
Na wstępie przytoczony zostanie jeden z wniosków opracowanych przez prof. dr.<br />
hab. Andrzeja Klocka na podstawie nadesłanych streszczeń i wygłoszonych tekstów<br />
referatów oraz dyskusji na I Sesji Zimowej Szkoły Leśnej przy IBL (Sękocin Stary, dn.<br />
19.03.2009 r.): Realizacja pozaprodukcyjnych funkcji lasu w coraz większym stopniu<br />
obciąża dochody z produkcji drewna i zbliża PGL LP do granicy utraty rentowności.<br />
W tej sytuacji świadczenie tych funkcji, zgodnie z ich ekonomiczną klasyfikacją (dobra<br />
publiczne), powinno być finansowane ze środków budżetowych. Nie wyklucza<br />
to jednak dążenia w przyszłości do komercjalizacji zwłaszcza tych funkcji, których<br />
„konsumpcja” jest organizowana przez inne podmioty gospodarcze (turystyka, zaopatrzenie<br />
w wodę itp.). Urynkowieniu funkcji pozaprodukcyjnych, niezależnie od zewnętrznych<br />
źródeł ich finansowania, sprzyjałoby również podporządkowanie PGL LP<br />
zasadom przedsiębiorstwa.<br />
Następnie scharakteryzowane zostaną podstawowe dla poruszanego zakresu<br />
tematycznego pojęcia: „komercjalizacja”, „pozaprodukcyjne funkcje lasu” i „dobro publiczne”.<br />
Omówione też będą możliwości komercjalizacji w rozbiciu na poszczególne funkcje<br />
lasu (m.in. rekreacyjną, wodochronną, glebochronną, ochrony przyrody) oraz rodzaje<br />
własności leśnej (lasy państwowe, gminne, prywatne), a także konflikty wynikające<br />
z braku komercjalizacji pomiędzy poszczególnymi grupami użytkowników zasobów<br />
leśnych.<br />
Na zakończenie referatu podane zostaną przykłady pozytywnej komercjalizacji pozaprodukcyjnych<br />
funkcji lasu.
IV. Blok tematyczny<br />
Rozwiązania<br />
organizacyjno-funkcjonalne<br />
gospodarstwa leśnego<br />
z Prawno-organizacyjne oraz ekonomiczne rozwiązania państwowego<br />
gospodarstwa leśnego<br />
z Problemy zarządzania konfliktami w gospodarce leśnej<br />
z Style kierowania we współczesnym nadleśnictwie<br />
z Ekonomiczne i organizacyjne zagadnienia usługowego wykonawstwa prac<br />
leśnych<br />
z Znaczenie kontroli wewnętrznej w jednostkach organizacyjnych Lasów<br />
Państwowych i nowoczesnym przedsiębiorstwie<br />
z Marketingowe i organizacyjne uwarunkowania handlu drewnem<br />
nieprzetworzonym<br />
z Ocena wewnętrznej przewagi komparatywnej w międzynarodowym handlu<br />
drewnem wybranych krajów europejskich<br />
z Uwarunkowania prawne zrzeszeń prywatnych właścicieli lasów<br />
z Stan i uwarunkowania rozwoju zakładów Lasów Państwowych
ROZWIĄZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 65<br />
Prawno-organizacyjne oraz ekonomiczne rozwiązania<br />
państwowego gospodarstwa leśnego 1<br />
Andrzej Klocek<br />
<strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa w Sękocinie Starym<br />
1 Nie nadesłano materiałów konferencyjnych.
66<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Problemy zarządzania konfliktami<br />
w gospodarce leśnej<br />
Piotr Grygier<br />
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu<br />
Homo est animal sociale<br />
[Człowiek jest zwierzęciem społecznym]<br />
Cycero,106−43 r. p.n.e.<br />
Pełniąc różne role w społeczeństwie uwikłani jesteśmy w relacje z innymi ludźmi. Aby<br />
realizować swoje zamierzenia i oczekiwania musimy z nimi współdziałać, a przynajmniej<br />
współistnieć.<br />
Lasy zapewniają ludziom liczne dobra, zarówno materialne, jak i niematerialne.<br />
Jednak do wielu z tych dóbr dostęp jest ograniczony. Czasami ograniczenie to skutkuje<br />
racjonalnym współzawodnictwem, ale nierzadko może ono wywoływać konflikty zarówno<br />
w podejściu do sposobów prowadzenia gospodarki leśnej, jak i w podziale tych<br />
dóbr.<br />
Zrozumienie roli konfliktu jest kwestią nie tylko prowadzenia jakieś polityki. Konflikty<br />
na tle środowiskowym mogą bowiem wpływać na wizerunek przedsiębiorstwa<br />
(organizacji, instytucji) w zależności od sposobów wykorzystywania zasobów naturalnych.<br />
Od lat dziewięćdziesiątych konflikty w leśnictwie wpływają na poważne decyzje<br />
zarówno w sferze zarządzania lasami, jak i w handlu produktami, a nawet w lokalizacji<br />
zakładów produkcyjnych czy też w wyborze partnerów do współpracy.<br />
Konflikty nie muszą być negatywne. Problem leży raczej w sposobie, w jaki są<br />
one rozwiązywane. Zatem celem zarządzania konfliktami nie jest unikanie konfliktów,<br />
ale skupienie się na umiejętnościach, które mogą pomóc ludziom w wyrażeniu różnic<br />
i rozwiązaniu ich problemów.<br />
W referacie podjęto próbę identyfikacji obszarów konfliktowych w gospodarce leśnej<br />
w Polsce oraz problemów zarządzania tymi konfliktami.<br />
Wykorzystano dostępne materiały źródłowe, zwłaszcza z zakresu teorii konfliktu,<br />
a także oparto się na konkretnych przykładach z działalności gospodarczej Lasów Państwowych<br />
i innych zarządców lasów.
ROZWIĄZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 67<br />
Style kierowania<br />
we współczesnym nadleśnictwie<br />
Arkadiusz Gruchała<br />
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie<br />
Skuteczność realizacji zadań na różnych płaszczyznach funkcjonowania każdej organizacji<br />
jest w decydującym stopniu uzależniona od jakości, formy i rodzaju komunikacji,<br />
zachodzącej pomiędzy różnymi podmiotami procesu zarządzania.<br />
Komunikowanie rozumiane jako międzyludzkie interakcje, w trakcie których następuje<br />
przepływ informacji, w tym w szczególności wytyczanie celów funkcjonowania, organizowanie<br />
pracy zespołów, motywowanie czy wreszcie ocenianie, stanowi integralny<br />
element każdej z czterech funkcji zarządzania, jakimi są: planowanie, organizowanie,<br />
kierowanie i kontrolowanie.<br />
Niewątpliwie intensywność komunikowania nie rozkłada się równomiernie na<br />
wszystkie etapy wspomnianego procesu zarządzania. Funkcją zarządzania, dla którego<br />
komunikacja − rozumiana jako relacje międzyludzkie − to „podstawa istnienia”,<br />
jest kierowanie. Kierowanie w swej istocie to powodowanie, by członkowie organizacji<br />
postępowali w sposób, który zapewni osiągnięcie wytyczonych celów. Zatem efektywna<br />
realizacja założonych zadań nie jest możliwa bez właściwych powiązań interpersonalnych.<br />
Przy czym zaznaczyć trzeba, że w odniesieniu do procesu kierowania należy<br />
mieć na uwadze w zasadzie jedynie nieinstytucjonalne podmioty komunikacji (konkretne<br />
osoby) oraz wewnętrzny kierunek komunikacji (do wewnątrz organizacji).<br />
To powodowanie określonych, oczekiwanych zachowań podmiotów, członków organizacji,<br />
szczególnie w relacjach przełożony–podwładny, wyrażane (ilustrowane) jest<br />
zachowaniami kierowniczymi, zwanymi również stylami przywództwa, stylami zarządzania<br />
lub najczęściej stylami kierowania. Style kierowania odzwierciedlają zatem najczęściej<br />
wykorzystywany sposób komunikowania w organizacji.<br />
W referacie przedstawiona zostanie problematyka stylów kierowania w ujęciu dwuwymiarowym<br />
(zorientowanie na zadania bądź na ludzi) i trójwymiarowym (zorientowanie<br />
na zadania bądź na ludzi oraz efektywność stylu) na płaszczyźnie podstawowej<br />
i (zdaniem autora) najważniejszej jednostki Lasów Państwowych, jaką jest nadleśnictwo.<br />
Podjęta zostanie również próba wskazania możliwych (właściwych) kierunków postępowania<br />
w przedmiotowym zakresie.
68<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Ekonomiczne i organizacyjne zagadnienia<br />
usługowego wykonawstwa prac leśnych<br />
Leszek Banach<br />
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Zielonej Górze<br />
Niniejsze wystąpienie ma na celu dokonanie charakterystyki i oceny rozwoju firm leśnych<br />
od momentu rozpoczęcia procesu prywatyzacji prac leśnych na terenie RDLP<br />
w Zielonej Górze. Przedstawiony zostanie zatem stan zakładów usług leśnych po wejściu<br />
w nową rzeczywistość, tj. ich struktura, wyposażenie w środki techniczne itp. Ponadto<br />
wskazane zostaną działania Lasów Państwowych – podejmowane od 1997 roku<br />
– sięgające do różnych form uczestnictwa w stymulowaniu rozwoju sektora usług leśnych,<br />
głównie poprzez wspomaganie logistyczne oraz zapewnienie frontu robót zakładom<br />
świadczącym usługi leśne. Przywołane zostaną akty prawne mające istotne<br />
znaczenie dla wspierania rozwoju usługowego wykonawstwa zadań gospodarczych<br />
w Lasach Państwowych.<br />
Następnie dokonana zostanie ocena współpracy LP ze Stowarzyszeniem Przedsiębiorców<br />
Leśnych oraz Stałej Komisji ds. Współpracy z Przedsiębiorcami Leśnymi,<br />
która jest zespołem opiniująco-doradczym dyrektora RDLP, a w jej skład wchodzą<br />
przedstawiciele RDLP i przedsiębiorców leśnych.<br />
W dalszej kolejności przedstawiona zostanie analiza wsparcia finansowego skierowanego<br />
do zakładów usług leśnych od roku 1997, z uwzględnieniem wielkości udzielonych<br />
dotacji, celów oraz kryteriów udzielania pomocy finansowej. Dodatkowo wskazane<br />
zostaną formy wsparcia pozafinansowego i działania w ramach programów operacyjnych<br />
województwa lubuskiego oraz koncepcje bieżące.<br />
Wzrost ilości specjalistycznych maszyn wielooperacyjnych do pozyskiwania<br />
drewna powoduje, a raczej wymusza zmianę technologii prac, zatem przedstawione<br />
zostaną działania i mechanizmy umożliwiające szerokie zastosowanie maszyn wielooperacyjnych,<br />
tu szczególnego znaczenia nabierają szkolenia kadry technicznej nadleśnictw.<br />
Sukcesem firmy jest dziś dobrze wyszkolony i merytorycznie przygotowany<br />
pracownik, co przy jednoczesnym braku szkolnictwa zawodowego o profilu leśnym,<br />
stwarza duże <strong>problemy</strong> kadrowe przedsiębiorców. Na tym tle przedstawiona zostanie<br />
koncepcja RDLP w Zielonej Górze podjęta wraz z Technikum Leśnym w Rogozińcu<br />
dotycząca kształcenia zawodowego, gdyż oczekiwania w kwestii zatrudniania<br />
wykwalifikowanych drwali i operatorów maszyn nabierają szczególnego znaczenia<br />
w perspektywie propozycji przyznawania licencji lub certyfikatów dla zakładów usług<br />
leśnych.<br />
W dalszej kolejności przedstawiona zostanie ocena procedury wyłaniania usługodawców<br />
leśnych, ze szczególnym uwzględnieniem stanu obecnego. Dokonane zostaną
ROZWIĄZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 69<br />
porównania kwot szacunkowych przeznaczonych na realizację zadań gospodarczych<br />
oraz cen uzyskiwanych w postępowaniach przetargowych, głównie tych z ostatnich<br />
pięciu lat. Przedstawione zostaną trudności i uwagi obu stron.<br />
Wystąpienie zakończy analiza porównawcza firm świadczących usługi leśne – małej<br />
i dużej – szczególnie w aspekcie ich kondycji finansowej. Dodatkowo podjęta zostanie<br />
próba weryfikacji poziomu zadowolenia pracodawców, oceny realizacji współpracy<br />
w zakresie podpisanej umowy i egzekwowania zapisów zawartych umów przez obie<br />
strony. Na koniec przedstawione zostaną wnioski oraz konkluzje na przyszłość gwarantujące<br />
właściwe relacje pomiędzy stronami.
70<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Znaczenie kontroli wewnętrznej<br />
w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych<br />
i nowoczesnym przedsiębiorstwie<br />
Monika Starosta*, Piotr Szyszko**<br />
* Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, ** Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Poznaniu<br />
W literaturze przedmiotu kontrolowanie wymieniane jest zazwyczaj jako ostatnia z funkcji<br />
zarządzania. Nie oznacza to jednak, że jest najmniej ważne. Kontrola powinna być<br />
prowadzona nie tylko w odniesieniu do produktu finalnego (kontrola końcowa, ex post),<br />
ale także na każdym etapie jego realizacji (kontrola bieżąca) – również w początkowej<br />
fazie. Powinna odbywać się także przed rozpoczęciem zadania (kontrola wstępna, ex<br />
ante), by mieć pewność, że wszystko jest odpowiednio zaplanowane. Spełnia ona swoje<br />
zadanie wówczas, gdy „sprawdzenie” zostało przeniesione na „sterowanie”.<br />
Kontrola rozumiana jako kontrola instytucjonalna, w jednostkach organizacyjnych<br />
Lasów Państwowych, odgrywa ważniejszą rolę niż w jednostkach sektora prywatnego<br />
m.in. ze względu na wielkość i zakres działań PGL LP. Lasy Państwowe poprzez<br />
wyspecjalizowane komórki i stanowiska, zobligowane transparentnością wydatkowania<br />
środków finansowych, kładą duży nacisk na kontrolę ex post. Komórki kontroli LP zazwyczaj<br />
nie zajmują się zdarzeniami przyszłymi, lecz ograniczają się do sprawdzenia<br />
podstaw podjętych decyzji, w ramach realizowanych przez jednostki lub stanowiska<br />
działań. Zdarzeniami przyszłymi zajmują się wydziały, w których obszarze działania<br />
znajduje się tematyka planowania i analiz oraz wydziały merytoryczne w ramach kontroli<br />
funkcjonalnej.<br />
W jednostkach sektora prywatnego kontrola ukierunkowana jest na działanie<br />
ex ante i rozumiana bardziej przez pryzmat celu, jaki jednostka sobie postawiła. Dlatego<br />
każde działanie z kontrolą włącznie, służy realizacji tego celu, a ten z reguły ma<br />
swoje przełożenie na konkretny efekt ekonomiczny i wyraża się poprzez maksymalizację<br />
wartości firmy. Kontrola w nowoczesnym przedsiębiorstwie utożsamiana jest<br />
często z pojęciami: budżetowanie i prognozowanie kosztów, optymalizacja kosztów,<br />
planowanie nakładów z uwzględnieniem dostępnych metod rachunku inwestycyjnego,<br />
procedura SOX (Sarbanes-Oxley Act), identyfikacja i zarządzanie wąskimi gardłami,<br />
etc. Zatem w jednostkach tych zagadnienie kontroli dotyczy przede wszystkim działalności<br />
ekonomiczno-finansowej.<br />
W jednostkach Lasów Państwowych działalność ekonomiczno-finansowa stanowi<br />
tylko jeden z 15 działów wyróżnionych w metodyce kontroli kompleksowej. W załączniku<br />
do zarządzenia nr 38/2008 dyrektora generalnego Lasów Państwowych „Zasady<br />
funkcjonowania kontroli instytucjonalnej w jednostkach organizacyjnych Lasów Pań-
ROZWIĄZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 71<br />
stwowych” wymieniono 7 celów kontroli. Po ich szczegółowej analizie okazuje się, że<br />
prawie wszystkie sprowadzają się do kategorii prawnych – naruszenia ogólnie przyjętych<br />
regulacji lub zasad współżycia społecznego. Wyjątek stanowi fragment jednego<br />
z nich (cel 4): „… oraz ujawnienie niewykorzystanych rezerw…”. Cel ten, typowo ekonomiczny,<br />
ukierunkowany jest na realizację kontroli ex ante i rzadko bywa bezpośrednim<br />
tematem lub punktem kontroli.<br />
Ujawnienie niewykorzystanych rezerw ma natomiast strategiczne znaczenie dla podejmowania<br />
decyzji w jednostkach sektora prywatnego, wiążąc się wprost z istnieniem<br />
„wąskich gardeł”, czyli obszarów lub punktów w procesie produkcji zmniejszających prędkość<br />
produkcji oraz wstrzymujących część produktów tego obszaru.<br />
Celem niniejszego opracowania jest analiza funkcjonowania kontroli wewnętrznej<br />
realizowanej w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych oraz przedsiębiorstwach<br />
sektora prywatnego. Artykuł jest także próbą znalezienia kompromisu pomiędzy<br />
efektywnym i skutecznym systemem kontroli, a jej deprecjacją opisywaną terminem<br />
„inflacja kontroli”.
72<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Marketingowe i organizacyjne uwarunkowania<br />
handlu drewnem nieprzetworzonym<br />
Marcin Piszczek<br />
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie<br />
Organizacja działań marketingowych na rynku drewna okrągłego, ze względu na<br />
wtórność popytu na drewno wobec popytu na wykonane z niego wyroby finalne, musi<br />
uwzględniać oczekiwania nabywców tych produktów, jego przetwórców i gospodarstwa<br />
leśnego.<br />
Celem opracowania jest charakterystyka instrumentów marketingowych i organizacji<br />
sprzedaży na rynku drewna nieprzetworzonego oraz czynników warunkujących<br />
ich wdrażanie.<br />
Dla przedstawienia obrazu rynku drzewnego scharakteryzowano oferowane na<br />
nim produkty, zaprezentowano drogi ich kreacji i rozwoju oraz stosowane wobec nich<br />
strategie. Bardzo ważnym elementem rynku jest cena jaką osiąga surowiec drzewny.<br />
Dokonano analizy składowych kształtujących ceny drewna okrągłego. Scharakteryzowano<br />
zjawisko różnicowania cen oraz przedstawiono elastyczność dochodową i cenową<br />
popytu na drewno nieprzetworzone. Istotnym instrumentem marketingowym jest<br />
dystrybucja, która w odniesieniu do wielkogabarytowego drewna nabiera szczególnego<br />
znaczenia. Dokonano analizy: czynników wpływających na proces dystrybucji, kanałów<br />
dystrybucyjnych oraz celów stawianych temu procesowi przez gospodarstwo leśne<br />
i nabywców drewna. Zarysowano możliwości promocji drewna.<br />
Dla pełnej prezentacji organizacji sprzedaży drewna przedstawiono charakterystykę<br />
działań w zakresie zakupu surowca drzewnego. Dokonano analizy procesów decyzyjnych<br />
towarzyszących nabywaniu drewna przez jego przetwórców, koncentrując się<br />
na potrzebach, wpływających na tworzenie kryteriów, warunkujących selekcję wariantu<br />
optymalnego przez nabywców. Procesy decyzyjne są ściśle powiązane z negocjacjami<br />
prowadzonymi w procesie sprzedaży drewna. Przedstawiono czynniki pozwalające na<br />
kształtowanie i utrzymywanie przewagi negocjacyjnej, umożliwiającej wpływ na wybór<br />
składników procesu wymiany. Kolejnym, ważnym, scharakteryzowanym zjawiskiem<br />
obecnym na rynku drzewnym są procesy konkurencyjne. Omówiono działania prowadzące<br />
do powstawania – korzystnych dla gospodarstwa leśnego – procesów konkurencyjnych,<br />
pomiędzy nabywcami drewna oraz sposoby unikania konkurencji pomiędzy<br />
jego producentami. Na zakończenie przedstawiono drogi stymulacji popytu na rynku<br />
drzewnym.<br />
W podsumowaniu stwierdzono, że ważnym zagrożeniem dla wielkości obrotów na<br />
rynku surowca drzewnego jest proces jego substytucji. Z perspektywy gospodarstwa<br />
leśnego niebezpieczna jest także możliwość postępowania integracji pionowej sektora
ROZWIĄZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 73<br />
leśno-drzewnego. Dla osiągania lepszych wyników w sprzedaży należy intensyfikować<br />
działania marketingowe w celu tworzenia trwałej przewagi negocjacyjnej nad nabywcami<br />
i podejmować działania zmierzające do zmniejszania oddziaływania procesów<br />
konkurencyjnych między wytwórcami drewna.
74<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
Ocena wewnętrznej przewagi komparatywnej<br />
w międzynarodowym handlu drewnem<br />
wybranych krajów europejskich<br />
Krzysztof Adamowicz<br />
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu<br />
Teoria przewagi komparatywnej opiera się na założeniu, że wymiana międzynarodowa<br />
może być korzystna dla różnych partnerów także w sytuacji, gdy jeden z partnerów<br />
wytwarza większość towarów taniej niż drugi. Do uzyskania korzyści z handlu międzynarodowego<br />
wystarczy bowiem istnienie względnych różnic w kosztach wytwarzania<br />
(wydajności produkcji) w różnych krajach. Z uwagi na zmiany zachodzące na<br />
rynku drzewnym, wydaje się konieczne prowadzenie badań z zakresu konkurencyjności<br />
obejmującej m.in. porównanie międzynarodowych uwarunkowań handlowych.<br />
W opracowaniu dokonano analizy miąższościowych i finansowych zmian importu<br />
i eksportu grubizny drzewnej w latach 2001– 2007 w wybranych krajach europejskich<br />
( Austria, Belgia, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Łotwa, Niemcy, Norwegia,<br />
Polska, Portugalia, Republika Czeska, Rosja, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja,<br />
Węgry). Na podstawie badań określono rolę poszczególnych państw w kreowaniu<br />
rynku drzewnego w Europie oraz wskazano te, które posiadały przewagę komparatywną.<br />
W latach 2001– 2007 z analizowanych krajów wyeksportowano łącznie<br />
480 112 tys. m 3 grubizny drzewnej, a zaimportowano 360 435 tys. m 3 . Należy zwrócić<br />
uwagę na dominującą rolę eksportu drewna z Rosji, który stanowił przeszło 62%<br />
całkowitego eksportu z rozpatrywanych krajów europejskich. Zaobserwowano wyraźną<br />
dysproporcję między rosyjskim eksportem drewna, a eksportem grubizny drzewnej<br />
z pozostałych analizowanych państw. Drugim krajem pod względem wielkości wyeksportowanego<br />
drewna (41348 tys. m 3 ) były Niemcy. Eksport niemieckiej grubizny drzewnej<br />
stanowił zaledwie 9% całkowitego eksportu i ok. 14% eksportu rosyjskiego.<br />
W latach 2001– 2007 największym importerem drewna była Finlandia<br />
(94 979 tys. m 3 ). Import grubizny drzewnej przez fińskie przedsiębiorstwa przemysłu<br />
drzewnego stanowił 30% całkowitego, rozpatrywanego importu drewna. Należy zwrócić<br />
uwagę, iż importowa przewaga Finlandii nad innymi rozpatrywanymi krajami jest<br />
znacznie mniejsza niż przewaga eksportowa Rosji.<br />
Na podstawie wykonanych badań dotyczących oceny wewnętrznej przewagi<br />
komparatywnej w międzynarodowym handlu drewnem wszystkich analizowanych<br />
krajów stwierdzono przewagę eksportową tych krajów (CR k =1,09). Z uwagi na dominujący<br />
wpływ jednego państwa (Rosji) na wielkość eksportu drewna, wykonano su-
ROZWIĄZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 75<br />
maryczną analizę wskaźnika CR k dla wszystkich rozpatrywanych krajów poza Rosją.<br />
Uzyskane wyniki były zgoła odmienne, ponieważ wskaźnik przewagi komparatywnej<br />
wyniósł 0,29.<br />
Drugi etap badań obejmował analizę finansową międzynarodowego handlu drewnem.<br />
W całym badanym okresie finansowa wielkość eksportu drewna w analizowanych<br />
państwach wynosiła ok. 33 983 mln USD, co stanowiło 64% całkowitego europejskiego<br />
eksportu grubizny drzewnej. W poszczególnych latach roczne wartości analizowanego<br />
eksportu drewna oscylowały w granicach od 3262,4 mln USD w 2002 r. do<br />
7891,6 mln USD w roku 2007.<br />
W ujęciu finansowym dominującą rolę w kształtowaniu europejskiego eksportu<br />
miał eksport drewna z Rosji. W rozpatrywanym okresie wielkość rosyjskiego eksportu<br />
wynosiła 17 777 mln USD, co stanowiło 52% całkowitego rozpatrywanego eksportu..<br />
Biorąc pod uwagę szacunkowe dane z całej Europy, przeciętny eksport rosyjskiego<br />
drewna wynosił 34% całkowitego europejskiego eksportu grubizny drzewnej. Spośród<br />
rozpatrywanych państw najmniejszy udział, poniżej 1%, w eksporcie europejskiego<br />
drewna miały Hiszpania, Luksemburg, Norwegia i Słowenia.<br />
Wielkość rosyjskiego eksportu w okresie objętym badaniami wahała się w granicach<br />
od 1651,8 mln USD w 2002 r. do 4142,4 mln $USD w roku 2007. Wówczas<br />
dwukrotnie odnotowano spadek udziału eksportu rosyjskiego drewna w porównaniu<br />
z całkowitym eksportem w Europie. Rozpatrując cały okres, stwierdzono jednak wyraźny<br />
trend wzrostowy udziału eksportu rosyjskiego drewna w całkowitym europejskim<br />
eksporcie grubizny surowca drzewnego.<br />
Finansowa wielkość importu drewna w analizowanych państwach wynosiła<br />
ok. 28 598,2 mln USD, co stanowiło 95% całkowitego (30 131,8 mln USD) europejskiego<br />
eksportu grubizny drzewnej. W poszczególnych latach roczny import<br />
drewna oscylował w granicach od 3159,8 mln USD w 2002 r. do 6301,1 mln USD<br />
w roku 2007.<br />
W ujęciu finansowym dominującą rolę w kształtowaniu europejskiego importu<br />
miał import drewna przez Finlandię (4758 mln USD), Austrię (4046 mln USD) i Włochy<br />
(3686 mln USD). Na uwagę zasługuje fakt, że struktura wartościowa trzech dominujących<br />
pod względem importu drewna państw odpowiada strukturze ilościowej.<br />
W ujęciu względnym finansowa wielkość importu grubizny drzewnej przez Finlandie,<br />
stanowiła 15,79% importu europejskiego (16,64% w analizowanej grupie). Austriacki<br />
import drewna stanowił 13,43% (14,15% w grupie), a włoski 12,23% (12,83% w grupie)<br />
europejskiego importu drewna. Próg 10% udziału przekroczył również import drewna<br />
do Szwecji (10,83% w Europie i 11,41% w grupie).<br />
Stwierdzono, podobnie jak w przypadku analizy miąższościowej, przewagę eksportową<br />
tych krajów (CR k =1,31). Z uwagi na dominujący wpływ jednego państwa (Rosji)<br />
na wielkość eksportu drewna wykonano sumaryczną analizę wskaźnika CR k dla<br />
wszystkich rozpatrywanych krajów poza Rosją. Uzyskany wynik był odmienny, ponieważ<br />
wielkość wskaźnika przewagi komparatywnej wyniosła 0,58.<br />
Spośród rozpatrywanych państw 8 zaliczono do krajów posiadających przewagę<br />
eksportową, jedno neutralne (Francja), gdzie eksport równoważył import, a pozostałe<br />
do krajów nieposiadających przewagi komparatywnej. Do państw charakteryzujących
76<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
się przewagą eksportową grubizny drzewnej zaliczono Estonię, Łotwę, Niemcy, Portugalię,<br />
Republikę Czeską, Rosję, Szwajcarię i Węgry.<br />
W odróżnieniu do analiz miąższościowych w ujęciu finansowym eksportowa przewaga<br />
komparatywna ulegała zmianie w takich państwach, jak Estonia, Francja, Niemcy,<br />
Polska, Portugalia i Słowenia.
ROZWIĄZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 77<br />
Uwarunkowania prawne zrzeszeń<br />
prywatnych właścicieli lasów<br />
Marek Geszprych<br />
Ministerstwo Środowiska<br />
W Polsce sukcesywnie wzrasta udział lasów prywatnych w ogólnej powierzchni leśnej.<br />
Tym niemniej, grunty leśne należące do osób fizycznych mają bardzo niekorzystną<br />
konfigurację przestrzenną, przejawiającą się w dużym rozdrobnieniu powierzchni<br />
indywidualnych gospodarstw leśnych 1 . Praktycznie jedynym sposobem na likwidację<br />
istniejących niekorzystnych uwarunkowań powierzchniowych, nie licząc trudnych do<br />
przeprowadzenia postępowań scaleniowych, jest prowadzenie zbiorowej gospodarki<br />
leśnej w ramach działalności zrzeszeń leśnych.<br />
Obecnie funkcjonującymi w Polsce formami zrzeszeń leśnych są stowarzyszenia<br />
właścicieli lasów prywatnych 2 , spółki do zagospodarowania wspólnot gruntowych<br />
oraz spółdzielnie rolno-produkcyjne użytkujące grunty leśne. W celu zwiększenia<br />
efektywności gospodarki leśnej prowadzonej przez zrzeszenia leśne, utworzono<br />
ogólnopolską organizację o nazwie Polski Związek Zrzeszeń Leśnych, z siedzibą<br />
w Sękocinie Starym.<br />
Konstrukcja prawna Związku umożliwia przystępowanie do jego struktur różnych<br />
organizacji działających w sferze <strong>leśnictwa</strong> niepaństwowego legitymujących się osobowością<br />
prawną. Zważywszy powyższe, pożądane jest, aby do Związku przystąpiły<br />
wszystkie działające w Polsce stowarzyszenia prywatnych właścicieli lasów, spółki do<br />
zagospodarowania wspólnot gruntowych oraz spółdzielnie rolno-produkcyjne użytkujące<br />
grunty leśne. Istnienie w ramach Związku różnych organizacji zajmujących się<br />
problematyką leśną prywatnych gospodarstw leśnych pozwoli na wzmocnienie skuteczności<br />
działania poszczególnych zrzeszeń w stosunku do działań podejmowanych<br />
przez pojedyncze organizacje.<br />
Dzięki Związkowi użytkownicy prywatnych gruntów leśnych będą mogli konsultować<br />
zmiany prawa krajowego dotyczącego ich sfery działalności. Działalność Związku<br />
powinna przyczynić się do zwiększenia dochodów z użytkowania lasów, wprowadzenia<br />
jednolitego systemu certyfikacji za pozyskane drewno, rozszerzenia możliwości prowadzenia<br />
własnej działalności szkółkarskiej, zwiększenia możliwości pozyskania dodat-<br />
1 Szerzej Gołos P., Analiza prywatnych gospodarstw rolno-leśnych i leśnych w Polsce – projekt sieci gospodarstw<br />
testowych. Warszawa 2006, s. 20.<br />
2 Obecnie w Polsce funkcjonuje 13. stowarzyszeń właścicieli lasów prywatnych: zawojskie, gorczańskie,<br />
słopnickie, wielickie, włościańskie (z siedzibą w Bukowsku), regionalne (z siedzibą w Radomiu), niebyleckie, buskie,<br />
jędrzejowskie, nadmorskie (z siedzibą w Lęborku), sidzińskie (Inicjatywa Społeczna w Sidzinie), kołobrzeskie<br />
oraz podlaskie [źródło: badania własne].
78<br />
WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKONOMIKI LEŚNICTWA<br />
kowych środków z UE oraz korzystania z szerokiej gamy doradztwa specjalistycznego<br />
i usługowego.<br />
Tym niemniej, dla efektywnej działalności Polskiego Związku Zrzeszeń Leśnych<br />
konieczne będzie przeprowadzenie zmian dotyczących:<br />
– uregulowania w prawie powszechnie obowiązującym (ustawa i rozporządzenie)<br />
mechanizmów finansowania Związku,<br />
– wprowadzenia regulacji prawnych dotyczących organizatorskiej działalności państwa<br />
przy tworzeniu zrzeszeń leśnych oraz rozwiązań systemowych zapewniających<br />
racjonalne wsparcie gospodarki leśnej w indywidualnych gospodarstwach<br />
leśnych, zwłaszcza w kontekście realizacji funkcji ekologicznych i społecznych,<br />
– poszukiwania nowych form prawnych realizujących zadania publiczne w leśnictwie<br />
niepaństwowym; należy rozważyć uaktywnienie w tym zakresie spółdzielni produkcyjnych,<br />
oraz tworzenie nowych form organizacyjnych, takich jak przedsiębiorstwa<br />
społeczne i środowiskowe organizacje partnerstwa publiczno-prywatnego 1 ,<br />
– rozważenia możliwości przystąpienia Związku do struktur Europejskiej Federacji<br />
Lasów Prywatnych tzw. CEPF 2 ,<br />
– umocowania ministra właściwego do spraw <strong>leśnictwa</strong> do prowadzenia działań nadzorczych<br />
nad utworzonym Związkiem. W wielu krajach europejskich, w tym w Estonii<br />
i Republice Czeskiej, minister właściwy do spraw <strong>leśnictwa</strong> sprawuje nadzór<br />
nad krajowym związkiem zrzeszeń leśnych. Należy również pamiętać, że zgodnie<br />
z przepisami polskiej ustawy o Radzie Ministrów, Minister Środowiska (jako minister<br />
właściwy do spraw <strong>leśnictwa</strong>) realizując Politykę Leśną Państwa ustaloną<br />
i przyjętą przez Radę Ministrów zobowiązany jest do współdziałania z samorządem<br />
terytorialnym, organizacjami społecznymi i przedstawicielstwami środowisk<br />
zawodowych i twórczych.<br />
1 Zob. Ura E., Partnerstwo publiczno-prywatne jako prawna forma działania administracji. [w:] Księga<br />
Jubileuszowa prof. dr hab. S. Jędrzejewskiego. Toruń 2009, s. 495–507.<br />
2 Europejska Federacja Lasów Prywatnych (Confederation of European Forest Owners − CEPF) z siedzibą<br />
w Brukseli jest organizacją międzynarodową reprezentującą interesy indywidualnych użytkowników gospodarstw<br />
leśnych zrzeszonych w krajowym związku zrzeszeń leśnych. Polska dotychczas, jako jeden z nielicznych<br />
krajów w Unii Europejskiej, nie współtworzy CEPF.
ROZWIĄZANIA ORGANIZACYJNO-FUNKCJONALNE GOSPODARSTWA LEŚNEGO 79<br />
Stan i uwarunkowania rozwoju<br />
zakładów Lasów Państwowych<br />
Janusz Kocel<br />
<strong>Instytut</strong> <strong>Badawczy</strong> Leśnictwa w Sękocinie Starym<br />
Do roku 1989 powoływane były w ramach organizacyjnych Lasów Państwowych jednostki<br />
produkcyjne, których celem było zapewnienie samowystarczalności wykonawczej.<br />
W wyniku wejścia do ustawy o lasach aktów wykonawczych większość z nich<br />
− poddana grze rynkowej − uległa likwidacji lub połączeniu z innymi jednostkami, zaś<br />
nieliczne, po głębokiej restrukturyzacji (głównie redukcji zatrudnienia), funkcjonuje do<br />
dnia dzisiejszego. W okresie analitycznym (w 2009 r.) funkcjonowało 19 zakładów Lasów<br />
Państwowych o zasięgu regionalnym, które są jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi<br />
osobowości prawnej. Zasady funkcjonowania oraz procedury tworzenia,<br />
łączenia, dzielenia i ich likwidacji określają: ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r.,<br />
Statut Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe oraz Zasady gospodarki<br />
finansowej w PGL LP.<br />
W referacie zostaną przedstawione wyniki oceny efektywności funkcjonowania<br />
18 z 19 zakładów Lasów Państwowych o zasięgu regionalnym. Wszechstronną ocenę<br />
działalności zakładów Lasów Państwowych oraz określenie potencjalnych możliwości<br />
podjęcia działalności poprawiającej ich efektywność ekonomiczną oparto na<br />
konstrukcji typowego biznes planu. Utworzono pięć grup zakładów Lasów Państwowych<br />
o zasięgu regionalnym. Kryteriami klasyfikacji zakładów Lasów Państwowych<br />
była nadwyżkowość finansowa zakładu oraz stopień realizacji działalności niezbędnej<br />
do funkcjonowania Lasów Państwowych. Przy klasyfikowaniu zakładów uwzględniono<br />
również wyniki analizy sytuacji ekonomiczno-finansowej oraz przedstawione przez<br />
ich kierownictwo zamierzenia krótko- i długoterminowe (strategiczne). Określono grupy<br />
zakładów mające dla Lasów Państwowych znaczenie strategiczne oraz te, które zmuszone<br />
są podjąć działania poprawiające efektywność ekonomiczną, aby nadal mogły<br />
funkcjonować w strukturze organizacyjnej Lasów Państwowych.
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI