15.06.2013 Views

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti ...

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti ...

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

avtoris stili daculia<br />

<strong>ivane</strong> <strong>javaxiSvilis</strong> <strong>saxelobis</strong> <strong>Tbilisis</strong> <strong>saxelmwifo</strong> <strong>universiteti</strong><br />

humanitarul mecnierebaTa fakulteti<br />

klasikuri filologia da siZveleTmcodneoba<br />

maia danelia<br />

kavkasiuri Tematika da kavkasiasTan dakavSirebuli personaJebi<br />

valerius flakusis `argonavtikaSi~<br />

filologiis doqtoris (Ph.D.) akademiuri xarisxis<br />

mosapoveblad warmodgenili<br />

d i s e r t a c i a<br />

samecniero xelmZRvaneli: sruli profesori rismag gordeziani<br />

Tbilisi<br />

2011


sarCevi<br />

Sesavali___________________________________________________________4<br />

I. tradicia da novatoroba_________________________________________12<br />

1. flakusi da misi winamorbedebi____________________________________15<br />

2. flakusi da apolonios rodoseli_________________________________23<br />

3 axali koncefcia – iupiteris samyaros gegma ______________________ 48<br />

4. epizodTa ganvrcobis zogierTi aspeqti_____________________________54<br />

4.1 iasonis mSoblebis sikvdili____________________________________-54<br />

4.2. hesiones ganTavisufleba_______________________________________-60<br />

4.3. herkulesis mier promeTes ganTavisufleba_______________________-64<br />

II. kavkasiasTan dakavSirebuli epizodebis ganvrcoba_________________-69<br />

1. skviTebisa da kolxebis omi_______________________________________94<br />

2. omis TemasTan dakavSirebuli zogierTi pasaJis<br />

interpretaciisaTvis ______________________________________________105<br />

2.1 gesanderi da iazigebis adaTi___________________________________106<br />

2.2. ariasmenusis danawevreba_______________________________________112<br />

2.3. stirusis sikvdili____________________________________________115<br />

3. kolxebis warmomavloba cunabula gentis Colchidos_______________________-117<br />

4. konfliqtSi monawile tomebi ____________________________________122<br />

4.1. Crd. SavizRvispireTis tomebi _________________________________-124<br />

4.2. sxvadasxva warmomavlobis Crdilo da das. SavizRvispireTis<br />

tomebi _________________________________________________________128<br />

4.3. Crd. kavkasieli tomebi________________________________________-132<br />

4.4. kaspiispireTis tomebi_________________________________________-135<br />

4.5. aRmosavluri warmomavlobis tomebi ____________________________136<br />

4.6. flakusis mier gamogonili tomebi______________________________139<br />

III. kavkasiasTan dakavSirebuli personaJebis klasifikacia____________141<br />

1. miTologiur tradiciaSi cnobili personaJebi______________________141<br />

1.1. aqtiurad moqmedi figurebi_____________________________________142<br />

1.2. epizodurad moqmedi personaJebi _______________________________162<br />

1.3. naklebad aqtiuri figurebi_________________________________-___166<br />

2. naklebad cnobili personaJebi ___________________________________167<br />

3. miTologiuri tradiciisaTvis ucnobi personaJebi __________________173<br />

2


3.1. statistebi __________________________________________________-181<br />

3.2. elementarulad eqsponirebuli personaJebi______________________-184<br />

3.3. meorexarisxovani personaJebi___________________________________194<br />

IV. kavkasiasTan dakavSirebuli personaJebis saxeldebis<br />

principebi_________________________________________________________198<br />

1. lemnoseli personaJebis saxelebi__________________________________-198<br />

2. kizikieli personaJebis saxelebi___________________________________199<br />

3. kavkasiasTan dakavSirebuli personaJebis saxelebi___________________-202<br />

3.1. e. w. metyveli saxelebi_________________________________________-203<br />

3.2. antikur avtorebTan dadasturebuli saxelebi____________________-207<br />

3.3. antikuri samyaros onomastikaSi dadasturebuli<br />

elementebis kombinaciiT Seqmnili saxelebi__________________________213<br />

3.4. Trakiuli onomastikuri elementebis kombinaciiT<br />

Seqmnili saxelebi________________________________________________-214<br />

3.5. skviTuri da Crd. SavizRvispireTis onomastikuri<br />

elementebis kombinaciiT Seqmnili saxelebi__________________________-215<br />

3.6. winaaziuri onomastikuri elementebis kombinaciiT<br />

Seqmnili saxelebi________________________________________________-219<br />

3.7. sparsuli onomastikuri elementebis kombinaciiT<br />

Seqmnili saxelebi________________________________________________-221<br />

3.8. egvipturi onomastikuri elementebis kombinaciiT<br />

Seqmnili saxelebi________________________________________________-222<br />

3.9. induri onomastikuri elementebis kombinaciiT<br />

Seqmnili saxelebi________________________________________________-223<br />

3.10. frigiuli onomastikuri elementebis kombinaciiT<br />

Seqmnili saxelebi_________________________________________________223<br />

3.11. parTuli onomastikuri elementebis kombinaciiT<br />

Seqmnili saxelebi________________________________________________-223<br />

3.12. kavkasiur samyarosTan dakavSirebuli saxelebi__________________-224<br />

daskvna __________________________________________________________-230<br />

gamoyenebuli literatura________________________________________-234<br />

danarTi__________________________________________________________244<br />

3


Sesavali<br />

antikur miTebsa da legendebs Soris Tavisi popularobiT da<br />

mxatvruli damuSavebis intensivobiT erT-erTi umniSvnelovanesia argo-<br />

navtebis cikli. mraval nawarmoebs Soris, romelic am ciklis lite-<br />

raturul interpretacias eZRvneba, antikurobaSi Tavisi mniSvnelovani<br />

adgili uWiravs valerius flakusis `argonavtikas~. 1 marTalia, antikur<br />

samyaroSi ar dasturdeba am poemis didi popularoba, mas mxolod<br />

erTgzis moixseniebs kvintilianusi 2 (daaxl. ax. w. 95 w.), magram poemam aS-<br />

karad Tavisi kvali datova evropuli literaturis istoriaSi.<br />

valerius flakusTan dakavSirebuli mravali sakiTxi iwvevs dRes<br />

davas mecnierebaSi. Cven SegviZlia darwmunebiT vTqvaT, rom igi garda-<br />

icvala ax. w. 96 wlamde, 3 ekuTvnoda senatorTa wodebas da Sedioda<br />

qurumTa kolegiaSi quindecimvir sacris faciundis 4 . kolegiis sxva danarCen wev-<br />

rebTan erTad, romlebic apolonis msaxuri qurumebi iyvnen, mas<br />

evaleboda sibilanuri wignebis dacva da ganmarteba; aseve am wignebSi<br />

aRnusxuli sxvadasxva sakulto ritualebze da ucxour kultebze zeda-<br />

mxedveloba. poemaSi SesaZloa gamovavlinoT ramdenime qronologiuri<br />

orientiri: ierusalimis aReba ax. w. 70 wels jer kidev vespasianusis<br />

dros, aseve aRsaniSnavia miniSneba vezuviusis amofrqvevaze, rac 79 w-is<br />

24 agvistos moxda (Val. Flacc. 4. 507-9, Sdr. 3. 208-9).<br />

poema, romlis prototipi aSkarad apolonios rodoselis `argo-<br />

navtika~ unda iyos, moicavs rva simReras, Tumca merve wigni Cvenamde moR-<br />

weulia arasruli saxiT. am sakiTxTan dakavSirebiT mecnierebi or<br />

Tvalsazriss gamoTqvamen: an gangeb ar daasrula flakusma poema an ver<br />

moaswro misi dasruleba. 5<br />

1 2<br />

M. von Albrecht, Geschichte der römischen Literatur, München 1994 , 738-747; M. Fuhrmann, Geschichte der<br />

römischen Literatur, Stuttgart 1999, 308-310.<br />

2<br />

kvintilianusi aRniSnavs: `axlaxan didi danaklisi ganicades valerius flakusis<br />

gardacvalebis gamo~ (Quint. 10, 1, 90).<br />

3<br />

vinaidan kvintilianusi kesius basusis (Caesius Bassus) gardacvalebis Sesaxebac ambobs,<br />

rom es `axlaxan moxda~, Tumca igi ax. w. 79 w. gardaicvala, mkvlevarTa varaudiT,<br />

nakleb damajerebelia, rom flakusis sikvdili 90-ian wlebs ukavSirdebodes.<br />

4<br />

`TxuTmetTa kolegiis wevri, romelic wminda ritualebs asrulebs~: es varaudi<br />

efuZneba poemaSi mocemul informacias: Phoebe, mone, si Cumaeae mihi conscia vatis / stat casta<br />

cortina domo, si laurea digna / fronte viret (1. 5-7).<br />

5<br />

am sakiTxze dawvrilebiT vimsjelebT Cveni naSromis pirvel TavSi: tradicia da<br />

novatoroba.<br />

4


mokled poemis struqtura da Sinaarsi amgvaria:<br />

wigni I: poemis dasawyisSi flakusi Semweobas sTxovs apolons.<br />

moTxrobilia friqsusisa da heles ambavi. peliasi iasons kolxididan<br />

sawmisis Camotanas avalebs. minervas SemweobiT ageben argos. iuno ixmobs<br />

gamorCeul vaJkacebs salaSqrod. pirveli Mmas herkulesi exmaureba, rac<br />

qalRmerTis ukmayofilebas iwvevs. iasoni daiTanxmebs peliasis Zes<br />

akastuss, monawileoba miiRos laSqrobaSi. gamosamSvidobebel Rames or-<br />

fevsi mReris friqsusisa da heles Sesaxeb. iasoni emSvidobeba mSoblebs.<br />

qariSxals amSvidebs neptunusi da argonavtebi toveben iolkoss.<br />

wigni II: mTeli Ramis ganmavlobaSi curvis Semdeg argo miaRwevs<br />

kunZul lemnoss. argonavtebs umaspinZleben lemnoseli qalebi, romel-<br />

Tac TavianTi qmrebi dauxocavT. miniebi manamde rCebian kunZulze, vidre<br />

herkulesi gzis gagrZelebisken ar mouwodebs maT. troasTan herkulesi<br />

aTavisuflebs hesiones. gzaSi argonavtebs hele gamoecxadebaT. male<br />

isini moxvdebian mefe kizikusTan.<br />

wigni III: kizikusis kunZulidan gamgzavrebis Semdeg atexili<br />

qariSxlis gamo argonavtebi, ise rom arc uwyian, isev mis samefoSi<br />

gairiyebian. dolionebsa da argonavtebs Soris RamiT saSineli brZola<br />

imarTeba. sisxlismRvreli Setakebis dros iRupeba mefe kizikusi. mis<br />

samefos miniebi mxolod mogvianebiT cnoben. glovoben daRupulebs,<br />

micvalebulebs marxaven da ganwmendis ritualebs aRasruleben.<br />

dakarguli Tanamgzavris, hilasis saZebnelad wasul herkuless<br />

argonavtebi napirze toveben.<br />

wigni IV: wylis nimfas mier motacebuli hilasis naxva herkuless<br />

amSvidebs. igi axal davalebas iRebs: unda gaaTavisuflos promeTe.<br />

orfevsi umReris argonavtebs. Semdeg isini bebrikebis qveyanaSi mox-<br />

vdebian. poluqsi maT mefes, amikuss krivSi amarcxebs. moTxrobilia ios<br />

Sesaxeb, riTac ganmartebulia bosforosis saxelwodeba. Semdegi gaCereba<br />

argonavtebs finevsTan eliT. boreasis vaJebi gandevnian harpiebs da<br />

misans saSineli frinvelebisagan aTavisufleben. madlierebis niSnad<br />

finevsi winaswarmetyvelebas amcnobs da maT rCeva-darigebas aZlevs. argo<br />

gaivlis simplegadebs da mariandinebis qveyanas miaRwevs.<br />

5


wigni V: argonavtebi did danakliss ganicdian. sicocxles esalmeba<br />

misani idmoni da mesaWe tifisi. sinopeSi argonavtebs sami axali<br />

Tanamgzavri Seemateba. miniebi Cadian kolxidaSi. iuno da minerva TaT-<br />

biroben. aietisaken mimavali iasoni Sexvdeba medeas, romelic Ramiseuli<br />

sizmrebiT aris SeSfoTebuli. kolxi qalwuli iasons aswavlis<br />

sasaxlisken mimaval gzas. aRwerilia solis taZari, romelic mravali<br />

gamosaxulebiT aris Semkuli. aieti ucxoebs guliTadad iRebs, Tumca, mas<br />

Semdeg, rac maTi mosvlis mizezs Seityobs, cdilobs, maT dabrkolebebi<br />

Seuqmnas. oqros sawmisis sanacvlod iasons sTxovs, Zmis winaaRmdeg omSi<br />

daexmaros. marsi, iupiteri da minerva bWoben, Tu vis dauWiron mxari.<br />

wigni VI: marsi miwaze eSveba. kolxidaSi Zmebs Soris omi<br />

mimdinareobs. argonavtebi mefe aietis mxareze ibrZvian. iuno venuss<br />

sTxovs Semweobas, medeas Seayvaros iasoni. iuno medeas qalkiopes saxiT<br />

evlineba da galavnidan masTan erTad adevnebs Tvals iasonis sagmiro<br />

saqmeebs brZolis velze.<br />

wigni VII: aieti iasons axal davalebas aZlevs. man unda<br />

daimorCilos cecxlismfrqveveli xarebi da daamarcxos miwidan aRmoce-<br />

nebuli meomrebi. iuno venuss agzavnis, romelic kirkes saxes miiRebs, da<br />

miuZRvis medeas iasonTan. medeas daxmarebiT iasoni aRasrulebs aietis<br />

davalebas.<br />

wigni VIII: kolxi qalwulis SemweobiT iasoni moipovebs oqros<br />

sawmiss. argonavtebi medeasTan erTad iltvian kolxididan. absirtusis<br />

sardlobiT kolxebi argonavtebs daedevnebian. kunZul pevkeze iasoni da<br />

medea iqorwineben. kolxebi iTxoven medeas ukan dabrunebas. iuno argo-<br />

navtebs kvlav exmareba da saSinel grigals gamoiwvevs. mdevarTa amalaSi<br />

imyofeba medeas xelismTxovneli albaneli stirusic, romelic<br />

qariSxlis gamo zRvaSi iRupeba. iasoni fiqrobs kolxebs gadasces medea.<br />

iasonisa da medeas dialogiT wydeba poema.<br />

Tanamedrove mecnierebaSi eWvs ar iwvevs is garemoeba, rom vale-<br />

rius flakusi iTvaliswinebda rogorc berZnul, aseve romaul wyaroebs,<br />

maT Soris iseTebsac, romelnic ar amuSaveben argonavtikis cikls, razec<br />

ufro qvemoT Sesabamis TavSi gveqneba msjeloba, Tumca ar aris erTiano-<br />

6


a Tavad am nawarmoebis mniSvnelobis, poeturi Rirsebebisa Tu mizan-<br />

dasaxulobis sakiTxebze.<br />

valerius flakuss kiTxulobdnen da afasebdnen ukve antikur epo-<br />

qaSi. sakmarisia, davasaxeloT iseTi avtorebi, rogorebic arian staciusi,<br />

silius italikusi, drakonciusi. flakusis poema citirebulia Sua sauk-<br />

uneebis florilegiebSi. 6 mis Txzulebas icnobdnen XII-XIV ss-is cnobili<br />

mwerlebi: ioseb iskanusi, albertino musato, jefri Coseri, iulius<br />

skaligeri. aqve unda aRvniSnoT, rom avtorTa damokidebuleba flakusi-<br />

sadmi ar iyo erTgvarovani. Tuki mecnierTa erTi nawili (leonardo<br />

bruni, karl biuxneri, vilamovic-molendorfi) 7 sakmaod kritikulad iyo<br />

ganwyobili am poemis mimarT, ufro pozitiuri iyo skaligeri, 8 aseve<br />

peter burmani, eneas silvius pikolomini, rom araferi vTqvaT italiel<br />

humanistze jambatista pioze (daaxl. 1460-1540); man ara mxolod gamosca<br />

valerius flakusis teqsti da Seadgina komentarebi, aramed dawera misi<br />

vita da e. w. damateba, sadac, apolonios rodoselze dayrdnobiT, moT-<br />

xrobilia flakusis poemis savaraudo dasasruli (Bologna, H. de Benedictis<br />

1519). 9 Tanamedrove literaturaTmcodneebidan usaTuod unda vaxsenoT<br />

mixael fon albrexti, romelic flakusis poemas `epikuri teqnikis~<br />

triumfad miiCnevs. 10<br />

zogierTi mecnieri poemis pozitiurad Sefasebis safuZvelze ufro<br />

Sors midis da miiCnevs, rom valerius flakusis poemiT sruldeba<br />

antikurobaSi argonavtebis Tqmulebis damuSavebis daskvniTi etapi. 11 p.<br />

dregeri argonavtTa Tqmulebis damuSavebis oTx ZiriTad versias gamo-<br />

yofs. pirobiTad, dayofis principi, am SemTxvevaSi, iTvaliswinebs Semdeg<br />

garemoebas, Tu kerZod romel RmerTs (an qalRmerTs) aqvs wamyvani fun-<br />

qcia nawarmoebis siuJetis ganviTarebaSi. Sesabamisad, am princips,<br />

germaneli mecnieris gaTvaliswinebiT, SeiZleba vuwodoT qeo;~ ai[tio~-is<br />

6<br />

B. L. Ullman, Valerius Flaccus in the mediaeval Florilegia, CPh 26, 1931, 21-30; W. W. Ehlers, Untersuchungen<br />

zur handschriftlichen Überlieferung der Argonautica des C. Valerius Flaccus, Zetemata 52, München 1970, 108.<br />

7<br />

U. v. Wilamowitz-Mölendorff, Hellenistische Dichtung II, Berlin 1924, 165.<br />

8<br />

Julius Caesar Scaliger, Poetices libri septem. Ad Sylvium filium, Lyon 1561, 323.<br />

9<br />

J. Rieker, Das Supplement des Johannes Baptista Pius Bononiensis zu den Argonautica des Valerius Flaccus. Ratis<br />

omnia vincet, München 1998, 357-363.<br />

10 2<br />

M. von Albrecht, Geschichte der römischen Literatur, München 1994 , 739.<br />

11<br />

P. Dräger, Argo pasimelousa. Der Argonautenmythos in der griechischen und römischen Literatur, Palingenesia<br />

43, Stuttgart 1993, 6.<br />

7


principi. aqedan gamomdinare, homerosamdeli mwerlis mier damuSavebuli<br />

pirveli versiis RerZs qmnida heras SiSi (ÆArcomenov" seqen, ÓHrh), kerZod<br />

is, rom peliass poseidonis kultis TayvaniscemiTa da gaZlierebiT ar<br />

SeezRuda heras kulti. iasonis mimarT heras keTilganwyoba swored amiT<br />

iyo motivirebuli. meore versiaSi, pindarosis IV piTiur odaSi, wamyvani<br />

funqcia eWira apolonis nebas (ÆArcomeno;" seu`, ÆAppovlwn); pindarosTan<br />

sakmaod sruli saxiT aris gadmocemuli argonavtTa Tqmulebis epizo-<br />

debi, magram ramdenadac oda kirenel gmirs, arkesilaoss eZRvneba,<br />

romelmac gaimarjva etliT srbolaSi Zv. w. 462 wels, Sesabamisad, mini-<br />

ebis Tqmulebac qalaq kirenes daarsebis konteqstSi iyo moqceuli. mesame<br />

versiis, apolonios rodoselis epikuri nawarmoebis sayrdeni uzenaesi<br />

RmerTis, zevsis neba unda yofiliyo (ÆArcomeno;" seu`, Zeuv~). imis gamo, rom<br />

friqsosis mizeziT oqros sawmisi kolxidaSi aRmoCnda, zevss Seryvnilad<br />

miaCnda berZnuli adaT-wesebi. amdenad, miniebs marTebdaT oqros sawmisis<br />

kvlav eladaSi dabruneba, riTac kompensirdeboda warsulSi Cadenili<br />

mkrexeloba. meoTxe versiis, valerius flakusis eposis RerZs<br />

warmoadgenda iupiteris survili (Iuppiter, incipiens abs te), bolo moeRo ada-<br />

mianTa qveynad gamefebuli usaqmurobisaTvis. Sesabamisad, eposSi vale-<br />

rius flakusi romaelTa msoflio batonebad qcevis ideas aviTarebs.<br />

rodesac argonavtTa Tqmulebis versiebze vsaubrobT, unda<br />

gaviTvaliswinoT, Tu romel epoqas miekuTvneba esa Tu is konkretuli<br />

mwerali, romelic argonavtebis miTis damuSavebas kidebs xels. erTi<br />

mxriv, igi SezRudulia tradiciulad cnobili miTiT, meore mxriv,<br />

Tanadrouli tendenciebiT, romlebic Tavisda uneburad pouloben<br />

asaxvas mxatvrulad damuSavebul poetur qmnilebebSi. Sesabamisad, esa<br />

Tu is mwerali Tavs uflebas aZlevs, met-naklebad Tavisufali iyos<br />

Temis interpretaciisas, Tumca, mainc garkveulwilad SezRudulia, rad-<br />

gan radikalurad ver daSordeba tradiciul Tqmulebas. am sakiTxTan<br />

dakavSirebiT savsebiT viziarebT r. gordezianis mier gamoTqmul<br />

Tvalsazriss: `faqtobrivad, ufro sxvadasxva epoqis mweralTa mier miTis<br />

aqtualizebis doneebTan gvaqvs saqme, vidre argonavtikis, rogorc tradi-<br />

ciul ambavTa sistemis, versiebTan. am TvalsazrisiT, yoveli mxatvruli<br />

8


nawarmoebi, romelic miniebis Tqmulebis damuSavebas isaxavda miznad,<br />

faqtobrivad, miTis ramdenadme axal versias SemogvTavazebda~. 12<br />

savsebiT aSkaraa, rom poema ar SeiZleba ganvixiloT misi Seqmnis<br />

epoqisgan mowyvetiT, rogorc droidan da sivrcidan amovardnili poe-<br />

turi nawarmoebi. ufro metic, flakusi araerTgzis migvaniSnebs im<br />

realobebsa Tu orientirebze, romlebic sakmaod daSorebulni arian<br />

gmirTa saukunes da argonavtebis legendarul epoqas. samoqalaqo omebi,<br />

vezuviusis amofrqveva Tavis anabeWds tovebs flakusis poemaze. igi<br />

gatacebiT aRwers tiranebis qedmaRlobas, qveSevrdomTa SiSs, sasikvdi-<br />

lod ganwirulTa siamayes, sastiki tiranis gardacvalebis Sedegad<br />

Seqmnili mZime wnexisagan ganTavisuflebis SegrZnebas.<br />

am TvalsazrisiT valerius flakusis poema Zireulad gansxvavdeba<br />

apolonios rodoselis poemisagan, romelSic ar gvaqvs amgvari miniSne-<br />

bebi mis Tanamedrove Tu winamorbed istoriul pirebsa Tu movlenebze.<br />

Sesabamisad, SeiZleba iTqvas, rom valerius flakusis poema gacilebiT<br />

ufro ideologizebulia, vidre apolonios rodoselisa. es gamoixateba,<br />

garda CamoTvlili faqtorebisa, aseve religiis sakmaod mniSvnelovani<br />

roliT am poemaSi da iupiterze orientirebuli ideologiiT.<br />

Sesabamisad, SeiZleba vTqvaT, rom valerius flakusi axdens tradiciuli<br />

miTologiuri informaciis sruliad Segnebul aqtualizacias da, faqto-<br />

brivad, argonavtebis Temas ayenebs romauli imperiis interesebis samsa-<br />

xurSi. rogorc Cans, misi poema exmianeba romaelTa gazrdil interess<br />

aRmosavleTis qveynebisa da maT Soris aRm. SavizRvispireTis regionis<br />

mimarT, rac gansakuTrebiT aqtualuri xdeba miTridatesis omebisa da<br />

pompeusis laSqrobebis Semdeg. apianosis gadmocemiT, pompeiusi imdenad<br />

iyo dainteresebuli argonavtebis TqmulebiT, rom Tavi mianeba miTridat-<br />

esis devnas da miniebis nakvalevis monaxulebas Seudga: Ð d Pomp»ioj aÙtÕn<br />

eÙqÝj m n pˆ tÍ fugÍ mšcri KÒlcwn d…wxe, met¦ d toÝj KÒlcouj oÙdamoà dÒxaj<br />

aÙtÕn oÜte tÕn PÒnton oÜte t¾n Maiètida l…mnhn perieleÚsesqai oÙd meg£loij œti<br />

pr£gmasin gceir»sein kpesÒnta, toÝj KÒlcouj pÇei kaq' ƒstor…an tÁj 'Argonautîn<br />

kaˆ DioskoÚrwn kaˆ `Hraklšouj pidhm…aj, tÕ p£qoj m£lista „de‹n qšlwn, Ö Promhqe‹<br />

fasi genšsqai perˆ tÕ KaÚkason Ôroj. crusoforoàsi d' k toà Kauk£sou phgaˆ pollaˆ<br />

12 r. gordeziani, argonavtebi. berZnuli miTebis samyaro, Tbilisi 1999, 136.<br />

9


yÁgma ¢fanšj· kaˆ oƒ per…oikoi, kódia tiqšntej j tÕ ·eàma baqÚmalla, tÕ yÁgma<br />

niscÒmenon aÙto‹j klšgousi. kaˆ toioàton Ãn ‡swj kaˆ tÕ crusÒmallon A„»tou dšroj.<br />

tÕn oân Pomp»ion pˆ tÍ ƒstor…v ¢niÒnta oƒ m n ¥lloi paršpempon, Ósa œqnh ge…tona<br />

(Ap. Mithr. 13). 13 aqedan gamomdinare, valerius flakusisaTvis tradiciuli<br />

gmirebi da simboloebi ramdenadme axal mniSvnelobas iZenen da cnobil<br />

siuJetur elementebs axal azrs aniWeben. es flakusTanac SeigrZnoba:<br />

misTvis oqros sawmisi imdenad mniSvnelovani ar aris, ramdenadac<br />

sazRvao gzis gaxsna; unda aRiniSnos, rom amis xarjze poemaSi icvleba<br />

aqcentebi da poeturi brwyinvalebac ki im partiebisa, romelic<br />

apoloniosTan ase gvxiblavs. rasakvirvelia, am viTarebaSi valerius<br />

flakusisaTvis SeumCneveli ar rCeba is, rom apolonios rodoselTan<br />

iasoni erTgvarad antigmiris elfers atarebs, radgan, faqtobrivad, misi<br />

yvela sagmiro saqme sxvisi daxmarebiT aResruleba; poeti cdilobs, mas<br />

gmiris statusi daubrunos. amisaTvis, bunebrivia, igi ver daisaxavda<br />

miznad apolonios rodoselTan gadmocemuli siuJeturi elementebis<br />

mkveTrad Secvlas; mas esaWiroeboda axali epizodebis Semotana; aseve<br />

apolonios rodoselis paTosis, rac SeiZleba mecnieruli sizustiT<br />

aRewera argonavtebis marSruti, ramdenadme ganeleba. amisaTvis valerius<br />

flakuss kolxidis epizodSi, iq, sadac mTliani ZaliT unda moxdes<br />

iasonis gmirobis eqsponireba, Semoaqvs vrceli ambavi kolxidaSi<br />

warmoebuli e. w. samoqalaqo omisa. bunebrivia, am omis CarTvas<br />

esaWiroeboda Sesabamisi anturaJi sxvadasxva gmiris da siuJeturi<br />

elementisa. es ki svams kiTxvas, ra asazrdoebda aseT SemTxvevaSi<br />

valerius flakusis fantazias: garkveuli realobebi Tu mxolod<br />

warmosaxvis TamaSi.<br />

Tuki valerius flakusTan dakavSirebuli problematikis kvlevas<br />

msoflio klasikur filologiaSi sakmaod did yuradRebas aqceven, qar-<br />

Tul mecnierebaSi am mimarTulebiT SedarebiT naklebi interesi SeiniS-<br />

13 `pompeiusma mswrafl misdia miTridatess, gaqceuls, kolxebamde, xolo kolxebis<br />

Semdeg ki ifiqra, rom igi verc pontoss Semouvlis da verc meotisis tbas da gaZevebuls<br />

arc didi saqmeebis wamowyeba SeeZlebao. Semdeg man moiara argonavtTa Tqmulebis<br />

kolxebi. dioskurebisa da herakles aq yofnis ambebis Sesatyobad da gansakuTrebiT ki<br />

undoda enaxa tanjvis adgilebi, radgan ambobdnen, promeTe kavkasionis mTaze iyo<br />

mijaWvulio. kavkasionidan momdinare mraval nakaduls uCinari oqros qviSa Camoaqvs.<br />

adgilobrivi mcxovreblebi mdinareSi sqelmatylian cxvris tyavebs aTavseben da agroveben<br />

qviSas, romelic am tyavebze rCeba. albaT, amgvarive iyo aietis oqros sawmisic~.<br />

10


neba. aq unda aRvniSnoT akaki uruSaZis naSromi `Zveli kolxeTi argonav-<br />

tebis TqmulebaSi~. enciklopediaSi Caucasus antiquus warmodgenilia kavka-<br />

siasTan dakavSirebuli flakusis mniSvnelovani cnobebi. sakmaod didi<br />

adgili uWiravs misi Semoqmedebis Seswavlas c. gigauris kvlevebSi. Cveni<br />

azriT, qarTvel mecnierTa naSromebSi naklebi yuradReba eqceva imas, Tu<br />

ra principebiT axdens valerius flakusi kavkasiasTan dakavSirebuli<br />

informaciis saocar ganvrcobas da am mizniT axali siuJeturi element-<br />

is, kavkasieli tomis Tu personaJis Semoyvanas.<br />

Cveni naSromis mizania imis kvleva, Tu rogor axerxebs valerius<br />

flakusi kavkasiaSi momxdar ambebs mianiWos istoriuli sandooba da<br />

Seqmnas e. w. fsevdo-istoria im movlenebisa, rasac argonavtebis ciklis<br />

moqmedebis manZilze unda hqonoda adgili.<br />

Sesabamisad, Cveni amocanaa, gamovikvlioT:<br />

1) mTeli is informacia, rac valerius flakusTan kavkasias,<br />

kavkasiel xalxebsa da personaJebs exeba, metwilad imaze yuradRebis<br />

gamaxvilebiT, rac mas apolonios rodoselisgan ganasxvavebs.<br />

2) rogoria poetis fantaziis safuZvelze aRmocenebuli infor-<br />

maciis sandooba kavkasiisa da misi mezobeli tomebis eqsponirebisas.<br />

3) ra principiT Semohyavs valerius flakuss argonavtebis laSqro-<br />

basTan dakavSirebuli miTologiuri tradiciisaTvis ucnobi uamravi<br />

axali gmiri da rogor axdens maT saxeldebas.<br />

11


I. tradicia da novatoroba<br />

antikur literaturaSi didi mniSvneloba aqvs paradigmatuli<br />

nawarmoebebis tradiciuli siuJetebis recipirebas. sakmarisia, gavixse-<br />

noT, rom klasikuri epoqis didi berZeni tragikosebi TavianT tragedi-<br />

ebSi Zalze xSirad amuSaveben ara marto erTsa da imave miTologiur<br />

siuJets, aramed warmatebiT iyeneben am siuJetTa mxatvruli realizaciiT<br />

gamorCeul dramebs, rogorc TavianTi nawarmoebis konstruirebisas<br />

gasaTvaliswinebel mxatvrul modelebs. am mxriv Zalze sainteresoa<br />

TviT romauli literaturis formirebis procesi, romelic, faqtobrivad,<br />

berZnuli prototipebis jer mibaZvis, xolo Semdeg ki Zalze warmate-<br />

buli SemoqmedebiTi aTvisebis safuZvelze Camoyalibda. swored didi<br />

berZnuli literaturis mimarT SemoqmedebiTma midgomam gaxada<br />

SesaZlebeli, rom ukve Zv. w. I saukuneSi romaulma literaturam miaRwia<br />

gacilebiT ufro did simaRleebs, vidre es imave periodis berZnul<br />

literaturaSi SeiniSneba. rasakvirvelia, mimarTebas berZnul literatu-<br />

rasTan hqonda erTmaneTisgan gansxvavebuli formebi. a. m., Tuki vergili-<br />

usi Tavis `eneidaSi~ sruliad sxva siuJetisaTvis erTdroulad homero-<br />

sis orsave poemas exmianeba, senekas `medea~ aSkarad evripides imave<br />

saxelwodebis tragediiT aris mTlianad STagonebuli, Tumca genialuri<br />

romaeli poeti, amis miuxedavad, axerxebs, Seqmnas Tavisi `medea~, romel-<br />

sac msoflio literaturisaTvis evripidesgan gansxvavebuli damouki-<br />

debeli Rirebuleba aqvs. swored es aZlevs literaturaTmcodneebs<br />

SesaZleblobas, imsjelon senekas novatorobaze.<br />

rac Seexeba valerius flakuss, aq sruliad aSkaraa, rom misTvis e.<br />

w. amosaval models apolonios rodoselis `argonavtika~ warmoadgens,<br />

magram, rasakvirvelia, Secdoma iqneboda, gvefiqra, rom flakusi mxolod<br />

am poemisgan miRebuli impulsebiT ifargleba da ar cdilobs, Seinar-<br />

Cunos sakuTari poeturi `Rirseba~. flakusis poemis mkvlevarT araerT-<br />

gzis ucdiaT, eCvenebinaT is, rom flakusi, SesaZloa, zogierT SemTxve-<br />

vaSi gacilebiT ufro met mimarTebas avlendes homerosTan, vergilius-<br />

Tan, ovidiusTan, vidre sakuTriv apolonios rodoselTan da, amasTanave,<br />

gvTavazobdes imgvari poeturi aRmafreniT Seqmnil araerT partias,<br />

romelic mas warmogvidgens rogorc sakmaod individualur, maRali<br />

12


donis poets. rasakvirvelia, rodesac mkvlevarebi msjeloben flakusis<br />

novatorobaze, maT, upirveles yovlisa, mxedvelobaSi aqvT is momentebi,<br />

riTac flakusi hgavs apolonios rodosels an gansxvavdeba misgan.<br />

Cveni azriT, rodesac vmsjelobT imis Sesaxeb, Tu ra aris<br />

tradiciuli da ra novatoruli flakusTan, aucilebelia ori planis<br />

gamoyofa: erTi – misi mimarTeba mTel antikur literaturasTan, romel-<br />

ic mas SeeZlo gaeTvaliswinebina, da meore – sakuTriv apolonios rodo-<br />

selTan. gansakuTrebiT sainteresoa misi mimarTeba romael mwerlebTan,<br />

radgan faqtia, rom laTinur enaze Seqmnili originaluri poema, raoden<br />

davalebulic ar unda iyos igi Tavisi berZnuli prototipisgan, iZulebu-<br />

li iqneba enis, heqsametris gamoyenebis, axali formativebis Tu kompo-<br />

zitebis Seqmnis da a. S. procesSi ufro metad gaiTvaliswinos romauli<br />

literatura. swored amitom, vfiqrobT, umjobesi iqneba, mimarTeba<br />

flakusis winamorbedebTan da mimarTeba saxeldobr apolonios rodo-<br />

selTan erTmaneTisgan ramdenadme gamijnulad ganvixiloT.<br />

magram vidre amas gavakeTebdeT, Zalze mokled gadavavloT Tvali<br />

argonavtikis Temis romaul literaturaSi damuSavebis tradicias. am<br />

Temis SemoqmedebiTad aTvisebaSi vgulisxmobT romauli literaturis<br />

flakusamdel periods, sadac SegviZlia gamovyoT ori etapi: pirveli –<br />

rodesac romaeli mwerlebi ZiriTadad Targmnian argonavtebis ciklis<br />

damamuSavebel nawarmoebebs da meore – rodesac iwyeba ukve am Temis Se-<br />

moqmedebiTad aTvisebis periodi da amis safuZvelze originaluri laTi-<br />

nuri poeturi nawarmoebebis Seqmna.<br />

rogorc aRvniSneT, pirvel etapze ZiriTadad xdeboda berZnuli<br />

prototipebis `Targmna~. argonavtebis ciklidan romaeli dramaturge-<br />

bisaTvis gansakuTrebiT mimzidveli aRmoCnda medeas ambavi da, miuxedavad<br />

imisa, rom amosaval models maTTvis evripides `medea~ warmoadgenda, maT<br />

TavianT tragediebs romauli elferi SesZines. pirveli romaeli mwerali,<br />

romelmac evripides `medea~ gadmoakeTa laTinur enaze, iyo kvintus<br />

eniusi (Zv. w. 239-169). cnobas imis Sesaxeb, rom eniusis tragedia berZnuli<br />

prototipis sityvasityviT Targmans warmoadgenda, ukve ciceronTan<br />

vxvdebiT. miuxedavad amisa, ar SeiZleba ar aRiniSnos is Tavisufali<br />

damokidebuleba, rasac respublikis epoqis mwerlebi zogadad avlenen<br />

13


erZnuli winamorbedebis qmnilebebTan damokidebulebaSi. amas cxadyofs<br />

lucius akciusis (Zv. w. 170-80) `medea~, sadac garkveulwilad asaxva pova<br />

grakxusebis, mariusisa da sulas drois gamoZaxilma: `politikuri ele-<br />

menti da intriga. samoqalaqo areuloba, ajanyeba, marcxi, kvlav aRzeveba,<br />

mefeTa da tiranebis mkvleloba, uzurpatorebis dasja, mxareTa Soris<br />

brZola~ 14 – yvelaferi es mis tragedias udavod romaul elfers sZens.<br />

Zv. w. I s-is satirikossa da epikoss, varon atacinuss laTinurad gadmo-<br />

ukeTebia apolonios rodoselis `argonavtika~, 15 rasac, mcireodeni<br />

nawyvetebis garda, Cvenamde ar mouRwevia. 16<br />

argonavtebis Tqmulebis SemoqmedebiTad damuSavebis etapi romaul<br />

literaturaSi, SeiZleba iTqvas, rom avgustusis epoqidan iwyeba, rasac<br />

cxadyofs ovidiusis (Zv. w. 43 – ax. w. 18) Semoqmedeba. mis `metamor-<br />

fozebSi~ mniSvnelovani adgili uWiravs argonavtebis Tqmulebis mxat-<br />

vrul interpretacias. berZnul originalze dayrdnobiT masve Seuqmnia<br />

tragedia `medea~, romlisganac mxolod fragmentebi SemogvrCa. yvelaze<br />

vrclad argonavtebis Tqmulebis calkeuli siuJeti gadmocemuli aqvs<br />

romael miTografoss – higinuss `fabulebSi~, sadac Tavmoyrilia argo-<br />

navtebis laSqrobamdeli ambebi, TviT laSqroba da medeasa da iasonis<br />

Tavgadasavali korinTosSi. am TvalsazrisiT aseve sainteresoa plinius<br />

ufrosis (ax. w. 23-79) enciklopediuri naSromi Historia naturalis, sadac<br />

vxvdebiT Tqmulebis calkeul siuJetur elements, damowmebulia esa Tu<br />

is personaJi, geografiuli punqti. calke unda gamovyoT Cvenamde sruli<br />

saxiT moRweuli senekas (ax. w. 1-65) tragedia `medea~, romelsac, rogorc<br />

ukve aRvniSneT, medeas saxis mxatvruli interpretaciis TvalsazrisiT<br />

gansakuTrebuli adgili uWiravs msoflio literaturaSi. argonavtebis<br />

Temis SemoqmedebiTad aTvisebis procesi grZeldeba valerius flakusTan,<br />

romelic axerxebs winamorbedis, apolonios rodoselisagan damouki-<br />

debeli mxatvruli Rirebuleba SesZinos Tavis `argonavtikas~.<br />

14 O. Ribbek, Die römische Tragödie im Zeitalter der Republik, Leipzig 1875, 602.<br />

15 P. L. Schmidt, V. Terentius, P. (Atacinus), DNP12/1 Enzyklopädie der Antike, Stuttgart, Weimar 2002, 1144-<br />

1145; M. Schanz, C. Hosius, R. Herzog, P. L. Schmidt, K. Sallmann, Geschichte der römischen Literatur, Bd. 1.<br />

1927, 312. Einleitung in die griechische Philologie, H.-G. Nesselrath (Hrsg.), , Leipzig 1997, 259; c. gigauri,<br />

valerius flakusis `argonavtika~ da cnobebi kolxeTis Sesaxeb, sak. dis. Tbilisi 1969.<br />

16 Quint. 10, 1, 87; Ovid. Amor. 1, 15, 21.<br />

14


Sesabamisad, valerius flakuss Tvalwin hqonda ara marto<br />

apolonios rodoselis `argonavtika~, aramed sakmaod xangrZlivi tradi-<br />

cia am Tqmulebis Tu masTan dakavSirebuli berZnuli nawarmoebebis reci-<br />

pirebisa laTinur literaturaSi. swored amitom, Cven SevecdebiT,<br />

yuradReba gavamaxviloT flakusis araerT wyaroze, romelsac SeeZlo<br />

masze garkveuli gavlena moexdina da, meore mxriv, apolonios rodosel-<br />

ze, romlis scenarsac is arsebiTad mihyveba; Semdgom etapze ganvixilavT<br />

flakusis axal koncefcias, rasac pirobiTad SegviZlia vuwodoT<br />

`iupiteris samyaros gegma~. aseve TvalsaCinoebisaTvis ganvixilavT<br />

ramdenime epizods, sadac ikveTeba flakusis novatoruli midgoma – nak-<br />

lebad cnobili da erTi SexedviT umniSvnelo siuJeturi elementis<br />

ganvrcobiT Seqmnas epizodi, romelic udavod mis poetur ostatobaze<br />

metyvelebs.<br />

1. flakusi da misi winamorbedebi<br />

Tuki davukvirdebiT flakusis mimarTebas ama Tu im avtorTan, romelic<br />

SesaZloa garkveulwilad misi inspiraciis wyaro gamxdariyo, SegviZlia<br />

vTqvaT, rom igi sakmaod kargad icnobs mTel winamaval literaturul<br />

tradicias, a. m., igi mimarTebas gviCvenebs homerosTan, vergiliusTan,<br />

ovidiusTan, senekasTan, lukanusTan. rodesac esa Tu is mwerali cnobil<br />

da ukve mravalgzis damuSavebul Temas kidebs xels, mis winaSe yovel-<br />

Tvis dgas gamowveva, aRematebodes Tavis e. w. models gamomsaxvelobis<br />

ZaliT, aqcentebis dasmiT, gansxvavebuli Txrobis perspeqtivis SeqmniT,<br />

gmirTa moqmedebis motivaciebis SecvliT, individualuri stilisturi<br />

xerxebis da Taviseburi metruli sazomebis gamoyenebiT. Sesabamisad, man<br />

ise unda daamuSavos Tema, rom ara marto warmodgenili istoria Tu<br />

calkeuli epizodi iyos saintereso, aramed TviT warmodgenis stili da<br />

manera. amdenad, cnebebs imitatio da aemulatio didi mniSvneloba aqvs berZnu-<br />

li da romauli literaturis TviTmyofadobis gagebisaTvis. Tu aemulatio<br />

e. w. misabaZi modelis brmad gadmoRebas aRniSnavs, sakmaod farToa<br />

imitatio-s gageba. aq daveyrdnobiT mkvlevar ursula koidelis sqemas, ro-<br />

melsac is imitaciis arsis gansazRvrisas gvTavazobs Tavis klavdianusis<br />

komentarebSi: `gauTviTcnobierebeli ganzraxviT nimuSis gamoyeneba aris<br />

15


eminiscencia, wyaros gamoyeneba gansazRvruli ganzraxviT an magaliTad<br />

interpretaciiT aris miniSneba, xolo kreatiuli formacvaleba aris<br />

damuSaveba~. 17 rasakvirvelia, flakusis poema damokidebulia<br />

literaturul tradiciaze, romelic mas win uswrebda, rogorc siuJe-<br />

turi elementebis, aseve enobrivi formebis TvalsazrisiT, Tumca, Cven<br />

SevecdebiT warmovadginoT, rom is, rac erTi SexedviT SeiZleba mogve-<br />

Cvenos masTan mibaZvad, umeteswilad SemoqmedebiTi interpretaciis maRal<br />

xarisxs gviCvenebs. Tavdapirvelad sakmaod mokled Tvali gavadevnoT im<br />

arsebiT mimarTebebs, rasac flakusi Tavis winamorbed avtorebTan<br />

avlens.<br />

rodesac homerosTan flakusis mimarTebaze vmsjelobT, pirvel<br />

rigSi vgulisxmobT msgavsi motivebis, siuJeturi elementebis da aseve<br />

struqturuli paralelebis arsebobas, aseve mTel rig Sesatyvisobebs<br />

poeturi enis doneze. Tumca, bunebrivia, ramdenadac flakusi laTinurad<br />

qmnis Tavis poemas, enobriv doneze yvelaze met mimarTebas vergiliusTan<br />

gviCvenebs, romelic, Tavis mxriv, homerosisgan aris inspirirebuli, ase<br />

rom saqme gvaqvs garemoebasTan, rasac mecnierebaSi moixsenieben terminiT:<br />

imitatio Virgiliana Homeri. es paradigma garkveulwilad modeli gaxda vergi-<br />

liusis Semdgomdroindeli mwerlebisaTvis, gansakuTrebiT ki maTTvis,<br />

vinc nawarmoebebs eposis JanrSi qmnida. magaliTisaTvis sakmarisia aRvni-<br />

SnoT, rom omis amsaxveli scenebis aRwerisas flakusisaTvis amosavals<br />

warmoadgens `eneida~ (VII da X wignebi), aristiebis `tipur scenebs~,<br />

romlebic uxvadaa warmodgenili aietsa da persess Soris gamarTuli<br />

omis amsaxvel epizodSi, safuZvlad udavod `iliadis~ e. w. `diomedia~<br />

udevs, ramac Tavis mxriv gavlena moaxdina `eneidis~ avtorze (X da XII<br />

wignebi). SeiZleba iTqvas, es principi imdenad universaluria, rom ara<br />

marto flakusTan, aramed sxva mwerlebTanac poulobs asaxvas; a. m.,<br />

smolenaarsi valeriusis `argonavtikis~ VI wignis da staciusis `Tebai-<br />

sis~ VII wignis aristiebis `eneidasTan~ da `iliadasTan~ SepirispirebiT<br />

cdilobs, dagvanaxos, rom struqturulad flakusic da staciusic<br />

17 U. Keudel, Poetische Vorläufer und Vorbilder in Claudians De consulatu Stilichonis. Imitationskommentar,<br />

Hypomnemata 26, Göttingen 1970, 17ff.<br />

16


vergiliuss eyrdnobian, vergiliusi ki Tavis mxriv homeross. 18 berZen<br />

epikosTan mimarTebas gviCvenebs aseve flakusiseuli e. w. ormagi<br />

katalogis agebis principi, gmirebis daTvaliereba e. w. teiqoskopia, kriv-<br />

Si Sejibris scenebi (Il. XXIII 685-699). intensiurad aris Semosuli fla-<br />

kusTan troas Tema, aq vgulisxmobT herkulesis rolis gaZlierebas da<br />

misi saxis gansakuTrebul intensifikacias. amisaTvis flakusi apolonios<br />

rodoselisgan gansxvavebiT sruliad axal epizodsac ki rTavs poemaSi,<br />

herkulesis mier laomedonis asulis, hesiones ganTavisuflebas. ramde-<br />

nadac am epizods mniSvnelovani datvirTva aqvs flakusis poemaSi, masze<br />

qvemoT gveqneba msjeloba.<br />

is, rom vergiliusma gansakuTrebuli gavlena iqonia mis<br />

Semdgomdroindel romael mwerlebze da, mas, garkveulwilad, amosaval<br />

modelad iyenebdnen, araerTgzis aRniSnula. 19 gamonakliss arc flaviusis<br />

epoqis mwerlebi warmoadgenen. 20 mecnierebaSi am sakiTxTan dakavSirebiT<br />

specialuri terminic ki damkvidrda `interpretatio Virgiliana~. 21 flakusis<br />

vergiliusTan mimarTebisas ori plani ikveTeba: Tu erT SemTxvevaSi<br />

flakuss gadmoaqvs vergiliusiseuli siuJeturi elementi da inarCunebs<br />

gamomxatvelobiT formasa da Sinaarss, sxva SemTxvevaSi masTan amosavali<br />

modeli Secvlilia, dakavSirebulia sxva konteqstTan da axali suliT<br />

aris STagonebuli, rig SemTxvevaSi ki isea akumulirebuli da<br />

transformirebuli, rom vergiliusis SemoqmedebaSi gauTviTcnobierebeli<br />

mkiTxvelisaTvis konteqsti SesaZloa gaugebari iyos. igi garkveulwilad<br />

eyrdnoba vergiliuss dawyebuli eposis struqturis agebis principiT<br />

damTavrebuli leqsikuri formativebis da gamoTqma-formulebis gamoyene-<br />

biT. vergiliuss surs Tavis poemaSi gaaerTianos e. w. `iliadisa~ da<br />

`odiseas~ Tema, Tumca vergiliusis poema Tvisobrivad mkveTrad gansxvave-<br />

18 J. J. L. Smolenaars, Quellen und Rezeption. Die Verarbeitung homerischer Motive bei Valerius Flaccus und<br />

Statius, Ratis omnia vincet. Untersuchungen zu den Argonautica des Valerius Flaccus, Hildesheim, Zürich, New<br />

York 1991, 57-69.<br />

19 I. Greiff, De G. Valeri Flacci Argonauticis cum Vergili Maronis Aeneide comparatis. Gymnasialprogramm, Trient<br />

1869; A. Grüneberg, de Valerio Flacco imitatore, Diss. Berlin 1893; H. Stroh, Studies zu Valerius, besonders über<br />

dessen Verhältnis zu Vergil, Gymnasialprogramm, Augsburg 1905; R. Nordera, I virgilianismi in Valerio Flacco.<br />

Contributo a uno studio della lingua epica nell'età imperiale, in: R. Nordera, T. Bertotti, L. Bezzi, E. Pianezzola, A.<br />

Lunelli. Contributi a tre poeti latini (Valerio Flacco, Rutilio Namaziano, Pascoli), Bologna 1969, 1-92.<br />

20 P. Hardie, Flavian Epicists on Vergil's Epic Technique, in A. J. Boyle (ed.), The Imperial Muse. Ramus Essays on<br />

Roman Literature of the Empire: Flavian Epicists to Claudian, Bendigo 1990, 3-20.<br />

21 P. Hardie, The Epic Successors of Vergil. A Study in the Dynamics of a Tradition, Cambridge 1993, 118.<br />

17


ulia homerosis poemaTagan. homerosis poemebSi miTologiuri siuJetia<br />

gadmocemuli, `eneidaSi~ miTi TanamedroveobasTan aris Serwymuli. vergi-<br />

liusis msgavsad flakusis poemac ori informaciuli planis<br />

gaerTianebas warmoadgens: mogzauroba da sagmiro saqmeebis eqsponireba.<br />

Tu vergiliusis mizani aris imis Cveneba, rom romis, msoflios uZliere-<br />

si qalaqis, daarseba RmerTTa nebiT ganxorcielda, rom italielTa<br />

winaprebi, elinTa msgavsad, uZvelesi tomebi iyvnen, rom uzenaesTa gada-<br />

wyvetilebis Tanaxmad, troelTa erTi nawili damkvidrda italiaSi, Tavis<br />

`pirvel samSobloSi~, am ideas exmianeba flakusic Tavis poemaSi, misi<br />

azriT, troa ukeTesi qalaqi unda gaxdes, da masTan msoflios marTvis<br />

sadaveebs axali xalxi [igulisxmebian romaelebi] igdebs xelSi et genus<br />

Aeneadum et Troiae melioris honores (Val. Flacc. 2. 573). poemaSi es aspeqti mxatvru-<br />

lad aris gadmocemuli iupiteris samyaros gegmaSi, flakusis am axal<br />

koncefciaze specialur qveTavSi gveqneba msjeloba. TvalsaCinoebisaTvis<br />

SegviZlia moviyvanoT scenebi, sadac aSkarad ikveTeba vergiliusis gav-<br />

lena: didosa da eneasis da medeasa da iasonis ambebi, evandres gamosam-<br />

Svidobebeli sityva palasisadmi (Aen. VIII 560-583) SegviZlia SevadaroT<br />

esonis sityvas iasonisadmi (Val. Flacc. 1. 336-347), erTi mxriv, italTa<br />

katalogi (Aen. VII 641-817) da, meore mxriv, argonavtTa katalogi (Val.<br />

Flacc. 1. 353-483), aseve msgavsebas gviCvenebs mgzavrobis dasawyisisTanave<br />

zRvaze amtydari qariSxlis scena (Aen. 1. 124ff.) / (Val. Flacc. 1. 640ff.). calke-<br />

uli pasaJebis lingvisturi analizisas vlindeba formula-gamonaTqvame-<br />

bis Tanxvedrebic, flakusis heqsametrul sazoms mTel rig SemTxvevebSi,<br />

gansakuTrebiT striqonebis dasawyissa da dasasruls, vergiliusiseuli<br />

elferi dahkravs; dasturdeba SemTxvevebi, rodesac heqsametruli<br />

striqonis nawili ucvleli saxiT aris gadmotanili. valeriusi arsad<br />

ar warmogvidgeba rogorc brma mimbaZveli. zogierTi mecnieri miiCnevs,<br />

rom vergiliusis msgavsad valerius flakusma Seqmna Tavisi sakuTari<br />

ena. marTalia, igi iTvaliswinebs winamorbedebis miRwevebs, Tumca<br />

vergiliuss baZavs imaSic, rom Seqmnas axali stili, gabedulad miudges<br />

enobriv formebs, rac aisaxeba axali formebis ZiebaSi. aqedan<br />

gamomdinare, Tavisuflad SeiZleba vimsjeloT im garemoebaze, rac mis<br />

axal stils gansazRvravs: 1. axali sintaqsuri konstruqciebi. 2. sityve-<br />

18


is axali mniSvneloba, rac flakusamdel literaturul tradiciaSi ar<br />

dasturdeba. 3. sityvebis semantikuri ambivalentoba.<br />

Sesabamisad, misi imitaciis teqnika SegviZlia ganvsazRvroT terminiT<br />

variacia. maTias korni amikusis pasaJis lingvisturi analizis Sedegad<br />

midis im daskvnamde, rom igi inspirirebulia `eneidis~ erT-erTi pasaJiT<br />

(5.446), sadac gadmocemulia krivis amsaxveli scena daressa da enteluss<br />

Soris. mecnieri aq variaciis sam saxeobas ayalibebs: 1. erTi leqsikuri<br />

formativis sxva sityviT Canacvleba: in ventum Secvlilia sityviT nubibus<br />

(4.273), riTac aqcentirebulia amikusis mzardi sibraze. 2. saTqmelis<br />

intensifikacia damatebiTi leqsikuri formativebis meSveobiT: vergili-<br />

usis neitraluri vires Secvlilia emociurad datvirTuli leqsikuri<br />

formativebiT iras da ardorem (4.273-274). 3. konteqstidan gamomdinare sityvi-<br />

sTvis sxva mniSvnelobis miniWeba:L effundere-s (4.273) aq aqvs ara abicere-s an<br />

perdere-s gageba, rogorc vergiliusTan, aramed dakavSirebulia risxvasTan<br />

iras effundere, da amdenad am konkretul SemTxvevaSi sul sxva datvirTva<br />

eniWeba. 22 xSirad flakusis Sesaxeb amboben, rom rTuli ena aqvs da rig<br />

SemTxvevaSi azri ise bundovania, rom gaugebaria, avtors risi Tqma<br />

surda. TvalsaCinoebisaTvis ganvixiloT erTi konkretuli magaliTi. 23<br />

venusi medeas saqorwinod uZRvnis Tavis `ormag~ gvirgvins da patiosan<br />

Tvlebs, romelic Semdgom sxva patarZalze akiafdeba ipsa suam duplicem<br />

Cytherea coronam / donat et arsuras alia cum virgine gemmas (8.235-36). azri gaugebari<br />

iqneba, Tu ar gaviTvaliswinebT vergiliusis poemidan pasaJs, romelic am<br />

adgils udevs safuZvlad; kerZod, `eneidaSi~ eneasis mier didosTvis<br />

miZRvnil saCuqrebs Soris moixsenieba gvirgvini, romelic odesRac<br />

elenes ekuTvnoda: duplicem gemmis auroque coronam (1.655), anu oqrosa da<br />

patiosani Tvlebisgan damzadebuli gvirgvini. ukve serviusma (Aen. 1.650-<br />

Tan dakavSirebiT) Seicno aq eneasisa da didos momaval xvedrze<br />

miniSneba, rom eneasi da dido erTmaneTs daSordebodnen, ramdenadac<br />

22 M. Korn, Valerius Flaccus und Vergil. Das Verhältnis von Nachahmer und Meister in sprachlicher Hinsicht, Ratis<br />

omnia vincet. Untersuchungen zu den Argonautica des Valerius Flaccus, Hildesheim, Zürich, New York 1991, 49;<br />

F. Schimann, Valerius Flaccus und Vergil – interpretatio Virgiliana. Ratis omnia vincet. Neue Untersuchungen zu<br />

den Argonautica des Valerius Flaccus, München 1998, 123-7.<br />

23 magaliTi mogvyavs frank SimanTan (ix. winamdebare sqolio) dasaxelebuli avtoris<br />

salemis mixedviT: C. Salemme, Medea. Un antico mito in Valerio Flacco, Napoli 1993, 81.<br />

19


gvirgvini adre ficisgamtex elenes ekuTvnoda. msgavsad, flakusic<br />

imedovnebs, rom sazogadoebas esmis vergiliusiseuli pasaJis simbolu-<br />

roba da SefarviTi miniSnebebiT winaswar miuTiTebs imaze, rom arc<br />

iasonisa da medeas urTierTobas eqneba bednieri dasasruli. poeti ufro<br />

metad amZafrebs vergiliusis xatovan gamonaTqvams imiT, rom gemmae-s<br />

ukavSirebs momavali drois mimReobas arsuras, anu miuTiTebs imaze, rac<br />

momavalSia mosalodneli, et kavSiriT gamoyofs corona-sgan da vergili-<br />

usis darad aurum-is moxsenieba saerTod aRar sWirdeba. 24<br />

rodesac flakusis ovidiusTan da senekasTan mimarTebaze vmsje-<br />

lobT, upirveles yovlisa, mxedvelobaSi gvaqvs medeas saxis mxatvruli<br />

interpretacia. am procesSi maTi nawarmoebebi flakusisaTvis udavod<br />

STagonebis wyaros warmoadgenda medeas saxis damuSavebisas. 25 Tavdapir-<br />

velad yuradReba SevaCeroT ovidiusze. flakusis medea mravalmxriv<br />

mimarTebebs gviCvenebs, erTi mxriv, `heroidebis~ VI da XII werilebis da,<br />

meore mxriv, `metamorfozebis~ medeasTan, iseve rogorc tragedia<br />

`medeaSi~ warmodgenil saxesTan, romelmac Cvenamde umniSvnelo fragmen-<br />

tebis saxiT moaRwia. ovidiusis medea winaaRmdegobrivi grZnobebiT aris<br />

savse, igi sakmaod racionalisturad udgeba sakiTxs, Tumca racionalu-<br />

robidan sakuTar TavTan saubarSi iracionalurobamdec ki midis. fla-<br />

kusis medeac endoba Tavis ratio-s, Tumca, Tu ovidiusis medea TviTanalizs<br />

eweva, flakusTan igi saTqmels ambobs, analizis gakeTebis SesaZleblo-<br />

bas ki mTxrobels utovebs. amitomac flakusTan monologebs ufro<br />

gansxvavebuli datvirTva aqvs, vidre ovidiusTan. 26 is, rac saerToa<br />

ovidiusisa da flakusis medeasaTvis, aris remedium amoris Zebna, rac ovi-<br />

diusamdeli medeasaTvis ar iyo damaxasiaTebeli. a. m., flakusis<br />

`argonavtikis~ VII wignSi medea sayvedurobs kirkes saxiT movlenil<br />

venuss, rom araferi kurnavs vnebis cecxls: sed magis his miseram, quando potes,<br />

eripe curis / unde metus aestusque mihi quaeque aspera, mater, / perpetior dubiae iamdudum<br />

incendia mentis (Val. Flacc. 7. 241-243), es adgili Seesatyviseba pasaJs `heroide-<br />

24<br />

f. Simani Tavis statiaSi sxva mraval saintereso magaliTsa da paralels gvTavazobs.<br />

25<br />

S. Wetzel, Die Gestalt der Medea bei Valerius Flaccus, Diss. Kiel 1957; U. Eigler, Monologische Redeformen bei<br />

Valerius Flaccus, Frankfurt a. M. 1988.<br />

26<br />

monologebTan dakavSirebiT ix.: U. Auhagen, Medea zwischen Ratio und Ratlosigkeit, ROV III,<br />

München 2004, 91-102.<br />

20


is~ XII werilidan, sadac medea Civis, rom siyvarulis cecxls veranairi<br />

jadosnuri saSualeba aqrobs: quaeque feros pepuli doctis medicatibus ignes, / non<br />

valeo flammas effugere ipsa meas. (Ov. her. 12, 165ff). 27 flakusTan hesiones ganTa-<br />

visuflebis epizodi struqturul msgavsebas avlens `metamorfozebis~<br />

persevsisa da andromedas ambavTan (Met. 4,663-764). 28 ovidiusTan, flakusis<br />

msgavsad, SeiniSneba interesi kavkasiaze arsebuli Tqmulebebisadmi, mis<br />

TxzulebebSi mravali sayuradRebo cnobaa daculi kolxuri garemos<br />

Sesaxeb, rac, albaT, imiTac aixsneba, rom poeti oqtavianus avgustusis<br />

brZanebiT Savi zRvis sanapiroze iyo gadasaxlebuli. 29 sayuradReboa<br />

isic, rom ovidiusis Semoqmedeba mniSvnelovani wyaroa flakusisaTvis<br />

Tavisi gamogonili personaJebisaTvis saxeldebis procesSic.<br />

vergiliusisa da ovidiusis gverdiT mniSvnelovani adgili uWiravs<br />

flakusTan senekas `medeas~ recipirebis sakiTxs. 30 jer kidev f. memeli<br />

aRniSnavda, rom valeriusis gamomsaxvelobiTi manera davalebulia<br />

senekas dramebisgan; 31 a. m., sakmarisia TvalsaCinoebisaTvis ramdenime<br />

adgili moviyvanoT: (Val. Flacc. 1. 76 / (Ps.) Sen. Herc. Oet. 623; Val. Flacc. 1. 205 / Sen.<br />

Oed. 315; Val. Flacc. 4. 51, 51 / Sen. Tro. 419; Val. Flacc. 4. 163ff / Sen. Oed. 613ff.). gansa-<br />

kuTrebul mimarTebas gviCvenebs senekas `medeasTan~ flakusis `argonavti-<br />

kis~ mexuTe (5. 231-277) da merve wignebSi gadmocemuli gmirTa motivaciebi<br />

(8. 414-446). udavod, rodesac flakusis `argonavtikas~ vkiTxulobT, gviC-<br />

ndeba SegrZneba, rom medeas da aietis saxeebis interpretaciisas flakusi<br />

mniSvnelovanwilad aris senekasgan davalebuli. 32 es, upirveles yovlisa,<br />

exeba kolxidaSi omis epizodis CarTvas, rac flakuss saSualebas<br />

aZlevs, jer erTi: warmoaCinos iasonis siqvele, raTa medeam esonidi dai-<br />

naxos uSualod sagmiro saqmis Cadenis procesSi da, meore: aieti eqsponi-<br />

27<br />

sxva mravali paralelis Sesaxeb ix.: F. Bessone, Valerius Flaccus und die Medeen des Ovid, ROV,<br />

München 1998, 141-171.<br />

28<br />

ovidiusisa da flakusis nawarmoebTa zogierTi epizodis Sepirispireba<br />

warmodgenilia mecnierebis naSromebSi: E. Frank, An Ovidian episode in Valerius Flaccus' Argonautica,<br />

RIL 105, 1971, 320-329. E. Burk, Die Befreiung der Andromeda bei Ovid und der Hesione bei Valerius Flaccus<br />

(Metam. 4, 663-764; Argon. 2, 451-578), WS 10, 1976, 221-238.<br />

29<br />

И. Гагуа, Овидий Назон и древняя Колхида, Тбилиси 1984. n. keWaymaZe, ovidius nazoni<br />

saqarTvelos Sesaxeb, Tsu Sromebi 69, 1958.<br />

30<br />

K. Schenkl, Studien zu den Argonautica des Valerius Flaccus, SB Wien, phil.-hist.Kl. 68, 1871, 271-382; W. C.<br />

Summers, A study of the Argonautica of Valerius Flaccus, Cambridge 1894, 40ff.<br />

31<br />

F. Mehmel, Valerius Flaccus, Diss. Hamburg 1934, 109-119, 130-135.<br />

32<br />

J. Wetzel, Die Gestalt der Medea bei Valerius Flaccus, Diss. Kiel 1957, 3, 102-104, 176f.<br />

21


ebulia rogorc tipuri tirani, romelic aseTi aSkarad gamoxatuli<br />

TvisebebiT arc apoloniosTan gvxvdeba da, unda aRiniSnos, rom verc<br />

vergiliusTan moiZebneba misi prototipi. 33 mmarTvelobisaken swrafva,<br />

egoizmi, sakuTari interesebis qveynis da nebismieri calkeuli pirovnebis<br />

interesebze maRla dayeneba, yovelgvari saSualebis gamoyeneba miznis<br />

misaRwevad, ira da furor – yovelive es uTuod senekaseul tiranis suraTs<br />

mogvagonebs. amdenad flakusis aieti garkveulwilad hgavs kreons: mas ar<br />

surs, daabrunos iasoni, rogorc aiets ar surs sawmisis gacema (Val. Flacc.<br />

5. 261; 6. 19 / Sen Med. 272f., 482, 489). aietis msgavsad, arc is fiqrobs<br />

asulis bedze da arc qveynisaze. rom ar eqorwina xelmeored iasons mis<br />

asulze, medeas SurisZiebis safuZveli aRar eqneboda. aq rTavs swored<br />

flakusi moqmedebis ganviTarebaSi dramatul elementebs. aiets afrTxi-<br />

lebs friqsusis aCrdili, gasces sawmisi, Tumca igi ugulebelyofs rCe-<br />

vas, da, Sesabamisad, ubedurebac ar ayovnebs. senekasTan mimarTebas gviCve-<br />

nebs aseve mTavar personaJTa monologebi. absirtusisa da stirusis (8.<br />

261-284. 335-355), iseve rogorc medeas sityvebi drakonisa (8. 92-108) da<br />

iasonisadmi (8. 45-53. 414-446) senekas tragediebis monologebs mogvagonebs,<br />

ramdenadac yvelgan flakuss saaSkaraoze gamoaqvs adamianis Sinagani<br />

samyaro. gansakuTrebiT gvinda gamovyoT medeas sayvedurebiT aRsavse<br />

sityva iasonisadmi, rodesac iasoni mzad aris, aietis asuli mdevar<br />

kolxebs gadasces. aq gvaxsendeba Sesatyvisi pasaJebi senekas `medeadan~:<br />

sityva kreonisadmi (Sen. Med. 179-300) da iasonisadmi (Sen. Med. 431-578).<br />

mkvlevarTa didi nawilis azriT, seneka, iseve rogorc flakusi,<br />

cdiloben, medeas gaugon, warmogvidgenen mas ara mxolod Tavisi vnebebis<br />

msxverplad, aramed mis gverdiT myofi adamianebis msxverpladac, amiT<br />

garkveulwilad TanaugrZnoben mas da cdiloben, igive SegrZneba aRZran<br />

mkiTxvelSic. 34<br />

rac Seexeba varon atacinuss, misi poemis fragmentebis da flakusis<br />

poemis msgavsi adgilebis Sepirispirebis safuZvelze d. feleti midis<br />

daskvnamde, rom varon atacinusis poemam gamoZaxili ver pova flakusTan:<br />

33<br />

H. Stadler, Valerius Flaccus, Argonautica VII. Ein Kommentar (Spudasmata 49), Hildesheim/Zürich/New York,<br />

1993, 5.<br />

34<br />

St. Grewe, Der Einfluß von Senecas Medea auf die Argonautica des Valerius Flaccus, ROV III, München 2004,<br />

187.<br />

22


`Die Fragmente des Varro enthalten keinen Anklang an Valerius Flaccus' Gedicht. Gemeinsam<br />

sind nur unbedeutende Übereinstimmungen, die auf die Grundzüge des erzählten Stoffes oder<br />

der epischen Sprache zurückgeführt werden können. Dagegen zeigen sich grundlegende<br />

Unterschiede sowohl im Inhalt als auch in den formalen Eigenschaften der zwei Gedichte~. 35<br />

aqedan gamomdinare, arc Cven SevaCerebT masze yuradRebas da momdevno<br />

qveTavSi ganvixilavT flakusis mniSvnelovan mimarTebas mis elinist<br />

winamorbedTan.<br />

2. flakusi da apolonios rodoseli<br />

SeuiaraRebeli TvaliTac ki SeiZleba SevniSnoT, rom flakusisaTvis<br />

aSkarad prototips swored apolonios rodoselis poema warmoadgens,<br />

Tumca gvaqvs sakmaod arsebiTi gansxvavebebic; aSkara mimarTeba Tavs<br />

iCens Tavad poemis saTaurSi, poemis struqturaSi, siuJetur elementebsa<br />

da poetur enaSi; rasakvirvelia, yovelive amas emateba TiToeuli am mome-<br />

ntis poeturi interpretaciis xarisxi.<br />

am TavSi detalurad aris ganxiluli apoloniosTan flakusis<br />

poemis msgavseba da gansxvavebis umniSvnelovanesi aspeqtebi.<br />

apolonios rodosels, rogorc Cans, surda, qronologiuri Tanamim-<br />

devrobiT gadmoeca miniebis laSqrobasTan dakavSirebuli yvela movlena<br />

da Seeqmna nawarmoebi, romelic garkveulwilad `iliadisa~ da `odiseas~<br />

motivebis nazavi iqneboda. misi poema, romelic oTxi wignisgan Sedgeba,<br />

struqturulad or Tanabar nawilad iyofa: pirvelSi gadmocemulia mo-<br />

gzauroba kolxidisaken (I da II wignebSi), meoreSi ki kolxidaSi Tavgada-<br />

savali, rac dakavSirebulia oqros sawmisis mopovebasTan; mas mosdevs<br />

argonavtebis ukan dabrunebis marSruti (III da IV wignebi). mcdelobis<br />

miuxedavad, apoloniosma ver moaxerxa kompoziciurad Sekruli poemis<br />

Seqmna, ris gamoc, formis TvalsazrisiT, misi `argonavtika~ ufro metad<br />

mcire epilionTa nazavs warmoadgens, vidre kompoziciurad Sekrul<br />

erTian eposs. valerius flakusma gaaormaga wignebis raodenoba, Tumca<br />

amiT poemis moculoba ar gazrdila (Ap. Rhod. – 5835 str. / Val. Flacc. – 5631<br />

str.). struqturulad flakusis nawarmoebi SeiZleba or nawilad davyoT,<br />

35 D. Feletti, Valerius Flaccus und die Argonautae des Varro Atacinus, ROV III, München 2004, 112.<br />

23


pirvel nawilSi (I – V. 216) gadmocemulia argonavtebis mgzavroba iolko-<br />

sidan kolxidamde, sadac monacvleobiT gadmocemulia argonavtTa mogza-<br />

urobis da ama Tu im adgilas SeCerebis ambebi, meore nawilSi (V.217 –<br />

VIII) ki – kolxidaSi ganviTarebuli ambebi; Sesabamisad, Txrobis stili<br />

icvleba da intensificirebulia oqros sawmisis mopovebasTan dakavSire-<br />

buli movlenebi. aqve unda SevniSnoT, rom pirveli nawilis dasasruli<br />

ar emTxveva uSualod meoTxe wignis simReris dasasruls, aramed moicavs<br />

mexuTe wignis pirvel meoTxedsac. kompoziciis aseTi stili poemis sxva<br />

adgilebTan mimarTebaSic dasturdeba. 36 aSkaraa, am SemTxvevaSi flakusi<br />

ar misdevs apolonioss, aramed iyenebs vergiliusiseul princips. vergi-<br />

liusTan poemis meore nawili (Aen. 7. 37) iwyeba 36-e striqonis Semdeg (= 6<br />

× 6), flakusTan (5. 217) ki 216-e striqonis Semdeg (= 6 × 6× 6). 37<br />

rogorc cnobilia, orive poema exeba argonavtebis laSqrobas<br />

kolxidaSi, Tumca, Tu apoloniosi, rogorc poeta doctus, cdilobs<br />

mecnieruli sizustiT gadmosces argonavtebis laSqrobis marSruti,<br />

CarTos TxrobaSi sxvadasxva xasiaTis mokle eqskursebi, flakuss<br />

aqcentebi sxva aspeqtze gadaaqvs. marTalia, orive poema iwyeba argo-<br />

navtebis laSqrobis mzadebiT, magram, Tu apoloniosTan mTavrdeba minie-<br />

bis iolkosSi dabrunebiT, flakusis poemis merve Tavi uecrad wydeba iq,<br />

sadac iasoni fiqrobs, medea mdevar kolxebs gadasces. samecniero lite-<br />

raturaSi azrTa sxvadasxvaobaa imis Sesaxeb, Tu rogor unda ganviTare-<br />

buliyo moqmedeba da rogori dasasruli unda hqonoda laTinur<br />

versias 38 . ramdenadac es sakiTxi valerius flakusis kvlevis problemati-<br />

kaSi erT-erTi mniSvnelovani aspeqtia, mizanSewonilad migvaCnia, masze sa-<br />

gangebod SevaCeroT yuradReba.<br />

mecnierTa nawili miiCnevs, rom flakusis `argonavtika~ 12 wignisa-<br />

gan Sedgeboda. samersi fiqrobs, flakuss apolonios rodoselTan Seda-<br />

36<br />

Sdr. E. Lüthje, Gehalt und Aufriss der Argonautica des Valerius Flaccus, Diss., Kiel 1971, 88, 184-185; E.<br />

Burck, Die Argonautica des Valerius Flaccus, in: E. Burck (Hrsg.), Das römische Epos (Grundriß der<br />

Literaturgeschichten nach Gattungen), Darmstadt 1979, 217-218; P. Dräger, C. Valerius Flaccus. Argonautica. Die<br />

Sendung der Argonauten. Lateinisch-Deutsch, Hg., übers. u. komm., Studien zur klassischen Philologie 140,<br />

Frankfurt a.M, Berlin, Bern, Bruxelles, New York, Oxford, Wien 2003, 449; G. Manuwald, Die Cyzicus-Episode<br />

und ihre Funktion in den Argonautica des Valerius Flaccus, Hypomnemata 127, Göttingen 1999, 11-15.<br />

37<br />

Sdr. F. Mehmel, 1934, 56; W. Schetter, 1959, 300-303; J. Adamietz, 1976, 108-109; H. J.W. Wijsman, 1996, 4;<br />

P. Dräger, 2003, 449, 572-573.<br />

38<br />

W.C. Summers, A study of the Argonautica of Valerius Flaccus, Cambridge 1894, 7.<br />

24


ebiT sakmaod unda ganevrco `argonavtika~, ramdenadac argonavtebs bri-<br />

taneTamde unda mieRwiaT. kidev ufro Sors midis muri, romelic miiCnevs,<br />

rom flakuss Tavis `argonavtikaSi~ agreTve unda gadmoeca korinTosSi<br />

ganviTarebuli ambebi. 39 aris mosazreba, romlis mixedviTac `argonavtika~<br />

10 wignisgan unda yofiliyo Semdgari. 40 mecnierTa didi nawili, romel-<br />

Tac Cvenc vemxrobiT, Tvlis, rom flakusis `argonavtika~ rva wigns moi-<br />

cavda. 41 poemis kompoziciuri analizis safuZvelze j. adamici 42 swored<br />

am daskvnamde midis. am Tvalsazriss mxars uWers h.-g. nezelraTi, rome-<br />

lic sakmaod damajerebel argumentacias warmoadgens 43 , rasac Cven odnav<br />

qvemoT mivubrundebiT.<br />

aqve gvinda aRvniSnoT, rom mecnierebi arc im sakiTxze arian<br />

erTsulovanni, Tu ratom aris merve wigni nakluli. nawili miiCnevs, rom<br />

es poetis uecarma gardacvalebam ganapiroba, am Tvalsazriss warmoad-<br />

gens h. m. purtvlie: „No, Valerius Flaccus did not apply the last file to the Argonautica. He<br />

probably did not even get any further than line 467 of book 8, but died shortly after he had<br />

written me talie velle“, 44 nawili ki Tvlis, rom mas arc hqonia ganzraxuli, ga-<br />

egrZelebina Txroba. adamici aRniSnavs: „Daß sich der verlorene bzw. nicht mehr<br />

geschaffene Schluß des Werkes auf die Auseinandersetzung bei der Insel Peuce konzentrierte<br />

und dann verhältnismäßig rasch die Heimkehr erfolgte“. 45<br />

axla ufro dawvrilebiT ganvixiloT flakusis `argonavtikis~<br />

ukanaskneli striqonebi: kolxididan gamgzavrebis Semdeg argonavtebi<br />

SeCerdnen istrosis SesarTavTan, kunZul pevkeze, sadac iasonisa da<br />

medeas qorwineba unda Sedges. argonavtebis simSvides moaxlovebuli ko-<br />

lxi mdevrebi arRveven. maT absirtusi meTaurobs, romelsac miznad aqvs<br />

argonavtebis ganadgureba (8. 270-275). iunos CareviT uecrad atexili gri-<br />

39 C.H. Moore, Prophecy in the Ancient Epic, Harvard Studies of Classical Philology 32, 1921, 166.<br />

40 J. Soubiran, Valerius Flaccus. Argonautiques. Introduction, Texte et traduction rythmée, Notes et Index<br />

(Bibliothèque d'études classiques 33), Louvan, Paris, Dudley (Ma) 2002, 32-35.<br />

41 W. Schetter, Die Buchzahl der Argonautica des Valerius Flaccus, Philologus 103, 1959, 297-308; E. Frank, The<br />

Structure of Valerius Flaccus' Argonautica, CB 43, 1967, 38-39; G. Liberman, Valerius Flaccus. Argonautiques<br />

Texte établi et traduit, 2 vol. (CUF lat. 340/369), Paris 1997/2002, 24-48; F. Caviglia, Valerio Flacco. Le<br />

Argonautiche, introduzione, traduzione e note (BUR Classici greci e Latini), Milano 1999, 17-19.<br />

42 J. Adamietz, Zur Komposition der Argonautica des Valerius Flaccus (Zetemata 67), München 1976, 107-113.<br />

43 H.-G. Nesselrath, Jason und Absyrtus – Überlegungen zum Ende von Valerius Flaccus’ Argonautica, in: Ratis<br />

omnia vincet. Neue Untersuchungen zu den Argonautica des Valerius Flaccus, hg. v. U. Eigler, E. Lefèvre,<br />

München 1998, 347-354.<br />

44 H.M. Poortvliet, Valerius Flaccus and the last file, ROV, Hildesheim, Zürich, New York 1991, 43.<br />

45 J. Adamietz, op. cit. 113.<br />

25


galis gamo kolxebi ver axerxeben argonavtebTan miaxlovebas. SeSfoTe-<br />

buli argonavtebi iasons arwmuneben, rom medea kolxebs gadasces (8.<br />

387f.). iasoni meryeobs, Tumca, bolos da bolos, amjobinebs, argonavtebis<br />

nebas dahyves (8. 404-408). medea grZnobs moaxlovebul safrTxes (8. 415-444)<br />

da iasons sayvedurebiT avsebs, es ukanaskneli Tavis marTlebas cdilobs<br />

da mis mier warmoTqmuli pirveli striqonis Semdeg (mene aliquid metuisse<br />

putas? me talia velle?, 8. 467) teqsti wydeba.<br />

Tu winamdebare wignebis moculobas gaviTvaliswinebT (I – 850; II –<br />

664; III – 740; IV – 762; V – 695; VI – 800; VII – 653), Cvenamde arasruli<br />

saxiT moRweul merve wigns, romelic 467 striqons moicavs, savaraudod,<br />

kidev 400-500-mde striqoni mosdevda. Sesabamisad, is informacia, rac<br />

apolonios rodoselTan sakmaod vrcel adgils iWers (1400 str.),<br />

laTinur versiaSi ostaturad unda yofiliyo akumulirebuli. am bolo<br />

dros samecniero literaturaSi gaziarebulia Tvalsazrisi, rom sakmaod<br />

daZabuli mdgomareoba, sadac flakusis eposi wydeba, unda ganmuxtuliyo<br />

absirtusis sikvdiliT da praqtikulad amis Semdeg unda dasrulebuliyo<br />

kidec nawarmoebi. 46 garkveulwilad flakuss vergiliusiseuli dasasru-<br />

li unda gaeziarebina. rogorc `eneida~ mTavrdeba turnusis daZleviT da<br />

sikvdiliT, romelic eneasis fata-s asrulebas uSlis xels, aseve unda<br />

yofiliyo flakusis eposSi absirtusis faqtori iasonis ukanaskneli<br />

dabrkoleba, romelic mas xels uSlida samSobloSi dabrunebaSi.<br />

aqedan gamomdinare, apolonios rodoselTan vrclad warmodgenili<br />

argonavtebis ukan dabrunebis epizodebi sakmaod reducirebulia da kon-<br />

centrirebulia flakusTan an saerTod ar aris warmodgenili ufunqci-<br />

obis gamo. mokled gadavavloT Tvali am epizodebs:<br />

qorwili feakebTan: apoloniosTan mdevar kolxTa ori jgufia<br />

warmodgenili (Ap. Rhod. IV 303-328), flakusTan – erTi. apoloniosTan<br />

afsirtosi argonavtebs eweva jer kidev istrosis SesarTavSi Sesvlamde.<br />

meore jgufi ki maT mihyveba feakebis kunZulamde, rac iasonisa da medeas<br />

qorwinebas aCqarebs. ramdenadac flakusTan iasonisa da medeas qorwili<br />

46 H.-G. Nesselrath, Jason und Absyrtus – Überlegungen zum Ende von Valerius Flaccus’ Argonautica, in: Ratis<br />

omnia vincet. Neue Untersuchungen zu den Argonautica des Valerius Flaccus, hg. v. U. Eigler, E. Lefèvre,<br />

München 1998, 349.<br />

26


istrosis SesarTavTan, kunZul pevkeze xdeba da masTan saerTod ar arse-<br />

bobs mdevar kolxTa meore jgufi, SegviZlia davuSvaT, rom flakusTan<br />

arc iyo dagegmili feakebTan argonavtebis misvla, ramdenadac wina-<br />

aRmdeg SemTxvevaSi es funqcias moklebuli iqneboda. 47<br />

kirke: apoloniosTan kirkes ekisreba funqcia, ganwmindos medea da<br />

iasoni Secodebisgan, rac afsirtosis mkvlelobiT Caidines. Tu imas<br />

davuSvebT, rom absirtusis mkvleloba flakusis `argonavtikaSi~, `ene-<br />

idis~ msgavsad, aris fata-s ganxorcielebisaTvis aucilebeli, maSin<br />

kirkesTan misvlis epizodic kargavs Tavis funqcias. garda amisa, meSvide<br />

wignSi kirkes saxiT venusi moevlineba medeas da mas iasonis sakeTil-<br />

dReod ganawyobs, ase rom, albaT Semdgom kidev kirkes CarTva ufunqcio<br />

iqneboda. am konteqstidan gamomdinare, Cans, rom kirke imyofeba medeasTan<br />

anu kolxidaSi da, Sesabamisad, gamoricxulia, davuSvaT, rom medea da<br />

iasoni absirtusis mkvlelobis Semdeg kirkesTan wavidodnen.<br />

e. w. `odiseas~ epizodebi: ris aRwerasac saguldagulod ekideba<br />

apoloniosi, ramdenadac Tavis poemaSi mraval eTnografiulsa Tu<br />

etiologiur eqskurss rTavs, nakleb sayuradRebod miiCnevs flakusi.<br />

masTan ukan dabrunebis zRapruli Tavgadasavali sagrZnoblad aris re-<br />

ducirebuli. romaeli epikosi gacilebiT met yuradRebas uTmobs kavka-<br />

siis geografiis da eTnografiuli masalis eqsponirebas, rasac aietsa da<br />

persess Soris kolxidaSi momxdari omis fonze warmogvidgens (am<br />

saintereso informaciis mxatvrulad gadmocemas eTmoba masTan mexuTe<br />

wignis umetesi nawili da mTlianad meeqvse wigni).<br />

dabrunebis marSruti: argonavtebis Tqmulebis damamuSavebel<br />

nawarmoebebSi argos samSobloSi dabrunebis gansxvavebuli marSrutebi<br />

arsebobs, rac, bunebrivia, ama Tu im epoqis mwerlisaTvis xelmisawvdom<br />

istoriul-geografiul codnas areklavda, Sesabamisad, geografiuli<br />

arealis gazrda iwvevda am sferoSi codnis gafarToebas da amasTan<br />

erTad xdeboda am informaciis saxecvalebac. dabrunebis yvelaze mokle<br />

marSruti hgavs gamgzavrebis marSruts, anu ukan Sav zRvaSi gasvla da<br />

simplegadebs Soris gacurva. valeriusma es marSruti Tavidanve Secvala,<br />

rodesac mesaWe erginusis piriT am mimarTulebiT curva SeuZleblad<br />

47 J. Adamietz, op. cit. 111.<br />

27


gamoacxada (8.180-183), masTan argonavtebma ar ician, rom simplegadebi ukve<br />

aRar moZraoben. erginusi miuTiTebs istrusis SesarTavze da, amdenad,<br />

flakusi arsebiTad mihyveba apoloniosis marSruts. valeriusis<br />

droisaTvis saocrad gazrdilia romis Tvalsawieri dasaxlebuli samya-<br />

ros Sesaxeb, romaelebis mier istrosis dapyrobam isic cxadyo, rom<br />

aranairi kavSiri mdinaris saSualebiT ar arsebobs adriatikis zRvasa da<br />

istross Soris. Cndeba kiTxva: ratom airCevda iseT marSruts flakusi,<br />

romlis usafuZvlobac misTvis im droisaTvis ukve cnobili iqneboda.<br />

hainc-giunTer nezelraTis azriT, miuxedavad imisa, rom flakusma kargad<br />

uwyoda, rom realuri geografiuli monacemebi ar Seesabameboda mis mier<br />

moTxrobils, mainc apoloniosis marSruti airCia istrosis gavliT,<br />

Tumca, garkveuli modifikaciiT. amas imiT asabuTebs, rom, savaraudod,<br />

iasonis mier absirtusis daZlevis Semdeg, flakusi, albaT, saerTod aRar<br />

gaagrZelebda momdevno punqtebis CamoTvlas. 48<br />

advili warmosadgenia, Tu ra rTuli misiis winaSe idga flakusi<br />

poemis Seqmnisas. mas unda gaeTvaliswinebina mdidari literaturuli<br />

tradicia, romelic misi eposis Seqmnas uZRoda win da amasTanave unda<br />

moexerxebina, individualuri yofiliyo yvelasaTvis cnobili Temis<br />

damuSavebisas.<br />

misdevs Tu ara romaeli poeti berZnul paradigmas da ramdenad<br />

originaluria igi tradiciuli ambis damuSavebisas? albaT, es aris is<br />

ZiriTadi kiTxva, romelsac valerius flakusis poema aRZravs. unda aRini-<br />

Snos, rom berZnulma modelma valerius flakusTan marTlac ganicada<br />

garkveuli saxecvlileba, oRond es naklebad Seexo poemis Sinaarsobriv<br />

mxares da ZiriTadad gmirTa moqmedebis motivaciaTa cvlilebaSi aisaxa.<br />

albaT, pirvel rigSi, swored tradiciad qceul motivaciaTa transforma-<br />

cia aris is, rac valerius flakusis Txzulebas originalursa da sainte-<br />

resos xdis.<br />

rogorc ukve iTqva, sruliad gansxvavebul WrilSi moCans iasonis ga-<br />

dawyvetileba, rodesac igi saxifaTo laSqrobisTvis emzadeba. romauli<br />

sazogadoeba iasonis siqveleSi ufro metad rom daerwmunebina, flakusi<br />

Tavis eposSi rTavs axal epizods – persessa da aiets Soris momxdar oms.<br />

48 H.-G. Nesselrath, op. cit. 353-4.<br />

28


swrafva saxelis mosapoveblad – am ideiT aris gamsWvaluli iasoni da<br />

TviT argonavtebi. flakusTan gansxvavebulad aris motivirebuli medeas sa-<br />

qcieli, rodesac igi ucxotomels exmareba. medea aRSfoTebulia mamis usa-<br />

marTlobiT, romelmac stumrisTvis micemuli sityva gatexa. sainteresod<br />

aris gadawyvetili absirtusis scenac, tradiciis Tanaxmad, medeam satrfos<br />

mcirewlovani Zma aakuwina. valerius flakusi ki mas mamac, daundobel,<br />

ubadlo meomrad warmogvidgens, romelic iasonsac emuqreba da mis samSob-<br />

losac (8. 270-9). 49 marTalia, aq flakusis poema wydeba da absirtusis mkvle-<br />

loba aRwerili aRar aris, magram mkiTxvelisTvis cxadia, rom iasoni misi<br />

mokvliT mxolod sakuTar Tavs ki ara, samSoblosac daicavs.<br />

ramdenadac calke TavSi dawvrilebiT vimsjelebT medeas, aietisa<br />

da absirtusis Sesaxeb, amjerad yuradRebas iasonze SevaCerebT; flakusi<br />

am personaJs apolonios rodoselisagan da mTeli miTografiuli tradi-<br />

ciisagan ramdenadme gansxvavebulad warmogvidgens. misi iasoni sakmaod<br />

racionalurad moqmedebs, saRad afasebs Seqmnil mdgomareobas da<br />

umeteswilad swor gadawyvetilebamde midis da, rac yvelaze mTavaria,<br />

igi xSir SemTxvevaSi iniciativas sakuTar Tavze iRebs. is arsebiTi<br />

Strixi, rac iasons apolonios rodoselis mier warmodgenili persona-<br />

Jisgan gamoarCevs, aris racionalurad msjelobis unari, swrafi reagire-<br />

ba rTul situaciaSi, mobilizeba, iniciativis xelSi aReba – yovelive es<br />

sruliad ucxoa apolonios rodoselis iasonisaTvis.<br />

SeiZleba Tavisuflad iTqvas, rom iasoni ubadlo oratoria.<br />

rodesac is sityvas warmoTqvams, axerxebs gonivruli aqcentebis dasmas,<br />

ori SesaZlo variantidan xelsayreli versiis arCevas; rodesac esonidi<br />

peliasisgan rTul davalebas moismens, gansjis, rom ar Seefereba uaris<br />

Tqma, amitom unda dasTanxmdes mefes, Tumca amasTanave imasac moisazrebs,<br />

rac peliass rTul situaciaSi Caagdebs (1.152-155). 50 am mizniT daiyoliebs<br />

iasoni mefis vaJs (sagulisxmoa, rom apolonios rodoselTan akastusi<br />

Tavisi gadawyvetilebiT midis salaSqrod), gahyves Soreul naosnobaSi.<br />

49 arsebobs, sxva tradiciac, romlis mixedviTac, afsirtosi argonavtebis kolxidaSi<br />

Casvlis momentisaTvis axalgazrda ymawvilia da gancalkevebiT cxovrobs sakuTar<br />

sasaxleSi (Ap. Rhod. III 241).<br />

50 miuxedavad imisa, rom iasonma icis, SesaZloa, ubedureba mis axloblebs daatydeT<br />

Tavs da gamgzavrebisTanave saSineli winaTgrZnoba ipyrobs (1.693-699), mainc ar cvlis gadawyvetilebas.<br />

29


mis mier akastusis mimarT warmoTqmul sityvaSi ramdenime mniSvnelovan<br />

faqtorze gavamaxvilebT yuradRebas: 1. maqsimalurad moqmedebs mis Tav-<br />

moyvareobaze: ambobs, rom arc telamoni arc kanTusi, arc idasi da arc<br />

tindaridi ise ar imsaxurebs oqros sawmiss, rogorc akastusi (1.166-7); 2.<br />

spekulirebs saxelis ukvdavebis TemiT: `rodesac me ukan davbrundebi,<br />

Sen Segrcxveba Cveni saxelovani saqmeebis, roca ucxo xalxebis Sesaxeb<br />

movyvebi, Sen guli dagwydeba~. rogorc ukve aRvniSneT, iasoni sakmaod<br />

lakonuri sityviT aRwevs sasurvel Sedegs: am sityvebis Semdeg akastusi<br />

hpirdeba iasons, rom mamas gamoepareba da salaSqrod mas gahyveba. ufro<br />

metic, iasonis sityvebma imdenad imoqmedes mis pativmoyvareobaze, rom<br />

akastusi madlobasac ki uxdis imisaTvis, rom saSualebas aZlevs<br />

siqveleSi Tavis gamoiCinos (1. 174ff).<br />

iasonis karg oratorobaze metyvelebs is faqtic, rom mas SeuZlia<br />

saWiro dros Sesaferisi sityvis Tqma: argonavtebis gamgzavrebis win<br />

mopsusi da idmoni or erTmaneTisagan gansxvavebul misnobas iZlevian: 51<br />

mopsusi sakmaod bnel ferebSi warmoadgens argonavtebis mosalodnel<br />

xvedrs, idmonis ki piriqiT, gacilebiT ufro imedis momcemia; saguli-<br />

sxmoa, rom iasoni yuradRebas swored idmonis misnobaze amaxvilebs da<br />

mimarTavs jars: `ramdenadac SeityveT RvTaebaTa neba, Zala moikribeT da<br />

mamaTa Tavdajerebuloba gamoiCineT. me ar msurs gavkicxo Tesalieli<br />

mmarTvelis ganzraxva an mzakvruli eSmakoba. RvTaeba mogviwodebs keTi-<br />

li niSniT. TviT iupiters surs miwaze laSqroba da rom adamianebs rTu-<br />

li saqme hqondeT. momyeviT, am saqmeebs mere gavixsenebT, rac samomavlod<br />

waaqezebs Cvens Svilebsac~ (1.241ff.).<br />

iasoni yovelTvis axerxebs sasurveli Sedegis misaRwevad Tavisi<br />

azris damalvasa da SeniRbvas: friqsusis sakurTxevelTan da heles keno-<br />

tafTan (5.194-209) warmoTqmul sityvaSi misTvis `saSiSi da saZulveli~<br />

mxare Semkobilia iseTi epiTetebiT, rom aSkaraa, iasoni am SemTxvevaSic<br />

ar avlens sakuTar ganwyobas. Tavidan aqcents akeTebs naTesaobaze da<br />

mfarvelobasa da Semweobas sTxovs friqsuss am ucxo qveyanaSi. heles<br />

eubneba, kvlav rodis eRirseba mis zRvaSi gacurva da rodis ixilavs<br />

51 E. Lefèvre, "Die Opfer-Szene im ersten Buch (1,184-254) und das Iason-Bild in Valerius Flaccus' Argonautica" in<br />

M. Korn and H.J. Tschiedel (edd.), Ratis omnia vincet. Untersuchungen zu den Argonautica des Valerius Flaccus,<br />

Hildesheim 1991, 173-180.<br />

30


zRva kvlav oqros sawmiss. kolxidas moixseniebs rogorc `stumarTmoyva-<br />

re sanapiros~ da sTxovs aCvenos, Tu sad mdebareobs oqros sawmisi, fa-<br />

siss moixseniebs `iupiteris Zed~ (mxolod am adgilas 5.204) da adarebs<br />

did enipevss. komplimentebs ar iSurebs medeasTvisac, rodesac is pirve-<br />

lad Sexvdeba qalwuls (5.378-390): 52 `qalRmerTi xar, maRali olimpos mSve-<br />

neba, Tavisuflebis moyvarulT miyavxar kavkasiel nimfebs TavianT mdina-<br />

reebTan, Seni saxli Tu miwazea da aq aris Seni modgma, bednieria bavSvis<br />

mSoblebi da bednieria is, vinc saxlSi wagiyvans da daiwindeba Senze<br />

samaradJamod. magram daexmare, dedofalo, mamac ucxoelTa laSqars,<br />

warCinebuli berZnebi viTxovT TavSesafars, wagviyvane Tqvens mbrZanebel-<br />

Tan, vinc ar unda iyos igi. gTxov, gvaswavle, rodis davelaparakoT da<br />

rogor. me, ucxoels, gasaWirSi RmerTma gamomigzavna Seni Tavi. Sen mogan-<br />

dobT yvelafers, rac gvabadia~. qeba ise kargad moqmedebs medeaze, rom<br />

kolxi qalwuli TviTon miaswavlis iasons aietis sasaxlisaken mimaval<br />

gzas.<br />

iasoni medeas komplimentebiT avsebs maSinac, rodesac mefis asuli<br />

xarebis dauRlvaSi gauwevs daxmarebas; xotbas asxams, rom misi<br />

mgzavrobis erTaderTi mizezia, udidesi saganZuria, romelic samSoblo-<br />

Si mihyveba, ra mosatania aq oqros sawmisi, misi xomaldisaTvis xom isic<br />

sakmarisia, rom is ipova:<br />

'o decus in nostros magnum ventura penates<br />

solaque tantarum virgo haud indigna viarum<br />

causa reperta mihi, iam non ulla requiro<br />

vellera teque meae satis est vexisse carinae (8.37-40)<br />

mxolod amis Semdeg amJRavnebs iasoni Tavis namdvil survils, rom mas<br />

surs, medea oqros sawmisis mopovebaSic daexmaros:<br />

verum age et hoc etiam, quando potes, adice tantis<br />

muneribus meritisque tuis. namque aurea iussi<br />

terga referre sumus (8. 41-43) 53<br />

52<br />

bunebrivia, aq gvaxsendeba cnobili scena `odiseadan~, rodesac odisevsi navsikaas<br />

xvdeba.<br />

53 `magram modi, Sen xom SegiZlia, esec daumate yvela Sens damsaxurebas da ZRvens:<br />

oqros sawmisi unda Cavitano samSobloSi~.<br />

31


Tumca aq imas SeniSnavs, rom ara mxolod sakuTari TavisaTvis iRwvis,<br />

aramed `megzurebis saxelisaTvis~ socios ea gloria tangit (37-43).<br />

yvelaze efeqturad iasoni, udavod, kolxidaSi aris eqsponirebu-<br />

li; 54 mivyveT movlenebs Tanamimdevrulad:<br />

argonavtebi kolxidaSi CasvlisTanave sakmaod rTuli amocanis<br />

winaSe aRmoCndnen. ar ician, rogor warsdgnen aietis winaSe da gamoTqvan<br />

TavianTi Txovna. iasoni amCnevs Tavisi Tanamgzavrebis Secbunebas, miuxe-<br />

davad imisa, rom TviTonac ar aris mTlad Tavis TavSi darwmunebuli,<br />

cdilobs maT mobilizebas, upirveles yovlisa, imis gaTviTcnobierebiT,<br />

rom maT uamravi safrTxe gamoiares zRvaze da miaRwies im mxares, rome-<br />

lic maT winaprebsac ki SiSs hgvrida; miniebis daZabunebis gansaqarveb-<br />

lad iasoni imasac ki ambobs, risi TviTonac ar sjera, Tanamgzavrebs<br />

amxnevebs, rom aietis samyofeli sulac ar aris Suagul CrdiloeTSi,<br />

aramed mziani mxarea da arc misi mmarTveli unda iyos saSiSi kaci:<br />

'quod primum ingentibus ausis<br />

optavistis' ait 'veterumque quod horruit aetas,<br />

adsumus en tantumque fretis enavimus orbem.<br />

nec pelagi nos mille viae nec fama fefellit<br />

Soligenam Aeeten media regnare sub Arcto.<br />

ergo ubi lux altum sparget mare, tecta petenda<br />

urbis et ignoti mens experienda tyranni.<br />

adnuet ipse, reor, neque exorabile certe<br />

quod petimus. sin vero preces et dicta superbus<br />

respuerit, iam nunc animos firmate repulsae<br />

quaque via patriis referamus vellera terris,<br />

stet potius: rebus semper pudor absit in artis.' (5.313-324) 55<br />

54 im momentamde, vidre igi aietis tradiciul davalebas miiRebs. aqedan moyolebuli<br />

flakusis iasoni kvlav apolonios rodoselis iasons emsgavseba. es, albaT, imiTac aris<br />

ganpirobebuli, rom aq flakusi Zalian ver daSordeboda tradiciul siuJets.<br />

55 `rasac adre ase gabedulad eswrafodiT da rac ase SiSs hgvrida winaparTa modgmas,<br />

aq varT yvela, davipyariT zRviT uzarmazari sivrceebi, ar dagvWirvebia xangrZlivi<br />

mgzavroba, arc is yofila marTali, rom aieti Suagul CrdiloeTSi mefobs, aq mze<br />

anaTebs, unda gavemarToT qalaqSi, gamoviZioT ucxo mmarTvelis buneba. vfiqrob, namdvilad<br />

ar gvetyvis uars, iseTic xom araferi gvsurs, rac SeuZlebelia. im SemTxevevaSi,<br />

Tu Txovnaze amayad uars gvetyvis, guli SeimzadeT amisTvis, movifiqroT, Tu ra gziT<br />

davabrunebT sawmiss samSobloSi, sircxvili Sors aseT rTul saqmeSi~.<br />

32


vfiqrobT, iasonis oratoruli niWi yvelaze metad aietisadmi mimarTul<br />

pirvel sityvaSi gamovlinda (5.471-518). igi sakmaod ostaturad agebs<br />

sityvas, sworad svams aqcentebs:<br />

a) iasonma kargad icis, rom Seqeba da komplimentebi sasiamovnod<br />

moqmedebs msmenelze: sityvis dasawyisSi aiets uwodebs hiperionis Zes rex<br />

Hyperionide (471), RmerTebma swored is gaxades Rirsi, rom yofiliyo sana-<br />

osno laSqrobis wamowyebis mizezi quem per freta tanta petendum/caelicolae et prima<br />

dignum statuere carina (471-2); sityvis Sua nawilSi SeniSnavs, rom aieti mas ar<br />

miaCnia iseT usamarTlo mefed, rogoradac peliasma dausaxa, aramed misi<br />

samarTlianobis imedi aqvs (491-494); sityvis dasasrulsac ar iviwyebs<br />

kompliments: Cemma mefem gangeb airCia Seni qveyana civi kavkasiis mxare,<br />

romelic Seni mmarTvelobis qveS lamazad viTardeba quem te horrifero sortitus<br />

in axe / Caucasus atque tuis quantum mitescat habenis (517-518).<br />

b) informacias iZleva sakuTari warmomavlobis Sesaxeb: aRniSnavs,<br />

rom friqsusis modgmis arian (473-478, 499-500), axsenebs aseve aietis<br />

SviliSvilebs, romlebic aseve naTesavebad ergebaT orive mxares. iasoni<br />

yuradRebas amaxvilebs Tavis damsaxurebebsa da sakuTar Zlevamosileba-<br />

ze: izruna xomaldis agebaze, gmirebis moxmobaze; bebrikTa qveyanaSic ki,<br />

rodesac maTma mefem stumarTmoyvareoba ar gamoiCina, sakadrisad azRve-<br />

vina, rom iasoni da misi megzurebi RvTiuri sisxlisani arian, xomalds<br />

ki minerva mfarvelobs (495-504). ufro metic, iasoni Tavis Tavs alkids<br />

adarebs (479-488), rogorc evrisTevsma alkids, msgavsad misca mas<br />

peliasma rTuli davaleba.<br />

g) mxolod amis Semdeg gaandobs iasoni aiets sakuTar survils:<br />

`bolos da bolos movaRwieT kolxidas, da gxedavT Sen iseTs, rogoric<br />

gadmocemiT vicodiT (505-506). ar ganurisxde miniebs, radgan ar viTxov<br />

arafers CvenTvis ucxos, rac ar egebis Cvens qveyanas. Tu samarTali<br />

arsebobs, damijere, rom igi friqsuss miecema da friqsusi miitans<br />

mamiseul penatebTan~ (505-510).<br />

d) iasons ar aviwydeba ZRvenis boZebac: aiets miarTmevs yvelaze<br />

Zvirfas, mSoblebis mier naCuqar aRvirs, mocimcime TvlebiT mooWvil<br />

xmals da dedis mier moqargul teneriuli brinjaos feris qlamiss,<br />

romelzec gamosaxuli iyo mojiriTe lapiTi (511-515).<br />

33


sainteresoa, ra reaqcia aqvs iasons, aietis Txovnaze, daexmaros mas<br />

persesis winaaRmdeg brZolaSi. igi Tavzardacemulia, rom zRvaze amdeni<br />

dabrkolebis gadalaxvis Semdeg, iZulebulia kvlav omze ifiqros, Tumca<br />

ise aSfoTebs persesis saqcieli, romelic garkveulwilad mas<br />

dabrkolebas uqmnis, rom Tanaxmaa, aietis gamowveva miiRos: `rTuli<br />

davaleba aqac ar gvaklia, zRvaze Wirvaramnaxulebs aseTi dRec<br />

wamogvewia, omi aris Cemi bediswera. persesma ara naklebad unda zRos<br />

samagiero SerkinebebiT Cemi Seferxebisa da xelis SeSlisaTvis~ (5.542-546)<br />

_ eubneba igi aiets.<br />

rodesac iasons sawmisis miRebis imedi gaucruvdeba da aietisgan<br />

axal davalebas miiRebs (7.35-77), rTul mdgomareobaSi aRmoCndeba. uzo-<br />

mod didia esonidis mrisxaneba (maesta stabat defixus in ira, 7. 82), Tumca am Sem-<br />

TxvevaSic axerxebs igi Tavis Sekavebas, Rirseul pasuxs scems mefes da<br />

yuradRebas imaze amxvilebs, rom misTvis mTavaria saxelis moxveWa, Rir-<br />

seuli sikvdili da ara uaris Tqma micemul rTul davalebaze:<br />

'non' ait 'hos reditus, non hanc, Aeeta, dedisti<br />

spem Minyis cum prima tuis pro moenibus arma<br />

induimus. quo versa fides? quos vestra volutant<br />

iussa dolos? alium hic Pelian, alia aequora cerno.<br />

quin agite [et] hoc omnes odiisque urgete tyranni<br />

imperiisque caput: numquam mihi dextera nec spes<br />

defuerit. mos iussa pati nec cedere duris.<br />

unum oro, seu me illa suis seges obruet hastis<br />

hauriet adverso seu crastinus ignis hiatu,<br />

nuntius hinc saevas Peliae mittatur ad aures<br />

hic periisse viros et me, si vestra fuisset<br />

ulla fides, reducem patriae potuisse referri.' (7. 89-100) 56<br />

56 `aseT imeds ar maZlevdi, aiet, maSin, rodesac upirvelesni viRebdiT xelSi iaraRs<br />

Sens kedlebTan. sad gaqra erTguleba? ra eSmakobas malavs Tqveni [aietis da peliasis]<br />

sityva? me aq kvlav vxedav peliass da Semdgom mgzavrobas. yvela tirani siZulviliTa<br />

da brZanebebiT maviwrovebT. magram arasodes momecareba marjvena da imedi. me miCveuli<br />

var brZaneba Sevasrulo, advils gverdi avuqcio. erTs gTxov, rodesac is xnulidan aRmocenebuli<br />

maxvils Camcems an xval Semmusravs mtruli xaxidan amosuli cecxli, macne<br />

gaugzavne, peliasis mrisxane yurebs miswvdes, rom aq daiRupnen gmirebi da neba mieci<br />

saxlSi wamasvenon~.<br />

34


iasoni pirobis dacvas rom ufrTxildeba, maSinac Cans, rodesac<br />

medea colad mohyavs, mxolod imitom, rom sityva misca. unda aRiniSnos,<br />

rom valerius flakusTan, imdenad ramdenadac mdevari kolxebi ar iTxo-<br />

ven medeas dabrunebas, moxsnilia saswrafo qorwinebis motivaciac. kol-<br />

xididan gamgzavrebis Semdeg, vidre kolxi mdevrebi gamoCndebian, manamde<br />

iqorwineben isini kunZul pevkeze, mxolod imitom, rom medeas Sehpirda<br />

iasoni da sityvas ver gatexda da, albaT, imitomac, raTa maTi urTierTo-<br />

ba TanamgzavrTa TvalSi gaemarTlebina (ac primum socios ausus sua pacta docere |<br />

promissamque fidem thalami foedusque iugale, 8. 221-2). Tu apolonios rodoselTan<br />

medeas kolxebisaTvis gadacemis saqmes mefe alkinoosi wyvets, anu iq<br />

iasons Suamavali hyavs, flakusTan mas TviTon uwevs gadawyvetilebis<br />

miReba. erTi mxriv, man unda gaiTvaliswinos megzurebis (sociis, 404) azri<br />

da, meore mxriv, sikvdili urCevnia Tavisi cxovrebis megzuris safrTxeSi<br />

Cagdebas (...mortemque cupit sociamque pericli | cogitat, 8. 403-4), magram erTic<br />

cxadia, rom man gadawyvetileba unda miiRos da ganaCeni gamoaqvs<br />

Tanamgzavrebis sasargeblod. is iyo man daapira Tavisi gadawyvetilebis<br />

Tqma miniebisaTvis, rom qariSxali dawynarda da maT SesaZlebloba<br />

miecaT gaegrZelebinaT mgzavroba, iasonmac Tavisi mZime gadawyvetileba<br />

aRar gaamxila (8. 406-407). flakusi am momentSic iasons Rirseul<br />

pozicias unarCunebs; marTalia, medea mainc xvdeba iasonis ganwyobas,<br />

Tumca Tu rogor imarTla Tavi iasonma medeas gasakicx sityvaze,<br />

samwuxarod teqstis Cvenamde mouRwevlobis gamo, ucnobia.<br />

unda aRiniSnos erTi garemoebac: vidre iasoni medeas sTxovs<br />

daxmarebas oqros sawmisis mopovebis Taobaze, igi udavod gmirisaTvis<br />

damaxasiaTebeli TvisebebiT aris aRWurvili, magram sakmarisia, man medeas<br />

sTxovos daxmareba, masze damokidebuli xdeba da garkveulwilad kargavs<br />

Rirsebas. SeiZleba vivaraudoT, rom ramdenadac aq ukve tradiciul<br />

davalebasTan gvaqvs saqme, flakusma gangeb aarida Tavi zedmet trans-<br />

formacias da am nawilSi, anu tradiciuli davalebis Sesrulebis<br />

momentSi, iasoni marTlac apolonios rodoselis iasons mogvagonebs.<br />

Tumca is, rom flakusis iasoni ar warmoadgens moralurad uzado gmirs,<br />

ar qmnis Seusabamobas, piriqiT is maqsimalurad aris miaxlovebuli Tavisi<br />

adamianuri sisusteebiT Cveulebriv mokvdavTan. iasoni arc unda iyos<br />

35


srulyofilebis nimuSi: is arc RmerTebis Svilia da arc romaeli. erTi<br />

aSkaraa, flakusi cdilobs, moaxdinos iasonis, rogorc gmiris reabili-<br />

tacia, CamoaSoros an Searbilos iseTi Tvisebebi, rac gmirs ar Sehferis<br />

da aRWurvos axali TvisebebiT. Sesabamisad, iasonis xasiaTSi Tavs iCens<br />

iseTi Strixebi, rasac flakusamdel literaturul tradiciaSi parale-<br />

li ar moepoveba.<br />

es rac Seexeboda mTavar gmirTa motivaciebs, axla Tvali<br />

gadavavloT tradiciul siuJetur elementebs. valerius flakusisTvis,<br />

erTi mxriv, mniSvnelovani iyo istoriul-geografiuli informacia, rome-<br />

lic Cadebuli iyo argonavtebis miTSi, radganac es, rogorc aRiniSna,<br />

exmianeboda romis imperiis eqspansias anatoliasa da SavizRvispireTSi,<br />

amave dros, rogorc mwerlisTvis, saintereso iyo wminda mxatvruli as-<br />

peqtic. marTlac, mravalplaniani Tqmuleba, daxunZluli faTerakebiani<br />

mogzaurobis, ZalauflebisTvis brZolisa da trfobis motivebiT, imTa-<br />

viTve saukeTeso masala unda yofiliyo SemoqmedisTvis. valerius<br />

flakusma Seqmna poema, romelic TiTqosda erTmaneTisgan damoukidebeli,<br />

magram erTmaneTTan mWidrod gadawnuli ambebisgan Sedgeba. marTalia,<br />

misi poemac, rogorc apolonios rodoselis eposi, linearuli xasiaTi-<br />

saa, anu warmogvidgens eqspediciis dasawyiss da ama Tu im adgilas<br />

SeCerebis ambebs, magram SeiZleba iTqvas, flakusis poemas amTlianebs<br />

mTavari idea – sazRvao gzis gaxsna da sxva xalxebTan dakavSirebis<br />

SesaZlebloba, Sesabamisad, masTan ukana planze inacvlebs oqros<br />

sawmisis Tema. igi scildeba viwro CarCoebs da iupiteris samyaros gegmis<br />

saxiT gvTavazobs axal koncefcias. TavisTavad translatio imperii-s idea<br />

axali ar aris da dasturdeba antikur istoriografosebTan, magram<br />

argonavtebis Temaze am koncefciis morgeba swored flakusis novatoro-<br />

baa. flakusis Txzulebas gansxvavebul elfers aniWebs isic, rom poetma<br />

gamotova zogierTi epizodi (glavkosis epizodi, herakles brZola geas<br />

naSierebTan, aresis kunZulze friqsosis Svilebis gadarCena da maTi<br />

Suamdgomloba aietTan kolxidaSi, argonavtTa Tavgadasavali egeosis<br />

zRvaSi da sxv.) da gantvirTa poema mravali mosawyeni, skrupulozuri<br />

detalisgan. meore mxriv, ki Caamata zogierTi iseTi epizodi, romelic<br />

saerTod ar gvxvdeba apolonios rodoselTan, an, Tu gvxvdeba, akumuli-<br />

36


ebuli saxiT da moqmedebis ganviTarebisaTvis aranairi daniSnuleba ar<br />

aqvs: magaliTad, hesiones ganTavisufleba, esonisa da alkimedes si-<br />

kvdili, persesisa da aietis omi kolxidaSi. romaeli poetis mxatvruli<br />

teqnika rTulia da amave dros, daxvewili. is axerxebs imgvarad aagos<br />

Txroba, rom mkiTxvels erTgvari ukmarisobis gancda daeuflos, moTxro-<br />

bili ambavi Tavis TavSi ar amoiwuros, daumTavrebeli darCes da<br />

gaaRvivos Semdgomi interesi. amgvar `Sewyvetil~ ambebs poeti, rogorc<br />

wesi, Semdeg kvlav agrZelebs. aseTia Tundac medeas siyvarulis amsaxve-<br />

li metad lakonuri scena (7. 1-25), romelic odnav mogvianebiT iSleba da<br />

viTardeba (7. 103-140). ar SeiZleba aqve ar vaxsenoT flakusis midrekile-<br />

ba, Semoifarglos mxolod miniSnebebiT, iTvaliswinebs ra, rom mis<br />

`argonavtikas~ am TemaSi kargad gaTviTcnobierebuli mkiTxveli ecnoba.<br />

aseTi adgilebi bundovania da, rig SemTxvevaSi, Zneli amosacnobia, Tu<br />

romel wyaros eyrdnoba avtori an romeli wyaros variacias gvTavazobs.<br />

gansakuTrebiT xSiria masTan antonomasiebi. a. m., pirvel wignSi<br />

moxseniebuli Thracius ... sacerdos (I. 85) eWvgareSea, rom flakusi aq orfevss<br />

gulisxmobs, Tumca es ise ar unda gavigoT, rom orfevsi flakusTan<br />

qurumis funqcias asrulebs. aSkaraa flakusi cdilobs, Zalian ar da-<br />

Sordes tradiciul versias, amdenad frTxilad ekideba istoriul-<br />

geografiul informacias. gacilebiT ufro Tavisufalia igi ama Tu im<br />

siuJeturi elementis interpretaciisas. aq Tvals gadavavlebT mniSvnelo-<br />

van epizodebs, romlebic apoloniosTan mimarTebaSi sxvaobas gviCvenebs,<br />

erT SemTxvevaSi, Tu flakusi minimalurad amoklebs ambavs, meore Sem-<br />

TxvevaSi, ganavrcobs mas mTeli Tavisi poeturi STagonebiT.<br />

• friqsusisa da heles ambavi 57<br />

flakusi arsebiTad mihyveba berZen winamorbeds friqsusisa da heles<br />

ambis gadmocemisas, Tumca Secvlilia maTTan dakavSirebuli motivaciebi<br />

da funqcia. peliasi friqsusis ambavs iyenebs imisaTvis, rom iasons dau-<br />

sabuTos kolxidaSi laSqrobis aucilebloba. mouTxrobs iasons, rom<br />

aietma nadimis dros mokla friqsusi, rom xSirad xedavs sizmrad sevdian<br />

ymawvils, romelic mas SurisZiebisaken mouwodebs; amasve sTxovs helec<br />

57 Sdr. Ov. Fasti, III 852-876; Hyg. Fab. III; Sen. Troad. 1034-1038.<br />

37


(1. 41-52; Sdr. 64-66). amitom moxuci mefe, romelsac uwindeburad Zala<br />

aRar Seswevs, axalgazrda da Zlevamosil Zmiswuls avalebs, aRasrulos<br />

sagmiro saqme da waarTvas aiets oqros sawmisi. Tumca, rogorc cnobi-<br />

lia, flakusis mixedviT, realurad aiets danaSauli ar Caudenia<br />

friqsusis mimarT. piriqiT, didi pativiT miiRo, sakuTari asuli miaTxova<br />

colad; gadaafiqrebina gadawyvetileba, Suri eZia dedinacval inoze<br />

(1.520-524). poemidan imasac vityobT, rom rodesac mxcovani friqsusi<br />

gardaicvala, pativiT dakrZales kolxidaSi (5.185f.). motivacias isic<br />

aZlierebs, rom aTamasi valerius flakusTan aris kreTevsis Svili (5.476-<br />

478; Sdr. 2.611) da ara Zma, rogorc Zvel miTosSi (Hes. F. 10a, 25-28; Apollod.<br />

1.51; Ap. Rhod. II 1162). Sesabamisad, friqsusi, hele, peliasi da iasoni<br />

kreTevsis xaziT erTi da imave Stos warmomadgenlebi arian.<br />

ugulebelyofilia apoloniosiseuli peliasis argumenti, rom<br />

daukrZalavi friqsusi manam ver povebs simSvides, vidre wesisamebr ar<br />

daikrZaleba. flakusi tyavSi dakrZalvis wess sxva formiT, kerZod,<br />

kremaciiT anacvlebs, amdenad, peliasis argumentacia funqcias kargavs<br />

flakusTan. man elinisti winamorbedisgan gansxvavebiT SeZlo friqsusis<br />

roli mniSvnelovanwilad gaezarda da mas misnis funqcias akisrebs.<br />

friqsusi figurirebs aietis motivaciaSic: ar gasces oqros sawmisi. mefe<br />

xedavs caze gamosaxul verZs da Caesmis friqsusis xma, romelic<br />

afrTxilebs, rom, roca sawmiss gaitaceben, es misi mmarTvelobis<br />

dasasrulis momaswavebeli iqneba da rom medea ar unda darCes mamiseul<br />

saxlSi (5.226-243; Sdr. 1.742f.; 5.528-531). friqsusis msgavsad flakusTan<br />

helesac garkveulwilad misnis fuqcia aqvs. heles piriTac iasonisaTvis<br />

mniSvnelovani misnoba cxaddeba. hele, romelic argonavtebs<br />

helespontosSi ecxadeba (2.587-612), gmirebs mniSvnelovan informacias<br />

gadascems: afrTxilebs, rom win siZneleebi elodebaT (te quoque.../regna<br />

infesta domus fatisque simillima nostris/fata ferunt, II. 593f.), sastik skviTebTan<br />

Sexvedra moeliT; uxsnis, Tu sad mdebareobs friqsusis ormagi sakurTxe-<br />

veli. iasons hele ecxadeba kolxidaSic. heles Sesaxeb imasac vigebT,<br />

rom mas gadasces skiptra da did pativSia zRvis fskerze neptunusTan<br />

38


erTad (2.585-608). 58 zogierTi mecnieri miiCnevs, rom heles gamocxadebas<br />

izolirebuli adgili uWiravs poemaSi, Tumca, Tu gaviTvaliswinebT imas,<br />

rom pirvelive wignSi orfevsis simRera friqsussa da heles ambis<br />

gadmocemas eZRvneba, da mexuTe wignSic, argonavtebis kolxidaSi Casvlis<br />

momentisaTvis, kvlav intensificirebulia maTi saxeebi, es gvaZlevs<br />

safuZvels vivaraudoT, rom maT Soris organuli kavSiria. vfiqrobT, arc<br />

is unda iyos SemTxveviTi, rom kolxidaSi gamarTul omSi, aietis<br />

winaaRmdeg ibrZvis skviTi sardali, romelsac, miuxedavad skviTuri<br />

warmomavlobisa, friqsusi hqvia, SesaZloa, flakuss am gamogonili<br />

personaJis saxiT surda, mxatvrulad gamoexata eolidi friqsusis<br />

ukmayofileba, radgan aietma mas ar daujera da argonavtebs ar gadasca<br />

sawmisi. sagulisxmoa, isic, rom friqsusis jars win miuZRvis maRal<br />

Wolokze aRmarTuli priala bewviani da oqrosrqebiani furis<br />

gamosaxuleba, romelsac kvlav dianas WalaSi dabruneba swadia. esec,<br />

SesaZloa, iyos miniSneba oqros verZze, romelic, iupiteris samyaros<br />

gegmis Tanaxmad, eladaSi unda dabrundes, amas ki aieti ewinaaRmdegeba.<br />

• argonavtTa katalogi<br />

stabiluri nusxis ararsebobis fonze apolonios rodoselma itvirTa<br />

eqspediciaSi monawile gmirTa katalogis Seqmna da mniSvnelovanwilad<br />

moaxdina kidec misi sistematizacia. maTgan mxolod erTi nawili figuri-<br />

rebs mogzaurobis procesSi, rasakvirvelia, garkveul epizodTan dakavSi-<br />

rebiT. am epizodebSi xdeba, erTi mxriv, laSqrobaSi monawile gmiris ra-<br />

ime maxasiaTebeli StrixiT aqcentireba, meore mxriv, ikveTebian is perso-<br />

naJebic, romlebic garkveul funqcias asruleben isev da isev romelime<br />

gmiris warmosadgenad. apoloniosTan dasaxelebulia RvTaebrivi STamo-<br />

mavlobis 55 gmiri, flakusTan ki 52; Tu ar CavTvliT iasons, herkuless,<br />

hilass da akastuss, aseTi Tanafardoba gveqneba: 51 argonavti<br />

apoloniosTan da 48 flakusTan. 59 apoloniosi asaxelebs 9 miniels, rome-<br />

lic flakusTan ar gvxvdeba, maT sanacvlod flakuss 6 sxva axali argo-<br />

navti Semohyavs. am eqvsi argonavtisgan sams: filoqtetess, nestors, ti-<br />

devss flakusi argonavtebis laSqrobasTan akavSirebs, Tumca maT ar<br />

58 poseidonisa da heles siyvarulis motivi hesiodesTanac gvxvdeba.<br />

59 higinusTan 74 monawile moixsenieba (Hyg. fab. XIV).<br />

39


akisrebs mniSvnelovan funqcias; danarCeni sami ki, rogorc sxva wyaroebi<br />

mowmoben, argonavtebis laSqrobasTan arian dakavSirebulni: devkalioni<br />

da ibisi gvxvdebian higinusTan, ifisi ki dasturdeba apoloniosis sqo-<br />

lionSi (4.223f.). flakusma Secvala argonavtTa raodenoba, zogierT gmirs<br />

gansxvavebuli funqcia (igulisxmeba macnis [exioni] da mesaWis [erginusi]<br />

funqcia) mianiWa. zogierTi gmiris mniSvnelovneba Seamcira (pelevsi /<br />

idasi), zogis ki gazarda (misnebi: idmoni, mopsusi; telamoni, meleagrusi).<br />

ikveTeba aseve erTi saintereso kanonzomiereba argonavtebis rogorc er-<br />

Tiani jgufis reaqciebis gamoxatvisas. Tu apoloniosTan mTeli jgufi<br />

gamoxatavda sixaruls, SiSs an imedgacruebas, flakusTan es reaqciebi<br />

erT romelime kerZo personaJzea misadagebuli, kerZod, iasonze. es arc<br />

aris gasakviri, radgan flakuss surda, iasonis aqcentirebiT misi roli<br />

mniSvnelovnad gaezarda da eneasis msgavsad `argonavtikis~ wamyvan<br />

gmirad esonidi eqcia. 60<br />

• lemnosi<br />

lemnoseli qalebis mier sakuTari qmrebis amoxocvis ambavi did interess<br />

imsaxurebda berZnul tradiciaSi (Apollod. 1. 114f.; 357f.). es epizodi sakmaod<br />

adre daukavSirda argonavtebis Tqmulebas da misi erT-erTi stabiluri<br />

nawili gaxda. 61 es ganxorcielda epizodSi hifsipilesa da iasonis sasi-<br />

yvarulo Tavgadasavlis CarTviT. 62 orive es momenti sainteresod aris Se-<br />

zavebuli apolonios rodoselTan. elinisti winamorbedisagan gansxva-<br />

vebiT flakusma am epizods sxva elferi SesZina. misTvis mniSvnelovania<br />

ara uSualod im mxaris aRwera, sadac argonavtebi pirvelad SeCerdnen<br />

kolxidisaken mimaval gzaze, aramed TviT argonavtebis damokidebuleba<br />

lemnosze ganviTarebul ambebTan. amitom flakusi detalurad mogvi-<br />

Txrobs im ambebsac, romlebic argonavtebis lemnoselebTan stumrobas<br />

uZRoda win. igi imdenad aris gatacebuli am ambis mxatvruli inter-<br />

pretaciiT, rom miTologiuri tradiciisaTvis ucnob, damatebiT persona-<br />

Jebsac ki igonebs TxrobisaTvis meti dinamiurobis misaniWeblad. striqo-<br />

60<br />

A.J. Kleywegt, Die "anderen" Argonauten, ROV, Hildesheim, Zürich, New York 1991, 225-237.<br />

61<br />

Sdr. W. Bahrenfuß, Die Abenteuer der Argonauten auf Lemnos bei Apollonios Rhodios, Valerius Flaccus,<br />

Papinius Statius. Diss., Kiel 1951.<br />

62<br />

iasonisa da hifsipiles siyvarulis Tavgadasavals gadmogvcemen: Ov. Heroid. VI; Hyg. fab.<br />

XV.<br />

40


nebis moculoba orive avtorTan TiTqmis Tanabaria (apolonios rodo-<br />

selTan 300 str. I.609-909, flakusTan 346 str.), rac Seexeba epizodis<br />

struqturas, flakusTan ambavi iwyeba im istoriiT aRweriT, rac<br />

lemnoseli qalebis mier kacebis amoxocvas uZRoda win (2.82-106), amas<br />

mosdevs kacebis amoxocvis ambavi (107-241), hifsipiles mier mamis gadarCe-<br />

nis epizodi (242-310), argonavtebis misvla lemnosze (311-427). erTi Se-<br />

xedviT, flakusi misdevs apolonioss, Tumca, Tu SevadarebT am or ver-<br />

sias, TvalsaCino gaxdeba gansxvavebac. daviwyoT preistoriiT: apoloni-<br />

osTan lemnoseli mamakacebi usircxvilod Ralatoben colebs (1. 611-614).<br />

qalebi urisxdebian kipriss mamakacTa Ralatis gamo da aRar swiraven mas<br />

msxverpls. amis gamo qalRmerTi aRagznebs maT SurisZiebisaTvis (1. 614-<br />

619). mamakacebma realurad TavianTi saqcieliT daimsaxures qalebis<br />

risxva. flakusma TxrobaSi CarTo olimposelTa perspeqtiva, riTac<br />

surda daesabuTebina, erTi mxriv, iupiteris da, meore mxriv, vulkanusisa<br />

da venusis poziciebi lemnosTan mimarTebaSi. es airekleba romauli<br />

eposis pirvelsave wignSi, rodesac iupiteri marTvis sadaveebs iRebs<br />

xelSi da RmerTebisgan garkveul winaaRmdegobas awydeba (I.83ff.). mas upi-<br />

rispirdeba iuno, Tavdayira dakidebul qalRmerTs vulkanusi eqomageba,<br />

romelic am dros vardeba olimposidan da kunZul lemnosze enarcxeba.<br />

am kunZulze miiRes vulkanusi, swored aq hqonda mas samWedloc da amis<br />

gamo gansakuTrebulad uyvardaT.<br />

flakusTan intrigas uSualod venusi qmnis. rodesac marsTan<br />

Ralatis gamo vulkanusma venusi dasaja imiT, rom siyvarulis<br />

qalRmerTs msxverpls aRar swiravdnen lemnoseli qalebi, venusi<br />

gadawyvets, maTze Suri iZios da xmas gaavrcelebs, TiTqos qmrebi<br />

Ralatoben. Tu apoloniosTan qmrebi namdvilad damnaSaveebi arian, aq<br />

isini venusis intrigis msxverplad gvevlinebian. flakusTan aseve Tval-<br />

Sisacemia hifsipiles gamokveTili pietas. Tu apoloniosTan hifsipile<br />

iZulebulia icruos, raTa argonavtebs auxsnas mamakacebis kunZulze<br />

aryofnis mizezi (Ap. Rhod. 1. 793-835), flakusTan argonavtebma araferi<br />

uwyian im saSineli movlenebis Sesaxeb, Sesabamisad, mas arc sWirdeba<br />

axsna-ganmartebis micema. Tu hifsipiles pietas apoloniosTan farulad<br />

igrZnoba, flakusma mas bakxusTan dakavSirebuli ritualis moSveliebiT<br />

41


da mamis winaSe saocari pasuxismgeblobis gamovlinebiT axali elferi<br />

SesZina. hifsipile gadaarCens mamas naTlad gacnobierebuli safrTxisa-<br />

gan da amdenad aris pia (Sdr. 249, 256, 264). mamis gadarCenisas igi mima-<br />

rTavs xriks, sadac safarvelad iRebs religiur rituals (282). es gau-<br />

marTlebeli saqcieli aucilebelia hifsipiles pia coeptas (264)<br />

gansaxorcieleblad. mas gacnobierebuli aqvs, rom mamas garkveulwilad<br />

safrTxeSi agdebs, rodesac gadarCenis mizniT zRvas miandobs, fiqrobs,<br />

iqneb arsebobs sxva alternativa, Tumca Seqmnili viTareba aiZulebs, rom<br />

ukiduresi zomebi miiRos (294). mniSvnelovania is cvlilebebi, romelic<br />

herkulesis gamkicxav sityvaSi iCens Tavs: ar Cans herkulesis gansa-<br />

kuTrebuli damokidebuleba telamonisadmi da meore, imis magivrad rom<br />

ukan dabruneba SesTavazos argonavtebs (Ap. Rhod. II 373-384), flakusTan<br />

herkulesi daJinebiT moiTxovs faTerakebiT aRsavse laSqrobis gagrZele-<br />

bas. aq flakuss saSualeba eZleva, erTmaneTs Seupirispiros herkulesi<br />

da iasoni. erTi mxriv, gmiri, romelmac daZlia adamianuri sisusteebi, da,<br />

meore mxriv, sardali, romelic ar aris uzado gmiri, Tumca herkulesis<br />

mowodebisTanave mzad aris, miatovos lemnoseli dedofali da laSqroba<br />

gaagrZelos.<br />

• dolionebi, kizikusis epizodi<br />

kizikusis epizodi, romelsac argonavtTa Tqmulebisagan damoukidebeli<br />

mxatvruli Rirebuleba ar moupovebia, CvenTvis sainteresoa imdenad, ram-<br />

denadac apoloniosTan SedarebiT mas flakusma meti datvirTva SesZina. 63<br />

Tu apoloniosTan kizikosis ambavs 216 striqoni eTmoba (1. 936-1152),<br />

sakmaod STambeWdavi moculobisaa igi flakusTan (II. 629-664 da III. 1-458).<br />

masTan es gmiri orgvar saxes gviCvenebs: rogoric unda TviT mas iyos:<br />

rafinirebuli, stumarTmoyvare da, meore mxriv, rogoric realurad aris:<br />

windauxedavi, hibrisiT Sepyrobili. 64 apoloniosisagan gansxvavebiT fla-<br />

kusTan naTlad aris gamoxatuli danaSaulis sakiTxi tragikuli ambebis<br />

ganviTarebaSi. masTan tragikul movlenebs ganapirobebs kizikusis hibri-<br />

63 am epizodTan dakavSirebiT ix.: G. Manuwald, Die Cyzicus-Episode und ihre Funktion in den<br />

Argonautica des Valerius Flaccus, Hypomnemata 127, Göttingen 1999; E. Burck. Kampf und Tod des Cyzicus bei<br />

Valerius Flaccus. Mélanges M. Durry, Rev. Ét. Lat. 47, 1971, 173-198.<br />

64 Lüthje, op. cit. 94.<br />

42


si, rac qalRmerT kibeles SeuracxyofaSi gamoixateba. man mokla kibeles<br />

wminda cxoveli da saamayo nadavli Tavis sasaxleSi daavana, rac kidev<br />

ufro metad metyvelebs mis hibriss. kibeles surs, SeuracxyofisaTvis<br />

Suri iZios. man unda aRadginos samyaros wesrigi, adamianebis mokrZaleba<br />

RmerTebisadmi. qalRmerTma kibelem dasjis iaraRad argonavtebi gamoiye-<br />

na. flakusi miniebis ganmeorebiT kizikusTan moxvedris faqts, bunebrivia,<br />

apolonios rodoselisgan iRebs (Ap. Rhod. I 1015-1018), Tumca elinist<br />

mweralTan qari ganapirobebs argonavtebis kunZulze dabrunebas, aq ki<br />

RvTiuri Zalebi, raTaA argonavtebi CaerTon arasapatio brZolaSi.<br />

flakusma kizikusTan gamarTuli sisxlismRvreli Setakeba omis<br />

Tematikis konteqstSi moaqcia. am doneze es epizodi mimarTebas avlens<br />

eposis sxva siuJetur elementebTan. ramdenadac igi mniSvnelovan para-<br />

lels gviCvenebs kolxidaSi gamarTul e. w. samoqalaqo omTan, Cven masze<br />

ufro detaluri msjeloba Sesabamis TavSi gveqneba.<br />

• hilasis epizodi<br />

hilasisa da herkulesis ambavs, berZeni winamorbedisagan gansxvavebiT (Ap.<br />

Rhod. I 1173-1362), met yuradRebas uTmobs flakusi (3. 481-740, 4. 1-57); masTan<br />

es epizodi garkveul modifikacias gviCvenebs. 65 apoloniosTan iunos<br />

motivacia ar ganapirobebs hilasis gaqrobas. moqmedebaSi spontanurad<br />

erTveba kiprisi, romelic hilasisadmi siyvaruliT ganmsWvalavs erT-erT<br />

wylis nimfas (Ap. Rhod. I 1233). flakusTan iunos motiviacia warmarTavs<br />

movlenebs. Cans, Tu ra motivi amoqmedebs mis sawinaaRmdegod. mas ar surs<br />

herkulesis CrdilSi yofna, dReniadag cdilobs mis ganadgurebas, jer<br />

kidev bavSvs gvelebi miugzavna, Tumca Cvilma herkulesma SeZlo maTi<br />

mogerieba. iunos miziaSi kvlav eZleva SesaZlebloba tkivili miayenos<br />

herkuless. rogorc ki dainaxavs xomaldidan moSorebiT mis Tanamgzavr<br />

hilass, iwyebs gegmis ganxorcielebas (Val. Flacc. 3.487ff.). palass Tavidan<br />

iSorebs, im sababiT, rom skviTebisa da kolxebis omis msvlelobaSi unda<br />

CaerTos, TviTon ki uSualod xrikebs xlarTavs alkidis winaaRmdeg. apo-<br />

loniosTan argonavtebma ise gaagrZeles gza, rom arc ki SeumCneviaT he-<br />

65 H. H. Koch, Die Hylasgeschichte bei Apollonios Rhodios I. 1153ff., Theokrit Eid. XIII, Properz Eleg. I.20,<br />

Valerius Flaccus Arg. III. 459ff., Diss. Kiel 1955; E. Lüthje, Gehalt und Aufriss der Argonautica des Valerius<br />

Flaccus, Diss., Kiel 1971, 125-126.<br />

43


akles aryofna xomaldze. rodesac miniebma gaacnobieres TavianTi<br />

Secdoma, maT Soris uTanxmoeba Camovarda, radgan miatoves umamacesi<br />

gmirebi (herakle da polifemosi). telamoni iasons adanaSaulebs, rom am<br />

ukanasknelma ganzrax, Suris gamo datova alkidi kunZulze. situacia ise<br />

iZabeba, rom saqme xelCarTul brZolamdec ki mividoda boreasis vaJebs<br />

rom ar ganemuxtaT konfliqti. tifisi, rogorc mesaWe, xelsayreli qaris<br />

gamo moiTxovda naosnobis gagrZelebas, telamoni ki ukan dabrunebas. bo-<br />

readebic gzis gagrZelebas uWeren mxars, Tumca maT amoZravebT gmirebis<br />

daSoSminebis da ara herkulesis CamoSorebis survili (Tumca amis gamo<br />

isini mogvianebiT mainc isjebian alkidis mier usamarTlod). herakle<br />

laSqrobas gamoeTiSa zevsis nebiT, rac argonavtebs glavkosis piriT<br />

gaucxaddeba. amas mosdevs iasonisa da telamonis Serigeba. flakusTan<br />

herkuless eZeben da rodesac ver pouloben, dgeba sakiTxi, gaagrZelon<br />

misi Zebna, Tu zRvaSi gavidnen. telamoni herkulesis Zebnas moiTxovs,<br />

meleagrusi naosnobis gagrZelebas, radgan SeuZlebelia win aRudge<br />

iunos nebas. glavkosis magivrad, romelic argonavtebs RvTis nebas<br />

ganucxadebs (Ap. Rhod. I 1315-1325), flakusTan sasowarkveTil herkuless<br />

sizmrad hilasi ecxadeba, romelic urCevs, rom iunos nebas dahyves da<br />

masze nu idardebs, radgan misi xvedri winaswar iyo gansazRvruli (Val.<br />

Flacc. 4. 25-37).<br />

• amikusi da bebrikebi<br />

amikosis epizodi, rogorc Cans, sakmaod Zveli da organuli iyo<br />

argonavtebis TqmulebaSi. calkeuli saxesxvaobis garda bebrikTa mefe,<br />

zogadad, uxeSi, kacTmoZule, ugnuri adamianis simbolod aris gaazrebu-<br />

li. barbarosobaze gamarjveba es aris ZiriTadi idea, riTac aris gan-<br />

msWvaluli apolonios rodoseliseuli interpretacia. Tu apoloniosTan<br />

es epizodi moicavs 163 striqons (Ap. Rhod. II 1-163), flakusTan mas 253 str.<br />

eTmoba (Val. Flacc. 4. 90-343). apoloniosTan argonavtebi amikosisadmi SiSs<br />

ki ar ganicdian, aramed risxviT arian Sepyrobilni (19f.), gansakuTrebiT<br />

polidevkesi. valerius flakusTan ki riskis elementi axleburad aris<br />

warmodgenili. apoloniosTan krivSi monawileebi eqsponirebulia ara<br />

mxolod araTanabari Zalis mqone mxareebad, aramed warmodgenilia maTi<br />

44


gansxvavebuli brZolis taqtika da msoflmxedveloba: amikosi warmodge-<br />

nilia rogorc titani, polidevkesi ki rogorc varskvlavi (37-44). poli-<br />

devkesi mSvidad uyurebs im faqts, rom masTan SebrZoleba mouwevs, metic,<br />

igi gaazrebulad dascinis mas medidurobis gamo (54-64). flakusTan eqspo-<br />

nirebuli amikusi metad SiSismomgvrelad gamoiyureba (246ff.) da po-<br />

luqsic met mokrZalebas avlens brZolisadmi damokidebulebaSi. apolo-<br />

niosTan brZola mimdinareobs gansakuTrebuli dramatizmis gareSe. fla-<br />

kusTan brZola eqsponirebulia mTeli Tavisi siZneleebiT, rac mas metad<br />

aaxlovebs realur SerkinebasTan. apoloniosTan argonavtebi brZolis<br />

damTavrebis Semdeg ixseneben herkuless da amboben, is rom maTTan erTad<br />

yofiliyo, brZolac ar iqneboda. arafers amboben imaze, rom, winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi, maT saxelisaTvis brZolac ar dasWirdebodaT. saxelis mo-<br />

xveWasTan gmirebis aseTi damokidebuleba ucxoa flakusisaTvis. apolo-<br />

niosTan amikosis aRsasrulis Semdeg bebrikebi ibrZvian TavianTi mkvdari<br />

mefisaTvis (98-136). flakusma Secvala konteqsti, roca SeSinebuli<br />

bebrikebi warmogvidgina. bebrikebi, romelTac amikusi SiSis wnexis qveS<br />

imorCilebda, misi sikvdilis Semdeg zrunaven ara mis dakrZalvaze, ara-<br />

med piriqiT, gaqcevas lamoben. SeiZleba iTqvas, es ar aris erTmaneTTan<br />

SemWidrovebuli sazogadoeba, romelic erTad dadgeba sakuTari intere-<br />

sebis dasacavad, maT ubralod amikusi imorCilebda Tavisi teroriT.<br />

poluqsma bolo mouRo sazogadoebas, romelsac isedac saZirkveli<br />

hqonda gamoclili. amikusis sikvdili Seesabameba iupiteris gegmas:<br />

amikusi usamarTlod mrisxanebda xalxze. igi warmoadgenda mTavar<br />

dabrkolebas, rac aferxebda mezRvaurebis, mogzaurebis gasvlas aRmosav-<br />

leTis mimarTulebiT, Sesabamisad, Tavisi hibrisiT xels uSlida<br />

iupiteris gegmis ganxorcielebas. misi daZleviT ki belonasTvis, raSic<br />

moiazreba omebis warmoeba, gza xsnili iqneboda. TviT neptunusic,<br />

romelic amikusis mamaa da uwyis Svilis momavali xvedri, uZluria<br />

samyaros mbrZaneblis winaSe, radgan unda ganxorcieldes Zalauflebis<br />

cvla aziidan saberZneTSi, rasac Tavisi msoflmxedvelobiT ewinaaRmde-<br />

geba amikusi.<br />

• mariandinebi da likusi<br />

45


flakusis `argonavtikis~ meoTxe wignis bolos moTxrobilia argonavte-<br />

bis misvla mariandinebTan, Savi zRvis samxr.-das. sanapiroze (4.733-762),<br />

Tumca ambavi mexuTe wignis dasawyisis 66 striqonsac moicavs, sadac vi-<br />

tyobT tifisisa da idmonis sikvdilis Sesaxeb. 66 miuxedavad imisa, rom<br />

flakusTan am epizods apoloniosTan SedarebiT (178 str. 2.720-898)<br />

mokrZalebuli moculoba aqvs, mniSvnelovan pasaJs warmoadgens poemaSi<br />

Tavisi adgilisa da datvirTvis gamo. 67 mefe likusi argonavtebs keTil-<br />

ganwyobili iRebs, riTac gamoxatavs madlierebas saerTo mtris<br />

sikvdilis gamo (4.744). momdevno dRes xdeba ori samwuxaro ambavi: kvdeba<br />

misani idmoni da mesaWe tifisi. argonavtebi damwuxrebulebi da<br />

sasowarkveTilni arian. Mmxolod mas Semdeg, rac dasruldeba dakrZal-<br />

vis ceremonia da mopsusi Seasrulebs rituals, airCeven axal mesaWes da<br />

gzas gaagrZeleben. Tavdapirvelad yuradReba unda mivaqcioT im faqts,<br />

Tu ra adgili uWiravs am erTi SexedviT naklebad STambeWdav epizods<br />

romaul eposSi. Tu amovalT im mosazrebidan, rom flakusis poema rva<br />

wignisgan Sedgeba, maSin mas Sualeduri adgili uWiravs, romelic erTma-<br />

neTTan or gansxvavebul nawils akavSirebs. orientiri aq aris simplega-<br />

debi, is, Tu ra xdeboda manamde, da is, rac moxdeba simplegadebis<br />

gavlis Semdeg. apoloniosTan finevsis misnobis mixedviT es aris meore<br />

punqti, sadac argonavtebi simplegadebis gavlis Semdeg xvdebian. fla-<br />

kusTan ki pirveli (4.637-710) da amave dros ukanaskneli punqti, vidre<br />

miniebi kolxidamde miaRweven; apoloniosTan finevsis misnobaSi am<br />

adgils gamorCeuli adgili ar uWiravs, aRniSnulia mxolod, rom aq<br />

imyofeba hadesSi Sesasvleli (Ap. Rhod. II 352-356). romael epikosTan<br />

simplegadebis daZlevis Semdeg uSualod mariandinebTan moxvedra<br />

aqcentirebulia adgilmdebareobis aRweriTac, mcire geografiul eqs-<br />

kursSi (4.711-732). pontusi aris sazRvari aziasa da evropas Soris da,<br />

amdenad, iqmneba STabeWdileba, rom argonavtebi ukve aziis miwaze<br />

imyofebian. pontusis aRwerisas avtori pirvel pirSi laparakobs (4. 711-<br />

732 memorem), struqturulad mas ukavSirdeba kizikusis epizodi; dolio-<br />

nebTan argonavtebi xvdebian mas Semdeg, rac helespontoss gaivlian, aqac<br />

66 E. Lüthje, Gehalt und Aufriss der Argonautica des Valerius Flaccus, Diss., Kiel 1971, 181.<br />

67 G. Manuwald, Die Argonauten bei den Mariandynern und die Erzähltechnik in Valerius Flaccus' Argonautica,<br />

Phylologus 149, 2005, 297.<br />

46


win wamoweulia evropisa da aziis gasayarze mdebareobis Tema da isic<br />

niSandoblivia, rom flakusi isev pirvel pirSi gadmoscems saTqmels<br />

(2.617 reor).<br />

flakusTan am adgils rom organuli kavSiri aqvs sxva siuJetur<br />

elementebTan, cxadyofs amikusis epizodSi CarTuli ambavic, risTvisac<br />

flakuss damatebiT axali personaJebi Semohyavs. bebrikebTan argonavtebs<br />

SemoxvdebaT dimasi, romelic likusis Zmas, otrevss axlda. otrevsi, ro-<br />

melic hesioneze qorwinebas apirebda, gzaze amikusTan moxvda, romelmac<br />

krivSi gamoiwvia da sicocxles gamoasalma, dimass surs, xma likuss<br />

miawvdinos, raTa man Suri iZios ZmisaTvis. Tumca mas argonavtebi<br />

daaswreben da poluqsi bebrikebis mefes bolos mouRebs. Sesabamisad, aq<br />

mkiTxvels kvlav hesione da herkulesi axsendeba. g. manuvaldis azriT,<br />

mariandinebTan miniebis moxvedra imiT aris mniSvnelovani, rom<br />

argonavtebi gadadian evropidan aziaSi, ris Semdegac SesaZlebeli xdeba<br />

kavSiri damyardes im xalxTa Soris, romlebic manamde erTmaneTisagan<br />

iyvnen gamijnulni. niSandoblivia is ganwyobileba, rac finevsis misnoba-<br />

Sia gadmocemuli, pontusis sanapiroze mxolod likusi gamoirCeva stu-<br />

marTmoyvareobiT. xalibebi, apoloniosisgan gansxvavebiT, ara marto rki-<br />

nas awarmoeben aramed, rkinisgan iaraRs amzadeben, Sesabamisad, flakuss<br />

mariandinebis epizodidan kvlav saomar Tematikaze gadavyavarT, rasac<br />

mexuTe TavSi persessa da aiets Soris warmoebuli omi mosdevs.<br />

epizodebis Sepirispirebisas is arsebiTi aspeqti, rac apoloniossa<br />

da flakuss ganasxvavebs erTmaneTisagan, mokled ase SeiZleba Camovaya-<br />

liboT: apoloniosma movlenebi faqtis saxiT warmogvidgina, zog SemTxve-<br />

vaSi zedapiruladac ki (aq ar vgulismobT medeas siyvarulis ambavs), ma-<br />

Sin rodesac valeriusi movlenebs uRrmavdeba da maT Sinagan motivaci-<br />

ebs eZebs. amdenad, igi ar kmayofildeba oden faqtis konstataciiT da ar<br />

ainteresebs etiologiuri mxare, aramed uRrmavdeba moqmedi gmirebis<br />

Sinagan samyaros, ukvirdeba maT sulier mdgomareobas, rac Semdgom maT<br />

moqmedebas ganapirobebs. 68<br />

68 E. Burk, Kampf und Tod des Cyzicus bei Valerius Flaccus: Mélanges Marcel Durry, REL 47, 1970, 196; J.<br />

Stroux, Valerius Flaccus und Horaz, Philologus 90, 1935, 310; J. Adamietz, Zur Komposition der Argonautica des<br />

47


amgvarad, SeiZleba iTqvas, miuxedavad imisa, rom valerius flakusi,<br />

SesaZloa, ver aRwevs poeturi TvalsazrisiT simaRleebs, rac aris<br />

homerosTan an apolonios rodoselTan, erTi aSkaraa, rom Cven Tvalwin<br />

aris damoukidebeli poeti, romelic cdilobs, araerTi saintereso nova-<br />

toruli elementi SemogvTavazos poemaSi.<br />

3. axali koncefcia – iupiteris samyaros gegma<br />

valeriusma Tavisi poeturi programa lakonurad Camoayaliba `argo-<br />

navtikis~ prooimionis pirvelsave oTx striqonSi: 69<br />

Prima deum magnis canimus freta pervia natis<br />

fatidicamque ratem, Scythici quae Phasidis oras<br />

ausa sequi mediosque inter iuga concita cursus<br />

rumpere flammifero tandem consedit Olympo. 70<br />

berZnuli versiisgan gansxvavebiT masTan ramdenime mniSvnelovani<br />

`romauli~ Strixi ikveTeba: argo aris winaswarmetyveluri gemi (fatidica<br />

ratis, 1. 2), romelmac pirvelad 71 imogzaura zRvaze (prima ... freta pervia, 1. 1); 72<br />

sazRvao gzis gaxsna valeriusisaTvis aris mTavari Tema da misTvis uf-<br />

ro metad mniSvnelovania, vidre oqros sawmisi. am Tvalsazriss amyarebs<br />

is faqtic, rom flakusi prooimionSi uSualod ar asaxelebs laSqrobis<br />

mizans – oqros sawmiss, aramed yuradRebas amaxvilebs TviT movlenaze –<br />

argonavtebis gambedaobaze. Sesabamisad, Phasidis oras / ausa sequi `fasisis<br />

napirebisaken / gabeda warmarTuliyo~ (Val. Flacc. 1, 2-3) 73 cvlis berZnul mo-<br />

Valerius Flaccus, Zetemata 67, 1976, 113-116; M. Wacht, Zur Motivierung der Handlung im Epos des Valerius,<br />

ROV, Hildesheim, Zürich, New York 1991, 101.<br />

69<br />

dawvrilebiT flakusis eposis prooimionis Sesaxeb ix. E. Lefèvre. Das Prooemium der<br />

Argonautica des Valerius Flaccus, Wiesbaden 1971.<br />

70<br />

`vumReriT zRvebs, romlebic pirvelad RmerTTa didebulma vaJebma gadalaxes da<br />

bedis mauwyebel xomalds, romelmac skviTuri fasisis napirebis Cavla gabeda, moZrav<br />

kldeTa Soris swrafad gaikvala gza da sabolood cecxlovan olimposze daisadgura~<br />

(Val. Flacc. 1, 1-4).<br />

71<br />

prima freta SeusabamobaSi modis berZeni istorikosebis cnobebTan, romlebic adreuli<br />

mogzaurobebisa da sanaosno mowyobilobebis Sesaxeb mogviTxroben, rac qronologiurad<br />

win uswrebs argonavtebis laSqrobas; valeriusi aq xazs usvams argonavtebis mogzaurobis<br />

mniSvnelovnebas, ramdenadac, maT gadalaxes kianeebi da miaRwies pontos<br />

evqsinoss. Sdr. Dräger, 1999, 419-22.<br />

72<br />

es azri pirvelad romaul literaturaSi katulusTan gvxvdeba: illa rudem cursu prima<br />

imbuit Amphitriten (c. 64).<br />

73<br />

ausa // ausi formis gamoyenebasTan dakavSirebiT Sdr. katulusi 4ff.<br />

48


krZalebul variants basilh'o" ejfhmosuvnh/ Pelivao `mefe peliasis davalebiT~<br />

(Ap. Rhod. I 3).<br />

samecniero literaturaSi yuradRebas ipyrobs flakusis inovacia,<br />

rasac, pirobiTad, SeiZleba vuwodoT iupiteris samyaros gegma. ramdena-<br />

dac es aspeqti flakusis eposis RerZs warmoadgens da konceptualurad<br />

aerTianebs mis nawarmoebs, miznad visaxavT, dawvrilebiT ganvixiloT<br />

iupiteris ordo rerum 74 . rodesac argonavtebi xomalds zRvaSi Seacureben<br />

da pagases navsadgurs miatoveben, myisve icvleba moqmedebis areali da<br />

flakuss olimposelTa samyofelSi gadavyavarT. iupiteri, romelsac<br />

garSemo RmerTebi Semoukrebia, zecidan akvirdeba berZnebis wamowyebas,<br />

igi kmayofilia da RmerTebic sixaruls gamoTqvamen.<br />

struqturulad iupiteris samyaros gegma, romelic sul raRac 30<br />

striqonSia gadmocemuli, 75 or nawilad iyofa: Sesavali sityva da gegmis<br />

sami etapi. Sesavali sityva, Tavis mxriv, ori segmentisagan Sedgeba:<br />

adrindeli vetera `warsuli~ (5. 531-535) da axlandeli viTareba repetam<br />

decreta `ganvaaxleb gadawyvetilebebs~ (5. 536-541).<br />

Sesaval sityvas mosdevs samyaros gegmis sami etapi: I. pirveli<br />

etapi: aziis daqveiTeba. am mizeziT xdeba argonavtebis laSqroba<br />

kolxidaSi, am planSi unda ganvixiloT troas omic. Sesabamisad, pirveli<br />

etapis pirveli safexuria qalwulis [medeas] motaceba (5. 542-547), meore<br />

safexuri ki [elenes] motaceba (5. 548-554); II. meore etapi: danaelebis dau-<br />

Zlureba (5. 555); III. mesame etapi: sxva xalxebis [romaelebis] gaZliereba<br />

(5. 556-560). lingvisturi analizisas iupiteris samyaros gegmaSi ori mniS-<br />

vnelovani indikatori ikveTeba: omi da wyali, rogorc naosnobis<br />

simbolo: aeqour ad Helles (537) / bellis ausa manus (540); via facta per undas (545) / perque<br />

hiemes, Bellona, tibi (546); classe dehinc (551) / bella, quot ad Troia flentes (552).<br />

semantikuri kavSiri gamoxatulia zmniT foveo `xels vuwyob, vmfarvelob~:<br />

Tu vis mfarvelobda manamde iupiteri: sic fata locos, sic ipse fovebam (541) da Tu<br />

vis Seuwyobs xels momavalSi: gentesque fovebo / mox alias (555-6).<br />

vetera `warsuli, adrindeli viTareba~ (5. 531-535):<br />

rac odiTganve davawese, yvelaferi Tavisi rigis mixedviT<br />

74 cnebaSi ordo rerum igulisxmeba iupiteris samyaros gegma.<br />

75 Sdr. M. Wacht, 1991, 102-3; E. Lefèvre, 1998, 223-232; G. Manuwald, 2004,145-162.<br />

49


dasawyisidanve ucvlelad miedineba.<br />

jer kidev ar arsebobda Cemi modgma arsad miwaze<br />

roca ukve samyaros wesrigi davamyare.<br />

kargi msurda im mefeebisTvis, romlebic jer ar marTavdnen.<br />

repetam decreta `ganvaaxleb gadawyvetilebebs~ (5. 536-541):<br />

msurs Cemi mbrZaneblobis gadawyvetilebebi ganvaaxlo.<br />

arsebobda mxare aRmosavleTSi, romelic qalwul heles zRvasTan da<br />

tanaisTan mdebareobs, cxenebiT mdidari da xalxmravali, da veravin<br />

bedavda xeli aRemarTa mis sawinaaRmdegod da saxeli omebSi moexveWa.<br />

me TviTon vmfarvelobdi am mxares da mis keTildReobaze vzrunavdi.<br />

accelerat ... dies `modis ... dRe~ (5. 542-547):<br />

Tumca saubedurod dgeba dRe, da azia axla SeZrulia;<br />

vuSveb imas, rom daeces. berZnebi ukve iTxoven Cemgan qorwils.<br />

Cemi muxebi da samfexebi, mSobelTa gulebi, maT gagzavnes<br />

es laSqari zRvaze. talRebiTa da qariSxlebiT gakvalulia<br />

SenTvis gza, belona. magram mxolod sawmisi ki ar<br />

warmoSobs borotebas, aramed ufro metad im qalwulis motacebis gamo<br />

grZeldeba uTanxmoeba.<br />

veniet ... iam `modis ... ukve~ (5. 548-554):<br />

jer ar gadamiwyvetia da ukve modis mwyemsi frigiuli idadan,<br />

romelsac moaqvs naRveli da siZulvili da amavdroulad samagiero<br />

berZnebisaTvis. xelismTxovnelTa xomaldebi, rogori omebi iwyeba<br />

ramdeni weli itirebs mikeni troas win?<br />

ramdeni didgvarovani da naxevradRmerTebi da rCeuli jari daiRupeba<br />

da azia dauZlurdeba.<br />

hinc `amieridan~ (5. 555-560):<br />

am droidan gadawyvetilia danaelTa aRsasruli. male sxva xalxebs<br />

Sevuwyob xels. mTebi, tyeebi, wylebi, zRvis dabrkolebebi ixsneba maT-<br />

Tvis. yvelafris mowmea imedi da SiSi. am cvlilebis dros me TviTon ga-<br />

movcdi adgilebs da miwebs. vis msurs, rom momavalSi Zalaufleba epyras<br />

xelT.<br />

50


vfiqrobT, es epizodi imdenad aris mniSvnelovani, rom swored aq<br />

aris gadmocemuli iupiteris damokidebuleba argonavtebis laSqrobisa-<br />

dmi. samyaros mmarTveli sixaruls gamoTqvams berZnebis wamowyebis gamo:<br />

patrii neque enim probat otia regni (5. 500). mas Semdeg, rac saturnusis epoqis<br />

otium daZleul iqna (5. 500), argonavtebis laSqrobiT iwyeba axali epoqa.<br />

amdenad, uzenaesi RmerTi mxars uWers adamianTa qmedebebs (5. 498-502) da<br />

misTvis argonavtebis laSqroba kolxidaSi aris pulcherrima coepta (5. 498-99).<br />

yvela RmerTs uxaria masTan erTad una omnes gaudent superi (5. 501). parkebic<br />

gaxarebulni arian momavali omebis gamo (5. 502), radganac iseTi dro<br />

modis, rom xalxi omSi erTveba (5. 543), viae Bellonas (5. 545-546). mxolod<br />

aietis mama soli ar eTanxmeba iupiteris gegmas da ewinaaRmdegeba im<br />

azrs, rom oqros sawmisi aziidan waiRon, ramdenadac SiSobs, rom Tavisi<br />

Ze aieti Zalauflebas dakargavs (5. 503f.). mas uerTdeba marsic, romelsac<br />

aseve piradi motivi amoZravebs. ar surs, misi Walidan waiRon oqros<br />

sawmisi, ramdenadac, winaaRmdeg SemTxvevaSi, igi funqcias dakargavs. iuno<br />

mrisxanebs herkulesis gamo, radgan misadmi siZulvili amoZravebs.<br />

palasic mas uWers mxars. erTaderTi obieqturi aris iupiteri, romelic<br />

calke dgas Tavisi SexedulebebiT, meore mxareze ki – danarCeni<br />

RmerTebi, romlebic mfarvelobas uweven da TanaugrZnoben ama Tu im<br />

gmirs da, amdenad, subieqturebi arian. sols `dinastiuri interesi~<br />

amoZravebs da aietis mxardaWeris mizniT gamoTqvams pretenzias, iupiters<br />

ki principis `Tanabari uflebebi yvelasTvis~ iusti facultas (5. 534) gamo ar<br />

surs, gaiTvaliswinos misi moTxovna. 76 Sesabamisad, iupiteris decreta-s (5.<br />

536) ganapirobebs `Zalauflebis rotaciis principi~, rasac Semdegi azri<br />

aqvs: dauSvas, rom yovelma xalxma (populi cuncti 5. 559) erTxel mainc Tavis<br />

istoriaSi miaRwios oqros xanas, raTa saukeTeso potenciali gamoamJRa-<br />

vnos. magram es xalxebi erTmaneTs unda Seejibron da mxolod amis Sem-<br />

deg gamoikveTeba, Tu vis unda mianiWos uzenaesma Zalauflebis sadaveebi<br />

76 valeriusis iupiteri savsebiT gansxvavdeba vergiliusis iupiterisgan. vergiliusis<br />

iupiteri mSvidobas winaswarmetyvelebs (claudentur Belli portae, Aen. 1. 294), valeriusis<br />

iupiteri ki SiSisa da omebis RmerTia (via facta per undas / perque hiemes, Bellona, tibi 1. 545-46).<br />

vergiliusTan saqme exeba saturnia regna-s dabrunebas, valeriusTan ki mis daZlevas (1. 500).<br />

vergiliusis iupiteri gegmavs (sic placitum, Aen. 1. 283), valeriusis ki eqsperimentebs<br />

atarebs (experiar 1. 559); samyaros gegmis Sesaxeb ix. P. Dräger, 1998, 193-211; Sdr. aseve: P. Dräger,<br />

2001, 52.<br />

51


(558ff.). ra rols asruleben am konteqstSi argonavtebi? maT unda<br />

itvirTon Zalauflebis gadatanis saqme aziidan saberZneTSi da Soreuli<br />

aziuri mxare saberZneTisaTvis misawvdomi gaxadon via facta per undas / perque<br />

hiemes, Bellona tibi (545f.). 77<br />

SeiZleba iTqvas, rom flakusi translatio imperii-s Teoriis Tavisebur<br />

interpretacias gvTavazobs, rac gansxvavebuli variaciebiT sxvadasxva<br />

istorikosebTan gvxvdeba. 78 l. alfonsi varaudobs, rom flakusis wyaros<br />

warmoadgens romaeli istorikosi pompeius trogusi, romelTanac esa Tu<br />

is xalxi aseTi TanamimdevrobiT ipyrobs marTvis sadaveebs: asirielebi,<br />

medebi, sparselebi, makedonelebi da bolos romaelebi. valeriusis ordo<br />

rerum garkveul mimarTebebs gviCvenebs herodotosTan, romelic istoriis<br />

pirveli wignis dasawyisSive gadmoscems elinebisa da barbarosebis erT-<br />

maneTTan dapirispirebis mizezs, rac ramdenime etapad xorcieldeba:<br />

finikielebi mividnen argosSi da moitaces mefe inaqosis asuli io<br />

(I. 1).<br />

pirveli usamarTloba: elinebma, savaraudod, kretelebma, finikiis<br />

tirosSi moitaces mefis asuli evrope;<br />

meore usamarTloba: elinebma aia-kolxidaSi moitaces aietis asuli<br />

medea (I. 2).<br />

meore TaobaSi priamosis Zem aleqsandrem moitaca elene (I. 3).<br />

flakusisaTvis iupiteris gegmis warmodgenisas apolonios rodose-<br />

li ver iqneboda modeli, radganac masTan araferia amis Sesaxeb naTqvami.<br />

mxolod is SeiZleba aRvniSnoT, rom oqros sawmisis mopovebis Semdeg<br />

iasoni argonavtebs Seaxsenebs maTi misiis mniSvnelovnebas: hJmetevrh/ dÆ<br />

ejpereivdetai JHella;" ejformh'/, Ú hje; katefeivhn, h] kai; mevga ku'do" ajrevsqai (4. 204-5)<br />

`Cvens moqmedebas emyareba elada da Sercxvenasa Tu diad saxels Cvengan<br />

moelis!~. flakusisaTvis amosavali isev da isev vergiliusi unda yofi-<br />

liyo, ramdenadac masTan eneasis moqmedebas gansazRvravs fatum. rogorc<br />

Cans, flakusis ordo rerum herodotosis danaSaulTa mizezis (aijtivh<br />

ajdikhmavtwn) da vergiliusis penatebis gadatanis (translatio: Aen. 2, 324ff.)<br />

77 E. Lüthje, op. cit. 36-38.<br />

78 Sdr. L. Alfonsi, Antico e meno-antico in Valerius Flaccos: Das Altertum und jedes neu Gute, für Wolfgang<br />

Schadewaldt zum 15. März 1970, hg. v. K. Gaiser, Stuttgart, Berlin, Köln, Mainz 1970, 124-131.<br />

52


nazavs warmoadgens, rac masTan Semdegnairad aris modificirebuli: iupi-<br />

teris gegmis Tanaxmad, oqros sawmisis meSveobiT (fatalia ... terga 5. 241f.)<br />

Zalaufleba gadadis aziidan saberZneTSi [medeas da oqros sawmisis<br />

gataceba], saberZneTis daqveiTebis Semdeg ki – [eneass penatebi gadaaqvs<br />

romSi] Zalauflebas romaeli xalxebi iReben xelSi; 79 romi ukeTesi troa<br />

unda gaxdes et genus Aeneadum et Troiae melioris honores (Val. Flacc. 2. 573). es idea<br />

flakusTan ukavSirdeba herkuless, romelsac igi damatebiT epizods<br />

uZRvnis da ufro met mniSvnelobas aniWebs, vidre misi berZeni<br />

winamorbedi. 80 Tu argonavtebis laSqrobas ganvixilavT rogorc aziis<br />

mmarTvelobis sferoSi SeWras da, aqedan gamomdinare, usamarTlobad,<br />

rogorc amas soli amtkicebs, am garemoebas iupiteri kanonzomierebad<br />

miiCnevs: sawmisis da medeas motacebas unda mohyves parisis mier elenes<br />

motaceba. Sesabamisad, iupiteri flakusTan samyaros samarTliani ganmge-<br />

belia da eposSi ganviTarebuli movlenebic iupiteris ordo rerum-Tan uSu-<br />

alo kavSirSia. flakusi aziis daqveiTebas mxatvrulad gamoxatavs Tavis<br />

poemaSi apoloniosisgan gansxvavebuli epizodis, persesa da aietis omis<br />

CarTviT, aseve cunabula gentis Colchidos kolxi xalxis warmomavlobis da<br />

istoriis warmodgeniT, razec Cven qvemoT specialur TavSi gveqneba<br />

msjeloba.<br />

Cndeba kiTxva: ra funqcia aqvs zogadad flakusis inovacias –<br />

iupiteris samyaros gegmas? valeriusi argonavtebis laSqrobas ukavSi-<br />

rebs vespasianusis miRwevebs (1. 1-21) da cdilobs, romis mier axali teri-<br />

toriebis dapyroba miTosis doneze asaxos. britaneTis da okeanis damor-<br />

CilebiT vespasianusma wvlili Seitana romauli Zalauflebis gaZliere-<br />

bis saqmeSi da romis, rogorc msoflio imperiis, upiratesoba gaamyara.<br />

valeriusi am azrs kidev ufro met mniSvnelobas aniWebs, roca `argonav-<br />

tikis~ SesavalSi vespasianusis Zis, titusis saomar warmatebebzec amaxvi-<br />

lebs yuradRebas (1. 12-14). valeriusis, iseve rogorc lukanusis, midgoma<br />

am sakiTxisadmi istoriul doneze Seesabameba samyaros gegmis mTavar<br />

princips, romlis mixedviTac, Zalauflebis cvla samxedro upirateso-<br />

79 Val. Flacc. 1. 531ff. 2. 572ff. 5. 677ff. 8. 393ff.<br />

80 herkulesis roli gansakuTrebiT ikveTeba hesiones ganTavisuflebis epizodSi (Val.<br />

Flacc. 2. 445-578), Sdr. J. Adamietz, 1970, 29-38.<br />

53


iTa da omSi gamarjvebebiT miiRweva. es azri, SesaZloa, miesadagos oTxi<br />

keisris ZalauflebisaTvis brZolis faqtsac. Tumca, poets surs, Tana-<br />

medroveebs da, upirveles yovlisa, mmarTvels uCvenos is, rom warmatebac<br />

cvalebadia. amas cxadyofs is faqti, rom iupiteris winaswarmetyvelebaSi<br />

erTmniSvnelovnad ar aris miTiTebuli, rom romis batonoba maradiulia.<br />

4. epizodTa ganvrcobis zogierTi aspeqti<br />

4.1. iasonis mSoblebis sikvdili<br />

flakusis `argonavtikis~ pirveli wignis bolos dawvrilebiT aris<br />

gadmocemuli iasonis mSoblebis, esonisa da alkimedes sikvdilis ambavi<br />

(1.693-850). amis Sesaxeb araferia naTqvami apolonios rodoselTan. es<br />

faqti dasturdeba Zvel miTografiul tradiciaSi (Sdr. Diod. Sicul. 4,50,1-2;<br />

Ps.-Apollod. bibl. 1,9,27,1-2; cece Lykoph. 175), Tumca, unda aRiniSnos, rom sxva<br />

adgilas aris ganTavsebuli da, flakusisagan gansxvavebiT, motivacias<br />

moklebuli. flakusTan mas movlenaTa ganviTarebisaTvis mniSvnelovani<br />

roli akisria. iolkosSi moqmedeba ramdenime etapad viTardeba. peliasi<br />

mrisxanebs iasonze, radgan man daiyolia akastusi, misi vaJi kolxidaSi<br />

salaSqrod gahyoloda. radgan uSualod masze ver iyris javrs, peliasi<br />

gadawyvets iasonis mamaze, esonze iZios Suri (1.700-729). amis Semdgom<br />

moqmedebas gadavyavarT iasonis mSoblebTan, romlebic msxverplSewirvis<br />

rituals asruleben, im mizniT, rom Seityon Svilis xvedri. maT ecxade-<br />

baT kreTevsi, esonis mama. amSvidebs esonsa da alkimedes da uwinaswarme-<br />

tyvelebs maT vaJiSvilis warmatebiT Sin dabrunebas, ucxadebs esons<br />

peliasis mzakvrul gegmebs da urCevs, Tavi manamde moiklas, vidre<br />

peliasi gauswordeba; miuTiTebs imaze, rom miRmier samyaroSi igi<br />

pativcemuli iqneba. esons aqvs alternativa: xmali iSiSvlos da<br />

gauswordes peliasis damqaSebs an xalxs mouxmos saSvelad. sakuTar<br />

Zalebs ver endoba, radganac Zveleburad aRar uWris marjvena, imeds<br />

verc xalxis Tanadgomaze amyarebs, maTi meryevi bunebis gamo, amitom<br />

midis gadawyvetilebamde, Tavi moiklas. esons meuRlec sTxovs, marto ar<br />

datovos da masac Rirseuli aRsasruli argunos. vidre maT peliasis<br />

amala Semoeseva, samsxverplo xaris Sxamiani sisxlis SesmiT esalmebian<br />

54


sicocxles. peliasis msaxurebi klaven iasonis umcros Zmas (1.730-826).<br />

momakvdavi esoni am saSinelebis momswre gaxdeba. mesame monakveTSi aRwe-<br />

rilia miwisqveSeTi, sadac alkimede da esoni gardacvalebis Semdgom<br />

xvdebian.<br />

ra udevs safuZvlad peliasis gadawyvetilebas? iasonma akastusi<br />

daiTanxma, salaSqrod gahyoloda saxifaTo mogzaurobaSi. amiT safrTxe<br />

Seeqmneboda ara mxolod iasons, romlis Tavidan moSoreba surda pe-<br />

liass, aramed mis sakuTar vaJsac, akastuss. marTalia, akastusi<br />

apoloniosTanac iRebs monawileobs laSqrobaSi, aseve peliasis nebis sa-<br />

winaaRmdegod, Tumca masTan akastusi Tavisi iniciativiT uerTdeba<br />

miniebs, aq ki iasoni eSmakurad iTanxmebs ufliswuls. intriga, romelic<br />

mimarTuli iyo iasonis winaaRmdeg, iasonis gamWriaxobis wyalobiT, isev<br />

peliass ubrundeba sazianod. mefe Sedarebulia kretelebs, romlebic<br />

uZlurni arian caSi aWril dedaluss daedevnon. aseve uZluria da<br />

ususuri peliasi zRvis winaSe. amis gamo mwifdeba masSi saSineli<br />

SurisZiebis gegma, romelic mimarTulia iasonis ojaxze. marTalia, esoni<br />

mas daaswrebs da Tavs iklavs, Tumca peliasi imas mainc moaxerxebs, rom<br />

jer kidev momakvdavi esoni umcrosi vaJis mkvlelobis momswre gaxados,<br />

riTac igi garkveulwilad mainc iyris javrs esonze. peliasis xeliT<br />

iRupebian udanaSauloni, ris gamoc is unda daisajos hadesSi.<br />

axla ganvixiloT, Tu ramdenad Seesabameba peliasis saqcieli<br />

iupiteris gegmis perspeqtivas. esons surs, daisajos peliasi imis gamo,<br />

rom man argonavtebi gagzavna salaSqrod, rac, bunebrivia, ar<br />

gamoricxavs imas, rom am procesSi sxvadasxva xalxs Soris omebi<br />

moxdeba. swored amas ganizraxavs iupiteris gegmac: marTvis sadaveebi<br />

unda gadavides aziidan saberZneTSi, amis gamo gagzavna man argonavtTa<br />

laSqari Ria zRvaSi, raTa gza gaexsnas belonas. peliasi, erTi SexedviT,<br />

iupiteris nebas axorcielebs, Tumca misi motivacia ewinaaRmdegeba<br />

uzenaesis nebas. mas eSinia iasonis siqvelis da Tavidan moSorebis<br />

mizniT agzavnis faTerakebiT savse laSqrobaSi, xolo is borotmoqmede-<br />

ba, rasac iasonis mSoblebis winaaRmdeg Caidens, saerTod motivacias mok-<br />

lebulia da mxolod sakuTari pasuxismgeblobiT xdeba. realurad peli-<br />

asi axorcielebs iupiteris nebas, Tumca misgan damoukideblad da gau-<br />

55


kuRmarTebulad. peliasis motivacias, rac Zvel miTosSic dasturdeba,<br />

flakusTan kidev ufro metad amZimebs udanaSauloTa mimarT Cadenili sa-<br />

Sineli borotmoqmedeba.<br />

miuxedavad imisa, rom mkiTxvelma a priori icis, Tu rogor isjeba<br />

peliasi, flakusi ufro met datvirTvas sZens am epizods, rodesac swo-<br />

red aq, erTi SexedviT moulodnel adgilas, sakmaod lakonurad aRwers<br />

sulTa samefos (1,827-850); hadesis Sesasvlels ori kari aqvs: erTi yoveli<br />

adamianisaTvis, xalxisaTvis, mefisaTvis mudam Riaa, meore ki, mxolod<br />

iSviaT SemTxvevaSi, TavisiT iReba gansakuTrebuli pirovnebisaTvis, ro-<br />

melmac Tavi gamoiCina medgari brZoliT, zneobrivi RirebulebebiT an<br />

kultmsaxurebiT (1.832-839). iq mdebareobs netarTa kunZulebi, sadac<br />

kreTevsi miuZRvis esonsa da alkimedes (1,842-847). is maT uCvenebs imasac,<br />

Tu raoden saSineli sasjeli emuqreba peliass pirveli karis miRma (1,<br />

847-8). amis fonze maT aocebT im adamianebis pativSi yofna, romelTac<br />

Tavi siqveliT gamoiCines. naTelia, rom esoni da alkimede netarTa<br />

kunZulebze imkvidreben savanes, peliass ki momavalSi saSineli sasjeli<br />

emuqreba. ris mixedviT imsaxurebs an ar imsaxurebs mokvdavi iq moxved-<br />

ras? es aris siqvele. esons msxverplSewirvis dros ecxadeba mamis aCrdi-<br />

li, romelic Seatyobinebs, rom peliasisgan safrTxe emuqreba, amitom<br />

sjobia, Rirseuli sikvdili airCios. Tavisi winaprebis Sesaferisi memkvi-<br />

dre iyos da STamomavlobisTvisac magaliTis mimcemi gaxdes. amitom<br />

urCevnia esons Tavi moiklas, vidre peliasisgan damcireba aitanos. ra<br />

pozicia uWiravs am SemTxvevaSi iasons? misTvisac mTavaria virtus da gloria.<br />

maSin Cndeba kiTxva, ratom moiqca ase windauxedavad da ver gaTvala is,<br />

rom akastusis wayvaniT sakuTar mSoblebs Caagdebda safrTxeSi, xom ar<br />

adgeba Crdili amiT mis siqveles, eneasisaTvis aseTi ram warmoudgenelia,<br />

igi uaRres saTnoebas gamoxatavs mamis, anqisesis mimarT. ufro metic,<br />

troadan ltolvis dros rodesac SeamCnevs, rom dakarga Tavisi meuRle<br />

kreusa, myisve brundeba da mis Zebnas iwyebs. albaT, amis gamo kreTevsis<br />

gamocxadebaSi iasonis Sesaxeb mxolod is aris naTqvami, rom ukan<br />

gamarjvebuli dabrundeba. Sesabamisad, sakiTxi, Tu sad daimkvidrebs<br />

adgils iasoni gardacvalebis Semdeg, Riad aris datovebuli. Tumca isic<br />

gvinda aRvniSnoT, rom pagases navsadguridan gamgzavrebis Semdgom<br />

56


iasons, marTalia cota gvian, magram mainc moicavs uzomo SiSi<br />

mSoblebis gamo.<br />

zogadad iasonis ojaxisaTvis mainc damaxasiaTebelia erTmaneTze<br />

zrunva. mSoblebi iasonze Relaven, iasoni ki mSoblebze. kreTevsic aS-<br />

karad esonis mxarezea, radgan igi daCagrulia, peliasis saqcieli ki<br />

aRaSfoTebs. Sesabamisad, urTierTobebi maT Soris moralur Rirebule-<br />

bebzea dafuZnebuli.<br />

flakuss virtus-Tan dakavSirebuli sakiTxebi imdenad ainteresebs,<br />

rom poemaSi virtus-is Sesaxeb araromaelis Sexedulebasac warmogvidgens.<br />

kerZod, erT-erT tomTan, iazigebTan akavSirebs saintereso wes-Cveulebas,<br />

romelzec sagangebod amaxvilebs yuradRebas. am adaTs moixseniebs e. w.<br />

skviTebis katalogis aRwerisas (aietis winaaRmdeg kolxidisken saomrad<br />

daZruli laSqris warmodgenisas, 6. 123-128) da mogvianebiT, xelmeored,<br />

kolxidaSi ZmaTa Soris omis amsaxvel erT-erT scenaSi, kerZod,<br />

iazigebis sardlis gesanderis aristiis scenaSi (6. 282-314); misi arsi<br />

mokled aseTia: roca adamiani berdeba, marjvena aRar uWris da iaraRs<br />

veRar imorCilebs, mas Tavisi Zvirfasi memkvidre maxviliT mouswrafebs<br />

sicocxles, vidre igi TviTon bunebrivi sikvdiliT aResruleba. mama-Svi-<br />

li amiT Tavidan icilebs mtanjvel lodins da orive sasaxelod miiCnevs<br />

aseT sikvdils.<br />

namque ubi iam vires gelidae notusque refutat<br />

arcus et inceptus iam lancea temnit eriles<br />

magnanimis mos ductus avis haud segnia mortis<br />

iura pati, dextra sed carae occumbere prolis<br />

ense dato, rumpuntque moras natusque parensque,<br />

ambo animis, ambo miri tam fortibus actis (123-128)<br />

flakusi am adaTs did mniSvnelobas rom aniWebs da oden eTnografiul<br />

cnobad ar miiCnevs, cxadyofs is faqtic, rom eposSi masze ganmeorebiT<br />

amaxvilebs yuradRebas, am momentisaTvis ki mkiTxvelisaTvis informaci-<br />

uli nawili ukve cnobilia. am adaTs ukavSirdebs poeti kolxi qurumis<br />

ambavs. akvitess safeTqlebi mwvane alvis xis foTlebiT aqvs Semkuli,<br />

radganac mTeli omis ganmavlobaSi Relavs Tavisi Svilis, kirnusis<br />

usafrTxoebis gamo da mtris rigebSi daeZebs mas (6. 296-300). xanSiSesul<br />

57


qurums ulmoblad klavs gesanderi, Tanac dasZens, igi Svils rom<br />

hyvareboda, manamde gaistumrebda saiqios, vidre aseT savalalo siberem-<br />

de miaRwevda (6. 302-316). sikvdilis piras misuli akvitesi RmerTs kvlav<br />

Svilis mfarvelobas evedreba.<br />

vidre am pasaJis interpretaciaze gadavidodeT, moviyvanT ramdenime<br />

antikur cnobas, romelic, SesaZloa, flakusis inspiraciis wyaro gamxda-<br />

riyo. herodotosi Tavis `istoriaSi~ masagetebis Sesaxeb hyveba: ou\ro~ de;<br />

hJlikivh~ sfi provkeitai a[llo~ me;n oujdeiv~: ejpea;n de; gevrwn gevnhtai kavrta, oiJ<br />

proshvkontev" oiJ pavnte" sunelqovnte" quvousiv min kai; a[lla provbata a{ma aujtw`/,<br />

eJyhvsante~ de; ta; kreva kateuwcevontai. Tau`ta me;n ta; ojlbiwvtatav sfi nenovmistai, to;n<br />

de; nouvsw/ teleuthvsanta ouj katasitevontai ajlla; gh`/ kruvptousi, sumforh;n poieuvmenoi<br />

o{ti oujk i{keto ej~ to; tuqh`nai (1.216). 81<br />

strabonis mixedviT, iazigebis msgavsi adaTi unda hqonodaT masage-<br />

tebs (11. 8. 5), sogdebsa da baqtriebsac (11. 11. 3); igi saintereso cnobas<br />

gadmogvcems kaspiebis Sesaxeb, romlebic klavdnen TavianT mxcovan wina-<br />

prebs: Kavspioi de; tou;" uJpe;r eJbdomhvkonta e{th limoktonhvsante" eij" th;n ejrmivan<br />

ejktiqevsin (11. 11. 8). 82 Tu naxavdnen, rom gvamebs Citebi daesien, ambobdnen,<br />

gansvenebuli netariao; Tu veluri cxovelebi da ZaRlebi daepatronebo-<br />

dnen, naklebad netariao. Tu gvams aravin miekareboda, micvalebuls<br />

ubedurad Tvlidnen.<br />

Tu wyaroebSi dadasturebul informacias flakusTan warmodgenil<br />

versias SevupirispirebT, savaraudod, flakusi icnobs am adaTs, Tumca<br />

mas garkveuli transformaciiT warmogvidgens: axalgazrda Taoba sakuTa-<br />

ri xeliT klavs xanSi SesulT, romelTac brZolis Zala aRar SeswevT.<br />

mTavari inovacia aris flakusiseuli motivacia: igi am adaTs ukavSirebs<br />

cneba virtus-is gagebas. axla ki ufro dawvrilebiT: gesanderis locvaSi,<br />

romelsac igi gardacvlili mamis aCrdilisadmi aRavlens, Cans, rom es<br />

aris adaTi, romelic mas mama-papaTagan mosdgams, TviTonac asrulebs da<br />

momaval Taobasac gadascems. Sesabamisad, wesis ardamorCileba da<br />

81 maT adamianis asaki sulac ar aqvT gansazRvruli, garda imisa, rom, rodesac Zalian<br />

moxucdeba kaci, yvela misi naTesavi moiyris Tavs erTad, daklaven moxucs da masTan<br />

erTad sxva saqonelsac, moxarSaven xorcs da inadimeben. es miCneulia maT Soris ubednieres<br />

aRsasrulad. xolo avadmyofobiT mkvdars ki ar Wamen, aramed marxaven da<br />

ubedurad Tvlian, rom dakvlam mas ar mouwia.<br />

82 `70 wels gadacilebulebs SimSiliT klavdnen da maT gvamebs udabur adgilebSi<br />

yridnen. Tavad Soridan uTvalTvalebdnen~.<br />

58


ugulebelyofa mkrexelobad iTvleba tomis warmomadgenelTa Sexedule-<br />

biT. flakusi am emociurad datvirTul scenaSi gviCvenebs gansxvavebas<br />

or msoflmxedvelobas Soris, magram sayuradReboa, rom flakusi warmo-<br />

gvidgens ara elini/barbarosi dapirispirebas, aramed, zogadad, adamianTa<br />

msoflmxedvelobas Soris arsebul gansxvavebas: erTi mxriv, adaTis<br />

damcvel iazigs, xolo, meore mxriv, kolxs Soris, romlisTvisac<br />

miuRebelia es adaTi. garemoebas akvitesis statusic amZimebs, SemTxveviTi<br />

ar unda iyos, rom igi aris mavedrebeli mama, romelic mTeli omis<br />

ganmavlobaSi cdilobs, daicvas Svili ubedurebisgan. mkiTxvelis TvalSi<br />

aRSfoTebas iwvevs is, rom gesanderi xanSiSesul qurums, romelsac brZo-<br />

lis velze waawydeba, ulmoblad klavs da ar Seibralebs mavedrebels.<br />

sikvdilis piras misuli akvitesi ki RmerTs kvlav Svilis mfarvelobas<br />

evedreba, rom RmerTma Svils aaridos mrisxane gesanderis xeli.<br />

rogor interpretacias aZlevs TviT flakusi am adaTs? akvitesi<br />

gesanders Sewyalebas sTxovs: genitor tibi si manet, oro / canitiem, comesce minas et si<br />

tibi natus / parce meo, 305ff. gesanderi mas ar Seiwynarebs, ramdenadac es mis<br />

adaTs ewinaaRmdegeba, Sesabamisad, misi Tvalsazrisi aseTia: `Genitor…ipse<br />

hac occumbere dextra/maluit…/ et tibi si pietas nati, si dextra fuisset,/ haut medii precibus<br />

tereres nunc tempora belli” (308-314). gesanderisTvis es saqcieli aris pietas, da<br />

mas rom akvitesi Seewynarebina, mis vaJkacobas Crdili miadgeboda,<br />

SesaZloa, Temidan moekveTaT kidec. amis safuZvelze germaneli mecnieri<br />

e. liuTe miiCnevs, rom misi saqcieli SeiZleba SevafasoT rogorc virtus<br />

siqvele, ramdenadac is asrulebs wess, romelic mama-papaTagan mosdgams. 83<br />

Cven ar veTanxmebiT am mosazrebas, Tu mxedvelobaSi miviRebT TviT gesan-<br />

deris aRsasrulis formas: akvitesisadmi mimarTul sityvaSi gesanderi<br />

SeniSnavs, rom ymawvils nebismieri xvedri Sehferis: SiSveli xeliT<br />

brZolac da daumarxavad darCenac ki: iuvenis sors pulchrior omnis: / et certasse<br />

manu decet et caruisse sepulchro (6. 313-4), Tumca TviTon mas sicocxlis bolo<br />

wuTebSi qalebTan SebrZoleba uwevs da amaZonTa dedofali evriale<br />

klavs (6. 379ff.). SeiZleba iTqvas, rom gesanderma sakuTar Tavs yvelaze<br />

83 E. Lüthje, Gehalt und Aufriss der Argonautica des Valerius Flaccus, Diss., Kiel 1971.<br />

59


samarcxvino ganaCeni gamoutana, rasac flakusi lakonurad ori sityviT<br />

gadmogvcems misive piriT: `heu pudor~ (6. 374).<br />

4.2. hesiones ganTavisufleba<br />

flakusis `argonavtikis~ meore TavSi argonavtebi kolxidisaken<br />

mgzavrobisas SeCerdebian troasTan, koncx sigeumTan. herkulesi<br />

aTavisuflebs mefe laomedonis asuls, kldeze mijaWvul hesiones, klavs<br />

urCxuls, romelic qalwuls sikvdils uqadis (2, 445-578). rogorc zemoT<br />

ganxiluli epizodi, arc es gvxvdeba apolonios rodoselTan, masTan<br />

mxolod is aris aRniSnuli, rom argonavtebma Cauares troas sanapiros<br />

(Ap. Rhod. I 922-935). hesiones ganTavisuflebis ambavi miTologiur<br />

tradiciaSi argonavtebis TemasTan aris dakavSirebuli. amis Sesaxeb<br />

cnoba gvxvdeba diodorosTan (Diod. Sic. 4, 32.42.49, savaraudod, dionisios<br />

skitobraqionze dayrdnobiT) da higinusTan (fab. 89). diodorosTan es<br />

pasaJi sxva adgilas aris warmodgenili da gansxvavebuli datvirTvac<br />

aqvs: masTan es aris pirveli punqti, sadac argonavtebi SeCerdnen; miniebi<br />

SemTxveviT xvdebian qariSxlis Sedegad am sanapiroze; herakle marto<br />

Cadis gmirobas, telamoni ar imyofeba mis gverdiT; laomedoni<br />

megobrulad aris herakles mimarT ganwyobili, ar aris dasaxelebuli<br />

mizezi, magram alkids surs, Tavisi jildo mogvianebiT waiRos, situacia<br />

konfliqtamde ar midis, Tumca isic aris aRniSnuli, rom mogvianebiT<br />

gmiri mainc iZulebulia laomedons mosTxovos Tavisi kuTvnili jildo<br />

da troaze ieriSi miaqvs. higinusTan herkulesi da telamoni erTad<br />

ibrZvian urCxulis winaaRmdeg. aSkaraa, flakusma am epizodis<br />

winamorbedebisgan gasxvavebuli versia warmogvidgina, da, rac mTavaria,<br />

igi ar aris konteqstidan amovardnili, aramed organul kavSirSia<br />

poemaSi ganviTarebul sxva ambebTan. am epizodis mniSvnelovnebasTan<br />

dakavSirebiT mecnierebs sxvadasxva damokidebuleba aqvT: r. v. garsoni<br />

ver xedavs, Tu ra datvirTva gaaCnia am epizods mTliani<br />

nawarmoebisaTvis; 84 h. m. purtvlie `argonavtikis~ meore wignisaTvis<br />

TandarTul Tavis komentarebSi gamoTqvams Tvalsazriss, rom epizodis<br />

84 R. W. Garson, Some Critical Observations on Valerius Flaccus' Argonautica. I, CQ 14, 1964, 276.<br />

60


funqcia aris herakles rolis gamokveTa, 85 iupiteris samyaros gegmis gan-<br />

xorcielebisaTvis mniSvnelovani Semadgeneli nawilia da, amave dros,<br />

flakuss aZlevs SesaZleblobas, gaejibros ovidiuss (Sdr. ovidiusTan<br />

persevsisa da andromedas ambavi, Met. 4, 663-764). iupiteris gegmasTan<br />

mimarTebas purtvlie imaSi xedavs, rom aq gamosaxuli koncefciis<br />

Tanaxmad, Zalaufleba unda gadavides aziidan saberZneTSi, Sesabamisad,<br />

troas omi am gegmis erT-erTi etapia. mecnieris Tanaxmad, hesiones<br />

epizodSi aRwerili movlenebi dakavSirebulia herkulesis mier troas<br />

dangrevasTan (rac miTologiuri tradiciiT pirveli gamodis), aqedan<br />

gamomdinare, meorea troas omi; 86 g. manuvaldi ar eTanxmeba purtvlies im<br />

sakiTxSi, rom iupiteris gegmaSi laparakia troas pirveli dangrevis<br />

Sesaxeb, aramed fiqrobs, rom troas omi aq argonavtebis laSqrobis<br />

konteqstSia warmodgenili, ara mxolod imitom, rom argo pirveli<br />

xomaldi iyo, romelmac Soreul naosnobaSi miiRo monawileoba da amiT<br />

SesaZlebeli gaxda omebis warmoeba sxvadasxva xalxebs Soris, aramed<br />

imiTac, rom dakavSirebulia Zalauflebis cvlasTan: argonavtebi medeas<br />

itaceben da saberZneTSi mihyavT, mogvianebiT troeli parisi itacebs<br />

spartel elenes da troaSi miemarTeba. 87 Sesabamisad, am konteqstSi unda<br />

ganvixiloT es pasaJic.<br />

am epizodis Sinaarsi mokled aseTia: argonavtebi moxvdebian<br />

troasTan axlos, sigeumis koncxTan; miniebi banakis gaSliT arian<br />

dakavebulni, herkulesi da telamoni sanapiros gaswvriv seirnoben da<br />

moesmebaT sasikvdilod ganwirulis yvirili, dainaxaven kldeze mi-<br />

jaWvul qalwuls, dainteresdebian misi vinaobiT da xvedriT. qalwuli<br />

yveba, rom udanaSauloa, ilusis modgmas ekuTvnis, romelic odesRac<br />

bednieri iyo, Tumca amJamad ubedurebam moicva laomedonis saxli. Wiri<br />

daatyda mis qveyanas, Semdeg ki zRvis urCxuli, romelsac msxverplad<br />

swiraven TviT mas. igi imedovnebs, rom RvTis niSniT mxsnelad movlenili<br />

herkulesi gaaTavisuflebs, mis dasasaCuqreblad mama laomedons TeTri<br />

cxenebi hyavs. igi herkuless daxmarebas sTxovs da darwmunebulia, rom<br />

85<br />

hesiones epizodSi herkulesis rolis gamokveTis da iupiteris gegmasTan am epizodis<br />

mimarTebisaTvis ix.: E. Lüthje, op. cit. 1971, 83-4.<br />

86<br />

H.M. Poortvliet, C. Valerius Flaccus. Argonautica Book II. A commentary, Amsterdam 1991, 242f.<br />

87<br />

G. Manuwald, Hesione und der "Weltenplan" in Valerius Flaccus' Argonautica, ROV III, München 2004, 147.<br />

61


mas SeuZlia gadaarCinos qalwuli da troa, radgan alkidi yvelas<br />

aRemateba Tavisi warmosadegobiTa da Zal-RoniT. herkulesi TanagrZnobiT<br />

ganimsWvaleba asulis mimarT. am dros neptunusis nebiT amova zRvis<br />

urCxuli, dawvrilebiT aris aRwerili scena, Tu rogor ebrZvis her-<br />

kulesi urCxuls da amarcxebs kidec mas (2. 497-537). 88 mwyemsebi, romelTac<br />

es ambavi gaiges, gaxarebulni arian; herkulesi aTavisuflebs qalwuls<br />

da amayad miemarTeba mefe laomedonTan. ganTavisuflebuli troelebi da<br />

mefe Tavis ojaxTan erTad mis Sesaxvedrad moemarTebian, magram<br />

laomedoni damwuxrebulia, radgan ar surs, Seelios cxenebs. laomedoni<br />

esalmeba gmirs, isini xom iupiteris STamomavlebi arian, iwvevs her-<br />

kuless da sxva argonavtebs qalaqSi dapirebiT, rom momdevno dRes<br />

gadascems kuTvnil cxenebs. Tumca sinamdvileSi ganzraxuli aqvs,<br />

herkulesi RamiT moklas da mis iaraRs daepatronos. radgan mas misnobiT<br />

smenia, rogorc mTxrobeli ganmartavs, rom troa orjer daecema<br />

herkulesis iaraRiT. Tumca vin SeZlebs priamosis samefos aaridos<br />

momavali xvedri, gardauvalia troas dapyroba, rasac ukeTesi troas di-<br />

deba unda mohyves (2. 567-573). herkulesi iZulebulia axali davalebis Ses-<br />

rulebis mizniT laSqroba gaagrZelos skviTiisaken da mefes ukan<br />

dabrunebas hpirdeba, ris gamoc am etapze konfliqti imuxteba<br />

udavod am epizodis datvirTvaa herkulesis figuris gamokveTa:<br />

herkulesi am SemTxvevaSi mzad aris, rom sakuTari iniciativiT da ara<br />

sxvisi brZanebiT, daexmaros sxvas. flakusTan mas, apoloniosisgan<br />

gansxvavebiT, ukve Sesrulebuli aqvs 12 davaleba da mzad aris sxva<br />

saqmeTa Sesasruleblad. is, rom herkulesi uars ambobs laomedonis<br />

saCuqarze, motivirebulia kolxidisken mgzavrobis gagrZelebis aucileb-<br />

lobiT. Sesabamisad, ar iqmneba konfliqturi situacia laomedonsa da<br />

herkuless Soris, rasac mis mier troas dangreva unda mohyoloda.<br />

davalebas am SemTxvevaSi TviTon hesione aZlevs herkuless da Tavisi<br />

xvedris Sesaxeb mxolod mianiSnebs: ar ambobs, rom Wiri apolonis mier<br />

iqna movlenili, neptunusis mier ki zRvis urCxuli mamamisis laomedonis<br />

dasasjelad, radgan man Sepirebuli jildo ar misca RmerTebs, romle-<br />

88 brZolis scenebTan dakavSirebiT ix. H. Stadler, Hercules' Kampf mit dem Seeungeheuer (Val. Flacc.<br />

2. 497-549), ROV, Hildesheim, Zürich, New York 1991, 181-196.<br />

62


ic troas galavnis agebaSi daexmarnen. flakusTan hesione ar eubneba<br />

bolomde herkuless simarTles, ifargleba mxolod imiT, rom bedni-<br />

erebam miatova laomedonis saxli (2. 473-474). herkulesi am SemTxvevaSi<br />

imave mdgomareobaSia, rogorSic iasoni aRmoCnda kolxidaSi. msgavsad<br />

medeac, iasons pirdapir ar uxsnis aietsa da persess Soris omis<br />

warmoSobis mizezs, ufro metic, persess moixseniebs rogorc impius hostis<br />

(5. 396). mxolod mas Semdeg, roca aieti iasons uars etyvis sawmisis<br />

gacemaze, ganWvrets gmiri mefis namdvil saxes. laomedons ar surs<br />

dapirebuli cxenebi misces herkuless, piriqiT, cdilobs, dro moigos,<br />

rom am satyuaraTi miityuos da RamiTYveragulad gauswordes. flakusi<br />

aq rTavs motivacias, romlis Tanaxmadac, laomedons smenia, rom troa<br />

orjer daecema herkulesis iaraRis qveS (2. 570-571). msgavsad aris<br />

motivirebuli aietis tyuilic. man misnobiT icis, rom, Tu gascems oqros<br />

sawmiss, dakargavs Zalauflebas, amitom aRar iRebs yurad kolxi qurumis<br />

gafrTxilebas. laomedoni ewinaaRmdegeba misnobas, roca ganizraxavs<br />

herkulesis mokvlas, Tumca radgan herkulesi laSqrobis gagrZelebas<br />

apirebs, am momentisaTvis konfliqti imuxteba.<br />

g. manuvaldis Tanaxmad, flakusi svams TxrobaSi am epizods, Tumca<br />

cdilobs, rom ar iyos Tematizebuli masTan dakavSirebuli troas<br />

pirveli dangreva. aramed piriqiT, wina planze surs wamowios troas<br />

meore dangreva. TviT SeniSvnac primum (2. 445), rodesac argonavtebi<br />

sigeumis koncxTan moxvdebian, mianiSnebs imaze, rom mogvianebiT es<br />

napirebi kvlav ixilaven berZnul gemebs. manuvaldis Tvalsazriss, rom<br />

hesiones epizodi ar unda ganvixiloT iupiteris samyaros gegmis WrilSi,<br />

isic amyarebs, rom troelebi hesiones epizodSi moixseniebian ara<br />

rogorc aziis warmomadgenlebi, aramed frigielebi (Sdr. 2. 485, 551, 578).<br />

rogorc Cans, flakusisaTvis es aris neitraluri saxeli troasaTvis,<br />

ramdenadac es saxeli gamoiyeneba geografiuli lokalizaciisaTvisac<br />

(mag., 2.633); poemis prooimionSi igi uwodebs iuliur-klavdianur modgas<br />

frigielebs (1.9), riTac am cnebas akavSirebs romaelebTan. rodesac<br />

argonavtebi sigeumTan SeCerdebian, flakusi ar ambobs, rom es aziaa,<br />

aramed piriqiT, troadan gamgzavrebis Semdeg aRwers helespontoss,<br />

sadac xazgasmiT aRniSnavs, rom am adgilas imijneba erTmaneTisagan<br />

63


evropa da azia (2.613-615). manuvaldis azriT, am epizods iupiteris<br />

gegmisgan damoukidebeli mniSvneloba aqvs. misi funqciaa, gamosaxos<br />

gansakuTrebuli genealogiuri mimarTeba troelebsa da romaelebs Soris<br />

misi saxelovani, magram TviT negatiuri aspeqtebiTac ki, romelic war-<br />

modgenilia hesiones ganTavisuflebis scenaSi da amiT `samyaros gegmaSi~<br />

warmogvidginos romi, rogorc ukeTesi troa. 89<br />

4.3. herkulesis mier promeTes ganTavisufleba<br />

zemoT ganxilul epizodTan paralels gviCvenebs `argonavtikis~<br />

sxva pasaJic, kerZod, herkulesis mier promeTes ganTavisufleba. vfiq-<br />

robT, saWiroa sagangebod SevaCeroT masze yuradReba.<br />

udavod, flakusi apolonios rodoselisgan aris inspirirebuli,<br />

rodesac am epizods rTavs Tavis `argonavtikaSi~, Tumca aseve TvalsaCi-<br />

noa am epizodis gansxvavebuli motivacia da axleburad gadmocemis sur-<br />

vili. 90 apolonios rodoseli ifargleba informaciiT, rac uSualod<br />

promeTes tanjvas asaxavs. argonavtebi vidre kavkasuss Cauvlian, xedaven<br />

arwivs, romelic mifrinavs mijaWvuli promeTesken, esmiT tanjulis<br />

gminva da uyureben, Tu rogor mofrinavs ukan sisxliani frinveli (Ap.<br />

Rhod. II 1246-1259). SeiZleba iTqvas, rom masTan es movlena, gancalkevebiT<br />

dgas da moqmedebis ganviTarebisaTvis ar aris relevanturi, maSin roca,<br />

flakusi poemaSi ramdenimejer amaxvilebs mkiTxvelis yuradRebas<br />

titanTan dakavSirebul ambebze. am Temis SemotanisaTvis flakusi sa-<br />

fuZvels argonavtebis kolxidaSi misvlamde didi xniT adre amzadebs.<br />

igi poemis meoTxe wignSi warmogvidgens e. w. RmerTebis scenas, sadac<br />

apoloni, latona da diana Seamdglomloben herkuless, rom man gaaTavi-<br />

suflos promeTe, rac misTvis Rirseuli davaleba iqneboda. meore mxriv,<br />

promeTes ganTavisuflebas amaod cdilobs iapetusic miwisqveSeTidan.<br />

Svilis keTildReobisaTvis mavedrebeli mama, romelic miuxedavad fu-<br />

89 G. Manuwald, op. cit., 2004, 159.<br />

90 promeTe moxseniebulia senekasTanac (Sen. Herc. Oet. 1207-1210); ovidiusi promeTes ukavSirebs<br />

adamianis Seqmnas (Ov. Met. I, 78-88). CvenTvis mniSvnelovania is informacia, rac higinusTan<br />

dasturdeba: igi mogviTxrobs, rom gmirma gaafrTxila iupiteri morideboda Tetiss,<br />

ris gamoc madlieri RmerTi masTan herkuless agzavnis arwivis mosaklavad (Hyg.<br />

fab. LIV).<br />

64


iebis winaaRmdegobisa, cdilobs, hadesidan miawvdinos xma iupiters,<br />

savsebiT ucxoa apolonios rodoselisaTvis, iseve rogorc zemoT dasa-<br />

xelebuli RmerTebis scena. iupiteri dahyveba ukvdavTa nebas da iRebs<br />

promeTes ganTavisuflebis Sesaxeb gadawyvetilebas. herkulesis mier<br />

promeTes ganaTavisuflebis procesi detaluradaa aRwerili ukve mexuTe<br />

wignSi, rodesac argonavtebi kavkasuss uaxlovdebian, magram erTi unda<br />

aRiniSnos, rom realurad maT ar ician, Tu ra xdeba sinamdvileSi, arc<br />

is ician, rom am dros kavkasusTan herkulesi imyofeba (5, 154-176).<br />

sagangebod gvacnobs poeti adgilmdebareobas, vidre promeTes<br />

samyofelis aRweraze gadavidodes. Tavdapirvelad dasaxelebuli arian<br />

xalibebi, romlebic rkinis mopovebis da iaraRis damzadebis xelovnebas<br />

floben, iupiter geneteusis klde, tibarenTa mwvane tbebi, mosinebi, mak-<br />

ronebi, biZerebi, filiras napirebi, romlebic odesRac saturnusma<br />

cxenis floqvis dakvriT Seazanzara. amis Semdeg aris dasaxelebuli<br />

promeTes `SiSismomgvreli samyofeli~ kavkasusi, romelic yinulovan<br />

arqtosTan aRmarTula (5. 154-5). araferia naTqvami promeTeze, uSualod<br />

gadadis flakusi promeTes ganTavisuflebis procesis aRweraze (5. 154-<br />

176). alkidi yoveli mxridan Zlierad aryevs myar borkilebs. is, rac<br />

kavkasusis Seryevas mohyveba, warRvnis msgavsia, flakusi xatovani Seda-<br />

rebiT lakonurad gadmogvcems saTqmels: `gaisma xmauri, TiTqos maRla<br />

wamomarTul iupiters Seeryios eTeris simagreebi an neptunusis xels<br />

mTeli qvemo samyaro~; da meore – aRwerilia gaoceba, ramac moicva<br />

yoveli suldgmuli, pontosis Tvaluwvdeneli sanapiro, yoveli iberi,<br />

armeniamde mosaxle da miniebi, romlebmac arc ki uwyodnen, rom mTebSi<br />

alkidi imyofeboda. tantum mirantur ab alto (5. 173) migvaniSnebs, rom mxolod<br />

axla dainaxes miniebma, is risi xmac aqamde esmodaT, aqedan gamomdinare,<br />

SesaZloa vivaraudoT, rom ukve gaTenda: `axla maT didebuli zRvidan<br />

acvifrebs TovliT dafaruli napirebi da kldeTa lodebi, amasTanave<br />

aocebT uzarmazari Crdili momakvdavi frinvelis, romlis sisxlic Sav<br />

wvimad iRvreba haerSi~. apoloniosTan arwivi promeTes RviZlis sisxliT<br />

aris gaJRenTili, flakusTan ki is herkulesis mier aris daWrili da<br />

sisxlisgan icleba ingentem moribundae desuper umbram / alitis atque atris rorantes<br />

imbribus auras (175-6).<br />

65


ganwyoba umalve icvleba, rodesac argonavtebi ukve kolxebis mxa-<br />

res miadgebian, marTalia, mze ar anaTebs zenitSi, magram Camavali mze<br />

(`mze ufro axlos anaTebda wyalTan~, 5. 177) ise damTrgunvelad aRar<br />

moqmedebs, rogorc Ramiseuli movlenebi: `dRis miwuruls ukve ixiles<br />

daqanculebma nanatri kolxebi, sadac didi fasisi aqafebuli SesarTaviT<br />

pirdapir zRvaSi Caedineba~ (5. 178-180).<br />

zemoT ganxiluli ori epizodis urTierTkavSirs flakusi sxva<br />

miniSnebiTac migvaxvedrebs. hesiones ganTavisuflebis gamo mefe lao-<br />

medoni herkuless hpirdeba cxenebs, herkulesi ki imis gamo, rom kolxi-<br />

daSi mogzauroba unda gaagrZelos, dros ar kargavs da mefes eubneba,<br />

ukan dabrunebisas gauvlis da waiRebs kuTvnil jildos (2. 574-576).<br />

rodesac promeTes xvedriT Sewuxebuli RmerTebi iupiterTan ikribebian,<br />

am droisaTvis herkulesi ukve CamoSorebulia laSqrobas, apirebs kvlav<br />

troaSi dabrundes, raTa laomedonis danapirebi ZRveni miiRos (4. 58-60),<br />

Tumca iupiters daiTanxmeben RmerTebi, rom gadawyvetileba Secvalos da<br />

herkuless macnes ugzavnis: gadados troaSi laSqroba da jer promeTe<br />

gaaTavisuflos frinvelisgan (4. 78-80).<br />

ramdenadac argonavtebi kulturis matarebelni arian, maTi kol-<br />

xidaSi Casvla, mTavari misiis garda, wesrigis aRdgenas unda emsa-<br />

xurebodes. amdenad, dauSvebelia, rom im qveynebSi, sadac isini Tavisi<br />

misiis ganxorcilebis Sesabamisad xvdebian, raRac ewinaaRmdegebodes<br />

uzenaesi RmerTis mier dadgenil kanonebs, swored amitom Sua-<br />

mdgomloben RmerTebi promeTes, rom akmaros RmerTma tanjva, rom `mxco-<br />

vanma titanma~ sakmarisad zRo danaSauli, swored amitom iRebs iupiteri<br />

gadawyvetilebas ganTavisufldes promeTe. 91 flakuss SeeZlo jer<br />

promeTes ganTavisufleba moeTxro CvenTvis da Semdgom mieyvana argonav-<br />

tebi kolxidaSi, an piriqiT, magram, niSandoblivia, rom ganTavisufleba,<br />

drois TvalsazrisiT, swored argonavtebis Casvlas emTxveva. aqve unda<br />

davukvirdeT erT pasaJs poemaSi, rac, erTi SexedviT, SesaZloa,<br />

uzustobad mogveCvenos. medea iasons daxmarebas aRuTqvams da mas aZlevs<br />

jadosnur saSualebas, romelic tanjuli promeTes sisxliT nasazrdo-<br />

91 H.J. Tschiedel, Prometheus und die Argonauten, ROV, Hildesheim, Zürich, New York 1991, 304.<br />

66


ebi miwidan aRmocendeba (Val. Flac. 7. 355-370; Sdr. Ap. Rhod. III 844-866). ro-<br />

gor axerxebs medea moipovos es mcenare, rodesac promeTe am droisaTvis<br />

ukve ganTavisuflebulia da, Sesabamisad, misi sisxli veRar asazrdovebs<br />

mcenares. medea cdilobs, gamoiyenos wamali, romelic ukve aRar arse-<br />

bobs. amdenad, misi jadosnobac Zaladakargulia. hans iurgen Cidlis<br />

azriT, medea miekuTvneba arqaul samyaros, romelsac argonavtebis mier<br />

damyarebul wesrigSi adgili aRar aqvs, Sesabamisad, misi argonavtebis<br />

mier miRebac, ganwirulia, rac marTlac katastrofiT mTavreba. 92<br />

rogorc hesiones SemTxvevaSi gacxadebulia romaelebis warmomav-<br />

loba da maTTan herkulesis kavSiri, promeTes SemTxvevaSic aRniSnulia<br />

misi warmomavloba. rogorc Cans, flakusi gangeb aridebs Tavs isedac<br />

cnobili faqtis konstatacias, romelsac apoloniosi misTvis Cveuli<br />

pragmatulobiT warmoadgens, mxedvelobaSi gvaqvs pasaJi, sadac iasoni<br />

Tavisi qveynis Sesaxeb gvaZlevs informacias: `aris maRali mTebiT<br />

garSemortymuli erTi mxare, cxvrebiTa da saZovrebiT mdidari; iapetoni-<br />

dma promeTem aq warmoSva keTili devkalioni, romelmac pirvelad<br />

aRaSena qalaqebi da ukvdavT taZrebi augo da pirvelad gamefda adamia-<br />

nebze. am mxares irgvliv mosaxleni hemonias eZaxian. iqaa Cemi qalaqi<br />

iolkosi~ (Ap. Rhod. III 1085-1091). 93 romaeli epikosi iapetuss sentimenta-<br />

lur scenaSi warmogvidgens, Svilis keTildReobisaTvis mavedrebel ma-<br />

mad, romelic miuxedavad furiebis winaaRmdegobisa, cdilobs, hadesidan<br />

miawvdinos xma iupiters.<br />

rogorc hesiones, aseve promeTes ganTavisuflebis ambavi ar aris<br />

dasaxelebuli iupiteris gegmaSi, Tumca gamoxatavs iupiteris nebas, mis<br />

survils, daamyaros wesrigi. Tu promeTes ambavi kolxidaSi datriale-<br />

bul ambebs, medeas / oqros sawmisis saberZneTSi gadatanas uZRvis win nec<br />

vellera tantum / indignanda manent propiorque ex virgine rapta / ille dolor (1. 546-7), hesiones<br />

ambavi SegviZlia miviCnioT troas omis preistoriad, anu aq aris eqsponi-<br />

rebuli is xalxi, romelTa xvedri dacemaa, Tumca momavalSi troa<br />

ukeTesi romi gaxdeba, rac drois TvalsazrisiT argonavtebis laSqrobis<br />

92 H.J. Tschiedel, Prometheus und die Argonauten, ROV, Hildesheim, Zürich, New York 1991, 304.<br />

93 Targmani mogvyavs wignidan: apolonios rodoseli, argonavtika. berZn. teqsti qarTuli<br />

TargmaniTurT gamosca, Sesavali, komentarebi da saZiebeli daurTo a. uruSaZem, Tbilisi<br />

1970.<br />

67


Semdgom moxdeba veniet Phrygia iam pastor ab Ida, / qui gemitus irasque pares et mutua<br />

Grais / dona ferat (1. 549-551).<br />

daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom im SemTxvevaSi, rodesac<br />

flakusi mihyveba Tavis elinist winamorbeds, yovelTvis axerxebs aqcen-<br />

tebis ostaturad gadasmas, axali motivaciis Semotanas, zrunavs moqmedi<br />

personaJebis Sinagani samyaros warmoCenaze, cdilobs, arcerTi epizodi<br />

ar idges poemaSi gancalkavebiT, aramed organulad akavSirebs maT sxva<br />

siuJetur elementebTan. flakusTan is epizodebi ganicdian difuzias,<br />

romlebic apolonios rodoselTan mxolod miniSnebis saxiT gvxvdeba, am<br />

SemTxvevaSi flakusi Zvel miTologiur tradicias eyrdnoba da iqidan<br />

iRebs inspiraciis wyaros, Tumca, rogorc kvlevam gviCvena, mTel rig<br />

SemTxvevaSi originalobiT gamoirCeva. miuxedavad imisa, rom mis eposSi<br />

moqmedebis ganviTareba, erTi SexedviT, sworxazovania, aRwers movlenebs<br />

laSqrobis dasawyisidan da gegmazomierad mihyveba ganviTarebuli<br />

movlenebis gadmocemas, romaeli epikosi misTvis damaxasiaTebeli Txro-<br />

bis individualuri maneriT axerxebs mkiTxveli yovelTvis uSualod mov-<br />

lenebis ganviTarebis centrSi hyavdes, moqmedebis gadmomcemi epizodebi<br />

maqsimalurad gaaTavisuflos e. w. `mecnieruli detalebisgan~ da maT<br />

meti dramatizmi SesZinos. imis meSveobiT, rom argonavtebis laSqrobis<br />

ambebs da medea/iasonis Tavgadasavals gadmoscems ara TanamimdevrobiT,<br />

aramed mTeli Tavisi peripetiebiTa da amavdroulad Sors mimavali pers-<br />

peqtiviT, SeiZleba iTqvas, rom igi qmnis epikuri Txrobis axal formas. 94<br />

flakusis yvelaze saintereso novatoroba exeba kolxidasTan daka-<br />

vSirebul epizodebs, rasac Cveni naSromis Semdegi Tavi eZRvneba.<br />

94 T. Fuhrer, Ahnung und Wissen: Zur Technik des Erzählens von Bekanntem, ROV, München 1998, 26.<br />

68


II kavkasiasTan dakavSirebuli epizodebis ganvrcoba<br />

argonavtikis problematikiT dainteresebul mkvlevarTa nawili gar-<br />

kveul kanonzomierebas xedavs argonavtTa Tqmulebis damuSavebisas, rac<br />

maT safuZvels aZlevs Tqmulebis versiebze ilaparakon. Cveni azriT, aq<br />

saqme gvaqvs argonavtebis Tqmulebis berZnul da laTinizebul interpre-<br />

taciasTan da ara am miTis sxvadasxva versiasTan, rasac cxadyofs kidec<br />

zemoT warmodgenili mimoxilva. Tu argonavtebis Tqmulebis calkeul<br />

siuJetur elements berZnul literaturaSi xSirad mxolod saberZneTis<br />

calkeuli regionis istoriuli interesebisa da sruliad konkretuli<br />

istoriuli movlenebidan gamomdinare amuSavebdnen, romauli literaturi-<br />

saTvis es momenti ukve meorexarisxovani gaxda. a. m. evmeloss 95 es miTi<br />

ainteresebs imdenad, ramdenadac is SesaZloa korinToss daukavSiros.<br />

pindarosi kirenes mefeTa winapars, batoss ukavSirebs argonavtTa<br />

Tqmulebas, ramdenadac es ukanaskneli minielTa modgmis mefe iyo.<br />

Sesabamisad, pindaross es Tqmuleba ainteresebs qalaq kirenes daarsebis<br />

konteqstSi. apolonios rodoselis poemaSi detalurad aris gadmocemuli<br />

argonavtTa kolxidaSi laSqrobisa da maTi ukan dabrunebis sakmaod<br />

xangrZlivi marSruti da yvela is ambavi, romelic esoden organulad<br />

daukavSirda argonavtebs; e. w. mecnierul-etiologiuri interesis rac<br />

SeiZleba farTod asaxva mas elinisturi literaturis konteqstSi aqcevs.<br />

is mniSvnelovani novacia, romelic berZnulma modelma ganicada ro-<br />

mauli literaturis farglebSi, exeba ara imdenad Tqmulebis saerTo<br />

informaciul plans, ramdenadac gmirTa moqmedebis motivaciebs da<br />

konkretul movlenaTa ganviTarebas. 96 Tqmuleba argonavtebze romael<br />

mweralTaTvis saintereso iyo ZiriTadad ori TvalsazrisiT: istoriul-<br />

geografiuli da wminda mxatvruli. pirveli aspeqti romaelebisaTvis<br />

gansakuTrebiT sainteresoa, ramdenadac argonavtTa laSqrobis marSruti<br />

garkveulwilad emTxveoda romis imperiis eqspansias anatoliasa da Savi-<br />

zRvispireTSi. istoriul-geografiuli informacia, romelic argonavtTa<br />

Tqmulebis berZnulma interpretaciebma Semogvinaxa, romaelTaTvis axal,<br />

savsebiT konkretul mniSvnelobas iZenda. amdenad, `argos~ eqspediciis<br />

95 G. L. Huxley, Greek Epic Poetry from Eumelos to Panyassis, London 1969, 60-70.<br />

96 mimoxilvisaTvis ix. c. gigauri. dasax. naSr. 1985, 49-79.<br />

69


saSualebiT romael poetebs SeeZloT, aesaxaT maTi Tanamedrove romis po-<br />

litikis aqtualuri mxareebi.<br />

bunebrivia, valerius flakusis inspiraciis wyaros warmoadgenda,<br />

apolonios rodoselis da sxva antikuri avtorebis garda, ara mxolod<br />

kolxidaSi argonavtebis eqspediciis Sesaxeb arsebuli nawarmoebebi da<br />

wyaroebi, aramed agreTve mTeli berZnuli da romauli epikuri poezia.<br />

Cndeba kiTxva, Tu ratom daamuSava valerius flakusma argonavtebis miTi<br />

ab ovo, maSin rodesac eposis formiT es Tqmuleba jer kidev Zv. w. III s-Si<br />

Seqmna apolonios rodoselma? upirveles yovlisa, unda gaviTvaliswinoT<br />

valerius flakusis Tanamedrove epoqis istoriuli procesebi da<br />

literaturuli tendenciebi. rogorc cnobilia, jer kidev Zv. w. III<br />

saukunis romaeli mwerlebisaTvis sakmaod aqtualuri iyo epikuri fo-<br />

rmiT nawarmoebebis Seqmna: 97 livius andronikusi (Zv. w. 280/260-200) cdi-<br />

lobs homerosis eposis laTinuri versiis damuSavebas. gneus neviusi (Zv.<br />

w. 270-201) Tavisi `punikuri omiT~ safuZvels udebs nacionalur romaul<br />

eposs. sayuradReboa, rom rogorc tragediis, aseve eposis sferoSi igi<br />

upiratesobas aniWebs romaul sinamdvilesTan dakavSirebul fabulebs.<br />

eniusi (Zv. w. 239-169) ufro Sors midis da qmnis `analebs~, rac ukve romis<br />

istoriis gadmocemis cdas warmoadgens.<br />

axali welTaRricxvis pirvel saukuneebSi avgustusis epoqis didi<br />

aRmavlobis paTosi ramdenadme gadaeca e. w. principatis epoqis anu<br />

keisrebis epoqis literaturas. dramatuli Janris paralelurad popula-<br />

ruli xdeba berZnuli eposis `Targze aWrili~ romauli eposi. e. w. nero-<br />

nis epoqisaTvis sakmaod mniSvnelovani gaxda kvlav epikuri Janris<br />

aRorZineba. lukanusi (ax. w. 39-65) qmnis cnobil poemas `farsalia~, ro-<br />

melic warmogvidgens romis didebas ukve ara miTologiuri warsulis<br />

Cvenebis saSualebiT, aramed samoqalaqo omTan da mis ZiriTad figu-<br />

rebTan: iulius keisarTan, pompeussa da katonTan dakavSirebuli ambebis<br />

CvenebiT.<br />

am dros iqmneba valerius flakusis `argonavtikac~. garda imisa,<br />

rom romaeli poeti acocxlebs apolonios rodoselis scenars da warmo-<br />

97 mimoxilvisaTvis ix.: Handbuch der lateinischen Literatur der Antike (Hrs. v. R. Herzog und P. L. Schmidt),<br />

Bd. I (Hrsg. v. W. Suerbaum), München 2002.<br />

70


gvidgens yvela im komponents, romelic saSualebas iZleva misi `argona-<br />

vtika~ miniSnebebis donezec gasagebi iyos misi Tanamedrove mkiTxveli-<br />

saTvis, valerius flakusi axdens am miTis politizirebas da Tavis na-<br />

warmoebSi cdilobs, asaxos imperiis xmauri, romelic mas fanjrebidan<br />

esmis. 98 ra iyo misTvis stimulis mimcemi? izidavda mas iasonisa da medeas<br />

popularuli ambavi, Tu amoZravebda maSindeli romaelebis interesi omi-<br />

sa da vaWrobisadmi, dedamiwis Semecnebisa da eTnografiisadmi? flakusi<br />

miizida ara marto CamoTvlilma garemoebebma, aramed gansazRvrulma Ta-<br />

nadroulma movlenebma. 99 aq igulisxmeba romis aRm. sazRvarze ganviTare-<br />

buli movlenebi, korbulos laSqrobebi, neronis ganzraxva, daemorCile-<br />

bina albanebi kaspiis WiSkarTan, sarmatebis SemoWra misiaSi, vespasi-<br />

anusis laSqroba britaneTze da sazRvao gzis gaxsna, 100 oTxi keisris<br />

(oTo, galba, viteliusi, vespasianusi) ZalauflebisaTvis brZola, samoqa-<br />

laqo omebi. 101<br />

SeiZleba iTqvas, valerius flakusis argo aris romis imperiis<br />

simbolo da misi mogzauroba Seesabameba romis bedisweras, xolo romis<br />

imperiis bediswera ki swored imperialisturi eqspansiaa, romelsac<br />

valerius flakusis eposi ukavSirebs msoflio mSvidobis ideebs. isto-<br />

riis xma naTlad ismis eqspresiul damokidebulebaSi, romelsac vale-<br />

riusi dasavleTsa da aRmosavleTs Soris geografiuli sazRvrebis<br />

topografiis mimarT iCens (apoloniosisgan gansxvavebiT, romelic ar<br />

avlens msgavs interess). es naTlad Cans maSin, rodesac argonavtebi<br />

helespontosSi mogzauroben da rodesac Sav zRvas (evqsinos pontoss)<br />

aRweven. geografiul-politikuri dayofis idea da sazRvrebis SegrZneba<br />

laTinuri argonavtikis marSruts romis ekonomikuri da politikuri<br />

gavlenis sferoSi ganixilavs – es aris apoloniosis `argonavtikis~ eT-<br />

nografiuli da folkloruli xedvisgan sruliad gansxvavebuli<br />

98 T. d. papagelisi, argos laTinuri marSrutebi: valerius flakusis `argonavtika~:<br />

`argonavtebis laSqroba~, masalebi, 12-13 ivnisi, 2008, volosi, 99-107.<br />

99 R. Preiswerk, Zeitgeschichtliches bei Valerius Flaccus, Philologus 89, 1934, 433-442; P. Schenk, Studien zur<br />

poetischen Kunst des Valerius Flaccus: Beobachtungen zur Ausgestaltung des Kriegsthemas in den Argonautica, C.<br />

H. Beck Verlag, 1999; D. Braund, Writing a Roman Argonautica: the Historical Dynamic, Hermathena 154, 1993,<br />

11-17.<br />

100 es cneba xazs usvams mniSvnelovan movlenas, kerZod, argonavtebis eqspedicias aRm.<br />

SavizRvispireTSi. am laSqrobiT saberZneTma gaikvlia gza SavizRvispireTisaken.<br />

101 samoqalaqo omze flakusi uSualod migvaniSnebs `argonavtikis~ meeqvse wignSi (6. 402-<br />

406).<br />

71


ganzomileba. elinizmis epoqis poeta doctus-is magivrad romaul `argonavti-<br />

kas~ qmnis keisrebis epoqis romaeli poeti. flakusiseuli argonavtebis<br />

miTosi romauli realiebiT aris ganmsWvaluli. man eposs iseTi elferi<br />

SesZina, rac misi Tanamedrove romaelisaTvis aqtualuri da saintereso<br />

iqneboda: gloria da virtus, potestas da timor, religio da sikvdilisadmi Tamami<br />

damokidebuleba, commercia mundo da msoflios nawilad yofnis SegrZneba<br />

– yvela es faqtori simbolur asaxvas poulobs flakusis `argonavtika-<br />

Si~. Tqmuleba argonavtTa laSqrobis Sesaxeb, romelic yvela epoqaSi<br />

inarCunebda Tavis aqtualobas, masTan axal ganzomilebas iZens. es<br />

gamoixateba tradiciulad cnobili epizodebisa da personaJebis gverdiT<br />

axali motivebis da figurebis gaCeniT. winamdebare TavSi SevexebiT erT-<br />

erT mniSvnelovan aspeqts, kerZod, SevecdebiT gamovkveToT, Tu rogori<br />

formiT xdeba flakusTan kavkasiasTan dakavSirebuli epizodebis<br />

ganvrcoba.<br />

vidre flakusis `argonavtikis~ im epizodTa ganxilvas SevudgebiT,<br />

romlebic Tematurad kavkasiasTan arian dakavSirebulni, gavarkvioT, ra<br />

damokidebuleba aqvs valerius flakuss am informaciasTan, ra aris<br />

masTan, strabonis sityvebiT rom vTqvaT, to; muqw`de~ kai; to; iJstorikovn (XI, 5, 3).<br />

unda gaviTvaliswinoT is garemoeba, rom misi eposi ar warmoadgens<br />

istoriuli xasiaTis nawarmoebs, aramed cnobil miTologiur Tqmulebas<br />

amuSavebs, miuxedavad amisa, igi cdilobs, marTalia, poeturi formiT,<br />

magram sakmaod reliefurad gadmosces kavkasiasTan dakavSirebuli<br />

informacia.<br />

argonavtTa laSqrobis istoriuloba jer kidev klasikuri epoqis<br />

mwerlebs sjerodaT: hekateos miletels, skilaqs kariandels, hero-<br />

dotoss, Tukididess, qsenofons da a. S. eratosTenesi (Zv. w. IIIs.) wers:<br />

`Zveli xalxebi yaCaRobisa da vaWrobisaTvis Sua zRvaSi ki ar curavdnen,<br />

aramed napir-napir, rogorc iasoni~ (Strab. I. 3. 2). argonavtebis laSqrobis<br />

istoriulobis dasamtkiceblad strabonTan vkiTxulobT: Lšgetai d' 'I£sona<br />

met¦ 'Armšnou toà Qettaloà kat¦ tÕn ploàn tÕn pˆ toÝj KÒlcouj ÐrmÁsai mšcri tÁj<br />

Kasp…aj qal£tthj, kaˆ t»n te 'Ibhr…an kaˆ t¾n 'Alban…an pelqe‹n kaˆ poll¦ tÁj<br />

'Armen…aj kaˆ tÁj Mhd…aj, æj marture‹ t£ te 'IasÒnia kaˆ ¥lla Øpomn»mata ple…w. tÕn<br />

d ”Armenon e nai x 'Armen…ou pÒlewj tîn perˆ t¾n Boibh…da l…mnhn metaxÝ Ferîn kaˆ<br />

72


Lar…shj, toÝj sÝn aÙtù te o„k…sai t»n te 'Akilishn¾n kaˆ t¾n Suspir‹tin ›wj<br />

KalacanÁj kaˆ 'AdiabhnÁj, kaˆ d¾ kaˆ t¾n 'Armen…an pènumon katalipe‹n (Strab. XI,<br />

IV, 8). 102 TviT berZeni avtorebi eZebdnen argonavtebis miTSi sinamdviles<br />

da, amdenad, maT winaSe yovelTvis idga problema, gansakuTrebiT<br />

geografosebisa da istorikosebis SromebSi, maqsimalurad aesaxaT<br />

sinamdvilesTan miaxlovebuli istoriuli faqtebi.<br />

Cndeba kiTxva: ramdenad sarwmunoa berZen istorikosTa wyaroebi<br />

istoriulobis TvalsazrisiT. am SemTxvevaSi sakiTxs diferencirebulad<br />

unda mivudgeT. yvela saistorio werilobiTi wyaro Tavisi epoqis gamoZa-<br />

xilia. masSi Tavs iCens avtoris pirovnuli Tvisebebi, misi sazogado-<br />

ebrivi mdgomareoba, politikuri mrwamsi; a. m. qsenofons (Zv. w. 426-355),<br />

romelic TviT berZnebs miaCndaT arasando avtorad saberZneTis istoriis<br />

Sesaswavlad, qarTveli mecnierebi erT-erT sando wyarod Tvlian swored<br />

imis gamo, rom misi interesebis sferoSi ar Sediodnen Zveli qarTveli<br />

tomebi. 103 herodotosis (Zv. w. V s.) principi iyo `istoriaSi~ warmoedgina<br />

mis mier gagonili Tu mosmenili faqtebi, miuxedavad imisa, sjeroda Tu<br />

ara TviT mas am faqtebis WeSmaritebis. rasakvirvelia, xSirad berZeni<br />

istorikosi cdilobs moaxdinos am faqtebis analizi, gaakeTos saTanado<br />

daskvnebi, gamoTqvas sakuTari Tvalsazrisi ama Tu im cnobasTan<br />

dakavSirebiT, magram maTi sandoobis gansazRvras Tavad mkiTxvels<br />

miandobs. swored amitom, berZeni istorikosis yoveli cnobis ganxil-<br />

visas zustad unda gairkves, sad gvaqvs saqme herodotosis mier mos-<br />

menili Tu nanaxi faqtis aRwerasTan da sad am faqtis herodotosiseul<br />

interpretaciasTan. 104 strabons (Zv. w. 63/64 – daaxl. ax. w. 24) ganuwyvet-<br />

liv aRelvebs sakiTxi, Tu ramdenad damajerebelia is informacia, rasac<br />

gadmoscems. a. m., igi Tavis `geografiaSi~, rodesac amaZonebis Sesaxeb<br />

mogviTxrobs, isve rogorc sxva mraval SemTxvevaSi, dgeba problemis wi-<br />

102 `amboben, rom, rodesac iasoni armenos TesalielTan erTad kolxebTan mivida, man<br />

miaRwia kaspiis zRvamde, iberiaca da albaniac gadaiara da didi nawili armeniisa da<br />

midiisa, rogorc mowmobs amas iasonisa da sxvaTa mimarT gankuTvnili mravali Zegli.<br />

armenosi iyo armeniis qalaqidan, im qalaqTagan erT-erTidan, romlebic mdebareoben<br />

boibeidisis tbasTan, ferasa da larisas Soris rom aris. isini ki, vinc masTan erTad<br />

iyvnen, dasaxldnen akiliseneSi da sispiritisSi, kalaqanemde da adiabenemde. man<br />

dautova armenias Tavisi saxeli~.<br />

103 T. yauxCiSvili, saqarTvelos istoriis Zveli berZnuli wyaroebi, Tbilisi 1976, 9.<br />

104 r. gordeziani, herodotes cnoba kolxTa warmomavlobis Sesaxeb, Tsu Sromebi, 162,<br />

arqeologia, klasikuri filologia, bizantinistika, Tbilisi 1975.<br />

73


naSe, ra aris miTiuri da ra istoriuli maT ambebSi da gvTavazobs<br />

cnebebis to; muqw`de~ kai; to; iJstorikovn definicias: oƒ m n g¦r ¥lloi tÕ muqîdej kaˆ<br />

tÕ ƒstorikÕn diwrismšnon œcousi· t¦ g¦r palai¦ kaˆ yeudÁ kaˆ teratèdh màqoi<br />

kaloàntai, ¹ d' ƒstor…a boÚletai t¢lhqšj, ¥n te palaiÕn ¥n te nšon, kaˆ tÕ teratîdej À<br />

oÙk œcei À sp£nion· (XI, 5, 3). 105<br />

mas Semdeg, rac pompeiusma 65 w. dalaSqra iberia da kolxida, mniS-<br />

vnelovnad gaizarda romaelTa Tvalsawieri kavkasiisa da kavkasieli<br />

xalxebis Sesaxeb, Sesabamisad, SeiZleba iTqvas, rom istoriuli wyaroebic<br />

am periodidan met sarwmunoobas iZenen. aRmosavleTis qveynebis da gansa-<br />

kuTrebiT aRmosavleT SavizRvispireTis mimarT interesi garkveulwilad<br />

airekla flakusis Tanamedrove berZen da romael avtorTa nawarmoebebSi.<br />

am procesma asaxva pova valerius flakusTanac. masTan gansakuTrebiT mka-<br />

fiod vlindeba evropisa da aziis sazRvrebis SegrZneba (4. 720). evropisa<br />

da aziis Sepirispireba jer kidev berZnul-sparsuli omebidan iRebs da-<br />

sabams, Zv. w. VI s-is bolos da V s-is dasawyisSi. swored aqedan moyole-<br />

buli gamoiyeneba es terminebi samyaros ori nawilis aRsaniSnavad da zo-<br />

gjer berZnuli da aRmosavluri cxovrebis niris aRmniSvnel ganzogade-<br />

bul verbalur simboloebadac. 106 apolonios rodoselTan azia ori<br />

formiT gvxvdeba: ÆAsiv" (I 444 II 777) da ÆAsivh (IV 261-293). 107 argosis cnobil<br />

105<br />

`... sxva ambebs miTiuri da istoriuli mxareebi gamijnuli aqvT: Zvels, tyuilsa da<br />

sakvirvels miTebi ewodeba, xolo istorias esaWiroeba WeSmariteba, Zveli iqneba Tu<br />

axali, xolo sakvirveli an ar gaaCnia, an metismetad cota~.<br />

106<br />

R. Gordesiani, Die Gegenüberstellung Europa Asien vom Altertum bis zur Gegenwart, Logos Abhandlungen,<br />

Tbilisi 1997.<br />

107<br />

ÆAsiv": idmonis winaswarmetyvelebaSi `me ki RvTaebis mkacri nebiT sikvdili miweria<br />

Sors – sadme aziis xmeleTze~ (I 444); likosi argonavtebs uyveba herakleze: `mas aziis<br />

xmeleTi fexiT gamoevlo~ (II 777); ÆAsivh: argosis sityvaSi `iyo dro, roca is mnaTobebi,<br />

zecaze rom cimcimeben, jer kidev ar arsebobdnen, arc danaelTa wmida modgmis saxsenebeli<br />

iyo. [qveynad] iyvnen mxolod arkadielebi – apidanelebi; arkadielebi, romlebic,<br />

gadmocemiT, mTvareze adre cxovrobdnen da mTebSi rkoTi ikvebebodnen. arc pelasguri<br />

qveyana imarTeboda saxelovani devkalidebisagan maSin, roca saxelganTqmuli iyo Savi<br />

yanebiT mdidari, uZveles TaobaTa deda-egvipte da diadi mdinare tritoni, romliTac<br />

irwyveboda mTeli Savi [miwa]. zevsisagan movlenili merexi arasodes ar asvelebda mas<br />

da wyaldidobiTac sakmaod uxv nayofs iZleodnen xodabunebi. amboben, rom erTma vinmem,<br />

dandobilma Tavisi xalxis ZalRonesa da mamacobaze, aqedan gars Semouara mTels evropasa<br />

da azias. laSqrobaTa Jams man daasaxla uricxvi qalaqebi, romelTagan zogi axlac<br />

dasaxlebulia, zogi ki – aRar; mas Semdeg xom mravalma saukunem ganvlo. xolo aia<br />

axlac mtkiced dgas da aq [cxovroben] im vaJkacTa Camomavalni, romlebic man aiaSi<br />

samosaxlod daamkvidra. amaT Senaxuli aqvT TavianT mamaTagan naweri kirbebi, romlebzedac<br />

irgvliv mogzaurTaTvis naCvenebia zRvisa da xmeleTis yvela gza da sazRvari~<br />

(IV 261-293); Eujrwvph mxolod aq moixsenieba kontinentad, danarCen sam SemTxvevaSi personificirebulia:<br />

I 181, IV 1643, III 1179.<br />

74


sityvaSi apoloniosi gadmogvcems sesostrisis mier aziis dasaxlebis<br />

ambavs. rac Seexeba termins Eujrwvph, is mxolod argosis sityvaSi moixse-<br />

nieba kontinentad, danarCen sam SemTxvevaSi ki _ personificirebulia (I<br />

181, IV 1643, III 1179). flakusi rom did interess iCens dasavleTsa da<br />

aRmosavleTs Soris geografiuli sazRvrebis topografiis mimarT, naT-<br />

lad Cans maSin, rodesac argonavtebi helespontosSi mogzauroben da<br />

rodesac Sav zRvas aRweven. sagangebod aris aRwerili evropisa da aziis<br />

gasayari. yuradReba gamaxvilebulia ramdenime faqtorze: es regioni<br />

uaRresad wyaluxvia. ubralod CamonaTvalic ki STambeWdavia: istrosis<br />

Svidtotiani delta, tanaisi, tirasi, yviTeli hipanisi, novasi, meotisis<br />

yure. wyali naklebad mariliania; saSineli yinvebis gamo zamTarSi<br />

yvelaferi iyineba. 108 aq aris swored evropisa da aziis gasayari (4. 727-<br />

8). 109 flakusTan sagangebod aris aRniSnuli da formulirebuli<br />

mniSvnelovani istoriuli faqti: sazRvao gzis gaxsna – argonavtebis mier<br />

simplegadebis gadalaxva: freta, quae longis fuerat impervia saeclis, / ad subitam stupuere<br />

ratem, 711f. romaeli epikosi aRm. SavizRvispireTis aRmoCenas Semdegi sityve-<br />

biT gadmogvcems: `pontosis yvela Soreuli qveyana da mefeni, Soreuli<br />

xalxebi, isini axla aRmoCenilia~ Pontique iacentis / omne solum regesque patent<br />

gentesque repostae, 712-3.<br />

vidre vimsjelebT sakiTxze, Tu ra mimarTebas gviCvenebs flakusi<br />

kavkasiasTan dakavSirebul informaciasTan, Tvali gavadevnoT, rogor<br />

icvleboda epoqebis Sesabamisad damokidebuleba am regionis mimarT. 110 ka-<br />

vkasia antikuri epoqidan moyolebuli aRniSnavs qeds Sav zRvasa da kas-<br />

piis zRvas Soris. klasikuramdeli periodis berZnuli wyaroebis mi-<br />

xedviT kavkasia aRqmulia rogorc regioni, romelTanac dakavSirebulia<br />

108<br />

Sdr. strabonis cnoba: `evropidan aziaSi xmeleTTa aRweris mizniT gadasvlisas Cven<br />

mier gamoyofili ori aziuri nawilidan pirveli CrdiloeTiTaa, ris gamoc aRwera<br />

aqedan unda daiwyos. xolo CrdiloeTiT mdebare am qveynebidan pirvelad tanaisis mimdebare<br />

miwebia, romelic (tanaisi) Cven evropisa da aziis sazRvrad davadgineT~ (Strab. XI,<br />

1, 5).<br />

109<br />

Sdr. solis mimarTva iupiterisadmi, romelic paralelebs gviCvenebs meoTxe wignSi am<br />

regionis (zona, 1. 516) daxasiaTebasTan:<br />

1. 515 nube rigens – 4. 729 umbrosae nubes<br />

1. 512 saevum gelu – 4. 722-726<br />

1. 516 nostros ... zona reverberat ignes – 4. 729 umbrosae nubes.<br />

110 mimoxilvisaTvis Sdr.: r. gordeziani, Lektav rCeuli naSromebi. К восприятию Кавказа в<br />

античных истониках, logosi, Tbilisi 2000, 262-267; Herrman, Kauvkaso~, RE XI, 1, 59-62.<br />

75


promeTesa da argonavtebis Tqmuleba. klasikur periodSi kritikul-<br />

analitikuri azrovnebis ganviTarebasTan erTad xdeba informaciis<br />

kritikuli aRqma. am periodSi kavkasia legendarulis sferodan<br />

realurSi gadadis. klasikuris Semdgomi periodis berZnuli da romauli<br />

wyaroebi ukve aRar arian orientirebulni opoziciaze elinebi/barbarose-<br />

bi. am epoqaSi yalibdeba kavkasiis Sesaxeb realobis met-naklebad adekva-<br />

turi Sexedulebebi. ufro Rrmad gaiazreba kavkasiis geopolitikuri<br />

situacia. yalibdeba Tvalsazrisi kavkasiis eTnikuri siWrelis Taobaze.<br />

cneba kolxida moicavs mravalricxovan toms, romlebic das. saqarTve-<br />

los teritoriaze saxloben. kavkasiis organul nawils warmoadgens am<br />

periodis mweralTa Tanaxmad, kompaqturad dasaxlebuli iberia. Sedare-<br />

biT mcirea informacia im tomebis Sesaxeb, romlebic kavkasiis Crd.<br />

ferdobebze binadroben. ZiriTadad yuradReba maxvildeba alanebze,<br />

sarmatebze, skviTur tomebze, romlebic gamoirCevian TavianTi mravalri-<br />

cxovnebiTa da samxreTis tomebTan urTierTobiT. kavkasiis sinamdvilis<br />

amsaxveli cnobebi uxvad mogvepoveba berZnul mwerlobaSi miTridatesis<br />

omebTan dakavSirebiT (Zv. w. II s-is I nax.), rodesac romi sagangebo<br />

interesiT ekideba amierkavkasiis qveynebs. romis imperiis farglebis<br />

ganvrcobasTan erTad farTovdeboda msoflio sazRvrebi. kavkasia sul<br />

ufro met mniSvnelobas iZenda dapirispirebaSi dasavleTi/aRmosavleTi,<br />

evropa/azia da sul ufro da ufro izrdeboda interesi am regionisadmi.<br />

romis imperiis farglebis ganvrcobasTan erTad farTovdeboda msoflio<br />

istoriis ZiriTadi arenis sazRvrebi. amis paralelurad sul ufro da<br />

ufro farTovdeboda kavkasiis roli evropisa da aziis gzajvaredinze.<br />

miuxedavad mravalricxovani adgilobrivi tomebis sistematuri urTierT-<br />

Setakebebisa da diferencirebulobisa, TandaTanobiT ikveTeba kavkasiis<br />

erTianobis xati. es procesi Sejamda stefanos bizantielis `eTnikaSi~,<br />

romelic yvelaze didi qedis garSemo ganlagebuli regionis ganmazoga-<br />

debel aRmniSvnelad gvTavazobs termins Kaukasianov~ an Kaukasivth~. 111<br />

111 Kauvkaso~, to; o[ro~, o} kai; Paropavnison kalou`si,<br />

tw`n kata; th;n ÆAsivan ojrw`n mevgiston. to; ejqniko;n Kaukavsio~ kai;<br />

Kaukasiva qhlukw`~ ejpi; th`~ cwvra~, ajfÆ ou/ to; Kaukasianov~<br />

wJ~ Kaspianov~. kai; oujdetevrw~ Kaukavsion. levgetai kai; dia;<br />

tou` i Kauvkasi~, ejx ou/ to; Kaukasivth~, wJ~ to; ÆOasivth~ th`~<br />

ÆOavsio~.<br />

76


antikurma samyarom, romlis wiaRSic aRmocenda termini kavkasia, pirvel-<br />

ma SeniSna misi umTavresi damaxasiaTebeli niSani – diferencirebuloba<br />

da garkveuli erTianoba. Cvenamde moRweuli yvelaze adreuli wyaro, sa-<br />

dac es oronimi dasturdeba (Kaukavsou pevla~ `kavkasosis maxloblad~),<br />

aris esqile (Prom. desm. 422, Sdr. 719). herodotosTan termini dadasture-<br />

bulia sami formiT: oJ Kauvkaso~ (I 203, 204) – kavkasosis mTis an qedis<br />

aRmniSvneli arsebiTi saxeli, Kaukavsio~ _ o{ro~-is msazRvreli (Kauvkasion<br />

o[ro~ I 104), Kauvkasi~ _ gamoiyeneba saerTod kavkasiis qedis aRmniSvnel<br />

arsebiT saxelad (III 97) da aseve msazRvrelad, Kaukavsio~ o[reo~ (III 97).<br />

Sesabamisad, herodotosTan termini gvxvdeba yvela im ZiriTadi sabaziso<br />

formiT, romelTa safuZvelze antikursa Tu postantikur wyaroebSi nawa-<br />

rmoebia CvenTvis saintereso fuZis Semcveli yvela formativi. apolonios<br />

rodoselTan kavkasiasTan dakavSirebuli Semdegi formebi gvxvdeba: uSua-<br />

lod kavkasosi msazRvrelebiT aijpeinov~ `maRali~: Kauvkason aijphventa (II<br />

1267); nifovei~ `Tovliani~: nifovento~ ... Ú Kaukavsou (III 1224). Kaukavsio~ forma<br />

rogorc msazRvreli dasturdeba Semdeg SemTxvevebSi: Kaukavsou ejn knhmoi'si<br />

(II 1210) `kavkasionis mTebSi~; knhmoi`~ e[ni Kaukasivoisin (III 852) `kavkasiis<br />

ferdobebze~; Kaukasivwn ojrevwn (II 1247) `kavkasiis mTebis~; Kaukasivhn a{ladÆ (IV,<br />

135) `kavkasiis zRva~. Kaukasivh aseve dasturdeba nimfa asterodeas,<br />

afsirtosis dedis warmomavlobis aRsaniSnavad: to;n me;n Kaukasivh nuvmfh<br />

tevken ÆAsterovdeia (III, 242);<br />

flakusTanac, rogorc zemoT dasaxelebul wyaroebSi, kavkasusi,<br />

upirveles yovlisa, aris is adgili, sadac promeTea mijaWvuli: Ultimus<br />

inde sinus saevumque cubile Promethei / cernitur, in gelidas consurgens Caucasus Arctos<br />

(5.155); consonat ingens / Caucasus (5. 161); quem te horrifero sortitus in axe /Caucasus 5. 518;<br />

quantus ubi ipse gelu magnoque incanuit imbre / Caucasus (6.612); ante meus caesa descendet<br />

Caucasus umbra (7.55). amas garda gvxvdeba amave saxelis personaJi, romelic<br />

erT-erTi kolxi meomris Tidrusis mamaa. Tidrusi kavkasusma fasisis napi-<br />

rebTan Casaxa Caucasus ad primas genuit quem Phasidis undas (6.641). es personaJi<br />

pirvelad plutarqosTan gvxvdeba, romlis Tanaxmad, kavkasusis saxeli<br />

ukavSirdeba mTas, romelsac am mwyemsis mixedviT ewoda kavkasosi da, Se-<br />

sabamisad, am mTis eponimadac moiazreba: ... ProshgoreÚqh d KaÚkasoj di¦<br />

77


per…stasin toiaÚthn. Met¦ t¾n gigantomac…an KrÒnoj kkl…nwn t¦j DiÕj ¢peil¦j<br />

œfugen e„j t¾n ¢krèreian Boršou Ko…thj· kaˆ e„j krokÒdeilon metamorfwqeˆj [œlaqen· Ð<br />

d PromhqeÝj] ›na tîn gcwr…wn poimšna KaÚkason ¢natamën kaˆ katano»saj aÙtoà<br />

t¾n di£qesin tîn spl£gcnwn, e pen oÙ makr¦n e nai toÝj polem…ouj. `O d ZeÝj<br />

pifaneˆj tÕn m n patšra d»saj plektù r…J katetart£rwsen· tÕ d Ôroj e„j tim¾n toà<br />

poimšnoj KaÚkason metonom£saj, prosšdhsen aÙtù tÕn Promhqša kaˆ ºn£gkasen<br />

aÙtÕn ØpÕ splagcnof£gou ¢etoà basan…zesqai, Óti parhnÒmhsen e„j t¦ spl£gcna, æj<br />

ƒstore‹ Kle£nqhj n g Qeomac…aj gegrafèj (Plut. fluv. 5, 3). 112<br />

Caucaseus romael epikosTan gvxvdeba Semdegi sityvebis msazRvrelad:<br />

kavkasusis mdinareebi da kldeebi: congeminant amnes rupesque fragorem / Caucaseae,<br />

stupet ipse dei clamoribus ales (6. 72); kavkasiis kldeebi: Caucaseis speculatrix Iuno<br />

resedit / rupibus (7.190); kavkasiis mTebi: vix ea, Caucaseis cum lapsus montibus anguis<br />

(5.253); kavkasiis nimfebi ad sua Caucaseae producunt flumina nymphae (5. 381);<br />

kavkasiis yvavili: Prometheae florem de sanguine fibrae / Caucaseum promit nutritaque<br />

gramina monti (7. 357); kavkasiis xeebi: Caucaseaeque trabes omnisque Aeetia tellus (7.<br />

565). sainteresoa, rom flakusTan Caucaseus, zemoT CamoTvlili SemTxve-<br />

vebis garda, gansazRvravs promeTes eTnikur warmomavlobas; igi moixseni-<br />

eba rogorc kavkasieli mxcovani: 'in quem alium Alciden, in quae iam tempora differs<br />

/ Caucaseum, rex magne, senem? (4.63).<br />

calke unda SevexoT skviTiis sakiTxs, ras aRniSnavs flakusTan es<br />

cneba, SesaZloa Tu ara misi lokalizeba, ras efuZneba is garemoeba, rom<br />

romaeli epikosi skviTebad moixseniebs iseT tomebs, romlebic ar arian<br />

skviTuri warmomavlobis, riTi aixsneba is faqti, rom TviT kolxi aieti<br />

da kolxi qalwuli medeac masTan ramdenime adgilas skviTebad moixseni-<br />

ebian?<br />

pirvelad skviTia herodotosTan gvxvdeba zedsarTauli formiT<br />

Skuqikhv (IV 12, 28, 51, 76, 101, 125, 130, 139), rasac umetes SemTxvevaSi Tan da-<br />

112 `...xolo kavkasioni Semdegi garemoebis gamo ewoda. gigantebTan brZolis Semdeg<br />

zevsis muqaras gamoqceulma kronosma “boreasis sarecels” Seafara Tavi da niangad<br />

qceuli iq imaleboda. magram [promeTevsma], romelmac erTi adgilobrivi mcxovrebi –<br />

mwyemsi kavkasosi mokla da misi Signeuloba gamoikvlia, Tqva, rom mtrebi Sors ar<br />

iyvnen. aq mosulma zevsma mama dagrexili matyliT Sekra da qvesknelSi Caagdo. mTas ki<br />

mwyemsis pativsacemad daarqva kavkasosi, mas miajaWva promeTe da aiZula daeTmina<br />

tanjva – RviZls ukortnida arwivi mwyemsis gul-RviZlisTvis miyenebuli Seuracxyofis<br />

gamo. ase gadmogvcems kleanTesi “Teomaqiis” III wignSi.~<br />

78


erTvis leqsikuri formativebi cw`ra da gh` (I 105; IV 8, 99, 123, 129).<br />

herodotosis dros skviTia moicavs teritorias qvemo istrossa da ta-<br />

naiss Soris. CrdiloeTiT saxloben araskviTuri tomebi: agaTirsebi, ne-<br />

vrebi, androfagebi da melanqlenebi. samxreTiT esazRvreba pontos evqsi-<br />

nosi. herodotosis gagebiT, skviTebis qveyana didi xnis ganamavlobaSi<br />

warmoadgenda Caketil politikur mTlianobas, vidre iq ar SeiWrnen<br />

sarmatebi, ris Semdegac skviTia sarmatiad iwodeboda, Tumca skviTiis sa-<br />

xeldeba ukvalod ar gamqrala, igi samx.-aRm. evropis yvela nomaduri da<br />

nawilobriv momTabare tomebis, maT Soris monaTesave sarmatebis (rom-<br />

lebic xSirad skviTebadac moixseniebian) ganmazogadebel terminad iqca,<br />

imdenadac ki, rom es saxeldeba Crd. aziur tomebzec vrceldeboda. Se-<br />

sabamisad, ar aris gasakviri strabonis cnoba, romlis Tanaxmadac, mTeli<br />

Crd. azia skviTebis qveyanaa: E„splšonti d' n dexi´ m n to‹j EÙrwpa…oij oƒ<br />

sunece‹j SkÚqai nšmontai kaˆ Sarm£tai oƒ metaxÝ toà Tan£idoj kaˆ tÁj qal£tthj<br />

taÚthj, nom£dej oƒ ple…ouj, perˆ ïn e„r»kamen· n ¢rister´ d' oƒ prÕj ›w SkÚqai,<br />

nom£dej kaˆ oátoi, mšcri tÁj ˜óaj qal£tthj kaˆ tÁj 'IndikÁj parate…nontej. ¤pantaj<br />

m n d¾ toÝj prosbÒrrouj koinîj oƒ palaioˆ tîn `Ell»nwn suggrafe‹j SkÚqaj kaˆ<br />

KeltoskÚqaj k£loun· (Strab.XI,6,2). 113 geografos marinosTan da<br />

ptolemaiosTan kvlav vxvdebiT cnobas imis Sesaxeb, rom skviTebis<br />

saxeldeba vrceldeboda Crd. aRmosavleTis udides nawilze, maSin roca,<br />

am droisTvis Zveli skviTuri teritoriebi evropaSi sarmatiad iwodeba,<br />

romelsac md. tanaisi mijnavda evropul da aziur nawilebad. 114 berZnuli<br />

terminiT Skuvqai (laT. Scythae) moixseniebdnen tomebs, romlebic<br />

upiratesad momTabare cxovrebas eweodnen da romlebic Zv. w. VII<br />

saukunidan gvianantikurobamde moyolebuli CrdiloeTSi da pontos<br />

evqsinosis Crd.-das.-iT saxlobdnen. Crd. sazRvrebad moiazreboda<br />

teritoria mdinareebs istrossa (dunai), tirass (dnestri), hipaniss,<br />

borisTeness (dnepri) da tanaiss (doni) Soris. berZnebis da romaelebis<br />

113 `Sig rom SevcurdebiT (kaspiis zRvaSi), marjvena mxares, evropelebis momijnaveni<br />

arian skviTebi da sarmatebi, romlebic cxovroben tanaissa da am zRvas Soris. eseni,<br />

rogorc ukve vTqviT, metwilad momTabareebi arian. marcxena mxares ki arian aRmosavleTis<br />

skviTebi. esenic momTabareebi arian da gadaWimulni arian aRmosavleTis<br />

zRvamde da indoeTamdec ki. Zveli elini aRmwerelni yvela am CrdiloeTis xalxebs<br />

sazogadod skviTebsa da keltoskviTebs uwodebdnen~.<br />

114 K. Kretschmer, Scythia, RE II A,1, 942-946.<br />

79


Sexeduleba skviTebis Sesaxeb ambivalenturia: erTi mxriv, skviTebs<br />

miiCnevdnen barbarosebad, meore mxriv, bunebasTan daaxlovebul,<br />

samarTlian da morwmune adamianebad (Thuk.2,97; Strab.7,3,7f.). dariosis<br />

laSqrobebTan dakavSirebiT skviTebi pirvelad herodotosTan<br />

dasturdebian. bizantiuri periodis CaTvliT skviTebad ganusxvaveblad<br />

moixseniebodnen CrdiloeTis da Crd.-aRm. barbarosi xalxebi. 115<br />

antikur wyaroebSi ar aris azrTa erTianoba imis Sesaxeb, Tu ra<br />

masStabebs moicavs skviTia. es viTareba aisaxeba flakusTanac. igi `argo-<br />

navtikis~ SesavalSive faziss moixseniebs skviTur mdinared da aietsac<br />

da medeasac skviTebad miiCnevs hunc ferus Aeetes, Scythiam Phasinque rigentem<br />

(1.43); da Scythiam Phasinque mihi tuque, innuba Pallas (1. 87); kreTevsis misnobaSi<br />

medea moixsenieba rogorc sapatarZlo skviTiidan mox Scythiae spoliis<br />

nuribusque superbus / adveniet (1.745). Tumca, amavdroulad, meeqvse wignSi, sadac<br />

aieti da persesi upirispirdebian erTmaneTs, kargad aris gamijnuli, Tu<br />

vin moiazrebian kolxebad da vin maTTan dapirispirebul Zalad: Musa,<br />

mone, quanto Scythiam molimine Perses / concierit (6.34) `muzav, Semaxsene rogori<br />

mowadinebiT aRagznebda persesi skviTias~; Talia certatim Minyae sparsique Cytaei /<br />

funera miscebant campis Scythiamque premebant (6. 428) ` miniebma brZolaSi<br />

gainawiles kviteelebis xvedri brZolis velze da Seaviwroves skviTebi~;<br />

'quid me iam patriis eiectum sedibus istas / ut struerem pugnas Scythiamque in bella moverem /<br />

vos superi (6. 728) gawbilebuli persesi mimarTavs qalRmerTebs, rom omSi<br />

skviTia damarcxda; Sdr. aseve sic demum rapidi venies ad Phasidis amnem. / castra ibi<br />

iam Scythiae fraternaque surgit Erinys (4.617); finevsis misnobaSi kolxebTan dapi-<br />

rispirebuli Zala iwodeba skviTebad: concutiens Scythiaeque super tentoria sistit<br />

(6.7) `bolos mixval mCqefare fasisis wylebTan iq ukve skviTebis karvebia<br />

gaSlili~; Sdr. aseve persesis damxmare Zala, romlebic skviTur razmad<br />

moixsenieba nec minus hinc urget Scythiae manus armaque Canthi (6. 350); aut Scythiae tanta<br />

inde manus (7.424); kimerieli misani vanusi skviTiis axalgazrdobas argona-<br />

vtebis laSqrobebis Sesaxeb uambobs: Vanus, eum Scythiae iam tertia viderat aetas (6.<br />

115); persesis mokavSire kolaqsesi mimarTavs argonavtebs 'vos Scythiae saturare<br />

115 I. v. Bredov, Skythen, DNP 11, 644-656.<br />

80


canes Scythiaeque volucres / huc miseri venis? (6. 647) `modiT, ugnurno, skviTiis<br />

ZaRlebis da skviTiis frinvelebis sajijgnad.~<br />

Scythicus zedsarTauli forma flakusTan gvxvdeba msazRvrelad Se-<br />

mdeg SemTxvevebSi: skviTuri fasisi (1.2); skviTuri zRva (1. 58, 1. 331, 2.379, 2.<br />

574); skviTiis mefe (1. 345, 1. 442); skviTiis miwa (1. 442); skviTiis Svili sic.<br />

aieti (1. 503); skviTiis mdinare (2. 595); skviTuri samsxverplo (2. 648); skvi-<br />

Tiis simdidre (3.307); skviTiis mefeebi (3. 496); skviTiis qveyana (3. 617); skvi-<br />

Turi napirebi (3. 653, 6.49, 7.42); skviTiis xalxi (4.9); skviTuri mSvildi (4.<br />

728); skviTiis qalaqi (5.224, 5. 325); skviTiis saxlebi (5. 516); skviTiis yure<br />

(6. 319); skviTuri istrusi (8.185).<br />

TvalSisacemia flakusis damokidebuleba am terminebis SerCevisas:<br />

rac ufro uaxlovdebian argonavtebi nanatr kolxidas, miT ufro meti<br />

konkretizacia da diferenciacia xdeba; a. m. Tu naosnobis daniSnulebis<br />

mxare argonavtebis mogzaurobis dasawyisSi ganzogadebuli saxeliT<br />

CrdiloeTiT (arctos), fazisi skviTur mdinared, xolo aieti da medea skvi-<br />

Tebad moixseniebian (1. 345, 1. 442), argonavtebis kolxidaSi Casvlis momen-<br />

tisaTvis meti konkretizacia xdeba. eTnikurobis ganmsazRvreli sxvada-<br />

sxva termini iCens Tavs: kolxi 116 , aieli 117 , kviteeli 118 , fasiseli 119 . medea<br />

Tu poemis dasawyisSi moixsenieba rogorc sapatarZlo skviTiidan, argo-<br />

116 Colchus: ...saevi capient quae gaudia Colchi, 3.698; Phasidis et mites' inquit 'dent vellera Colchi, 4.706; apparent<br />

trepidi Phasidis ostia Colchi, 5.440; hinc pariter Colchi Graique sequuntur / missilibus, 6.190; concurrunt<br />

ultroque ruunt in funera Colchi, 6. 241; atque 'hanc, o siquis vobis dolor iraque, Colchi, / accelerate viam 8.264; qua<br />

iussos sectatur quaerere Colchos / arte queat, 1.66; repperit et Colchos in me luctumque meorum, 1. 201; ei mihi,<br />

Colchos / unde ego et avecti timuissem vellera Phrixi?, 1. 327; tu quoque Phrixeos remo, Poeantie, Colchos / bis<br />

Lemnon visure petis, 1. 391; prodigiis quatiuntque truces oracula Colchos, 1. 743; ipse truces illic Colchos<br />

hostemque iuvabis, 4.618; vosque, viri, optatos huc adfore credite Colchos, 3.82; coeperat optatos iam lux ostendere<br />

Colchos, 5.178; cernis,' ait 'Colchos habeant quae proelia quique, 5. 283; Phasidis hos imponat agris Colchosque<br />

vocari / imperet, 5. 420; ac simul hinc Colchos, hinc fundit in aequora Persen, 6.30; Graiugenas, omnes rapturus<br />

acumine Colchos, 6. 389; dispulerant Colchos pariterque inglorius Armis, 6. 530; venerat ut Colchos procul atque<br />

Aeetia Parthis, 6. 691; fas mihi non habiles, fas et tibi linquere Colchos, 7. 231; quisve pudor Colchos iterum<br />

fratremque videnti, 8.313; haud usquam Colchorum animi ~neque in peste revinctos~ / tela, 6.417; robur inest; nec<br />

enim solis dare funera Colchi, 3.681; haec tum miracula Colchis / struxerat, 5.451; non opus auxilio Colchis nec<br />

foedere vestro, 5. 633; quem genitor Colchis solioque imponere fratris / iam statuit, 6.742; te iubet aut ullas Colchis<br />

abducere natas, 8. 156; nec numero quoniam Colchis nec puppibus aequos, 8. 320; infesto clamore ruunt inimicaque<br />

Colchis / aequora, 8. 326; lumina et admotis nimium mens anxia Colchis / profuit, 5. 50.<br />

117 Aeaeus: Caspius Aeaeum correpto crine Monesen /abstulit (6.189).<br />

118 Cytaeus (a) adj.: sed fama Cytaeae / virginis 6.156; fertur et ipsa furens ac se modo laeta Cytaeis / agminibus, 6.<br />

543; aspicis ut Minyas inter proceresque Cytaeos / emicet effulgens quantisque insultet acervis, 6. 595; tum iuvenem<br />

terris Parcae tenuere Cytaeis / ac subiti Mavortis amor, 6. 693; (b) subst.: Talia certatim Minyae sparsique Cytaei /<br />

funera miscebant campis Scythiamque premebant, 6.427; ...nova lux offusa Cytaeis, 5.466.<br />

119 Phasiades: et desertus equo Thydrum pedes excipit hasta / Phasiaden, 6.640.<br />

81


navtebis kolxidaSi Casvlis momentisaTvis kolx qalwulad iwodeba. 120<br />

ufro reliefurad imijneba erTmaneTisagan CrdiloeT da aRmosavleT Sa-<br />

vizRvispireTi. es kargad Cans epiTetebisa da Sedarebebis donezec; Tu<br />

CrdiloeTis eqsponirebaSi Warbobs Tovli, gausaZlisi klimaturi da<br />

sayofacxovrebo pirobebi, kolxidis dasaxasiaTeblad mravalgzis gamo-<br />

iyeneba mzis, siTbos da sinaTlis aRmniSvneli terminebi. 121 Crd. SavizRvi-<br />

spireTi zogadad moxseniebulia terminiT Arctos. 122 CrdiloeTi kargad<br />

aris eqsponirebuli flakusTan iazigi meomris gesanderis sityvaSi, rom-<br />

liTac argonavt kanTuss SiSs hgvris: `Sen, argivelo, romelmac es<br />

sacxovrisebi myudrod da adamianurad miiCnie, xedav aq, sabralov,<br />

gansxvavebul JamTa cvlas, masazrdovebel Tovls da sicocxlis droul<br />

ugulebelyofas. arc mCate niCbebze xelebis dawyoba gvexerxeba, da arc<br />

zurgqaris lodini gvWirdeba. cxenebs davaqrolebT zRvis gayinul Su-<br />

agulSi an iq, sadac istrosi wyals aCuxCuxebs. ar vwyalobT Tqveni<br />

qalaqis kedlebs: axla Tavisuflad davqrivar CrdiloeTis zegnebze.<br />

yvelaferi maqvs da yovelives Tan davatareb; SesaZloa mxolod etli da-<br />

vkargo da am nadavlsac didi xniT ver daisakuTreb rogorc gamar-<br />

jvebuli. sazrdo ki Cveni aris yovelgvari pirutyvi Tu nadiri; gaugzavne<br />

aziis, argolidis mcxovrebT ambavi, rom SiSi nu eqnebaT: arasodes<br />

davtoveb me am yinvas, am kldeebs, marsis velebs, sadac aseT Smag<br />

mdinareSi Cveni STamomavloba da axalSobilebi gamovawrTeT, sadac am-<br />

dengvaria sikvdili kacTaTvis. amgvarad mSobliur yinvaSi omic da<br />

nadavlis mopovebac tkbilia~ (6. 323-339).<br />

120 Colchis: Colchis erat nondum miseros exosa parentes, 5.349; fundere taeda / Colchis et aequali dominam lustrare<br />

caterva, 7.181; et iamiam magico per opaca silentia Colchis, 7. 389;...sed non incendia Colchis / adspirare sinit<br />

clipeoque inliditur ignis, 7. 584;... alium dehinc turbida Colchis / exarmat, 7. 596; Iamque manus Colchis<br />

~crinem~que intenderat astris, 8.68; Somne pater: 'Somne omnipotens, te Colchi[di]s ab omni, 8. 70; contra<br />

Tartareis Colchis spumare , 8. 83; Colchis et Haemonius nobis succedet adulter, 8. 338; sensit diva dolos<br />

iam pridem sponte requirens / Colchida, 6.468; His ubi nequiquam nutantem Colchida curis / Iuno videt, 7.153;<br />

Cytherea petivit / Colchida, 7. 190; flebat et invito prospexit Colchida vultu, 7. 575; At trepidam in thalamis et iam<br />

sua facta paventem / Colchida, 8.2; gemit inritus ille / Colchidos ora tuens, 7.369; ergo iter ad socias<br />

convertere Colchidos artes, 7. 625; Sdr. kolxi qalebi Colchides aequalesque tibi, Medea, puellae, 8.142.<br />

121 ergo ubi lux altum sparget mare (5.318); Sol propius flammabat aquas extremaque fessis/ coeperat optatos iam<br />

lux ostendere Colchos (5.177-8). kolxidaSi mdebareobs mzis RmerTis, solis taZari; aieti<br />

solis vaJia; iasoni mas mimarTavs rogorc hiperionis Zes rex Hyperionide (5.471).<br />

122 cernitur, in gelidas consurgens Caucasus Arctos, 5.155; signa gerens omnemque quatit rumoribus Arcton, 5.272;<br />

Soligenam Aeeten media regnare sub Arcto, 5.317; cum vada Thyrsagetas gelida liquisse sub Arcto, 6.140; nec<br />

clarior ullis / Arctos equis, 6.147; Sdr. aseve zedsarT. forma Arctous: 3.499; 5.619; 6.295, 330.<br />

82


Tumca aseve ar SeiZleba ar aRiniSnos, rom poemaSi gvxvdeba ori pa-<br />

saJi, sadac `garkveul aRrevasTan~ gvaqvs saqme: aieti da medea skviTebad<br />

moixseniebian mas Semdegac, rac argonavtebi ukve kolxidaSi imyofebian:<br />

pirveli, rodesac flakusi aRwers aietis reaqcias, rodesac man iasonis<br />

Txovna moismina, igi Tavis Tavs skviTebTan aigivebs: Scythiae periisse timores<br />

`skviTiis winaSe gamqrala SiSi~ (5.524-5); da meore, sadac gadmocemulia<br />

samSoblos mitovebiT gamowveuli medeas gancdebi, poeti ambobs: nulla<br />

palus, nullus Scythiae non maeret euntem / amnis (8.209) `skviTiis yvela Waobi da mdi-<br />

nare dardobs, is rom midis~. Sdr. aseve eTnikurobis aRmniSvneli md. sq.<br />

leqsikuri formativi Scythis `skviTi qali~, romelic gen. pl.-s formiT<br />

gvxvdeba, iq, sadac aRwerilia medeas sizmari Phasidis aequali Scythidum<br />

comitante caterva (5.342) `fasisis napirebze Tan axlavs [medeas] Tanatol<br />

skviT qalwulTa jgufi~.<br />

aseTi aRrevebi, Cveni azriT, swored imiT unda iyos ganpirobebuli,<br />

rom termini skviTi farTo cnebaa. jer kidev evmelosis (Zv. w. VIII s.)<br />

fragmentebSi aris moxseniebuli, rom aietma, romelsac wilad xvda ko-<br />

rinTosSi mefoba, dautova igi bunoss da TviTon skviTiis kolxidaSi<br />

wavida (pindarosis sqoliasti, Ol. XIII, 74; cece likofronis 174 taepis<br />

Ses.).<br />

hirkania mdebareobs kaspiis zRvis samx.-aRm.-iT, ris gamoc mravali<br />

istoriuli wyaro kaspiis zRvas hirkaniis zRvadac moixseniebs. “am zRvis<br />

Crd.-das. nawils upiratesad kaspiisa ewodeboda, xolo mis samx.-aRm. na-<br />

wils ki _ hirkaniisa, imis Sesabamisad, Tu tomebi _ kaspi(el)ebi da hirka-<br />

ne(le)bi _ sad cxovroben, zRvis nawilebsac saxelebi iseTive aqvT”. 123<br />

hirkaniis samx. nawili esazRvreba danarCen irans da maT Soris bunebriv<br />

sazRvars qmnis maRalmTiani masivi, romelze gadasasvlel uReltexilsac<br />

uwin ewodeboda kaspiis WiSkari anu Portas Caspiae. 124 Hyrcania rogorc regio-<br />

nis aRmniSvneli termini flakusTan ar gvxvdeba, Tumca naxsenebia Caspia<br />

claustra amaZonebTan dakavSirebiT: cum redit ingenti per Caspia claustra triumpho<br />

123 T. yauxCiSvili, berZeni mwerlebis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, V (Zv. berZ. Targmna,<br />

gamokv. da saZieb. daurTo T. yauxCiSvilma), Tbilisi 1983, 137.<br />

124 Kiessling, Hyrkania, RE, IX 1, 454-526.<br />

83


(5.124). 125 Hyrcanus masTan warmodgenilia rogorc msazRvreli Perses / barbari-<br />

cas movit opes Hyrcanaque signa `hirkaniuli saomari niSnebi~ (3.494) da aseve da-<br />

sturdeba rogorc eTnonimi omSi monawile zogierTi personaJis eqsponi-<br />

rebisas: hirkanielia kirisi: quin et ab Hyrcanis Titanius expulit antris / Ciris<br />

Cimmerius (6.79); vanusi: ducit ab Hyrcanis vates sacer agmina lucis / Vanus (6.114); Zmebi<br />

medoresi da gelasi: Viderat Hyrcanos paribus discurrere fratres / Castor equis (6. 203).<br />

kimeria, mxare sadac kimerielebi cxovroben, mdebareobs skviTur<br />

tavrosTan da meotisis tbasTan. Cimmerius iseve rogorc Hyrcanus,<br />

flakusTan dasturdeba rogorc eTnonimi: a. m., kimerieli sardalia av-<br />

xusi, romelsac Tan moaqvs kimeriuli simdidre, igulisxmeba, rom mas Tan<br />

axlavs kimeriel meomarTa uricxvi jari tertius unanimis veniens cum milibus<br />

Auchus / Cimmerias ostentat opes (6.61). kimerieli misania omSi monawile erT-er-<br />

Ti sardali vanusi. flakusTan qveynis dasalierad aris miCneuli kimeri-<br />

elTa adgilsamyofeli Cimmerium domus `kimerielTa samyofeli~ (3.399). aq<br />

mdebareobs mRvime, sadac SavebSi mosili kelenevsi 126 asamarTlebs adamia-<br />

nebs, romelTac codva Caidines (3.399ff.).<br />

meotisi Savi zRvis Crd.-aRm.-iT mdebare mxarea, zogierTis ganmarte-<br />

biT, warmoadgens skviTias, sadac lokalizdeba meotisis tba (Schol. ad<br />

Aeneid. VI, 799). arsebobs gadmocema, rom heliosis vaJebs samflobelod<br />

Semdegi miwebi ergoT: aiets meotisida kolxida, persess ki _ tavria<br />

(Schol. ad Ap. Rhod. III 200). 127 meotisi flakusTan naxsenebia xoaTrebTan<br />

dakavSirebiT, isini floben iseT xelovnebas, rom zamTarSi gayinul<br />

meotissac ki adnoben nunc subitam trepidis Maeotin solvere plaustris (6.154). arcerTi<br />

mxare ar aris iseTi xalxmravali, rogorc meotisi, miuxedavad imisa, rom<br />

axalgazrdoba dReniadag omebSi iRupeba: neque enim plaga gentibus ulla / ditior:<br />

aeterno quamquam Maeotia pubes / Marte cadat (6.36-8). Maeotius gvxvdeba msazRvre-<br />

lad Semdeg SemTxvevebSi: meotiuri wylebi Maeotia laxent / aequora (4.720); da-<br />

125 `mdinare, romelsac axalgazrda qalwuli uZRvnis cxenebs da aRTqmul sabrZolo<br />

culebs miarTmevs, rodesac is didebuli triumfiT kaspiis viwrobebiT ukan brundeba,<br />

moaTrevs ra ukan masagetsa da midiels~.<br />

126 kelenevsi flakusis mier gamogonili personaJia, masze dawvrilebiT visaubrebT<br />

Sesabamis TavSi.<br />

127 SC ВДИ XXI, 292.<br />

84


saxelebulia aseve meotieli nimfa, erT-erTi skviTi personaJis pevkonis<br />

deda at genetrix imis pariter Maeotis ab antris / implevit (6.565).<br />

kavkasiis organul nawils warmoadgens, strabonis periodis avto-<br />

rTa Tanaxmad, iberiac, kompaqturad dasaxlebuli, eTnikurad sakmaod<br />

erTiani da civilizebuli qveyana. igi garSemortymulia kavkasosis mTe-<br />

biT, romlis samxreTiT nayofieri ferdobebi moicaven iberias da aRweven<br />

rogorc kolxidas, aseve armenias, Tumca armenia, wyaroTa umetesobis<br />

Tanaxmad, gadis kavkasiis farglebidan da aRiqmeba ufro aziis qveynad.<br />

bunebrivia, zusti da stabiluri sazRvrebi ar arsebobda da isini<br />

droebiT an xangrZlivad SeeZlo Seecvala nebismier eqspansias mezobeli<br />

an daSorebuli qveynidan. flakusi poeturi formiT gviqmnis warmodgenas<br />

kavkasiis sazRvrebis Sesaxeb, rodesac promeTes tanjvis Sesaxeb<br />

gviambobs, misi gminva TviT armeniamdec ki aRwevs da ZrZwolas hgvris<br />

yovel ibers. 128 flakusTan Hiber 129 da Hiberus 130 formativebis garda dastu-<br />

rdeba TviT regionis aRmniSvneli termini iberiac: aieti axasiaTebs<br />

Tavis erT-erT mokavSires iaqsartess, romlis SiSiT ZrZwian getebi,<br />

medebi da mTeli iberia iam pavidi cum prole Getae, iam pervigil illum / Medus et<br />

oppositis exspectat Hiberia claustris (5.603-4). Wreli iberiidan miiCqarian latrisi<br />

da otakesi kolxidaSi aietis winaaRmdeg saomrad discolor hastatas effudit<br />

Hiberia turmas, / quas Otaces, quas Latris agunt (6.120).<br />

iberiis mezobeli qveyanaa albania. albaniac moicavs rogorc kavka-<br />

siis mimdebare teritoriebs, aseve kaspiispireTis im regionebsac, rom-<br />

lebsac ukve veRar miviCnevT kavkasiad; strabonis Tanaxmad o„koàsi d<br />

metaxÝ tîn 'Ib»rwn kaˆ tÁj Kasp…aj qal£tthj, prÕj ›w m n ¡ptÒmenoi tÁj qal£tthj,<br />

prÕj dÚsin d Ðmoroàntej to‹j ”Ibhrsi· tîn d loipîn pleurîn tÕ m n bÒreion<br />

froure‹tai to‹j Kaukas…oij Ôresi (taàta g¦r Øpšrkeitai tîn ped…wn, kale‹tai d t¦<br />

prÕj tÍ qal£ttV m£lista KeraÚnia), tÕ d nÒtion poie‹ ¹ 'Armen…a par»kousa, poll¾<br />

m n pedi¦j poll¾ d kaˆ Ñrein», kaq£per ¹ Kambushn», kaq' ¿n ¤ma kaˆ to‹j ”Ibhrsi<br />

128 horruit immensum Ponti latus, horruit omnis<br />

Armeniae praetentus Hiber penitusque recusso<br />

aequore Cyaneas Minyae timuere relictas (5.165-168).<br />

129 Armeniae praetentus Hiber penitusque recusso (5.166); quos nec Hiber aut tota suis Aurora pharetris / sustineat<br />

(5. 559); Iamque Getae iamque omnis Hiber Drangeaque densa (6.507); forte ubi serus Hiber Issedoniaeque<br />

phalanges (6. 750); Sauromatae, miseranda, proci? cui vadis Hibero (7.235).<br />

130 Iamque Hyperionius metas maris urget Hiberi / currus (2.34); ilicet extremi nox litore Solis Hiberas / condidit<br />

(3.730).<br />

85


kaˆ to‹j 'Albano‹j oƒ 'Armšnioi sun£ptousin (XI, 4, 1). 131 flakusi poemaSi<br />

moixseniebs or albanel meomars: kremedons, romelic aietisa da<br />

persesis konfliqtSa CarTuli Albani cadit ipse Chremedoni[di]s hasta (6.194) 132 da<br />

albanel ufliswuls stiruss, 133 romelsac omis dawyebamdec hqonda<br />

kolxebTan urTierToba. am personaJze Cven qvemoT sagangebod SevaCerebT<br />

yuradRebas.<br />

amaZonebis dedaqalaqad moixsenieba Temiskira TermodonTan (Her.IX<br />

27; Diod.IV16; Paus.I 2 1; Appian.Mithr.78). 134 apolonios rodoselis mixedviT (II<br />

987ff.), amaZonebis tomi warmoiSva aresisgan da nimfa harmoniisgan.<br />

iustinianusTan isini skviTebis mier datovebuli qalebia, romlebic<br />

TermodonTan saomrad movidnen da brZolaSi daiRupnen (Iust. 4; Sdr. sa-<br />

lustiusTan isini skviTiidan movidnen mcire aziaSi Sallust.frg.3,46; esqi-<br />

lesTan ki kolxididan, kavkasiis samxreTidan Aesch. Prometh. 415, 723).<br />

flakusi elinisti epikosis msgavsad amaZonebs Termodonis midamoebSi<br />

aTavsebs (5. 121-124); rogorc sxva mwerlebs, masac, amaZonebi aresis STamo-<br />

mavleblad miaCnia da amitom gadmogvcems, rom maTi saxeli wminda da<br />

RvTiuria: `miRma rCeba halisi, grZel xveulebad mimdinare irisi da Ter-<br />

modoni, romelic Tavis mrisxane nakadebs mariliani zRvis SuagulSic ki<br />

xmauriT aCuxCuxebs, gradivusisaTvis wminda da umdidresi nadavliT<br />

savse mdinare, romelsac axalgazrda qalwuli uZRvnis cxenebs da aR-<br />

Tqmul sabrZolo culebs miarTmevs, rodesac is didebuli triumfiT<br />

kaspiis viwrobebiT ukan brundeba, moaTrevs ra ukan masagetsa da midi-<br />

els. WeSmariti STamomavlebi arian isini RvTaebrivi sisxlisa, RmerTi-<br />

sgan warmoSobilni 135 ; (Sdr. aseve 4.601-609). flakusi adasturebs, rom ama-<br />

131<br />

`albanebi cxovroben iberebsa da kaspiis zRvas Soris: aRmosavleTiT isazRvrebian<br />

zRviT, xolo dasavleTiT emezoblebian iberebs. rac Seexeba danarCen mxareebs,<br />

CrdiloeTisa gamagrebulia kavkasosis mTebiT (es mTebi mdebareoben dablobebs zemoT,<br />

xolo is nawili, romelic zRvisken aris, iwodeba keravniad), samxreTisaken aris<br />

mezoblad mdebare armenia, romelic nawilobriv dablobia, nawilobriv mTiani, rogorc,<br />

magaliTad, kambisene, sadac iberebsa da albanelebs esazRvrebian armenielebi~.<br />

132<br />

Albanus dasturdeba aseve rogorc gaarsebiTebuli zedsarTavi saxeli: coniciunt, fugit<br />

adductis Albanus habenis (6.271).<br />

133<br />

advehit Albana Styrus gener agmina porta, / bellum ingens (3.497); adnuitur thalamis Albani virgo tyranni<br />

(5.258); tum gener Albanis Styrus qui advenerat oris (5.459); pacta quod Albano coniunx Medea tyranno (6.44);<br />

...Albano fuit haec promissa tyranno (8.153).<br />

134<br />

Graef, Amazones, RE, I, II, 1755.<br />

135<br />

transit Halys longisque fluens anfractibus Iris<br />

saevaque Thermodon medio sale murmura volvens,<br />

86


ZonebTan Serkineba mamakacebsac uWirT (5. 132-140). igi ar ifargleba<br />

tradiciiT cnobili amaZoni personaJebiT da persessa da aiets Soris<br />

gamarTul omSi rTavs ramdenime figuras, romelTagan nawili gesanderis<br />

aristiis amsaxvel scenaSi iRupeba: Toe, harpe, menipe, like da maTi dedo-<br />

fali evriale. manamde isini aietis damxmare laSqarSi arian moxseniebu-<br />

lni aietis mokavSire megobar mefeebTan erTad. evriale sakuTari Svili-<br />

viT uyvars aiets.<br />

am mxareebis garda flakusi asaxelebs sxva mraval geografiul<br />

punqts, qalaqs, mTas, mdinares. yvela es toponimi, hidronimi Tu oronimi<br />

umeteswilad dasaxelebulia e. w. skviTebis katalogSi, sadac flakusi<br />

warmogvidgens aietis winaaRmdeg daZrul meomarTa razmebs, romelTac<br />

aietis Zma persesi aRazevebs. qvemoT mokled gadavavloT Tvali poemaSi<br />

dacul geografiul informacias.<br />

mirake (Myrace) – flakusis mixedviT, mwvane mirakes da md. tibisusis<br />

maxloblad, skviTiis sanapiroze iSva kolaqsesi, iupiterisa da gve-<br />

lisfexeba qalRmerTis horas vaJi. aq SeiZleba igulisxmebodes mdinare<br />

skviTiaSi Maris (Her.4.48), Marisus (Strab.7.3.13). ВДИ-is komentatoris Tanaxmad<br />

(SC ВДИ, XXVIII, 345) es hidronimi unda davukavSiroT ptolemaiosis tami-<br />

rakes (Geogr. III, 5, 2) da aseve mirgetebis toms (Hec. fr.155).<br />

gasaTvaliswinebelia isic, rom flakusTan am Ziridan nawarmoeb saxels<br />

atarebs parTeli elCi mirakesi (6.690, 717); heinsiusi amjobinebs es saxeli<br />

waikiTxos rogorc Tmyracen, ramdenadac Tamyraces iyo qalaqi skviTiaSi da<br />

mTiswineTi hileaSi. am mosazrebas amyarebs strabonis Tmolus (Timolus),<br />

Tmarus leqsikuri formativebis dadastureba: oJ Tovmaro~ h] Tmavro~ (ajmfotevrw~<br />

ga;r levgetai) (Wijsman, 2000, 38).<br />

tibisenuri (Tibisenus) – flakusi axsenebs adieqtivur formas Tibisena-<br />

que iuxta / ostia. Tibisenus (6.50). igi unda momdinareobdes hidronimidan Tibisis;<br />

tibisisi herodotosis Tanaxmad mdinarea, romelic lokalizebulia Tra-<br />

kiaSi danubiosis maxloblad (Her.4.49). am mdinaris zusti lokalizacia<br />

Gradivo sacer et spoliis ditissimus amnis,<br />

donat equos, donat votas cui virgo secures<br />

cum redit ingenti per Caspia claustra triumpho<br />

Massageten Medumque trahens. est vera propago<br />

sanguinis, est ollis genitor dues (5. 120-126).<br />

87


Znelia (RE, VI, 1, 815) da ВДИ-is komentatoris Tanaxmad (SC ВДИ, XXVIII, 345)<br />

unda davukavSiroT igi ptolemaiosis tibisuss (Geogr.III, 7.1) an tifesoss<br />

(Prisc. Pan. fr.8), romelsac aigiveben Tanamedrove temeSTan, dunais marcxena<br />

SenakadTan.<br />

gerusi (Gerus) – erT-erT skviT sardals datiss Tan axlavs brZo-<br />

lis JiniT anTebuli gangaridebi da meomrebi, romlebic gerusTan (md.<br />

skviTiaSi) da bikesis tbasTan saxloben (6.67-8). gerusi SesaZloa Sevupi-<br />

rispiroT pliniusis mdinares Gerrhus (Plin.n.h.4.84) da geross, romelic mo-<br />

ixsenieba herodotosTan (Her.4.56) da ptolemaiosTan (Geogr.V,11,2) (SC ВДИ,<br />

XXVIII, 346).<br />

bikesi (Byces) – pliniusTan vxvdebiT mdinares, romelic Caedineba<br />

bikesis tbaSi (Plin. n.h.4.84) da ptolemaiosTan (Ptol.Geogr.III,5,2), mas aigiveben<br />

Tanamedrove sivaSTan (SC ВДИ, XXVIII, 346).<br />

tira (Tyra) – linquitur abruptus pelago Tyra (6.84) Sdr. Plin.n.h.4.82, Mela 2.7 hos<br />

ab Histricis Tyra separat, Steph.Byz.s.v. Tuvra~. am formiT moixseniebs mas<br />

ovidiusic et nullo tardior Tyras (Ov. Pont.4.10.50) (Wijsman, 2000, 51); Sdr. aseve<br />

Tyres, mdinare, romelic aseve flakusTan dasturdeba quas Tanais flavusque<br />

Tyres Hypanisque Novasque `aRar movixsenieb wyalTa im siuxves, Svidnakadiani<br />

istrosis SesarTavebi rom warmoqmnian: tanaiss, yviTel tiress, hipanissa<br />

da novass, da im farTo yures, sadac meotisis wylebi iRvreba~ (4.718-21).<br />

ambenusi (Ambenus) – linquitur et mons / Ambenus (6.85) `mitovebul iqna mTa<br />

ambenusic~; tomaSeki ganaTavsebs am mTas dunaisa da dnestrs Soris ar-<br />

sebul maRlobebze (Tomaschek, Ambenus, RE, I, 2, 1797). svida moixseniebs amave<br />

fuZis mqone qalaqs ÒAmbenai: o[noma povlew". flakusi asaxelebs amave sa-<br />

xelwodebis skviT personaJs (6. 251), zogierTi mecnieri am personaJis sa-<br />

xels ukavSirebs gal. ambis, laT. amnis, sanskr. amba `wyali~. saxeli unda<br />

miekuTvnebodes getur an bastarnul nomenklaturas (Tomaschek, RE I.2, 1797).<br />

ofiusa (Ophiusa) – gelidis pollens Ophiusa venenis (6.85) `momakvdinebeli<br />

SxamebiT uxvi ofiusa~. igi tiras Zveli saxelwodebaa; Sdr. Scylax 68, Strabo<br />

7.3.16, Steph.Byz. s.v. Tuvra~, povli~ kai; potamov~ ejn tw`/ Eujxeivnw/ Povntw/... ejkalei`to dÆ<br />

ÆOfiou`ssa, oppido...ubi antea Ophiusa dicebatur (Plin.n.h.4.82). ramdenadac es adgili<br />

momakvdinebeli SxamebiT aris cnobili, ar aris gamoricxuli, rom aq<br />

88


aqcentirebulia am saxelis semantikac, rogorc gvelebis qalaqisa (o[fi~<br />

`gveli~) (Wijsman, 2000, 51).<br />

novasi (Novas) – hiberni qui terga Novae (6.100), Sdr. aseve quas Tanais flavusque<br />

Tyres Hypanisque Novasque (4.719). rogorc Cans, aq igulisxmeba ukrainis erT-<br />

erTi mdinare. a. heereni 136 axsenebs sxvadasxva wyaroebSi dadasturebul<br />

md. Naiss, romelic SesaZloa novasi iyos. g. libermani 137 ukavSirebs hero-<br />

dotosis mdinares Novh~ (4.49), danubiosis Trakiul Senakads. arsebobda<br />

amave saxelwodebis romaul legionerTa garnizoni da gasaCerebeli pun-<br />

qti qvemo misiaSi dunaisTan, romelsac flakusi SesaZloa ukavSirebdes<br />

am mdinares (RE, XVII, 1, 1125, 2).<br />

alaZoni (Alazon) – gelidumque securi / eruit et tota non audit Alazona ripa (6.101)<br />

`da aravis smenia alazonis napirebis Sesaxeb~. mdinare albaniaSi, romel-<br />

sac aigiveben kirusis SesarTavTan ÆAlazovnio~, Strab.11.3.2; Albanorum gens..., mox<br />

Hiberes, discreta ab his amne Alazone in Cyrum Caucasis montibus defluente (Plin.n.h.6.29)<br />

(Wijsman, 2000, 57).<br />

tarasi (Taras) – quosque Taras niveumque ferax Euarchus olorum (6.102) `tarasi<br />

da TovliviT qaTqaTa gedebiT uxvi evarxusi~; v. l. (Tarax C). patara mdinare<br />

sadac mdebareobda tarentumi, iwodeboda tarasad. tarasi pavsaniasis<br />

mixedviT aris poseidonis vaJi (Paus.10.10.8), Sdr. evarxusi. SesaZloa, fla-<br />

kusma es saxelebi ipova apoloniosis `argonavtikis~ sqolionebSi, rome-<br />

lic dakargulia. es unda edos safuZvlad am geografiul aRrevas.<br />

evarxusi (Euarchus) – niveumque ferax Euarchus olorum (6.102) `TovliviT<br />

qaTqaTa gedebiT uxvi evarxusi~. mdinare sinopes maxloblad, romelic<br />

mdebareobda pontusis ara im mxares, sadac umetesad moixseniebian<br />

tomebi, aramed sawinaaRmdego mxareze. rogorc tarasis SemTxvevaSi, misi<br />

lokalizebac rTulia. burmani miuTiTebs Magnum Etymologicum-ze, sadac<br />

vkiTxulobT: EÜarcoj: OÛtwj kale‹to Ð KÚknoj di¦ tÕ pitucîj kain…sai tÕ dÒru<br />

toà 'Acillšwj. kiknusi gadaiqca gedad. Fasˆ d kaˆ potamÒn tina par¦ t¾n<br />

Sinèphn EÜarcon ØpÕ tîn 'Argonautîn proshgoreàsqai, ¢f' oá prîton œpion, éj fhsin<br />

EÙfor…wn, “H oƒ EÙ£rcoio fšre klšoj ¢mfˆ ·šeqron. patara mdinare evarxusi<br />

136 A. Heeren, De chronographia a Valerio Flacco adhibita, diss. Göttingen 1899, 48.<br />

137 G. Liberman, Valerius Flaccus. Argonautiques Texte établi et traduit, 2 vol. (CUF lat. 340/369), Paris 1997/2002,<br />

283.<br />

89


SeiZleba iyos kiknusis sinonimi; es kiknusi aris poseidonis vaJi, romlis<br />

ambavs vxvdebiT ovidiusTan (Met. 12.64ff.) (Wijsman, 2000, 57-8).<br />

emoda (Emoda) – iungit opes Emeda suas, sua signa secuti (6.143) `Tavis saomar<br />

Zalas urTavs emoda~; (v. l. Emeda V + L, Eumeda C). heereni 138 safuZvlianad<br />

asabuTebs, rom Emodus ukavSirdeba Imaus `himalais~, citireba moaqvs<br />

pliniusidan Emodus (n. h.5.98), Hemodus (6.60), Hemodi montes (6.56), ultra montes<br />

Hemodos (6.88); Diod Sic. 2.35: to; ïHmwdo;n o[ro~ (Wijsman, 2000, 72), Sdr. aseve (SC<br />

ВДИ, XXVIII, 348).<br />

valerius flakusma warmogvidgina ara marto CrdiloeT Sa-<br />

vizRvispireTi, aramed aseve samxreT kavkasia: kolxida, albania, amaZonia,<br />

(albaT, aqve unda Semovides aietis damxmare sardlebic da, Tu maTi<br />

raodenobis mixedviT vimsjelebT, sul cota Svidi arasaxeldebuli mxa-<br />

re Tu qveyana unda igulisxmebodes). gansakuTrebuli yuradReba eTmoba<br />

kolxidas da mdinare faziss.<br />

berZnuli wyaroebis Tanaxmad, kolxida mikenuri epoqis tomTa<br />

gaerTianebas warmoadgenda. miTologiuri tradiciis mixedviT, is iyo<br />

mTels SavizRvispireTSi yvelaze mniSvnelovani da cnobili gaerTianeba.<br />

straboni gvawvdis cnobas imis Taobaze, rom dioskuriasSi erTTa<br />

monacemebiT 70, xolo sxvaTa – 300 tomis warmomadgenlebi ikribebodnen,<br />

romelTagan TiToeuli Tavis enaze laparakobda. maT Soris arian isinic,<br />

romlebic kompaqturad saxloben kolxidis dablobze da ufro civili-<br />

zebulebi arian, isinic, romlebic gancalkevebiT cxovroben maTi siama-<br />

yisa da velurobis wyalobiT. maT yvelas uwodeben kavkasielebs (Strab. XI,<br />

2, 16).<br />

flakusi tradicias eyrdnoba aia-kolxidis geografiuli<br />

lokalizaciisas da aRwerilobas sakmaod realistur elfers sZens.<br />

masTan kolxida aris Zlieri <strong>saxelmwifo</strong> gaerTianeba, romlis saTaveSic<br />

dgas mefe. igi gansakuTebul yuradRebas uTmobs samefo karis aRweras.<br />

argonavtebis kolxidaSi Casvlis momentisaTvis samefo karis warmomadge-<br />

nlebs, romlebic solis taZarSi Sekrebilan, ase agviwers: taZarSi mzis<br />

Svili aieti Semodis, mis gverdiT dgas ymawvili absirtusi, sasiZo,<br />

138 A. Heeren, 1899, 41.<br />

90


albaneli ufliswuli stirusi, eolosis STamomavlebi, friqsosis vaJebi:<br />

frontisi, argusi, melasi, kitisorusi, warCinebuli mamebi patres (5.456-464),<br />

aietis dasaxmareblad Camosuli megobari mefeebi motique ad proelia reges.<br />

mefes mniSvnelovani saqmeebis gadawyvetisas mxarSi udganan warCinebuli<br />

mamebi da aseve funqcionirebs qurumTa instituti. apoloniosisgan gan-<br />

sxvavebiT flakusi aietis da misi ojaxis sasaxleebis aRweris magivrad,<br />

warmogvidgens solis taZars, romelsac ara oden taZris funqcia aqvs,<br />

aramed aris nageboba, sadac mniSvnelovani Sekrebebi da molaparakebebi<br />

iwarmoeba. swored aq gaimarTeba iasonisa da aietis Sexvedra. ase aRu-<br />

wers medea am adgils iasons: `winaparTa wesisamebr am sakurTxevelTan<br />

[solis taZarSi] modis mefe, aq usmens igi warCinebulebs da yuradRebas<br />

uTmobs xalxis Txovnebs da urCevs umjobess~ (5. 404-406). xalxs mni-<br />

Svnelovani adgili uWiravs qveynis marTvis saqmeSi. isini irCeven<br />

damsaxurebis mixedviT gamorCeul warmomadgenlebs uxucesebad (praecipuo<br />

Titania tellus / legit honore patres, 5.463-4) da qveynis marTvas andoben. xalxi rom<br />

sakmaod aqtiuria, poemis am pasaJidanac Cans: rodesac heras mier iasonze<br />

Semoxveuli Rrubeli gaifanteba, isini modian da kiTxuloben daJinebiT,<br />

ainteresebT ucxoebis vinaoba, Tu ram miiyvanaT kolxidaSi, xalxs iasoni<br />

angariSs uwevs da grZel sityvas warmoTqvams kiteelebis (5.465-467) da<br />

maTi mefis, aietis mosalmobiereblad (5.471-518).<br />

cnoba aias 139 qalaq kvitaisze jer kidev apolonios rodoselTan<br />

gvxvdeba. 140 araerTgzis ixseniebs am qalaqs flakusi. pirvelad es saxeli<br />

V wignSi dasturdeba Cytaeus formiT (5. 466). aq poeti lakonurad axa-<br />

siaTebs qalaqs, aRniSnavs, rom igi lamazia da gakvirvebas iwvevs<br />

ucxoebSi. konteqstidan gamomdinare dasturdeba, rom kvitaisi kolxidis<br />

mTavari qalaqia. kviteuri miwa terris Cytaeis (693) aris aietis samefo<br />

139 Ai\a _ kolxidis Zveli saxeli (Ai\a-Kovlci" II 417, 422, 1094, 1185; III 306, 1061; IV 255). aq<br />

movida oqros verZiT friqsosi (II 1141). aias qalaqia kvitaisi (II 1267). aias epiTetia<br />

titanuri (IV 131). aia daasaxla egviptelma sesostrisma (IV 277, 278). apoloniosi aq imeorebs<br />

herodotosis cnobas (II 2, 103), romlis mixedviTac, aiaSi mosaxle tomis warmoSoba<br />

dakavSirebulia sesostrisis laSqrobasTan.<br />

140 Kutaii?". Kutaii?do~ II 399; `kvitaiisis xmeleTsa~ hjpeivroio Kutaiivdo", IV 511; `kvitaisis<br />

mxareSi dabruneba~ Kutaiivdo~ h[qea gaivh", Kutaii?da II 1267; `aias qalaqi kvitaisi~ Kutaiivda te<br />

povlin Ai[h"; Kutaieuv", Kutaievo" II 403, `kvitaieli aietis~ Kutaievo" Aijhvtao III 228, Kutaievo"<br />

Aijhvtao, Kutaiò". Kutaivou II 1094, Aijhvtao Kutaivou.<br />

91


ezidenciis adgili. am Ziridan nawarmoebi sxva formativebic gvxvdeba<br />

flakusTan: medeas eTnikurobis gadmosacemad fama Cytaeae virginis (6. 156-157);<br />

kolxi meomris Cytaei (427) da kviteeli razmebis aRsaniSnavad Cytaeis<br />

agminibus (543); aspicis ut Minyas inter proceresque Cytaeos (595-596) sadac naTqvamia,<br />

rom iasoni kiteelTa Soris brwyinavs.<br />

flakusma moaxerxa Tavis eposSi mxatvruli formiT warmoedgina<br />

kavkasiasTan dakavSirebuli istoriuli realiebi, gaTviTcnobierebuli<br />

aqvs kavkasiis geopolitikuri situacia, warmodgena kavkasiis eTnikuri<br />

simravlis Sesaxeb. aseve asaxavs kolxidis sagareo da saSinao urTi-<br />

erTobebs. sainteresoa, rom Sida-kavkasiuri urTierTobebis saCveneblad<br />

valeriuss poemaSi Semoaqvs coniunx Medea-s Tema. medeas xelis mosapo-<br />

veblad ramdenime gmiri ibrZvis: henioxebisa da alanebis warCinebuli<br />

warmomavlobis sardali anavsisi, albaneli ufliswuli stirusi, skviTi<br />

jadoqari koastesi, parTeli elCi mirakesi. aRsaniSnavia, rom oTxive<br />

maTgans omamdec aqvs garkveuli urTierToba kolxidasTan. anavsisi (6.42-<br />

47) skviTebis katalogSi pirvel adgilas moixsenieba da gamoTqmiT iam<br />

pridem (6.43) drois TvalsazrisiTac migvaniSnebs mis adreul urTierTobe-<br />

bze aietTan; igi jer kidev maSin ganewyo aietis mimarT mtrulad,<br />

rodesac am ukanasknelma gadawyvita, medea albaneli stirusisaTvis Se-<br />

erTo colad (6.43-44) da ara misTvis, ase rom, mas piradi motivic amo-<br />

ravebs omSi Casabmelad; skviTi jadoqari koastesi kolxidaSi<br />

xoaTrebTan da kentorebTan erTad moiswrafvis. kentorebsa da xoaTrebs<br />

oqros sawmisis xelSi Cagdebis survili aqvT, koastesi ki medeaTi aris<br />

dainteresebuli. Tumca mas, sxva saqmroTagan gansxvavebiT, arc medeasadmi<br />

siyvaruli amoZravebs da arc sagmiro saqmeni, aramed kolxi asulis<br />

jadoqrobiT Sors ganTqmuli saxeli (6.155-7); parTiis mefis elCi mirakesi<br />

aRmosavleT sanapirodan kolxidaSi im misiiT Cadis (6.690), rom parTe-<br />

lebsa da kolxebs Soris kavSiri gaamyaros. sanacvlod mas, oqros garda,<br />

jildod medeac eguleba. jer kidev aietsa da persess Soris omi ar iyo<br />

dawyebuli, rom siyvaruliT ganimsWvala kolxi qalwulis mimarT da<br />

omSi Cabmasac ar moerida; albaneli stirusic omis dawyebamde Camovida<br />

kolxidaSi da is argonavtebis solis taZarSi misvlis momentisaTvis<br />

ukve samefo karis warmomadgenelTa Soris aris dasaxelebuli. mas sxva<br />

92


xelismTxovnelTa Soris privilegia aqvs _ igi TviT aietma airCia sasi-<br />

Zod, Tumca Tavs damtydarma omma dagegmili qorwili Seaferxa. stiruss<br />

bevri mowinaaRmdege hyavs medeas xelismTxovnelTa Soris da, argonavte-<br />

bis Camosvlis Semdeg, maT ricxvs iasonic Seemateba. roca es ukanaskneli<br />

medeasTan erTad kolxididan gaiqceva, Seuracxyofilad grZnobs Tavs,<br />

Tumca ufro metad umZafrdeba medeas mimarT siyvaruli (8.302), roca misi<br />

samudamod dakargvis safrTxe Seeqmneba. igi mdevar kolxebSi didi<br />

aqtiurobiT gamoirCeva (8.298-305, 328-368). stirusi iunos mier gamowveul<br />

grigalSi mdevar kolxebsa da argonavtebs Soris Setakebis dros tra-<br />

gikulad iRupeba (8.363-368).<br />

rogorc zemo Tqmulidan gamomdinareobs, medeas xelze pretenzias<br />

acxadebs: alani, skviTi, albaneli da parTeli. aietma misnobiT icis, rom<br />

medea mamiseul saxlSi qalwulad ar unda darCes da imas miaTxovos, vi-<br />

sac TviTon medea moisurvebs. aieti TviTneburad arCevans albanel<br />

ufliswulze akeTebs. flakusi Tavisi poeturi gamonagonis meSveobiT<br />

warmodgenas gviqmnis kolxidis sagareo da saSinao politikaze. gaaqti-<br />

urebulia aietis naxevarZma persesi, romelic Tavis mxriv cdilobs<br />

taxtis xelSi Cagdebas. aq SeiZleba amovikiTxoT Zalauflebis gada-<br />

nawilebis procesi. oqros sawmisis an medeas xelSi Cagdebas, romlebic<br />

Zalauflebis simbolod SegviZlia gaviazroT, ramdenime qveynis<br />

warmomadgeneli eswrafvis. iasoni – saberZneTis mkvidria, stirusi –<br />

albaneTis (kolxidasa da mis mezobel albaneTs Soris TiTqmis<br />

naTesauri urTierTobebia), anavsisi – alaniis, mirakesi – parTiis (am or<br />

qveyanas Soris savaWro garigebebi da molaparakebebi warmoebs). bunebri-<br />

via, es suraTic unda asaxavdes im urTierTobebs da istoriul process,<br />

rac ax. w. I saukunis mwerlisaTvis savsebiT TvalnaTeli iyo. aq ar<br />

SeiZleba ar moviyvanoT strabonis cnoba, romelsac flakusi mTel rig<br />

SemTxvevebSi eyrdnoba: `aleqsandres Sesaxeb mwerlebs, bevrs arc unda<br />

vendoT advilad, radgan eseni advilad Txzaven aleqsandres saxelis<br />

gamo da agreTve imitom, rom igi laSqrobda aziis ukidures kuTxemde<br />

didad daSorebiT Cvengan. xolo Soreulis Sesaxeb sawinaaRmdegos Tqma<br />

Znelia. romaelTa da parTelTa mflobeloba mets rasme xdis fardas<br />

uwindel gadmocemebTan SedarebiT, radganac am mxareebisa da tomebis<br />

93


aRmwerlebi, romelTa Sorisac viTardeboda movlenebi, ufro sarwmunod<br />

laparakoben, vidre isini, romlebic amaTze win iyvnen. eseni xom sagange-<br />

bod ukvirdebian Sesaswavl sagnebs~ (XI, 6, 4).<br />

valerius flakusis dainteresebas kavkasiis TematikiT yvelaze<br />

TvalsaCinod poemaSi skviTebisa da kolxebs Soris konfliqtis epizodis<br />

Semotana mowmobs.<br />

1. skviTebisa da kolxebis omi<br />

mTavari idea, rac flakusis `argonavtikas~ amTlianebs, aris ara<br />

oqros sawmisis mopoveba, aramed TviT argonavtebis eqspediciis mniSvne-<br />

lovneba, sazRvao gzis gaxsna. es ki Tavis mxriv dakavSirebulia sxva-<br />

dasxva xalxs Soris omis warmoebis da amiT TviTdamkvidrebis Sesa-<br />

ZleblobasTan. amdenad, savsebiT bunebrivia flakusis aSkarad gamoxatu-<br />

li interesi omis Temisadmi, rasac ver vityviT apolonios rodoselze,<br />

romelTanac, SeiZleba iTqvas, ar gvxvdeba aseTi masStaburi bataluri<br />

scenebis aRwera. 141 omis Temis amsaxveli epizodebidan, romlebic Zvel<br />

miTologiur tradiciaSi argonavtebis ciklis organul nawils<br />

warmoadgenda, apoloniosi iRebs kizikosis niqtomaqias da aietis davale-<br />

basTan dakavSirebul ambebs (igulisxmeba iasonis mier xarebis dauRlva<br />

da miwis naSierebis mogerieba). Tu kizikosTan gamarTuli niqtomaqia apo-<br />

lonios rodoselTan 13 striqons moicavs (Ap. Rhod. I 1039-1052), flakusTan<br />

Ramiseul Serkinebebs 206 striqoni eTmoba (Val. Flacc. 3.43-249), 142 meore<br />

mxriv, aietis davalebasTan dakavSirebuli ambebi, rasac farTo adgili<br />

uWiravs apoloniosTan, mniSvnelovnad aris reducirebuli romael epi-<br />

kosTan, sul raRac 114 striqons Seadgens (7.539-653) 143 . rac Seexeba aietisa<br />

da persesis oms, aq flakusi elinisti winamorbedisagan savsebiT gan-<br />

sxvavebul gzas irCevs. Zvel miTologiur tradiciaSi dadasturebuli<br />

cnoba Zmebs Soris momxdari omis Sesaxeb uaRresad mimzidveli aRmoCnda<br />

misTvis. `argonavtikis~ mexuTe wignis umetesi nawili (5.217-695) omis wina-<br />

141 apoloniosTan omis Temis mniSvnelobisaTvis Sdr.: H. Fränkel, 1961, 1-20; H. Fränkel, 1968, 510-<br />

512; R. L. Hunter, 1988, 436-453; G. O. Hutchinson, 1988, 115f.<br />

142 kizikusis epizodis vrcel kvlevas gvTavazobs g. manuvaldi Tavis naSromSi: G.<br />

Manuwald, Die Cyzicus-Episode und ihre Funktion in den Argonautica des Valerius Flaccus, Hypomnemata 127,<br />

Göttingen 1999.<br />

143 E. Burck, Jasons Kämpfe in Kolchis bei Apollonios und Valerius Flaccus: DOREMA, Athen 1975, 11-43.<br />

94


e istoriis, meeqvse wigni ki mTlianad omis msvlelobasa da masTan<br />

dakavSirebuli peripetiebis gadmocemas eTmoba, anu Tavisi moculobiT<br />

(mTlianobaSi 1238 str.) igi aRemateba yvela danarCen epizods.<br />

Cveni mizania ganvixiloT, Tu ra funqcia da datvirTva aqvs kol-<br />

xebisa da skviTebis oms valerius flakusis `argonavtikaSi~, 144 ram gana-<br />

piroba is, rom mas aseTi vrceli adgili uWiravs mis poemaSi. vidre amas<br />

gavakeTebT, Tvali gadavavloT, Tu rogor intensifikacias ganicdis omis<br />

Tema romael epikosTan 145 .<br />

daviwyoT imiT, rom apoloniosisgan gansxvavebiT flakusis iasoni<br />

sul sxva rangSi warmogvidgeba, es aris gmiri, romelmac sagmiro<br />

saqmeebi unda awarmoos. apoloniosTan iasoni naklebad gamorCeuli gmi-<br />

ria da umTavresi niSani, rac mas sxva argonavtebisgan gamoarCevs, aris<br />

ajmhcaniva: `mas ar aRafrTovanebs davaleba, romelic unda Seasrulos,<br />

aramed mZime tvirTad awevs. aklia swrafva saqmisadmi da sakuTari Za-<br />

lebis rwmena. igi frTxilia da meryevi xasiaTi tanjavs~. 146 flakusi<br />

cdilobs, yvelaferi araheroikuli CamoaSoros esonids, raSic zemoT<br />

davrwmundiT, rodesac apoloniosisa da flakusis poemebis urTierTmima-<br />

rTebaze gvqonda msjeloba. flakusi iasons eneasis tipis gmirad<br />

aqcevs. 147 amas imiT axerxebs, rom iasons aniWebs siqveles virtus. 148<br />

saomari ganwyobileba poemis dasawyisidanve igrZnoba, kerZod, peli-<br />

asis mzakvrul davalebaSi (1.22-90). iolkosis mbrZanebeli TviTon mi-<br />

144<br />

Sdr.: Th. Baier, 1998; P. Schenk, 1999.<br />

145<br />

mimoxilvisaTvis ix.: vetceli oms argonavtebis laSqrobis mTavar Temad asaxelebs,<br />

wamowevs iasonis da argonavtebis gmirobas da am aspeqtiT akavSirebs mas skviTebis<br />

omTan (39-41) (S. Wetzel, 1957, 12f.); adamitci xazs usvams formalur aspeqts da yuradRebas<br />

uTmobs Semdeg epizodebs: dolionebTan brZolas (Arg.3.43-256), iunos sityvas (3.492ff.),<br />

iupiteris gakicxvas (4.9-12), finevsis misnobas (4.617-619), muzebisadmi mimarTvas (5.271ff.) (J.<br />

Adamietz, 1976, 79); venini SeniSnavs, rom skviTebis oms kolxidis moqmedebaSi ZiriTadi<br />

adgili uWiravs (P. Venini, 1971, 611f.); ferenci iasonis brZolebs konceptualurad akavSirebs<br />

gmiris virtus-Tan (A. Ferenczi, 1995, 154-156). am sakiTxs vrceli gamokvleva miuZRvna p.<br />

Senkma, romlis naSromsac Cven ara erTxel daveyrdnobiT P. Schenk. Studien zur poetischen Kunst<br />

des Valerius Flaccus: Beobachtungen zur Ausgestaltung des Kriegsthemas in den Argonautica, C.H.Beck Verlag,<br />

1999.<br />

146<br />

H. Fränkel, Ein Don Quijote unter den Argonauten des Apollonios, Mus. Helv. 17, 1960, 4: „Die Aufgabe, die<br />

ihm gestellt ist, begeistert ihn nicht, sondern sie lastet auf ihm. Es fehlt der vitale Tatendrang und das instinktive<br />

Selbstvertrauen. Er ist vorsichtig und von Bedenken gequält~.<br />

147<br />

K. W. Hull, The Hero-concept in Valerius Flaccus’ Argonautica, in: Studies in Latin Literature and Roman<br />

History, Bruxelles 1979, 378-409.<br />

148<br />

Ferenczi, 1995, 154-156: es sityva argonavtikaSi 18-jer gvxvdeba, aqedan 8-jer iasonTan da<br />

2-jer mTlianad argonavtebTan dakavSirebiT.<br />

95


uzRavda samagieros kolxidas, uwindeburad Zala rom Seswevdes, misi va-<br />

Ji ki jer kidev Zalian pataraa saomari saqmeebisaTvis, amitom iasonma un-<br />

da itvirTos oqros sawmisis mopovebis misia. iasonis mama esonic didi<br />

siamovnebiT miiRebda laSqrobaSi monawileobas, magram masac marjvena<br />

uwindeburad aRar erCis. misi ganwyobileba (1.336-340) exmianeba xomald<br />

argos suraTebs; erT-erT maTganze gadmocemulia lapiTebis brZola ken-<br />

tavrebis winaaRmdeg (1.140-148). esons maSin pelevsi da nestori axldnen<br />

Tan, romlebic axla argonavtebis laSqrobis monawileebi arian. 149<br />

Tu davukvirdebiT argonavtebis katalogsac, aqac sagrZnobia sao-<br />

mari ganwyoba. flakusi saguldagulod aRwers calkeuli gmiris saomar<br />

aRkazmulobasa da sabrZolo mzadyofnas. poemaSi mravalgzis aseve<br />

gvxvdeba miniSneba troas omze (1. 370-373, 380-382, 387, 391-393, 403-409). Sesaba-<br />

misad, valeriusi erT mTlian suraTs warmogvidgens: mamaTa Taobam sao-<br />

mar saqmeebSi aCvenes Tavi da amiT daedo safuZveli Zalauflebis cvlas<br />

(1.542f.), vaJebis Taoba saomari eqspediciiT midis aziis winaaRmdeg da<br />

warmatebiT arTmevs mas Tavs (1.545-548), rasac momavali Taoba sabolood<br />

amyarebs (1.549-554). es yvelaferi mxatvruli formiT flakusis axal kon-<br />

cefciaSi _ iupiteris samyaros gegmaSia warmodgenili, razec Cven ukve<br />

gvqonda msjeloba Sesabamis TavSi.<br />

rac Seexeba aietisa da persesis oms, flakusis STagonebis wyaro,<br />

SesaZloa, gamxdariyo apolonios rodoselis `argonavtikaSi~ sul raRac<br />

ramdenime striqonSi gadmocemuli ambavi: kolxidaSi Casuli iasoni aiets<br />

sTavazobs, rom samsaxurs gauwevs mezobeli savromatebis an sxva rome-<br />

lime xalxis damorCilebaSi oqros sawmisis sanacvlod (Ap. Rhod. III 392-<br />

395). apoloniosTan am SemoTavazebas ar gaaCnia funqcionaluri datvirT-<br />

va, vinaidan am xaziT moqmedeba aRar viTardeba. aieti fiqrobs, umalve<br />

gauswordes Tavxed argonavtebs, Tu jer maTi Zala gamoscados (3.397-398).<br />

cnoba imis Sesaxeb, rom medeam daxmareba aRmouCina persesis mier taxti-<br />

dan Camogdebul aiets da mas kuTvnili Zalaufleba daubruna, jer kidev<br />

apolodorosTan gvxvdeba (I.IX.28.6). msgavsi cnoba dasturdeba diodoro-<br />

149 kentavrebis winaaRmdeg brZolis motivi apoloniosis argonavtebis katalogze<br />

dayrdnobiT Semoaqvs flakuss. argonavti koronosi vaJia lapiTi kainevsisa, romelic am<br />

brZolaSi daeca (Ap. Rhod. I 57-64).<br />

96


sTanac (IV. 55), romelic gadmogvcems, rom medea Tavis vaJTan, medosTan<br />

erTad kvlav kolxidaSi brundeba, miatovebs ra aTenel egevss. kolxida-<br />

Si medosi klavs persess da aiets taxts ubrunebs. imave motivacias<br />

vxvdebiT romaul literaturaSi higinusTan (fab. XXVI) da tacitusTan (An.<br />

VI.34). naTelia, rom flakusi arsebiTad cvlis wyaroebSi am naklebad<br />

cnobili epizodis sakvanZo momentebs: 1. aietsa da persess Soris konf-<br />

liqti medeas kolxidaSi yofnisas xdeba; 2. flakusTan gamarjvebuli<br />

aris aieti da ara persesi da, amdenad, aiets arc sWirdeba medeas da misi<br />

vaJis daxmareba; 3. aseTi masStaburobiT mxolod masTan aris aRwerili<br />

uSualod kolxidaSi momxdari omis amsaxveli scenebi. qvemoT ganvixi-<br />

lavT omis winare istorias, motivaciasa da struqturas.<br />

a) omis winare istoria: flakusi pirveli wignidanve (1.22ff.) amza-<br />

debs safuZvels ZmaTa Soris omisaTvis, romlis programac iupiteris sam-<br />

yaros gegmaSia (1.531-560) warmodgenili. romaeli epikosis mier gamogoni-<br />

li sametapovani samyaros gegmis ordo rerum mixedviT oqros sawmisis meSve-<br />

obiT Zalaufleba aRmosavleTidan gadadis saberZneTSi [medeas da oqros<br />

sawmisis gataceba 150 // parisis mier elenes wamoyvana] da saberZneTis<br />

daqveiTebis Semdeg ki Zalauflebas sxva [romaeli] xalxebi iReben xelSi<br />

[eneass penatebi romSi miaqvs]. SeiZleba iTqvas, rom flakusiseul<br />

samyaros gegmaSi 151 erTad aris warmodgenili homerosi, apoloniosi da<br />

vergiliusi. flakusis mxatvrul teqnikaze miuTiTebs aseve epikuri<br />

Txrobis miseuli teqnika. igi poemaSi prolefsebis 152 CarTviT<br />

intensiurad axdens mkiTxvelis codnis aqtivirebas: TxrobaSi rTavs met-<br />

150 iasonis mier sawmisis da medeas gatacebaze poemaSi kavkasiuri siyvarulis alegoriuli<br />

istoriac migviTiTebs, romelic kolxidaSi solis taZarSi iyo gamosaxuli:<br />

siyvarulisgan gaxelebuli mdinaris RmerTi fasisi kolxi nimfis aias damorCilebas<br />

lamobs, darcxvenili qalwuli iltvis mSobliur mTebSi gaSmagebuli fasisisgan, SeSinebuli<br />

da Zal-Ronemixdili aia yris kaparWebs da mas sabolood RmerTi imorCilebs<br />

Tavisi mZlavri talRebiT (5.425-428). msgavsad medeac amaod cdilobda iasonis siyvarulisgan<br />

Tavis daRwevas (7.1-20, 127-152, 292-322), magram sabolood RmerTebis CareviT<br />

Tmobs da iasoni sawadels aRwevs (6.439-479, 590-591, 7.153-186, 323-324) (G. Manuwald, 1998, 31).<br />

151 Sdr. G. Manuwald, 2002, 43-57; G. Manuwald, 2004, 145-162.<br />

152 arsebobs prolefsebis sxvadasxva saxeebi: 1. xilvebi da misnobebi (misnebis an<br />

RmerTebis); 2. Selocva da wyevla; 3. sizmrebi; 4. moqmedi figurebis winaTgrZnoba momavalSi<br />

mosalodneli movlenebis Sesaxeb; 5. krZalva, SiSi; 6. survilebi, molodini,<br />

daskvna, brZaneba, gegma (gadawyvetileba, gankarguleba, molaparakeba); 7. suraTebis aRwera;<br />

8. aitiebi; 9. winaswari miniSneba, romelsac mTxrobeli pirvel pirSi gadmogvcems,<br />

amas miekuTvneba metaforebi, komentarebi Sedarebisas; 10 analogiebi (dawvr. ix. Fuhrer,<br />

1998, 15).<br />

97


naklebad SeniRbul movlenebs, romlebic mogvianebiT ganviTardeba. 153<br />

pirveli wignis dasawyisidanve `argonavtikaSi~ moqmedeba isea warmodgeni-<br />

li, rom garkveul mizandasaxulobas gviCvenebs: Sesabamisad, gaaCnia te-<br />

leologiuri ganzomileba. mexuTe wignSi Tavs iCens prolepsebis mTeli<br />

wyeba: mTxrobelis miniSnebebi, misnobebi, xilvebi, moqmed personaJTa<br />

winaTgrZnobebi, SiSi, sizmrebi da analogiebi, 154 romelTa meSveobiTac<br />

Tvalwin mTeli winare istoria warmogvidgeba da amavdroulad is fa-<br />

qtebic aris daSifruli, romlebic momavalSi ganviTardeba.<br />

b) omis motivacia: nawarmoebSi omi erTdroulad or sibrtyeze mim-<br />

dinareobs, amdenad, sayuradReboa, erTi mxriv, RmerTebis da, meore mxriv,<br />

adamianebis motivaciebi.<br />

RmerTebi: iupiterma uwyis fata-s Sesaxeb, romelic winaswar aris<br />

gansazRvruli da dakanonebuli: vetera haec nobis et condita pergunt / ordine cuncta<br />

suo rerumque a principe cursu / fixa manet (1.531-533) da rom dadgenili xvedris<br />

Secvla SeuZlebelia 155 , Tumca, meore mxriv, movida cvlilebebis dro, es<br />

iupiteris gegmaSi mxatvrulad ase aris gadmocemuli: `msurs Cemi mbrZa-<br />

neblobis gadawyvetilebebi ganvaaxlo. / arsebobda mxare aRmosavleTSi,<br />

romelic qalwul heles zRvasTan da tanaisTan mdebareobs. / cxenebiT<br />

mdidari da xalxmravali, da veravin bedavda xeli aRemarTa / mis sawinaa-<br />

Rmdegod da saxeli omebSi moexveWa. / me TviTon vmfarvelobdi am mxares<br />

da mis keTildReobaze vzrunavdi. / Tumca saubedurod dgeba dRe, da<br />

azia axla SeZrulia; / vuSveb imas, rom daeces. berZnebi ukve iTxoven Cem-<br />

gan qorwils. / Cemi muxebi da samfexebi, mSobelTa gulebi, maT gagzavnes<br />

/ es laSqari zRvaze. talRebiTa da qariSxlebiT gakvalulia / SenTvis<br />

gza, belona. magram mxolod sawmisi ki ar / warmoSobs borotebas, aramed<br />

153 T. Fuhrer, Ahnung und Wissen: Zur Technik des Erzählens von Bekanntem, ROV, München 1998, 11-26.<br />

154 avi winaTgrZnobiT aris moculi medea Tavisi sizmris gamo (5.335f.); sizmarSi medea<br />

esalmeba mamas da saqmros. amis Semdeg xedavs solis taZris suraTebze sakuTar xvedrs:<br />

Tu rogor iZiebs Surs peliasze korinTosSi. iasonis medeasadmi mimarTuli sityvac<br />

(5.378-390) momavali movlenebis Sesaxeb miniSnebebs Seicavs; solis taZarSi gamosaxuli<br />

suraTebis saSualebiT iasoni winaswar iRebs cnobas Tavisi ubedurebis Sesaxeb<br />

(romlis arsic misTvis am momentSi miuwvdomelia); iasonisa da medeas siyvarulis ambavs<br />

samwuxaro dasasruli rom eqneba, ara erTxel aris miniSnebuli ramdenime adgilas<br />

(hekates misnoba 6.497ff., iupiteris sityva V wignis bolos, mopsusis orive misnoba VIII<br />

wignSi).<br />

155 mas, rom dadgenili xvedris arideba ar ZaluZs, Cans kolaqsesis ambidanac. miuxedavad<br />

imisa, rom igi misi Zea, uZluria, daixsnas sikvdilisgan (6.621-630).<br />

98


ufro metad im qalwulis motacebis gamo grZeldeba uTanxmoeba~ (5.536-<br />

548).<br />

rac Seexeba sxva RmerTebs, e. w. ministeria deorum mxars uWers laSqr-<br />

obas una omnes gaudent superi (1.501). iunom da palasma ician, rom samar-<br />

Tlianoba am omSi persesis mxarezea Procerum vi pulsus iniqua / germanique manu<br />

Perses / barbaricas iam movit opes Hyrcanaque signa (3, 492). amitom iuno agzavnis<br />

palass kolxidaSi, raTa argonavtebma persesis mxare daiWiron: sponde<br />

adfore reges / dis gentos, quis arma volens, quis agmina iungat (3, 504). Tumca mogvianebiT<br />

cvlian gadawyvetilebas Quibus addimur armis ? ekiTxeba palasi iunos. „cernis“<br />

ait „Colchos habeant quae proelia, quique / nunc status. hinc Perses, illinc non viribus aequis /<br />

apparat Aeetes aciem. quibus addimur armis?“ cui Iuno „dimitte metus, ne proelia forte / hinc<br />

tibi grata negem; ... stat pectore fixum / Aeetae sociare manus, scio perfida regis / corda quidem;<br />

nullos Minyis exsolvet honores“ (5, 283). es dialogi ukiduresad gansxvavdeba<br />

winamdebarisagan. Cndeba kiTxva: daiviwyes RmerTebma is, rac persess<br />

Sehpirdnen? an flakuss aRar axsovs is, ris Sesaxebac mesame wignSi mo-<br />

gviTxro. es ukanaskneli gamoiricxeba Tu istoriis ganviTarebas miva-<br />

devnebT Tvals. damarcxebis Semdeg persesi mwared sayvedurobs RmerTebs,<br />

radgan maT piroba misces, magram mxardaWera ar aRmouCines. raze miuTi-<br />

Tebs es winaaRmdegobrioba? argonavtebma rom isedac Zlieri persesis<br />

mxare daiWiron, omi male damTavrdeba, es ki iupiteris gegmas ewinaaRmde-<br />

geba. amitomac qalRmerTebi argonavtebs aietis iniquus tyrannus mxareze aye-<br />

neben. ase gadawyveten isini, miuxedavad imisa, rom ician, es kavSiri argo-<br />

navtebs arafers argebs.<br />

mxolod soli da marsi fiqroben, rom oqros sawmisis saberZneTSi<br />

dabruneba maT interesebs ewinaaRmdegeba: marsi Relavs, radgan sawmisi<br />

mis WalaSi inaxeba da sawmisis gatacebis SemTxvevaSi safrTxe emuqreba<br />

(1.529), igi funqcias dakargavs; soli ki imitom aris SeSfoTebuli, rom<br />

sawmisi misi Zis aietis ganmgeblobaSia, rac uzrunvelyofs mis SeuzRu-<br />

dav Zalauflebas, amitom sTxovs iupiters argonavtebis xomaldis kol-<br />

xidaSi gamgzavrebas xeli SeuSalos.<br />

adamianebi: vidre omi daiwyeba kolxidaSi, mas win uZRvis ori<br />

misnoba da avismomaswavebeli niSnebi. aiets RamiT gamoecxadeba<br />

gardacvlili friqsusis aCrdili (5.233-240). eolidi aRwers aietis<br />

99


damsaxurebas, Tu rogor Seifara man ltolvili ufliswuli, miaTxova<br />

sakuTari qaliSvili. aCrdili aiets uwinaswarmetyvelebs, rom igi Zala-<br />

uflebas maSin dakargavs da Tavs ubedureba daatydeba, roca oqros<br />

sawmiss marsis Walidan moitaceben; amas mosdevs gafrTxileba: medea<br />

unda gaTxovdes masze, viszec surs, radgan qalwuli ar unda darCes ma-<br />

mis samflobeloSi; rogorc misnobidan Cans, is, rom aieti Zalauflebas<br />

dakargavs, gardauvalia (amis gamosaxatavad gamoyenebulia cum temporale da<br />

ara cum conditionale). mxolod medeas Taobaze gafrTxileba moiTxovs<br />

aietisgan gadawyvetilebas, rasac igi spontanurad iRebs kidec, surs,<br />

medea albanel ufliswuls miaTxovos (5.256-258); misnobas mosdevs vizu-<br />

aluri suraTi: TiTqos friqsusi aiets awvdis sabediswero sawmiss fatalia<br />

visus (5.241).<br />

friqsusis misnobas sruliad ewinaaRmdegeba kolxi qurumis misnoba,<br />

romelsac win uZRvis avismomaswavebeli niSnebi da movlenebi (auguria<br />

monstraque). qurumi afrTxilebs mefes, romAavbediTi sawmisi exitiale ... vellus<br />

... infaustum (5.261-2) qalaqs ubedurebas moutans, amitom igi unda daabrunon<br />

hemoniaSi (5.261-262).<br />

aieti persess ver gautoldeba samxedro ZaliT, magram<br />

argonavtebTan kavSiris damyarebiT cdilobs Tavisi miznebis gansaxorci-<br />

eleblad gamoiyenos isini. umalavs argonavtebs omis namdvil mizezs da<br />

arwmunebs maT, rom persess ganzraxuli aqvs, mas taxti waarTvas. hpir-<br />

deba maT oqros sawmiss daxmarebis SemTxvevaSi (5.534-541), Tumca realu-<br />

rad oqros sawmisis daTmobas arc apirebs.<br />

aieti dilemis winaSe dgas: mas gadawyvetileba sakuTari inte-<br />

resebis sakeTildReod gamoaqvs, rac ukmayofilebas iwvevs persesis<br />

mxridan da omis dawyebis sababi xdeba. brZolis dawyebamde persesi<br />

cdilobs, iasoni daarwmunos aietis mzakvrobaSi, magram marsi manamde<br />

ereva saqmeSi, vidre macne iasonamde miaRwevs (6.14-30).<br />

persesi pirvelia, vinc aietis Zalisxmevis absurdulobas ganWvrets<br />

(6.733) da qveynis interesebis dacvisaTvis ukidures zomas mimarTavs.<br />

Tumca mesame wignis pasaJic migviTiTebs, rom Zmebs Soris manamdec<br />

arsebobda mtruli ganwyobileba. apolonios rodoselTanac ki Cans, rom<br />

100


aiets daZabuli urTierToba aqvs savromatebTan Tu sxva xalxebTan (Apoll.<br />

Rhod. 3.392-395).<br />

rac Seexeba iasons, igi, miuxedavad imisa, rom ganWvrets aietis mza-<br />

kvrobas, mainc aietis mxares iWers: ergo nec hic nostris deerat labor arduus actis<br />

(5.542) `mZime davalebebis Sesruleba aqac ar agvcdeba~, veniant super haec<br />

quoque fato / bella meo (5.544-5) `omi aris Cemi xvedri~ _ dasZens igi. vfiqrobT,<br />

rom zogadad argonavtebis qmedebebi lakonurad SeiZleba Sefasdes am<br />

fraziT sine honores labores (6.733). 156<br />

g) omis amsaxveli scenebis struqtura: ramdenadac kizikusis<br />

kunZulze ganviTarebuli ambebi struqturul mimarTebas gviCveneben kol-<br />

xidis omTan, saWirod migvaCnia yuradReba SevaCeroT ramdenime mniSvne-<br />

lovan aspeqtze. kizikusis epizods win uZRvis pasaJi (2.627-3,13), sadac<br />

flakusi aRwers dolionebis qveyanas da mis mmarTvels warmogvidgens<br />

(2.627-636). amas mohyveba scena, sadac kizikusi megobrulad iRebs argo-<br />

navtebs (2.636-648), aseve nadimis aRwera, sadac aRniSnaven damegobrebas<br />

(2.649-664), msgavsad aris konstruirebuli kolxidaSi konfliqtis epi-<br />

zodi: moqmedeba kolxidaSi iwyeba muzebisadmi mimarTviT (5.217-224), rasac<br />

mosdevs winare istoriis anu movlenebis gadmocema, rac argonavtebis<br />

kolxidaSi Casvlamde moxda da omis warmoSobis mizezebi (5.224-277).<br />

RmerTebis scenaSi iuno da palasi gegmas awyoben, rogor warmarTon<br />

kolxidis omi TavianT sakeTildReod. (5.278-296); paralelurad bWoben<br />

argonavtebi, rogori gziT mividnen aietTan (.297-328). momdevno scenebSi<br />

omis Tema ukana planze gadadis (5.329-454). aietTan Sexvedra xdeba solis<br />

taZarSi (5.455-546). igi aRwers, Tu rogor midis ramdenime argonavti<br />

qalaqSi, medeasTan pirvel Sexvedras, solis taZris suraTebs. amas mos-<br />

devs aietTan audiencia (5.455-546). mefe sTxovs iasons, daexmaros persesis<br />

winaaRmdeg gamarTul omSi. mas Semdeg, rac argonavtebi qalaqSi Sedian<br />

(5.558-569), kavSiri myardeba nadimiT, sadac aieti da iasoni erTmaneTs<br />

warudgenen mokavSireebs (5.570-617). RmerTebis scenaSi olimpielebi<br />

arkveven poziciebs (5.618-695), iupiteri gansazRvravs omis mimdinareobas<br />

(5.672-689). scena mTavrdeba RmerTebis nadimiT (5.690-695).<br />

156 Ferenczi, op. cit. 1995, 155.<br />

101


valeriusi orive epizodis pirvel monakveTs amTavrebs nadimiT:<br />

mesame wignSi argonavtebi nadimis Semdeg emSvidobebian kizikuss (3.1-13),<br />

mexuTe wignSi warmodgenilia argonavtebisa da aietis nadimi (5.690-695).<br />

momdevno scenebSi aRwerilia mowinaaRmdege mxareTa dapirispireba. orive<br />

pasaJis bolos niadagi Semzadebulia uSualod brZolis scenebis aRweri-<br />

saTvis. kizikusis epizodis meore monakveTi iwyeba muzebisadmi mimarTviT<br />

(3.14-18), sadac flakusi yveba preistorias: kizikusma Seuracxyo kibele,<br />

riTac daimsaxura sasjeli argonavtebis xeliT (3.19-31). aietic hibrisis<br />

gamo daisaja, miuxedavad imisa, rom omSi skviTebze gamarjveba moipova,<br />

argonavtebma gaitaces oqros sawmisi, misi samefo xelisuflebis sim-<br />

bolo.<br />

omis TemasTan dakavSirebuli orive epizodis agebisas flakusi sam<br />

models eyrdnoba: apolonioss, homeross da vergiliuss. udavod kizi-<br />

kusis epizodi fabulis doneze mihyveba apolonios rodosels (I 936-1014),<br />

Tumca, rogorc Cven ukve vaCveneT, garkveul modifikacias ganicdis;<br />

flakusi amas aRwevs `eneidis~ pirveli wignidan Sesatyvisi pasaJebis da<br />

motivebis SemotaniT (453-493, 561-630, 647-655, 697-756 sadac dido iRebs<br />

eneass da uyveba troas damxobas); kolxidis omi garkveul paralelebs<br />

gviCvenebs `eneidaSi~ laciumSi momxdar omTan (7.36-322). 157 eneasis<br />

laciumSi warmoebul brZolebsa da kolxidis oms Soris konceptualuri<br />

Tanxvedrac arsebobs. Tu moipoveben argonavtebi sawmiss, eneasi miiRebs<br />

uflebas, troelebisaTvis italiaSi daaarsos axali samSoblo. moqme-<br />

debis programa Camoyalibebulia iupiteris gegmaSi (Arg. 1.531-560; Sdr. Aen.<br />

1.254-296). eneasis gamarjveba italiel mowinaaRmdegeebze emsaxureba furor<br />

impius-is damorCilebas, rac fata-Tia gansazRvruli. `argonavtikaSi~ omi<br />

aris saSualeba, romlis meSveobiTac yovel gamorCeul xalxs ZaluZs<br />

Caigdos xelSi marTvis sadaveebi. Sesabamisad, kolxidaSi momxdari omi<br />

ganapirobebs Zalauflebis cvlas saberZneTis sakeTildReod. argonav-<br />

tebi amarcxeben aziur Zalis ganmasaxierebel skviTebs da amiT amyareben<br />

saberZneTis upiratesobas. iasonis sagmiro saqmeebi iwveven medeaSi siyva-<br />

157 Tanxvedrebi TvalsaCinod aris warmodgenili smolenaarsis mier SemoTavazebul sqemebSi:<br />

J.J.L. Smolenaars, Quellen und Rezeption. Die Verarbeitung homerischer Motive bei Valeius Flaccus, ROV,<br />

Hildesheim, Zürich, New York 1991, 70-71.<br />

102


uls, romlis meSveobiTac igi moipovebs sawmiss. es movlena gana-<br />

pirobebs konfliqts (igulisxmeba kolxTa dadevneba), romlis dasrule-<br />

bis ASemdegac hegemonia aziidan saberZneTSi gadadis. 158<br />

axla ufro dawvrilebiT SevexoT skviTebisa da kolxebis omTan<br />

dakavSirebul epizodebs. omis msvlelobis gadmomcem pirvel nawilSi<br />

flakusi gviyveba skviTebis tragedias, aq aRweril epizodebSi ramdenime<br />

mniSvnelovani da naklebadmniSvnelovani skviTi personaJis garda iRupe-<br />

bian kolxi meomrebic. omis Sesaval striqonebSi (182-201) flakusi brZo-<br />

lis sxvadasxva aspeqtze amaxvilebs yuradRebas. gvTavazobs omis zogad<br />

aRwerilobas (182-188); Semoaqvs brZolis amsaxveli konkretuli scenebi<br />

(189-195); Tanabrad iRupebian meomrebi orive mowinaaRmdegis mxridan, gan-<br />

sakuTrebuli dramatizmi omis ganviTarebaSi ar SeimCneva. Semdeg war-<br />

modgenilia gamorCeul gmirTa aristiebi: eqsponirebulia argonavti kas-<br />

tori (203-264); mniSvnelovani adgili eTmoba albaneli stirusisa da<br />

alanTa sardlis, anavsisis Sexvedras (265-278); amas mohyveba iazigi gesan-<br />

deris aristia (279-385); skviTi ariasmenusis CarTva brZolaSi (386-426).<br />

Sualeduri adgili uWiravs RmerTebis scenas: batalur scenebs<br />

adgils uTmobs iunos intrigebi. igi venuss sTxovs siyvarulis qamars,<br />

raTa medea siyvaruliT aRagznos iasonis mimarT. miiRebs medeas dis,<br />

qalkiopes saxes da qalaqis kedlebidan qalwulTan erTad akvirdeba<br />

omis msvlelobas (427-506).<br />

am intermecos Semdgom kvlav Semodis omis amsaxveli scenebi. meore<br />

nawilSi kolxebi da argonavtebi mniSvnelovan warmatebebs aRweven, medea,<br />

romelic iuno_qalkiopesTan erTad akvirdeba omis msvlelobas, yuradRe-<br />

bas amaxvilebs iasonze da siyvaruliT ganimsWvaleba. kmayofili iuno<br />

stovebs moqmedebis asparezs, medea mxolod iasoniT aris Sepyrobili<br />

(507-724). meeqvse wignis bolos flakusi kvlav persessa da medeas ubrund-<br />

eba. persesi ukmayofilebas gamoTqvams skviTebis damarcxebis gamo, medeas<br />

mxolod iasonis bedi adardebs. es ori mniSvnelovani figura: medea da<br />

persesi SesavalSive Semohyavs flakuss da maTi daskvniT nawilSi moxse-<br />

158 P. Schenk, op. cit. 1999, 271, Sdr. aseve: 32-40.<br />

103


niebiT kompoziciurad kravs mTels meeqvse wigns. TvalsaCinoebisaTvis<br />

qvemoT warmovadgenT omis msvlelobis struqturas: 159<br />

1-32 (32 str.) Sesavali<br />

33-181 (149) skviTebis katalogi<br />

182-426 (245) skviTebis warumatebloba<br />

182-202 dasawyisi<br />

203-264 kastoris aristia<br />

265-278 stirusisa da anavsisis Serkineba<br />

279-385 gesanderis aristia<br />

386-426 ariasmenusis CarTva brZolaSi<br />

427-476 (50) RmerTebis scena (iuno, iuno_venusi)<br />

477-724 (248) kolxebis gamarjveba (iunosa da medeas teiqoskopia)<br />

477-505 iuno_medea<br />

507-574 kolxuri aliansi<br />

575-601 iuno_medea<br />

602-656 iasonis aristia<br />

657-680 iuno_medea<br />

681-724 iasoni_medea<br />

725-760 (36) omis dasasruli (persesi_palasi; medea)<br />

aietisa da persesis konfliqti da masTan dakavSirebuli ambebi<br />

CvenTvis gansakuTrebiT aris saintereso erTi mniSvnelovani garemoebis<br />

gamoc. flakuss moqmedebaSi Semohyavs kavkasiasTan dakavSirebuli mrava-<br />

li axali personaJi. igi 79 axal figuras igonebs, romlebic uSualod am<br />

konfliqtSi iReben monawileobas. isini erTmaneTisagan gansxvavdebian<br />

warmomavlobiT, garegnobiT, CacmulobiT, adaT-wesebiT; bunebrivia, Ziri-<br />

Tadad, isini statistis funqcias asruleben, Tumca mravali maTgani ga-<br />

moirCeva gansakuTrebuli eqsponirebis xarisxiT. maT Sesaxeb ufro<br />

detaluri msjeloba momdevno TavSi gveqneba.<br />

ismis kiTxva: raSi dasWirda flakuss ganevrco aietisa da persesis<br />

dapirispirebis ambavi, gamoegonebina miTologiuri tradiciisaTvis amdeni<br />

ucnobi axali personaJi. flakusma omis Tematikis intensifikaciiT laTi-<br />

159 E. Lüthje, op. cit. 1971, 280.<br />

104


nuri eposi Taviseburad aqtualuri gaxada Tavisi epoqis sazogadoebisa-<br />

Tvis. es momenti ZiriTadad ori faqtoriT unda iyos ganpirobebuli.<br />

erTi mxriv, istoriuli realobiT, meore mxriv, avtoris gazrdili in-<br />

teresiT kavkasiasTan dakavSirebuli informaciis mimarT. omis Temis<br />

nawarmoebSi CarTviT, romelic uciloblad mis integralur nawils<br />

warmoadgens, flakusTan reducirebulia zRapruli epizodebi da gazrdi-<br />

lia kavkasiis Tematika. mis gansakuTrebul interess amdeni axali kavka-<br />

sieli personaJis gamogonebac adasturebs. maTi lingvisturi analizi<br />

cxadyofs, Tu rogor cdilobs flakusi CrdiloeT da samxreT Savi-<br />

zRvispireTis nomenklaturis gazrdas.<br />

2. omis TemasTan dakavSirebuli zogierTi pasaJis interpretaciisaTvis<br />

poemaSi Cvens yuradRebas ipyrobs omis TemasTan dakavSirebuli ram-<br />

denime pasaJi, romelTa gaazrebac warmoudgenelia zogadad eposis teq-<br />

stisaTvis damaxasiaTebeli Taviseburebebis gaTvaliswinebis gareSe. ras<br />

gulixmobs epikuri teqsti? epikuri teqstebis komparativistuli kvlevis<br />

safuZvelze p. grincerma gamoavlina aRmosavlur da dasavlur eposebs<br />

Soris msgavseba-gansxvaveba. 160 epikuri teqnikisaTvis damaxasiaTebelia gan-<br />

sakuTrebuli ena, formulebis ena, 161 eposis kompozicia, romelSic Sedis<br />

garkveuli Temebisa da movlenebis erToblioba: mag., Sekrebebis aRwera<br />

zecasa da miwaze (TaTbirebi), gmirebis mosvla da wasvla, stumarTa miRe-<br />

ba, nadimebi, dResaswaulebi, Cacma da aRWurva, sizmrebi, mogzauroba.<br />

kompoziciaSi didi mniSvneloba eniWeba gmirTa sityvebs, maT qebas da da-<br />

tirebas, ama Tu im movlenis katalogs; sagmiro eposSi gamoiyofa msgavsi<br />

motivebi da siuJetebi. v. Jirmunskis 162 azriT, eposSi gamoiyofa Semdegi<br />

msgavsi motivebi da siuJetebi: gmiris saswaulebrivi dabadeba, misi<br />

TviTnebobebi, magiuri mouwyvleloba, uCveulo cxeni da iaraRi, daZmobi-<br />

leba, maWankloba. Zveli eposebis xSiri Temaa gmiris mier qalRmerTis<br />

160<br />

П. А. Гринцер, Эпос древнего мира: Типология и взаимосвязи литератур древнего мира, "Наука", Москва<br />

1971.<br />

161<br />

M. Parry, L'epithete traditionelle dans Homere, Paris 1928; M. Parry, Studies in the Epic Technique of Oral<br />

Verse-making, p. I-II, Harvard Studies in Classical Philology, vol. XLI, 1930.<br />

162<br />

В. Жирмунcкий, Народный героический эпос, Москва-Ленинград 1962, 9.<br />

105


siyvarulis uaryofa, misi SurisZieba, substitutis sikvdili an gmiris<br />

miwisqveSeTSi mogzauroba.<br />

sxvadasxva eposebSi calkeuli motivebis siaxlovis mizezebis<br />

garkvevisas grinceri Seecada, moeca am motivebis miTologiuri axsna.<br />

rogorc irkveva, yvela asaxavs sayovelTaod gavrcelebul miTosur si-<br />

uJetebsa da warmodgenebs. savaraudoa, rom epikuri poemebis SinaarsebSi<br />

Cadebulia garkveuli principebi, romlebic xels uwyobs erTi da imave<br />

motivebisa da siuJetebis gamoyenebas.<br />

rodesac mwerali raime fabulas iRebs, igi garkveulwilad<br />

SezRudulia mxatvruli damuSavebisas, gabeduli cvlilebis Sedegad Se-<br />

saZloa sakmaod daSordes amosaval fabulas, amdenad, unda dasjerdes<br />

interpretacias im doziT, rom e. w. modeli fabula amocnobadi iyos; es<br />

mas xels ar uSlis, rom garkveulwilad TviTrealizebac moaxdinos.<br />

flakusis `argonavtikaSi~ kolxidis omis epizodSi gvxvdeba ramde-<br />

nime pasaJi, romelsac, vfiqrobT, garkveuli azrobrivi datvirTva gaaCnia<br />

da maTi interpretacia da teqstualuri analizi SeuZlebeli iqneba epi-<br />

kuri teqstisaTvis damaxasiaTebeli saerTo kanonzomierebebis gaTvalis-<br />

winebis gareSe.<br />

2. 1. gesanderi da iazigebis adaTi<br />

flakusi e. w. skviTebis katalogSi moixseniebs iazigebs da maTTan<br />

akavSirebs saintereso adaTs, romelzec sagangebod amaxvilebs yuradRe-<br />

bas pirvelad katalogSi (6. 123-128) da mogvianebiT xelmeored kolxidaSi<br />

ZmaTa Soris omis amsaxvel scenaSi, kerZod, iazigebis sardlis gesande-<br />

ris aristiis scenaSi (6. 282-314); Cven am adaTze ukve vimsjeleT, rodesac<br />

esonisa da alkimedes sikvdilis ambavs ganvixilavdiT, aq mokled<br />

gadmovcemT mis arss: roca adamiani berdeba, marjvena aRar uWris da<br />

iaraRs veRar imorCilebs, mas Tavisi Zvirfasi memkvidre maxviliT mou-<br />

swrafebs sicocxles, vidre igi TviTon bunebrivi sikvdiliT aResruleba.<br />

mama-Svili amiT Tavidan icilebs Seuracxmyofel lodins da orive sasa-<br />

xelod miiCnevs aseT sikvdils.<br />

namque ubi iam vires gelidae notusque refutat<br />

arcus et inceptus iam lancea temnit eriles<br />

magnanimis mos ductus avis haud segnia mortis<br />

106


iura pati, dextra sed carae occumbere prolis<br />

ense dato, rumpuntque moras natusque parensque,<br />

ambo animis, ambo miri tam fortibus actis (6. 123-128)<br />

nawarmoebSi, rogorc ukve aRvniSneT, am adaTs ukavSirdeba kolxi quru-<br />

mis, akvitesis ambavi, romelic Svilis, kirnusis usafrTxoebaze zrunavs,<br />

cdilobs, igi sikvdilisgan daixsnas (6. 296-300). xanSiSesul qurums<br />

ulmoblad klavs iazigi gesanderi, romelic aRSfoTebulia Warmagi mo-<br />

xucis brZolis velze gamoCeniT da fiqrobs, Svils rom igi hyvareboda,<br />

aseT samarcxvino siberemde ver miaRwevda (6. 302-316). sikvdilis piras mi-<br />

suli akvitesi RmerTs kvlav Svilis mfarvelobas evedreba.<br />

Tu wyaroebSi axalgazrda Taobis mier xanSiSesuli moxucebis<br />

mimarT damokidebulebis Sesaxeb dadasturebul informacias (vguli-<br />

sxmobT herodotosis da strabonis cnobebs) flakusTan warmodgenil<br />

versias SevupirispirebT, aSkarad Cans, rom flakusi icnobs am adaTs,<br />

Tumca mas garkveulwilad transformirebuli saxiT warmogvidgens: axal-<br />

gazrda Taoba sakuTari xeliT klavs xanSi SesulT, romelTac brZolis<br />

Zala aRar SeswevT. mTavari inovacia aris flakusiseuli motivacia: igi<br />

am adaTs ukavSirebs cneba virtus-is gagebas. axla ki ufro dawvrilebiT:<br />

gesanderis locvaSi, romelsac igi gardacvlili mamis aCrdilisadmi<br />

aRavlens, Cans, rom es aris adaTi, romelic mas mama-papaTagan mosdgams,<br />

TviTonac asrulebs da momaval Taobasac gadascems. Sesabamisad, wesis<br />

ardamorCileba da ugulebelyofa mkrexelobad iTvleba tomis warmoma-<br />

dgenelTa SexedulebiT. flakusi am emociurad datvirTul scenaSi gvi-<br />

Cvenebs gansxvavebas or msoflmxedvelobas Soris, magram sayuradReboa,<br />

rom flakusi warmogidgens ara elini/barbarosi dapirispirebas, aramed<br />

Sida-kavkasiur tomebs Soris arsebul mentalur gansxvavebas: erTi mxriv,<br />

adaTis damcvels iazigs, xolo, meore mxriv, kolx qurums Soris, rom-<br />

lisTvisac miuRebelia es adaTi. garemoebas akvitesis statusic amZimebs,<br />

SemTxveviTi ar unda iyos, rom igi aris mavedrebeli mama, romelic<br />

mTeli omis ganmavlobaSi cdilobs, daicvas Svili ubedurebisgan,<br />

mavedreblis ugulebelyofa ki, rogorc cnobilia, uzenaesi RmerTis mier<br />

dadgenil kanonebs ewinaaRmdegeba. amdenad, mkiTxvelis TvalSi aRSfoTe-<br />

bas iwvevs is faqti, rom xanSiSesul mavedrebel mamas ulmoblad klavs<br />

107


iazigTa sardali. amaRelvebelia is scenac, sadac sikvdilis piras mi-<br />

suli akvitesi RmerTs kvlav Svilis mfarvelobas evedreba.<br />

Tu am epizods ufro Rrmad davukvirdebiT, Cveni azriT, aq saqme<br />

gvaqvs msxverplSewirvis garkveul formasTan da, amdenad, vidre am pa-<br />

saJis analizze gadavidodeT, mokled SevexoT sakiTxs, Tu ras guli-<br />

sxmobs zogadad msxverplSewirvis arsi da funqcia. am sakiTxze vrceli<br />

literatura arsebobs sxvadasxva enaze. saqme gagvimartiva im garemoebam,<br />

rom qarTul enaze mogvepoveba rusudan canavas fundamenturi naSromi<br />

`miToritualuri modelebi, simboloebi antikur mwerlobaSi da qarTuli<br />

literaturul-eTnologiuri paralelebi~, sadac mecnieruli Teoriebis<br />

Studirebis safuZvelze avtori mraval mniSvnelovan konceptualur mo-<br />

sazrebas warmogvidgens. mecnieruli Tvalsazrisebis Sejerebis safu-<br />

Zvelze r. canava midis daskvnamde, rom msxverplSewirvis arsi, funqcia<br />

da daniSnuleba universaluria. Sesabamisad, msxverplSewirvis miTori-<br />

tualuri modelebis `muSaoba~ uZvelesi kulturebidan dRemde tipolo-<br />

giuri msgavsebebis nairfer suraTs warmogvidgens. 163<br />

berZnul miTebSi adamianis danawevrebis ori modeli gvxvdeba. e. w.<br />

`samonadireo~ miToritualidan aRmocenebuli (am tipis miTebSi adamianis<br />

msxverplSewirvas aqvs motivacia) da e. w. `sparagmosi~ – adamianis dagle-<br />

ja ritualuri gaSmagebisas. es modeli misteriuli kultebisTvisaa dama-<br />

xasiaTebeli. am dros adamiani cocxlad iglijeba yovelgvari ritu-<br />

aluri samzadisis gareSe. 164<br />

antikur literaturul ZeglebSi aRwerilia adamianTa msxverplSe-<br />

wirvis sxvadasxva forma. am mxriv sxva Tqmulebebis gverdiT udavod ada-<br />

mianis msxverplSewirvas gansakuTrebuli datvirTva eniWeba argonavtebis<br />

ciklSi (friqsosis, afsirtosis, peliasis, medeas Svilebis). migvaCnia,<br />

rom flakusTan marTlac ikveTeba omis konteqsTan dakavSirebuli ramde-<br />

nime ambavi, romelic swored am aspeqtis gaTvaliswinebiT SeiZleba<br />

aixsnas. flakusi rom religiur sakiTxebSi ganswavluli iyo, amas<br />

cxadyofs misi Tanamdebobac: igi Sedioda qurumTa kolegiaSi Quindecimvir<br />

163 r. canava, miToritualuri modelebi, simboloebi antikur mwerlobaSi da qarTuli<br />

literaturul-eTnologiuri paralelebi, Tbilisi, logosi, 2005, 60.<br />

164 Op. cit., 149.<br />

108


Sacris Faciundis. kolegiis sxva danarCen wevrebTan erTad mas evaleboda<br />

sibilanuri wignebis dacva da ganmarteba. aseve am wignebSi aRnusxuli<br />

sxvadasxva sakulto ritualebis Catareba.<br />

vfiqrobT, rom akvitesis da gesanderis ambis gasaanalizeblad da-<br />

gvexmareba e. w. samonadireo miToritualidan aRmocenebuli danawevrebis<br />

modelis gaTvaliswineba. es ambavi omis amsaxvel scenaSi ise ostaturad<br />

aris integrirebuli, rom daukvirvebel mkiTxvels, SesaZloa, mxedvelobi-<br />

danac ki gamorCes misi azrobrivi datvirTva. axla uSualod ritualur<br />

aspeqtze SevCerdeT. am pasaJSi aSkarad ikveTeba yvela is komponenti,<br />

romelic aseTi tipis msxverplSewirvisTvis aris aucilebeli.<br />

a) msxverplSewirvis Semsrulebeli: iazigi sardali gesanderi.<br />

b) msxverplis arCeva: kolxi qurumi akvitesi. gesanderi ganzrax ir-<br />

Cevs moxuc msxverpls, visi Sewirvac, misi warmodgeniT, ufro `gamarT-<br />

lebuli~ iqneba, vidre axalgazrdasi. sagulisxmoa, rom mavedrebeli<br />

akvitesi xeluxlebeli daabijebs mowinaaRmdegeTa rigebSi, TiTqos mas<br />

veravin amCnevdes. misi sazrunavic mxolod Svilis mfarvelobaa; mas _<br />

msxverpls mxolod gesanderi _Semsrulebeli amCnevs.<br />

g) msxverplSewirvisaTvis mzadeba: vidre msxverplSewirvas aRasru-<br />

lebdes, gesanderi mimarTavs mamaTa aCrdilebs patrias ... umbras (6.287),<br />

kerZod, evedreba gardacvlili mamis, voraptusis suls, sadac kidev<br />

erTxel mkafiod aris aRniSnuli, rom es adaTi maT mama-papisgan mos-<br />

dgamT da rom TviTonac icavs da rom SviliSvilebic pataraobidanve<br />

amasve swavloben (6. 288-291). locvas mosdevs avtoriseuli replika, rom<br />

erebosma es locva gaigo haec ait, auditusque Erebo (6. 292).<br />

d) msxverplSewirvis iaraRi: poemaSi es iaraRi moixsenieba, rogorc<br />

ensis _ ormxrivad alesili xmali (corripit ensem, 6. 292; adacto / ense, 6. 308).<br />

Tu ra bedi eweoda iazigebis adaTis Sesabamisad likvidirebul<br />

moxucebs, ucnobia. flakusi amaze arafers ambobs. Tvali gadavavloT<br />

wyaroebSi dadasturebul informacias: masagetebi (herodotosis cnoba) e.<br />

w. kanibalur nadims awyobdnen da Wamdnen winaprebs. kaspielebis (strabo-<br />

nis cnoba) adaTis Tanaxmad, xanSiSesuli micvalebulebi frinvelis an<br />

ZaRlebis ulufa xdeboda, xolo Tu aravin daakarebda pirs, es cud<br />

niSnad miaCndaT. ciceroni `tuskulanuri saubrebis~ I wignSi sxvadasxva<br />

109


xalxebis dakrZalvis wesebis mimoxilvisas wers: magebi (iraneli quru-<br />

mebi) miwaSi damarxvamde cxedrebs cxovelebs aglejinebdnen. hirkaniaSi<br />

ubralo xalxi Temis ZaRlebs kvebavda, maRali wris warmomadgenlebi –<br />

Sinaur ZaRlebs. am ZaRlebis jiSi CvenTvis kargadaa cnobili; maT gan-<br />

sakuTrebuli mizniT zrdidnen; hirkanelebi Tvlidnen, rom am ZaRlebis<br />

mier dagleja maTTvis saukeTeso samarxi iyo (Cic. Tusc. disp. I, XLV).<br />

diodorosis cnobiT, sparselebi micvalebulTa gvamebs ZaRlebs uyridnen<br />

dasaglejad (Diod. III, 62).<br />

rogor interpretacias aZlevs TviT flakusi am adaTs? akvitesi ge-<br />

sanders Sewyalebas sTxovs: genitor tibi si manet, oro / canitiem, comesce minas et si<br />

tibi natus / parce meo, 305ff. gesanderi mas ar Seiwynarebs, ramdenadac es mis<br />

adaTs ewinaaRmdegeba, Sesabamisad, misi Tvalsazrisi aseTia: `Genitor…ipse<br />

hac occumbere dextra/maluit…/et tibi si pietas nati, si dextra fuisset,/ haut medii precibus tereres<br />

nunc tempora belli” (308-314). gesanderisTvis es saqcieli aris pietas, da mas<br />

rom akvitesi Seewynarebina, mis vaJkacobas Crdili miadgeboda, SesaZloa,<br />

Temidan moekveTaT kidec. amis safuZvelze germaneli mecnieri liuTe<br />

miiCnevs, rom misi saqcieli SeiZleba SevafasoT rogorc virtus siqvele,<br />

ramdenadac is asrulebs wess, romelic mama-papaTagan mosdgams. 165 Cven ar<br />

veTanxmebiT am mosazrebas, ris safuZvelsac gvaZlevs TviT gesanderis<br />

aRsasrulis forma: akvitesisadmi mimarTul sityvaSi gesanderi SeniSnavs,<br />

rom ymawvils nebismieri xvedri Sehferis: SiSveli xeliT brZolac da<br />

daumarxavad darCenac ki (iuvenis sors pulchrior omnis: / et certasse manu decet et<br />

caruisse sepulchro 6. 313-4), Tumca TviTon sicocxlis bolo wuTebSi qalebTan<br />

SebrZoleba uwevs da amaZonTa dedofali evriale klavs (6. 379ff.). man<br />

sakuTar Tavs yvelaze samarcxvino ganaCeni gamoutana, rasac flakusi<br />

lakonurad ori sityviT gadmogvcems gesanderis piriT: `heu pudor~ (6. 374).<br />

imisaTvis rom sruli iyos Cven mier warmodgenili analizi,<br />

mizanSewonilad migvaCnia, yuradReba gavamaxviloT iasonis mSoblebis<br />

esonisa da alkimedes aRsasrulis ambavze, sadac aseve xorcieldeba<br />

msxverplSewirva, ufro swored TviTSewirva (1. 693-850), rac aseve para-<br />

lels gviCvenebs CvenTvis saintereso gesanderis ambavTan. flakuss am Se-<br />

165 E. Lüthje, Gehalt und Aufriss der Argonautica des Valerius Flaccus, Diss., Kiel 1971.<br />

110


mTxvevaSic isev da isev romaelisaTvis mniSvnelovani cnebebi pietas da<br />

virtus-is gageba Semoaqvs. erTi-orad aris saintereso es pasaJi, ramdenadac<br />

apoloniosTan amis Sesaxeb araferia naTqvami. gansxvavebuli formiT<br />

dasturdeba es faqti miTografosebTan. 166<br />

iasoni laSqrobaSi Tan waiyvans peliasis Svils akastuss, rac<br />

peliasis risxvas gamoiwvevs. movlenebi iolkosSi ramdenime etapad xor-<br />

cieldeba: peliasi gadawyvets iasonis mSoblebze iZios Suri; alkimede<br />

da esoni xars swiraven msxverplad; peliasis xalxi moiCqaris, alkimede<br />

da esoni sicocxles TviTmkvlelobiT 167 asruleben, peliasi klavs iaso-<br />

nis umcros Zmas.<br />

iasonis pagases navsadguridan gamgzavrebis Semdeg, alkimede da<br />

esoni msxverpls swiraven RmerTebs. esons gamoecxadeba mamis, kreTevsis<br />

aCrdili, romelic Seatyobinebs peliasis mzakvrul zraxvebs. amitom moi-<br />

Txovs misgan, ramdenadac esoni misi vaJia, mamacurad gamoesalmos<br />

sicocxles (1. 750). esons surs gadawyvitos, Tu rogori sikvdili airCios<br />

(1.769-773), raTa, Tavis mxriv umcrosi vaJisaTvis iyos samagaliTo da aseve<br />

ar Searcxvinos Tavisi winapari eolosi, romelic, kreTevsis TqmiT, mas<br />

ukve aCrdilTa samefoSi elodeba (1. 751). esoni gadawyvets, rom gmirulad<br />

aResrulos, vidre mas peliasi mouRebdes bolos. am gadawyvetilebasTan<br />

kontrasts gviCvenebs esonis survili, rom peliasi aResrulos uCveulo,<br />

uRirsi da saSineli sikvdiliT. `de, daeces igi ara brZolis velze, an<br />

TviTmkvlelobiT, aramed Tavisianebma daglijon, daanawevron da daumar-<br />

xavad datovon~<br />

exitia indecoresque obitus! non Marte nec armis<br />

aut nati precor ille mei dignatus ut umquam<br />

ense cadat; quae fida manus, quae cara suorum<br />

diripiat laceretque senem nec membra sepulchro<br />

contegat. haec noster de rege piacula sanguis<br />

sumat et heu cunctae quas misit in aequora gentes!' (1.810-815)<br />

166 Sdr. Diod. Sicul. 4, 50, 1-2; Ps.-Apoll. bibl. 1, 9, 27, 1-2, cece likofronTan 175.<br />

167 adamianTa msxverplSewirvis sxvadasxva forma arsebobda. maT Soris, TviTSewirvac<br />

(Ю. А. Шилов, Человеческие жертвоприношения в мифоритуалах Северного Причерноморья IV - I тыс. до<br />

н. э. // Жертвоприношение, Москва, 2000, 72-73).<br />

111


amdenad, peliasis indecores oblitus (1. 810) kontrasts gviCvenebs esonis<br />

didebul xvedrTan magni obitus (1. 769). flakusis mier SeTxzuli ambavi<br />

esonisa da alkimedes TviTmkvlelobis Sesaxeb imiTac aris mniSvnelo-<br />

vani, rom swored aq, erTi SexedviT moulodnel adgilas, aris aRwerili<br />

aCrdilTa samefo (1. 827-831); yuradRebas ipyrobs miRmier samyaroSi Sesas-<br />

vleli ori kari: erTi maTgani yvela xalxisaTvis da mefeTaTvis mudam<br />

Riaa, meore ki mxolod iSviaTad iReba da mxolod gansakuTrebuli piro-<br />

vnebaTaTvis, romelTac sicocxleSi gamoiCines Tavi siqveliT, zneobrivi<br />

RirebulebebiT an kultmsaxurebiT (1.832-839). am karis miRma mdebareobs<br />

netarTa kunZulebi, saiTac kreTevsi SeuZRveba esonsa da alkimedes (1.842-<br />

847). kreTevsi maT uCvenebs agreTve kars, romlis miRmac peliass samu-<br />

damo tanjva elodeba (1.849-850). kidev erT detalze SevaCerebT yurad-<br />

Rebas: iasons iolkosidan gamgzavrebisTanave Seipyrobs SiSi mSoblebis<br />

xvedris gamo, rac mas mosvenebas ukargavs. mSoblebi ki Tavis mxriv<br />

iasonis xvedris gamo SiSoben, ra bedi eweva mas Soreul naosnobaSi.<br />

swored es Rirebulebebi: erTmaneTze zrunva da siyvaruli, gambedaoba da<br />

Rirseuli aRsasrulisTvis mzadyofna, pietas da virtus gamoarCevs alkimedesa<br />

da esons sxva mokvdavTa Soris da swored amitom maTTvis iReba saiqios<br />

is kari, romelic, Cveulebrivi mokvdavTaTvis daxurulia (1.835-838).<br />

2.2. ariasmenusis danawevreba<br />

Cveni yuradReba aseve miipyro erT-erTi skviTi meomris, ariasme-<br />

nusis aRsasrulis formam. vfiqrobT, rom igi garkveul mimarTebas<br />

gviCvenebs e. w. `sparagmosis~ modelTan 168 . aSkaraa, SemTxveviTi ar unda<br />

iyos is faqti, rom ariasmenusis ambavi mosdevs gesanderisa da akvitesis<br />

istorias, Tumca, maT Soris kidev erTi – argonavt kanTusis danawevrebis<br />

– ambavia CarTuli, rac interpretaciisaTvis uciloblad mniSvnelovania.<br />

ariasmenusi skviTi mebrZolia, romelic dasaxelebulia e. w. skviTe-<br />

bis katalogSi da aseve eqsponirebulia aietsa da persess Soris gamar-<br />

Tuli omis amsaxvel epizodSi. flakusi mas gansakuTrebiT gamoyofs,<br />

razec metyvelebs misadmi pirdapiri apelireba: `msurs Seni saqmeni<br />

168 am modelis TvalsaCino nimuSia dionise-Zagrevsi, penTevsi, aqteoni.<br />

112


momaval Taobebs gadavce~ (6. 102-3). ariasmenusi omis mamoZravebeli Zalaa,<br />

saomar etlze amxedrebuli brZolis velze dahqris, erTaderTi survili<br />

amoZravebs, gaJlitos berZnebi da kolxebi (6. 386-389). tragikulia arias-<br />

menusis aRsasruli, mas mteri verafers daaklebda, brZolaSi aTena pala-<br />

si rom ar Careuliyo. gmiri sabrZolo etlidan xteba da sakuTarive<br />

etlis basri namglebiT danawevrebuli kvdeba (6. 423-426).<br />

vidre moyvanili adgilis interpretaciaze gadavidodeT, yurad-<br />

Rebas gavamaxvilebT argonavt kanTusis ambavze, romelic ariasmenusis<br />

danawevrebas uswrebs win. flakuss akvitesis sikvdilis Semdeg Segne-<br />

bulad Semohyavs moqmedebaSi argonavti kanTusi, romelsac, iseve rogorc<br />

ariasmenuss, uSualod mimarTavs: te quoque, Canthe, tui non inscia funeris Argo /<br />

flevit ab invita rapientem tela carina (6.317-321). 169 kanTusis ambavi asea gadmocemuli<br />

(6. 316-371): 170 gesanderi mkerdSi maxvilis dartymiT gangmiravs kanTuss.<br />

masTan myis gaCndebian sxva argonavtebi: idasi, meleagrusi, menoetiusi da<br />

poluqsi, telamoni cxedars fars gadaafarebs da cdilobs mis dacvas,<br />

mowinaaRmdege ki mis miTvisebas. dawvrilebiT aris aRwerili, Tu rogor<br />

glejen kanTuss: Sua nawilSi xels Caavlebs telamoni, kiserSi swvdeba<br />

gesanderi. telamoni mis ukan gamotacebas lamobs. STabeWdilebas flaku-<br />

sis xatovani Sedarebac aZlierebs: `vinmem rom sakulto msaxurebs xaris<br />

tyavis dasarbileblad misces cximi, monacvleobiT Wimaven tyavs da ase<br />

arbileben mas, cximi ki miwaze mowveTavs, ase cdilobda orive mxare<br />

cxedris miTvisebas; ase glejdnen sabralos [kanTuss] nawilebad (6. 358-<br />

363). 171<br />

ra motivacia aqvs kanTusis sikvdils? rogorc moxuci qurumis<br />

SemTxvevaSi, argonavtTan mimarTebaSic gesanderi winaswar gaazrebulad<br />

169 miniSneba kanTusis xvedrze pirvel wignSic gvxvdeba (1. 451).<br />

170 es argonavti imiTac imsaxurebs yuradRebas, rom CarTulia gesanderis aristiaSi da<br />

flakusi swored am moments irCevs mniSvnelovani informaciis gadmosacemad. kerZod, aq<br />

gesanderi kanTuss aRuwers arqtoss [CrdiloeT kavkasias], gausaZlis pirobebs, autanel<br />

sicives, mudmiv zamTars da araxelsayrel klimats, aRwers aseve momTabare tomebis<br />

cxovrebis wess.<br />

171 aRsaniSnavia, rom kanTusi laSqrobaSi monawile yvelaze mniSvnelovan gmirebs Soris<br />

moixsenieba; rodesac iasoni akastusis dayoliebas cdilobs, CamoTvlis gmirebs da<br />

dasZens, rom arc telamoni, arc kanTusi, arc TviT tindaridi ar miaCnia oqros sawmisis<br />

ufro metad Rirsad, vidre akastusi (1.166-167). sayuradReboa aseve is faqti, rom am argonavtis<br />

sikvdilis epizods, sul sxva konteqstSi, apolonios rodoselTanac vxvdebiT;<br />

kanToss libiaSi klavs mwyemsi, romelic misgan sakuTar faras icavs (IV 1485-1501).<br />

113


moqmedebs (illum, ubi congress subiit Gesander iniquo territat his, 322f.). mkvlevarTa<br />

azriT, Sewiruli adamianis danawevrebis rituali ukavSirdeba<br />

miwaTmoqmedebas da gankuTvnilia nayofierebis matebis uzrunvelsayofad.<br />

mokluli da danawevrebuli adamianis sxeulis nawilebs marxavdnen<br />

mindorSi, raTa uzrunveleyoT miwis nayofiereba da weliwadis droebis<br />

ritmuli monacvleoba. am adaTis axsnad miaCniaT ugarituli ritualuri<br />

teqsti, romlis mixedviT, omis qalRmerTi anati klavs da anawevrebs<br />

mots, misi sxeulis nawilebs ki mindorSi marxavs. 172 meore mxriv, ada-<br />

mianis aso-asod akuwva aris winapiroba konkretul saqmeSi warmatebisaT-<br />

vis. vfiqrobT, swored am SemTxvevasTan gvaqvs saqme kanTusTan<br />

dakavSirebiT. misi danawevreba ganapirobebs imas, rom am aqtis Semdeg<br />

argonavtebi mniSvnelovan warmatebebs aRweven brZolaSi. Tu manamde<br />

brZola cvalebadi warmatebiT mimdinareobda, amis Semdeg upiratesoba<br />

aSkarad argonavtebs aqvT. kanTusi aris iasonis substituti. misi si-<br />

kvdili enacvleba iasonisas, mTavari gmiris sikvdili an hadesSi Casvla<br />

ki, rogorc cnobilia, eposis xSiri Temaa.<br />

axla davubrundeT isev ariasmenusis ambavs da mivyveT Tanamimdev-<br />

rulad, Tu rogor xdeba ariasmenusis danawevreba. gmiri grZnobs, rom<br />

dro da garemoeba moiTxovs mis asparezze gamosvlas (ecce locum tempusque,<br />

386). ariasmenusi gondakarguliviT, yovelgvari gegmis gareSe moqmedebs<br />

(nullo rapiens discrimine currus, 395), am STabeWdilebas isic aZlierebs, rom mas<br />

flakusi warRvnas adarebs (390-394). moqmedebaSi erTveba aTena, romelmac<br />

unda ganaxorcielos msxverplSewirva, igi aRmarTavs Tavis fars, maRla<br />

wamoSlili gvelebi daafrTxoben cxenebs. damfrTxali cxenebi meetleebs<br />

Camoagdeben da absoluturad umarTavi namglebiani etlebi (falcatos ... axes,<br />

387, Sdr. ensibus uncis, 400) sasaklaos qmnian mebrZolTa rigebSi. Sedegi<br />

sazarelia: erTi mxriv, cxenebis (biiugus, 413) da, meore mxriv, meetleTa<br />

(eriles, 413) nawilebi, (artus, 413) akuwuli (secant, 414) Tvlis manebiT (radii 414)<br />

da aRviriT (frena, 414). etli moklulTa sisxliT aris gaJRenTili (currus<br />

caede madens, 415), masze meetleTa Signeuloba moCans (regum / viscera, 415-6). am<br />

sazarel sanaxaobas mosdevs mamaci ariasmenusis qmedeba: uiaraRod<br />

172 Op. cit. 63.<br />

114


darCenili gmiri xteba etlidan (ipse recollectis audax Ariasmenus armis / desilit,<br />

423-4), rasac mosdevs misi aRsasruli: moxrili maxvilebi (acies curvae, 424)<br />

da borblebis namglebi (falcis... rotis, 425-6) yoveli mxridan akuwavs (secat,<br />

424) da daanawevrebs (partitur, 425) skviT meomars.<br />

iseve, rogorc gesanderis SemTxvevaSi, aqac TiTqmis yvela ZiriTadi<br />

kompenenti dasturdeba, rac sparagmosis gansaxorcieleblad aris<br />

saWiro: a) gamorCeuli msxverplis arCeva: ariasmenusi; b) sparagmosis<br />

Camtarebeli: qalRmerTi aTena; g) iaraRi: ormagad alesili xmali.<br />

am SemTxvevaSi, Cveni azriT, saqme gvaqvs jgufur sparagmosTan,<br />

sadac aqcentirebulia erT-erTi gamorCeuli sardlis, ariasmenusis dana-<br />

wevreba. flakusi, rogorc Cans, zedmiwevniT icnobs am rituals da swo-<br />

red skviTebTan akavSirebs mas. rogorc cnobilia, adamianTa msxverpl-<br />

Sewirva, danawevreba da nawilebis mindorSi damarxva dasturdeba<br />

skviTebis yofaSic, cirkumSavizRvispireTis tomebSi, Crdilo kavkasiaSi,<br />

balkaneTze, dasavleT evropasa da axlo aRmosavleTSic. 173<br />

2.3. stirusis sikvdili<br />

stirusis ambavi Zalauflebis mopovebis miTorituals mogvagonebs.<br />

albaneli ufliswuli stirusi medeas erT-erTi xelismTxovnelia.<br />

stirusis garda medeas xelis mosapoveblad ramdenime gmiri ibrZvis:<br />

henioxebisa da alanebis sardali anavsisi, skviTi koastesi, parTeli<br />

elCi mirakesi, berZeni iasoni. aietma winaswarmetyvelebis Tanaxmad icis,<br />

rom mas (mis Zalauflebas) safrTxe moelis ucxoelisgan, amitomac<br />

axlos ar ikarebs maT da gadawyvets, medea araucxoels miaTxovos. igi<br />

arCevans albanel ufliswulze aCerebs da argonavtebis kolxidaSi<br />

Casvlis momentisaTvis stirusi, rogorc medeas kanonieri saqmro, ukve<br />

samefo ojaxis wevrTa Soris aris dasaxelebuli absirtusisa da<br />

friqsusis vaJebis gverdiT (5. 459-460, Sdr. 3. 496-497). anavsiss omis<br />

dawyebamdec akavSirebs urTierToba kolxidasTan. aietze ganawyenebulia,<br />

radgan mefem medeas xelismTxovnelTa Soris upiratesoba stiruss<br />

mianiWa, miuxedavad imisa, rom manamde anavsiss aimedebda. iasonis garda<br />

173 Ю. А. Шилов, op. cit., 2000.<br />

115


medeas da, amdenad, aietis samefos xelSi Cagdebis yvela msurveli<br />

iRupeba persessa da aiets Soris amtydar omSi. gansakuTrebulad aris<br />

aqcentirebuli stirusis sikvdili. niSandoblivia, rom igi kolxididan<br />

moSorebiT kvdeba, kerZod k. pevkeze, sadac imyofebian kolxididan gamo-<br />

qceuli argonavtebi. am adgils gamorCeuli daniSnuleba aqvs: aq imarTeba<br />

iasonisa da medeas qorwili. aqve aris samsxverplo aRmarTuli<br />

(sacrificas...aras, 243), aseve imyofebian kultmsaxurnic (ministri, 242). sazeimo<br />

ceremonias Seaferxebs momxvdur kolxTa laSqari absirtusis meTaur-<br />

obiT. am laSqarSi imyofeba stirusic, romelic siyvaruliT aris anTe-<br />

buli (flammatus amore, 8. 300). moqmedebaSi erTveba qalRmerTi iuno, misi<br />

meoxebiT saqme ar midis xelCarTul brZolamde, radganac winaaRmdeg Sem-<br />

TxvevaSi mravalricxovani kolxebi dasjabnidnen argonavtebs. iuno<br />

gamoiwvevs saSinel grigals. niSandoblivia, rom pirveli stirusi Se-<br />

amCnevs aboboqrebul zvirTebs (longa...unda, 8. 299). miuxedavad imisa, rom<br />

mravali Seiwira da STanTqa zRvis talRebma, stirusi ar apirebs ukan<br />

daxevas, imdenad didia misi mrisxaneba (335). gemidan gadmovardnili 174<br />

lamobs Tavis gadarCenas, Tumca arc aravis esmis misi da arc aravis<br />

surs misi daxmareba (nulla potest, aut ulla velit, 364). igi sasikvdilodaa ganwi-<br />

ruli. CamovayaliboT is mTavari orientirebi, rac am miToritualisaTvis<br />

aris ganmsazRvreli: a) msxverpli aris mefis asuli xelis mTxovneli:<br />

stirusi; b) msxverplSewirvas atarebs RvTaeba: iuno; g) msxverpli iRu-<br />

peba gamorCeul adgilas araordinaluri formiT: stirusi kvdeba k. pev-<br />

keze, xomaldidan gadmovardnili.<br />

akvitesis, ariasmenusis, kanTusis, stirusis ambebi ise organulad<br />

aris CarTuli eposis siuJetur qargaSi, rom, erTi SexedviT, SeiZleba<br />

mxedvelobidan gamogvrCes kidec maTi mniSvneloba. oTxive ganxiluli<br />

SemTxvevis gaanalizeba SeuZlebelia msxverplSewirvis miToritualis<br />

gaTvaliswinebis gareSe. flakusi SemTxveviT ar arCevs msxverplad<br />

Sesawir adamianebs, isini sxva danarCen adamianTa Soris gamoirCevian;<br />

(sagulisxmoa, rom romaeli epikosi maT eTnikurobis TvalsazrisiTac<br />

gamoarCevs: akvitesi kolxia, ariasmenusi – skviTi, kanTusi – berZeni,<br />

174 Sdr. gadmocemebi simaRlidan Camovardnil adamianze (elpenori, butesi, mizenusi,<br />

palinurusi) (canava, 2005, 230-241).<br />

116


stirusi – albaneli). gamorCeuli msxverpli anu dasjili uSualod<br />

gadadioda RvTaebis gankargulebaSi. oTxive SemTxvevaSi msxverpls<br />

iwiravs RvTaeba (belona, aTena, iuno). rac Seexeba daumarxavad dato-<br />

vebas, es sasjeli ki ar iyo, aramed dakrZalvis ZvelisZveli forma,<br />

romlis Tanaxmadac, maradiuli substancia – Zvlebi xelmeored aRdgomis<br />

unars SeiZenda. daumarxavad datoveba msoflios sxvadasxva xalxSi<br />

yofila gavrcelebuli, gamonakliss arc kavkasia warmoadgens. es<br />

rituali miToritualuri warmodgenebis ganviTarebis gviandel etapze<br />

dasjis formad iqca da Semdgom desakralizacia ganicada. ramdenadac<br />

dakarguli aqvs warmoSobis fesvebi da odindeli mniSvneloba, sakralu-<br />

robisagan daclili rituali vandalobad aRiqmeba. SeiZleba iTqvas, rom<br />

flakusTan es miToritualebi desakralizacias ganicdian da profanuli<br />

xasiaTi aqvT, Tumca, isic cxadia, rom miToritualuri aspeqtis gaTva-<br />

liswinebis gareSe SeuZlebeli iqneba ritualebSi ganswavluli romaeli<br />

epikosis mier Seqmnili am pasaJebis gaazreba.<br />

3. kolxebis warmomavloba cunabula gentis Colchidos<br />

romaul wyaroebSi warmodgenilia saxelganTqmuli kolxuri to-<br />

mebi: xalibebi, tibarenebi, makronebi, biZerebi, mosinikebi, filirebi, TviT<br />

kolxebi. flakusi SavizRvispireTis Sesaxeb geografiul cnobebs zustad<br />

icavs da avtoris Tanaxmad, xalibebi, tibarenebi, mosinikebi, biZerebi da<br />

filirebi kolxuri tomebia. poeti lakonurad axasiaTebs dasaxelebuli<br />

tomebis zne-Cveulebebs, ramdenadac apoloniosTan isini sakmaod detalu-<br />

rad arian daxasiaTebulni (5.140-153), samagierod, mniSvnelovnad avsebs<br />

cnobebs kolxTa Sesaxeb. flakusi gansakuTrebul yuradRebas uTmobs<br />

maT: sakmaod originalurad warmogvidgens solis taZars, romelsac<br />

kolxidaSi mniSvnelovani funqcia akisria; 175 aq sruldeba mniSvnelovani<br />

molaparakebebi. 176 mefe usmens warCinebul mamebs, xalxis Txovnebs (5. 405-<br />

6). niSandoblivia, rom swored am taZris suraTebis aRweris meSveobiT (5.<br />

175 Sdr. G. Manuwald, 1998, 307-317.<br />

176 Sdr. vergiliusTan iunos taZari (Aen. I 440-493).<br />

117


426ff.) SevityobT kolxidis istorias, kolxur ordo rerum-s. 177 vfiqrobT,<br />

flakusi gaazrebulad gadmoscems aseTi saxiT kolxebis istorias,<br />

ramdenadac soli aietis mamaa da aiets TanaugrZnobs, Sesabamisad,<br />

logikuria aietisa da iasonis Sexvedra oqros sawmisis molaparakebis<br />

Taobaze gaimarTos ara aietis sasaxleSi (rogorc es apolonios rodo-<br />

selTanaa warmodgenili), aramed solis taZarSi, romlis frontonzec<br />

TviT solia gamosaxuli. 178<br />

pirveli suraTi, romelsac iasoni ramdenime TanamgzavrTan erTad<br />

solis taZarTan misvlisas dainaxavs (5. 426-414), ganTavsebulia taZris<br />

frontonze. soli oqrosfer cxenebTan erTad atlasze gadmodis da dRe<br />

mohyavs. mas mosdeven mTvare momcro etliT, pleadebi da hiadebi.<br />

non aliter quam si radiantis adirent<br />

ora dei verasque aeterni luminis arces,<br />

tale iubar per tecta micat. stat ferreus Atlans<br />

Oceano genibusque tumens infringitur unda.<br />

at medii per terga senis rapit ipse nitentes<br />

altus equos curvoque diem subtexit Olympo.<br />

pone rota breviore soror densaeque sequuntur<br />

Pliades et madidis rorantes crinibus ignes (5.407-414)<br />

taZris ormag karebze gamosaxulia cunabula gentis Colchidos ...ortusque (5. 416-<br />

417). aRwerilia scenebi, romlebic kolxebis warmomavlobas da warsuls<br />

gadmoscemen. movlenebs, romlebic dakavSirebulia argos kolxidaSi Ca-<br />

mosvlasTan (5. 417-432) da ambebs, romlebic mogvianebiT korinTosSi<br />

ganviTardeba (5. 433-454).<br />

pirveli scena karis pirvel darabaze kolxebis warmomavlobas<br />

gadmoscems (5. 417-423). flakusi am SemTxvevaSi aSkarad herodotoss eyr-<br />

dnoba da iziarebs Tvalsazriss kolxebis egvipturi warmomavlobis Se-<br />

saxeb. naCvenebia, Tu rogor midis egviptis mefe sesostrisi getebis<br />

177 homerosidan moyolebuli xelovnebis nimuSebis aRwera eposSi cnobili movlenaa:<br />

aqilevsis fari (Il. 18. 478-608); alkinoosis sasaxle (Od. 7. 84-133), vergiliusTan – iunos<br />

taZari didos qveyanaSi (Aen. 1. 446-495); dedalosis mier agebuli taZrebi (6. 14-34);<br />

lavrenteli pikusis saxli (7. 170-191); eneasis fari (8. 626-731).<br />

178 unda aRiniSnos, rom teqstSi konkretulad ar aris miTiTebuli, Tu sad iyo esa Tu<br />

is scena ganTavsebuli, Cven veyrdnobiT g. manuvaldis (G. Manuwald, 1998, 307-317) mier SemoTavazebul<br />

lokalizebas.<br />

118


winaaRmdeg salaSqrod, 179 damarcxebis Semdeg jaris nawili kvlav<br />

egvipteSi mihyavs, nawils ki aiZulebs, kolxidaSi dasaxldes; movlenis<br />

aRwerisas xazgasmulia SiSi da Zaladoba. nawili kvlav Tavis samSob-<br />

loSi, arsinoeSi brundeba da keTildReobasa da uzrunvelobaSi atarebs<br />

cxovrebas Tbil farosze, kolxidaSi dasaxlebuli nawili ki amis ma-<br />

givrad TavianT Cacmulobas cvlis sarmatul Sarvlebze, rac ucxo-<br />

elobis, aracivilizirebulobis da barbarosobis maCveneblad unda mi-<br />

viCnioT (5. 421-423).<br />

am Strixis intensifikacia momdevno scenaSic xdeba, sadac personi-<br />

ficirebuli mdinare fasisi moixsenieba epiTetiT barbarus (5. 424; Sdr. 1.<br />

517-518).<br />

Colchidos hic ortusque tuens, ut prima Sesostris<br />

intulerit rex bella Getis, ut clade suorum<br />

territus hos Thebas patriumque reducat ad amnem,<br />

Phasidis hos imponat agris Colchosque vocari<br />

imperet. Arsinoen illi tepidaeque requirunt<br />

otia laeta Phari pinguemque sine imbribus annum<br />

et iam Sarmaticis permutant carbasa bracis (5.417-423)<br />

amave karis darabaze kolxebis warmomavlobis scenas mosdevs ori<br />

scena (5. 424-432), romelic uSualod ar ukavSirdeba kolxebis warmomav-<br />

lobas da drouli fiqsaciac ar aris mocemuli, Tumca, kolxebis miTiur<br />

warsuls miekuTvneba.<br />

pirveli scena (5. 424-428) gviCvenebs, Tu rogor sdevnis mdinaris<br />

RmerTi fasisi kavkasiel nimfa aias, romelic iltvis mSobliur mTebSi,<br />

Tumca, bolos SeSinebuli qalwuli kaparWs agdebs da mas RmerTi imorCi-<br />

lebs mZlavri talRebiT.<br />

barbarus in patriis sectatur montibus Aean<br />

Phasis amore furens. pavidas iacit illa pharetras 425<br />

179 sesostrisis laSqrobebisa da egviptelebisa da kolxebis msgavsebaze Sdr. aseve (Ap.<br />

Rhod. 4. 272-278), romelic argosis sityvaSi gadmogvcems cnobas aiaSi mosaxle kolxebis<br />

egviptelebisagan warmoSobis Sesaxeb. es tradicia herodotosisgan iRebs dasabams (II<br />

102-110): sesostrisma ilaSqra aziaSi, daipyro tavrebi, skviTebi; mdinare fasisTan datova<br />

laSqris nawili, romlisganac warmoiSvnen kolxebi. berZeni istorikosi aq emyareba<br />

gadmocemas egviptelebsa da kolxebs Soris arsebul garegnul msgavsebebis Sesaxeb<br />

(Savgvremanebi da xuWuWTmianebi arian, wesad aqvT winadacveTa, msgavsi wesiT amuSaveben<br />

sels, erTi aqvT cxovrebis niri da ena, Her. II, 2,103-4).<br />

119


virgineo turbata metu, discursibus et iam 427<br />

deficit ac volucri victam deus alligat unda.<br />

meore scena (5. 429-432) gadmoscems ganadgurebul faeTons, romel-<br />

sac debi dastirian, teTisi cdilobs, Seagrovos etlis natexebi da cxe-<br />

nis lagam-aRviri, im cxenis, romelsac solis tkivilis eSinia.<br />

flebant populeae iuvenem Phaethonta sorores<br />

ater et Eridani trepidum globus ibat in amnem.<br />

at iuga vix Tethys sparsumque recolligit axem<br />

et formidantem patrios Pyroenta dolores (5.429-432)<br />

am gamosaxulebebSic gadmocemulia Zaladoba, ubedureba da tkivi-<br />

li, ise rom, karis pirveli darabis suraTebi damTrgunvel STabeWdi-<br />

lebas axdenen mnaxvelze. es scenebi imavdroulad paralels gviCveneben,<br />

erTi mxriv, medeasa da iasonis da, meore mxriv, absirtusis momaval xved-<br />

rTan. 180 medeac amaod cdilobs iasonis siyvarulisgan Tavdacvas (7.1-20,<br />

127-152, 292-322), magram sabolood RmerTebis CareviT Tmobs da iasoni<br />

sawadels aRwevs (6.439-479, 590-591, 7.153-186, 323-324). faeTonis ambavi absir-<br />

tusis momaval xvedrze migvaniSnebs da faeTonis sikvdilic, garkve-<br />

ulwilad, absirtusis aRsasrulis momaswavebelia, Tumca, imis gamo, rom<br />

flakusis `argonavtikis~ merve wigni Cvenamde sruli saxiT ar aris<br />

moRweuli, amaze mxolod varaudis gamoTqma SegviZlia.<br />

karis meore darabaze gamosaxulia movlenebi, romlebic momavalSi<br />

unda ganviTardes (5. 433-454). miuxedavad imisa, rom konkretulad arc ad-<br />

gili da arc personaJia dasaxelebuli da mxolod miniSnebebia erTma-<br />

neTis miyolebiT mocemuli, gaTviTcnobierebuli mkiTxvelisaTvis yvela-<br />

fris identifikaciaa SesaZlo.<br />

pirvel suraTze (5. 435-439) gamosaxulia argos agebis scena da<br />

argonavtebis mogzaurobis dasawyisi. ramdenadac argo aRwerilia ro-<br />

gorc erTaderTi gemi mTels usazRvro zRvaze (5. 438), es garemoeba mi-<br />

marTebas gviCvenebs prooimionSi aqcentirebul TemasTan (1. 1-4) – Soreul<br />

qveynebSi sazRvao gzis gaxsnasTan. aq miniSnebulia mogzaurobis isto-<br />

180 sainteresoa, rom apolonios rodoselic afsirtoss erTgan faeTonad moixseniebs kai;<br />

min Kovlcwn ui|e" ejpwnumivhn Faevqonta ƒ e[kleon `kolxTa Svilebi metsaxelad faeTons eZaxdnen~<br />

(Arg. III 245-6).<br />

120


iuli roli, rac safuZvels udebs aziis Zalauflebis dasustebas da<br />

omebis meSveobiT berZnebis gaZlierebas.<br />

aurea quin etiam praesaga Mulciber arte<br />

vellera venturosque olim caelarat Achivos.<br />

texitur Argea pinus Pagasaea securi<br />

iamque eadem remos, eadem dea flectit habenas,<br />

ipsa subit nudaque vocat dux agmina dextra.<br />

exoritur Notus et toto ratis una profundo<br />

cernitur, Odrysio gaudebant carmine phocae (5.433-439)<br />

meore suraTi (5. 440-441) miemarTeba movlenebis dasasruls kolxi-<br />

daSi, sadac gamosaxulni arian SeSinebuli kolxebi da medea, romelic<br />

miatovebs mamas.<br />

apparent trepidi per Phasidis ostia Colchi<br />

clamantemque procul linquens regina parentem (5.440-441)<br />

karis meore darabaze aseve gadmocemulia scenebis bolo wyeba (5.<br />

442-451. 452-454), romelic winamavlisagan aSkarad gamoyofilia leqsikuri<br />

formativiT (contra 5. 442) da warmoadgens korinTosis movlenebs: naCvene-<br />

bia saqorwino CiraRdnebi, SurisZiebis qalRmerTebi, mitovebuli, sevdiani<br />

yofili coli, mzadeba samosis da gvirgvinis mosawamlad da maTi ze-<br />

moqmedeba axal colze (5. 442-451), da bolos, sisxliT gaJRenTili qali,<br />

romelic frTosani drakoniT Sebmuli etliT mifrinavs haerSi (5. 452-454).<br />

urbs erat hinc contra gemino circumflua ponto,<br />

ludus ubi et cantus taedaeque in nocte iugales<br />

regalique toro laetus gener; ille priorem<br />

deserit: ultrices spectant a culmine Dirae.<br />

deficit in thalamis turbataque paelice coniunx<br />

pallam et gemmiferae donum exitiale coronae<br />

apparat ante omnes secum dequesta labores.<br />

munere quo patrias paelex ornatur ad aras<br />

infelix et iam rutilis correpta venenis<br />

implicat igne domos... (5.442-451)<br />

iasonma taZris karebze gamosaxuli suraTebis daTvaliereba xali-<br />

sianad daiwyo (nec minus hinc varia dux laetus imagine templi / ad geminas fertorafores,<br />

121


4216f.), momdevno scenebis daTvalierebis Sedegad ki ganwyoba radikalu-<br />

rad Seecvala, ise rom, aietTan saubris dawyebis momentisaTvis (5. 456-547)<br />

jer kidev ganicdis avismomaswavebeli suraTebis zemoqmedebas. TviT kol-<br />

xebsac ki, romelTac ver gaugiaT hefestos mier Seqmnili suraTebis<br />

arsi, sZulT es suraTebi da Tvals arideben (5. 454). argonavtebic dabneu-<br />

lni da SiSiT Sepyrobilni arian (5. 455).<br />

...haec tum miracula Colchis<br />

struxerat Ignipotens nondum noscentibus, ille<br />

quis labor, aligeris aut quae secet anguibus auras<br />

caede madens. odere tamen visusque reflectunt (5.451-454)<br />

e. lefevri flakusis mier aseTi saxiT gadmocemul kolxebis<br />

Sesaxeb ambebSi cdilobs, poetis Tanamedrove romaelTa istoriis anarek-<br />

li dainaxos. rogorc Cans, romaelma epikosma mxatvruli formiT warmo-<br />

gvidgina samoqalaqo omebi, rasac manamde lukanusi Seecada Tavis Bellum<br />

civile-Si da flakusis Semdgom staciusi Thebais-Si. Tu apolonios<br />

rodoseli kolxebis aRwerisas ar avlens Tanadroul mimarTebebs, le-<br />

fevris azriT, kolxebi romaelebs aris Sedarebuli da amiT aixsneba maT<br />

Sesaxeb Seqmnili negatiuri suraTic. 181 es Tvalsazrisi garkveulwilad<br />

misaRebia, Tumca arc is unda gamogvrCes mxedvelobidan, rom flakusi<br />

aSkarad diferencirebul damokidebulebas avlens, erTi mxriv, Crdilo-<br />

eTSi mosaxle tomebs da, meore mxriv, barSi mcxovreb kolxebs Soris.<br />

4. konfliqtSi monawile tomebi<br />

rogorc ukve aRvniSneT, antikur wyaroebSi SedarebiT mcirea info-<br />

rmacia im tomebisa da gaerTianebebis Sesaxeb, romlebic kavkasiis Crdi-<br />

loeT ferdobebze binadroben. aq ZiriTadad yuradReba gamaxvilebulia<br />

sarmatebze, alanebze, skviTur tomebze, romlebic gamoirCevian TavianTi<br />

mravalricxovnebiTa da urTierTobebiT kavkasiis samxreT nawilSi mcxov-<br />

reb tomebTan. am tomebis Sesaxeb araerTi cnoba mogvepoveba. bunebrivia,<br />

Cven ar visaxavT miznad warmovadginoT yvela wyaro, gvainteresebs, Tu ra<br />

suraTs gviCvenebs am mxriv flakusis `argonavtika~. apolonios rodosel-<br />

181 E. Lefèvre, Das Bild der Kolcher in Valerius Flaccus' Argonautica, Phasis I, 1999, 37.<br />

122


Tan yuradReba ZiriTadad gamaxvilebulia samx. SavizRvispireTSi mosax-<br />

le tomebze; igi Rirebul eTnografiul cnobebs gvawvdis xalibebis (II<br />

1002-1008), tibarenebis (II 1009-1014), mosinikebis (II 1015-1029) Sesaxeb. rac<br />

Seexeba CrdiloeTSi mcxovreb tomebs, dasaxelebuli arian savromatebi –<br />

kolxebisadmi mtrulad ganwyobili skviTuri tomi (igive sarmatebi III 353,<br />

III 394); 182 skviTebi, romelTa sazRvrebSic miedineba istrosi (IV 288, IV<br />

320); mdinare istrosis sanapiroze mosaxle tomebi: siginebi (IV 320) da<br />

gravkenebi (IV 321), aseve sindebi _ istrosis SesarTavTan lavrionis<br />

velze mcxovrebi tomi (IV, 322). 183<br />

flakusi, SeiZleba iTqvas, uaRresad saintereso da mravalferovan<br />

informacias gvawvdis Crd. kavkasiasa da Crd. SavizRvispireTSi mosaxle<br />

tomebis Sesaxeb; ZiriTadad es cnobebi warmodgenilia e. w. skviTebis<br />

katalogSi, sadac gmirebis eqsponirebasTan erTad CarTulia mravali ge-<br />

ografiuli da eTnografiuli cnoba. am informaciis katalogSi Semota-<br />

niT flakusi axdens argonavtebis mowinaaRmdegeebis eqsponirebas 184 . igi<br />

sxvadasxva wyarodan iRebs informacias da sainteresod miCneul<br />

detalebs skviT xalxs usadagebs; flakusi aseT informacias sxvadasxva<br />

rogorc poeturi, aseve arapoeturi wyarodan iRebs, raTa istoriulad<br />

damowmebulma faqtebma mis mier monaTxrobs realuri elferi SesZinos.<br />

zogierT toms flakusi meti damajereblobisaTvis iseT adaT-wesebs<br />

182 argosi aiets warudgens argonavtebs: `man Cemgan ismina, rom savromatebi [Seni] didi<br />

mtrebi arian da ganizraxa saCuqrisaTvis sakadrisi samagiero mogiZRvnas da isini Sens<br />

kverTxs daumorCilos~ (III 353). iasoni mimarTavs aiets: `axlac mzada varT, samagiero<br />

gadagixadoT swrafi omiT: gind savromatebs davumorCilebT Sens kverTxs, gind kidev<br />

sxva xalxs~ (III 394).<br />

183 `velurma mwyemsebma, xomaldebis SiSiT mravalricxovani naxiri dacvarul mdeloebze<br />

miatoves, TiTqos urCxulebiT savse zRvidan aRmomaval mxecebs xedavdnen. maT uwin ar<br />

enaxaT sazRvao xomaldebi; arc TrakielebTan aRreul skviTebs, arc siginebs, arc<br />

gravkenebsa da arc lavrionis udabur da did velze mosaxle sindebs~ (IV 314-322).<br />

siginebs moixseniebs jer kidev herodotosi (Her.V, 9), strabonis mixedviT, isini<br />

cxovroben kaspiis zRvasTan (XI, 11,8). gravkenebi mxolod apolonios rodoselTan<br />

gvxvdeba. herodotosi sindebs da q. sindikes Savi zRvis sanapiroze aTavsebs da skviTur<br />

tomad Tvlis (VI, 26), strabonis mixedviT, sindebi meotTa tomia (XI, 2, 1011).<br />

184 W. Kühlmann, Katalog und Erzählung. Studien zu Konstanz und Wandel einer literarischen Form in der antiken<br />

Epik, Diss. Freiburg/Br. 1973, 303f. geografiuli da eTnografiuli cnobebis warmomavlobis<br />

Sesaxeb ix.: A. Heeren, De chronographia a Valerio Flacco adhibita, diss. Göttingen 1899; R. Harmand, De<br />

Valerio Flacco Apollonii Rhodii imitatore 1898 Nancy, 19-22: valeriusi sxvadasxva wyaroebidan iRebs<br />

informacias da gadaaqvs sainteresod miCneuli detalebi skviT xalxze; E. Shreeves.<br />

Landscape, Topography and Geographical Notation in the Argonautica of Valerius Flaccus. Diss. University of<br />

North Carolina, Chapel Hill, 1979, 170-175: xazs usvams im garemoebas, rom flakusi aseT informacias<br />

sxvadasxva, rogorc poeturi, aseve arapoeturi wyaroebidan iRebs, raTa istoriulad<br />

damowmebulma faqtebma mis mier monaTxrobs realoba mianiWos.<br />

123


miawers, rac sxva tomebTan dakavSirebiT gvxvdeba wyaroebSi, an umetes-<br />

wilad misi poeturi fantaziis nayofs warmoadgens.<br />

tomebi, romelTac flakusi CamoTvlis, SeiZleba ramdenime jgufad<br />

davyoT: 1. Crd. SavizRvispireTis tomebi: akesinebi, Tirsagetebi, iazigebi,<br />

kimerielebi, satarxebi, sarmatebi, hileebi; 2. sxvadasxva warmomavlobis<br />

Crdilo da das. SavizRvispireTis tomebi: avxatebi, arimaspebi, batarnebi,<br />

bisaltebi, kolaletebi, koralebi, mesielebi, nevrebi; 3. Crd. kavkasieli<br />

tomebi: alanebi, eqsomatebi, torinebi, sindebi, henioxebi; 4. kaspiispireTis<br />

tomebi: kaspiadebi, hirkanielebi; 5. aRmosavluri warmomavlobis tomebi:<br />

gangaridebi, drangebi, keseebi, mikeebi; 6. savaraudod flakusis mier gamo-<br />

gonili tomebi: balonitebi, kentorebi, xoaTrebi. suraTi TvalsaCinoa,<br />

flakusi ZiriTadad im xalxebs rTavs katalogSi, romlebic istoriulad<br />

dasturdebian, imisaTvis, rom momxdar oms istoriuli elferi SesZinos<br />

da realuri gaxados.<br />

4.1. Crd. SavizRvispireTis tomebi<br />

akesinebi 185 – flakusi warmogvidgens erT-erT skviT sardals friq-<br />

suss, romelsac akesinuri razmebi mihyavs kolxidaSi salaSqrod (Acesi-<br />

naque .../ ...agmina, 6. 70-1).<br />

cnobilia am saxelwodebis mdinare, romelsac pliniusi ganaTavsebs<br />

yirimis da borisTenesis maxloblad (Plin. n. h. 4.83). Steph. Byz. Tavis damate-<br />

baSi gvawvdis maT Sesaxeb informacias: Tavnai~...tine;~ de; kai; to;n potamo;n<br />

ÆAkesivnhn ei\nai.<br />

Tirsagetebi _ flakusTan es tomi dasturdeba formiT Thyrsagetae<br />

(6.135ff.). vismanis azriT, avtors, savaraudod, surda es tomi etimologi-<br />

urad daekavSirebina bakxusis thyrsus-Tan da, Sesabamisad, dionises miTTan,<br />

razec metyvelebs poemis konteqstic: 186 `ar davdumdebi arc Tirsagetze,<br />

romelic sisxlian omebSi timpanons daatarebs, zurgze mogdebuli aqvs<br />

mofriale tyavi da xelT upyria yvavilebiT garSemownuli amwvanebuli<br />

maxvili. arsebobs Tqmuleba, rom bakxusma, iupiteris da kadmusis sis-<br />

xliT naTesavma, am razmis sardlobiT keTilsurnelovani sabeelebi, maTi<br />

185 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 46.<br />

186 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 70.<br />

124


ednieri samefo da arabebic daamarcxa, Semdeg ki, roca hebrusis wyalze<br />

gadadioda, miatova Tirsagetebi yinulovan CrdiloeTSi. maT axlac ki<br />

SemorCenili aqvT winaparTa adaTi: spilenZis sakravze wminda dartymebi<br />

da fleita, mTxrobeli aRmosavluri brZolis Sesaxeb~ (6.135-142).<br />

Tisagetebi skviTiis CrdiloeTSi, tyeSi mcxovrebi da monadire<br />

tomia; isini cxovrobdnen savaWro gzasTan, romelic tanaisidan uralis<br />

Sua mTebisken miemarTeboda. saxlobdnen tyis masivSi qvemo kamasTan (ka-<br />

ma) da iyvnen finur-ugruli warmomavlobisa. 187 es forma unda davukavSi-<br />

roT herodotosis Qussagevtai (IV 22); Sdr. Steph. Byz. s. v. Thyssagetae; Mela<br />

1.116; Plin. n. h. VI 19.<br />

iazigebi 188 – iazigebi da maTi gamorCeuli sardali gesanderi ko-<br />

lxidaSi aietsa da persess Soris gamarTul omSi iReben monawileobas.<br />

(6. 294-316). flakusi am tomTan akavSirebs saintereso adaTs, romelzec<br />

Cven ukve araerTxel visaubreT.<br />

iazigi sarmatebi saxlobdnen donsa da dneprs Soris (Strab. 7. 3. 17<br />

Tac. Ann. 12. 29. 3). Tavdapirvelad isini meotisis tbasTan cxovrobdnen<br />

(Ammian. Marc. XXII 8, 31). savaraudod, aleqsandre didis gardacvalebis<br />

Semdeg maT daamxes skviTebis samefo da gavrceldnen karpatebamde. aqedan<br />

isini mividnen donis da Taisis dablobze, sadac ptolemaiosi (Geogr. III 7)<br />

ase gansazRvravs maTi sacxovrebeli adgilis sazRvrebs: das.-TiT da<br />

samx.-TiT – doni, aRm.-TiT – Taisi, Crd.-TiT – karnuntumis mTebi. tacitu-<br />

si (ann. XII 29) gvamcnobs, rom klavdiusis droisaTvis svebebis mefe vani-<br />

usis jarSi imyofebodnen mxedari iazigebi. aqedan SeiZleba davaskvnaT,<br />

rom ax. w. 50 wlisaTvis iazigebi donsa da Taiss Soris cxovrobdnen.<br />

kimerielebi 189 _ flakusi `argonavtikaSi~ moixseniebs kimeriel<br />

qurums avxuss (6.60, 619), romelic uricxv erTsulovan meomars sardlobs<br />

da Tavs iwonebs kimeriuli simdidriT (igulisxmeba meomrebiT); fla-<br />

kusTan qveynis dasalierad aris miCneuli kimerielTa adgilsamyofeli<br />

Cimmerium domus `kimerielTa samyofeli~ (3.399). aq mdebareobs mRvime, sa-<br />

187 A. Herrmann, Thyssagetai, RE, A. 1, 755; SC ВДИ, XXVIII, 348.<br />

188 Vulić, Iazyges, RE, IX. 1, 1189 S VI; SC ВДИ, XXVIII, 348; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 64-5.<br />

189 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 42.<br />

125


dac SavebSi mosili kelenevsi 190 asamarTlebs adamianebs, romelTac<br />

codva Caidines (3.399ff.).<br />

antikur wyaroebSi es aris tomi, romelic saxlobda skviTur<br />

tavrosTan da meotisis tbasTan. maTi eqspansia ganicada kavkasiam da<br />

anatoliam. Sdr. gimeriebi, kimbrebi, qeimerebi. herodotosis Tanaxmad,<br />

saxlobdnen skviTiis regionebSi (4.12), maTi saxeli ewoda yirimis<br />

naxevarkunZuls. mela maT moixseniebs amaZonebisa da hiperboreelebis<br />

gverdiT (1.13). ovidiusis mixedviT, isini floben miTiur beWeds, igi kime-<br />

rielebTan axlos ganaTavsebs somnusis gamoqvabuls (Met.11.592).<br />

satarxebi 191 – flakusTan moixseniebian aietis winaaRmdeg daZrul<br />

laSqarSi: TavianT almebs mohyvebian eqsomatebi, torinebi da qeraTmiani<br />

satarxebi sua signa secuti / Exomatae Torynique et flavi crine Satarchae (6.143-4).<br />

satarxebi mdidarni arian sawveleliT (6.145).<br />

satarxebi yirimze mcxovrebi xalxia, romelTac saxelwodeba miiRes<br />

q. satarxadan (Satarcha). isini epigrafikuladac dasturdebian yirimze<br />

Satarcaiou" [Latyschev Inscriptiones orae sept. I nr. 244]; Satarcai'oi ix. Steph. Byz.<br />

Tavfrai. kalistratosi ukavSirebs maT Tavfrai-s tafriebs, romlebic brme-<br />

bis STamomavlebi iyvnen. herodotosis cnobiT, skviTebi rodesac rZes<br />

mowvelian, asxamen xis WurWelSi, romelsac Semousxamdnen brmebs faSati<br />

cxenis rZis sadRvebad. amis gamo skviTebi yvelas abrmavebdnen, visac<br />

xelT igdebdnen (Her. IV, 2f.) da maT mxaresac Tavfrai an Tavfrh ewodeboda.<br />

pliniusi satarxebs (Satharcheos) ganaTavsebs md. donis (n. h. VI 22),<br />

tavrosuli xersonesosis maxloblad (IV. 85), rogorc mela (Mela II 3. 4),<br />

romlis mixedviT, isini cxovrobdnen Palus Maeotis-Tan da iyvnen<br />

tavroselebis aRm. mezoblebi. isini unda iyvnen monebis STamomavlebi,<br />

romlebic maT qalbatonebs daukavSirdnen, roca skviTebi xangrZliv oms<br />

awarmoebdnen Trakielebis winaaRmdeg. pliniusi ganarCevs Satharcheos<br />

Herticheos da Satharcheos Spalaeos. es ukanasknelni, kislingis Tanaxmad<br />

(Kiessling, RE, VIII, 1150), arian gamoqvabulSi mcxovrebi satarxebi, rac ara<br />

mxolod Steph. Byz.-is Tavfra an Tavfrh-s mogvagonebs, aramed mecnieri maT<br />

190<br />

kelenevsi flakusis mier gamogonili personaJia, masze dawvrilebiT visaubrebT<br />

Sesabamis TavSi.<br />

191<br />

Weissbach, Satarchae, RE, II A. 1, 60; SC ВДИ, XXVIII, 348; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 73.<br />

126


melasTan (Mela II 10) moxseniebul xalxs Sarthae ukavSirebs, romelTac ar<br />

uyvardaT oqro da vercxli, aramed awarmoebdnen gacvliT vaWrobas.<br />

ukiduresad mkacr zamTars atarebdnen qvesknelebSi; saxes imosavdnen,<br />

mxolod Tvalebi mouCandaT.<br />

sarmatebi _ flakusi sarmatebs asaxelebs aietis winaaRmdeg<br />

daZrul laSqarSi, isini gamoirCevian grZeli maxvilebiT, rogorc make-<br />

donelebi (conti) Sdr. Grat.117 Macetum immensos...contos, Sil.15.684 f. conti /<br />

Sarmatici, Tac.Hist.1.79.2 Sarmatae...neque conti neque gladii, Ann.6.35.1. flakusi<br />

moixseniebs Sauromatae formasac at tibi quinam / Sauromatae, miseranda, proci? (7.234-<br />

5) da saintereso eTnografiul detalsac rTavs epizodSi, kerZod, sadac<br />

kirked qceuli iuno cdilobs, medea daiyolios, iasonze ifiqros, eubne-<br />

ba, rom sabralos mxolod savromatebi, iberielebi da veluri gelonebi<br />

sTxoven xels, romelTac wesad ar aqvT dasjerdnen mxolod erT cols:<br />

cui vadis Hibero,/ ei mihi, vel saevo coniunx non una Gelono? (7.235-6).<br />

pliniusis Tanaxmad (n. h. 4.80), Graecis Sauromatae Sauromavtai cxovrob-<br />

dnen amJamindel ukrainaSi (tanaisis maxloblad), aseve wyaroebSi aRweri-<br />

lia, rom isini movidnen danubiosidan teste Ovidio (Tr., Pont. passim) an Sil.3.617<br />

Sarmaticis victor compescet sedibus Histrum da kavkasiidan (Luc.3.270 Heniochi saevisque<br />

adfinis Sarmata Moschis, sadac mosxebi arian samxr. kolxididan); Sdr.<br />

Herod.3.94, 7.78. 192<br />

hileebi 193 _ flakusTan Hylaea ...cum gente moiCqaris sienesi (6.74).<br />

flakusi gadmogvcems, Tu rogori xSiri da udaburi tyea am adgilas:<br />

densior haud usquam nec celsior extulit ullas / silva trabes fessaeque prius rediere sagittae /<br />

/ quin et ab Hyrcanis Titanius expulit antris<br />

(6.76-79).<br />

hilea aris tyiani kunZuli borisTenesis regionSi, akesinusis<br />

maxloblad (Sdr. Her. 4.9, 18f. 54, 79); hileas Sesaxeb cnobas aseve vxvdebiT<br />

pliniusTan: inde silvestris regio Hylaeum mare quo adluitur cognominavit (4.83). iyo Tu<br />

ara es regioni realobaSi tyiani, ucnobia, SesaZloa, berZnebs aseTi war-<br />

192 H. J.W. Wijsman, 2000, 79.<br />

193 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 47-48.<br />

127


modgena SeeqmnaT sityvis etimologiis gamo, ramdenadac u{lh `tyes~<br />

niSnavs. 194<br />

4.2. sxvadasxva warmomavlobis Crd. da das. SavizRvispireTis tomebi<br />

avxatebi 195 – avxatebi moixseniebian flakusis `argonavtikaSi~ aiet-<br />

is winaaRmdeg daZrul skviTebis katalogSi, masTan am Ziridan nawarmoebi<br />

sakuTari saxelic – avxusi – dasturdeba (Auchus, 6.60, 619) kimerieli<br />

personaJisaTvis. flakusi avxatebTan dakavSirebiT aRniSnavs maT gawa-<br />

fulobas lasos tyorcnaSi: Auchates patulo vaga vincula gyro / spargere et extremas<br />

laqueis adducere turmas (6.132-3) `daxelovnebulni arian avxatebi mfrinavi<br />

bagiris Sors wriulad tyorcnaSi, romlis yulfi yvelaze ukidures<br />

razmsac ki swvdeba~.<br />

herodotosi am cnobas ukavSirebs sagartiebs, sparsul toms, pavsa-<br />

niasi ki savromatebs kai; seirai`~ peribalovnte~ tw`n polemivwn oJpovsoi~ ejpituvcoein<br />

(Paus. 1.21.5). herodotosis Tanaxmad, avxatebi erT-erTi skoloturi tomia:<br />

touvtou~ tw`n Skuqevwn oiJ Aujcavtai gevno~ kalevontai (Her. IV 6). Tqmulebis mixedviT,<br />

isini targitaosis ufrosi vaJiSvilisgan, lipoqseosisagan iReben dasa-<br />

bams. miuxedavad amisa, marTvis sadaveebi xelT epyraT paralatebs (Parala-<br />

tai), romlebic umcrosi vaJis STamomavlebi iyvnen. Tu es ukanasknelni<br />

ukavSirdebian basileebs (Basileioi) da aroterebi (Aroteres) trapiebs (Trapies)<br />

da katiarebs (Katiaroi), am SemTxvevaSi borisTenesTan mcxovrebi tomebi,<br />

gerebi (Gerroi) da georgebi (Georgoi) SeiZleba davukavSiroT avxatebs (Plin.<br />

IV 88). pliniusi akavSirebs avxatebs TqmulebasTan, sadac gadmocemulia<br />

napeebis gamanadgurebeli brZola. saxeli, SesaZloa, niSnavdes<br />

`gaZlierebuls~; etimologia SeiZleba davukavSiroT zd. vakhšatha `zrdas~.<br />

arimaspebi 196 – arimaspebi miTiuri xalxia skviTur CrdiloeTSi.<br />

maT Sesaxeb cnobebi gvxvdeba aristeas prokonesosis epikur nawarmoebSi<br />

`arimaspea~. arimaspebis saxeli skviTuri warmomavlobisaa da niSnavs<br />

`calTvalas~ (Her. IV 27); es tomi sxvadasxva wyaroSi gvxvdeba:<br />

Aeschyl.Prom.802ff; Kallim. H.Del.291ff; Paus.I 24, 6; Orph. Arg. 1063 da sxv. pliniusi<br />

194 SC ВДИ, XXVIII, 346.<br />

195 Tomaschek, Auchatai, RE, II, 2, 2268; SC ВДИ, XXVIII, 345, 348; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 69.<br />

196 Val. Flacc. 6. 131; Wernicke, Arimaspoi, RE, II, 1, 826-7; SC ВДИ, XXVIII, 347; A. Heeren, De chronographia<br />

a Valerio Flacco adhibita, diss. Göttingen 1899, 31; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 68.<br />

128


maT ganaTavsebs: Maeotae, a quibus lacus nomen accepit, ultimique a tergo eorum Arimaspi<br />

(Plin.6.50), 4.88. arianosi ki drangebsa da araxosiebs Soris (Arr. Anab. III, 27,<br />

4). arimaspebs asaxelebs flakusi `argonavtikaSi~ aietis winaaRmdeg da-<br />

Zrul skviTebis laSqarSi: mox Riphaei montes. et qui tua iugera nondum / eruis, ignotis<br />

insons Arimaspe metallis, / doctus (6.130-2) `da Sen, arimaspo, udanaSaulo, umecaro<br />

liTonisa, romelic jer ar Sexebixar Sens miwebs~. igi cdilobs amiT<br />

agvixsnas, rom arimaspebma jer kidev ar ician oqros Zala, Tumca<br />

herodotosi gadmogvcems, rom evropis CrdiloeTSi arsebobda oqro,<br />

romelsac icavdnen grifebi, maT ki es oqro mostaces arimaspebma (III 116);<br />

Sdr. aseve Lucan 3.280f.: auroque ligatas / substringens, Arimaspe, comas. heereni<br />

miiCnevs, rom flakusi arimaspebs miusadagebs satarxebis wes-Cveulebebs<br />

(Mela 2.10 auri ignari); zogadad, amas amboben skviTebis Sesaxeb (Just. 2.2.7):<br />

aurum et argentum perinde aspernantur `oqrosa da vercxls Tanabrad ugulebel-<br />

yofen~. ВДИ-is komentatori arimaspebis toms ukavSirebs erT-erTi skviTi<br />

personaJis, ariasmenusis saxeldebas, romelic aseve flakusis `argonav-<br />

tikaSi~ gvxvdeba.<br />

batarnebi 197 – flakusis Tanaxmad, skviTi sardali persesis mokav-<br />

Sire tevtagonusi meTaurobs batarnebis toms, romlebic SeiaraRebulni<br />

arian daumuSavebeli saqonlis tyavis farebiT.<br />

batarnebis tomis uZvelesi saxelwodeba unda iyos Bastarnae (Strabo 7.<br />

3. 17). cnobilia aseve var. lect.: Basternas (Tac. ann. II 65, Dion. perieg. 302, Dio, Sidon.<br />

Apoll.), Batarnas formas gvTavazobs flakusi (6. 96), savaraudod, igi cvlis<br />

uZveles formas metruli Tvalsazrisis gamo, Blastarni (Tab. Peut.), Basternae<br />

(Trog. Pomp. prol. 28. 32; Ov. Tr. II 198; Plin. n. h. IV 100). pirveli didi germanuli<br />

tomi, romelic Tavisi samSoblodan daiZra da Zv. w. II s-sTvis donis Se-<br />

sarTavamde (donis Crd. napirze) gadaadgilda. maT rogorc pontosis ax-<br />

los mosaxle toms (ejphvlude") moixseniebs Ps.-Skymn. 797. apianosi CamoTvlis<br />

maT miTridatesis mokavSire xalxTa Soris (Mithr. 15. 69. 71). Zv. w. I s-sTvis<br />

maTi adgilsamyofeli gadaWimuli iyo karpatebis aRm. mxaridan donis Se-<br />

sarTavebamde da moixseniebian dakebis mezoblebad (Strab. III 128. VII 289.<br />

294ff. 305f.; Plin. n. h. IV 100). ptolemaiosi (III 5, 7) maT evropuli sarmatiis<br />

197 Ihm, Bastarnae, RE, III. 1, 110-113; SC ВДИ, XXVIII, 347; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 55-56.<br />

129


macxovreblebad miiCnevs. markomanebis omSi bastarnebi romis winaaRmdeg<br />

gaerTianebul tomTa Soris arian moxseniebulni (Hist. Aug. M. Anton. 22).<br />

mogvianebiT maT axsenebs Claudian. de IV cons. Honorii 450; de cons. Stil. I 96 da Sidon<br />

Apoll. carm. V 474. VII 323. klavdianusi maTSi goTebs moiazrebs. polibiosis<br />

aRwerilobis mixedviT (Sdr. Liv. da Plut.), isini gamoirCeodnen axovani aR-<br />

nagobiT, meomruli suliskveTebiT (Athen. V 213). isini didsulovnebas<br />

iCendnen mtris mimarT; ar ainteresebdaT miwaTmoqmedeba da mesaqonleoba.<br />

mudmivad saomar laSqrobebSi iRebdnen monawileobas, sadac yovelTvis<br />

Tan axldaT ojaxic (Plut. Liv. XLIV 26; Val. Flacc. 6. 95f.).<br />

bisaltebi 198 – maTi warmomavlobis Sesaxeb cnobebi Zalian mwirea,<br />

Tumca cxadia, rom isini germanuli tomia. polibiosi, plutarqosi maT<br />

galatebad Tvlian, apianosi – getebad, dion kasiosi ki maT skviTebadac<br />

miiCnevs (Dio LI 23). straboni maT germanul tomebad moiazrebs, Tumca dar-<br />

wmunebuli ar aris (VII 306), romaelebi ki amas darwmunebiT amboben (Plin.<br />

n. h. IV 81; Tac. Germ. 46).<br />

flakusi, savaraudod, icnobda im cnobas, romlis Tanaxmadac, isini<br />

skviTebad miiCnevian da am toms skviTur adaT-wesebs ukavSirebs (6. 96)<br />

bisaltebs aietis winaaRmdeg kolxidaSi gamarTul omSi tevtagonusi me-<br />

Taurobs (Sdr. bastarnebi Strab. VII, 3, 2). isini SeiaraRebulni arian<br />

daumuSavebeli saqonlis tyavis farebiTa (Sdr. makronebis da mosinikebis<br />

dawnuli farebis Sesaxeb cnoba Xen. Anab. IV, 6, 26) da Tanabarzomieri<br />

maxvilebiT. rogorc Cans, flakusisaTvis cnobili iyo, rom bastarnebi<br />

germanikuli tomi iyo, Sesabamisad, maTi sardlis, tevtagonusis saxelic<br />

teuto- elements Seicavs: A. Heeren marTebulad aRniSnavs, rom teuto- Tavsar-<br />

TiT dawyebuli saxelebi germ. an gal. warmomavlobisaa, teuta-Ti ki –<br />

berZnulisa. sainteresoa, ra safuZvelze akavSirebs flakusi Trakiul-<br />

makedonuri warmomavlobis toms, bisaltebs skviTebTan? SesaZloa, igi<br />

eyrdnoba vergiliusis cnobas, sadac bisaltebi gelonebTan (G. 3. 461:<br />

Bisaltae... acerque Gelonus) erTad moixseniebian skviTebad, gelonusi ki, ro-<br />

gorc cnobilia, skviTesis Zmas erqva.<br />

198 Oberhummer, Bisaltai, RE, III. 1, 499-500; SC ВДИ, XXVIII, 345; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 37.<br />

130


kolaletebi 199 // Coeletae // Koiletai // Koilaletai – (Koilh'tai) Trakiuli<br />

tomia md. hebrusze mTebis hemosisa da rodopas maxloblad (Celaletae<br />

maiores Haemo, minores Rhodopae subditi, inter quos Hebrus amnis, Plin. n. h. IV, 41).<br />

tiberiusis dros maT ajanyebaze gvamcnobs tacitusi Coelaletae Odrusaeque et<br />

Dii, validae nationes arma cepere (Tac. Ann. 3. 38. 4).<br />

flakusis Tanaxmad, isini meotisTan saxloben da aietis winaaRmdeg<br />

gamarTul omSi sabrZolvelad etlebze amxedrebulni moiswrafian. isini<br />

cxovroben bewvis karvebSi TavianT col-SvilTan erTad, Svilebi xelnaze<br />

sxedan da Tavs gamoTlili joxebis sroliT irToben (6. 81-83). am wes-Cve-<br />

ulebis SemotaniT flakusi am toms skviTuri tomebis adaTebTan<br />

aaxlovebs.<br />

koralebi 200 – yaCaRTa Trakiuli tomia, romelsac straboni (oiJ peri;<br />

to; Ai/mon... Kovralloi... pavnta me;n tau'ta lh/strikwvtata e[qnh, VII, 5, 13) ganaTavsebs<br />

hemossa da Savi zRvis sanapiros Soris, ovidiusi ki – qvemo dunaize (Pont.<br />

IV. 2. 37. 8. 83). apianosi maT CamoTvlis im tomebs Soris, romlebic miTri-<br />

datess miemxrnen da ganaTavsebs maT rodopesa an hemoss da istross<br />

Soris (Mithrid. 69). ovidiusi ki maT lokalizebas istrosTan axdens.<br />

flakusis Tanaxmad, aietis winaaRmdeg kolxidisken daZrul skviTeb-<br />

Si moixseniebian (6. 89-94). maT aRmarTuli aqvT almebi, romlebzec gamosa-<br />

xulia barbarosuli (ucxouri) borblebi, zurgze gamoexataT rkinis<br />

Rorebi da iupiteris gamosaxulebebi – waWrili svetebi. ar sWirdebaT<br />

sabrZolod mowodeba saomari yiJiniT, aramed isini mRerian TavianTi wes-<br />

Cveulebis mixedviT gardasul ambavTa Sesaxeb, winaparTa saqmeebs asxamen<br />

xotbas meomarTa aRsagznebad. saxelis etimologias ukavSireben spars.<br />

kara-s mniSvnelobiT `meomari~. 201<br />

mesielebi 202 (Moesus) – maT balonitebsa da sarmatebs Soris moixse-<br />

niebs flakusi (mx. r.-Si Moesus formiT) aietis winaaRmdeg daZrul skviTe-<br />

bis laSqarSi (6. 162). isini sxva meomarTagan imiT gamoirCevian, rom gansa-<br />

kuTrebiT exerxebaT cxeniT jiriTi. elvis siswrafiT icvlian daRlil<br />

cxenebs.<br />

199 Oberhummer, Koilaletai, RE, XI. 1, 1049; SC ВДИ, XXVIII, 346; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 49-50.<br />

200 Fluss, Koralloi, RE, XI. 2, 1377; SC ВДИ, XXVIII, 347; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 53.<br />

201 Sdr. W. Tomaschek, Die alten Thraker. Ein ethnologische Untersuchung, Gorgias Press, 2009 2 , I 97.<br />

202 Fluss, Moesi, RE, XV. 2, 2347-2350; SC ВДИ, XXVIII, 349.<br />

131


mesielebi misiaSi qvemo dunaize mcxovrebi xalxia (an Trakieli an<br />

geti). Tavdapirvelad es saxeli samx. aRm. evropuli naxevarkunZulis<br />

Crd.-Si mcxovreb Trakiel xalxs aRniSnavda, mogvianebiT ki romaul pro-<br />

vincia misiaSi sxvadasxva mosaxleobis gamaerTianebeli saxelwodeba iyo.<br />

misiis teritoriebis gavrcobasTan erTad tiberiusidan moyolebuli es<br />

saxeli Trakiul-iliriuli tomebis aRsaniSnavadac gamoiyeneboda, rom-<br />

lebic mesielebis aRm. da das.-TiT cxovrobdnen.<br />

nevrebi 203 – flakusi skviTebis katalogSi iazigebTan erTad mo-<br />

ixseniebs nevrebs (raptor amorum / Neurus, 6. 122) (mx. r.-is saxelobiTi br.-is<br />

formiT Neurus).<br />

herodotosis Tanaxmad, skviTebis Crd-TiT saxlobdnen (Her. IV 17, 100,<br />

102, 105, 115, 125). ВДИ-is komentatori am saxels ukavSirebs herodotosTan<br />

dadasturebul nevrebis dasaxelebas (Her. IV, 17, 4. 100, 102, 105, 125),<br />

romlebic Soreul Crd.-Si cxovroben borisTenesis da hipanisis max-<br />

loblad. misive cnobiT, nevrebs skviTuri adaT-wesebi hqondaT (IV 105):<br />

pliniusi da mela aRweren maT jadosnur Zalas (Plin. n. h. 4. 88; Mela 2. 14) si<br />

velint in lupos iterumque in eos qui fuere mutantur; dasturdeba agreTve Nervi forma<br />

(Amm. 31.2.14).<br />

4.3. Crd. kavkasieli tomebi<br />

alanebi 204 – didi nomaduri xalxi kavkasiisa da kaspiis zRvis<br />

CrdiloeTiT. maT Sesaxeb cnobas gvawvdis lukianosi koina; ga;r tau`ta<br />

ÆAlanoi`~ kai; Skuvqai~, plh;n o{ti ouj pavnu komw`sin oiJ ÆAlanoi; w{sper oiJ Skuvqai<br />

(Lucian.Tox.51); alanebs moixseniebs lukanusic Armeniosque arcus Geticis intendite<br />

neruis, / si uos, o Parthi, peterem cum Caspia claustra / et sequerer duros aeterni Martis Alanos<br />

(Bell. civ. 8.223); klavdianusis mixedviT, alanebi cxovroben meotisis<br />

maxloblad caesamque bibens Maeotin Alanus (Claud.3.312) Sdr. aseve Amm. Marc.<br />

22.8.31; heerenis Tanaxmad, isini Tavdapirvelad cxovrobdnen pontusis aRm.<br />

sanapiroze, kolxidasTan axlos, mogvianebiT ki Seicvales sacxovrebeli<br />

adgili.<br />

203 A. Herrmann, Neuroi, RE, XVII. 1, 158-161; SC ВДИ, XXVIII, 348.<br />

204 Heeren, A., De chronographia a Valerio Flacco adhibita, diss. Göttingen 1899, 26ff; H. J.W. Wijsman, Leiden<br />

2000, 35.<br />

132


flakusTan alanebs da velur henioxebs sardlobs anavsisi (6.42).<br />

alanebi moixseniebian epiTetiT ardens `ficxi~. alanebi aseve gvxvdebian<br />

brZolis velze, sadac ufrTxian iasons, rodesac am ukanasknelma bolo<br />

mouRo skviT mebrZols, kolaqsess (6.656).<br />

eqsomatebi – flakusTan es tomi TavianT almebs mohyvebian tori-<br />

nebTan da qeraTmian satarxebTan erTad sua signa secuti / Exomatae Torynique et<br />

flavi crine Satarchae (6.143-4) `CrdiloeTSi aravis hyavs maTze ufro<br />

gamorCeuli cxenebi~. eqsomatebs nadiroba asazrdoebs: `gadaiqroleben hi-<br />

panisis myife yinuliT dafarul wyalze, iltvian vefxvis an mrisxane Zu<br />

lomis naSierebiT da naRvliani deda SeSdeba saeWvo napiris beqobze~<br />

(6.146-149).<br />

ВДИ-is komentatoris Tanaxmad, es eTnonimi SesaZloa davukavSiroT<br />

ptolemaiosis iaqsamatebs (Geogr.V.8.16), iaZamatebs (Pseud.-Scymn, 879) an<br />

iqsamatebs Ixamatae (Mela 1, 114), 205 iqsomatebs Ixomatae et Maeotiae et Iazyges<br />

(Amm.22.8.31).<br />

torinebi 206 (Toryni_ savaraudod, kavkasiasTan dakavSirebuli<br />

erT-erTi tomia. flakusTan moixseniebian eqsomatebisa da qeraTmiani<br />

satarxebis gverdiT sua signa secuti / Exomatae Torynique et flavi crine Satarchae (6.143-<br />

4). torinebi Tafls sdeben pativs (6.145). ВДИ-is komentatoris azriT, es<br />

eTnonimi SeiZleba davukavSiroT q. torinebis dasaxelebas TesprotiaSi.<br />

Tumca, ufro sarwmunoa, rom aq igulisxmebian toretebi (Ps. Scymn.74). swo-<br />

red amitom gvTavazobs heereni Toretae formas da miuTiTebs strabonze<br />

11.2.11 (Toreavtai = Torevtai, Plin. n. h. 6.17 Toretae, Steph. Byz. Torevtai). mogvianebiT<br />

saxeli Toringus fiqsirdeba sidoniusTan Chunus, Neurus, Bastarna, Toringus<br />

tomebis aRmniSvnel saxelTa gverdiT (Sidon. Apoll. carm. VII 323). heerens<br />

mohyavs ekvivalenturi formebi sxva tomebTan dakavSirebiTac: Sarmat-<br />

/Sauromat-, Exomat-/Ixabat-/Iaxamat-/Ixibat-. 207<br />

sindebi – xalxi aziur sarmatiaSi, azovis zRvis samxr.-aRm. sanapi-<br />

ros da Savi zRvis Crd.-aRm. sanapiros Soris, kimeriuli bosforosis aRm.<br />

mxares, Tanam. taimanis naxevarkunZulze. yvelaze adre isini ixseniebian<br />

205 SC ВДИ, XXVIII, 348.<br />

206 SC ВДИ, XXVIII, 348; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 72.<br />

207 A. Heeren, 1899, 55.<br />

133


skilaqsis periplusSi. avtori tomebis CamoTvlas iwyebs Crd.-dan _ tana-<br />

isidan (donidan) samxreTis mimarTulebiT. Tavdapirvelad igi asaxelebs<br />

tanaisTan savromatebs, Semdeg meotebs (meotisis tbasTan), mere ki<br />

moixseniebs sindebs (Scyl. 72). herodotosis gadmocemiT, sindebi skviTebis<br />

mezoblad cxovroben da zamTarSi, rodesac kimeriuli bosforosi<br />

iyineba, skviTebi yinulze gadadian etlebiT gaRma da laSqroben iq myofi<br />

sindebis winaaRmdeg (Herod. IV, 28). amave teritoriaze asaxelebs sindebs<br />

helanikosic _ sindebi, meotebi (zemoT), skviTebi (Helan. fr. 93). gan-<br />

sxvavebulia sindebis lokalizacia apolonios rodoselis poemaSi. igi<br />

maT istrosze aTavsebs. rodesac argonavtebis da afsirtosis gemebi<br />

micuravdnen istrosze, maT gemebs gaocebiT uyurebdnen skviTebi, siginebi,<br />

sindebi lavrionis velze rom cxovrobdnen (Ap. Rhod. IV 309-322). me-<br />

cnierebaSi miCneulia, rom aq dasaxelebuli sindebi herodotosis (iseve,<br />

rogorc sxva avtorebis sindebi) unda iyvnen da SecdomiT rodosels<br />

isini istrosis napirebze, TrakiaSi gadahyavs.<br />

sindebs axsenebs flakusic: degeneresque ruunt Sindi glomerantque paterno /<br />

crimine nunc etiam metuentes verbera turmas (6.86-87) `gadagvarebuli sindebic moi-<br />

swrafvian da Sekreben razmebs, maT axlac ki winaparTa danaSaulis gamo<br />

dartymebis eSiniaT~. ВДИ-is komentatoris Tanaxmad, flakusi sindebs<br />

degeneres uwodebs, radganac maT aigivebs brmebis (tufloiv) im STamomavleb-<br />

Tan, romlebic herodotosis mixedviT warmoiSvnen skviTi qalebisa da mo-<br />

nebisgan (isini ibrZodnen midiidan dabrunebuli molaSqre skviTebis wi-<br />

naaRmdeg, romlebmac daimorCiles maTraxebiT). 208 Sdr. aseve Plin. n. h. 4.80,<br />

sadac igi degeneres gamoiyenebs skviTebTan mimarTebaSi Scythae degeneres et a<br />

servis orti. 209<br />

henioxebi 210 – (ïHnivocoi Ps.-Skyl. 71). Zv. w. V s-Si didi tomi pontosis<br />

tyian sanapiroze, rogorc Zigebi da aqavelebi CrdiloeTSi da sanigebi<br />

samxreTSi. henioxebis mxareSi daarsda pitiusi. henioxebi misdevdnen mec-<br />

xoveleobas, eweodnen mekobreobas mCate navebiT (Strab.11.2.14); isini Zv. w.<br />

IV s-Si bosforosis mefem evmelosma daimorCila da aRkveTa mekobreoba<br />

208 SC ВДИ, XXVIII, 346.<br />

209 H. J.W. Wijsman, 2000, 51.<br />

210 A. Plontke-Lüning, Heniochoi, DNP 5, 346-7; E. Kiessling, s. v. ïHnivocoi, RE 8. 1, 259-280.<br />

134


(Diod.20.25.2). Zv. w. I da ax. w. I ss-Si xdeba migraciebi Crd.-aRm. mcire azi-<br />

aSi, sadac henioxebi pontouri alpebidan TviT md. kirusis saTaveebamde<br />

saxldebian oritur in Heniochis montibus quos alii Coraxicos vocavere (6.26); pliniusi<br />

maT ganaTavsebis kolxebis mezoblad ab his ad Pontum usque Heniochorum plurima<br />

genera (Plin. n. h. 6.30).<br />

flakusi henioxebs moixseniebs epiTetiT trux `veluri~. maT da ficx<br />

alanebs sardlobs anavsisi aietis winaaRmdeg gamarTul omSi (6.42ff.). he-<br />

nioxebis moxsenieba am epiTetiT SemTxveviTi ar unda iyos. es zedsarTavi<br />

poemaSi sxva adgilas kolxur garemosTan dakavSirebiT gvxvdeba (1.743,<br />

4.618); 211 (Sdr. aseve 2.73 da 8.456, sadac trux lomis da daTvis epiTetia). am<br />

epiTetiT ZiriTadad moixseniebian mekobreebi Sdr. Heniochae nautis plus<br />

nocuere rates (Ov.Pont.4.10.26), ïHniovcwn... lh/strikw`~ (Strabo 17.3.24). vfiqrobT, arc<br />

is unda iyos SemTxveviTi, rom flakusi antikurobaSi gavrcelebul sa-<br />

xels henioxes 212 arqmevs medeas kolx ZiZas (5.357). amiT igi yuradRebas<br />

amaxvilebs am tomebs Soris [kolxebsa da henioxebs] mWidro urTierTkav-<br />

Sirze.<br />

4.4. kaspiispireTis tomebi<br />

kaspiadebi 213 – tomi, romelic saxlobs kaspiis zRvis samxr.-das. sa-<br />

napiroze (Strab.XI, 4,5). 214 gvxvdebian saxelwodebiT Caspiani (Mela 1.12) an<br />

Caspi (Plin.Nat.6.39). heereni 215 imowmebs serviuss Amazonidum autem derivatio est<br />

pro principalitate, sicut Scipiadas duros bello pro Scipionibus (Serv. ad Verg.Aen.1.490).<br />

flakusi saintereso cnobas gvawvdis kaspiadebis Sesaxeb: maT<br />

brZolaSi Tan axlavT mebrZoli ZaRlebi: `Semdeg mosdeven drangeis sa-<br />

brZolo wyebani da TavianTi savaneebidan gamosuli kaspiadebi, romelTa<br />

ZaRlebis xrova rqis sayviris mkafio xmaze swrafad xtis da patronTa<br />

brZolaSi monawileobs. amitom sikvdilis Semdeg maT sakadrisi pativic<br />

ergebaT da ikrZalebian yorRanebSi winaprebis da vaJkacTa samarxebs So-<br />

ris. ZaRlebis xrova ukve mkerd SejavSnulebi da sazarlad ajagrulebi<br />

211 H. J.W. Wijsman, 2000, 35-36.<br />

212 Weicker, Henioche, RE 8. 1, 258.<br />

213 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 59.<br />

214 SC ВДИ, XXVIII, 347.<br />

215 A. Heeren, De chronographia a Valerio Flacco adhibita, diss., Göttingen 1899, 33.<br />

135


Sav mwyobrad mohqrian sazareli yefiT, rogoric gaismis disis SiSis-<br />

momgvrel SesasvlelTan an hekates amala gamoscems maRla haerSi~ (6.107-<br />

113). heerens am adgilTan dakavSirebiT mohyavs citata strabonidan (11.4.5),<br />

sadac msgavsi cnoba gadmocemulia albanebis ZaRlebis Sesaxeb, hirkani-<br />

elebis gamorCeul ZaRlebze, isini aseve kaspielebTan dakavSirebiTac<br />

moixseniebian, ramdenadac hirkania iwodeba kaspiad (Steph. Byz. levgetai kai;<br />

ïUrkaniva hJ Kaspiva). flakusi brZolis unaris garda, rogorc amas gadmo-<br />

gvcems elianusi (ïUrkanoi`~ kai; Mavgnhsin oiJ kuvne~ sunestratwuvonto, Ael. Hist.<br />

Anim. 7.38), poemaSi rTavs cnobasac imis Sesaxeb, rom maT patronebTan<br />

erTad marxaven; Sdr. ciceroni regia cum lucem posuerunt membra, probatum est /<br />

Hyrcanis adhobere canes (Cic. Tusc. 1.108 da Sic. 13.473 f.). heerenis Tanaxmad, fla-<br />

kusi inspirirebuli unda iyos vergiliusisgan, ramdenadac masTan cxenebi<br />

arian pativSi samoTxeSi (Verg. Aen. 6.657ff.), magram ufro sarwmunoa, ro-<br />

gorc vismani Tvlis, rom aq misi inspiraciis wyaroa pliniusi accenso regis Lysimachi rogo iniecit se flammae, similiterque Hieronis regis.<br />

hirkanielebi 216 – xalxi samxr. kaspiispireTSi, sadac Caedineba mdi-<br />

nare kirusi. naxsenebia senekasTan (quaenam ista regio est?...) an feris Hister /<br />

praebens Alanis, an subaeterna nive / hyrcana tellus an vagi passim Scythae (Sen.Thy.629-632,<br />

Sdr. aseve Verg.Aen.4.367, 7.605) da katulusTanac, sxvadasxva orientalur<br />

da miTiur qveynebs Soris: arabeTi, parTia, egvipte (Catul.11.5). senekas `me-<br />

deaSi~ (712) kavkasiasTan, arabeTTan da mediasTan kavSirSi. mogvianebiT<br />

gvxvdeba lukanusTan vastisque Hyrcania silvis (Luc.3.268; 114); lukreciusTan das-<br />

turdeba `hirkaniuli jiSis~ meomari ZaRli (Lucr.3.750).<br />

flakusTan aietis winaaRmdeg daZrul laSqarSi 2 hirkanieli sar-<br />

dalia moxseniebuli: kirisi (6.80) da vanusi (6.115); brZolis amsaxvel sce-<br />

nebSi moixseniebian hirkanieli Zmebi: medoresi (6.211) da gelasi (6.208),<br />

romelTa mamac saxelganTqmulia jiSiani cxenebiT.<br />

4.5. aRmosavluri warmomavlobis tomebi<br />

216 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 49.<br />

136


gangaridebi 217 (Gangaridai // Gandaridai) – induri tomi, romlebic md.<br />

gangesis napirebze cxovrobdnen (Gangaridum Calingarum, Plin. Nat. 6. 65), Sdr.<br />

vergiliusi solidoque elephanto / Gangaridum (Verg. G. 3. 26f.). maT aleqsandre<br />

didis laSqrobis Semdgom damoukidebeli <strong>saxelmwifo</strong> Camoayalibes (Curt.<br />

IX. 2. 1. Diod. II. 37). herodotosis mixedviT, „satagidebi, gandariebi,<br />

dadikebi da aparitebi meSvide satrapiaSi arian gaerTianebulni (Her. III<br />

91). megasTenesis Tanaxmad (Plin. n. h. VI 66), gangaridebis mefe flobs 60000<br />

jars, 1000 mxedars, 700 saomar spilos, rac sakmaod did samxedro Zalas<br />

warmoadgens. avgustusis dros maTi saxeli cnobilia romauli sazogado-<br />

ebisaTvis. igi gvxvdeba vergiliusTan (Verg. Georg. III 26f.) da, SesaZloa,<br />

swored misi gavleniT rTavs flakusi am toms Tavis „argonavtikaSi“ (6.<br />

67).<br />

aietis winaaRmdeg gamarTul omSi maT sardlobs datisi. Sraderi 218<br />

am saxelis niSandobliv koniunqturas gvTavazobs Dandaridum formiT, rac<br />

aliteracias qmnis datis da darapsis saxelebis gverdiT, Tumca<br />

flakusis gamomcemlebi forma `gangaridebs~ aniWeben upiratesobas.<br />

dandariebi // dandaridebi moixseniebian rogorc tacitusTan (regem Danda-<br />

ridarum exturpat, Ann. 12. 15. 1), aseve strabonTanac (11.2.11), plutarqosTan (Luc.<br />

16), maTi mixedviT, isini cxovrobdnen md. hipanisTan axlos, yirimis<br />

bosforosis maxloblad.<br />

drangebi 219 (Drangae) – aRm.-iranuli tomi drangianes regionSi, eti-<br />

mandrosis qvemo dinebasTan, areiasa da hedrosias, karmaniasa da araxo-<br />

sias Soris (Strab. XV, 2, 8; Plin. n. h. 6. 61, 94). maT qveyanas drangiane ewodeba<br />

(Diod. XVII 78. 81. 165. XVIII 3. 39) da drangene. ufro Zv. forma anlautSi z-<br />

TanxmovniT aris warmodgenili, rac herodotosTan Saravggai formiT<br />

gvxvdeba. berZ. istorikosis Tanaxmad (III 93) isini centraluri udabnos<br />

(sagartebi, Tamanebi) da karmaniis tomebTan (uitiebi, mikeebi da kunZulis<br />

mcxovreblebi) erTad meToTxmete satrapiaSi Sedian da 600 babilon.<br />

talants ixdian yovelwliurad. misive mixedviT (III 117), isini parTebis da<br />

hirkanielebis samx. mxareze cxovroben.<br />

217 Kiessling, Gandaridai, RE, VII. 1, 694-695; SC ВДИ, XXVIII, 346; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 44-45.<br />

218 J. Schrader, Observationum liber, Franeker, 1761, 10.<br />

219 Tomaschek, Drangai, RE, V. 2, 1665-1667; SC ВДИ, XXVIII, 347.<br />

137


drangeebs kaspiadebTan erTad moixseniebs flakusi aietis wina-<br />

aRmdeg saomrad daZrul skviTebis laSqarSi (6. 106), isini uSualod<br />

ibrZvian kolxidaSi (6. 507).<br />

keseebi 220 (Cessaeae) –strabonis mixedviT (11. 13. 6, 16. 1. 17, Plin. n. h. 6.<br />

134, Diod. 17. 111), koseebi midiuri tomia. herodotosis Tanaxmad, merve sat-<br />

rapiaSi Sediodnen: suselebi da kisielebi (Her. III 91). SesaZloa Cissaeae<br />

formac, aq eyrdnobian melas da pliniusis cnobas, romelTa Tanaxmad, am<br />

toms ukavSireben kisebis Cissi (n. h. 6. 21) mTebs (Tomaschek, Cissii montes, RE,<br />

III. 2, 2590: kavkasosis Crd. ganStoeba), romelsac aigiveben kavkasosis<br />

mTebis Crd. ganStoebasTan an tomis saxelwodebasTan Cissianti (Mela 1. 13;<br />

Plin. n. h. 6. 35), romlebic kavkasosis mTebis Crd.-Si cxovrobdnen skviTebis<br />

mezoblad. 221<br />

mikeebi 222 (Mycaei) – savaraudod baqtriuli tomia. herodotosis Ta-<br />

naxmad, mecamete satrapiaSi Sediodnen: sarangiebi, Tamanelebi, utiebi, mi-<br />

keebi ... kaspiebi (Her. III 93). mikeebs keseebTan erTad moixseniebs flakusi<br />

(6. 129). isini Tmis surnelebas afrqveven (Sdr. aroni, romlis meomrebic<br />

aseve am niSniT gamoirCevian: 5. 590, 6. 524). am tomis saxels akavSireben<br />

baqtriul tomTan mikebTan. 223 ВДИ-is komentatori ki miiCnevs, rom<br />

SesaZloa am saxelis dakavSireba geogr. punqt meqlesosTan, romelic,<br />

ptolemaiosis (Geogr. V 9, 5) Tanaxmad, kolxidis Crd-Si mdebareobda<br />

(Geogr. V, 9, 6).<br />

oTxive SemTxvevaSi es tomebi pirvelad herodotosTan dasturdeba<br />

da aRsaniSnavia, rom maTi saxeldeba am ukanasknelTan sxvanairad JRers.<br />

isini romelime satrapiaSi Sedian da xSir SemTxvevaSi imiT xasiaTdebian,<br />

rom xarks ar uxdian sparseTs. amasTan dakavSirebiT unda moviyvanoT<br />

TviT herodotosis cnoba, romlis Tanaxmadac, rac ufro Rrmad Sevdi-<br />

varT samxreTidan kavkasiis qedis mimarTulebiT, miT ufro naklebad<br />

emorCileba mosaxleoba vinmes, Tavad sparseTis imperiasac ki. kolxebi<br />

maTi mezoblebiviT kavkasiis mTebamde, romlebamdec vrceldeba sparsel-<br />

220 Weissbach, Kossaioi, RE, XI. 2, 1499-1503; SC ВДИ, XXVIII, 348; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 68.<br />

221 Sdr. Tomaschek, Cissianti, RE, III. 2, 2590: xalxi meotisTan amaZonebis maxloblad.<br />

222 SC ВДИ, XXVIII, 348.<br />

223 A. Herrmann, Mykoi, RE, XVI. 1, 1029.<br />

138


Ta mmarTveloba, ar ixdian xarks da nebayoflobiTi saCuqrebiT ifargle-<br />

bian. kavkasiis CrdiloeTiT mcxovreb xalxebs ki araferi undaT icodnen<br />

sparselebisa (Herod. III, 97). rogorc Cans, flakusi Segnebulad arCevs am<br />

tomebs, garkveulwilad ucvlis maT saxels, raTa, albaT, garkveuli<br />

Seusabamoba ar Seqmniliyo herodotosis `istoriaSi~ dadasturebul<br />

faqtebsa da mis mier gadmocemul informacias Soris.<br />

4.6. flakusis mier gamogonili tomebi<br />

balonitebi 224 (Balloniti) – maT flakusi skviTebis katalogSi asaxe-<br />

lebs mesielebisa da sarmatebis gverdiT, isini orive mxridan aTanabre-<br />

ben mokavSireTa razmebs (ibant et geminis aequantes cornibus alas / Balloniti, 6. 161).<br />

balonitebi, rogorc Cans, sarmati xalxia; mogvianebiT saxeli<br />

Bellonotus fiqsirdeba sidoniusTan Chunus, Neurus, Bastarna, Toringus tomebis<br />

aRmniSvnel saxelTa gverdiT (Sidon. Apoll. carm. VII 323). etimologias<br />

ukavSireben osur formativs balân, balwán `mtredi; Ria feris~, romelsac<br />

erTvis mravlobiTobis mawarmoebeli sufiqsi thä.<br />

kentorebi 225 (Centores) – flakusis Tanaxmad `saeWvo~ (dubius) kento-<br />

rebi da `SiSismomgvreli~ (dirus) xoaTrebi moiswrafian kolxidaSi (6. 151-<br />

154). maT surT oqros sawmisis xelSi Cagdeba. TavianTi jadoqrobiT SiSs<br />

hgvrian yovelives, Tayvans scemen RmerTebs da ZaluZT gazafxulze<br />

ayvavebis procesi SeaCeron, zamTarSi ki meotiss adnoben moqanave etle-<br />

bisaTvis, maTTan erTad moiswrafvis kolxidisken medeas jadoqrobis<br />

saxeliT dainteresebuli skviTi jadoqari koastesi. ВДИ-is komentatori<br />

kentorebs ukavSirebs md. kentritess 226 (Xen. Anab. IV, 3, 1), romelic evf-<br />

ratSi Caedineba; aseve arsebobs mosazreba saxelis kentavrebTan dakavSi-<br />

rebis Sesaxeb, romlis Semadgeneli vokali -a- Secvlilia mokle -o-<br />

xmovniT.<br />

xoaTrebis 227 (Choatrae) – saxeli ukavSirdeba tavrosis mTianeTis<br />

erT-erT saxelwodebas xoaTrass (Choatrae: Plin. V 98; Sol. 38, 12): pliniusi<br />

224 Tomaschek, Ballonoti, RE, II. 2, 2832; SC ВДИ, XXVIII, 349.<br />

225 SC ВДИ, XXVIII, 349; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 75.<br />

226 Weissbach, Kentrites, RE, XI. 1, 181.<br />

227 Tomaschek, Choatrae, RE, III. 2, 2355; Weissbach, Choatras, RE, III. 2, 2355; SC ВДИ, XXVIII, 349; H. J.W.<br />

Wijsman, Leiden 2000, 75.<br />

139


CamoTvlis maT Savi zRvis Crd.-das. tomebs Soris (n. h. VI 19). saxels<br />

awarmoeben aseve avest. formatividan khwāthra, rac `brwyinvalebas~ niSnavs<br />

da rac, SesaZloa, TovliT dafarul mTebis brwyinvalebaze miuTiTebdes.<br />

Sdr. aseve paraxoaTrasi, mTaTa sistema armeniis samxr.-das.-TiT (Strabo, XI,<br />

8, 1: amJ. ialbuzi).<br />

Cven zemoT warmovadgineT informacia kavkasiasTan dakavSirebuli<br />

30-mde sxvadasxva warmomavlobis tomis Sesaxeb, romelic aietisa da per-<br />

sesis konfliqtSia CarTuli. Cndeba kiTxva, ra ganapirobebs maT mimarT<br />

flakusis interess da ratom akavSirebs maT argonavtebis TqmulebasTan,<br />

ufro metic, raSi sWirdeba flakuss damatebiT kidev miTologiur tra-<br />

diciaSi da istoriul wyaroebSi ararsebuli tomebis gamogoneba. pasuxi<br />

erTi SeiZleba iyos. igi uaRresad aris inspirirebuli argonavtebis<br />

TqmulebiT da kavkasiasTan dakavSirebuli informaciiT. xoaTrebisa da<br />

kentorebis da maTi sardlis koastesis siuJetSi CarTviT flakusi<br />

exmianeba Tqmulebis or ZiriTad simbolos: oqros sawmiss da medeas. arc<br />

koastesis saxeldebis semantikaa SemTxveviTi (berZn. kw'a" `sawmisi~).<br />

Tanadrouli miniSnebebi, romelsac valeriusi ukavSirebs mtrulad gan-<br />

wyobili tomebis aRweras, Tamami da ganzogadebuli xasiaTisaa, raTa<br />

argonavtebis brZola kolxidaSi flaviusTa dinastiis qmedebebTan<br />

daakavSiros. aseTi miniSnebebisaTvis poemaSi e. w. skviTebis katalogSi<br />

dasaxelebulia skviTi tomebi, ramdenadac romi am regionSi ax. w. I s-Si<br />

da gansakuTrebiT neronis periodSi oms awarmoebda, ise rom, katalogSi<br />

ramdenime istoriuli tomis moxseniebas mkiTxvelSi unda gamoewvia<br />

valeriusis Tanamedrove istoriis asociacia 228 . gansakuTrebiT aris gamo-<br />

yofili sarmatebi da mocemulia maTi zusti aRweriloba (6. 162. 231-238),<br />

rac tacitusis cnobebs (hist. 1. 79) exmaureba. es tomi flaviusTa epoqaSi<br />

ganmeorebiT SeiWra imperiaSi; aseve istoriul mimarTebas gviCveneben<br />

iazigebi, iseve rogorc bisaltebis legioni, romlebic flakusis poemaSi<br />

legio XII fulminata-s emblemas atareben, es legioni ki iudevelTa omSi<br />

228 Sdr. W. C. Summers, 1894, 55; R. Harmand, 1898, 15; R. Harmand, 1899, 38f.; R. Preiswerk, 1934, 433-435;<br />

E. Shreeves, 1979, 167-170.<br />

140


vespasianusis, xolo Semdgom titusis daqvemdebarebis qveS imyofebodnen<br />

(Sdr. Tac. hist. 5, 1; Joseph. bell. 5, 1, 6. 11, 4;) 229 .<br />

229 istoriuli mimarTebebisaTvis ix. Schenk, 1999; E. Shreeves, op. cit. 118-134.<br />

141


III. kavkasiasTan dakavSirebuli personaJebis klasifikacia<br />

kavkasiisa da kavkasiuri tomebis Sesaxeb antikur wyaroebSi dadast-<br />

urebuli vrceli informacia, pirobiTad, SeiZleba or jgufad davyoT: 1.<br />

miTologiuri da 2. istoriuli. pirvel jgufSi unda moeqces is saxeebi<br />

da movlenebi, romlebic berZnuli miTologiuri qronologiis Tanaxmad,<br />

Zv. w. II aTaswleulze anu e. w. gmirTa epoqaze ufro gvian ar moiazrebian,<br />

meore jgufi ki moicavs informacias, romlis istoriuli realobac eWvs<br />

ar iwvevs. miuxedavad imisa, rom e. w. istoriuli informacia bevrad aRe-<br />

mateba Tavisi moculobiT (igulisxmeba personaJTa da movlenaTa simrav-<br />

le) miTologiurs, SeiZleba iTqvas, rom igi Tavisi popularobiT antikur<br />

samyaroSi ver uwevda konkurencias kavkasiasTan dakavSirebul cnobil<br />

miTologiur saxeebsa da movlenebs, rac ganpirobebulia, erTi mxriv,<br />

promeTes da, meore mxriv, argonavtebis Tqmulebis popularobiT, romle-<br />

bic gansakuTrebiT gamoirCevian rogorc damuSavebis intensivobiT, aseve<br />

personaJTa da movlenaTa raodenobiT.<br />

rogorc ukve mravalgzis aRvniSneT, valerius flakusi gamoirCeva<br />

argonavtebis Tqmulebis saintereso interpretaciiT, Cveni yuradReba<br />

gansakuTrebiT miiqca im faqtma, rom masTan kavkasiasTan dakavSirebuli<br />

mravali personaJi figurirebs. isini, SesaZloa, Semdeg kategoriebad dav-<br />

yoT: 1. miTologiur tradiciaSi cnobili personaJebi, sadac Tavis mxriv<br />

SeiZleba gamovyoT sami qvejgufi: a) aqtiurad moqmedi figurebi (medea da<br />

aieti); b) epizodurad moqmedi personaJebi (absirtusi) da g) figurebi,<br />

romlebsac, faqtobrivad, funqcia aqvT dakarguli (kirke, qalkiope,<br />

friqsusis vaJebi: argusi, frontisi, melasi, kitisorusi); 2. miTologiur<br />

tradiciaSi naklebad cnobili personaJebi (persesi, medeas deda, fasisi,<br />

kavkasusi); 3. saerTod ucnobi personaJebi (nimfa aia, medeas ZiZa henioxe,<br />

kimerieli misani kelenevsi, aietisa da persesis mokavSireebi, skviTebisa<br />

da kolxebis omSi monawile meomrebi).<br />

1. miTologiur tradiciaSi cnobili personaJebi<br />

daviwyoT miTologiur tradiciaSi cnobili personaJebiT, Tavda-<br />

pirvelad SevexoT aqtiurad moqmed figurebs' medeasa da aiets. valerius<br />

flakusma isini, SeiZleba iTqvas, axleburad warmogvidgina. rodesac<br />

142


vambobT `axleburad~, ZiriTadad vgulisxmobT imis aRniSvnas, rac maT<br />

apolonios rodoselis mier Seqmnili saxeebisagan ganasxvavebs,<br />

ramdenadac yvela flakusamdeli wyaros mocva am SemTxvevaSi Zalian<br />

Sors wagviyvanda. 230<br />

1.1. aqtiurad moqmedi figurebi<br />

medea <br />

darwmunebiT SeiZleba iTqvas, rom flakusis medea, romelsac, ra<br />

Tqma unda, bevri saerTo aqvs flakusis winamorbedebTan warmodgenil<br />

medeas figurebTan, aSkarad imdenad gamoirCeva Tavisi originalobiTa da<br />

TviTmyofadobiT, rom Tavisuflad SegviZlia vilaparakoT `flakusis<br />

medeaze~. 231 qvemoT SevexebiT ramdenime aspeqts, rac Cveni azriT, yvelaze<br />

arsebiTia flakusis xedvis gaazrebisaTvis: aris medea jadoqari Tu<br />

Seyvarebuli qali, iunosa da venusis intrigis msxverpli Tu neba-<br />

yoflobiT damnaSave, aris igi borotmoqmedi da ulmobeli barbarosi,<br />

romelic yvelaferze wava miznis misaRwevad Tu ubralod qali, romelic<br />

eswrafvis bednierebas.<br />

apolonios rodoseli medeas uSualod argonavtebis kolxidaSi<br />

Casvlis momentisaTvis gvacnobs, flakusi ki safuZvlianad amzadebs<br />

mkiTxvels medeasTan Sesaxvedrad poemis dasawyisidanve. saxelis aRni-<br />

Svnis gareSe pirvelsave wignSi moixseniebs mas rogorc regis...filia (1.61),<br />

aqve axdens misi demonuri Zalebis ilustracias<br />

... silet possessa dracone<br />

vellera, multifidas regis quem filia linguas<br />

vibrantem ex adytis cantu dapibusque vocabat<br />

et dabat externo liventia mella veneno (1.60-63) 232<br />

230 wyaroebis mimoxilvisaTvis Sdr.: P. Dräger, Argo pasimelousa. Der Argonautenmythos in der<br />

griechischen und römischen Literatur, Palingenesia 43, Stuttgart 1993; a. uruSaZe, Zveli kolxeTi<br />

argonavtebis TqmulebaSi, Tbilisi 1964; r. gordeziani, argonavtebi. berZnuli miTebis<br />

samyaro, Tbilisi 1999, 2007 2 .<br />

231 amas mowmobs is mravalricxovani gamokvlevac, romelic flakusiseuli medeas Sesaxeb<br />

Seiqmna: S. Wetzel, Die Gestalt der Medea bei Valerius Flaccus, Diss., Kiel 1957; K. W. D. Hull, Medea in<br />

Valerius Flaccus's Argonautica, in: Proceedings of the Leeds Philos. and Lit. Society, Lit. and Rhet. Section 16, 1,<br />

1975, 1-25; T. Stover, Unexampled Exemplarity: Medea in the Argonautica of Valerius Flaccus, in: Transactions of<br />

the American Philological Association 141, 2011, 171-200.<br />

232 `da rom sawmiss iseTi Zlieri drakoni darajobs, romelsac mravladdayofili enebiT<br />

mosisines, jadosnuri galobiTa da nugbariT ixmobda siRrmidan mefis asuli da<br />

awvdida Tafls, Sezavebuls ucxouri SxamiT, ris gamoc mas molurjo feri dahkravda~.<br />

143


STabeWdilebas kidev ufro aZlierebs misan mopsusis winaswar-<br />

metyveleba, romelsac is argonavtebs gaandobs, aq miniSnebaa im ambebze,<br />

rasac medea korinTosSi moimoqmedebs, bunebrivia, evripides da senekas<br />

mcodne mkiTxveli swvdeba maT arss.<br />

...quaenam aligeris secat anguibus auras<br />

caede madens? quos ense ferit? miser, eripe parvos,<br />

Aesonide! cerno et thalamos ardere iugales! (1. 224-226) 233<br />

mkiTxveli imasac xvdeba, Tu ra safrTxe moelis peliass medeasgan,<br />

im epizodSi, sadac esoni natrobs, peliasi aResrulos jer kidev<br />

gaugonari saSineli sikvdiliT (1. 812-814).<br />

amdenad, pirveli STabeWdileba medeas Sesaxeb aseTia: igi aris de-<br />

monuri Zalebis mflobeli jadoqari, romelic SiSis zars scems yvelas.<br />

meoTxe wignSi iupiteri ukve gacxadebulad moixseniebs mas rogorc<br />

`damnaSave qalwuls~ impia ... / virgo:<br />

i, Furias Veneremque move, dabit impia poenas<br />

virgo nec Aeetae gemitus patiemur inultos (4. 13-14) 234<br />

mexuTe wignSi ki, sadac flakusi SesTxovs muzas, STaagonos kol-<br />

xidaSi datrialebuli ambebi, medeas uwodebs `saSinel da SiSismomgvrel<br />

qalwuls~ (foedera et horrenda), romlis winaSec SiSiT krTis argo foedera et<br />

horrenda trepidam sub virgine puppem (5. 220).<br />

rodis gvimxels flakusi SiSismomgvreli asulis saxels? mxolod<br />

da mxolod mas Semdeg, rac argonavtebi kolxidaSi Cadian. pirvelad<br />

friqsusi moixseniebs medeas Tavisi saxeliT. flakusis saintereso gamo-<br />

nagonia friqsusis winaswarmetyveleba, romlis Tanaxmadac, qalwuli ar<br />

unda darCes mamiseul sasaxleSi, aramed unda gaTxovdes imaze, visac<br />

moisurvebs (5.239-240). pirvelad aqvea pirdapir gacxadebuli medeas<br />

funqcia: igi hekates msaxuri qurumia da misi mfarvelobis qveS imyofeba.<br />

rodesac medea apirebs jadosnuri saSualeba gadasces iasons da tovebs<br />

233 `frTosani drakoniT vin arRvevs sivrceebs mkvlelobiT gaJRenTili? vis gangmiravs<br />

is xmliT? moaride mas bavSvebi, sabralo esonido, vxedav, rogor iwvis sapatarZlos<br />

Talamosi~.<br />

234 `wadi, furiebi aRZari da venusi. damnaSave qalwuli daisajos, samagiero miezRos<br />

aietis varamis gamo~.<br />

144


hekates Walas, samsaxovani RvTaeba mistiris mas da iasons emuqreba, rom<br />

mwared azRvevinebs msaxuri qalis motacebas (6.499-502).<br />

medea am winaswar gancxadebuli Tvisebebis ramdenadme kontrastu-<br />

li niSnebiT warmogvidgeba argonavtebis kolxidaSi Casvlis momentisa-<br />

Tvis; es Zlieri, uSiSari jadoqari erTianad damfrTxalia da SeSi-<br />

nebuli Ramiseuli sizmris gamo (5.335-347). diliT medea midis mdinaresTan<br />

avismomaswavebeli xilvisagan gansawmendad (horrendas lustrantia flumina noctes,<br />

332). sizmris Sinaarsi aseTia: 235 SeSinebuli medea modis hekates wminda<br />

Walidan, miiwevs mzrunveli mamis samyofelisken (pii...patris ora, 5.336), Tumca<br />

misgan uSvelebeli zRvis sivrce aSorebs, absirtusi cdilobs, daedevnos<br />

medeas, qalwuli xedavs mosalodneli sikvdilis winaSe SeSinebul bi-<br />

Webs, TviTonac damfrTxali, sisxlSia xelebgasvrili da cremlebi sdis.<br />

am sizmris meSveobiT flakusi Segvaxsenebs, Tu rogor `urCxulTan~<br />

(monstrum) gvaqvs saqme da paralelurad warmogvidgens damfrTxal qal-<br />

wuls, romelic ucxoelebis danaxvaze krTis da mxolod mas Semdeg<br />

mSviddeba, rodesac ZiZa henioxe awynarebs, momxvdurebi berZnebi ariano.<br />

swored am momentSi gamokveTs flakusi medeas realur statuss. aq, igi<br />

orjer (5. 373, 385) moixseniebs mas rogorc regina-s. 236<br />

rogoria medea iasonTan pirveli Sexvedrisas? es scena udavod<br />

homerosis cnobil pasaJs mogvagonebs `odiseadan~. aq medea gulubryvilo<br />

navsikaas ufro hgavs, vidre stigeuri xelovnebis codniT ganTqmul ja-<br />

doqars, igi isea dabneuli, rom verc ki bedavs, Tvali gausworos uc-<br />

xoels. flakusis Zveli komentatorebi aq, iseve rogorc sxva mraval<br />

SemTxvevaSi, Seusabamobas xedavdnen da miiCnevdnen, rom flakusi sakmaod<br />

araTanamimdevrulia. maT Soris erT-erTi komentatori f. memeli<br />

aRniSnavda Es fällt schwer, eine gerechte Ordnung hinter dem in den Argonautica<br />

dargestellten Geschehen zu entdecken. 237 memelis naSromi 1934 wels aris gamocemu-<br />

li, mas Semdeg mravali samecniero statia gamovida, romelTa avtorebi<br />

diametralurad gansxvavebuli azris arian. isini amtkiceben, rom<br />

flakusi medeas xasiaTis Strixebs mkacrad gansazRvruli gegmis mi-<br />

235<br />

es sizmari o{rama-s tips miekuTvneba, detaluri interpretaciisaTvis ix.: U. Gärtner,<br />

Träume bei Valerius Flaccus, Philologus 140, 1996, 300-302.<br />

236<br />

iasoni regina-s uwodebs iunos da ramdenimejer ase moixsenieba hifsipilec.<br />

237 F. Mehmel, Valerius Flaccus, Hamburg 1934, 95.<br />

145


xedviT warmogvidgens. Cvenc vfiqrobT, rom aseTi ambivalenturi Stri-<br />

xebi medeas xasiaTSi metad saintereso saxes qmnis, yovelive es imas emsa-<br />

xureba, rom ufro mZafrad aRviqvaT Seyvarebuli medeas grZnobebi.<br />

am patara intermecos Semdeg flakusi kvlav im xazs agrZelebs, rom<br />

medea, upirveles yovlisa, jadoqari da yvelaferze wamsvleli qalia,<br />

solis taZarze gamosaxuli erT-erTi suraTi swored amas cxadyofs; aq<br />

aRbeWdilia is ambebi, rac korinTosSi datrialdeba (5. 442-451); Sevni-<br />

SnavT, rom am suraTebis arsi Seucnobelia kolxebisaTvis da Tvals<br />

arideben mas, verc iasoni Cawvdeba maT arss darbazis daTvalierebisas.<br />

romaeli epikosi medeas saxis intensifikacias skviTebis katalogSic<br />

axdens. nusxaSi dasaxelebuli pirvelive sardali, anavsisi medeaTia<br />

dainteresebuli, mtrulad aris ganwyobili aietis mimarT, radgan mefe<br />

albanel stiruss Sehpirda medeas colad. medea aseve figurirebs kata-<br />

logis nusxaSi bolo sardlis, koastesis eqsponirebisas. koastess, ro-<br />

melic TviTonac jadoqaria, gansakuTrebiT ainteresebs kolxi qalwuli<br />

stigeuri xelovnebis codnis gamo.<br />

medeas saxis Strixebis gamosakveTad da kidev ufro meti<br />

intrigisaTvis valerius flakuss iseTi novaciebi Semoaqvs poemaSi, rac<br />

ucxo iyo elinisti mwerlisaTvis. poemis is nawili, romelzec Cven qve-<br />

moT SevaCerebT yuradRebas, kargad dawerili dramatuli scenariviT<br />

ikiTxeba. kerZod, rodesac situacia CixSi Sedis, kolxebi omSi did dana-<br />

kliss ganicdian da iasons safrTxe emuqreba, iuno gamosavals eZebs; igi<br />

xvdeba, rom medea aris erTaderTi, visac iasonis xsna SeuZlia. mxolod<br />

aietis asuli flobs magiur Zalebs da, rac mTavaria, amas emateba misi<br />

mzadyofna, ar SeuSindes borotmoqmedebas nullum mente nefas, nullos horrescere<br />

visus (6. 453).<br />

am mizniT poemaSi iasonis Semwe qalRmerTebi transformirebuli<br />

saxiT warmogvidgebian. aucilebeli gaxda ori Careva, medea saWiro ko-<br />

ndiciamde rom misuliyo. pirveli, roca iuno-qalkiope venusis qamars<br />

Semoartyams medeas (6. 668), rac sakmarisi ar aRmoCndeba, amitom saqmeSi<br />

TviT venusi-kirke erTveba. Sesabamisad, Tu apolonios rodoselTan<br />

qalkiope da kirke aqtiurad moqmedeben, aq isini funqcias moklebulni<br />

arian. ZiriTadi aqcenti qalRmerTebzea gadatanili.<br />

146


CvenTvis saintereso scenebis garda, aRsaniSnavia, rom venusi<br />

manamdec gvxvdeba transformirebuli saxiT, kerZod, igi miiRebs erT-<br />

erTi lemnoseli qalis, driopes saxes da ise aRagznebs lemnosel qa-<br />

lebs, daxocon TavianTi qmrebi. venusi orive SemTxvevaSi furiis fun-<br />

qciebs iTavsebs, misi atributikac amaze miuTiTebs. doroTe elmi, gani-<br />

xilavs ra venusisa da furiebis warmosaxvis tradicias, aRniSnavs: In den<br />

Argonautica wiederum sei das Wirken der Venus, der Juno und der Furien fast<br />

ununterscheidbar. 238<br />

axla ganvixiloT jer iunos da Semdeg venusis gardasaxvebi. aq<br />

medeas sxva kuTxiT davinaxavT: aris is qalRmerTebis intrigis<br />

msxverpli, Tu nebayoflobiT exmareba iasons, iZulebiT moqmedebs Tu<br />

damoukideblad. ramdenadac es pasaJebi detalurad aris gamokvleuli<br />

ulrix eiglerisa da atila ferencis SromebSi, aq mxolod ZiriTad<br />

momentebs gamovyofT. 239<br />

iunos gardasaxva – iuno / qalkiope (6. 439 – 7. 152)<br />

iuno mokavSireobas sTxovs venuss, miiRebs misgan sartyels da<br />

qalkioped gadaqceuli midis medeasTan, ixmobs mas qalaqis kedlebTan,<br />

sadac Cans, Tu rogor ibrZvian vaJkacebi (6. 477-487) 240 da swored am dros<br />

qalwuls sartyels Semoakravs welze. Tu manamde danakargs kolxebi da<br />

argonavtebi ganicdidnen, medeas gamoCenisas suraTi icvleba, warmateba<br />

axla maT mxarezea, iuno-qalkiope zrunavs imaze, rom iasoni uzado<br />

sardlad da meomrad warsdges kolxi qalwulis winaSe (6. 575 Smd.). Sesa-<br />

bamisad, ar aris gasakviri, rom iasoni umalve ipyrobs aietis asulis<br />

yuradRebas, iuno Zalas ar iSurebs esonidis keTilSobilebis, Zleva-<br />

mosilebis da simamacis warmosaCenad. iuno-qalkiope mxolod mas Semdeg<br />

tovebs medeas, roca miiCnevs, rom venusis sartyelis zemoqmedebiT sa-<br />

surveli mizani miRweulia. marTlac, medea qalkiopes wasvlis Semdegac<br />

238 D. Elm, Venus und die Tradition der Furiendarstellung, ROV, München, 1998, 256: `flakusis argonavtikaSi<br />

venusis, iunos da furiebis moqmedeba TiTqmis araviTar gansxvavebas ar gviCvenebs~.<br />

elmi Tavis mxriv imowmebs hardis, romelic askvnis, rom valerius flakusi Tavisi venusis<br />

koncefciis safuZvelze `eneidis~ Sefarul analizs awarmoebs: valeriusi Seupirispirebs<br />

furors, romelsac `eneidis~ meore nawilSi alekto iwvevs, siyvarulis<br />

vnebas, romlis mizezic venusia, ibid. 257.<br />

239 U. Eigler, Medea als Opfer – Die Götterintrige im VII. und VIII. Buch der Argonautica (VII 1 – VIII 67), ROV,<br />

Hildesheim, Zürich 1991, 155-172; A. Ferenczi, Medea – eine Heldin, ROV, München 1998, 337-346.<br />

240 dawvrilebiT iunos rolze flakusis eposSi ix.: W. Schubert, Socia Iuno. Zur Gestalt der<br />

Götterkönigin in Valerius Flaccus' Argonautica, Hildesheim, Zürich 1991, 121-137.<br />

147


Ceba mSobliur kedlebTan da Tvals adevnebs brZolas, rac mas ukve<br />

imdenad aRar hgvris siamovnebas, radgan SiSi ipyrobs iasonis gamo. igi<br />

mxolod brZolis dasasrulisas brundeba sakuTar TalamosSi (6.753-4).<br />

venusis da iunos mizani SeiZleba miRweulad CaiTvalos, Tumca,<br />

rogorc mogvianebiT ganviTarebuli movlenebi mowmoben, saWiro gaxdeba<br />

kidev erTi `intervencia~.<br />

marTalia, iasonis sityva, romelsac is warmoTqvams aietis mrisxane<br />

davalebis sapasuxod (7. 89-100), STabeWdilebas axdens medeaze da kidev<br />

ufro umZafrebs grZnobebs, Tumca mainc meryeobs, gadawyvetilebas ver<br />

iRebs (7. 101-152), ufro metic, egueba im azrs, rom iasoni samSobloSi<br />

unda dabrundes (7. 139). amdenad, SeiZleba iTqvas, rom iuno am etapze ver<br />

axerxebs qurumi qalis gardaqmnas Seyvarebul qalad; realurad, albaT,<br />

jer arc arsebobs amisi motivacia, radgan am momentSi argonavtebs<br />

TviTon SeuZliaT gaumklavdnen safrTxes da medeas daxmareba am<br />

SemTxvevaSi naklebad sWirdebaT. iuno xedavs medeas meryeobas da axal<br />

fands mimarTavs. midis venusTan da sTxovs, gaumZafros kolx qalwuls<br />

grZnobebi, ise rom man dauyovnebliv, auRelveblad, civi gonebiT<br />

datovos mamiseuli saxli da nebismieri ubedurebisgan daicvas misi<br />

sayvareli iasoni (7. 159-170).<br />

mas Semdeg rac venusi medeas siaxloves aRmoCndeba, SeiZleba<br />

iTqvas, rom medeas sulier mdgomareobaSi axali faza iwyeba. Tu manamde<br />

medea sakuTar Tavs esaubreba da jer kidev SerCenia saRi goneba,<br />

realurad Seafasos situacia, venusis siaxloves aRmoCena mas sxva<br />

azrebs STaagonebs, misi warmosaxviTi Tanamosaubre axla iasonia (7. 198-<br />

209). am sityvaSi Cans misi umweoba; mas ar ZaluZs ramiT daexmaros iasons,<br />

sinanuls gamoTqvams imis gamo, rom iasons sZuls yvela da maT Soris<br />

medeac. Tumca Tavs imiT inugeSebs, rom, roca iasoni davalebis Sesru-<br />

lebisas aResruleba, misi sxeulis narCenebs moagrovebs da dakrZalavs.<br />

misi wminda movaleoba iqneba, siyvaruli gamoavlinos gmirisadmi da mis<br />

saflavze izrunos. venusis saqmeSi CarTvis Semdeg ki, medea ukve aSkarad<br />

aRar aris aseTi umweo; 241 igi yvelaferze wava iasonis dasaxmareblad.<br />

241 sainteresoa, rom venusi iRebs ara qalkiopes, aramed kirkes saxes. medea virtualur<br />

mimarTvaSi iasonisadmi axsenebs, rom igi ver ixilavs iasons sicocxlis bolos, radgan<br />

148


axla vnaxoT, Tu rogor icvleba medeas sulieri mdgomareoba<br />

venusis gamoCenis Sedegad<br />

venusis gardasaxva – venusi / kirke (7. 153-399)<br />

venusis uSualo Carevamde medea mainc axerxebs Tavis moTokvas. flakusi<br />

zedmiwevniT gadmogvcems aietis asulis sulier mdgomareobas mis<br />

monologSi: medea Seyvarebulia (amanti, 7. 3); igi akvirdeba sakuTar Tavs<br />

(pervigil), SeigrZnobs Tavis survils (volens), Tumca ver Seicnobs motivs<br />

(casu, errore): nunc ego quo casu vel quo sic pervigil usque / ipsa volens errore trahor? (7. 9-10).<br />

rogorc ki uaxlovdeba venusi-kirke medeas, mas sevda ipyrobs (maeret 197),<br />

gamudmebiT fiqrobs iasonze. medeaze venusis sityvebi mizanmimarTulad<br />

moqmedebs. venusi-kirke pirdapir saqmeze gadadis (7. 223-236); eubneba, rom<br />

medea aris misi mosvlis mizezi. mas bevri xelismTxovneli exveva gars,<br />

gadawyvetilebac swori unda miiRos. imisaTvis, rom medea advilad<br />

Seelios samSoblos, qalwuls mSobliuri mxaris datovebis mimarT Tavis<br />

damokidebulebas gaacnobs: `Sen samSoblos uwodeb, sadac dRe giTendeba<br />

(7.228-9), me ki araferi damrCenia aq, RmerTebi yvela cocxali<br />

arsebisaTvis samyaros yvela mxareSi saerToa~ (227-8). amis mere gadadis<br />

sakiTxze, sadac kolxebis da skviTebis uaryofiT mxareebze msjelobs:<br />

`me aq didxans ver davrCebi, mec maqvs ufleba da Senc, davtovoT<br />

daumorCilebeli kolxebi~ (non habiles...Colcos, 7.231). kontrastisaTvis<br />

aRuwers Tavis upiratesobas: `axla var pikusis coli, avsonieli mefis.<br />

iq ar maSinebs cecxlismfrqveveli xarebis veli. me var tuskiuri zRvis<br />

qalbatoni, Sen ki, sabralov, mxolod savromatebi gyavs xelis<br />

mTxovnelni. vai! vis mihyvebi, velur ibers? gelons, romlebic erT cols<br />

ar sjerdebian~. aq ar SeiZleba ar aRvniSnoT flakusiseuli ironia:<br />

rogorc viciT, arc kirkes mier naqebi iasoni dasjerda erT cols.<br />

venusi miznis misaRwevad ar erideba tyuils da medeas sxvaTa So-<br />

ris uyveba ambavs, rom masTan momavals gzad Sexvda sardali, anu iasoni,<br />

romelsac igi medeas msaxuri gogona egona da romelmac Semweoba iTxova<br />

iZulebulia mkacri dis gverdiT imyofebodes (7.201-202). albaT, amitomac iuno<br />

gadaifiqrebs, kvlav qalkiopes saxiT rom gamoecxados medeas da venusTan midis<br />

dasaxmareblad (7. 155).<br />

149


zRvaze mgzavrobis dros; mxolod medeaa misi xsnisa da gadarCenis<br />

erTaderTi imedi (7.257-283).<br />

aseTi sityvis Semdeg medea moralurad gatyda, is, rac akavebda<br />

nabijis gadasadgmelad, venusis `seansis~ Semdeg daZleuli aRmoCnda.<br />

medea daxmarebas sTxovs kirkes, gamoutydeba grZnobebSi (7.238-250). venusi<br />

bolomde masTanaa, vidre iasons ar Seaxvedrebs. magram miuxedavad amisa,<br />

aietis asuli mainc eniT aRuwerel tanjvas ganicdis, ise rom,<br />

gadawyvets, sawamlavi dalios, Tumca qalRmerTisave ZalisxmeviT, rode-<br />

sac am qveynisagan ganSorebis momenti daudgeba, sul sxvagvarad Sexedavs<br />

sicocxles. kidev erTxel gaiazrebs medea, rac SeiZleba mis moqmedebas<br />

mohyves Sedegad: aq gamokveTilia yvelaferi is, rac ase mniSvnelovania<br />

medeasTvis: axalgazrdoba, imis ver xilva, Tu rogor dakacdeba<br />

absirtusi, iasonis ususur mdgomareobaSi datoveba, radgan misi xsna<br />

medeazea damokidebuli (7.338-343). medea cvlis gadawyvetilebas, emorCile-<br />

ba xvedrs. misi survili iqneboda, iasons manamde SemTxveoda ubedureba,<br />

vidre aqamde mividoda saqme (344-346). medea mainc ver iRebs damouki-<br />

deblad saboloo gadawyvetilebas da isev venus-kirkes miandobs sakuTar<br />

beds: `Sen, rogorc ufross, giTmob da davyvebi Sens nebas rogorc<br />

umcrosi~ (347-349). Tumca, mas Semdeg, rac medea promeTes sisxlidan<br />

aRmocenebul yvavils moipovebs da iasonis dasaxmareblad miemarTeba ve-<br />

nusTan erTad, igi mainc grZnobs sindisis qenjnas, kidev erTxel surs<br />

dasturi miiRos venusisgan, rom sworad iqceva: `TviTon iasoni mTxovs,<br />

memudareba TviTon? ar aris es danaSauli, zians ar ayenebs wesierebas,<br />

ar gamkicxaven ucxo kacis nebas rom davyve?~ (7.385-388), _ ekiTxeba igi<br />

kirkes.<br />

h. Cidli SeniSnavs, rom medeas saqcieli, SesaZloa, SevafasoT ro-<br />

gorc nolens sequor `ar msurs, magram vemorCielebi~ da kontrastisaTvis<br />

moixmobs apolonios rodosels, sadac medea damoukideblad moqmedebs.<br />

iq aietis asuli Tavs sixaruliT irTavs iasonTan Sesaxvedrad (III 828ff.),<br />

yvelafers TviTon gegmavs (890-911), momavalze arc ki fiqrobs (835ff.),<br />

TviTon marTavs etls (871), daufiqreblad gadascems iasons jadosnur<br />

saSualebas (1013ff.). Cidli daaskvnis, rom medea aris damnaSave da<br />

150


msxverpli erTdroulad (Sie ist Täter und Opfer zugleich). 242 amasve exmianeba ovi-<br />

diusis metamorfozebis medea Tavisi fraziT Video meliora proboque / deteriora<br />

sequor (7, 20f.) `rac kargia, vici, vadideb, cuds ki veswrafvi~.<br />

imisaTvis rom flakusis medeaze sruli STabeWdileba Segveqmnas,<br />

saWiroa detalurad ganvixiloT iasonisa da medeas Sexvedris scenebi.<br />

Tu maT sadialogo partiebs davukvirdebiT, aseTi suraTis mowmeni<br />

gavxdebiT: iasonis partiebi moicavs 36 striqons, medeasi _ 40 striqons.<br />

sityvebis Tanmimdevroba aseTia: saubars iwyebs iasoni 17 str. (413-430),<br />

amas mosdevs medeas sami sityva (437-449+452-55, 467-472, 477-487), iasonis<br />

meore sityva 18 str. (490-508), medeas mokle sityva 5 str. (516-521), iasonis<br />

1 striqoniani SekiTxva (529), medeas saboloo sityva 5 str. (532-537). amde-<br />

nad, am scenaSi maTi partiebis saerTo moculoba daaxloebiT erTnairia,<br />

Sesabamisad, dialogSi isini Tanabari xvedriTi wiliT warmogvidgebian.<br />

medeas Sexvedrisas surs, rom pirvelad saubari iasonma daiwyos,<br />

raTa Seityos, Tu ras sTavazobs iasoni da amis mixedviT aagos<br />

msjeloba. iasoni, romelic jer ar aris darwmunebuli medeas mzad-<br />

yofnaSi, daexmaros mas, sTxovs kolx asuls, mamamisiviT Seubralebeli<br />

nu iqneba. arwmunebs, rom igi udanaSauloa da daumsaxureblad isjeba<br />

aietis mier (415-418), Tan Seaxsenebs imas, rom aiets samsaxuri gauwia, rom<br />

xelidan gamoecala saukeTeso meomrebi, kanTusi da ifisi, am samsa-<br />

xurisaTvis aiets unda gaeSva mSvidobiT iasoni da sazRauri mieca<br />

misTvis, amis magivrad ki is axal davalebas aZlevs (422-427). aq iasoni<br />

qalwulis grZnobebze TamaSs iwyebs, jer ambobs `bolos da bolos, Sesa-<br />

Zloa mec movkvde~ (427-428), Tumca mere darwmunebiT dasZens: `erTi garda-<br />

uvalia: ar movkvdebi, arasodes waval aqedan sawmisis gareSe~ (428-429).<br />

iasonis mokrZalebuli Txovnis Semdeg, medea kvlav sircxvilis<br />

grZnobiT aris Sepyrobili, ar icis, riTi daiwyos, ra Tqvas: flakusi<br />

sakmaod ostaturad agebs medeas sityvas. aq naCvenebia medeas xasiaTis<br />

erTgvari gradacia morcxvi qalwulidan ucxoeliT moxibluli qalis<br />

mzadyofnamde, mas sakuTari sicocxle anacvalos. medeas partia ramde-<br />

nime nawilad viTardeba da ToToeul am nawils SegviZlia vuwodoT<br />

garkveuli nabiji iasonis keTilganwyobis an sapasuxo grZnobis mopo-<br />

242 H. J. Tschiedel, Medea – Zauberin und Liebende, ROV, Hildesheim, Zürich 1991, 172.<br />

151


vebis gzaze. es nawilebi erTmaneTisagan gamoiyofa naratiuli CanarTebiT<br />

an iasonis am erTgvar monologSi CarTviT. SevecadoT, am TvalsazrisiT<br />

movaxdinoT medeas sityvis analizi da vnaxoT, Tu ra arsebiT<br />

gansxvavebas gviCvenebs igi apolonios rodoselTan dadasturebuli<br />

Sesabamisi scenisgan.<br />

437-449 striqonebi SeiZleba medeas sityvis erTgvar prooimionad<br />

gaviazroT, sadac aietis asuli iasons arwmunebs imaSi, rom igi mis ana-<br />

baraa darCenili:<br />

'quid, precor, in nostras venisti, Thessale, terras?<br />

unde mei spes ulla tibi tantosque petisti<br />

cur non ipse tua fretus virtute labores?<br />

nempe ego si patriis timuissem excedere tectis<br />

occideras, nempe hanc animam cras saeva manebant<br />

funera. Iuno ubi nunc, ubi nunc Tritonia virgo,<br />

sola tibi quoniam tantis in casibus adsum<br />

externae regina domus? miraris et ipse,<br />

credo, nec agnoscunt hae nunc Aeetida silvae.<br />

sed fatis sum victa tuis. cape munera supplex<br />

non mea teque iterum Pelias si perdere quaeret<br />

inque alios casus, alias mittet ad urbes,<br />

heu formae ne crede tuae!'<br />

452-455 am striqonebSi medea sTavazobs iasons absoluturad<br />

uperspeqtivo Sanss, sakuTari ZalebiT gadalaxos winaaRmdegobebi. da Tan<br />

gamoxatavs survils, rogorme aicilos Tavidan danaSaulze pasuxis-<br />

mgebloba. Tumca is, rom medeas pasuxismgeblobis Tavidan acdenis es cda<br />

aseve uperspeqtivoa, Cans bunebis movlenebis aRweriT, ris Semdegac medea<br />

ukve momzadebul balaxs gadascems iasons. da amas mosdevs misi<br />

racionaluri praqtikuli rCevebis Semcveli sityva (467-472):<br />

'nunc age et has' inquit 'cristas galeamque resume<br />

quam modo funerea tenuit Discordia dextra.<br />

hanc iace per medias, cum verteris aequora, messes.<br />

protinus in sese conversa furoribus ibit<br />

cuncta phalanx atque ipse fremens mirabitur et me<br />

152


espiciet fortasse pater.'<br />

mas Semdeg, rac mas aqvs xilva imisa, Tu ra moxdeba momavalSi, igi<br />

iasons mimarTavs sityvebiT, romlebSic ukve Cans mzadyofna, ucxoelis<br />

gulisTvis sakuTari sicocxle daTmos (477-487):<br />

'sis memor, oro, mei, contra memor ipsa manebo,<br />

crede, tui. quantum hinc aberis, dic quaeso, profundi?<br />

quod caeli spectabo latus? sed te quoque tangat<br />

cura mei quocumque loco, quoscumque per annos<br />

atque hunc te meminisse velis et nostra fateri<br />

munera, servatum pudeat nec virginis arte.<br />

ei mihi, cur nulli stringunt tua lumina fletus?<br />

an me mox merita morituram patris ab ira<br />

dissimulas? te regna tuae felicia gentis,<br />

te coniunx natique manent; ego prodita abibo<br />

nec queror et pro te lucem quoque laeta relinquam.'<br />

aq iasoni pirvelad erTveba dialogSi da misi sityvebi savsebiT<br />

logikurad exmianeba medeas mzadyofnas, Tavi gaswiros iasonis gu-<br />

lisTvis. iasons SeuZlia qalis gulis molboba mxolod imis dapirebiT,<br />

rom colad moiyvans (490-508):<br />

'tune' ait 'Aesoniden quicquam te velle relicta<br />

credis et ulla peti sine te loca? redde tyranno<br />

me potius, recipe ingratos atque exue cantus!<br />

quis mihi lucis amor? patriam cur amplius optem<br />

si non et genitor te primam amplectitur Aeson<br />

teque tuo longe fulgentem vellere gaudens<br />

spectat et ad primos procumbit Graecia fluctus?<br />

respice ad has voces et iam, precor, adnue, coniunx.<br />

per te, quae superis divisque potentior imis,<br />

perque haec, virgo, tuo redeuntia sidera nutu<br />

atque per has nostri iuro discriminis horas:<br />

umquam ego si meriti s noctis immemor huius,<br />

si te sceptra, domum, si te liquisse parentes<br />

senseris et me iam non haec promissa tuentem,<br />

153


tum me non tauros iuvet evasisse ferosque<br />

terrigenas, tum me tectis tua turbet in ipsis<br />

flamma tuaeque artes. nullus succurrere contra<br />

ingrato queat et siquid tu saevius istis<br />

adicias meque in medio terrore relinquas.'<br />

ZiriTadi gardatexa ukve momxdaria. medeam miiRo iasonisgan ga-<br />

rantia colad moyvanis Taobaze da amis Semdeg igi ukve ukonkretebs<br />

iasons imas, Tu ra dabrkolebebis gadalaxva elis win da Tu rogori<br />

SeiZleba iyos am procesSi medeas roli (516-521).<br />

'accipe perdomitis quae deinde pericula tauris<br />

et quis in Aeolio maneat te vellere custos.<br />

nondum cuncta tibi, fateor, promissa peregi.<br />

saevior ingenti Mavortis in arbore restat,<br />

crede, labor. quem--tanta utinam fiducia nostri<br />

sit mihi nocturnaeque Hecates-- nostrique vigoris.'<br />

drakonis Semzaravi xma axsenebs medeas, Tu ra aris yvelaze<br />

ukanaskneli da saSineli dabrkoleba oqros sawmisis mopovebis gzaze da<br />

Tavisi rCeviTa da ukanaskneli emociuri argumentaciiT, oRond iasonma<br />

SeZlos am dabrkolebis daZleva da mzad aris Tundac mokvdes medea,<br />

faqtobrivad, sabolood arwmunebs iasons imaSi, rom man Tavisi piroba<br />

Seasrulos.<br />

Cndeba kiTxva, Tu rogor unda aixsnas is, rom erTmaneTs enacvleba<br />

Seyvarebuli, SeSinebuli, TviTmkvlelobaze wamsvleli gogona da<br />

Zlevamosili, SiSismomgvreli jadoqari. rogorc h. Cidli miiCnevs, amas<br />

flakusi ganzrax akeTebs, raTa kontrasti metad SesagrZnobi iyos da<br />

rac SeiZleba gamomsaxvelobiTi iyos siyvarulis Zliereba, romelic<br />

yvelafers amarcxebs. TviT iseTi jadoqaric ki, romelic yvelas SiSs<br />

gvris, siyvarulis winaSe uZluria. Die reinigende und verwandelnde Kraft des Eros<br />

entkleidet Medea ihrer Dämonie, nimmt ihr alle bedrohliche Überlegenheit und reduziert sie auf<br />

154


loße Menschlichkeit. 243 amasve exmianeba hulis mosazreba: Erst in dieser<br />

Menschlichkeit kann Medea leiden und tragische Züge annehmen. 244<br />

qalRmerTebis Zalisxmevis miuxedavad, medeas ar tovebs imis<br />

gancda, sworad iqceva Tu ara. rodesac kolxididan midis, mas martoobis<br />

SegrZneba ipyrobs da ar asvenebs sinanulis grZnoba: ...quamquam Haemoniis<br />

cum regibus iret / sola tamen (8. 205-6) 245 . medeas Tvalebze aqvs afarebuli<br />

mosasxami cremlebis dasamalad ...in lumine palla / flebat adhuc (204-5).<br />

kidev erT garemoebaze gvinda gavamaxviloT yuradReba: medeas saRi<br />

azrovnebis unari rom ar daukargavs, amaze es faqtic metyvelebs:<br />

rogorc ki amCnevs iasonSi meryeobas, mas Tavdacvis instiqti karnaxobs,<br />

umalve miiRos zomebi. Tu apolonios rodoselTan medeas kolxebisaTvis<br />

gadacemis saqmes mefe alkinoosi wyvets, aq iasons uwevs gadawyvetilebis<br />

miReba. Sesabamisad, is aris erTaderTi, visac pasuxi SeiZleba mosTxovos<br />

medeam. iasoni Tavis mxriv, rTul situaciaSia: man, erTi mxriv, unda<br />

gaiTvaliswinos megzurebis (sociis, 404) azri da, meore mxriv, daicvas<br />

medeasTvis micemuli piroba. esonids sikvdili urCevnia Tavisi cxovrebis<br />

megzuris safrTxeSi Cagdebas (...mortemque cupit sociamque pericli / cogitat, 8. 403-<br />

4), magram erTi cxadia, rom man gadawyvetileba unda miiRos da ganaCeni<br />

gamoaqvs Tanamgzavrebis sasargeblod. aq xazi unda gavusvaT erT<br />

garemoebasac, apolonios rodoselisgan gansxvavebiT, rodesac iasoni<br />

gadawyvets, Tavisi ganaCeni auwyos miniebs, qariSxali wynardeba, anu<br />

argonavtebs SesaZlebloba miecemaT gaemgzavron, Sesabamisad, isini aRar<br />

gamoTqvamen medeas gamo ukmayofilebas da arc iasoni ar aris iZulebuli<br />

medeas sawinaaRmdegod imoqmedos. Tumca medeas Tvals araferi gamo-<br />

parvia (...ipsam interea quid restet amantem / ignorare sinunt decretaque tristia servant, 8. 406-<br />

407), qalwuli, romelic aqamde sircxvilis grZnobiT iyo savse, iviwyebs<br />

yvelafers da Seuracxyofili qalis poziciidan esaubreba iasons (8.415-<br />

444). aq igi laparakobs Selaxul Rirsebaze da rac mTavaria imaze, rom<br />

mas aqvs ufleba icodes, ra xdeba mis Tavs (...consultaque vestra / fas audire mihi,<br />

243<br />

H. J. Tschiedel, Medea – Zauberin und Liebende, ROV, Hildesheim, Zürich 1991, 218-219.<br />

244<br />

K. W. D. Hull, Medea in Valerius Flaccus's Argonautica, in: Proceedings of the Leeds Philos. and Lit. Society,<br />

Lit. and Rhet. Section 16, 1, 1975, 21.<br />

245<br />

`miuxedavad imisa, rom hemoniel sardlebTan erTan miemgzavreboda, mainc simartoves<br />

grZnobda~.<br />

155


418-9). medea iasonis Tavmoyvareobaze TamaSobs: mas moixseniebs rogorc<br />

yvelaze erTgul meuRles (fidissime coniunx, 8. 419), mouwodebs ar gatexos<br />

fici, radgan igi pasuxismgebelia ara megzurebis, aramed, upirveles<br />

yovlisa, mis winaSe (...scis te mihi certe, / non socios iurasse tuos, 422-3). Tu manamde<br />

medea imaze fiqrobda, rom iasons Tavi uxerxulad ar egrZno qalis mier<br />

gaweuli samsaxuris gamo, amjerad daundobelia da surs, maqsimalurad<br />

daamciros da Selaxos misi Rirseba: `SegaSina omma Cems ZmasTan, mamaCemis<br />

xomaldebma~ (427), `Tavs damarcxebulad grZnob, ufro Zlieri mtris<br />

safrTxeSi~ (428). da aq igi ukve gadadis Tavisi damsaxurebebis<br />

CamoTvlaze, raTa kidev ufro mZafrad Seagnebinos iasons, rom misi<br />

daxmarebis gareSe ver SeZlebda rTuli davalebebis Sesrulebas. medea<br />

sul ramdenime sityviT cxadyofs Tavis amJamindel damokidebulebas<br />

iasonisadmi, rom igi iseTi Zvirfasi aRar aris misTvis, rogorc adre<br />

...mene, optime quondam / Aesonide (8. 441-2). da mainc, medea TiTqos Tavs<br />

imarTlebs, gana samarTliani ar aris misi saqcieli, pasuxi mosTxovos<br />

iasons (...me ferre preces et supplicis ora / fas erat, 442-3). 246 swored es Strixi<br />

ganasxvavebs flakusis medeas apoloniseuli medeasgan. elinist poetTan<br />

kolxi asuli am momentSi ufro kategoriulia da mrisxane, flakusTan ki<br />

misi xasiaTis Strixebi, SeiZleba iTqvas, ufro reliefurad aris<br />

warmoCenili.<br />

calke unda ganvixiloT medeas aietisadmi damokidebuleba. kolxTa<br />

mefe rom medeaTi `spekulirebs~, cxadad Cans jer kidev mesame wignSi,<br />

sadac igi asuls colad hpirdeba yvelas, vinc mokavSireobas gauwevs<br />

Aeetes contra thalamis et virgine pacta / conciliat reges Scythicos primusque coacta (3. 495-6).<br />

medeas daukiTxavad gadawyvets, igi albanel ufliswuls miaTxovos.<br />

miuxedavad amisa, medeas mis mimarT krZalva da SiSi aqvs (8. 51-52);<br />

yovelTvis, roca ucxoelis daxmarebas gadawyvets, mamaze fiqrobs.<br />

sabediswero nabijis gadadgmis merec, igi mamas moixseniebs usazRvro<br />

mowiwebiT. Tavis gamosamSvidobebel sityvaSi igi mxolod mamas axsenebs:<br />

`rom momxveodi aTasjer ukanasknelad, mama aiet, maSin rodesac mivdivar,<br />

246 apolonios rodoselTan medeas gasakicxi sityva 35 striqons moicavs (IV 355-390);<br />

vidre iasoni medeasTvis arasakeTildReo gadawyvetilebas miiRebdes, kolxi qalwuli<br />

manamde gadadis ieriSze da kicxavs. igi afeqtur mdgomareobaSia, surs yvelaferi<br />

gadawvas da TviTonac cecxls misces Tavi.<br />

156


da genaxa Cemi cremlebi, damijere, mama, me is Senze metad ar miyvars,<br />

visac mivyvebi, de, male zRvis talRebSi davinTqe, Sen mSvidad da didi<br />

xniT imefe, axla, amas gTxov, ixare Seni sxva SvilebiT~ (8.10-15). imdenad<br />

didia mamis winaSe misi SiSi da krZalva, rom ukve meored gadawyvets<br />

sawamlavis miRebas (8.17-19). aseve aRsaniSnavia, rom maSinac ki, rodesac<br />

iasons gamkicxav sityvas eubneba, mxolod mamis reaqcia ainteresebs,<br />

mxolod misi rcxvenia: `mama aRar daijerebs, rom me Cemi danaSauli-<br />

saTvis visjebi da damokidebuli var~ (...haud hoc nunc genitor putat – aut dare<br />

poenas / iam sceleris dominumque pati? 8. 443-4).<br />

mas Semdeg, rac medea daexmareba iasons davalebebis SesrulebaSi,<br />

gadascems malamos da aswavlis, Tu rogor gaumklavdes miwidan<br />

aRmocenebul meomrebs, miaZinebs drakons da sawmiss gaatacebinebs<br />

iasons, aseT frazas warmoTqvams: `imedia, yvelaferi Sevasrule, rac<br />

usamarTloa~ (omne nefas, iam, spero, peregi, 8. 108). gaTviTcnobierebulma<br />

mkiTxvelma icis, rom medea kidev sxva saSinelebebsac Caidens. am<br />

borotmoqmedebaTa Sesaxeb informacia ramdenime adgilas prolepsebis<br />

saxiT gvxvdeba poemaSi. Svilebis mkvlelobaze migviTiTebs medeas<br />

sizmari: mox stare paventes / viderat intenta pueros nece seque trementum / spargere caede<br />

manus et lumina rumpere fletu (5.338-340) `is xedavda iqve idgnen biWebi<br />

SeSinebulebi mosalodneli sikvdilis winaSe, misi xelebi wabilwuli,<br />

radgan is klavs mocaxcaxeebs da Tvalebi cremlebiT evseba~; rodesac<br />

iasoni da medea k. pevkeze iqorwineben, mopsusi isurvebda, rom mas<br />

[medeas] Svilebi arasodes hyoloda (et tibi iam nullos optavit, barbara, natos, 8. 251).<br />

gvxvdeba aseve miniSnebebi kreusas xvedris Sesaxeb: k. pevkeze<br />

qorwilis dros venusi axladdaqorwinebulebs uZRvnis samoss oqros<br />

kantiT moqarguls da ormag gvirgvins, margalitebs, romelic ganku-<br />

Tvnilia sxva sapatarZlos alis mosadebad (ipsa suas illi croceo subtegmine vestes<br />

/ induit, ipsa suam duplicem Cytherea coronam / donat et arsuras alia cum virgine gemmas, 8.<br />

234-236). Sdr. aseve mopsusis misnoba, sadac korinTosSi momxdar ambebzea<br />

miSniSneba (1. 224-226).<br />

rac Seexeba absirtusis sikvdils, aris Tu ara es medeas kidev erTi<br />

nefas-i, amis Sesaxeb odnav qvemoT dawvrilebiT vilaparakebT.<br />

157


ogoria flakusis medea? am kiTxvaze pasuxis gacemaSi medeasTan<br />

dakavSirebuli Sedarebebi dagvexmareba: roca medea kedlebTan midis, igi<br />

TeTri SroSania, romelsac gazafxulis feri dakravs da xanmokle<br />

droiT xarobs da am mcire xnis ganamvlobaSi gansakuTrebulad hyvavis<br />

(6.492-495); venusis sartyelis Semokvris Semdeg, rodesac medea kvlav<br />

sakuTar TalamosSi brundeba, ganasaxierebs bakq qalebs Ramiseuli rok-<br />

visas. yvelaferze wamsvlel Tiadebs, romlebic RmerTTa gamosaxulebebs<br />

itaceben. msgavsad kolx qalwulsac araferi aRelvebda, rodesac<br />

Sinisken midioda berZenTa laSqris rigebSi da mSobliur razmebSi, igi<br />

mxolod iasonze zrunavda, mxolod mas xedavda, mis aRWurvilobas, mis<br />

saxes (6.755-60); medea venusis misvlamde Sedarebulia orestess, venusTan<br />

Sexvedris Semdeg ki penTevss, bakxusis mier gaSmagebuls, masac sul<br />

cota aklia, rom grZnobis morevma daimorCilos.<br />

apolonios rodoselis mier `argonavtikis~ mesame wignSi<br />

warmodgenili medeas saxe udavod did STabeWdilebas axdens mkiTxvelze.<br />

flakusi, SeiZleba iTqvas, medeas xasiaTis Strixebs SedarebiT metad<br />

reliefurad xatavs, masTan es personaJi rTuli da mravalwaxnagovania,<br />

yvelaze metad TvalSisacemia misi ambivalenturi buneba: medea<br />

erTdroulad aris jadoqaric da Seyvarebuli qalic, intrigis<br />

msxverplic da borotmoqmedebaze wamsvlelic, stanjavs sircxvilis<br />

grZnobac da cnobismoyvareobac. yovelive es flakusTan ise ostaturad<br />

aris Sezavebuli, rom saqme gvaqvs udavod saintereso figurasTan da,<br />

SeiZleba iTqvas, iseve rogorc sxva rig SemTxvevebSi, Tavisi<br />

individualuri xedvis wyalobiT SeZlo sakuTari, winamorbedTagan<br />

gansxvavebuli medea warmoedgina CvenTvis. ase rom, vfiqrobT, Tamamad<br />

SeiZleba misi medeac apolonios rodoselis, evripides, senekas mier<br />

Seqmnili figurebis gverdiT davayenoT.<br />

aieti <br />

apolonios rodoselTan aietis sxva epiTetTa Soris intensivobiT<br />

gamoirCeva uJperhvnwr `zviadi~, ojloov~ `mrisxane~, uJperfialov~ `metismetad qed-<br />

158


maRali~. 247 aqcenti gakeTebulia ZiriTadad mis Zal-Ronesa da samefo<br />

Zlevamosilebaze. aseTia aieti flakusTanac, Tumca unda aRiniSnos, rom<br />

mas kolxTa mefe, upirveles yovlisa, ainteresebs rogorc tirani.<br />

amaze isic metyvelebs, rom flakusi apoloniosisgan gansxvavebul<br />

motivacias uZebnis peliasis davalebas. peliasi aiets adanaSaulebs<br />

friqsusis mkvlelobaSi (1.43ff.), raTa Tavisi davalebis safuZvlianoba<br />

gaamarTlos. anu mkiTxvels Tavidanve sakmaod uaryofiTi damokidebuleba<br />

uCndeba aietis mimarT, miuxedavad imisa, rom mas realurad es danaSauli<br />

ar Caudenia. es rom tyuilia, solis sityvidanac Cans (1.520-524). aietma<br />

friqsusi ar uaryo, piriqiT, mmarTvelobac uwilada, qaliSvili miaTxova,<br />

axla berZeni modgmis SviliSvilebi hyavs da surs qaliSvilTa saqmroebi<br />

ucxo qveynidan, naTesaobrivi kavSiriT urTierToba gaamyaros. 248<br />

marTalia, aiets realurad ar mouklavs friqsusi, igi mxcovan asakSi<br />

gardaicvala kolxidaSi (5.224-225), Tumca isic ar unda dagvaviwydes,<br />

rodesac argonavtebis misvla mas saSinlad gaabrazebs, fiqrobs,<br />

umjobesi iyo saerTod ar mieRo friqsusi da kargi iqneboda, imTaviTve<br />

daRupuliyo zRvaSi, rogorc misi da hele. es yvelaferi mkiTxvelSi<br />

kvlav im ferus aiets axsenebs da misgan kargs arafers moelis.<br />

rogori mmarTvelia aieti?<br />

medea mamis Sesaxeb uambobs iasons, rom aieti solis taZarSi<br />

uxucesebis rCevebs ismens da xalxis Txovnebs Seismens rex feret, hic proceres<br />

audit populosque precantes / adloquiis facilis: praesens pater admonet aequi (5. 45-6).<br />

ramdenad Seesabameba medeas sityvebi realobas? ramdenad iTvaliswinebs<br />

mefe Tavisi xalxis da Tundac warCinebuli mamebis an misnebis Txovnasa<br />

da survilebs?<br />

aiets argonavtebis kolxidaSi misvlamde sizmarSi gamoecxadeba<br />

friqsusis aCrdili, romelmac mas gafrTxileba praecepta (5.263) misca:<br />

maSin daingreva Seni xelisufleba, roca oqros sawmiss gaitaceben. amis<br />

gamo medea, romelic hekates emsaxureba, unda colad una gayves xelis<br />

mTxovnels, romelsac moisurvebs, raTa asuli ar darCes mamiseul<br />

247 flakusTan misi epiTetebia: ferus (1.43), Soligenae (5.223), Sole satus (5.263), perfida...corda (5.289),<br />

infando ... tyranno (7.87); moixsenieba rogorc Skythici...nati (1.503), Aeaei...tyranni (5.547).<br />

248 Sdr. 5.233-235.<br />

159


samefoSi (5.234-240). meore mxriv, kolxi qurumis misnoba moiTxovs<br />

ubedurebis Tavidan acilebis mizniT damRupveli sawmisis gacemas,<br />

avismomtani sawmisis hemoniaSi gagzavnas (5.261-262). aieti am ori<br />

misnobidan irCevs friqsusis misnobas (5.263). aqedan aietma TavisTvis<br />

sasargeblo daskvna gamoitana: imisaTvis, rom Zalaufleba SeinarCunos,<br />

unda flobdes sawmiss. amitomac ugulebelyofs kolxi qurumis gafrTxi-<br />

lebas (5.264). misi naxevarZma persesi cdilobs, aieti daarwmunos, qveynis<br />

interesi daicvas da gasces oqros sawmisi. Zmebi ver Tanxmdebian. omi<br />

gardauvalia.<br />

aieti erTi SexedviT Wkviani mmarTvelia: omisTvis mokavSireebs<br />

krebs im pirobiT, rom medeas miaTxovebs Aeetes contra thalamis et virgine pacta /<br />

conciliat reges Scythicos primusque coacta (3. 495-6). TviTneburad iRebs gada-<br />

wyvetilebas, medea albanel stiruss miaTxovos. ar erideba tyuils da<br />

yvelaferze midis, argonavtebisagan rom miiRos daxmareba. miznis<br />

misaRwevad igi axerxebs Tavisi azrebis damalvas da argonavtebis mimarT<br />

mtruli damokidebulebis SeniRbvas; miuxedavad imisa, rom ar siamovnebs<br />

iasonis winadadeba oqros sawmisis daTmobaze, risxvas gulSi icxrobs,<br />

axerxebs damalos Tavisi ganwyobileba da miniebs megobrulad<br />

Seepasuxeba: `visurvebdi, aseTi Znelbedobis Jams ar mosuliyaviT CemTan,<br />

rodesac mteri axlos dabanakebula, Cems Zmas ganuzraxavs Cemi gana-<br />

dgureba da surs damamarcxos uricxvi jariT. aba, daicaviT jer Tqveni<br />

naTesavebis sacxovrisebi, Tavi gamoiCineT simamaciT, oqros sawmiss<br />

gadavcem gamarjvebuls, da ara mxolod sawmiss~ (5.534-541).<br />

miuxedavad winaswar miRebuli zomebisa, aietma realurad ver<br />

gaTvala, Tu saidan iyo safrTxe mosalodneli. aiets Tavisi qali-<br />

Svilebis imedi aqvs, darwmunebulia, rom medea drakons berZnebis<br />

dasaRupad warmarTavs (550); aseve aieti imedovnebs, rom iasoni ver<br />

gabedavs davalebis miRebas, mas hgonia, rom iasoni ukve gaemgzavra<br />

sawmisis gareSe (539-543). igi orive SemTxvevaSi cdeba.<br />

aieti verc erTxel iRebs swor gadawyvetilebas, tiranisaTvis<br />

damaxasiaTebeli Tvisebebi, mas xels uSlis iyos kargi mmarTveli.<br />

flakusi zedmiwevniT detalurad aRwers aietis sulier mdgomareobas<br />

160


afeqtis momentSi. eqstremalur situaciaSi misi reaqciebi yvela im niSan-<br />

Tvisebas avlens, rac tiranisaTvis aris damaxasiaTebeli.<br />

misi reaqcia Ramiseul gamocxadebaze aris naCqarevi da daufi-<br />

qrebeli: membra toris rapit ille tremens (5.244); aieti friqsusis misnobas iRebs<br />

mxdali guliT aegro corde (5.264); rodesac aieti Seityobs, rom mis<br />

winaaRmdeg laSqari ikribeba, gadmocemulia, Tu rogor wamoxta risxviT<br />

gaSmagebuli da Tavs daatyda uxucesebs (furens ira solio proripit alto / ... patres,<br />

5.268-269); misi solisadmi mimarTuli locva warmoaCens imas, rom<br />

devnilad grZnobs Tavs da rom safrTxe emuqreba: haec tibi fatorum, genoitor,<br />

tutela meorum, / omnituens tua nunc terris, tua lumina toto / sparge mari. seu nostra dolos<br />

molitur opertos / sive externa manus, primus mihi nuntius esto (5.246-249); misi<br />

egocentruli buneba Tavs iCens, roca aietma ugulebelyo kolxi misnis<br />

gafrTxileba da sakuTari Zalauflebis SenarCuneba arCia xalxis<br />

keTildReobas: nec vulgi cura tyranno / dum sua sit modo tuta salus (5.264-265). `is, rom<br />

aiets surs mefobis SenarCuneba, bunebrivia da adamianuri, magram gzebi,<br />

romelTa meSveobiTac cdilobs amis ganxorcielebas, arahumanuria~, –<br />

miiCnevs T. baieri. 249 igi garSemo myofTa mimarT undoblobiT aris<br />

ganmsWvaluli da fiqrobs, rom xalxis sawinaaRmdegod mmarTveloba<br />

SesaZlebelia. SiSi aqvs rogorc Sinaur, ise sagareo mtrebis winaSe da<br />

amis gamo itanjeba. 250 misnobis miRebis Semdeg, marss evedreba, rom sawmisi<br />

daicvas: tu quoque, sacrata rutilant cui vellera quercu, / excubias, Gradive, tene. praesentia<br />

luco / arma tubaeque sonent, vox et tua noctibus extet (5.250-252) da sabrZolo yiJiniT<br />

SiSi mohgvaros garSemomyofT. Tu senekas gavixsenebT, iaraRis JRaruni<br />

tiranis erTaderTi Tavdacvis saSualebaa. aieti ar moqmedebs gaazre-<br />

bulad, aramed spontanurad iRebs gadawyvetilebas. aq igulisxmeba<br />

gadawyvetileba medeas stirusze gaTxovebis Sesaxeb, misnobis da<br />

avismomaswavebeli niSnebis ugulebelyofa. igi mrisxanea da advilad<br />

gamodis wyobidan. roca persesma misi gakritikeba scada, gacofebuli<br />

daesxa Tavs da ziani miayena mas: ille fures ira solio se proripit alto / praecipitatque<br />

patres ipsumque... ense petis (5.268-271). mas ipyrobs furor da ira. senekas mixedviT,<br />

249 dawvrilebiT ix.: Th. Baier, Ursache und Funktion des Krieges gegen Perses in den Argonautica des<br />

Valerius Flaccus: Ratis omnia vincet. Neue Untersuchungen zu den Argonautica des Valerius Flaccus, München<br />

1998, 321-326.<br />

250 Sdr. Sen. De clementia (1, 11, 4-1. 12, 5).<br />

161


ira yvelaze saSineli da amasTanave saSiSi afeqtia. furor, ira, impietas<br />

RmerTebis mimarT, misnobis ugulebelyofa da tiranis maxasiaTebeli<br />

niSnebi samarTliani mmarTvelis absoluturad sawinaaRmdego saxes qmnis.<br />

aieti erTianad omze da Zaladobazea orientirebuli. swored<br />

daudevrobiTa da daufiqreblobiT, imiT, rom uars ambobs sawmisis<br />

gacemaze, Tavis Zmas samoqalaqo omis dawyebis sababs aZlevs. aieti ara<br />

naklebad aris gaSmagebuli, rodesac iasonma piroba Seasrula, skviTebis<br />

winaaRmdeg omSi daxmareba gauwia. imis magivrad, rom Seesrulebina<br />

micemuli sityva, pirobas arRvevs, uzomo risxviT aris aRsavse, rodesac<br />

argonavtebs kicxavs: (7.35-77) `sxva qveynidan xarT warmomavlobiT, gaqvT<br />

sakuTari sanapiroebi da samefoebi, ra sisulelem mogiyvanaT am<br />

sanapirosTan, gana me viyavi Tqveni megobrobis mizani? friqsus, Sen Cemi<br />

ubedurebis pirvelo mizezo, ratom dasaviT ar daiRupe zRvaSi. bednieri<br />

viqnebodi saerTod ar mcodnoda berZenTa saxelebi. pelias mefe? vin<br />

aris igi? Tesalia? ra saberZneTi? romel modgmas vxedav? an sad aris<br />

simplegadebi? ucxo movida skviTiis sanapirosTan! iasoni 50 devnilTan<br />

erTad, o sircxvilo, mas surs aziaSi SemoiWras, erTma gemma unda<br />

damcinos, romelic cdilobs, nadavli cocxal mefes wahgvaros?! ra unda,<br />

me TviTon unda mivarTva, Tavad unda gavukvalo Cemi tyeebi?!~ igi<br />

argonavtebs yaCaRebs uwodebs da ambobs, rom ar dauTmobs sawmiss, vidre<br />

sxva davalebas ar Seasrulebs iasoni. aq aieti tradiciiT cnobil<br />

davalebas aZlevs iasons. saSinlad Seuracxyofilia, rodesac iasoni<br />

elCad ugzavnis exions, raTa aietma moamzados cecxlismfrqveveli<br />

xarebi (vocor en ultro, 546). ukve aRarc malavs, rom ubedureba surs<br />

daatydes Tavs iasons da rom swadia, sawmisi misTvis sazareli iasonis<br />

sisxliT gaiJRinTos.<br />

flakusis SefasebiT, aieti imsaxurebs, rom motyuebuli da<br />

mitovebuli iyos. aietma rom borotad gamoiyena argonavtebis samsaxuri,<br />

amas cxadyofs flakusis SeniSvna: `aietma boroteba Caidina, Tavdapir-<br />

velad keTili guliT miiRo kavSiri, mere umuxTla da sakuTari miznebis<br />

gansaxorcieleblad gamoiyena~ (6. 12-13). rodesac iuno da aTena<br />

argonavtebis kolxidaSi misvlisas bWoben, vis dauWiron mxari, iunos<br />

gadawyvetili aqvs aietis winaaRmdeg brZola, amas asabuTebs imiT, rom es<br />

162


mefe aris orguli da miniebs ar miscems sawmiss (scio perfida regis / corda<br />

quidem, nullos Mynyis exolvet honores, 5. 289-90). aietis kritikas Tavad flakusi<br />

axdens: ante dolos, ante infidi, tamen exequar astus / Soligenae falli meriti meritique relinqui<br />

(5.222-223). aiets axasiaTebs mzakvroba, orpiroba, cbiereba. mas uwodebs<br />

yalb mzis Svils infidi ... Soligenae (5.222-223), romelmac daimsaxura Ralati<br />

falli da mitoveba relinqui.<br />

flakusi movlenebs uswrebs da aietis xvedrze gviyveba, marTalia,<br />

igi skviTebisa da kolxebis omSi gamarjvebas moipovebs, Tumca rodi<br />

aRmoCndeba es gamarjveba xangrZlivi, mas sakuTari samefodan gaaZeveben<br />

(5.681-689).<br />

1.2. epizodurad moqmedi personaJebi<br />

absirtusi <br />

zogierTi wyaros mixedviT afsirtosi mcirewlovania, rodesac iasoni<br />

kolxidaSi Cadis (Ov. Met. VII 54); 251 zogierTis mixedviT, a. m., apolonios<br />

rodoselTan igi ukve ymawvilia da gancalkevebiT cxovrobs sakuTar<br />

sasaxleSi (III 241, Sdr. Aaseve (Orph. Arg. 397). apolonios rodoselTan<br />

afsirtosi marTavs mamis etls (III 1236, 1234f. IV 225, Sdr. Philostr. iun. 11) da<br />

meTaurobs argonavtebis mdevar kolxTa erT jgufs (IV 306, 314, 322, 399,<br />

422, 451).<br />

flakusTan igi pirvelad dasaxelebulia kolxidis samefo ojaxis<br />

aRwerisas. ufliswuli dgas aietis gverdiT, jer kidev ymawvili (primis ...<br />

in annis, 5.457), winaparTa Rirseuli STamomavali (dignus avo, 5.458). igi<br />

sardlobs kolxebs skviTebis winaaRmdeg gamarTul omSi. absirtusi<br />

ramdenime sityviT aris warmodgenili brZolis dawyebis win (6.171-172),<br />

omis mimdinareobisas misi aristiebi ar aris aRwerili. igi mamis saomar<br />

saWurvelSi dgas Tavisi amalis saTaveSi, mis gverdiT arian stirusi,<br />

albaneli ufliswuli da Zlevamosili sardlebi, aseve iasoni da<br />

berZenTa laSqari TviT aTenas TanxlebiT.<br />

251 Wernike,ÖApsyrtos, RE, II 1, 284.<br />

163


absirtusi aqtiuria im epizodSi, sadac mdevari kolxebis<br />

sardlobiT kunZul pevkes miadgeba. 252 misi TaosnobiT daedevnebian<br />

kolxebi argonavtebs da iTxoven oqros sawmisis ukan dabrunebas.<br />

realurad swored aq xdeba berZnebisa da kolxebis pirveli seriozuli<br />

dapirispireba, ramdenadac skviTebis winaaRmdeg gamarTul omSi kolxebi<br />

miniebis mxardamxar ibrZodnen. absirtuss Tan axlavs stirusi. orive<br />

maTgani Selaxuli Rirsebis aRdgenaze fiqrobs, Tumca, Tu stirusi mzad<br />

aris daibrunos medea da ar surs, esonids dauTmos igi, sxvagvaria<br />

absirtusis pozicia. absirtusi uzomo risxviT aris aRsavse, mas aranair<br />

kompromisze wasvla ar surs; arc sawmisi unda, arc das waiyvans, romc<br />

aCuqon, kavSiris dadebis aranairi imedi ar arsebobs. absirtusi ar<br />

miiRebs das (nec te / accipio, germana, datam... 8.270-271), radgan igi Sercxvenilia<br />

(o pudor, 269), misTvis sakmarisi ar aris mxolod 50 meniCbis da erTi<br />

xomaldis CaZirva. igi brZolaSi iwvevs mTel saberZneTs, mas surs,<br />

azRvevinos samagiero, cecxls misces mTeli saberZneTi (Graecia fallax /<br />

persequor atque tuis hunc quasso moenibus ignem, 275-6). igi darwmunebulia sakuTar<br />

ZalebSi, isini xom ricxviT gacilebiT aRematebian berZnebs, amitomac<br />

ganzrax sul imas usvams xazs, rom berZnebs mxolod erTi xomaldi hyavT<br />

(puppe (nefas) una, 267; unaque mersa / ... ratis, 274-5), maT ki mravali.<br />

tragikulia absirtusis xvedri am omSi, igi uZluria qalRmerTis<br />

winaSe, romelic iasons mfarvelobs. iunos mier gamowveuli grigalis<br />

gamo, gamouval situaciaSi imyofeba; masze aseve gamanadgureblad<br />

moqmedebs erTguli mokavSiris, stirusis daRupva. niSandoblivia, rom<br />

flakusi aq absirtuss da medeas msgavsi epiTetebiT moixseniebs, erTgva-<br />

ri paralelizmis meSveobiT igi cdilobs, kidev ufro mZafrad Sesa-<br />

grZnobi gaxados am da-Zmis tragikuli xvedri. ase magaliTad, stirusis<br />

sikvdilis Semdeg absirtusi saSinlad aris damwuxrebuli (...visu maeret<br />

defixus acerbo, 8. 369), medeasTan dakavSirebiT, mis dards flakusi swored<br />

am zmniT (maereo) gadmogvcems: solo maeret defecta cubili, 7. 116; maeret et absenti<br />

nequiquam talia fatur, 7. 197). rodesac absirtusi sasowarkveTilia, ar icis, ra<br />

iRonos, ambobs: heu quid agat? (8. 370). medeac, rodesac veRar poulobs<br />

252 Sdr. apolonios rodoseli.<br />

164


gamosavals, swored am sityvebs warmoTqvams: heu quid agat? videt externo se<br />

prodere patrem /dura viro ...(7.309-310). absirtusi iZulebulia, qariSxlis gamo<br />

uari Tqvas ieriSze da uazro SurisZiebaze (abscessit tandem vanaque recedit ab<br />

ira, 374), Tumca bolomde imeds mainc ar kargavs, elodeba xelsayrel<br />

moments, iqneb, kvlav mieces omis ganaxlebis saSualeba (impatiens pugnaque<br />

datur non ulla potestas, 381). medeac, iZulebulia xvedrs daemorCilos, radgan<br />

iunos surs, igi iasonis damxmare iyos (te ducente sequor, tua me, grandaeva,<br />

fatigant / consilia et monitis cedo minor, 7, 348-9). vfiqrobT, arc is unda iyos<br />

SemTxveviTi, rom orives flakusi infelix-s uwodebs. medeas Zmisadmi<br />

damokidebulebas odnav qvemoT kvlav mivubrundebiT.<br />

absirtusis mkvlelobasTan dakavSirebiT wyaroebSi sxvadasxva<br />

versia gvxvdeba. 253 yvelaze detalurad am moments apolonios rodoseli<br />

gadmogvcems da sakmaod vrcel adgils uTmobs am faqtis aRweras.<br />

sainteresoa, vin aris aq iniciatori. medea Tavis sityvaSi, sadac is<br />

kicxavs iasons (IV 355-390), kategoriulad sTxovs mas, daicvas piroba,<br />

romelic zevss-hikesiosis winaSe dado, muqarasac ar erideba. swored am<br />

sagangebo situaciaSi iasoni, romelic ZiriTadad ajmhcaniva-Ti aris<br />

Sepyrobili, erTpirovnulad iRebs gadawyvetilebas, romelic guli-<br />

sxmobs kolxebis meTauris gauvnebelyofas (IV 398-407). rogorc Cans,<br />

medeac Semzadebuli iyo aseTi winadadebisaTvis, radgan iasonis Tavzar-<br />

damcem SemoTavazebas yovelgvari meryeobis gareSe iziarebs, igi xom<br />

apolonios rodoselTan eqstremalur situaciaSi swrafi reagirebis<br />

unariT gamoirCeva: `saWiroa, Seuferebel saqmeT esec davurToT, raki<br />

imTaviTve Cavidine codva da RvTis boroti Segonebebi Sevasrule~ (411-<br />

413); `Tu es saqme mogwons, arc me dagiSli, mokali igi da kolxebTan<br />

brZolaSi Caebi~ (419-420).<br />

apoloniosi saguldagulod aRwers TviT mkvlelobis aqts (455-480).<br />

masTan am faqts mniSvnelovani motivacia aqvs: afsirtosis mkvleloba<br />

253 jer kidev yrma afsirtoss klaven aietis sasaxleSi (Soph. Kolchid. frg. 319; Eur. Med. 167.<br />

1334; Kall. frg. 411); medeas Tan mihyavs afsirtosi xomaldze, mas argonavtebi klaven,<br />

anawevreben da faziss miandoben aietis Sesayovneblad (Pherec. frg. 73); afsirtuss k.<br />

minervaze klavs iasoni (Hyg. fab. 23); medeas mzakvrobis Sedegad afsirtosi argonavtebis<br />

xelSi moxvdeba, mas klaven, da fasisSi agdeben (Orph. Arg. 1022ff.); afsirtosi kvdeba<br />

Sxamisgan (Leon Schol. Eur. Med. 167); dawvrilebiT ix. Wernike, Apsyrtos, RE, II 1, 285.<br />

165


ganarisxebs zevss (IV 557, 587, 737) da, Sesabamisad, argonavtebs mravali<br />

dabrkolebis gadalaxva mouwevT, vidre pagases navsadgurs miaRweven.<br />

aseve motivirebulia kirkesTan stumroba: medea da iasoni unda wavidnen<br />

kirkesTan, raTa ganiwmindon danaSaulisagan.<br />

ramdenadac flakusis `argonavtika~ Cvenamde nakluli saxiT aris<br />

moRweuli, anu poema mTavrdeba medeas gasakicxi sityviT, rasac<br />

SeiZleboda mohyoloda absirtusis mkvlelobis epizodi, Znelia imis<br />

Tqma, hqonda Tu ara ganzraxuli flakuss saerTod absirtusis<br />

mkvlelobis scenis gadmocema. amdenad, am sakiTxze mxolod varaudis<br />

gamoTqma SegviZlia. absirtusis mosalodneli xvedris Sesaxeb flakusi<br />

mxolod ramdenime miniSnebas gvaZlevs. rodesac igi aRwers aietis samefo<br />

kars, iq absirtuss moixseniebs epiTetiT insons `udanaSaulo~ dignus avo<br />

quemque insontem meliora manerent (5.458) `udanaSaulos ukeTesi xvedri unda<br />

rgeboda~. SeiZleba vifiqroT, rom flakusis SeniSvna, romelic CarTulia<br />

iasonisa da medeas qorwinebis epizodSi `vin ifiqrebda, rom sakurT-<br />

xevelze sastikad sisxli daiRvreboda an kultmsaxurTagan romeli<br />

SeZlebda kidev amis gaxsenebas (quis modo tam saevos adytis fluxisse cruores / cogitet?<br />

aut ipsi qui iam meminere ministri? 8. 241-2), aseve absirtusis xvedrze<br />

migvaniSnebdes.<br />

gvrCeba STabeWdileba, rom flakuss surs, aaridos medeas Zmis<br />

mkvlelobis inicirebisa Tu ganxorcielebis saqme. medeas sizmarSi, sadac<br />

SeniRbulad aris laparaki imaze, rom medea moklavs sakuTar Svilebs,<br />

araferia miniSnebuli absirtusis mkvlelobaze. mxolod is aris aRniS-<br />

nuli, rom medeas daedevneba Zma pontus et ingenti circum stupefacta profundo /fratre<br />

tamen conante sequi (5.337-338). Cvens mier gamoTqmul Tvalsazriss aseve<br />

amyarebs is damokidebuleba, romelsac medea Zmis mimarT avlens: rodesac<br />

medea Tavis mokvlas gadawyvets, gaaxsendeba amqveyniuri siameni, Tavisi<br />

Zma absirtusi, igi Tavis Tavs eubneba: `gana ar gainteresebs, rogor<br />

davaJkacdeba Seni Zma~ (7. 340). rodesac saqme SeiZleba mivides Setakebamde<br />

iasonsa da absirtuss Soris, medeas sikvdili urCevnia imas, rom dauSvas<br />

an erTis an meoris sikvdili (8. 316-317). Tumca, Tu miTSi moqmedebis<br />

ganviTarebis logikidan amovalT, savaraudod, iasonisa da absirtusis<br />

Setakebas unda mohyoloda absirtusis sikvdili. aq ar SeiZleba ar<br />

166


gavixsenoT solis taZarSi gamosaxuli suraTebi, mdinaris RmerTisa da<br />

aias ambavi, romelic aSkarad iasonisa da medeas ambis alegoriaa; am<br />

scenas mosdevs faeTonis ambavi, romelic SesaZloa simbolurad<br />

absirtusis tragikul aRsasrulze migvaniSnebdes (5. 429-432). 254<br />

1.3. naklebad aqtiuri figurebi (kirke, qalkiope, friqsusis vaJebi:<br />

argusi, frontisi, melasi, kitisorusi)<br />

rogorc ukve aRvniSneT, kirke uSualod moqmedebaSi ar figurirebs,<br />

mis saxes iRebs venusi da ise gamoecxadeba medeas (7.210-283). mas Tan aqvs<br />

Tavisi atributi jadosnuri kverTxi (magica...virga, 7. 212) da acvia<br />

moqarguli samosi (pictis / vestibus, 7.211-212). medea aRtacebulia kirkes<br />

naxviT. misi sityvidan vigebT, rom didi xania kirke iZulebiT wavida<br />

drakonSebmuli etliT samSoblodan (fuga, 7. 219). ramdenadac, flakusis<br />

`argonavtikis~ bolo merve simRera Cvenamde nakluli saxiT aris<br />

moRweuli, Znelia darwmunebiT imisi Tqma, hqonda Tu ara ganzraxuli<br />

poets absirtusis mkvlelobis poemaSi CarTva, Sesabamisad, kirkes<br />

epizodis nawarmoebSi integrirebac am garemoebaze iqneboda<br />

damokidebuli.<br />

rac Seexeba qalkiopes, mis funqcias iuno iTavsebs da qalkioped<br />

gardasaxuli cdilobs medeas dayoliebas iasonis dasaxmareblad. medeas<br />

disadmi damokidebuleba Cans iasonisadmi mimarTvaSi 255 , sadac axsenebs,<br />

rom igi ver ixilavs esonidis ukanasknel bedisweras, radgan iZulebulia<br />

mkacri dis (durae...sorori) gverdiT imyofebodes (7.201-202). albaT, amitomac<br />

gadaifiqrebs iuno kvlav qalkiopes saxiT gamoecxados medeas da<br />

venusTan midis dasaxmareblad, raTa man amjerad kirkes saxiT moaxdinos<br />

qalwulze zemoqmedeba (7. 155).<br />

qalkiopesa da friqsusis vaJebic mxolod aietis samefo karis<br />

aRwerisas dasaxelebiT amowuraven TavianT funqcias. argonavtebTan<br />

maTTan Sexvedra xdeba kolxidaSi da isini iasonisa da miniebis saqmeSi<br />

araviTar monawileobas ar iReben.<br />

254 arc is unda iyos SemTxveviTi, rom apolonios rodoseli aietis Zes faeTons<br />

uwodebs kai; min Kovlcwn ui|e" ejpwnumivhn Faevqonta ƒ e[kleon `kolxTa Svilebi metsaxelad<br />

faeTons eZaxdnen~ (Arg. III 245-6).<br />

255 aq iasoni medeas warmosaxviTi Tanamosaubrea.<br />

167


TvalSisacemia erTi garemoeba, yvela zemoT dasaxelebuli<br />

personaJi sakmaod aqtiurad figurirebs apolonios rodoselTan, fla-<br />

kusTan maTi funqciebi, faqtobrivad, sxva moqmed personaJebzea<br />

gadanawilebuli.<br />

deda)<br />

2. naklebad cnobili personaJebi (persesi, fasisi, kavkasusi, medeas<br />

persesi <br />

persesi heliosisa da perseisis vaJia, aietis, kirkes da pasifaes Zma<br />

(Apollod. I 83. 147; Hyg. praef. 12, 12 Schm.). 256 dionisios skitobraqioni<br />

apolodorosisagan gansxvavebiT gadmogvcems, rom heliossa da perseiss<br />

mxolod ori vaJiSvili aieti da persesi yavdaT. persesi daqorwinda<br />

tavrosel qalwulze an adgilobriv nimfaze, romlisganac SeeZina hekate.<br />

hekate colad gahyva aiets da eyolaT Svilebi: kirke da medea (Schol. Apoll.<br />

Rhod.III 200. 476; Diod. IV 45, 1. 2; Etym. M. 515, 12). 257<br />

persesze arafers ambobs apolonios rodoseli, valerius flakusi<br />

ki piriqiT, mas did yuradRebas uTmobs. poemaSi igi aietis naxevarZmaa.<br />

dakavSirebulia kolxidaSi momxdar omTan. persesi erTaderTia, romelic<br />

aprotestebs aietis gadawyvetilebas, ar gasces sawmisi, amitom<br />

upirispirdeba mefes da saomar Zalebs krebs. omis dawyebamde persesi<br />

elCobas ugzavnis argonavtebs, uari Tqvan aietis mxardamWer omSi<br />

Cabmaze. elCobis misia miznad isaxavs, naTeli moefinos aietis veragobas.<br />

persesi xazs usvams mis upiratesobas: man iTxova pirvel rigSi sawmisis<br />

hemonielebisaTvis gadacema, swored es gaxda uTanxmoebis da aseTi<br />

sazareli omis dawyebis mizezi, amitomac umjobesia, masTan Sekran<br />

kavSiri an samSobloSi dabrundnen, radganac aietis dapireba ar aris<br />

sarwmuno. persesis argumenti sakmaod damajerebelia: miniebma ar unda<br />

iomon sxvisi neba-survilis gamo. amisaTvis xom ar gamouvliaT maT<br />

amxela gza. aqve exeba persesi moralur sakiTxs: ramdenad aqvT maT<br />

ufleba ibrZolon im xalxis [skviTebis] winaaRmdeg, visac ar icnoben da<br />

ar sZulT (6.16-26).<br />

256 persesi (Apollod. I 147, Diod. IV 45), persevsi (Etym. M. 515, 12 da Dionys. Scyt.).<br />

257 W. Peek, Perses, RE, XIX 1, 973-974.<br />

168


omSi warmateba Tavdapirvelad skviTebis mxareze iyo, Tumca mas<br />

Semdeg, rac iunom daiwyo moqmedeba argonavtebis dasaxmareblad, mdgo-<br />

mareoba Seicvala. miuxedavad imisa, rom qalRmerTebma persess aRuTqves<br />

Semweoba, omis dawyebamde SeTanxmdnen, rom aietis mxares daiWerdnen.<br />

garkveulwilad samarTliania persesis aRSfoTeba, romelsac is<br />

RmerTebis mimarT gamoTqvams da isRa darCenia, daelodos im dRes,<br />

rodesac iasons umuxTlebs aieti da ar Seusrulebs danapirebs (6.727-736).<br />

sasowarkveTili persesi brZolaSi Caebmeba da ar ascdeboda kidec<br />

gansacdeli, es rom palass ar SeemCnia. palasma icis, rom aietis taxti<br />

garkveuli droiT unda daikavos persesma, Tu misi mizeziT persesi<br />

daiRupeba, iupiterisgan ar acdeba gakicxva (6.741-744). iupiteris misno-<br />

bidan Cans, rom, roca Tesalielebi samSobloSi gaemgzavrebian, aiets<br />

persesi gandevnis (5.683-4).<br />

persesma mogvianebiT Tavis Zma aiets rom waarTva Zalaufleba da<br />

igi kolxidaSi kvlav dabrunebulma medeam mokla, amis Sesaxeb cnobas<br />

jer kidev apolodorosTan vxvdebiT (Apollod. I 147). higinusTan ki<br />

movlenebi Semdegnairad viTardeba (Hyg. fab. 27. 244): kolxidaSi dedis<br />

saZebnelad Camodis medosi (medeasa da egevsis vaJi), ambobs, rom kreonis<br />

mefis vaJi hipotesia. medeac, romelic mogvianebiT Camodis kolxidaSi,<br />

malavs vinaobas, TiTqos artemisis qurumia. rodesac gaigebs, rom<br />

hipotesia kolxidaSi Camosuli, gadawyvets, sazareli kreonis vaJis<br />

mkvlelobas da daarwmunebs persess, rom ucxoeli udavod medosis saxiT<br />

Camovidoda, raTa Suri eZia aietis gamo. amis gamo unda ezRo samagiero<br />

ucxoels. medea, roca Seicnobs sakuTar vaJs da mixvdeba, rom cdeboda,<br />

sTxovs persess, ufleba misces, daelaparakos ymawvils. amasobaSi<br />

gadascems mas xmals. medosi moklavs persess da memkvidreobad iRebs<br />

aietis samefos, romelsac amieridan Tavisi saxelis mixedviT medias<br />

uwodebs. nawilobriv misdevs flakusi apolodorossa da higinuss.<br />

iupiteris winaswarmetyvelebaSi gacxadebulia persesis xvedri. miuxeda-<br />

vad imisa, rom argonavtebis kolxididan gamgzavrebis Semdeg persesi<br />

igdebs xelSi samefo xelisuflebas, mogvianebiT samSobloSi mxcovan<br />

asakSi dabrunebuli aieti xdeba qveynis mmarTveli, amaSi mas qaliSvili<br />

da berZeni SviliSvili gauweven daxmarebas (5. 685-7).<br />

169


ar SeiZleba yuradReba ar mivaqcioT erT garemoebas, razec<br />

flakusi sxvaTa Soris migviTiTebs. persess surs, Tavi ise moaCvenos<br />

argonavtebs, rom Zalian Sestkiva guli qveynis bedis gamo da swored<br />

amitom upirispirdeba aiets, Tumca poemidan isic Cans, rom Zmebs erTma-<br />

neTTan manamdec daZabuli urTierToba hqondaT. persesi jer kidev maSin<br />

agrovebda saomar Zalebs Zmis winaaRmdeg, vidre aieti sabediswero gada-<br />

wyvetilebas miiRebda. orive Zma eswrafvis samefo xelisuflebas. persesi<br />

ki kicxavs qalRmerTebs, rom umtyunes da sabolood misi damarcxebiT<br />

damTavrda omi, Tumca iupiteris misnobidan cxadad Cans, rom ZaladobiT<br />

mopovebuli Zalaufleba xangrZlivi ver iqneba.<br />

kavkasusi <br />

flakusis mixedviT, kavkasusi kolxi mwyemsia. roca igi Cveulebisamebr<br />

mamiseul faras mwyemsavda, md. fasisis napirebTan Caisaxa Tidrusi;<br />

mSoblebi TavianT vaJs amis gamo `fasisis msaxurs~ uwodebdnen (6. 639-43);<br />

kavkasusis saxeli ukavSirdeba mTas, romelsac am mwyemsis mixedviT<br />

kavkasosi ewoda da am mTis eponimad moiazreboda, cnobas amis Sesaxeb<br />

plutarqosTan vxvdebiT, saxelis etimologiaze ufro dawvrilebiT<br />

momdevno TavSi vimsjelebT (Plut. fluv. 5, 3). 258<br />

fasisi <br />

fasisi mdinaris RmerTia. misi satrfoa kavkasieli nimfa aia. siyva-<br />

rulisgan gaxelebuli fasisi aias damorCilebas lamobs, darcxvenili<br />

qalwuli iltvis mSobliur mTebSi gaSmagebuli RvTaebisgan, SeSinebuli<br />

da Zal-Ronemixdili aia yris kaparWebs da mas sabolood fasisi<br />

imorCilebs Tavisi mZlavri talRebiT (5.425-428). flakusis mixedviT,<br />

fasisis da aias ambavi, sxva suraTebTan erTad, gamosaxuli iyo<br />

kolxidaSi solis taZarSi (5. 407-454). savaraudod, berZnuli warmomavlo-<br />

bis es miTi mxolod flakusTan figurirebs. saxeli fasisi ukavSirdeba<br />

kolxidis cnobili mdinaris saxels. igi rogorc Cans, am mdinaris<br />

eponimad gaiazreboda. 259<br />

258 Patsch, Caucasus mons, RE, III.2 1801.<br />

259 E. Diehl, Phasis, RE, XIX.2, 1886-1893; O. Lordkipahidze, Phasis. The River and the City in Colchis,<br />

Geographica Historica 15, Stuttgart 2000.<br />

170


medeas deda <br />

ra viciT medeas dedis Sesaxeb? yvelaze Zveli wyaro hesiode medeas<br />

dedas moixseniebs saxeliT ÆIduià (Hes. Teog. 958ff.), 260 dionisios skitob-<br />

raqioni ki hekates asaxelebs (Diod. IV 45). apolonios rodoselTan medeasa<br />

da afsirtoss sxvadasxva deda hyavT: afsirtosi `Sva kavkasielma nimfam<br />

asterodiam manam, sanam [aieti] kanonier colad daisvamda Tetisisa da<br />

okeanis umcros asuls idias~ (III 242-244). aietis kanonieri coli kouridivhn<br />

... a[koitin ki aris idiia, medeas deda. apoloniosi mas poemaSi orjer<br />

asaxelebs da orive SemTxvevaSi Tan axlavs aiets ejk dÆ aujth; Eijdui'a davmar<br />

kiven Aijhvtao (III 269). meti mis Sesaxeb araferi viciT.<br />

flakusTan medeas deda saxeliT ar moixsenieba. marTalia, igi<br />

poemaSi mxolod erTxel Cndeba, Tumca misi sityva uTuod STabeWdilebas<br />

axdens mkiTxvelze. aRsaniSnavia, rom flakusi did yuradRebas uTmobs<br />

ojaxuri urTierTobebis gadmocemas, gamonakliss arc medeas deda<br />

warmoadgens. sulisSemZvrelia scena, sadac mitovebuli deda emSvidobeba<br />

Svils da saSinlad ganicdis momxdar ambebs. igi dgas zRvasTan,<br />

gawvdili aqvs xelebi da mosTqvams. flakusi aRwers, rom masTan erTad<br />

tiris medeas da [qalkiope], mTeli kolxidis yvela sxva deda, qali da<br />

gogona (8. 141-2). miuxedavad amisa, amaT fonze kidev ufro mkafiod aris<br />

xazgasmuli medeas dedis simartove sityvebiT: extat sola (8. 143).<br />

ramdenadac misi sityva (8. 144-170), romelic 26 striqonisagan<br />

Sedgeba, kompoziciuri TvalsazrisiTac aris saintereso, dawvrilebiT<br />

gadmovcemT mas.<br />

Sesaval nawilSi deda sTxovs Svils, ukan dabrundes: amisTvis<br />

CamoTvlis ramdenime mizezs. pirveli da yvelaze mTavari: kolxidaSi<br />

imyofebian misi axloblebi: `aq arian Senianebi~ (hic turba tuorum / omnis, 145-<br />

146); misi mama `mama aRar brazobs Senze~ (iratus nondum pater, 146); `aq aris<br />

mSobliuri mxare (tellus, 146) da samefo taxti~ (sceptraque, 147); deda<br />

miuTiTebs Svils, imaze, rom sakuTar qveyanaSi igi aris mefis asuli,<br />

ucxo mxareSi ki ra adgili unda daiWiros man inaqosel qalwulebs<br />

260 msgavsad aseve: Apoll. Rhod. III 243; Lycophr. 1024; Apollod. I 9, 23, 5; Cic. nat. deor. III 48; Hyg. fab. 25;<br />

ix.: Lesky, Medeia, RE, XV 1, 30.<br />

171


Soris rogorc ucxom (barbara, 148), rogor endoba igi aqavelebs marto<br />

ucxo qveyanaSi, hpirdebian iq TavSesafars, elodeba igi qorwils?<br />

wamierad dedas sakiTar xvedrze fiqri ipyrobs da am momentSi<br />

medeas deda adamianur sisustes iCens, rodesac sakuTar Tavsac dastiris:<br />

`gana aseT siberes visurvebdi~ (150).<br />

savsebiT logikuria, rom amis Semdeg ubedurebis gamomwvevi mizezi<br />

– iasoni – axsendeba da ar erideba mis gakilvas: mzad aris gaanadguros<br />

iasoni da ukan daibrunos Svili (150-153) `albanel ufliswuls unda<br />

moeyvana colad medea da ara mas, sacodavi misi mSoblebi, peliassac ar<br />

dauvalebia misTvis aseTi qurdoba, kolxebisaTvis moetacebina asulebi~.<br />

amis Semdeg naCvenebia, rom deda mzad aris, yvelaferi dauTmos<br />

ucxoels, oRond Svili daibrunos: `gqondes sawmisi da waiRe yvelaferi,<br />

rac Cvens taZrebSia~ (153-157).<br />

kargad SevigrZnobT dedis umweobas, igi am momentSi kargad<br />

iazrebs, rom marto iasoni ar aris ubedurebaTa mizezi, rom medeas nebis<br />

gareSe ver ver imoqmedebda ucxoeli, amitom gons moegeba da kvlav<br />

namdvil damnaSaves, medeas ubrundeba: `Tumca ras vadanaSauleb<br />

daumsaxurebeli sayvedurebiT viRacas~ (159-161), misTvis xom aravis<br />

dauZalebia gaqceva `is TviTon iltvis~ (ipsa fugit, 159).<br />

Semdgom misi zrunvis obieqti kvlav uSualod medeaa (162-170),<br />

sagulisxmoa, rom aq medeas uwodebs infelix (160), rogorc odnav zemoT<br />

absirtusi moixsenieba (infelix frater, 136). deda aRwers Svilis grZnobebs da<br />

nanobs, rom Tavis droze ver miuxvda Svils, Tu rogor itanjeboda<br />

(...redeunt nam singula menti, 160). rogor warmoidgenda, rom gaqcevaze<br />

daTanxmdeboda medea (...talem paterere fugam, 167). deda Svilis saqciels<br />

afasebs rogorc nefas (159, 168) da yvelaze saintereso rac aris, rac<br />

medeas dedis mimarT simpaTiiT gangvawyobs: deda Svilis siyvarulis gamo<br />

mzad aris borotmoqmedebaSi masTan Tanaziari iyos, mzad aris gaiRos<br />

msxverpli Svilis bednierebis gamo (...commune fuisset / aut certe nunc omne nefas<br />

iremus et ambae / in quascumque vias? 167-169).<br />

medeas deda garkveulwilad alkimedes mogvagonebs. Cven esonisa da<br />

alkimedes SvilTan damokidebulebaze ukve dawvrilebiT vimsjeleT, aq<br />

mxolod ramdenime niSandobliv paralelze gavamaxvilebT yuradRebas.<br />

172


iasonis da argonavtebis gamgzavrebis Semdeg dedebis moTqma ismis,<br />

mamebis gulebi SeZrulia increscunt matrum gemitus et fortia languent / corda patrum,<br />

longis flentes amplexibus haerent (1. 315-316). maT fonze alkimedes xma yvelas<br />

aWarbebs vox tamen Alcimedes planctus supereminet omnis (317). saSineli tkivili da<br />

uzomo siyvarulia gadmocemuli iasonisadmi mimarTul sityvaSi (320-334),<br />

alkimede aris furens (318) deda, romelic garkveulwilad egoistia da ver<br />

egueba Svilis wasvlas. misi sicocxle maSin damTavrda, rodesac iasoni<br />

gaemgzavra ...sat caeli patiens, cum prima per altum / vella dedit (765-6).<br />

aqve gvaxsendeba peliasi, romelic miuxedavad Tavisi mrisxanebisa<br />

da tiraniisa, saTuTi grZnobebiT aRsavse mamaa, romelic uzomod<br />

ganicdis akastusis wasvlas, is xom iasonma daiyolia, gayoloda Soreul<br />

laSqrobaSi, raTa sxva mSoblebis msgavsad, peliasic datanjuliyo.<br />

uzomoa misi risxva saevit atrox Pelias (700). akastusis samyofelSi zRur-<br />

blzea ganrTxmuli da misi vaJis nakvalevs kocnis quin etiam in thalamis<br />

primoque in limine Acasti / fusus humo iuvenis gressus et inania signa / ore premit (709-711).<br />

SemZvrelia sityvebi, sadac uzomo tkivilia gadmocemuli (713-721). am<br />

momentSi mwifdeba misi gadawyvetileba, saSinlad gauswordes iasonis<br />

mamas, riTac esonids samagieros miuzRavs ...'sunt hic etiam tua vulnera, praedo, /<br />

sunt lacrimae carusque parens!'...(723-4).<br />

rogorc zemoTqmulidan Cans, medeas dedis sityva uaRresad sain-<br />

teresod warmogviCens am saxes da, meore mxriv, igi kompoziciuradac<br />

kravs poemas da eTanxmeba Cvens Tvalsazriss, romlis Tanaxmadac,<br />

flakusis `argonavtika~ rva wignisagan unda yofiliyo Semdgari. pirvel<br />

wignSi gadmocemuli alkimedes iasonTan 261 da peliasis akastusTan<br />

ganSorebis scenebi garkveul struqturul msgavsebas gviCveneben merve<br />

wignSi warmodgenil ambebTan; Tu imasac gaviTvaliswinebT, rom medeas<br />

dedis figura arcerT flakusamdel da arc flakusis Semdgomdroindel<br />

wyaroSi ar figurirebs, flakusis mier Seqmnili saxe kidev ufro did<br />

mniSvnelobas iZens, riTac kidev erTxel SeiZleba xazi gaesvas mis<br />

miswrafebas, tradiciul miTSi Seitanos siaxle ara mxolod ama Tu im<br />

epizodis, aramed `axali~ personaJebis eqponirebis doneze.<br />

261 iasonis dedasTan dakavSirebiT ix.: P. Dräger, Iasons Mutter. Wandlung von einer griechischen<br />

Heroine zu einer römischen Matrona, Hermes 123, 1995, 470-89.<br />

173


3. miTologiuri tradiciisaTvis ucnobi personaJebi (nimfa aia,<br />

medeas ZiZa henioxe, aietisa da persesis mokavSireebi, skviTebisa da kol-<br />

xebis omSi monawile meomrebi).<br />

aRsaniSnavia, rom flakusTan miTologiuri tradiciiT sakmaod<br />

kargad cnobili personaJebis garda gvxvdeba axali personaJebi,<br />

romlebic pirvelad mxolod masTan dasturdebian. Tu elementarul<br />

statistikur dakvirvebas movaxdenT, erTi mxriv, apolonios rodoselis<br />

`argonavtikaze~ da, meore mxriv, valerius flakusis eposze, aRmoCndeba,<br />

rom apolonios rodoselTan daaxloebiT kavkasiasTan dakavSirebuli 23<br />

personaJi gvxvdeba, valerius flakusTan ki 110-mde, romelTagan 79<br />

figura aietisa da persesis omis epizodSia CarTuli. 262 gansxvaveba<br />

sakmaod TvalsaCinoa. Cndeba kiTxva: vin arian es personaJebi da riTi<br />

aris ganpirobebuli maTi aseTi masStaburi gaCena valerius flakusTan.<br />

Cven ukve dawvrilebiT vimsjeleT skviTebisa da kolxebis omis<br />

funqciasa da arsze; Zmebs Soris momxdari omi, romelic naklebad iyo<br />

damuSavebuli berZnul wyaroebSi, flakusma ostaturad daukavSira<br />

kolxidaSi ganviTarebul ambebTan; am omis winare istoriisa da<br />

msvlelobis gadmocemas, rogorc zemoT ukve vnaxeT, sakmaod didi<br />

adgili eTmoba masTan. aSkarad TvalSi sacemia, rom flakusi poemis<br />

dasawyisisTanave axdens omis Temis intensifikacias, SeiZleba iTqvas, rom<br />

pirveli striqonebidanve saTanadod amzadebs mkiTxvelSi Sesabamis<br />

ganwyobas: dawyebuli argos suraTebis aRweriT, sadac lapiTebisa da<br />

kentavrebis brZolaa asaxuli, lemnoseli qalebis mier mamakacebze<br />

angariSsworebis detaluri aRweriT, kizikusis Ramis Serkinebisa da<br />

saSineli xocva-Jletis ilustrirebiT, damTavrebuli kolxidis omis<br />

peripetiebis gadmocemiT. bunebrivia, am `axali~ siuJetebisaTvis flakuss<br />

dasWirdeboda, gamoegonebina axali personaJebi, romelTac e. w. fsevdo-<br />

miTologiuri SegviZlia vuwodoT. maTi umravlesoba, rogorc ukve<br />

aRiniSna, aietisa da persesis omSi aris CarTuli da am movlenasTan<br />

dakavSirebiT eqsponirebuli.<br />

262 calke jgufad unda gamoiyos is personaJebi, romlebic uSualod omTan ar arian<br />

dakavSirebulni: a. m., kolxi nimfa aia (5.424), medeas ZiZa henioxe (5.357), nimfebi – sinope<br />

(5.109) da pevke (8.256) da a.S.<br />

174


flakusi mowinaaRmdege mxareTa eqsponirebas gansxvavebulad axdens;<br />

igi, bunebrivia, omis yvela monawileze ar amaxvilebs yuradRebas, gansa-<br />

kuTrebiT gamohyofs ramdenime sardals, rogorc aietis, aseve persesis<br />

laSqridan; kolxebis laSqars absirtusi sardlobs; sul aietis<br />

mxardamWerTa Soris saxeliT moxseniebulia 32 meomari 263 , romelTagan 2<br />

albanelia, 5 amaZoni, 7 mokavSire, romelTa warmomavlobac ucnobia, 1<br />

parTeli da 17 kolxi. amas emateba dasaxmareblad mzadmyofi argonavtTa<br />

laSqari.<br />

aietis mxardamWerTa Soris flakusi gansakuTrebiT gamoarCevs mis<br />

7 mokavSires, 264 romlebic jer kidev mexuTe wignSi, samefo karis<br />

aRwerisas arian dasaxelebulni da aietis nadimze eqsponirebulni (5.567-<br />

614), rac homerosis e. w. `teiqoskopias~ mogvagonebs. 265 warmodgenilia 7<br />

sardali motique ad proelia reges: 266 karmeiusi, aroni, kampesusi, odrusa,<br />

iaqsartesi, latagusi, xoaspesi. 267 aRsaniSnavia, rom arc erTTan dakavSi-<br />

rebiT flakusi ar azustebs maT warmomavlobas. mxolod garegnuli<br />

niSnebiTa da pirovnuli TvisebebiT warmogvidgens TiToeul maTgans.<br />

bunebrivia, isini saomrad arian Camosulni kolxidaSi, amitom<br />

TvalSisacemia maTi saerTo saomari ganwyobileba: karmeiusi dRe-niadag<br />

sagmiro saqmeebze fiqrobs da mudmiv saomar mzadyofnaSia, mouTmenlad<br />

eswrafvis omis dawyebas (5.578-580; 582-584). iaqsartesi imdenad Tavdajere-<br />

bulia Tavis ZlevamosilebaSi, rom TviT RmerTebisac ki ar eSinia. aieti<br />

mas amarTlebs, radgan igi yovelTvis asrulebs micemul sityvas da ume-<br />

tesad saomari saqmeebiT aris dakavebuli. misi SiSiT ZrZwian getebi,<br />

medebi, mTeli iberia (5.596-604). aronTan dakavSirebiT flakusi xazs<br />

usvams mis simdidres, Tavze zrunvis moments: aroni mdidaria da Wreli<br />

263<br />

am SemTxvevaSi gvainteresebs kavkasiasTan dakavSirebuli personaJebi da ar<br />

vgulisxmobT argonavtebsac, romlebic, bunebrivia, aseve aietis mxareze ibrZvian.<br />

264<br />

Sdr. J. Adamietz, 1976, 79-80; E. Lüthje, 1971, 231-232; J. E. Shelton, 1971, 320-322; E. Shreeves, 1979,<br />

162f.<br />

265<br />

Sdr. Hom. Il. 3.161ff. gansxvaveba is aris, rom aieti da nadimze miwveuli iasoni<br />

aTvaliereben TavianT da ara mowinaaRmdegis mokavSireebs.<br />

266<br />

flakusi aseTi TanamimdevrobiT warmogvidgens aietis mxares: Tavdapirvelad<br />

dasaxelebulni arian argonavtebi [iasoni, eakusis vaJebi: pelevsi da telamoni da<br />

kalidonis vaJebi: tidevsi da meleagrusi], Semdgom damxmare sardlebi da bolos<br />

amaZonebi [maTi meTauri evriale].<br />

267<br />

sainteresoa teilor-brijsis dakvirveba, am sardlebis saxelebi TavianTi<br />

Tanamimdevrobis mixedviT (karmeiusi, aroni, kampesusi, odrusa, iaqsartesi) qmnian<br />

akrostiqs cacoi (kakoiv) (P.R. Taylor-Briggs, Valerius' Flavian Argonautica. CQ 44, 1994, 212-35).<br />

175


suraTebiT moqarguli mosasxamiT ipyrobs mnaxvelTa yuradRebas. misi<br />

meomrebi zafranis surnels afrqveven da mowesrigebuli varcxnilobiT<br />

gamoirCevian (5.590-592), maT xuWuWa Tma aqvT. aroni amasTanave ubadlo<br />

meomaria, absirtusis mxardamxar ibrZvis da mas ar Camouvardeba<br />

simamaciT (6.524). kampesusi vefxvis tyaviT aris mosili (5.593), rac,<br />

savaraudod, imaze miuTiTebs, rom is, albaT, ubadlo monadirea. odrusa<br />

sxva mokavSireTa Soris Tmiani gul-mkerdiTa da xSiri wveriT gamoirCeva,<br />

aseve iqcevs yuradRebas Rvinis siyvaruliT, rasac iasoni gancvifrebaSi<br />

mohyavs (5.593-595). latagusi (5.584) da xoaspesi (5.584-586) aRfrTovanebis<br />

Rirsni arian. xoaspesi moixsenieba epiTetiT `mdinaris Sobili~ amnigena,<br />

rac, SesaZloa, mis RvTiur warmomavlobaze miuTiTebdes. 268 roca aieti<br />

iasons am mokavSires warudgens, igi Tavisi saomari cxenis sisxls<br />

Seeqceva, Tumca cxeni amis gamo sulac ar uZlurdeba da kvlavac<br />

mkvircxlad miaWenebs xolme Tavis mxedars; aqve ar SeiZleba ar<br />

aRiniSnos, rom iasonis mSoblebi xaris sisxlis SesmiT iklaven Tavs,<br />

xoaspess ki cxenis sisxli verafers aklebs, rac mis uCveulo<br />

gamZleobaze metyvelebs. 269<br />

zemoT Tqmuli rom SevajamoT, miviRebT tipuri kavkasielis<br />

ganzogadebul suraTs: meomari, monadire, mkacri pirobebis amtani, Rvinis<br />

moyvaruli; garegnuli Strixebi: TmaxuWuWa (herodotosis miniSneba<br />

egviptur warmomavlobaze) da WarbTmiani. vfiqrobT, rom flakusi swored<br />

amitom ar miiCnevs saWirod, uSualod gansazRvros maTi warmomavloba,<br />

aramed am personaJebis saxiT kavkasielTa ganzogadebul tips gvTavazobs.<br />

eTnikuri warmomavlobis dazustebis gareSec mkiTxvels mSvenivrad<br />

eqmneba warmodgena kolxebis mezoblebis Sesaxeb.<br />

persesis laSqari ufro STambeWdavia, aq flakusi intensiurad<br />

amaxvilebs yuradRebas maT mravalricxovnebaze: persesis mxareze<br />

warmodgenilia 47 saxeldebuli meomari, romelTagan 1 kimerielia, 1<br />

iazigi, 1 geti, 2 iberieli, 4 hirkanieli da 38 skviTi. amaTgan 18 eqsponi-<br />

rebulia omis dasawyisSi persesis dasaxmareblad daZrul laSqarSi e. w.<br />

`skviTebis katalogSi~ (6.42-170).<br />

268 Sdr. fasisi (5.425-428), Tidrusi (6.639).<br />

269 cnoba am Cveulebis Sesaxeb sxva antikur avtorebTan ar dasturdeba.<br />

176


vidre flakusi skviTebsa da kolxebs Soris gamarTul omis<br />

aRweraze gadavidodes, mas win umZRvarebs skviTebis katalogs 270 , sadac<br />

igi calkeul sardals da xalxs CamoTvlis, romelTagan nawili<br />

brZolis scenebSic aris eqsponirebuli, nawili ki oden katalogSi<br />

moxsenieba. 271 katalogis Seqmnisas valeriusi garkveulwilad homeross (Il.<br />

2. 494-779 e. w. xomaldTa katalogi) 272 da vergiliuss (Aen. 6. 37-40; Aen. 7.<br />

643-817) mihyveba, Tumca misi katalogi udavod imaze miuTiTebs, rom<br />

katalogis formirebis procesSi poeti axerxebs vergiliusiseuli da<br />

homerosiseuli stilisa da mxatvruli xerxebis Serwymas. vergiliusi<br />

italebis katalogis warmodgeniT miznad isaxavs, aqcenti Zveli<br />

italiidan Tanamedroveobaze gadaitanos. valeriuss vergiliusisagan<br />

gansxvavebuli midgoma aqvs. miuxedavad imisa, rom igi flaviusTa<br />

saimperatoro kars akavSirebs miTosTan, romis imperias, romaelebis<br />

eqspansias britaneTze, okeanis daZlevas da vespasianes militaristul<br />

qmedebebs adarebs argonavtebis mier sazRvao gzis gaxsnas da maT saomar<br />

qmedebebs, 273 SeiZleba iTqvas, rom tipologiuri kavSiri miTossa da<br />

Tanadroulobas Soris, rogorc es `eneidaSia~ laciumis omis meSveobiT<br />

warmodgenili, flakusTan ar dasturdeba. 274 flakusis `argonavtikaSi~<br />

skviTebi warmoadgenen aziis wamyvan Zalas, romlebic aietis momxre<br />

argonavtebis winaaRmdeg ibrZvian da, amdenad, isini upirispirdebian<br />

saberZneTs, anu aRmosavleTi upirispirdeba dasavleTs.<br />

270 epikur katalogebTan dakavSirebiT lukanusamde ix.: J. Gaßner, Kataloge im römischen Epos.<br />

Vergil - Ovid - Lucan, Diss. München, Augsburg 1972, 5-24, 159-162; lukanusis katalogTan<br />

dakavSirebiT ix.: L. Eckhardt, Exkurse und Ekphraseis bei Lucan, Diss. Heidelberg 1936, 26-29; W.<br />

Kühlmann, Katalog und Erzählung. Studien zu Konstanz und Wandel einer literarischen Form in der antiken Epik,<br />

Diss. Freiburg/Br. 1973, 166f. 239f.<br />

271 katalogis mizani ZiriTadad emsaxureba imas, rom warmoadginos calkeuli gmiri,<br />

romelic Semdeg brZolaSi iqneba eqsponirebuli. skviTebis katalogSi dasaxelebuli<br />

gmirebisagan da xalxebisagan brZolebSi kvlav gvxvdebian: anavsisi (6.42-47; 265-278),<br />

kolaqsesi (48-59; 621-656), avxusi (60-64; 619f.), sienesi (74-78; 703-705), falkesi (88-94; 245;<br />

553f.), ariasmenusi (103-105; 386-426), drangebi (106-113; 507f.), iberielebi (120f.; 507f.), iazigebi<br />

anu gesanderi (122-128; 279-385), eqsomatebi (143-149; 569), sarmatebi (162; 231-264).<br />

272 r. gordeziani, `iliada~ da egeosuri mosaxleobis istoriisa da eTnogenezis<br />

sakiTxebi, Tbilisi 1970, 10-87: homerosidan moyolebuli epikuri tradiciis Tanaxmad<br />

katalogSi moxsenebuli yvela gmiri ar aris SemdgomSi kvlav eqsponirebuli da<br />

piriqiT.<br />

273 P. Schenk, 1999, 183.<br />

274 P. Schenk, 1999, 184.<br />

177


saWirod migvaCnia, gansakuTrebiT SevaCeroT yuradReba katalogis<br />

struqturaze. katalogs aerTianebs ori Tema: oqros sawmisi da medea. aq<br />

CamoTvlili arian mniSvnelovani gmirebi, romelTagan nawili omis<br />

scenebSic aris eqsponirebuli, aseve mravali Crdilo-kavkasieli tomi da,<br />

rig SemTxvevaSi, maTi adaT-wesebi; sayuradReboa is faqti, rom am wes-<br />

CveulebaTa umetesobas, romlebic wyaroebSi am regionSi mcxovreb sxva<br />

tomebTan dakavSirebiT dasturdeba, flakusi skviTebs usadagebs. rogorc<br />

detaluri analizi cxadyofs, poeti katalogis formirebisas gverds<br />

uvlis vergiliusis princips da ufro metad mogvagonebs lukanuss,<br />

romelic cdilobs, garkveuli wesrigi Seitanos meomarTa Tvaluwvdenel<br />

simravleSi (Luc. 1. 392-465, 3. 169-297), amas, rogorc Cven qvemoT vnaxavT,<br />

axerxebs flakusic skviTebis katalogSi, sadac aSkarad SeiniSneba<br />

struqturuli dayofis elementebi.<br />

kompoziciuri analizi gviCvenebs, rom skviTebis katalogi sam<br />

Tanabar monakveTad aris dayofili. striqonebis moculoba samsave<br />

monakveTSi daaxloebiT Tanabaria. 275 am TvalsazrisiT katalogis samsave<br />

monakveTSi gansxvavebuli suraTi gvaqvs: katalogis pirvel nawilSi wina<br />

planzea wamoweuli (6. 42-80) calkeuli gmiri Tu sardali. isini an marto<br />

midian saomrad (6. 68f.) an romelime tomTan erTad 276 ; meore nawilSi<br />

eqsponirebulia sxvadasxva tomi, zog SemTxvevaSi maTi meTauris<br />

TanxlebiT (6. 80-121). aq ufro metad gvxvdeba am tomebTan dakavSirebuli<br />

eTnografiuli Tu geografiuli informacia; 277 katalogis mesame nawili<br />

kvlav sxva suraTs gviCvenebs: flakusi koncentracias axdens xalxebis<br />

warmodgenaze, romelTa CamoTvlas igi, upirveles yovlisa, eTnogra-<br />

275<br />

pirveli monakveTi (6.42-80) 38 striqons Seadgens, meore (6. 80-121) – 42 striqons da<br />

mesame (6. 121-162) – aseve 42 striqons.<br />

276<br />

es aris warmodgenili zmnebiT: miserat (6.42), ostentat (61), movet (70), expulit (79), aseve ductor<br />

(48), quem circum (66), cum gente (74); zmnebis funqciisaTvis katalogSi Sdr. W. Kühlmann, 1973,<br />

304.<br />

277<br />

6.80-87: warmodgenilia xuTi tomi; 6.88-94: falkesi – koralebi; 6.95-98: batarnebi –<br />

tevtagonusi; 6.99-103: xalxebi, romlebic alaZonTan saxloben; 6.103-105: ariasmenusi,<br />

romelic ganzrax aris Casmuli am segmentis centralur nawilSi; 6.106-113: drangebi da<br />

kaspiadebi; 6.114-119: vanusi, hirkanielebi da indebi; 6.120f.: iberiis xalxebi otakesis da<br />

latrisis meTaurobiT; Sesabamisad aris ganawilebuli zmnebic: expulit (6.79), agit (6.88),<br />

duce (6.97), ferentem (6.104), ducit (6.114) da agunt (6.121) miemarTeba monakveTs, sadac xalxi<br />

warmodgenilia sardliT. gamonaTqvamebi, romlebic damoukidebel moqmedebas gviCveneben,<br />

miemarTeba xalxebs: traxere (6.81), linquitur (6.84), ruunt (6.86), ferit (6.99) da insequitur (6.106).<br />

geografiuli da eTnografiuli cnobebi warmodgenilia Semdgom striqonebSi: 6.81-83, 85,<br />

90-94, 100f. 107-113. dawvrilebiT ix.: P. Schenk, 1999.<br />

178


fiuli cnobebiT avrcobs (6. 121-162). Sesabamisad, katalogis dama-<br />

srulebel nawilSi ZiriTadi aqcenti gadatanilia ama Tu im xalxis<br />

daxasiaTebaze. 278 monakveTebis gamosayofad flakusi iSveliebs specialur<br />

zmnebs, kavSirebs da nawilakebs striqonis dasawyisSi. 279<br />

axla ufro detalurad: skviTebis katalogis dasawyiss flakusi<br />

gansakuTrebiT gamohyofs.<br />

anavsisi (6.42-47) pirveli sardalia, romelsac flakusi gamoTqmiT<br />

iam pridem (6.43) drois TvalsazrisiTac wamyvan rols akisrebs;<br />

Semdeg dasaxelebulia kolaqsesi, romelsac Tan axlavs bisaltebis<br />

legioni (proxima); kolaqsesis SemTxvevaSi yuradReba gamaxvilebulia mis<br />

RvTiur warmomavlobaze. igi iupiterisa da horas Svilia, romelic mwvane<br />

mirakes da tibisusis axlos iSva (6.48-59). aq mniSvnelovania erTi<br />

garemoeba: miuxedavad imisa, rom TviT iupiteria kolaqsesis mama, igi<br />

mainc umweoa, aaridos Tavis Zes sikvdili (6.621ff.).<br />

rigiT mesame (6.60-64) adgilze saxeldeba avxusi kimerielebTan<br />

erTad (tertius). avxusis Sesaxeb is viciT, rom is qurumia.<br />

darapsi da datisi, konteqstidan gamomdinare, SesaZloa mama-Svilad<br />

gaviazroT. 280 darapsi sparselebTan brZolebSi miRebuli WrilobebiT<br />

itanjeba da amitom kolxidaSi saomrad agzavnis datiss (6. 65-66), Tumca,<br />

mogvianebiT TviTonac iRebs monawileobas omSi. datiss Tan axlavs<br />

brZolis JiniT anTebuli gangaridebi da meomrebi, romlebic gerusTan<br />

(md. skviTiaSi) da bikesis tbasTan saxloben.<br />

amis Semdeg flakusi CamoTvlis sam sardals (anqsuri, sidoni,<br />

radalusi); maT SemTxvevaSi igi ar gamokveTs individualur Strixebs.<br />

278 Sdr. eruis (6.131), doctus...spargere et adducere (132f.), iungit (143), secuti (143), ibant (160). pirveli<br />

segmentisgan gansxvavebiT (42-80) reducirebulia viRacis moqmedebaSi moyvanis zmnebi.<br />

zmnebi impulit (150) da sollicitat (156) ar Seesabameba monacemebs, ramdenadac kentorebs da<br />

xoaTrebs amoZravebT velleris ardor (150) da koastesi medeas jadoqrobiT aris motivirebuli<br />

(156f.). poetis gamosvliT (135: silebo) warmoCenilia Tirsagetebis gansakuTrebuli<br />

mdgomareoba, rac bakxusis CarTviT aris gaZlierebuli, Tumca mas aq ar aqvs uSualod<br />

am omTan kavSiri, oden moixsenieba miTologiur eqskursSi, rac exmianeba iupiteris<br />

apostrofs (1.565-567).<br />

279 Sdr. Arg. 6. 42: miserat; 68: non defuit; 74: movit et; 84: linquitur; 106: insequitur; 114: ducit; 143: iungit; 150:<br />

impulit; 160: ibant; 48: proxima; 60: tertius; 79: quin et; 88: hos super; 95: ast ubi; 99: nec procul; 103: te; 129: hic<br />

et; 134: non ego.<br />

280 motivi roca mama omSi agzavnis Svils Sdr. vergiliusi (Aen.2.87) da piriqiT, roca<br />

misani mama cdilobs omSi daifaros Tavisi vaJi (Aen.10.417). es motivi flakusTanac<br />

gvxvdeba: misani akvitesi cdilobs mZime xvedri aaridos Tavis vaJs kirnuss (Arg.6. 294-<br />

316).<br />

179


erTaderTi informacia, rasac poeti gvawvdis, aris is, rom sidoni da<br />

radalusi Zmebi arian. maT momaval xvedrzec arafers ambobs avtori.<br />

am informaciuli simwiris fonze, flakuss Semohyavs erT-erTi<br />

skviTi sardali, romelsac friqsuss arqmevs. flakusi gangeb irCevs am<br />

saxels, raTa gamoafxizlos mkiTxveli da am saxelis aqtivaciiT<br />

moagonos mas oqros sawmisi da mTavari motivi, risTvisac imarTeba omi.<br />

aq mas Semoaqvs kidev erTi atributi: akesinel mebrZolebs, romelTac<br />

friqsusi meTaurobs, maRal Wolokze aRmarTuli priala bewviani da<br />

oqrosrqebiani furis 281 gamosaxuleba miuZRvis win. fur-iremi naRvliania,<br />

radgan ver axerxebs kvlav mrisxane dianas WalaSi dabrunebas. aq<br />

alegoriulad miniSnebaa imaze, rom oqros sawmisi didxans ver darCeba<br />

marsis WalaSi, flakusi kvlav im avbediT misnobas Segvaxsenebs omine<br />

fatidicae ...cervae (6.70), romelsac mexuTe wignSi warmosTqvams friqsusis<br />

aCrdili.<br />

friqsusi mecxre sardalia katalogSi da amis Semdeg valeriusi<br />

kidev 9 sardlis eqsponirebas axdens. aqve aRsaniSnavia, rom katalogSi<br />

moxseniebuli bolo anu 18-e sardali koastesi, iseve rogorc pirveli,<br />

swored medeasTan aris dakavSirebuli. koastesi, romelic kolxidaSi<br />

xoaTrebTan da kentorebTan erTad moiswrafvis. koastesi medeaTi aris<br />

dainteresebuli (6. 155-7). aSkarad niSandoblivia am personaJis saxelis<br />

semantikac, SesaZloa flakusi mas awarmoebdes berZnuli formativisgan<br />

kw'a" `sawmisi~; Sesabamisad, kvlav am ori simbolos: medeas da sawmisis<br />

xsenebiT flakusi kompoziciuradac kravs da amTlianebs katalogs.<br />

rac Seexeba danarCen sardlebs, sienesi hileel mebrZolebTan<br />

erTad aris warmodgenili. is ori ramiT iqcevs yuradRebas: persesi mas<br />

TviTon aRazevebs saomrad, aCvenebs ra aietisgan miyenebul Wrilobebs. am<br />

sardals piradi motivi ki ar amoZravebs brZolaSi Casabmelad, aramed<br />

humanuri. aseve sagulisxmoa, rom igi sastikad uswordeba omSi parTel<br />

elCs (6. 703), romelic medeas erT-erTi xelismTxovnelia (6.691-694).<br />

281 fur-iremi, rogorc dianas atributi, homerosidan moyolebuli farTod aris<br />

dadasturebuli (Hom. Od. VI, 102), magram es tradicia da masTan dakavSirebuli miTic,<br />

razec flakusi migvaniSnebs, savaraudod, misi gamogonili unda iyos; Sdr. (Plut. Sert. 11).<br />

180


hirkanielebis sardali kirisi (6. 80) yuradRebas iqcevs Tavisi<br />

warmomavlobiT. epiTetiT Titanius flakusi xazs usvams mis RvTiur<br />

warmomavlobas.<br />

rac Seexeba falkess, igi katalogSi oden dasaxelebiT amowuravs<br />

misias, Tumca mogvianebiT batalur scenebSi kvlav gvxvdeba. sagulisxmoa,<br />

rom mas brZolis velze eolidi friqsusis vaJi, argusi Camoagdebs<br />

cxenidan (6.554).<br />

tevtagonusi meTaurobs batarnebs, romlebic SeiaraRebulni arian<br />

daumuSavebeli saqonlis tyavis farebiTa da Tanabarzomieri maxvilebiT.<br />

gamoTqmiT in se trahit Aea batarnas (6.96) flakusi kvlav gvaxsenebs Zmebs Soris<br />

amtydar oms.<br />

ariasmenusTan dakavSirebiT win aris wamoweuli ori faqtori: 1.<br />

poeti uSualod mimarTavs mas (6.103) da 2. moxseniebulia misi sabrZolo<br />

namglebiani etli (6.104f.). umamacesi meomari palasis Carevis Sedegad<br />

sakuTari etlidan gadmovardnili kvdeba (6.423-426).<br />

vanusi hirkanieli wminda misani da aedia. skviTiis sami Taoba<br />

ismenda misgan ambebs minielTa da argos xomaldis Sesaxeb. misi rCevebiT<br />

sargeblobdnen indoelebi, asbWiani Tebes da mTeli panqaias mkvidrni (6.<br />

115-119). am personaJiT flakusi kvlav aaqtiurebs Tavisi poemis mTavar<br />

motivs.<br />

amis Semdeg flakuss Semohyavs ori sardali latrisi da otakesi,<br />

romlebic arc katalogSi gamoirCevian da arc Semdgom brZolebSi arian<br />

eqsponirebulni. mas gangeb gadaaqvs aqcenti im eTnikur erTeulebze,<br />

romelTa xvedriTi wona sakmaod didia katalogis daskvniT nawilSi.<br />

katalogis daskvniT nawilSi ki poeti CamoTvlis sxvadasxva toms:<br />

iazigebs, mikeebs, Tirsagetebs, eqsomatebs, torinebs, satarxebs,<br />

kentorebs, xoaTrebs, balonitebs, sarmatebs.<br />

es rac Seexeboda aietisa da persesis momxreebs, amaT garda poemaSi<br />

sxva mravali personaJic gvxvdeba, romelTagan umetesoba, flakusis Ta-<br />

naxmad, TavianTi warmomavlobiT kavkasiasTan arian dakavSirebulni. aqe-<br />

danve unda aRiniSnos, rom arcerTi maTgani ar aris mTavari personaJi,<br />

romelsac didi mniSvneloba aqvs siuJetis ganviTarebaSi, rac kidev<br />

181


ufro zrdis imis albaTobas, rom poetma isini gamoigona. Tumca gvxvdeba<br />

ramdenime mniSvnelovani axali personaJic, romelTa meSveobiTac<br />

flakusi Sida kavkasiur urTierTobebs warmoaCens.<br />

Tavdapirvelad SevecadoT, davajgufoT yvela es e. w. fsevdo-<br />

miTologiuri personaJi garkveul kategoriebad, ramdenadac maT mimarT<br />

TviTon avtors diferencirebuli damokidebuleba gaaCnia. personaJTagan<br />

nawils statistis funqcia aqvs, nawili Cveulebriv statistebs aRemateba<br />

maTze mowodebuli informaciis moculobiT; gansakuTrebiT sainteresoa<br />

is jgufi, romelSic avtori cdilobs, ukve esa Tu is moqmedi piri<br />

meorexarisxovani personaJis donemde aamaRlos. amas igi aRwevs ramdenime<br />

saSualebiT: 1. poemis moqmedebaSi personaJis mravalgzisi CarTviT; 2. gmi-<br />

ris Sesaxeb mowodebuli informaciis intensifikaciiT (poeti ar ifarg-<br />

leba mxolod personaJis warmomavlobisa da vinaobis warmodgeniT, ar-<br />

amed mas siuJetis ganviTarebis logikis Sesabamisad damatebiT funqci-<br />

asac akisrebs). amdenad, is mTavari kriteriumi, romliTac ganisazRvreba<br />

ama Tu im personaJis mniSvnelovneba, aris misi konkretul situaciaSi<br />

eqsponirebis xarisxi Tu intensivoba. qvemoT warmodgenili personaJebi am<br />

kriteriumebis gaTvaliswinebiT arian dajgufebulni.<br />

3.1. statistebi<br />

gasakviri ar aris, rom brZolis scenebSi warmodgenil gmirTa<br />

umravlesoba mxolod erTxel aris moxseniebuli. zogierTi maTgani<br />

SeiZleba metjerac iyos dasaxelebuli, Tumca es arsebiTad ar zrdis am<br />

gmiris mniSvnelovnebas. maT Sesaxeb arsebuli informacia mxolod aseTi<br />

tipis monacemebiT ifargleba: isini an klaven mowinaaRmdeges, an TviTon<br />

xdebian msxverplni.<br />

a). A klavs B-s<br />

ambenusi – skviTi mebrZoli. igi kolx okrevss xis moriT dakvriT<br />

mouRebs bolos brZolaSi (6.250-251).<br />

kaspiusi – skviTi mebrZoli. igi brZolaSi TmaSi wvda aiel monesess<br />

da mokla (6. 189-192).<br />

kremedoni – albaneli mebrZoli. igi brZolis velze skviT karesuss<br />

mouswrafebs sicocxles (6. 194).<br />

182


). A-s klavs B<br />

amastrusi – skviTi mebrZoli. friqsusis vaJis, argusis mier<br />

gangmiruli aResruleba brZolis velze (6. 554-556).<br />

apresi – kolxi mebrZoli. qveiT SerkinebaSi klavs iupiteris Ze,<br />

kolaqsesi (6. 638).<br />

arinesi – kolxi mebrZoli. aResruleba iupiteris Zis, kolaqsesis<br />

mier (6. 638).<br />

(6. 557).<br />

barisasi – skviTi mebrZoli. klavs boreasis vaJi, minieli kalaisi<br />

dipsasi – kolxi mebrZoli. mas skviTi karesusi klavs (6. 192).<br />

zakorusi – skviTi mebrZoli. mas da falkess brZolaSi friqsusis<br />

vaJi argusi Camoagdebs cxenidan (6.554).<br />

zetesi // Zetesi – kolxi mebrZoli. mas darapsi sicocxles<br />

mouswrafebs (6.572).<br />

idasmenusi – skviTi mebrZoli. brZolaSi friqsusis vaJi melasi<br />

SubiT daWris kefaSi (6. 196-99).<br />

(6. 201-2).<br />

ironi – skviTi mebrZoli. brZolaSi ferdSi piliuri SubiT daiWra<br />

keramnusi – skviTi mebrZoli. mas mkerdSi sasikvdilo dartymiT<br />

gangmiravs iasoni (6. 550).<br />

monesesi – kolxi mebrZoli. mas skviTi kaspiusi TmaSi wvda da<br />

mokla (6. 189-192).<br />

oebasusi – kolxi mebrZoli. igi cdilobs, saSiS mters, falkess<br />

Tavi moaridos, Tumca skviTi meomari mas marcxena TvalTan miayenebs<br />

Wrilobas (6. 244-7).<br />

okrevsi – kolxi mebrZoli. mas skviTi ambenusi xis moriT mouRebs<br />

bolos (6. 250-251).<br />

olbusi – kolxi mebrZoli. klavs iupiteris Ze, kolaqsesi (6. 638).<br />

prioni – geteli meomari. iasoni mouswrafebs sicocxles (6. 619).<br />

rindakusi – skviTi mebrZoli. oebalidi poluqsis xeliT esalmeba<br />

sicocxles.<br />

183


strimoni – kolxi mebrZoli. skviTi karesusi jer kolx dipsass<br />

gauswordeba, xolo Semdgom strimonsac klavs (6. 192-4).<br />

suetesi – skviTi mebrZoli. yelSi sasikvdilo dartymas ayenebs<br />

iasoni (6. 550).<br />

hipetaoni – kolxi mebrZoli. iupiteris Ze kolaqsesi klavs (6. 637).<br />

g). aq SegviZlia gavaerTianoT is statistebi, romlebic zemoT<br />

dasaxelebul or qvejgufSi ver xvdebian da maTi xvedri garkveul<br />

variacias gviCvenebs:<br />

C<br />

A cdilobs moklas B, magram SemTxveviT Tu RmerTebis nebiT kvdeba<br />

leqsanori – skviTi mebrZoli. leqsanori cdilobs iasonis mokvlas,<br />

rac medeas SeSfoTebas iwvevs, Tumca gangebis wyalobiT, mis mier<br />

gatyorcnili isari kolx kaikuss gangmiravs (6. 686).<br />

A klavs B-s, TviTon ki C-sgan kvdeba<br />

karesusi – skviTi mebrZoli. klavs kolx meomrebs: dipsassa da<br />

strimons, TviTon mas ki albaneli kremedoni mouRebs bolos (6. 192-4).<br />

A kvdeba (ar aris dasaxelebuli, Tu vin klavs)<br />

onxevsi – skviTi mebrZoli. onxevsi brZolaSi cxens ver<br />

imorCilebs, romelic pirdapir mowinaaRmdegis Subis sapirispirod<br />

mieqaneba. amaod cdilobs safrTxis Tavidan acilebas. cxeni mainc win<br />

miiwevs, masTan erTad Tavzardacemuli mxedaric. is sabolood kargavs<br />

iaraRs (6. 256).<br />

sibotesi – kolxi mebrZoli. darwmunebulia Tavisi abjris<br />

simtkiceSi, igeriebs skviTi ambenusis mier nasrol Subs, Tumca amaod, igi<br />

sasikvdilod aris ganwiruli.<br />

A gadarCeba<br />

oxevsi da tiresi – skviTi mebrZolebi. flakusi skviT meomrebTan<br />

dakavSirebiT mxolod imas aRniSnavs, rom maT arc ki uwyian, Tu vis unda<br />

umadlodnen TavianT keTil xvedrs, radgan friqsusis vaJi melasi SubiT<br />

gangmiravs idasmenuss (6. 196-99), oxevsi da tiresi ki, romlebic<br />

maxloblad imyofebian, sikvdils gadaurCebian.<br />

184


3.2. elementarulad eqsponirebuli personaJebi<br />

udavod flakusis ostatobaze metyvelebs is faqti, rom igi<br />

yovelTvis cdilobs, gmirebi raRac gamorCeuli StrixebiT an raime<br />

tipis informaciiT dasamaxsovrebeli gaxados, poeti rig SemTxvevaSi<br />

brZolis peripetiebis asaxvisas iseT ambavs rTavs batalur scenebSi, rom<br />

mkiTxvelis yuradRebas erTianad afxizlebs. am kategoriaSi<br />

gaerTianebul personaJTa eqsponireba ramdenime gansxvavebuli gziT<br />

xdeba:<br />

a) aqcentirebulia mxolod gmiris warmomavloba da statusi<br />

anqsuri – skviTi sardali. persesis mokavSire (6.68). dasaxelebulia<br />

sidonisa da radalusis gverdiT skviTebis katalogSi.<br />

radalusi da sidoni – skviTi sardlebi. Zmebi moixseniebian<br />

persesis momxreTa Soris skviTebis katalogSi (6.69) sardal anqsurTan<br />

erTad.<br />

tevtagonusi – skviTi sardali. persesis mokavSire. meTaurobs<br />

batarnebis toms, romlebic SeiaraRebulni arian daumuSavebeli saqonlis<br />

tyavis farebiT (6. 97).<br />

darapsi da datisi – skviTi sardlebi. darapsi sparselebTan<br />

brZolebSi miRebuli WrilobebiT itanjeba, amitom kolxidaSi saomrad<br />

agzavnis datiss (6. 65-66). datiss Tan axlavs brZolis JiniT anTebuli<br />

gangaridebi da meomrebi, romlebic gerusTan (md. skviTiaSi) da bikesis<br />

tbasTan saxloben, Tumca mogvianebiT TviTon darapsic iRebs<br />

monawileobas omSi. igi brZolis velze klavs Zetessa da lataguss (6.<br />

572).<br />

vanusi – hirkanieli wminda misani da aedi. hirkaniis mTebidan krebs<br />

jars persesis dasaxmareblad (6.114-115). skviTiis sami Taoba ismenda<br />

misgan ambebs minielTa da argos xomaldis Sesaxeb. misi rCevebiT<br />

sargeblobdnen asbWiani Tebes da mTeli panqaias mkvidrni (6. 115-119).<br />

kirisi – hirkanieli sardali, solis vaJi. persesis mokavSireTa<br />

Soris aris dasaxelebuli da mis dasaxmareblad hirkaniis Seupovar<br />

meomrebs mouZRvis saomrad (6. 80). brZolis epizodSi eqsponirebuli ar<br />

aris.<br />

185


latrisi da otakesi – skviTi sardlebi. moixseniebian skviTebis<br />

katalogSi persesis mokavSireTa Soris, meTauroben iberiis rCeul<br />

meomrebs aietis winaaRmdeg gamarTul omSi. arcerTi maTgani ar aris<br />

brZolis epizodSi eqsponirebuli (6.120).<br />

falkesi – skviTi sardali. dasaxelebulia persesis momxreTa<br />

Soris. aietis winaaRmdeg sabrZolvelad igi xmauriT miuZRvis win<br />

SeiaraRebul meomrebs. eqsponirebulia brZolis drosac. kolxi oebasusi<br />

cdilobs, mas Tavi moaridos, Tumca skviTi meomari kolxs marcxena<br />

TvalTan miayenebs sasikvdilo Wrilobas (6. 244-7). sabolood, falkess<br />

friqsusis vaJi, argusi Camoagdebs cxenidan (6. 554).<br />

b) warmomavlobis garda xazgasmulia gmiris piradi Rirseba, raime<br />

nakli, garegnoba, Cacmuloba<br />

aroni – aietis mokavSire. warmomavlobas flakusi ar azustebs.<br />

misi vinaoba da garegnoba jer kidev omis dawyebamde aRZravs interess<br />

iasonSi. mdidari da Wreli suraTebiT moqarguli mosasxamiT ipyrobs<br />

ucxoTa yuradRebas. aroni da misi meomrebi zafranis surnels afrqveven<br />

da mowesrigebuli varcxnilobiT gamoirCevian (5. 590-591). amasTan erTad<br />

ubadlo meomaria, absirtusis mxardamxar ibrZvis da mas ar Camouvardeba<br />

simamaciT (6. 524), misi maxviliT aResruleba skviTi mebrZoli armisi (6.<br />

530-541).<br />

iaqsartesi – aietis mokavSire. warmomavlobas flakusi ar azustebs.<br />

igi imdenad Tavdajerebulia Tavis ZlevamosilebaSi, rom TviT<br />

RmerTebisac ki ar eSinia. aieti iaqsartess amarTlebs, radgan igi<br />

yovelTvis asrulebs micemul sityvas da dRe da Rame omis saqmiT aris<br />

dakavebuli. misi SiSiT ZrZwian getebi, medebi, iberebi. igi uSualod<br />

brZolis amsaxvel epizodSi eqsponirebuli ar aris (5. 596-604).<br />

kampesusi – aietis mokavSire. warmomavlobas flakusi ar azustebs.<br />

mxolod mis garegnul mxares aRwers: igi vefxvis tyaviT aris mosili (5.<br />

593). kampesuss persesis winaaRmdeg brZolaSi mtris maxvili sasikvdilod<br />

gangmiravs TeZosa da sazardulSi (6. 243-4).<br />

karmeiusi – aietis mokavSire. warmomavlobas flakusi ar azustebs,<br />

misi vinaoba omis dawyebamde aRZravs interess iasonSi. dRe-niadag<br />

186


sagmiro saqmeebze fiqrobs da mudmiv saomar mzadyofnaSia. mas Tan<br />

axlavs meabjre da mouTmenlad eswrafvis omis dawyebas. uSualod<br />

brZolis amsaxvel epizodSi eqsponirebuli ar aris (5. 578-8).<br />

latagusi – aietis mokavSire. warmomavlobas flakusi ar azustebs.<br />

mas da kolx Zetess skviTi darapsi klavs aietsa da persess Soris<br />

gamarTul omSi. latagusi gaqcevas cdilobs, Tumca darapsis maxvili mas<br />

sasikvdilod gangmiravs (6. 572-4).<br />

odrusa – aietis mokavSire. warmomavlobas flakusi ar azustebs.<br />

sxva mokavSireTa Soris Tmiani gul-mkerdiTa da xSiri wveriT gamoirCeva,<br />

aseve iqcevs yuradRebas Rvinis siyvaruliT, rasac iasoni gancvifrebaSi<br />

mohyavs. uSualod brZolis amsaxvel epizodSi eqsponirebuli ar aris (5.<br />

594-5).<br />

xoaspesi – aietis mokavSire. warmomavlobas flakusi ar azustebs.<br />

igi moixsenieba epiTetiT `mdinaris Sobili~ amnigenes (es epiTeti<br />

pirvelad flakusTan gvxvdeba), rac imaze miuTiTebs, rom igi mdinaris<br />

RmerTis Zea. roca aieti iasons am mokavSires warudgens, xoaspesi Tavisi<br />

saomari cxenis sisxls Seeqceva, Tumca cxeni amis gamo sulac ar<br />

uZlurdeba da kvlavac mkvircxlad miaWenebs xolme (cnoba im Cveulebis<br />

Sesaxeb sxva antikur avtorebTanac dasturdeba) (5. 584-6).<br />

evriale – aietis mokavSire amaZoni mebrZoli qali, sxva amaZonebTan<br />

(like, Toe, harpe da menipe) erTad ibrZvis kolxebis mxareze. iasonTan<br />

saubarSi aieti aRniSnavs, rom mas sakuTar qaliSvilebSi ar gamoarCevs<br />

(5. 614), yvela aRtacebaSi mohyavs mis abjar-iaraRs, aieti saguldagulod<br />

aRwers mis aRkazmulobas (5. 611-613). roca iazigebis sardali gesanderi<br />

argonavt kanTuss gangmiravs, mis gvams miniebi, amaZonebis daxmarebiT,<br />

qalwul evriales etliT ganarideben brZolis vels (6. 370). swored igi<br />

gaupobs Tavs gesanders Tavisi sabrZolo najaxiT (6. 373).<br />

avxusi – kimerieli qurumi. persesis mokavSireTa Soris aris<br />

dasaxelebuli. igi uricxv erTsulovan meomars sardlobs da Tavs<br />

iwonebs kimeriis simdidriT. dabadebidanve TeTri Tma hqonda (qeraTmian<br />

budinebis Sesaxeb ix. Her. IV 108), Tumca xandazmulobis gamo Tavi ukve<br />

moSiSvleboda, samad ganaskvuli ormagi Tavsakravi (aq unda<br />

igulisxmebodes qurumis wminda Tavsaburavi, simeloteze miniSnebac unda<br />

187


davukavSiroT herodotosis cnobas melot argipeebis Sesaxeb (Her. IV 23),<br />

romlebic Zalian hgavdnen hiperboreelebs) umSvenebda safeTqlebs (6. 60-<br />

64). omSi mas bolos uRebs iasoni, mohkveTs Tavs da xelebs (6. 619-620).<br />

hebrusi – skviTi meomari. iasoni mouswrafebs sicocxles. mis<br />

garegnobaSi flakusi aRniSnavs moWarbebul Tmianobas terrificis undantem<br />

crinibus (6. 618).<br />

heliqsi – skviTi meomari. mas klavs argonavti nestori. flakusi<br />

gansakuTrebiT usvams xazs heliqsis siymawviles. igi imdenad axalgazrda<br />

gamoesalma sicocxles, rom mamas jerovnad verc moeswro misi aRzrda.<br />

amdenad, ufro metad tragikulia axalgazrda skviTis aRsasruli (6. 569-<br />

71).<br />

otaqsesi da rambelusi – skviTi mebrZoli. maTTan dakavSirebiT<br />

flakusi xazgasmiT aRniSnavs, rom aietis winaaRmdeg gamarTul omSi<br />

imdenad daundoblad ibrZvian, rom erTianad musrs avleben kolxebs.<br />

otaqsesi moixsenieba epiTetiT acer `sastiki~ (6. 529).<br />

armisi – skviTi mebrZoli. flakusi mas inglorius `usaxelos~ uwodebs,<br />

radgan es ukanaskneli yovelgvar ukadris xerxs mimarTavs mtris<br />

SesaSineblad. aseTive usaxeloa misi aRsasrulic. mas daundoblad<br />

gangmiravs kolxTa mokavSire aroni, romelic mouwodebs Rirseuli<br />

Serkinebisken (6. 530-541).<br />

monesusi – kolxi mebrZoli. iupiteris Zem, kolaqsesma ganizraxa<br />

iasonis mokvla da esrola qvis lodi, Tumca qalRmerT iunos SewevniT<br />

argonavtTa meTauri uvnebeli gadarCa, lodi ki kolx monesuss moxvda,<br />

romelsac aravin icnobda (ignotus) qveyanaze da aravin daitirebda (infletus)<br />

(6. 650-1). am epiTetebiT flakusi umniSvnelo adamianebze migvaniSnebs,<br />

romlebic SesamCnevni xdebian TavianTi SeumCnevlobiT.<br />

konteqstSi<br />

g) eqsponirebulia brZolis amsaxvel scenaSi raRac ambis<br />

akvitesi da kirnusi – akvitesi mdinaris RmerTis fasisis kolxi<br />

qurumia. mxcovan akvitess safeTqlebi mwvane alvis xis foTlebiT aqvs<br />

Semkuli, radganac mTeli omis ganmavlobaSi Relavs Tavisi Svilis,<br />

kirnusis usafrTxoebis gamo da mtris rigebSi daeZebs mas (6. 296-300).<br />

188


xanSiSesul qurums iazigebis winamZRoli gesanderi klavs ulmoblad,<br />

Tanac dasZens, igi Svils rom hyvareboda, manamde gaistumrebda saiqios,<br />

vidre aseT savalalo siberemde miaRwevda (6. 302-316). sikvdilis piras<br />

misuli mama RmerTs kvlav Svilis mfarvelobas evedreba.<br />

gelasi da medoresi – hirkanieli Zmebi, gelasi da medoresi<br />

brZolis velze mxardamxar ibrZvian (6. 203), isini gamoirCevian saucxoo<br />

cxenebiT, maTi mama mTels hirkaniaSi saukeTeso jiSis cxenebiT iyo<br />

saxelganTqmuli. brZolis velze argonavti kastori erT-erTi Zmis,<br />

gelasis cxenis xelSi Cagdebas moindomebs, mas SubiT gangmiravs da<br />

mxedris gareSe darCenil cxens daepatroneba. gelasis Zma medoresi Suris<br />

saZieblad kastors daesxmeba Tavs, Tumca mas minieli falerusi<br />

gamoasalmebs sicocxles (6. 217-18).<br />

taqsesi da hipanisi – skviTi mebrZoli. skviTi taqsesi cdilobs<br />

cocxalmkvdari hipanisis daxmarebas, surs, TanamebrZoli brZolis vels<br />

ganaridos, Tan lamobs, maxvili amoglijos Wrilobidan, raTa Tavi<br />

daicvas momxvdurisgan. is iyo taqsesma Subi moimarjva, rom amasobaSi mas<br />

moulodnelad lakoni daesxa Tavs (6. 252-7).<br />

Tidrusi – kolxi mebrZoli. brZolis velze iupiteris Ze,<br />

kolaqsesi gangmiravs maxviliT (6. 639). flakusis mixedviT, Tidrusi md.<br />

fasisis napirebTan Caisaxa kavkasusis mier, romelic, Cveulebisamebr,<br />

mamiseul faras mwyemsavda; swored aqedan momdinareobs misi metsaxeli<br />

`fasisis msaxuri~; ase uxmobdnen mas mSoblebi. Tidruss flakusi<br />

garegnuli niSniTac warmogvidgens: igi grZel Tmas atarebda, romlis<br />

SeWris uflebas mas mSoblebi ar rTavdnen.<br />

tagesi – skviTi mebrZoli. flakusi informacias gvawvdis misi<br />

warmomavlobis Sesaxeb. mamas tavlasi hqvia, deda ki naxevradqalRmerTi<br />

(semidea) tyis nimfaa. flakusi saguldagulod aRwers tagesis<br />

Cacmulobas: TovliviT qaTqaTa tilo, oqromkediT naqargi qlamisi,<br />

oqrosferi Taiguli qudze, Wreli ZafebiT moqarguli Sarvali.<br />

RamRamobiT dedis debi tyeSi fxizlobdnen da zrunavdnen mis<br />

Cacmulobaze, Tumca amaod, radgan tagesi brZolisas mtris maxviliT<br />

sazardulSi gangmiruli aResruleba (6. 221-7).<br />

189


pevkoni – skviTi mebrZoli. mas dediseuli lerwmiT Sekruli muqi<br />

xveuli Tma amSvenebs. rogorc Cans, misi deda wylis nimfaa, romelic<br />

tiriliT SesZravs midamos da Tavis vaJs uxmobs, Tumca, saubedurod,<br />

ymawvili verasodes SeZlebs, inavardos zRvis napirze da inadiros<br />

irmebze, radgan omSi iRupeba (6. 563-9).<br />

rifevsi – skviTi mebrZoli. daqiravebul jariskacad msaxurobs<br />

mezobel qveynebSi. mas brZolis velze boreasis vaJi, minieli kalaisi<br />

klavs (6. 558). rifevsi saucxoo as saqonelsa da as cxens miscemda<br />

sicocxlis sanacvlod, Tumca veranairi ganZis wyalobiT ver aicilebs<br />

adamiani gardauval sikvdils.<br />

sienesi – skviTi mebrZoli. moixsenieba persesis mokavSireTa Soris.<br />

hileebis (Hylaea) mravalricxovan toms mouZRvis aietis winaaRmdeg<br />

saomrad (6. 74). sienesis yuradRebas iqcevs parTeli elCi mirakesi Tavisi<br />

mdidruli CacmulobiTa da aRWurvilobiT. mrisxane skviTi vefxvis<br />

tyaviT mosil ymawvils SubiT gangmiravs (6. 703).<br />

friqsusi – skviTi mebrZoli. persesis momxreTa Soris aris<br />

dasaxelebuli da fur-iremis avismomaswavebeli gafrTxilebis miuxedavad<br />

aietis sawinaaRmdegod meTaurobs akesinel mebrZolebs. mis laSqars<br />

maRal Wolokze aRmarTuli priala bewviani da oqrosrqebiani furis<br />

gamosaxuleba miuZRvis, romelsac kvlav mrisxane dianas WalaSi<br />

dabruneba surs. friqsusi mniSvnelovania imdenad, ramdenadac misi<br />

meSveobiT flakusi skviTebis katalogSi argonavtebis miznis, oqros<br />

sawmisis aqcentirebas axdens (6. 70).<br />

kaikusi – kolxi mebrZoli. skviTi leqsanori, romelic iasonis<br />

mokvlas eswrafoda, SemTxveviT mas gangmiravs. flakusi moixseniebs<br />

agreTve kaikusis cols, romelsac uTanagrZnobs qmris dakargvis gamo,<br />

radganac isini axali daqorwinebulebi iyvnen da ver moeswroT<br />

siyvaruliT tkboba (6. 688-9).<br />

Toe, like, menipe, harpe – amaZoni mebrZoli qalebi, isini dedofal<br />

evriales meTaurobiT ibrZvian kolxebis mxareze. argonavtebs exmarebian,<br />

TavianTi etliT brZolis vels da mtris maxvilebs gaaridon minieli<br />

kanTusis gvami; ulmobeli iazigebis sardali, gesanderi Toes fariT<br />

daucvel adgilas (6. 375), likes ki mkerdis areSi (6. 374) gangmiravs; mas<br />

190


Semdeg, rac Toesa da likes gauswordeba, Tavs daesxmeba harpes (6. 375).<br />

ganizraxavs, ieriSi miitanos menipeze (6. 377), Tumca ar dascaldeba;<br />

gesanders amaZonTa dedofali, evriale saomari najaxiT gaupobs Tavs.<br />

d) personaJebi, romlebic dakavSirebulni arian omSi monawile<br />

mebrZolebTan<br />

calke jgufs qmnian personaJebi, romlebic uSualod ar<br />

monawileoben omSi, Tumca dakavSirebulni arian omSi monawile<br />

meomrebTan. flakusi zogierT maTgans saxeliT moixseniebs, nawils ki –<br />

saxels ar arqmevs: gesanderis mama iazigi voraptusi (6.288); skviTi<br />

tagesis mama tavlasi (6.221), tagesis deda _ naxevradqalRmerTi (6.223),<br />

romlis saxelic ucnobia; kolaqsesis deda, skviTi qalRmerTi hora (6.58);<br />

hirkanieli Zmebis medoresisa da gelasis mama (6.204); skviTi heliqsis mama<br />

(6.569); kolxi Tidrusis deda (6.643); skviTi pevkonis deda – wylis nimfa<br />

(6.564); kolxi kaikusis axalgazrda meuRle (6.688); aietis mokavSiris<br />

karmeiusis meabjre (5.579); parTeli elCis mirakesis meabjre (6.694). am<br />

personaJTa Soris gansakuTrebiT gamoirCeva ramdenime maTgani: voraptusi,<br />

tavlasi, hora.<br />

voraptusi – iazigi meomris, gesanderis mama. gesanderi, vidre<br />

kolx mxcovan qurums akvitess gauswordeba, SemarTebisaTvis da<br />

suliskveTebis gasaZliereblad mimarTavs Tavis gardacvlili mamis<br />

aCrdils. Svili mamas pativs scems, radgan igi droulad aResrula da<br />

ver miaRwia sazarel siberes. flakusi iazigi mama-Svilis magaliTze<br />

warmogvidgens iazigebis adaTs: roca adamiani berdeba, Zala aRar Seswevs<br />

da iaraRs veRar imorCilebs, mas Tavisi memkvidre mouswrafebs sico-<br />

cxles, es adaT-wesi Taobidan Taobas gadaecema, xolo ardamorCilebis<br />

SemTxvevaSi urCi saTanadod isjeba (6. 122-128, Sdr. 288-291).<br />

tavlasi – skviTi mebrZolis, tagesis mama (6.221). misi meuRlea<br />

naxevradqalRmerTi (semidea) tyis nimfa, maTi vaJia tagesi, romelic<br />

kolxebsa da skviTebs Soris gamarTul omSi ibrZvis. tyis nimfebi, RamRa-<br />

mobiT fxizlobdnen da zrunavdnen maTi diswulis, tagesis Cacmulobaze;<br />

Tumca amaod, radgan tagess brZolis velze mtris maxvili sazardulSi<br />

gangmiravs.<br />

191


hora – bisaltebis winamZRolis kolaqsesis deda, skviTiis gvelis-<br />

fexeba qalRmerTi, romelic naxevrad qali iyo, naxevrad eqidna.<br />

kolaqsesi RvTiuri warmomavlobisaa, radgan igi iupiterisa da horas<br />

vaJia, romelic iSva skviTiis sanapiroze, mwvane mirakes da md. tibisusis<br />

maxloblad. flakusi Segnebulad amaxvilebs yuradRebas am personaJis<br />

warmomavlobaze, ramdenadac misi meSveobiT skviTebis RvTiur sawyisze<br />

migvaniSnebs. gadmocemis Tanaxmad, heraklem daudo dasabami skviTTa<br />

modgmas miTiur qalRmerTTan SeuRlebiT, Tumca flakusi Tqmulebas<br />

saxes ucvlis da herakles iupiteriT anacvlebs (savaraudod, igi<br />

eyrdnoba berZn. wyaroebs (Her. IV, 5, 9; Diod, II, 43, 3), sadac gadmocemulia,<br />

rom pirveli skviTi targitaosi zevsisa da md. borisTenesis asulisgan<br />

iSva). rogorc kolaqsesis, aseve mTeli misi falanqsis farebze<br />

gamosaxulia samad gayofili cecxlis ali, amasTan erTad oqros dra-<br />

konebi, horas niSan-simbolo (skviTebisaTvis saomar niSnebze da emble-<br />

mebze drakonebis gamosaxva dadasturebuli faqtia antikur wyaroebSi,<br />

Arr. Tact. XXXV, 3).<br />

e) personaJebi, romlebic omTan ar arian dakavSirebulni<br />

aia – kavkasieli nimfa, mdinaris RvTaeba fasisis satrfo.<br />

moixsenieba mxolod flakusis `argonavtikaSi~. aiasa da fasisis ambavi,<br />

sxva suraTebTan erTad, gamosaxuli iyo kolxidaSi solis (heliosis)<br />

taZarSi (5.407-454). siyvarulisgan gaxelebuli fasisi aias damorCilebas<br />

lamobs, darcxvenili qalwuli iltvis mSobliur mTebSi gaSmagebuli<br />

fasisisgan, SeSinebuli da Zal-Ronemixdili nimfa yris kaparWebs da mas<br />

sabolood RmerTi imorCilebs Tavisi mZlavri talRebiT (5.425-428).<br />

henioxe – medeas ZiZa (5. 357). es personaJi sxva avtorebTanac<br />

gvxvdeba, Tumca am saxeliT mxolod flakusTan moixsenieba. medea<br />

henioxes avalebs kolxidaSi Camosuli ucxoelebis vinaobis Setyobas.<br />

moxuci ZiZa, romelic bavSvobidanve zrdida medeas, amSvidebs mas, radgan<br />

kolxidaSi Camosuli ucxoelebi berZnebs gvanan da xelSi mSvidobis<br />

niSnad zeTisxili uWiravT, amdenad maTi ar unda eSinodes.<br />

kelenevsi – flakusis mier gamogonili es personaJi `argonav-<br />

tikaSi~ erT-erT mniSvnelovan adgilas aris eqsponirebuli. rodesac Cven<br />

192


kizikusis epizods ganvixilavdiT, aRvniSneT, rom flakusTan mas udavod<br />

gansakuTrebuli datvirTva aqvs. 282 kelenevsic swored am epizodTan aris<br />

dakavSirebuli. apolonios rodoselTan miniebi sam dRes glovoben kizi-<br />

kusis daRupvas dolionebTan erTad (1. 1057-58). isini imitom ver<br />

miemgzavrebian kunZulidan, rom 12 dRis ganmavlobaSi qariSxali ar<br />

cxreboda; mas Semdeg, rac mopsusis misnobiT esonidma rea-kibeles<br />

Seswira msxverpli da grigali Cawynarda, argonavtebs kunZulidan<br />

gamgzavrebis saSualeba miecaT; iasonma da argonavtebma sixaruliT<br />

datoves kunZuli. flakusTan kizikusis sikvdilis Semdeg argonavtebi<br />

Rrma sasowarkveTas miecemian. miuxedavad, imisa, rom argonavtebs orjer<br />

hqondaT xelsayreli pirobebi gamgzavrebisaTvis, isini erTgvar ajmhcaniva-<br />

s moucavs da gamgzavrebis gadawyvetilebas ver iReben; maT sakmarisad ar<br />

miaCniaT is pativi, rac miages dakrZalvisas kizikuss, gauqraT brZolis<br />

Jini, samSoblos siyvaruli; TviT iasonic ki ar malavs grZnobebs da<br />

tiris (3. 362-371). saqme iqamde midis, rom sasowarkveTili iasoni misan<br />

mopsuss ekiTxeba rCevas, Tu riTi unda iyos ganpirobebuli maTi sulieri<br />

mdgomareoba, RmerTebis survilia is, rom maT dabrkoleba SexvdaT, Tu<br />

ram gamoiwvia maTi mxridan SiSi, ratom aRar fiqroben samSobloze,<br />

ratom ar surT gamgzavreba. mopsosi amave epizodSi apolonios rodo-<br />

selTanac figurirebs, swored is amoicnobs zRvispira frTosanis<br />

misnobas, romelic iasons TavTan Cauqrolebs da rCevas aZlevs, msverpli<br />

Seswiros rea-kibeles. apoloniosTan mopsosi mxolod amiT ifargleba.<br />

romael epikosTan ubralo mrCevelis garda, mas damatebiTi funqciac<br />

aqvs, SeiZleba ase iTqvas, igi axdens argonavtebis `gamofxizlebas~ da<br />

ganwmendis ritualsac atarebs. saamisod mas damajerebeli argumentacia<br />

sWirdeba.<br />

mopsusis sityva sxva aspeqtiTac aris saintereso, 283 aq detalurad<br />

mxolod am konkretul aspeqts ganvixilavT. mopsusis sityvis CvenTvis<br />

sayuradRebo monakveTSi (3. 384-396) erTmaneTisagan gamijnulia damnaSave-<br />

ebis tipebi, isini, vinc ganzrax Cadian danaSauls da isini, vinc<br />

282<br />

G. Manuwald, Die Cyzicus-Episode und ihre Funktion in den Argonautica des Valerius Flaccus, Hypomnemata<br />

127, Göttingen 1999.<br />

283<br />

es sityva Seicavs stoikuri filosofiis elementebs sulebis warmomavlobis Sesaxeb.<br />

Sdr. aseve anqizesis sityva vergiliusTan (Verg. Aen. 724-751).<br />

193


uneburad xdebian damnaSaveebi. mopsusis Tanaxmad, Tu adamianma ganzrax<br />

Caidina danaSauli, usaxelod gardacvlilebi warsdgebian sulTa meufis<br />

winaSe da maT ufleba eZlevaT, kvlav saaqaos daubrundnen, erT-erTi<br />

furiis TanxlebiT, romlebic Surs iZieben damnaSaveze, saSinel SiSs<br />

mohgvrian mas. is, vinc uneburad Cadis danaSauls an iZulebiT (rac<br />

praqtikulad aseve danaSaulia), mas qenjnis sindisi namoqmedaris gamo.<br />

flakusi dawvrilebiT gadmogvcems aseTi adamianis mdgomareobas: „resides<br />

et iam nil amplius ausi / in lacrimas humilesque metus aegramque fatiscunt / segnitiem“ 284 (3.<br />

394-396).<br />

argonavtebis SemTxveva meore tipis danaSauls warmoadgens.<br />

Sesabamisad, mopsusi Seqmnili rTuli situaciidan aseT gamosavals (sed<br />

nostra requiret / cura viam, 396-7) sTavazobs iasons: mas smenia, iq, sadac<br />

kimerielebi cxovroben, qveynis dasalierSi, RmerTebisTvisac ucxo<br />

mxareSi, sadac mze verasodes aRwevs, avernusis mTian tyeSi, sadac<br />

foTolic ki ar irxeva, ukacriel da bnel adgilas, qvemoT mdebareobs<br />

mRvime da gza aCrdilTaTvis, aq gamodis SavebSi mosili misani (atraque<br />

sedens in veste, 406) kelenevsi, romelsac xelT xmali upyria (ensifer, 406) da<br />

udanaSauloebs aTavisuflebs Cadenili Secodebebisgan, Selocvebs<br />

ambobs da miutevebs maT, ris Sedegadac darcxvenil sulebs simSvide<br />

moicavs. mopsusi argonavtebs uyveba, rom swored misgan Seityo, Tu<br />

rogor unda imoqmedon miniebma, saSineli varamisagan rom ganikurnon:<br />

RmerTebs msxverpli unda Seswiron da ganwmendis rituali Caataron.<br />

mxolod mopsusis mier Catarebuli ganwmendis ritualis Semdeg grZnoben<br />

argonavtebi Svebas da ikreben Zalas gasamgzavreblad.<br />

kelenevsis figuras da poemaSi warmodgenil masTan dakavSirebul<br />

motivacias paraleli ar moeZebneba sxva avtorebTan, amdenad,<br />

dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom igi marTlac flakusis poeturi<br />

fantaziis nayofia.<br />

284 `damaSvralni, veRarafris gambedavni, icremlebian, mdabio SiSi da sneuli umoqmedoba<br />

TrgunavT~.<br />

194


3.3. meorexarisxovani personaJebi<br />

aqedanve unda aRvniSnoT, rom sakmaod pirobiTia am jgufSi<br />

gaerTianebuli figurebis meorexarisxovan personaJebad miCneva, Tumca,<br />

isic unda iTqvas, rom isini aSkarad aRematebian ubralo statistebs da<br />

im figurebsac, romlebic elementarulad arian eqsponirebulni, amdenad,<br />

Tavisuflad SegviZlia isini meorexarisxovan gmirebad CavTvaloT.<br />

bunebrivia, maTi ricxvi statistebTan SedarebiT mcirea. aq maT<br />

klasifikacias vaxdenT moqmedebaSi CarTulobis intensivobiT:<br />

a) intensiurad moqmedi mniSvnelovani personaJebi: gesanderi,<br />

stirusi, kolaqsesi<br />

gesanderi – iazigebis winamZRoli. gesanderi intensiurad aris<br />

eqsponirebuli flakusis `argonavtikaSi~ aietisa da persesis<br />

konfliqtis amsaxvel epizodSi. misi meSveobiT flakusi iazigebis adaT-<br />

wesebs warmogvidgens, razec Cven araerTxel visaubreT (6. 122-128).<br />

gesanderi daundobelia fasisis qurumis, xanSiSesuli akvitesis mimarT,<br />

romelsac ar Seiwynarebs arc xandazmulobis gamo da arc mis xvewna-<br />

mudaras, rom Seindos misi vaJi, aqcevs yuradRebas (6. 294-316). argonavt<br />

kanTusTan Serkinebis epizodSi gesanderi skviTebis cxovrebis mkacr<br />

pirobebs aRuwers berZen meomars da dasZens, rom yvelafris miuxedavad,<br />

mSobliur mxares ar gacvlis arc erT sxva qveyanaze. gangmiravs kanTuss,<br />

romlis gvamsac miniebi, amaZonebis daxmarebiT ganarideben brZolis vels.<br />

Tavs esxmis amaZonebs: moklavs likes, Toes, ieriSs miitans harpeze.<br />

aRSfoTebulia, radgan mas qalebTan uwevs brZola, amdenad, ufro metad<br />

tragikulia misi aRsasruli. mas amaZoni evriale gamoasalmebs<br />

sicocxles (6. 373).<br />

stirusi – albaneli ufliswuli, aietis mokavSire. medeas erT-erTi<br />

xelismTxovneli. medeas xelis mosapoveblad ramdenime gmiri ibrZvis:<br />

henioxebisa da alanebis sardali anavsisi, skviTi koastesi, parTeli<br />

elCi mirakesi da albaneli stirusi. aietma winaswarmetyvelebis Tanaxmad<br />

icis, rom mis mefobas safrTxe moelis ucxoelisgan, amitomac axlos ar<br />

ikarebs maT, da gadawyvets, medea araucxoels miaTxovos. igi arCevans<br />

albanel ufliswulze aCerebs da argonavtebis kolxidaSi Casvlis<br />

momentisaTvis stirusi, rogorc medeas kanonieri saqmro, ukve samefo<br />

195


ojaxis wevrTa Soris aris dasaxelebuli absirtusisa da friqsusis<br />

vaJebis gverdiT (5. 459-460, Sdr. 3. 496-497). Tumca aiets es xels ar uSlis,<br />

rom medeas saxeli Tavisi miznebis gansaxorcieleblad gamoiyenos (3. 495-<br />

6). alani anavsisi swored amitom jer kidev omis dawyebamde ganewyo<br />

aietis mimarT mtrulad, radgan mefem arCevani albanelze SeaCera da ara<br />

masze (6. 43-44). flakusi gansakuTrebul yuradRebas uTmobs stirusisa da<br />

anavsisis Serkinebas, radgan maT sabrZolvelad piradi motivic<br />

amoZravebT. anavsisi ar apirebs dauTmos stiruss is, rac mas yvelaze<br />

metad uyvars. moaxerxebs kidec albanelis daWras, romelic brZolis<br />

vels gaecleba. alanTa sardali mas simxdaleSi debs brals; mis<br />

sityvaSi, romliTac anavsiss mimarTavs, didi ironiac igrZnoba: rom mas<br />

Wrilobebs verc medea da verc misi Selocva-mkurnaloba dauamebs (6. 265-<br />

278). stirusis mier sasikvdilod gangmiruli anavsisi brZolis velze<br />

aResruleba. stirusi, ra Tqma unda, iasonSic Tavis metoqes xedavs da mas<br />

mtrad ekideba, roca es ukanaskneli medeasTan erTad kolxididan<br />

gaiqceva. mdevar kolxebSi didi aqtiurobiT gamoirCeva (8. 298-305, 328-368).<br />

igi Seuracxyofilad grZnobs Tavs, radgan TviT mefe aietis<br />

gadawyvetlebas ar scems aravin pativs da kidev ufro metad umZafrdeba<br />

medeas mimarT siyvaruli (8. 302), roca misi samudamod dakargvis safrTxe<br />

Seiqmneba. iunos mier gamowveul grigalSi mdevar kolxebsa da<br />

argonavtebs Soris Setakebis dros tragikulad iRupeba, ise, rom<br />

aboboqrebul talRebSi Cavardnil ufliswuls veravin aRmouCens<br />

daxmarebas (8. 363-368).<br />

kolaqsesi – bisaltebis winamZRoli. persesis mokavSireTa Soris<br />

aris dasaxelebuli. igi RvTiuri warmomavlobisaa: iupiterisa da<br />

gvelisfexeba skviTiis qalRmerTis, horas vaJia, romelic iSva skviTiis<br />

sanapiroze, md. mirakesa da tibisusis maxloblad. flakusi Segnebulad<br />

amaxvilebs yuradRebas mis warmomavlobaze, ramdenadac am gmiris<br />

meSveobiT skviTebis RvTiur sawyisze migvaniSnebs. brZolis velze<br />

kolaqsesi didi aqtiurobiT gamoirCeva. man musri gaavlo kolxTa<br />

umetesobas. mas emsxverpla: gesiTousi (6. 637), hipetaoni (6. 637), arinesi (6.<br />

638), olbusi (6. 638), apresi (6. 638), Tidrusi (6. 639), monesusi (6. 651); masve<br />

ergo pativi SebrZoleboda argonavtTa meTaurs. kolaqsesma ganizraxa<br />

196


misi mokvla, esrola qva, Tumca qalRmerT iunos SewevniT argonavtTa<br />

meTauri uvnebeli gadarCa, xolo lodi yvelasaTvis ucnob da uCinar<br />

mebrZols, kolx monesuss moxvda (6. 650-1). kolaqsesis bedi gadawyvetili<br />

iyo. iupiters surda SvilisTvis sikvdili aeridebina, Tumca verc<br />

uzenaesma RvTaebam SeZlo pirmSosTvis dadgenili xvedris acileba (6.<br />

624-9). aseTi saxelovani gmiris damarcxebiT iasonma didi saxeli<br />

moixveWa.<br />

b) naklebad intensiurad moqmedi mniSvnelovani personaJebi:<br />

anavsisi – warCinebuli warmomavlobis alanTa da henioxTa<br />

sardali, persesis mokavSire. medeas erT-erTi xelismTxovneli (Sdr.<br />

stirusi, koastesi, mirakesi). igi jer kidev maSin ganewyo aietis mimarT<br />

mtrulad, rodesac man gadawyvita medea stirusisaTvis (albaneli<br />

ufliswuli) SeerTo colad (6. 43-44). RmerTebis nebieri anavsisi swored<br />

stirusis mier gangmiruli aResruleba brZolis velze (6. 265-278).<br />

ariasmenusi – skviTi mebrZoli. persesis damxmare laSqarSia<br />

dasaxelebuli. flakusis mier araerTgzis aris eqsponirebuli. avtors<br />

surs, misi simamace momaval Taobebs gadasces (6. 103-105). omis<br />

mamoZravebeli Zalaa, saomar etlze amxedrebuli brZolis velze daqris,<br />

erTaderTi survili amoZravebs, gaJlitos berZnebi da kolxebi (6. 386-389).<br />

tragikulia ariasmenusis aRsasruli, mas mteri verafers daaklebda,<br />

brZolaSi aTena palasi rom ar Careuliyo. roca ariasmenusi sabrZolo<br />

iaraRis gareSe rCeba, xteba etlidan da sakuTarive etlis basri<br />

namglebiT danawevrebuli esalmeba sicocxles (6. 423-426).<br />

koastesi – skviTi jadoqari. kolxidaSi xoaTrebsa da kentorebs<br />

mouZRvis aietis winaaRmdeg sabrZolvelad. medeas erT-erTi<br />

xelismTxovnelia. Tumca mas, sxva saqmroTagan (Sdr. anavsisi, stirusi,<br />

mirakesi) gansxvavebiT, arc medeas siyvaruli amoZravebs da arc<br />

brZolisadmi dauokebeli swrafva, aramed kolxi qalwulis saxeli.<br />

koastess medeasTan SeuRleba imitom surs, rom medea jadoqrobiT Sors<br />

aris saxelganTqmuli (6. 155-7).<br />

mirakesi – parTiis mefis elCi kolxebTan. medeas erT-erTi<br />

xelismTxovneli (Sdr. stirusi, anavsisi, koastesi). aRm. sanapirodan<br />

197


Cadis kolxidaSi im misiiT, rom parTelebsa da kolxebs Soris kavSiri<br />

gaamyaros. sanacvlod, oqros garda, jildod medeac eguleba. jer kidev<br />

aietsa da persess Soris omi ar iyo dawyebuli, mirakesi rom siyvaruliT<br />

ganimsWvala kolxi qalwulis mimarT. flakusi saguldagulod aRwers<br />

ucxoeli elCis Cacmulobas: mas Tavze saucxoo qsovilisgan Seqmnili<br />

patiosani TvlebiT Semkuli tiara mSobliur yaidaze axuravs. gamoirCeva<br />

saomari aRkazmulobiTa da mokle xmliT, romelic marjvena mxareze aqvs<br />

moqceuli. ymawvils ucxouri wawvetebuli fexsacmeli acvia da tans<br />

vefxvis tyavi umSvenebs. gamijnurebuli mirakesi, safrTxis miuxedavad,<br />

ar tovebs kolxidas da mamacurad ibrZvis Zmebs Soris gamarTul omSi.<br />

mas Tan axlavs saWurisi meabjre. TviTon etlze amxedrebuls gamudmebiT<br />

ieriSi miaqvs mterze. mirakess skviTi sienesi gangmiravs SubiT da mis<br />

nivTebs daepatroneba.<br />

Cveni azriT, valerius flakusTan tradiciisaTvis ucnobi amdeni,<br />

metwilad mis mier gamogonebuli, axali personaJis Semoyvana poemaSi<br />

ganpirobebuli unda iyos erTi mxriv istoriuli realobiT da, meore<br />

mxriv, sakuTriv kavkasiis mimarT interesis gazrdiT; am procesSi aseve<br />

mniSvnelovan faqtors warmoadgens flakusis survili, tradiciuli<br />

miTis epikuri damuSavebisas iyos misi didi winamorbedi epikosebis mimde-<br />

vari da amasTanave novatoric.<br />

198


IV. kavkasiasTan dakavSirebuli personaJebis saxeldebis principebi<br />

flakusis `argonavtikaSi~ bevri axali personaJi figurirebs: lem-<br />

noseli, kizikieli, kavkasiasTan dakavSirebuli mravali axali saxe;<br />

CvenTvis niSandoblivia is damokidebuleba, rasac flakusi mis mier<br />

Seqmnil e. w. fsevdo-miTologiuri personaJebisadmi avlens. SeiZleba<br />

iTqvas, rom igi enobriv donezec axerxebs, erTmaneTisagan gamijnos<br />

gansxvavebuli warmomavlobis personaJebi. qvemoT warmovadgenT maTi<br />

saxelebis savaraudo warmomavlobas da vimsjelebT im principebze, rom-<br />

lebiTac, SesaZloa, flakusi xelmZRvanelobs personaJebis saxeldebis<br />

procesSi.<br />

flakusis mier saxeldebis principebis gamoyenebis specifikaze<br />

ufro reliefuri warmodgenis Sesaqmnelad lemnoseli da kizikieli<br />

personaJebis saxeldebis SemTxvevebs ganvixilavT. es saSualebas mogv-<br />

cems warmodgena SeviqmnaT imaze, saxelTa SerCevisas flakusi erTiani<br />

principebiT sargeblobs, Tu kavkasiasTan dakavSirebuli personaJebis<br />

SemTxvevaSi igi ramdenadme gansxvavebul gzas irCevs.<br />

1. lemnoseli personaJebis saxelebi<br />

lemnosis epizodSi hifsipiles, misi macnisa (ifinoe) 285 da ZiZis<br />

(poluqso) 286 garda gvxvdeba 7 axali personaJi, romelTagan 4 aris mamaka-<br />

ci (amiTaoni, 2.162; doriklusi, 2.149; kodrusi, 2.136ff.; oleniusi, 2.163) da 3<br />

qali (driope, 2.174; evrinome, 2.136ff; neera, 2.141). am epizods, romelic<br />

argonavtTa Tqmulebis tradiciul siuJetur elements warmoadgens, roma-<br />

eli epikosi sakmaod avrcobs iseTi inovaciiT, rac flakusamdeli tradi-<br />

ciisaTvis ucxoa, mxedvelobaSi gvaqvs venusis transformacia erT-erT<br />

lemnosel qalad da aseve moqmedebaSi qalRmerT famas CarTva. rogorc<br />

Cans, am personaJebs flakusi venusis intrigis asaxvis aucileblobidan<br />

gamomdinare qmnis. venusi imis gamo, rom Suri iZios lemnosel qalebze,<br />

gadawyvets, maT ubedureba daatexos Tavs. igi mokavSireobas sTxovs<br />

famas (Worisa da avsityvaobis qalRmerTs) da avalebs, lemnosel<br />

asulebSi xma gaavrcelos, rom maT meuRleebi samarcxvinod Ralatoben<br />

Trakiel qalebTan. am epizodSi dasaxelebuli arcerTi personaJs ar<br />

285 ÆIfinovh: Ap.Rhod.Arg.1.702; Iphinoe: Hyg.Fab.15; Val.Flacc.2.162, 2.327.<br />

286 Poluxwv: Ap. Rhod.Arg.1.668; Polyxo: Hyg.Fab.15.5; Val. Flacc. 2.316.<br />

199


gaaCnia statistze aRmatebuli funqcia. rogorc zemoT aRvniSneT, aq<br />

gvxvdeba sami lemnoseli qali: driope, evrinome da neera. venusi erT-<br />

erTi maTganis, driopes saxiT moevlineba lemnosel qalebs, fama ki<br />

neeras saxiT ewveva evrinomes da atyobinebs, rom misma qmarma kodrusma<br />

moiyvana Trakieli coli, anu, faqtobrivad, aq CvenTvis sainteresoa<br />

mxolod evrinomes figura; Tu SeiZleba ase iTqvas, evrinomes saxiT<br />

flakusi lemnoseli qalebis ganzogadebul tips gvTavazobs; evrinome<br />

sanimuSo colia da rudunebiT ufrTxildeba Tavis sarecels occupat<br />

exesam curis castumque cubile / servantem, 2, 137, qmris erTgulia ...manet illa viro, 2.<br />

138, Tumca mas Semdeg, rac qmris RalatSi darwmundeba, mzad aris<br />

daundoblad iZios Suri Tavis meuRleze. is, Tu rogor detalurad<br />

aRwers flakusi lemnoseli qalebis SurisZiebis scenebs, aseve mis<br />

gansxvavebul xedvis maneraze metyvelebs. igi ar ifargleba mxolod<br />

informaciis konstataciiT, aramed ise ostaturad agebs scenebs, rom<br />

gveqmneba STabeWdileba, TiTqos mZafrsiuJetian films vuyurebT.<br />

rac Seexeba lemnoseli personaJebis saxeldebas, yuradReba unda<br />

mivaqcioT im garemeobas, rom yvela es saxeli sakmaod gavrcelebulia<br />

antikur onomastikaSi. 287<br />

2. kizikieli personaJebis saxelebi<br />

dolionebis epizods, iseve rogorc lemnosis ambebs, sakmaod didi<br />

adgili uWiravs flakusis `argonavtikaSi~. bunebrivia, am e. w. niktomaqiis<br />

aRwerisas flakusi tradiciulad cnobil siuJets eyrdnoba, Tumca am<br />

SemTxvevaSic epikuri Txrobis misTvis damaxasiaTebeli maneriT avrcobs<br />

da amdidrebs mas e. w. fsevdo-miTologiuri personaJebiT.<br />

apolonios rodoselTan 12 dolioneli personaJi gvxvdeba. maT<br />

statistebis funqcia aqvT. sqema aris aseTi: A (argonavti) klavs B-s<br />

(dolionels): herakle klavs telekless (I 1040) da megabrontess (I 1041);<br />

287 amiTaoni (Apd.1.9.11, 1.7.7; Dio.4.68.3, 4.69.3; Hes.CWE.13; Hom.Od.11.258); doriklusi (Apd.3.12.5;<br />

Hom.Il.11.489; Hyg.Fab.90; Ver.Aen.5.621; Oly.10.67); kodrusi (Hdt.1.147, 9.97; Pau.1.19.5, 1.39.4, 7.2.1,<br />

7.2.8, 7.2.10, 7.3.3, 7.3.5-7; Strab.9.1.7, 14.1.3); oleniusi (Olenus: Hyg.Ast.2.13; Ov.Met.12.433, 10.68; Sdr.<br />

Olenius: Stat.Theb.12.741); driope (Lib.Met.32; Ov.Met.9.329ff., 9.350ff.; Aen.10.550ff.; Sdr.<br />

Stat.Theb.2.613; 287 evrinome (Apd.3.9.2; Hyg.Fab.70; Apd.1.2.2, 1.3.1, 3.12.6; Arg.1.503; Hes.The.907;<br />

Nonn.2.573; Hom.Od.17.495; Ov.Met.4.208ff.; Hes.CWE.7; Hyg.Fab.157); neera (Apd.2.1.2; Apd. Library 3.5.6;<br />

Apd.3.9.1-2; Sdr. Pau.8.4.6; QS.1.292).<br />

200


akastosi _ sfodriss (I 1041); pelevsi _ Zelissa (I 1042) da gefiross (I<br />

1042); telamoni _ basilevss (I 1043), idasi _ promevss (I 1044), klitiosi _<br />

hiakinToss (I 1044), tindaridebi _ megalosakessa (I 1045) da flogioss (I<br />

1045), oinidi _ itomenevss (I 1046) da artakess (I 1047). epiTetebis doneze<br />

am gmirTa Soris gamoirCevian gefirosi (ajrhivqoo~ `guladi~), itomenevsi<br />

(qrasuv~ `mamaci~) da artakesi (provmo~ ajndrw`n `vaJkacTa sardali~). apolo-<br />

niosTan mTels niqtomaqias 8 striqoni eTmoba (I 1040-1047). es imitom, rom<br />

elinist poets zogadad arc ainteresebs bataluri scenebis aRwera,<br />

mokled ayalibebs Tavis saTqmels: meomrebs, romlebic brZolis velze<br />

daecnen, axlac pativiT moixsenieben iqauri mkvidrni, danarCenebi ki<br />

simxdalis gamo Sedarebulia dafrTxal mtredTa gundebs (I 1047-1050).<br />

samagierod, es ambavi mas ainteresebs erT-erTi aitiis gadmocemis<br />

konteqstSi.<br />

flakusTan kizikusTan dakavSirebuli ambebis aRweras 400-ze meti<br />

striqoni eTmoba (3. 43-458). uSualod brZolis peripetiebi mesame wignis<br />

95-e striqonidan iwyeba da 116 str. eTmoba Ramiseuli brZolis scenebs. 288<br />

valerius flakusTan kizikusis epizodSi dasaxelebulia sul 38 axali<br />

figura. rogorc apolonios rodoselTan, aqac maT statistis funqcia<br />

aqvT, 289 informacia maT Sesaxeb aseTi tipisaa: A (argonavti) klavs B-s<br />

(kizikiels): tidevsi koriTuss (98-107); pelevsi ambrosiuss (138); ankevsi<br />

exekluss (138-9); nestori amastruss (145); fliasi oxuss (148-9); poluqsi<br />

hebruss (149); iasoni klavs: Zeliss, brontess, abriss, glavkuss, haliss,<br />

protiss, dorkevss. Tumca, ar SeiZleba yuradReba ar mivaqcioT flakusis<br />

mcdelobas, am simravleSi ramdenime personaJis aqcentirebiT isini Cven-<br />

Tvis dasamaxsovrebeli gaxados, Tundac umniSvnelo StrixiT. 290<br />

axla ufro dawvrilebiT ganvixiloT, vin arian es personaJebi:<br />

pirveli, vinc Ramiseul SetakebaSi kvdeba, aris kizikieli koriTusi (95-<br />

112), romelic imdenad axovania, rom evritusma Tavi Seikava, mas Sebmoda,<br />

288<br />

brZolis detaluri aRwera ix.: E. Burk, Kampf und Tod des Cyzicus bei Valerius Flaccus: Mélanges<br />

Marcel Durry, REL 47, 1970, 187.<br />

289 statistebi: ironi (111), kotisi (112), bienori, pirnusi (112) – bienoris mama (112),<br />

telekooni (140), krenevsi – ornitusis mama (178), itisi (189), hagesi (191), Tafsusi (191),<br />

nealkesi (191), kidrusi (192).<br />

290 genisusi (114-116); medoni (117-120), flegiasi (124-137), admoni (167-172), ornitusi (173-180),<br />

sagesi (181-185).<br />

201


tidevsma ki oleniuri Subi gauqana. momakvdavi koriTusi cdilobs Subis<br />

amoRebas, romelic sisxliT wiTlad aris SeRebili. amis Semdeg flakusi<br />

warmogvidgens sam kizikiels (113-132), romlebic qalaqidan moiCqarian<br />

brZolaSi Casabmelad. vxvdebiT genisuss, romelsac colma iaraRi da-<br />

umala, Tumca buxarSi aalebuli cecxlis wyalobiT mamacma gmirma mainc<br />

ipova saWurveli da brZolis velisken gaswia (114ff.); mzrunvelma colma,<br />

mcdelobis miuxedavad, mainc ver SeZlo, daexsna sayvareli qmari<br />

bediswerisgan: telis gaudes, miserande, repertis (116). qurumi medoni, rogorc ki<br />

gaigebs sabrZolo mowodebas, miatovebs dawyebul msxverplSewirvas da<br />

mterTan saomrad emzadeba, gansakuTrebiT amaRelvebelia CvenTvis misi<br />

sikvdili: inde vagi nec bella modis nec casibus isdem / conseruere manu et longe iacuere<br />

perempti (123f.). mesame kizikieli, romelic Cvens yuradRebas ipyrobs, aris<br />

flegiasi, igi pelasgel Tamiriss uxmobs, sjera, rom es Cveuli<br />

Tavdasxmaa mtrisagan (124-132). igi herkulesis msxverpli xdeba (133-137). sa-<br />

marTlianad SeniSnavs e. liuTe: `es sami personaJi isea warmodgenili<br />

flakusis mier, rom maTi sikvdili gansakuTrebiT moqmedebs mkiT-<br />

xvelze~. 291 momdevno monakveTSi flakusi masobriv scenas warmogvidgens,<br />

sadac 17 kizikieli esalmeba sicocxles (138-185). poeti kvlav imas<br />

cdilobs, rom imoqmedos mkiTxvelze. nestori yovelgvari gulmowya-<br />

lebis gareSe uswordeba amastruss da axarebs mdidari alafi (145);<br />

sakmaod mkacria herkulesis sityvebi, rodesac momakvdav kizikiel admons<br />

mimarTavs: `occumbens i nunc~ ait `Herculis armis / donum ingens semperque tuis<br />

memorabere fatis~ (169f.). stumarTmoyvare ornitusis sikvdilic tragikulia,<br />

mas klavs idmoni, romelsac manamde kizikielma ZRveni usaxsovra (173-177).<br />

SeiZleba iTqvas, ZiriTadad es personaJebi flakuss ainteresebs<br />

imdenad, ramdenadac argonavtebis (iasoni, 151-160; herkulesi, 161-172; idmo-<br />

ni, 173-180; hilasi, 181-185; dioskurebi, 186-197; telamoni, 198-206) aristiebs<br />

warmogvidgens maTi meSveobiT, Tumca isic aSkaraa, rom ramdenime maTgani<br />

udavod mkiTxvelis TanagrZnobas iwvevs.<br />

brZolis mizezia, daisajos kizikusi hibrisis gamo, mas Semdeg, rac<br />

kizikusi kvdeba, impia bella mTavrdeba (253). argonavtebi Tavs icaven da<br />

291 E. Lüthje, Gehalt und Aufriss der Argonautica des Valerius Flaccus, Diss., Kiel 1971, 98.<br />

202


mters ar uSindebian, surT mtris winaSe mamacebi gamoCndenen (iasoni 80f.),<br />

mTels Zal-Rones ar iSureben (tidevsi 103ff.), momakvdav mterzec ki surT<br />

STabeWdilebis moxdena (herkulesi 169). Tumca maTi garja amaoa, saxelis<br />

moxveWas aseT omSi azri ara aqvs. flakusi amas gacilebiT sagrZnobs<br />

xdis, rodesac kizikusis meomrebs moixseniebs rogorc infelix manus (95),<br />

TanagrZnoba maTi xvedris aRwerisas swored amisi dasturia.<br />

sainteresoa, ra saxelebs urCevs flakusi kizikiel gmirebs; 38 ki-<br />

zikieli personaJis saxelTagan 30 antikur avtorebTan dasturdeba sxva-<br />

dasxva personaJebis aRsaniSnavad, 292 9 saxeli ki antikuri samyaros ono-<br />

mastikaSi dadasturebuli elementebis kombinaciiT unda Seeqmna<br />

avtors. 293 Tuki gaviTvaliswinebT zemoT moyvanil informacias, SegviZlia<br />

darwmunebiT vTqvaT, rom flakusi lemnosel da kizikiel personaJebis<br />

ZiriTadad antikuri samyaros enobrivi arealidan urCevs saxelebs, gaci-<br />

lebiT mravalferovania misi principebi kavkasiasTan dakavSirebuli per-<br />

sonaJebis saxeldebisas.<br />

3. kavkasiasTan dakavSirebuli personaJebis saxelebi<br />

rasakvirvelia, rodesac kavkasiasTan dakavSirebuli personaJebis<br />

saxelebs vikvlevT, Cven am SemTxvevaSi ar vcdilobT maTi etimologiebis<br />

warmodgenas, radgan savsebiT SesaZlebelia berZnul metyvel saxelSi esa<br />

Tu is fuZe etimologiurad ukavSirdebodes winaberZnul an sxva rome-<br />

lime enobriv garemos, iseve rogorc winaaziur saxelebSi dadasturebul<br />

292 abarisi (Hdt.4.36; Ver.Aen.9.344; Ov.Met.5.86,); amastrusi (Verg.Aen.XI 674); ambrosiusi<br />

(ÆAmbrwseuv~: Paus.10.36.1; ÒAmbrwso~: Pol.4.25; Strab.9.423); aresi (ix. ÒArh~); bienori (Hom.Il.11.92;<br />

Ov.Met.345); brontesi (Hes.Theog.140; Eustath.Od.1622,50; Apollod.I.1,2; Verg.Aen.8.425); glavkusi (ix.<br />

Glau'ko~); dorkevsi (Ovid.met.III 210; Hyg.fab.181; Sdr. Stat.Theb.9.809); erimusi (Verg.Aen.10.702;<br />

ÒErumo~: Hom.Il.16.345); exeklusi (ÆEceklhv~: Hom.Il.16.189); zelisi (Zevlu~: Ap. Rhod. I.1042); itisi<br />

(Apd.3.14.8; Eur.Her.1018; Hyg.Fab.239; Verg.Aen.9.574); koriTusi (Apollod. III 104; Verg. Aen. III 167. VII<br />

209; Ov.Met.12.290ff., 5.125;); kotisi (Kovtu~: DH.1.27.1-2; Hdt.4.45); krenevsi (Ov.Met.12.310; Sdr.<br />

Stat.Theb.5.221, 9.319); medoni (Hom.Il.716-728; Hyg.Fab.134; Ov.Met.3.581-691; Hom.Il.17.216.<br />

Verg.Aen.6.483; Ovid.met.12.303); melanTusi (Ov.Met.3.581-691); nealkesi (Verg.Aen.10.753;<br />

Plin.35.11.40-43); niseusi (Aes.LB.619; Apd.3.15.5, 3.15.7-8; Hes.CWE.7; Hyg.Fab.198, 242; Ov.Met.8.145);<br />

oleniusi (Olenus: Hyg.Ast.2.13; Ov.Met.12.433, 10.68); ornitusi (Ap. Rhod.Arg.1.207, 2.65;<br />

Verg.Aen.11.678ff.); ofeltesi (Apd.1.9.14, 3.6.4; Hyg.Fab.74; Sdr. Stat.Theb.4.741, 5.534ff., 5.632);<br />

oxusi (ÇWco~: Ptol.6.11.2; Strab.11.518; Plin.6,16,18,48); protisi (Prwtiv~: Theocr.13,25.2); flegiasi<br />

(Apd.3.5.5, 3.10.3; Hom.Asc.16; Hes.CWE.89; Ov.Met.5.87; Sdr. Stat.Theb.3.79, 7.711, 8.688); fokevsi<br />

(Fokeuv~: Aesch.Ag.881; Eur.I.T.917; halisi (Verg.Aen.9.765; Sdr. Stat.Theb.2.574); hebrusi Verg. Ecl.<br />

10.65; Verg.Aen.10.697, 12.331; Hor. Carm. 3.25.10; Sdr. Stat. Theb. 7.66, 10.315).<br />

293 aq vgulisxmobT Semdegi personaJebis saxelebs: admoni, genisusi, Tapsusi, ironi,<br />

kidrusi, pirnusi, sagesi, telekooni, hagesi.<br />

203


fuZeebs SeiZleba hqondeT sul sxvadasxva etimologia da<br />

dakavSirebulni iyvnen indoevropul, semitur an kavkasiur enobriv<br />

samyarosTan. aseve, rodesac garkveul saxelebs vaTavsebT skviTur an<br />

sparsul jgufSi, gasaTvaliswinebelia, rom skviTuri ena TavisTavad<br />

ekuTvnoda iranul enaTa jgufs da am SemTxvevaSi Zalze Znelia zusti<br />

zRvaris gavleba, romeli fuZea wminda skviTuri da romeli sparsuli.<br />

swored amitom Cven warmomavlobaze msjelobisas ZiriTadad gvaintere-<br />

sebs valerius flakusisaTvis cnobili romeli enobrivi garemodan Se-<br />

iZleboda moexdina avtors ama Tu im fuZis gamoyeneba an sxvadasxva<br />

elementebTan kombinireba.<br />

3.1. e. w. metyveli saxelebi<br />

akvitesi (Aquites) 294 – kolxi misani. a. heereni 295 am saxels<br />

ukavSirebs Aquitani formas, amave Tvalsazriss eTanxmeba h. vismani 296 ,<br />

Tumca Cven ufro sarwmunod migvaCnia mosazreba, rom saxelis warmo-<br />

ebisas, SesaZloa, flakusi laT. formativs aqua `wyali~ da berZnulSi<br />

gavrcelebul saxelis mawarmoebel sufiqs -th" gamoiyenebs, rasac<br />

amyarebs TviT flakusTan am personaJis Sesaxeb daculi informacia,<br />

akvitesi mdinare fazisis RvTaebis qurumia.<br />

ambenusi (Ambenus) 297 – skviTi meomari. flakusi poemaSi asaxelebs<br />

amave saxelwodebis mTas sarmatiaSi (6. 85), romelsac zogierTi mecnieri<br />

am personaJis saxels ukavSirebs. 298 ambenusis etimologias, Cveulebriv,<br />

gal. ambis, laT. amnis, sanskr. amba `wyali~ formativebTan akavSireben.<br />

saxeli unda miekuTvnebodes getur an bastarnul nomenklaturas. 299<br />

anavsisi (Anausis) 300 – persesis mokavSire. henioxebisa da alanebis<br />

sardali. warmoebisas, SesaZloa, flakusi an antikuri epoqis ono-<br />

mastikaSi farTod gavrcelebul anau- elements iyenebdes an e. w. metyvel<br />

saxels berZn. ajnauv-w `yvirili~ zmnidan awarmoebdes. aseve SesaZloa, rom<br />

flakusi am saxels qmnides eTnonimidan Anasi, romelic erTxel aris<br />

294<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 294-316.<br />

295<br />

A. Heeren, De chronographia a Valerio Flacco adhibita, diss. Göttingen 1899, 20.<br />

296<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 127.<br />

297<br />

Val. Flacc. Arg. 6.250-251.<br />

298<br />

Tomaschek, Ambenus mons, RE, I.2, 1797.<br />

299<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 51.<br />

300<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 42-47, 265-278.<br />

204


moxseniebuli pliniusTan (Plin. Nat. 6. 22). am varauds amyarebs aseTi tipis<br />

monacvleobaTa sxva magaliTebic: Colaxais / Colaxes, Auchates / Auchus, Tyra /<br />

Tyras, Bastarnae / Batarnae, Thyssagetes / Thyrsagetes. 301<br />

apresi (Apres) 302 – kolxi meomari. flakusi, SesaZloa, iyenebdes aper,<br />

apri `taxi~ mniSvnelobis mqone fuZes an Zveli samyaros onomastikaSi<br />

dadasturebul apr- elements. 303<br />

gelasi (Gelas) 304 – hirkanieli meomari. SesaZloa, flakusi Zvel<br />

samyaroSi gavrcelebul onomastikur gela- fuZes gamoiyenebs, romelic,<br />

metwilad, berZn. gelavw `sicili~ zmnis semantikasTan aris dakavSirebuli.<br />

gesanderi (Gesander) 305 – iazigi sardali. saxelis warmomavloba<br />

ucnobia. 306 warmoebisas, SesaZloa, flakusi laT. gero, gessi `vatareb,<br />

vawarmoeb~ (bellum gerere `omis warmoeba~) da berZn. ajnhvr, ajndrov" `mamakaci~<br />

komponentebs gamoiyenebs (Sdr. Thessandrus, berZeni gmiri vergiliusTan<br />

Aen. II, 261). h. kostlini ukavSirebs am saxels gaesum sityvas „Subis“<br />

mniSvnelobiT. 307<br />

gesiTousi (Gessithous) 308 – kolxi meomari. SesaZloa, flakusi laT.<br />

gero, gessi `vatareb, vawarmoeb~ da berZn. qoov" `swrafi~ komponentebs<br />

gamoiyenebs. kompozitis meore Semadgenel nawilTan dakavSirebiT<br />

aRsaniSnavia, rom flakusTan am fuZis Semcveli sxva personaJTa<br />

saxelebic dasturdeba: a. m., amaZoni Toe Thoe `swrafi~ (6. 375) da nereisi<br />

kimoToe Cymothoe `swrafi talRa~ (2. 605). vergiliusTan am saxeliT mo-<br />

ixsenieba zRvis nimfa (Verg. Aen. I 144). rac Seexeba konteqsts, sadac per-<br />

sonaJi gesiTousia moxseniebuli, flakusis fraza Hypetaona Gessithoumque<br />

exmianeba vergiliusiseul: Thesea Pirithoumque (Aen. 6.393), Ixiona Pirithoumque<br />

(Aen. 6.601).<br />

301<br />

A. Heeren, Göttingen 1899, 57; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 36; SC ВДИ, XXVIII, 344.<br />

302<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 638.<br />

303<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 244.<br />

304<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 203-218.<br />

305<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 122-128, 6. 279-316, 6. 374-380.<br />

306<br />

A. Heeren, Göttingen 1899, 21; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 122.<br />

307<br />

H. Köstlin, Zu Valerius Flaccus, Philologus 39, 1880, 438.<br />

308 Val. Flacc. Arg. 6. 637.<br />

205


dipsasi (Dipsas) 309 – kolxi meomari. unda aRiniSnos, rom amave<br />

saxelwodebis mdinare arsebobda kilikiaSi. warmoebisas, SesaZloa,<br />

flakusi am personaJis saxels berZn. Divya" gvelis saxeobas `ankaras~ (Nic.<br />

Ther. 334 ff.) ukavSirebs, romlis kbenac dauokebel wyurvils iwvevs da<br />

Seesabameba diyavw zmnis semantikas. 310<br />

vanusi (Vanus) 311 – persesis mokavSire. hirkanieli misani. SesaZloa<br />

es personaJi Seqmnilia staciusis amfiarausis analogiiT. CvenTvis aseve<br />

sainteresoa tacitusTan dadasturebuli saxeli vaniusi (Tac. Ann. 2.63,<br />

12.29), romelic sakmaod cnobili figura yofila. SesaZloa, flakusi metri<br />

causa vaniuss cvlis vanusad. 312 arc is aris gamoricxuli, rom warmoebisas,<br />

flakusi laT. leqsikur formativs vanus gamoiyenebs mniSvnelobiT<br />

`carieli, amao~.<br />

zakorusi (Zacorus) 313 – skviTi meomari. saxelis warmoebisas,<br />

SesaZloa, flakusi saxels berZn. leqsikuri formatividan zavkoro" `taZris<br />

msaxuri~ awarmoebs, Tumca a. heereni ar eTanxmeba am mosazrebas da gvTa-<br />

vazobs Pacorus koniunqturas. pakorusi iyo parTelTa mefe, romelic<br />

krasusma daamarcxa Zv. w. 53 w. (Hor. Carm. 3.6.9). 314<br />

Tidrusi (Thydrus) 315 – kolxi meomari. flakusis mixedviT, igi md.<br />

fasisis napirebTan Caisaxa kavkasosis mier, romelic, Cveulebisamebr,<br />

mamiseul faras mwyemsavda; swored aqedan momdinareobs Tidrusis met-<br />

saxeli `fasisis msaxuri~; saxelis warmomavloba ucnobia. warmoebisas<br />

flakusi, SesaZloa, iyenebdes quv- elements `msxverplSewirvis~ da drav-w<br />

komponents `vakeTeb, vmoqmedeb~ mniSvnelobiT.<br />

kelenevsi (Celaeneus) 316 – kimerieli misani. sainteresoa saxelis<br />

warmomavloba. pindarosis odebis sqolioebSi `Savgvreman kolxebTan~<br />

dakavSirebiT vxvdebiT sqoliastis SeniSvnas: `erTni amboben, rom es<br />

niSnavs `saxiT SeSinebuls~, radgan `kelainoss~ xmaroben `SeSinebis~<br />

309<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 192<br />

310<br />

Sdr. H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 93.<br />

311<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 114-119.<br />

312<br />

A. Heeren, Göttingen 1899, 16; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 62; SC ВДИ, XXVIII, 347.<br />

313<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 554<br />

314<br />

A. Heeren, Göttingen 1899, 19; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 214.<br />

315 Val. Flacc. Arg. 6. 639.<br />

316 Val. Flacc. Arg. 3. 406.<br />

206


mniSvnelobiT. xolo sxvebi amboben, rom skviTebi egviptelTa kolonis-<br />

tebi arian, amitomaa, rom amboben, Savkanianebi ariano. xolo safiqrebe-<br />

lia, rom isini (marTlac) egviptelTa kolonistebi arian~; T. yaux-<br />

CiSvilis azriT, am sityvis kavSiri `SeSinebasa~ da `gaocebasTan~<br />

(kataplhktikov~ da katavplhxi~) ar dgindeba: `uTuod isini, vinc ar<br />

scnobdnen kolxTa kavSirs egviptelebTan, ver xsnidnen maT Savgvrema-<br />

nobas da upoves aseTi axsna pindarosis cnobas – argonavtebi<br />

SeebrZolnen SeSinebul (Tu gaocebul) kolxebs – maxvili kolxebis sxva<br />

Tvisebaze gaakeTes. aq Cans berZnis damokidebuleba araberZnis mimarT~. 317<br />

kelainov~ niSnavs `Savs~, `muqs~, `bnels~, am sityvis semantika rom flaku-<br />

sisTvisac niSandoblivia, mis mier poemaSi mowodebuli informaciac<br />

cxadyofs: misani kelenevsi Savi tanisamosiT aris mosili ...atraque sedens in<br />

veste Celaeneus (3. 406), amdenad, es saxeli aSkarad metyvel saxelTa rigs<br />

miekuTvneba.<br />

keramnusi (Ceramnus) 318 – skviTi meomari. sxva wyaro skviT keramnuss<br />

ar ixseniebs. saxelis warmomavloba ucnobia. warmoebisas, SesaZloa,<br />

flakusi iyenebs berZ. kevramo" mniSvnelobiT `Tixa~. 319<br />

latrisi (Latris) 320 – persesis mokavSire. iberieli sardali. ВДИ-is<br />

komentatoris mixedviT, es saxeli Crd. SavizRvispireTTan dakavSirebiT<br />

sxva avtorebTan ar dasturdeba. 321 saxelis warmoebisas flakusi, sava-<br />

raudod, iyenebs antikurobaSi gavrcelebul latr- elements, rac metyvel<br />

saxelTa rigs miekuTvneba `msaxuris, macnis, qurumis~ mniSvnelobiT (Sdr.<br />

aseve Plin. Nat. 4.97 insulam Latrim).<br />

leqsanori (Lexanor) 322 – skviTi meomari. saxelis warmomavloba<br />

ucnobia, Tumca arcTu iSviaTad gvxvdeba berZn. saxelebi -anwr dabolo-<br />

ebiT. albaT, es saxeli dakavSirebulia lex- (Leleges) fuZesTan, Tu gaviTva-<br />

liswinebT imasac, rom -anwr daboloeba ajnhvr formatividan momdinareobs,<br />

leqsanori SeiZleba gavigoT rogorc mWevrmetyveli.<br />

317 T. yauxCiSvili, 1976, 39.<br />

318 Val. Flacc. Arg. 6. 550.<br />

319 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 213.<br />

320 Val. Flacc. Arg. 6. 121.<br />

321 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 64; Franke, Latris, RE, XII.1, 978; SC ВДИ, XXVIII, 348.<br />

322 Val. Flacc. Arg. 6. 686.<br />

207


medoresi (Medores) 323 – hirkanieli meomari. saxelis warmoebisas<br />

flakusi Zvel samyaroSi gavrcelebul onomastikur med- fuZes<br />

gamoiyenebs, romelic, metwilad, berZn. mhvdomai `vzrunav, ganvizraxav~<br />

zmnis semantikasTan aris dakavSirebuli: Sdr. aseve Mevdwn, Mhvdeia.<br />

SesaZloa, es saxeli aseve davukavSiroT troelTa erT-erT mokavSires<br />

Mevdwn-s (Hom. Il. 17. 216, Sdr. aseve Verg. Aen. VI 483) an kentavrs, romelic<br />

ovidiusTan gvxvdeba (Ov. Met. 12. 303). 324<br />

3.2. antikur avtorebTan dadasturebuli saxelebi<br />

aroni (Aron) 325 – aietis mokavSire. sakmaod gavrcelebuli saxelia<br />

antikur wyaroebSi. 326 am saxels atarebs sxvadasxva regionTan dakavSire-<br />

buli araerTi piri (PGE). aris mcdeloba, es saxeli daukavSiron sofels<br />

dalmatiur sanapiroze (Aronia, RE, II 1, 1215). 327<br />

evriale (Euryale) 328 – aietis mokavSire. amaZoni. ase hqvia erT-erT<br />

gorgonas (Hes. Theog. 276, Pind. Pyth. 12, 20, Apollod. II, 4, 2, 7), aseve minosis<br />

asuls, romelmac poseidonTan SeuRlebiT Sva orioni (Arat. 322, Hyg. astr. II<br />

34). 329 rogorc amaZonis saxeli, mxolod flakusTan gvxvdeba.<br />

zetesi (Zetes) 330 – kolxi meomari. aRsaniSnavia, rom amave saxels<br />

atarebs argonavti Zetesi. rogorc kolxi meomris saxeli, mxolod fla-<br />

kusTan gvxvdeba, amdenad, savaraudod, igi mis mier Seqmnili personaJia.<br />

Toe (Thoe) 331 – amaZoni meomari qali. gavrcelebuli saxelia<br />

antikur wyaroebSi. am saxels atarebs okeanosisa da teTisis asuli (Hes.<br />

th. 354), nerevsisa da dorisis asuli (Il. 18. 40). 332 Toe, rogorc amaZonis<br />

saxeli, mxolod flakusTan gvxvdeba, amdenad, savaraudod igi mis mier<br />

Seqmnili personaJia.<br />

323 Val. Flacc. Arg. 6. 203-218.<br />

324 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 99.<br />

325 Val. Flacc. Arg. 5. 587-592; 6. 524-541.<br />

326 Hoefer, Arron, RE, II 1, 1260.<br />

327 H. J.W. Wijsman, Leiden 1996, 266-7.<br />

328 Val. Flacc. Arg. 5. 611-614, 6. 370-379.<br />

329 Wagner, Euryale, RE, VI.1, 1316-17.<br />

330 Val. Flacc. Arg. 6. 572.<br />

331 Val. Flacc. Arg. 6. 375.<br />

332 G. Türk, Thoe, RE, VI A.1, 303.<br />

208


idasmenusi (Idasmenus) 333 – skviTi meomari. ar aris gamoricxuli, am<br />

SemTxvevaSi flakusi saxels ori komponentidan Idas, romelic antiku-<br />

robaSi gavrcelebuli sakuTari saxelia (a. m. idasi ewodeba erT-erT<br />

argonavts) da meno-dan awarmoebdes, Sdr. Ariasmenus. SeiZleba vivaraudoT,<br />

rom idasmenusi flakusis mier gamogonili personaJia.<br />

kirnusi (Cyrnus) 334 – kolxi meomari. sakmaod gavrcelebuli saxelia<br />

antikur onomastikaSi. am saxels atarebs sxvadasxva regionTan<br />

dakavSirebuli araerTi piri (PGE). aseve cnobilia amave saxelwodebis<br />

mdinare, romelic kaspiis zRvaSi Caedineba (Plut. Pomp. 34. 35, Dio Cass. 36.53,<br />

54) da romelic md. kirosis sinonimia. 335 kolxi kirnusi mxolod fla-<br />

kusTan gvxvdeba, sxva wyaro mas ar ixseniebs. 336<br />

like (Lyce) 337 – amaZoni meomari qali. es saxeli dasturdeba<br />

horaciusTan, kerZod, ase iwodeba horaciusis satrfo (Hor. Od. 4, 13). like<br />

rogorc amaZonis saxeli, mxolod flakusTan gvxvdeba. albaT, igi mis<br />

mier gamogonili personaJia.<br />

meotisi (Maeotis) 338 – nimfa. pevkonis deda. saxeli ukavSirdeba<br />

amJamindeli azovis zRvis Zvel saxelwodebas, meotisi akavSirebda<br />

kimeriul bosfoross pontos evqsinosTan. 339 igi aris agreTve Savi zRvis<br />

Crd.-aRm. mdebare mxare, zogierTi ganmartebiT, skviTia, sadac aris<br />

meotisis tba (Schol. ad Aeneid. VI, 799). zogierTi gadmocemiT, heliosis<br />

vaJebs samflobelod Semdegi miwebi ergoT: aiets meotisi da kolxeTi,<br />

persess ki _ tavria (Schol. ad Ap. Rhod. III 200). Maiw'ti~ livmnh (Maeotes lacus Plin.<br />

n. h. IV 84; Maeotica palus II 168; Maeotis, Maeotis lacus IV 75; Maeotius lacus IV 76)<br />

formis gverdiT dasturdeba ioniuri forma Maih'ti~ (Herod. IV 20-123).<br />

laTinurSi dasturdeba aseve naT. br. formiT Maeotidis, iSviaTad Maeotis<br />

(Cic. Tuscul. V 17, Plin. IV 84). flakusTan am saxels atarebs mis mier<br />

gamogonili nimfa.<br />

333 Val. Flacc. Arg. 6. 196-99.<br />

334 Val. Flacc. Arg. 6. 297.<br />

335 Tomaschek, Cyrni, RE, IV.2, 1943-1944.<br />

336 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 128.<br />

337 Val. Flacc. Arg. 6. 374.<br />

338 Val. Flacc. Arg. 6. 565.<br />

339 Herrmann, Maiotis, RE, XIV. 1, 590-592.<br />

209


menipe (Menippe) 340 – amaZoni meomari qali. ase ewodeba nerevsisa da<br />

dorisis asuls (Hes. th. 260). 341 menipe rogorc amaZonis saxeli, mxolod<br />

flakusTan gvxvdeba. savaraudod, igi mis mier gamogonili personaJi unda<br />

iyos.<br />

pevke (Peuce) 342 – nimfa. am saxelwodebis kunZuli uZvelesi wyaros,<br />

apolonios rodoselis, mixedviT istrosis SesarTavSi mdebareobda,<br />

CrdiloeTiT Navrhko~ stovma, xolo samxreTiT Kalo;n stovma esazRvreboda;<br />

es kunZuli sakmaod xSirad dasturdeba romael avtorebTanac: Lucan. III<br />

201f., Martial. VII 54, 3. 343 sakmaod did mniSvnelobas aniWebs am adgils<br />

valerius flakusic, romelic ramdenimegzis moixseniebs mas (8. 256, 293,<br />

376f.), ramdenadac swored aq imarTeba iasonisa da medeas qorwili.<br />

sainteresoa aseve is faqtic, rom am kunZulis saxelis mqone nimfasac<br />

igonebs da aseT ambavs akavSirebs masTan: nimfa pevkesTvis namusi auxdia<br />

mdinare istrusis RvTaebas; niSandoblivia, rom flakusi am konteqstiT<br />

iasonisa da medeas uiRblo qorwinebaze migvaniSnebs.<br />

sibotesi (Sibotes) 344 – kolxi meomari. sibotesi sakmaod<br />

gavrcelebuli berZnuli saxelia (PGE). skviTiasTan dakavSirebiT es<br />

personaJi sxva avtorebTan ar dasturdeba. 345 albaT, is flakusis mier<br />

gamogonili personaJia.<br />

sinope (Sinope) 346 _ nimfa. am saxeliT antikur wyaroebSi dasturdeba<br />

elinuri qalaqi pontos samxr. sanapiroze, paflagoniis naxevarkunZulze,<br />

(as)siriad wodebul mxareSi (Skyl. 89, Dionys. perieg. 772 da Schol. Nikeph. 761,<br />

Eustath. zu Dionys. 775. 1166, Schol. Apoll. Rhod. II 946). mela mas xalibebTan<br />

ganaTavsebs (Mela I 105). herodotosi sinopes adgilmdebareobas amgvarad<br />

gansazRvravda: ` egvipte mdebareobs mTiani kilikiis pirdapir. aqedan<br />

sinopemde, romelic evqsinos pontosTanaa, xuTi dRis pirdapiri gzaa<br />

msubuqad SeiaraRebuli kacisaTvis. xolo sinope mdebareobs im adgilis<br />

pirdapir, sadac istrosi zRvas erTvis~ (II, 34). polibiosi gadmogvcems,<br />

340 Val. Flacc. Arg. 6. 377.<br />

341 Gunning, Menippe, RE, XV.1 860-861.<br />

342 Val. Flacc. Arg. 8. 217.<br />

343 E. Polaschek, Peuce, RE, XIX.2, 1384-1390.<br />

344 Val. Flacc. Arg. 6. 248-50.<br />

345 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 111.<br />

346 Val. Flacc. Arg. 5. 109.<br />

210


om sinope mdebareobs pontos marcxena mxares, vinc fasisSi micuravs da<br />

mdebareobs zRvaSi SeWril naxevarkunZulze, romlis yelic uerTdeba<br />

azias (Polyb. IV, 56, 5). sinope adridanve daukavSirda argonavtebis<br />

Tqmulebas (Strab. I, 46). mas saxeli unda mieRo amaZoni sinopesagan (Ps. –<br />

Skymn. 941. Anon. peripl. Pont. Eux. 21. Nikeph. 761 f. Dionys. perieg. 775 f. Fest. Avien. 951<br />

f., Schol. Apoll. Rhod. II 946). misi Tavi gamosaxulia sinopes monetebze. sinope<br />

dauarsebiaT iasonis Tanamgzavrs, argonavt avtolikoss, deileonsa da<br />

flogioss (Ps. Skymn. 944 f.). avtolikosi lukulusis drosac iTvleboda,<br />

rogorc oijkisthv~ da Tayvans scemdnen mas, rogorc RmerTs. arsebobda misi<br />

orakulic (Strab. XII, 546; Plut. Luk. 23; Appian. Mithr. 83). 347<br />

strimoni (Strymon) 348 – kolxi meomari. hesiodesTan am saxeliT<br />

dasturdeba mdinaris RmerTi, teTisisa da okeanosis vaJi (Hes. th. 339).<br />

aseve SesaZloa, es saxeli davukavSiroT amave saxelwodebis sasazRvro<br />

mdinares Strumwvn makedoniasa da Trakias Soris (Verg. Aen. X 265; Sdr. Stat.<br />

Theb. 5,188), Sdr. aseve Strymonius – troeli meomari vergiliusTan (Aen. X<br />

414). 349 savaraudod, strimoni flakusis mier gamogonili personaJia.<br />

tagesi (Tages) 350 – skviTi meomari. es saxeli sakmaod gavrcelebulia<br />

egviptur da berZnul-romaul onomastikaSi. 351 igi gvxvdeba ovidiusTan<br />

etruski personaJis aRsaniSnavad (Ov. Met. 15.558); aseve vxvdebiT am saxels<br />

staciusTanac (Stat. Theb. 9.270). etimologiis cdas ukve antikur wyaroebSi<br />

gvTavazoben: ajpo; th'" gh'" (Schol. Lucan. I 636). staciusis komentatori devari<br />

miiCnevs, rom es saxeli etruskulia da skviTiasTan araferi aqvs saerTo;<br />

sagulisxmoa, rom -us sufiqsiT gaformebuli saxeli Tagus erT-erTi<br />

rutuli meomris saxelia vergiliusTan (Aen. IX 418). skviTiasTan<br />

dakavSirebiT tagesi sxva avtorebTan ar dasturdeba. 352<br />

talavsi (Talaus) 353 – skviTi meomari. antikur wyaroebSi dadasture-<br />

buli saxelia, 354 ase ewodeba iliriosis erT-erT Svils, romelic<br />

347<br />

Ruge, Sinope, RE, 3A. 1, 252-255.<br />

348<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 192-4.<br />

349<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 93; Türk, Strymon, RE, IV A.1, 394.<br />

350<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 221-7.<br />

351<br />

Tages, RE, IV A.2, 2009-2011.<br />

352<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000,102-103.<br />

353<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 222.<br />

354<br />

Scherling, Taulas, RE, IV A.2, 2530.<br />

211


ilirieli tavlantiebis eponimi iyo (App. Illyr. 2), Sdr. aseve lukanusi<br />

Taulantius incola (Luc. 6.16). TviTon es iliriuli tomi moxseniebulia<br />

pliniusTan proprieque dicti Illyri et Taulanti et Pyraei (Plin. 3.144). skviTiasTan<br />

dakavSirebiT talavss mxolod flakusTan vxvdebiT, albaT, es personaJi<br />

mis mier aris gamogonili. 355<br />

falkesi (Phalces) 356 – skviTi meomari. rac Seexeba saxelis<br />

warmomavlobas, igi SesaZloa davukavSiroT erT-erT troel gmirs<br />

homerosTan (Hom. Il. 13, 791, 14. 513). 357 skviTiasTan dakavSirebiT falkesi<br />

sxva avtorebTan ar dasturdeba.<br />

friqsusi (Phrixus) 358 – persesis mokavSire. skviTi sardali. rac<br />

Seexeba saxelis warmomavlobas, flakusi am skviT personaJs miTologiur<br />

tradiciaSi cnobili eolidi friqsosis saxels arqmevs. 359<br />

heliqsi (Helix) 360 – skviTi meomari. sakmaod gavrcelebuli saxelia<br />

antikur wyaroebSi. am saxels atarebs sxvadasxva regionTan<br />

dakavSirebuli araerTi piri (PGE). SesaZloa, flakusi am saxels<br />

awarmoebs ovidiusis mixedviT (Ov. Met. 5.87 intonsumque comas Helicem). 361<br />

rogorc skviTi meomari heliqsi mxolod flakusTan gvxvdeba, amdenad,<br />

SeiZleba vivaraudoT, rom igi flakusis mier gamogonili personaJia.<br />

henioxe (Henioche) 362 – medeas kolxi ZiZa. am saxeliT antikur wyaro-<br />

ebSi sxvadasxva miTologiuri personaJi moixsenieba: kreonis meuRle (Hes.<br />

scut. 83), pitTeusis asuli, kaneTosis meuRle da skironis deda (Plut. Thes.<br />

25); 363 cnobilia aseve henioxebis tomis saxelwodeba, amdenad, savsebiT Se-<br />

saZlebelia, es saxeli swored am eTnonimidan iyos nawarmoebi Heniochi. 364<br />

henioxe, rogorc kolxi personaJis saxeli, mxolod flakusTan<br />

gvxvdeba. 365<br />

355<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 102.<br />

356<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 88-9, 244-7, 554.<br />

357<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 52; SC ВДИ, XXVIII, 346.<br />

358<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 70.<br />

359<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 46; SC ВДИ, XXVIII, 346.<br />

360<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 569-71.<br />

361<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 220-221.<br />

362<br />

Val. Flacc. Arg. 5. 357.<br />

363<br />

Weicker, Henioche, RE, VIII.1, 258.<br />

364<br />

Kiessling, Heniochi, RE, VIII, 259-280.<br />

365<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 1996, 180.<br />

212


amastrusi (Amastrus) 366 – skviTi meomari. aRsaniSnavia, rom amave<br />

saxels atarebs agreTve flakusTan moxseniebuli kizikieli gmiric (3.<br />

145). antikur wyaroebSi gvxvdeba rogorc md. sq. saxeli. Amastris<br />

dasturdeba rogorc amaZoni qalis saxeli, romelmac q. amastrisi<br />

daafuZna (Demosth. Bith. b. St. B. 2) da rogorc sparsel qalTa erTob gavr-<br />

celebuli sakuTari saxeli: amastrisi qserqses meuRles, darios II-is<br />

qaliSvils, artaqserqses II-is asuls da a. S. erqvaT. ase moixsenieba<br />

vergiliusTan erT-erTi troeli meomari (Verg. Aen. XI 674), amdenad, ufro<br />

sarwmunod migvaCnia is mosazreba, rom am personaJisaTvis saxeli fla-<br />

kusma vergiliusisgan isesxa. savaraudod, amastrusi flakusis mier Se-<br />

qmnili personaJi unda iyos, Tumca am skviTi mebrZolis saxeldebisas<br />

misi inspiraciis wyaro, albaT, vergiliusia. 367<br />

anqsuri (Anxur) 368 – persesis mokavSire. skviTi sardali. rogorc<br />

skviTi meomari sxva avtorebTan ar dasturdeba, Tumca, wyaroebSi es<br />

saxeli sxvadasxva formiT xSirad gvxvdeba. cnobilia amave saxelwodebis<br />

personaJi vergiliusTan, sadac igi warmodgenilia rogorc turnusis<br />

Tanamgzavri rutuli mebrZoli (Verg. Aen. X. 544 f.); savaraudod, igi vergi-<br />

liusis mier gamogonili personaJi unda iyos. 369 saxelis etimologiis<br />

cdas vxvdebiT ukve antikur wyaroebSi, a. m., serviusi mas (Serv. Aen. VII 799)<br />

berZnuli formidan a[neu xuvra" awarmoebs. SesaZloa, flakusma saxeli<br />

vergiliusis gavleniT gadmoiRo. 370<br />

kaikusi (Caicus) 371 – kolxi meomari. saxelis warmomavloba ucnobia.<br />

kaikusi farTod gavrcelebuli saxelia antikurobaSi. am saxelwodebis<br />

md. arsebobda misiaSi (Hes. Th. 338ff.; Pind. I. 4 (5), 53. Verg. G. 4. 370. Ov. Ars. 3.<br />

196), agreTve cnobilia Kai?kou pedivon (Her. 6. 28). CvenTvis niSandoblivia,<br />

rom am saxels atarebs erT-erTi troeli gmiri vergiliusTan (Aen. I 183,<br />

IX 35). savaraudod, kaikusi flakusis mier gamogonili personaJia da misi<br />

wyaro SesaZloa, rom swored vergiliusi iyo. 372<br />

366<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 554-556.<br />

367<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 215; Tümpel, Amastris, RE, I.2, 1749-50; Amastros, RE, I.2, 1750.<br />

368<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 68.<br />

369<br />

O. Rossbach, Anxur, RE, I.2, 2652-2653.<br />

370<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 45; SC ВДИ, XXVIII, 346.<br />

371<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 688-9.<br />

372<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 261-2.<br />

213


latagusi (Latagus) 373 – aietis mokavSire. warmomavloba ucnobia.<br />

aRsaniSnavia, rom amave saxeldebiT gvxvdeba troeli gmiri vergiliusTan<br />

(Aen. X 697) da savsebiT SesaZloa, wyaros swored es romaeli epikosi<br />

warmoadgenda. aseve Sdr. aRmosavluri qalaqi elianesTan povli" dev ejstin<br />

!Indwn hJ Latavgh (Ael. Nat. An. 16.10). 374<br />

hebrusi (Hebrus) 375 – skviTi meomari. saxelis warmomavloba ucnobia.<br />

flakusTan vxvdebiT amave saxelwodebis mdinares TrakiaSi, romelic gan-<br />

Tqmuli iyo oqroTi (Sdr. Verg. Ecl. 10.65, Hor. Carm. 3.25.10, Stat. Theb. 7.66), am<br />

saxels atarebs flakusTan erT-erTi kizikieli gmiric (3. 149). hebrusis<br />

saxeli SeiZleba aseve davukavSiroT vergiliusis personaJs, troeli<br />

doliqaonis Zes (A. X 696, XII 331), Sdr. aseve (Stat.Theb.10.315). 376<br />

ironi (Iron) 377 – skviTi meomari. saxelis warmomavloba ucnobia. sxva<br />

wyaro irons ar ixseniebs. aRsaniSnavia, rom amave saxels atarebs agreTve<br />

flakusTan moxseniebuli kizikieli gmiric (3. 111). SeiZleba vivaraudoT,<br />

rom ironi sakmaod gavrcelebuli saxelis hieronis Semoklebuli formaa<br />

an irosis saxecvlili ekvivalenti.<br />

3.3. antikuri samyaros onomastikaSi dadasturebuli elementebis<br />

kombinaciiT Seqmnili saxelebi<br />

oebasusi (Oebasus) 378 – kolxi meomari. warmoebisas, SesaZloa fla-<br />

kusi iRebs antikur onomastikaSi gavrcelebul Oeb- elements da urTavs<br />

-asus sufiqss (Sdr. Oijbavdh", Oi[balo", Oi[bara", Oijbwvta"). SesaZloa saxels<br />

awarmoebs sparsuli saxelidan Oijbavrh", romelic dariosis mejinibe iyo<br />

(Her. 3.85-88, 6.33, Aesch. Pers. 984). es personaJi sxva avtorebTan ar<br />

dasturdeba. 379<br />

okrevsi (Ocreus) 380 – kolxi meomari. SesaZloa flakusi iRebs anti-<br />

kur onomastikaSi gavrcelebul Ocr- elements da urTavs saxelis<br />

373<br />

Val. Flacc. Arg. 5. 584, 6. 572.<br />

374<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 1996, 272.<br />

375<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 618.<br />

376<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 237; Oberhummer, Hebros, RE, VII.2, 2589-2590.<br />

377<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 201-2.<br />

378<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 244-7.<br />

379<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 110.<br />

380<br />

Val. Flacc. Arg. 6.250-251.<br />

214


mawarmoebel -eus sufiqss (Sdr. Oncheus, Ocheus). Tu gaviTvaliswinebiT<br />

saxelis koniunqturas Otreus, ase erqva frigiis mefes (Hom. Il. III 186). 381<br />

onxevsi (Oncheus) 382 – skviTi meomari. warmoebisas, SesaZloa<br />

flakusi iRebs antikur onomastikaSi gavrcelebul Onch- elements (!Ogcovh<br />

q. fokisSi. !Ogcoai'o". !Ogcoeuv" St. B.) da urTavs saxelis mawarmoebel -eus<br />

sufiqss (Sdr. Ocreus, Ocheus). a. heerenis mixedviT, saxeli nawarmoebia<br />

beotiuri qalaqidan #Ogchsto", romelic moxseniebulia Apoll. Rhod.-Tan<br />

(3.1242). 383 es personaJi sxva avtorebTan ar dasturdeba.<br />

stirusi (Styrus) 384 – albaneli sardali. SeiZleba davukavSiroT q.<br />

stiras (Stuvra) evbeas samxr.-das. sanapiroze (Il. 2, 539) an herodotosTan<br />

dadasturebul eTnonims Sturei'" (Her. 8. 1) Stureve" (Her. 6, 107). es personaJi<br />

SeiZleba SevadaroT vergiliusis turnuss, rac safuZvels gvaZlevs<br />

vifiqroT, rom flakusis inspiraciis wyaro am personaJis Seqmnisas<br />

swored igi iyo. stirusi SavizRvispireTTan dakavSirebiT arcerT sxva<br />

avtorTan ar dasturdeba.<br />

harpe (Harpe) 385 – amaZoni meomari qali. Harp- elementi antikur ono-<br />

mastikaSi sakmaod gavrcelebulia. harpe rogorc amaZonis saxeli, mxo-<br />

lod flakusTan gvxvdeba. amdenad, igi mis mier Seqmnili personaJi unda<br />

iyos.<br />

hipetaoni (Hypetaon) 386 – kolxi meomari. ar aris gamoricxuli, am<br />

SemTxvevaSi flakusi saxels ori komponentidan hyp- antikur onoma-<br />

stikaSi gavrcelebuli elementiT da -taon bolosarTiT awarmoebdes.<br />

hipetaoni sxva avtorebTan ar dasturdeba.<br />

3.4. Trakiuli onomastikuri elementebis kombinaciiT Seqmnili saxelebi<br />

odrusa (Odrussa) 387 – aietis mokavSire. warmomavloba ucnobia. es<br />

aRmosavluri warmoSobis saxeli sakmaod gavrcelebuli iyo anti-<br />

kurobaSi. pliniusis mixedviT, arsebobda aseTi saxelwodebis Trakiuli<br />

tomi (Plin. Nat. 4.40: Odrysarum gens fundit Hebrum, ix. Lenk, B., Odrysai, RE, XVII 2,<br />

381 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 112.<br />

382 Val. Flacc. Arg. 6. 256.<br />

383 A. Heeren, Göttingen 1899, 14; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 114.<br />

384 Val. Flacc. Arg. 3. 492-497, 5. 459-460, 6. 266-278, 8. 298-305, 328-368.<br />

385 Val. Flacc. Arg. 6. 375-6.<br />

386 Val. Flacc. Arg. 6. 637.<br />

387 Val. Flacc. Arg. 5. 594-5.<br />

215


1900-1903). stef. bizantielis mixedviT, #Odrusa odrisebis qalaqia, !Odruvsh"<br />

ki md. rindakusis Senakadi misiaSi (Strab. 12, 550 . 551; Xen. An. 7, 5, 1; D. Per. 793,<br />

ix. Ruge, W., RE, XVII 2, 1903-1904). hesiqiosis Tanaxmad, ase iwodeboda skvi-<br />

Tebis mefe (Hesych. Miles. fr. 4, 14). 388 flakusi am gavrcelebul saxels<br />

Tavisi gamogonili personaJisTvis iyenebs da mas gansxvavebulad awar-<br />

moebs -a sufiqsiT.<br />

suetesi (Suetes) 389 – skviTi meomari. sxva wyaro mas ar ixseniebs. 390<br />

saxelis warmomavloba ucnobia. a. heereni mxars uWers Sraderis koni-<br />

unqturas Seuthen, ramdenadac Seuthes dasturdeba rogorc samefo saxeli<br />

odrisul TrakiaSi (Thuc. 2.97; Xen. An. 7.1.5; Liv. 42.51.10). 391<br />

3.5. skviTuri da Crd. SavizRvispireTis onomastikuri elementebis<br />

kombinaciiT Seqmnili saxelebi<br />

avxusi (Auchus) 392 – persesis mokavSire. kimerieli sardali. ВДИ-is<br />

komentatori am saxels ukavSirebs avxatebis toms (Plin. Nat. 6.22), rom-<br />

lebic, herodotosis Tanaxmad (IV 6), pirveli skviTis, targiteosis vaJis,<br />

lipoqseosisgan iReben dasabams. 393 avxusi / avxatebi – aseTi tipis mona-<br />

cvleobis sailustraciod SesaZloa sxva magaliTebis moyvanac: Anasi /<br />

Anausis, Colaxais / Colaxes, Tyra / Tyras, Bastarnae / Batarnae, Thyssagetes / Thyrsagetes.<br />

avxusi, rogorc kimerieli personaJi, mxolod flakusTan dasturdeba.<br />

savaraudod, igi mis mier Seqmnili figura unda iyos. 394<br />

ariasmenusi (Ariasmenus) 395 – persesis mokavSire, skviTi meomari. ВДИ-<br />

is komentatori am saxels ukavSirebs arimaspebis toms 396 , romlebic dran-<br />

gebisa da araxosiebs Soris saxlobdnen (Arr. Anab. III, 27, 4). 397 sxva wyaro<br />

ariasmenuss ar ixseniebs. 398 ar aris gamoricxuli, am SemTxvevaSi flakusi<br />

388<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 1996, 268-269.<br />

389<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 550.<br />

390<br />

Türk, Suetes, RE, IV A.1, 591.<br />

391<br />

A. Heeren, Göttingen 1899, 21; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 213.<br />

392<br />

Val. Flacc. Arg. 6.60, 619.<br />

393<br />

SC ВДИ, XXVIII, 345; Tomaschek, Auchatai, RE, II 2, 2268.<br />

394<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 42.<br />

395<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 103-105, 386-426.<br />

396<br />

Wernicke, Arimaspoi, RE, II 1, 826.<br />

397<br />

SC ВДИ, XXVIII, 347.<br />

398<br />

A. Heeren, Göttingen 1899, 15; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 58.<br />

216


saxels ori komponentidan aria(s)- (aria – ase ewodeboda Tanamedrove<br />

irans) da meno- bolosarTiT awarmoebdes.<br />

arinesi (Arines) 399 – kolxi meomari. flakusi, SesaZloa, iyenebdes<br />

Zveli samyaros onomastikaSi dadasturebul arin- elements. igi aseve<br />

SesaZloa davukavSiroT punikur simagres arines (Liv. 26.49.5) an erT-erTi<br />

dakiuri mdinaris saxelwodebas. 400<br />

kaspiusi (Caspius) 401 – skviTi meomari. flakusi, rogorc Cans, saxelis<br />

warmoebisas sxva wyaroebSi farTod dadasturebul toponims an eTnonims<br />

iyenebs. igi moixseniebs agreTve skviTur toms, kaspiadebs (6.107). 402 kaspi-<br />

usi, rogorc skviTi gmiri, mxolod flakusTan gvxvdeba, savaraudod, igi<br />

mis mier gamogonili personaJi unda iyos. 403<br />

kolaqsesi (Colaxes) 404 – persesis mokavSire skviTi sardali. ВДИ-is<br />

komentatoris mixedviT, saxelis warmoebisas, flakusi, SesaZloa<br />

herodotosiseul kolaqsaiss iyenebs, romelic skviTiis pirveli mefe iyo<br />

(Her. IV, 5). 405 formaTa aseTi monacvleobis sailustraciod SesaZloa sxva<br />

magaliTebis moyvanac: Anasi / Anausis, Auchates / Auchus, Tyra / Tyras, Bastarnae /<br />

Batarnae, Thyssagetes / Thyrsagetes. saxeli aseve SeiZleba davukavSiroT<br />

kolebisa da kolxebis saxeldebas. 406<br />

mirakesi (Myraces) 407 – parTeli elCi kolxidaSi. igi SeiZleba<br />

davukavSiroT flakusTan dadasturebul amave saxelwodebis md. mirakes,<br />

romlis maxlobladac iSva skviTi mebrZoli kolaqsesi (6. 50). ВДИ-is ko-<br />

mentatoris mixedviT, es saxeli unda SevupirispiroT ptolemaiosis<br />

tamirakes (tamirake (Geogr. III, 5, 2) iyo qalaqi skviTiaSi, aseve koncxi<br />

hileaSi (Sdr. Tmolus (Timolus) Timorus Strab. 7.7.11) da aseve mirgetebis tomis<br />

399<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 638;<br />

400<br />

A. Heeren, Göttingen 1899, 57; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 244.<br />

401<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 189-192.<br />

402<br />

Tomaschek, Caspiae, RE, III.2, 1654.<br />

403<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 92.<br />

404<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 48, 621, 646.<br />

405<br />

SC ВДИ, XXVIII, 345.<br />

406<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 37-8.<br />

407<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 690, 717.<br />

217


saxeldebas (Hec. fr. 155). ramdenadac parTeli mirakesი sxva avtorebTan ar<br />

gvxvdeba, unda vivaraudoT, rom es personaJi flakusma Seqmna. 408<br />

olbusi (Olbus) 409 – kolxi meomari. aRsaniSnavia, rom dasturdeba am<br />

saxelwodebis (!Olbiva) qalaqi evropul sarmatiaSi, hipanisis marjvena sana-<br />

piroze. sxva cnobebis mixedviT, ase iwodeboda mdinare borisTenesTan.<br />

flakusi, rogorc Cans, am saxelwodebis mixedviTYawarmoebs mamakaci per-<br />

sonaJis saxels -us sufiqsis darTviT. es figura sxva avtorebTan ar<br />

dasturdeba.<br />

rifevsi (Ripheus) 410 – kolxi meomari. flakusi saxelis warmoebisas,<br />

SesaZloa, iyenebdes Zveli samyaros onomastikaSi gavrcelebul Riph-/Rhip<br />

elements. Sittig-is Tanaxmad (RE, I A.1, 921), flakuss es saxeli unda Seeqmna<br />

geogr. punqtis Riphaei montes mixedviT, rac uSualod flakusTanac<br />

saxeldeba ramdenimegzis (2. 516, 5. 558, 602, 6. 33, 119, 7. 562; Sdr. aseve Serv.<br />

Aen. IX 82), 411 Tumca, unda SevniSnoT, rom flakusis inspiraciis wyaros<br />

SesaZloa uSualod vergiliusi warmoadgenda, ramdenadac `eneadaSi~ am<br />

saxels atarebs erT-erTi troeli gmiri (II 339, Sdr. aseve sxva troeli<br />

gmiric II 334. 426 ekvivalenturi Riph-//Rhipeus formiT, Sdr. ovidiusTan<br />

erT-erTi kentavris saxeli Ov. Met. XII 352). skviTiasTan dakavSirebiT es<br />

personaJi sxva avtorebTan ar dasturdeba. albaT, rifevsi flakusis mier<br />

gamogonili personaJia.<br />

taqsesi (Taxes) 412 – skviTi meomari. savaraudod, igi SeiZleba<br />

davukavSiroT skviTebis mefe Tavxaki"-is saxels, romelic herodotosTan<br />

gvxvdeba (Her. 4.120) an hidronims TrakiaSi (Tavxo"); saxelis warmoebisTvis<br />

Sdr. aseve otaqsesi (Val. Flacc. 6. 529). 413<br />

tevtagonusi (Teutagonus) 414 – persesis mokavSire skviTi sardali. sa-<br />

xelis warmomavloba ucnobia. saxeli Sedgeba ori komponentisagan: teuvta<br />

(Sdr. Teutamus (Hom.Il.2.840) da -govno" bolosarTisgan. a. heereni marTebulad<br />

aRniSnavs, rom teuto- TavsarTiT dawyebuli saxelebi germanuli an<br />

408 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 263.<br />

409 Val. Flacc. Arg. 6. 638.<br />

410 Val. Flacc. Arg. 6. 557-62.<br />

411 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 216; Sdr. Sittig, Ripheus, RE, I A.1, 921.<br />

412 Val. Flacc. Arg. 6. 252-7.<br />

413 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 112.<br />

414 Val. Flacc. Arg. 6. 97.<br />

218


galuri warmomavlobisaa, teuta-Ti ki – berZnuli. 415 tevtagonusi Crd.<br />

SavizRvispireTTan dakavSirebiT sxva avtorebTan ar dasturdeba. 416<br />

tiresi (Tyres) 417 – persesis mokavSire. skviTi sardali. flakusi mo-<br />

ixseniebs msgavsi saxelwodebis mdinares sarmatiaSi Tyra // Tyres (dnestri)<br />

da, savsebiT SesaZloa, rom saxels swored am hidronimidan awarmoebdes.<br />

skviTiasTan dakavSirebiT tiresi sxva avtorebTan ar dasturdeba. 418<br />

pevkoni (Peucon) 419 – geteli meomari. rac Seexeba saxelis warmoma-<br />

vlobas, am fuZidan nawarmoebi derivatebi sakmaod gavrcelebulia<br />

antikur onomastikaSi (Peukai'oi – xalxi iapigiaSi, St. B.; Peukeuv" – herakles<br />

epiTeti, Lyc. 663; Peuvkh – kunZuli misiaSi, Arr. An. 1, 2, 2, Apoll. Rhod. 4, 309;<br />

Peu'kai, Zos. 1, 42; istrosis samxr. Senakadi, Ptol. 3, 10, 2; mTebi evropul<br />

sarmatiaSi, Ptol. 3, 5, 15). es formativi uSualod flakusTanac gvxvdeba ro-<br />

gorc mdedr. sq. saxeli pevke, romelic erT-erTi nimfis (8. 256) da<br />

imavdroulad kunZulis aRmniSvneli saxelicaa (8. 217, 8. 293, 8. 376).<br />

Sesabamisad, flakusi am mamakaci personaJis saxels -on sufiqsis darTviT<br />

awarmoebs da igi am formiT mxolod masTan dasturdeba. 420<br />

sidoni (Sidon) 421 – skviTi meomari. ВДИ-is komentatoris mixedviT, es<br />

saxeli unda davukavSiroT meotiis erT-erT toms, sindebs, romlebsac<br />

apolonios rodoseli moixseniebs (Apoll. Rhod. IV 322), Tumca es uka-<br />

naskneli sindebs urevs Trakiel sidonebSi. 422 aseve SesaZloa am saxelis<br />

dakavSireba finikiis uZvelesi qalaqis saxelwodebasTan Sidwvn (Od. 15, 425;<br />

Scyl. 104; Strab. 16, 756; Verg. Aen. I 446, 613), romelsac TviT flakusic<br />

axsenebs, saxeldobr ki, am saxelisgan nawarmoeb adieqtivur formas<br />

Sidonicus (6. 95). ramdenadac es saxeli skviTiasTan dakavSirebiT sxva avto-<br />

rebTan ar gvxvdeba, SegviZlia vivaraudoT, rom es personaJi flakusis<br />

mier aris gamogonili. 423<br />

415<br />

A. Heeren, Göttingen 1899, 61; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 56.<br />

416<br />

SC ВДИ, XXVIII, 347.<br />

417<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 201.<br />

418<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 95.<br />

419<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 563-9.<br />

420<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 218.<br />

421<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 69.<br />

422<br />

SC ВДИ, XXVIII, 346.<br />

423<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 45-46; Honigmann, Sidon, RE, II A.2, 2216-2229, Gressmann, RE, II A.2, 2229-<br />

2230.<br />

219


hipanisi (Hypanis) 424 – skviTi meomari. savaraudod, igi SeiZleba<br />

davukavSiroT md. hipaniss, borisTenesis did Senakads evropul sarmati-<br />

aSi (Her. 4. 52, Sdr. aseve Val. Flacc. 4. 710, 6. 147). stefane bizantielis<br />

Tanaxmad, amave saxelwodebis qalaqi arsebobda pontossa da meotiss<br />

Soris. 425 aseve savsebiT SesaZloa, rom am personaJis Seqmnisas flakusis<br />

inspiraciis wyaros vergiliusi warmoadgenda. masTan am saxeliT erT-<br />

erTi troeli mebrZoli moixsenieba (Aen. II 340, 428). skviTiasTan dakavSi-<br />

rebiT hipanisi mxolod flakusTan gvxvdeba, albaT, igi mis mier<br />

Seqmnili figuraa.<br />

hora (Hora) 426 – skviTi qalRvTaeba. kolaqsesis deda. saxelis<br />

warmomavloba ucnobia, ВДИ-is komentatoris mixedviT, SesaZloa, is davu-<br />

kavSiroT artemisis epiTets @Wraiva, rac pireosSic aris epigrafikulad<br />

dadasturebuli. herodotosi (4.59) moixseniebs, rom skviTebi Tayvans<br />

scemdnen skviTebis umaRles RvTaebas @Istivhn me;n mavlista (skviTurad<br />

Tabitiv). 427 ovidiusTan ase iwodeba hersilie, mas Semdeg, rac igi qalRmer-<br />

Ti gaxda (Ov. Met. 14.850). aseTi saxelwodebis nimfa skviTiasTan dakavSire-<br />

biT mxolod flakusTan dasturdeba. 428<br />

3.6. winaaziuri onomastikuri elementebis kombinaciiT Seqmnili saxelebi<br />

armisi (Armis) 429 – skviTi meomari. sxva wyaro armiss ar ixseniebs.<br />

saxelis warmomavloba ucnobia. SesaZloa, flakusi saxelis warmoebisas<br />

an laT. arm- `iaraRis~ mniSvnelobis mqone elements an winaaziur<br />

onomastikaSi gavrcelebul arm- fuZes iyenebs. gronoviusi da heinsiusi<br />

upiratesobas aniWeben Armes formas, ramdenadac mas advilad ukavSireben<br />

armenias. 430<br />

rambelusi (Rambelus) 431 – skviTi meomari. SesaZloa, flakusi<br />

iyenebdes antikuri epoqis onomastikaSi dadasturebul ramb- elements:<br />

Sdr. @Rambai'oi – nomad. xalxi siriaSi (Strab. 16.2.10); @Rambavka" oJ Mh'do" (Xen.<br />

424<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 252-5.<br />

425<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 112; Kiessling, Hypanis, RE, IX.1, 210-230.<br />

426<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 58.<br />

427<br />

SC ВДИ, XXVIII, 345.<br />

428<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 41.<br />

429<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 530-541.<br />

430<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 207.<br />

431<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 529.<br />

220


Cyrop. 5.3.42), maSin roca @Rambavkia sofelia beluxistanSi (Arr. Anab. Alex.<br />

6.21.5). 432<br />

kampesusi (Campesus) 433 – aietis mokavSire. warmomavloba ucnobia.<br />

SesaZloa, es aRmosavluri warmoSobis saxeli davukavSiroT adgils<br />

kapadokiaSi, romelsac Kavmpai ewodeba. 434 aseve SesaZloa flakusi an anti-<br />

kuri epoqis onomastikaSi farTod gavrcelebul camp- elements iyenebs<br />

(Sdr. miTiuri urCxulis saxeli Kamphv, Apollod. I 2, 1, Kroll, RE, 10.1842) an e.<br />

w. metyvel saxels laT. campus `mindori~ formatividan awarmoebs da<br />

gvTavazobs misgan -esus daboloebiT formirebul mamakacis saxels, rome-<br />

lic sxva wyaroSi ar gvxvdeba.<br />

karesusi (Caresus) 435 – skviTi meomari. saxelis warmomavloba<br />

ucnobia. igi SesaZloa davukavSiroT amave saxelwodebis mdinares tro-<br />

aSi Kavrhso" ƒ Karessov" (Il. 12, 20). 436 sxva wyaro karesuss skviTiasTan<br />

dakavSirebiT ar ixseniebs.<br />

karmeiusi (Carmeius) 437 – aietis mokavSire. warmomavloba ucnobia. es<br />

aRmosavluri warmoSobis saxeli SesaZloa davukavSiroT pliniusTan<br />

dadasturebul formas Carmei (Plin. n. h. 6. 157: Minaei ..., quorum Carmei) da<br />

davuSvaT, rom swored es avtori warmoadgenda flakusis wyaros. 438<br />

kremedoni (Cremedon) 439 – albaneli meomari. igi SesaZloa<br />

davukavSiroT pontosSi arsebul qalaqs Krevmh; Sdr. staciusTan dada-<br />

sturebuli saxeli Chremetaon (Stat. Theb. 7.712: falcato... Chremetaona curru). 440<br />

albaneli kremedoni sxva wyaroSi ar dasturdeba.<br />

prioni (Prion) 441 – geteli meomari. saxelis warmoebisas, SesaZloa<br />

flakusi iyenebs antikur onomastikaSi dadasturebul leqsikur for-<br />

mativs (adgili libiaSi Pol. 1, 85; mdinare arabeTis samx. sanapiroze Ptol. 6,<br />

7, 10. 13; mdinare indoeTSi Steph. Byz.; mTa sardesSi Pol. 7, 15; mTa kunZul<br />

432 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 207.<br />

433 Val. Flacc. Arg. 5. 593, 6. 243-4.<br />

434 H. J.W. Wijsman, Leiden 1996, 268.<br />

435 Val. Flacc. Arg. 6. 192-4.<br />

436 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 93.<br />

437 Val. Flacc. Arg. 5. 578-83.<br />

438 H. J.W. Wijsman, Leiden 1996, 265.<br />

439 Val. Flacc. Arg. 6. 194.<br />

440 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 93-4.<br />

441 Val. Flacc. Arg. 6. 619.<br />

221


qiosze Plin. n. h. 5, 31, 36), riTac uneburad afarTovebs Crd. SavizRvispire-<br />

Tis onomastikas.<br />

3.7. sparsuli onomastikuri elementebis kombinaciiT Seqmnili saxelebi<br />

barisasi (Barisas) 442 – skviTi meomari. warmoebisas flakusi, Sesa-<br />

Zloa, iyenebdes Zveli samyaros onomastikaSi farTod gavrcelebul baris-<br />

formativs. Bavri" ewodeba qalRmerTs ekbatanaSi (PGE); aseve gvxvdeba<br />

msgavsi fuZis sparsuli saxeli Barivssh" (Ctesias, FHG 688.F 13.16). 443 skvi-<br />

TiasTan dakavSirebiT es saxeli sxva avtorebTan ar dasturdeba.<br />

darapsi (Daraps) 444 – skviTi sardali. ВДИ-is komentatoris mixedviT,<br />

es saxeli SavizRvispireTTan dakavSirebiT sxva avtorebTan ar<br />

dasturdeba. SeiZleba paraleli gavavloT sparseTis mefe darios I-isa<br />

da misi navarqosis datisis saxelebTan, romelic Zv. w. V s-Si sparsul<br />

flots meTaurobda. aseve SesaZloa, es saxeli davukavSiroTY baqtriul<br />

qalaqs darapsas (Davraya), romelic strabonTan moixsenieba (11.11.2). 445<br />

datisi (Datis) 446 – skviTi sardali. ВДИ-is komentatori am saxels,<br />

ramdenadac igi SaviszRvispireTisaTvis sxva avtorebTan ar dasturdeba,<br />

ukavSirebs sparseTis mefe darios I-is navarqoss datiss, romelic Zv. w.<br />

V s-Si meTaurobda sparsul flots. 447<br />

voraptusi (Voraptus) 448 – iazigi. gesanderis mama. saxelis warmomav-<br />

loba ucnobia. SesaZloa, aq moiazrebodes amave saxelwodebis aRmosav-<br />

luri mdinare, romelic CvenTvis ucnobia. PGE-Si vxvdebiT msgavsi<br />

saxelwodebis kunZuls sparseTis yureSi Oujorovcqa. 449<br />

iaqsartesi (Iaxartes) 450 – aietis mokavSire. warmomavloba ucnobia.<br />

igi, savaraudod, nawarmoebia hidronimidan !Iaxavrth" (md. sogdianeSi),<br />

romelic kaspiis zRvaSi Caedineboda da xSirad urevdnen mas tanaisSi<br />

(Strab. 11, 507-518; Plin. Nat. 6.49); arianosis (Arr. An. 3, 30, 7) Tanaxmad, es mdinare<br />

442<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 557.<br />

443<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 216.<br />

444<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 65-66, 572.<br />

445<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 44; Tomaschek, Darapsa, RE, IV.2, 2152; SC ВДИ, XXVIII, 345.<br />

446<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 65.<br />

447<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 44; Swoboda, Datis, RE, IV.2, 2227-2229; SC ВДИ, XXVIII, 345.<br />

448 Val. Flacc. Arg. 6. 288-291.<br />

449 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 124.<br />

450 Val. Flacc. Arg. 5. 596-604.<br />

222


moiazreba kavkasiaSi (amJ. Hindu Kush), saidanac warmodgeba erT-erTi tomis<br />

saxelwodeba Iaxartae. 451<br />

oxevsi (Ocheus) 452 – skviTi meomari. SesaZloa, flakusi saxels<br />

awarmoebs och- fuZisagan, mag. Ochos-is, artaqserqses III-is epiTetis<br />

mixedviT (Diod. Sic. 17.5.3; Plut. Alex. 69), (Sdr. md. iranSi) da urTavs mas -eus<br />

sufiqss (Sdr. Ocreus, Oncheus). 453 flakusTan vxvdebiT amave Zirisgan<br />

nawarmoeb saxels erT-erTi kizikieli gmirisaTvis; am SemTxvevaSi saxeli<br />

-us sufiqsiT aris gaformebuli: Ochus (3. 148). sxva wyaroSi oxevsi<br />

skviTiasTan dakavSirebiT ar dasturdeba.<br />

xoaspesi (Choaspes) 454 – aietis mokavSire. warmomavloba ucnobia.<br />

SesaZloa, saxeli davukavSiroT md. xoaspess (Coavsph") susianaSi (Her. 1,<br />

188); gadmocemis Tanaxmad, sparseli mefeebi da parTeli monarqebi am<br />

mdinaris wyals svamdnen (Sdr. [Tib]. Pan. Mess. 3.7.140: regia lympha Choaspes; Plin.<br />

Nat. 31.35: Parthorum reges ex Choaspe et Eulaeo tantum bibunt). amave saxelwodebas<br />

atarebs md. indoeTSi (Strab. 15, 697). Sdr. aseve hanibalis erT-erTi<br />

afrikeli mokavSiris saxeli (Sil. 3.317). skviTiasTan dakavSirebiT xoaspesi<br />

mxolod flakusTan dasturdeba. 455<br />

3.8. egvipturi onomastikuri elementebis kombinaciiT Seqmnili saxelebi<br />

sienesi (Syenes) 456 – persesis mokavSire. skviTi sardali. saxelis<br />

warmomavloba ucnobia. savaraudod, SeiZleba igi davukavSiroT qalaqs<br />

Suhvnh-s egviptis samxr. sazRvarze (Her. 2, 28; Ov. Pont. 1.5.79: calidae ... Syenae;<br />

Luc. 8.851: exustam Cancro torrente Syenen). h. vismani iziarebs `argonavtikis~<br />

erT-erT xelnawerSi dacul koniunqturas Sirenem, rac SesaZlebels xdis,<br />

rom es saxeli davukavSiroT erT-erTi tomis saxelwodebas Sivrake" (Strab.<br />

11.5.8), (Sdr. Sirakoiv Strab. 11.2.1; Siraci Plin. Nat. 4.83, Tac. Ann. 12.15, 12.16; Sdr.<br />

aseve Siravcoi, Sirakhnoiv, rac nawarmoebia q. Sirakhnhv-dan Strab. 11.51.2). Savi-<br />

zRvispireTTan dakavSirebiT es saxeli sxva avtorebTan ar gvxvdeba. 457<br />

451<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 1996, 270; Herrman, Iaxartes, RE, IX, 1181.<br />

452<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 200.<br />

453<br />

A. Heeren, Göttingen 1899, 49; H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 95.<br />

454<br />

Flacc. Arg. 5. 584-6.<br />

455<br />

Tomaschek, Choaspes, RE, III.2, 2355; H. J.W. Wijsman, Leiden 1996, 273.<br />

456<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 74, 6. 703.<br />

457<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 48.<br />

223


3.9. induri onomastikuri elementebis kombinaciiT Seqmnili saxelebi<br />

koastesi (Coastes) 458 – persesis mokavSire. skviTi sardali. ВДИ-is<br />

komentatoris mixedviT, igi SeiZleba davukavSiroT md. koass Crd.-das.<br />

indoeTSi (Ptol. Geogr. VI, 18, 2), 459 Sesabamisad, flakusi Tavisda uneburad<br />

afarToebs Crd. SavizRvispireTis nomenklaturas. Tu flakusis `argonav-<br />

tikis~ konteqsts gaviTvaliswinebT, aSkarad niSandoblivia am saxelis<br />

semantikac, misi dakavSireba berZnul formativTan kw'a", rac `sawmiss~<br />

niSnavs. 460<br />

3.10. frigiuli onomastikuri elementebis kombinaciiT Seqmnili saxelebi<br />

rindakusi (Rhyndacus) 461 – skviTi meomari. saxelis warmoebasTan da-<br />

kavSirebiT unda aRiniSnos, rom flakusi amave saxelwodebis mdinares<br />

moixseniebs (3. 35), romelic frigiaSi lokalizdeba 462 da, SesaZloa, rom<br />

swored am hidronimisgan awarmoebdes am saxels. sxva avtorebTan<br />

rindakusi skviTiasTan dakavSirebiT ar gvxvdeba. 463<br />

3.11. parTuli onomastikuri elementebis kombinaciiT Seqmnili saxelebi<br />

monesesi (Moneses) 464 – kolxi meomari. am saxeldebiT araerTi per-<br />

sonaJi dasturdeba antikur wyaroebSi (App. Parth. p. 93; Hor. Od. 3, 6, 9; Lob.<br />

Path. 430); igi flakusis Semdgomdroindel tradiciaSic gvxvdeba<br />

sxvadasxva avtorTan parTeli personaJebis, kerZod, parTeli mefis<br />

Monaivsh" aRsaniSnavad (Plut. Ant. 37, 46; D. Cass. 49, 23, 62, 20). 465 unda SevniSnoT,<br />

rom flakusi paralelurad moixseniebs sxva kolx personaJsac Monesus.<br />

monesusi (Monesus) 466 – kolxi meomari. rac Seexeba saxelis warmo-<br />

ebas, flakusTan vxvdebiT amave fuZis sakuTar saxels Moneses, rac sakmaod<br />

gavrcelebuli saxeldebaa antikur onomastikaSi parTeli mefeebis aRsa-<br />

niSnavad da uSualod flakusTanac dasturdeba, Tumca, kolxi<br />

458 Val. Flacc. Arg. 6. 155-9.<br />

459 SC ВДИ, XXVIII, 349.<br />

460 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 76.<br />

461 Val. Flacc. Arg. 6. 219-221.<br />

462 Bürchner, Ryndacus, RE, I A.1, 1286.<br />

463 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 102.<br />

464 Val. Flacc. Arg. 6. 189-192.<br />

465 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 92.<br />

466 Val. Flacc. Arg. 6. 650-1.<br />

224


personaJisaTvis (Sdr. 6. 189) ;467 rogorc Cans, flakusi am SemTxvevaSi,<br />

mones- fuZes -us saxelis mawarmoebeli sufiqsiT aformebs.<br />

3.12. kavkasiur samyarosTan dakavSirebuli saxelebi<br />

aq warmodgenil personaJTagan nawilis saxeldeba flakusamdeli<br />

tradiciisaTvisac aris cnobili: aia, kavkasusi, fasisi, nawili ki: kirisi,<br />

otakesi, otaqsesi da radalusi flakusis gamogonili figurebia.<br />

aia (Aea) 468 – kolxi nimfa. savaraudod, berZnuli warmomavlobis es<br />

miTi mxolod flakusTan figurirebs. aiac, rogorc kolxi nimfa, mxo-<br />

lod masTan gvxvdeba. saxeli aia ukavSirdeba kolxidis sinonimis, aias<br />

saxels (Her. 1, 2; Apoll. Rhod. II 419; Mimn. ep. 10). 469 is, rogorc Cans, am mxaris<br />

Tu qalaqis eponimad gaiazreboda. 470<br />

kavkasusi (Caucasus) 471 – kolxi mwyemsi. Tidrusis mama. flakusis<br />

mixedviT, kavkasusis mier, romelic, Cveulebisamebr, mamiseul faras<br />

mwyemsavda, md. fasisis napirebTan Caisaxa Tidrusi (6. 639-43); es personaJi<br />

plutarqosTanac gvxvdeba da igi ukavSirdeba mTas, 472 romelsac swored<br />

am mwyemsis mixedviT kavkasosi ewoda da am mTis eponimad moiazreboda:<br />

`...xolo kavkasioni Semdegi garemoebis gamo ewoda. gigantebTan brZolis<br />

Semdeg zevsis muqaras gamoqceulma kronosma “boreasis sarecels” Se-<br />

afara Tavi da niangad qceuli iq imaleboda. magram [promeTem], romelmac<br />

erTi adgilobrivi mcxovrebi – mwyemsi kavkasosi mokla da misi Signeu-<br />

loba gamoikvlia, Tqva, rom mtrebi Sors ar iyvnen. aq mosulma zevsma<br />

mama dagrexili matyliT Sekra da qvesknelSi Caagdo. mTas ki mwyemsis<br />

pativsacemad daarqva kavkasosi, mas miajaWva promeTe da aiZula, daeTmina<br />

tanjva – RviZls ukortnida arwivi mwyemsis gul-RviZlisTvis miyenebuli<br />

Seuracxyofis gamo. ase gadmogvcems kleanTesi “Teomaqiis” III wignSi.~<br />

(Plut. fluv. 5, 3).<br />

fasisi (Phasis) 473 – mdinaris RmerTi. flakusis mixedviT, fasisisa da<br />

aias ambavi, sxva suraTebTan erTad, gamosaxuli iyo kolxidaSi solis<br />

467 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 92, 251.<br />

468 Val. Flacc. Arg. 5. 425-428.<br />

469 Escher, Aia, RE, I.1, 919-920.<br />

470 SC ВДИ, XXVIII, 344; H. J.W. Wijsman, Leiden 1996, 207-208.<br />

471 Val. Flacc. Arg. 6. 639-43.<br />

472 Patsch, Caucasus mons, RE, III.2; 1801.<br />

473 Val. Flacc. Arg. 5. 425-428.<br />

225


(heliosis) taZarSi (5. 407-454). savaraudod, berZn. warmomavlobis es miTi<br />

mxolod flakusTan figurirebs. saxeli fasisi ukavSirdeba kolxidis<br />

cnobili mdinaris saxels. 474 fasisi, rogorc Cans, am mdinaris eponimad<br />

gaiazreboda. 475<br />

kirisi (Ciris//Cyris) 476 – persesis mokavSire hirkanieli sardali. ВДИ-is<br />

komentatoris mixedviT, SesaZloa, es saxeli md. kiross davukavSiroT<br />

(Plin. 6.26: Cyrus oritur; Strab. 1.3.21). 477 kirisi swored am mdinaris RvTaeba unda<br />

yofiliyo, saxelic da epiTetic mis RvTiur warmomavlobaze miuTiTebs.<br />

epiTeti Titanius gvafiqrebinebs, rom aq swored am mdinaris RvTaeba ivara-<br />

udeba. es epiTeti SeiZleba daukavSirdes termins titans (heliosi,<br />

promeTe, kirke Titanis), rasac is faqtic amyarebs, rom Cyrus sparsulad<br />

`mzes~ niSnavs (Plut. Artax. 1.2; Hesych. s.v. Ku'ro"). es termini aseve SeiZleba<br />

davukavSiroT kolxidis mdinares, titeniss; rogorc cnobilia, ukve<br />

apolonios rodoseli uwodebs aias titeniurs (Sdr. Val. Flacc. Aen. 5.463).<br />

sxva wyaro hirkaniel kiriss ar ixseniebs. 478<br />

otakesi (Otaces) 479 – persesis mokavSire iberieli sardali. ВДИ-is<br />

komentatoris mixedviT, es saxeli SeiZleba davukavSiroT olTakess,<br />

romelic an kolxebis sardali iyo (App. Mithr. 117) an dandariebisa (Plut.<br />

Luc. 16). aseve SesaZloa misi dakavSireba sparsul saxelTan – otanesTan<br />

(Herod. 3.68 ff., 5.25 ff., 7.40 ff.). 480<br />

otaqsesi (Otaxes) 481 – skviTi meomari. es saxeli aSkara paralels<br />

gviCvenebs otakesTan (skviTi personaJis saxeli flakusTan, 6. 121),<br />

romelic ВДИ-is komentatoris mixedviT, SesaZloa davukavSiroT olTa-<br />

kess; es ukanaskneli an kolxebis sardali iyo (App. Mithr. 117) an dandari-<br />

ebisa (Plut. Luc. 16). saxelis warmoebisaTvis Sdr. aseve taqsesi (Val. Flacc. 6.<br />

252). 482<br />

474<br />

Diehl, E., Phasis, RE, XIX.2, 1886-1893; 3. SC ВДИ, XXVIII, 344.<br />

475<br />

O. Lordkipanidze, Phasis. The River and the City in Colchis, Geographica Historica 15, Stuttgart 2000.<br />

476<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 80.<br />

477<br />

SC ВДИ, XXVIII, 346.<br />

478<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 49; Ciris, Hoefer, RE, III.2, 2585.<br />

479<br />

Val. Flacc. Arg. 6. 121.<br />

480<br />

H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 64; SC ВДИ, XXVIII, 348.<br />

481 Val. Flacc. Arg. 6. 529.<br />

482 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 207.<br />

226


adalusi (Rhadalus) 483 – persesis mokavSire skviTi sardali.<br />

SesaZloa, flakusi iyenebdes antikuri epoqis onomastikaSi dadasture-<br />

bul rhada-/rada- elements, Sdr. Radamistus (Tac. Ann. 12.44.3.ff), Rambelus (Val.<br />

Flacc. 6.529). radalusi rogorc skviTi meomari, sxva avtorebTan ar<br />

gvxvdeba. 484<br />

Tuki movindomebT zemoT warmodgenili msjelobis ganzogadebas<br />

sqemis saxiT da imis dadgenas, Tu kavkasiasTan dakavSirebuli ama Tu im<br />

regionis gmirebi saxeldebis doneze ra intensivobiT warmogvidgebian ama<br />

Tu im kategoriaSi, Cven amgvar suraTs miviRebT: 485<br />

warmomavloba<br />

metyv. sax.<br />

ant. a.vt.<br />

dadast. sax.<br />

ant. onom.<br />

dadast. sax<br />

Trak. onom.<br />

elem. Seqmn.<br />

skv.Crd.SzRv.<br />

elem. Seqmn.O<br />

483 Val. Flacc. Arg. 6. 69.<br />

484 H. J.W. Wijsman, Leiden 2000, 45; SC ВДИ, XXVIII, 346.<br />

485 aqve gvinda SevniSnoT: im SemTxvevaSi, sadac xelT gvqonda ramdenime varianti ama Tu<br />

im personaJis saxelis savaraudo warmomavlobis Sesaxeb, avirCieT CvenTvis yvelaze sarwmuno<br />

versia da amis mixedviT mivakuTvneT saxeli Sesabamis jgufs.<br />

winaaz. onom.<br />

elem. Seqmn.<br />

spars. onom.<br />

elem. Seqmn.<br />

egv. onom.<br />

elem. Seqmn.<br />

ind. onom.<br />

elem. Seqmn.<br />

kolxi 5 6 3 2 2 1<br />

albaneli 1 1<br />

amaZoni 4 1<br />

skviTi 4 11 1 1 11 3 4<br />

kimerieli 1 1<br />

frig. onom.<br />

elem. Seqmn.<br />

parT. onom.<br />

elem. Seqmn.<br />

1 1 1 2<br />

hirkanieli 3 1<br />

iberieli 1 1<br />

geti 1<br />

alani 1<br />

iazigi 1 1<br />

parTeli 1<br />

ucnobi warmomavlobis<br />

2 1 2 2<br />

kavk. samy.<br />

dakavS. sax.<br />

227


zemoT dasaxelebuli personaJebis saxeldebis kvlevisas Cveni yura-<br />

dReba miipyro saintereso garemoebam: Tu flakusi Tavis gamogonil lem-<br />

nosel da kizikiel gmirebs metwilad antikuri tradiciisaTvis cnobil<br />

saxelebs arqmevs, kavkasieli da skviTi personaJebis mimarT igi sxvagvar<br />

damokidebulebas avlens: is cdilobs, sxvadasxva warmomavlobis figure-<br />

bi aSkarad ganirCeodnen erTmaneTisgan Tavisi saxeldebiTac; rogorc<br />

kvlevam gviCvena, igi specialurad arCevs kavkasieli, skviTi, kolxi,<br />

albaneli, hirkanieli, kimerieli, parTeli da a. S. personaJebisaTvis<br />

saxelebs.<br />

kavkasiel personaJTa saxelebis warmomavlobis kvlevisas gamoikv-<br />

eTa ramdenime jgufi: e. w. metyveli saxelebi; antikur avtorebTan dadas-<br />

turebuli saxelebi; antikuri samyaros onomastikaSi dadasturebuli<br />

elementebis kombinaciiT Seqmnili saxelebi; Trakiul, skviTur da Crd.<br />

SavizRvispireTis, winaaziur, sparsul, egviptur, indur, frigiul,<br />

parTul onomastikaSi dadasturebuli elementebis kombinaciiT Seqmnili<br />

saxelebi; kavkasiur samyarosTan dakavSirebuli saxelebi.<br />

SeiZleba darwmunebiT iTqvas, rom flakusTan saxelTa warmoebis<br />

principTa sakmaod farTo speqtria warmodgenili: a) personaJTagan erTi<br />

nawilis saxeldeba flakusis winamorbedi mwerlebis gavleniT unda iyos<br />

inspirirebuli, aq SeiZleba davasaxeloT: homerosi, horaciusi, ovidiusi,<br />

tacitusi da, ra Tqma unda, vergiliusi; yvelaze intensiurad flakusi<br />

swored mas mimarTavs, magaliTisaTvis SegviZlia vaxsenoT: anqsuri,<br />

amastrusi da a. S.; aqve unda gavamaxviloT yuradReba arcTu umniSvnelo<br />

garemoebaze: winamorbedi avtorebis mixedviT saxeldebuli TiTqmis yvela<br />

personaJis SemTxvevaSi flakusi iseT saxelebs arCevs, romlebic geogra-<br />

fiuli arealis TvalsazrisiTac miesadagebian mis mier gamogonil<br />

figurebs, a. m., garda imisa, rom hipanisi vergiliusTan erT-erT troel<br />

gmirs hqvia da (savaraudod, misgan unda hqondes flakuss nasesxebi) es<br />

saxeli, rogorc cnobilia, amave saxelwodebas atarebs borisTenesis<br />

erT-erTi Senakadi da, amdenad, flakusi `SemTxveviT~ ar usadagebs am<br />

saxels mis mier gamogonil skviT meomars; Sesabamisad, Tu sxva mraval<br />

SemTxvevasac miviRebT mxedvelobaSi, SegviZlia darwmunebiT vTqvaT, rom<br />

flakusi umeteswilad iTvaliswinebs geografiul konteqstsac; b)<br />

228


personaJTa nawilis saxeldeba aSkarad metyvel saxelTa rigs<br />

miekuTvneba, a. m., anavsisi, akvitesi da a. S.; g) ar SeiZleba calke ar<br />

davasaxeloT tradiciiT cnobili saxelebi, romelTac mwerali Tavisi<br />

poeturi amocanebis Sesabamisad usadagebs mis mier Seqmnil axal<br />

personaJebs: mag., masTan eolidi friqsosis saxeliT gvxvdeba erT-erTi<br />

skviTi sardali, argonavt zetesis saxeliT ki kolxi meomari<br />

moixsenieba; d) saxelTa nawils avtori ama Tu im geografiuli punqtis,<br />

hidronimis, oronimis mixedviT arCevs: aq unda aRvniSnoT, rom flakuss<br />

aSkarad diferencirebuli damokidebuleba aqvs sxvadasxva warmomavlo-<br />

bis personaJebisadmi. masTan dasaxelebulia 17 kolxi meomari: akvitesi,<br />

apresi, arinesi, gesiTousi, dipsasi, Tidrusi, kaikusi, kirnusi, monesusi,<br />

monesesi, oebasusi, okrevsi, olbusi, sibotesi, strimoni, zetesi,<br />

hipetaoni; SemTxveviTi ar unda iyos, rom arc erTi maTganis saxelis<br />

SemTxvevaSi ar aris gamoyenebuli iseTi toponimi, hidronimi an oronimi,<br />

romelic CrdiloeT an dasavleT SavizRvispireTTan aris dakavSirebuli,<br />

maSin rodesac, skviTi meomrebis saxeldebis SemTxvevaSi xSirad vxvdebiT<br />

iseT saxelebs, romelTac Sesatyvisobebi moeZebnebaT aRniSnuli regione-<br />

bis geografiuli punqtebis saxiT, a. m., hipanisi, hebrusi, taqsesi, tiresi<br />

da a. S.; e) sakmaod didia im saxelTa raodenoba, romlebic aSkarad<br />

flakusis poeturi fantaziis nayofia; igi antikur an Zveli samyaros<br />

onomastikaSi dadasturebul elementebs iRebs da sxvadasxva sufiqsebis<br />

darTviT qmnis axal saxelebs: mag., idasmenusi, monesusi, tagesi da a. S.<br />

rodesac kavkasieli personaJebis klasifikaciaze gvqonda msjelo-<br />

ba, aRvniSneT, rom flakusi cdilobs, TiTqmis yvela personaJi erTma-<br />

neTisagan ganmasxvavebeli StrixebiT warmogvidginos; masTan udavod<br />

sxvagvarad arian daxasiaTebulni, erTi mxriv, kolxebi da, meore mxriv,<br />

skviTebi, TavianTi gansxvavebuli garegnobisa Tu cxovrebis niris gamo,<br />

iseve rogorc, Tavis mxriv aietisa da persesis mokavSire sardlebi.<br />

flakusi gansakuTrebiT aqcevs yuradRebas imas, rom, elementaruli<br />

eqsponirebis doneze mainc, esa Tu is personaJi mkiTxvelisaTvis<br />

dasamaxsovrebeli gaxados, amas igi axerxebs ramdenime gziT: personaJebs<br />

urCevs saguldagulod ama Tu im epiTets, gadmogvcems maT pirad Rirse-<br />

bas Tu mankierebas, xazs usvams raime Strixs mis garegnobasa Tu<br />

229


CacmulobaSi, agviwers maTi cxovrebis wesis amsaxvel detalebs, war-<br />

mogvidgens ama Tu im personaJs romelime saintereso ambis konteqstSi<br />

da, rac mTavaria, rogorc zemoT davrwmundiT, igi Tavis gamogonil per-<br />

sonaJebs saguldagulod urCevs saxelebs da, SeiZleba iTqvas, rom<br />

Tavisda uneburad afarTovebs argonavtebis Tqmulebis kavkasiasTan da-<br />

kavSirebul epizodebs axali e. w. kvazi miTologiuri saxeebiT.<br />

230


daskvna<br />

valerius flakusis `argonavtika~ berZnuli Tqmulebebis erT-erTi<br />

umniSvnelovanesi ciklis epikur damuSavebaSi aSkarad erT-erT saetapo<br />

poemas warmoadgens. Cveni naSromis mizani iyo flakusis poemis kvleva<br />

ramdenime aspeqtiT, romelTa Soris umTavress romaeli poetis e. w. kavka-<br />

siuri Tematikis mimarT damokidebulebis kvleva warmoadgenda.<br />

kvlevis Sedegebi amgvarad SeiZleba Camoyalibdes:<br />

1. valerius flakusis SemoqmedebaSi didia rogorc tradiciisaTvis<br />

angariSis gawevis, aseve novatorobis xvedriTi wili. tradiciuli<br />

informaciis gaTvaliswineba vlindeba flakusis poemis ara mxolod<br />

apolonios rodoselis `argonavtikasTan~, aramed saerTod rogorc ber-<br />

Znul, aseve romaul poetur da miTologiur tradiciasTan mimarTebaSi.<br />

novatoroba Tavs iCens ramdenime mimarTulebiT: a) tradiciiT cnobili<br />

epizodebis ganvrcoba-transformaciaSi; b) apolonios rodoselTan Seda-<br />

rebiT centralur gmirTa xasiaTebis ufro reliefurad warmoCenasa da<br />

iasonisaTvis gmirisaTvis damaxasiaTebeli niSan-Tvisebebis miniWebaSi;<br />

yvelaze metad novatoroba vlindeba kavkasiis TematikasTan dakavSi-<br />

rebuli epizodebis, motivebis, personaJebis ganvrcobasa Tu SeqmnaSi, rac<br />

ramdenime ZiriTadi principiT xorcieldeba:<br />

a) kavkasiasTan dakavSirebuli epizodebis ganvrcoba: amas flakusi<br />

aRwevs skviTebisa da kolxebis omis TemasTan dakavSirebuli epizodis<br />

gansakuTrebuli aqcentiT; am epizodis poemaSi CarTviT man sainteresod<br />

warmogvidgina kavkasiasTan dakavSirebuli movlenebi. gacnobierebulad<br />

Tu gaucnobiereblad gviCvena kavkasiuri warmoSobis xalxTa damokidebu-<br />

leba erTmaneTTan, maTi adaT-wesebi zogadad regionis da aseve am regi-<br />

onis calkeuli qveynebis doneze. masTan sakmaod reliefurad aris war-<br />

modgenili, erTi mxriv, CrdiloeT SavizRvispireTi (skviTia, hirkania, ki-<br />

meria, meotisi), da, meore mxriv, samxr., da aRm. SaviszRvispireTi: (kol-<br />

xida, albania, amaZonia; aqve gvinda aRvniSnoT aietis mokavSire sardlebi,<br />

romelTa warmomavlobas flakusi ar azustebs, savaraudod, maTi saxiT<br />

sul cota Svidi arasaxeldebuli mxare Tu qveyana unda igulisxmebodes);<br />

b) kavkasiisa da misi mezobeli tomebis eqsponireba: am omSi monawi-<br />

le tomebis sakmaod farTo speqtris warmodgeniT. e. w. Sidakavkasiur<br />

231


konfliqtze yuradRebis gadatana flakusisaTvis sakmaod warmatebuli<br />

saSualeba aris, rac SeiZleba masStaburad gviCvenos kavkasiisa Tu mis<br />

mezoblad myofi tomebis panorama. flakuss mkafio warmodgena aqvs kavka-<br />

siis eTnikuri simravlis Sesaxeb. man aietisa da persesis omis<br />

konteqstSi poemaSi Semoiyvana sxvadasxva regionebis sardlebi da me-<br />

omrebi: alanebi, henioxebi, bisaltebi, kimerielebi, gangaridebi, hirkani-<br />

elebi, kolaletebi, sindebi, koralebi, batarnebi, drakantebi, kaspiadebi,<br />

nevrebi, iazigebi, mikeebi, keseebi, arimaspebi, avxatebi, Tirsagetebi,<br />

eqsomatebi, torinebi, satarxebi, kentorebi, xoaTrebi, balonitebi, mesi-<br />

elebi, sarmatebi, savromatebi, gelonebi, iberielebi. maTi umetesoba<br />

eqsponirebulia e. w. skviTebis katalogSi. gansakuTrebul yuradRebas<br />

uTmobs flakusi kolxebis warmomavlobis aRweras. am mizniT igi sakmaod<br />

originalurad warmogvidgens solis taZars, romlis kedlebzec kolxTa<br />

warmomavlobis suraTebia asaxuli. masTan gvxvdeba 30-mde tomi, romle-<br />

bic ar figurirebs flakusamdel tradiciaSi argonavtebis TqmulebasTan<br />

dakavSirebiT, maT Sesaxeb informacias flakusi, rogorc Cans, iRebs<br />

elinisturi da postelinisturi istoriuli Tu geografiuli wyaroebi-<br />

dan (straboni, pliniusi) an konfliqtSi monawile tomebs TviTon<br />

igonebs, masTan 4 saerTod ucnobi tomi dasturdeba;<br />

g) aiet-persesis konfliqtTan dakavSirebul epizodebSi personaJTa<br />

sakmaod didi speqtris CarTva: konfliqtSi monawile 150-mde personaJidan<br />

51 aris argonavti, danarCeni personaJebi kavkasiasa da misi mezobeli<br />

qveynebis warmomadgenlebi, aqedan 85 personaJi ucnobia flakusamdeli<br />

tradiciisaTvis, romelTagan 79 figura aietisa da persesis omis epizod-<br />

Sia CarTuli da isini SeiZleba flakusis fantaziis nayofad miviCnioT.<br />

2. flakusis poemaSi gansakuTrebul yuradRebas ipyrobs kavkasias-<br />

Tan dakavSirebuli personaJebis saxeldebis principebi. flakuss am per-<br />

sonaJebisadmi aSkarad diferencirebuli damokidebuleba aqvs: is cdi-<br />

lobs, sxvadasxva warmomavlobis figurebi aSkarad ganirCeodnen erTmane-<br />

Tisgan ara marto maT Sesaxeb mowodebuli informaciiT, aramed saxelde-<br />

bis donezec; rogorc kvlevam gviCvena, igi specialurad arCevs kavka-<br />

sieli, skviTi, kolxi, albaneli, iberieli, hirkanieli, kimerieli, amaZoni,<br />

parTeli da a. S. personaJebisaTvis saxelebs. garda im saxelebisa,<br />

232


omlebic flakusma miiRo tradiciidan (friqsusi, zetesi), masTan<br />

gvxvdeba savsebiT axali saxelebi, maT Soris gamoiyofa ramdenime jgufi:<br />

e. w. metyveli saxelebi; antikuri samyaros onomastikaSi dadasturebuli<br />

elementebis kombinaciiT Seqmnili saxelebi; Trakiul, skviTur da Crd.<br />

SavizRvispireTis, winaaziur, sparsul, egviptur, indur, frigiul, par-<br />

Tul onomastikaSi dadasturebuli elementebis kombinaciiT Seqmnili<br />

saxelebi; kavkasiur samyarosTan dakavSirebuli saxelebi. savsebiT<br />

aSkaraa, rom am saxelTa absoluturi umetesoba Seqmnilia TviTon poetis<br />

mier.<br />

3. valerius flakusTan kavkasiasTan dakavSirebuli informaciis<br />

ganvrcoba poemaSi ramdenime faqtoriT aris ganpirobebuli, romelTagan<br />

umTavresia:<br />

a) istoriuli realoba. am SemTxvevaSi igulisxmeba romis imperiis<br />

sazRvrebis mniSvnelovani gafarToeba da misi interesebis sferoSi aRmo-<br />

savleT SavizRvispireTis regionis moqceva. Sesabamisad, poeti tradi-<br />

ciul miTs argonavtTa Sesaxeb, erTi mxriv, iyenebs romaelTa ltolvis<br />

asasaxad axali Soreuli teritoriebisaken, xolo, meore mxriv, interesi-<br />

sa im realobebis mimarT, rac am teritoriebze flakusis Tanamedrove<br />

epoqaSi arsebobda. SeiZleba iTqvas, rom im tomTa da personaJTa didi<br />

umetesoba argonavtTa Tqmulebis berZnul versiebSi arc dasturdeba da<br />

arc aris SesaZlebeli, rom dadasturdnen, radgan isini aSkarad<br />

valerius flakusis poeturi fantaziis nayofad SeiZleba miviCnioT. amiT<br />

igi, faqtobrivad, axdens apolonios rodoselis da sxva berZnuli wya-<br />

roebis monacemebis erTgvar sinTezs im realur codnasTan, rac roma-<br />

elebs gauCndaT maTi aRmosavleTiT eqspansiis Sedegad. Sesabamisad, Sei-<br />

Zleba iTqvas, rom es personaJebi valerius flakuss sWirdeba Tavisi<br />

informaciisaTvis kvaziistoriulobis misaniWeblad; garda amisa gasaTva-<br />

liswinebelia romaeli epikosis aSkarad diferencirebuli damokidebu-<br />

leba, erTi mxriv, geografiuli da, meore mxriv, naratiuli informaciis<br />

mimarT: Tu kavkasiis regionebisa da sxvadasxva dasaxlebuli punqtis<br />

aRwerisas igi realisturad warmosaxavs misTvis cnobil kavkasiis<br />

geografias, naratiul sferoSi igi did Tavisuflebas avlens, rTavs ra<br />

nawarmoebSi axal epizodebs da e. w. fsevdo-miTologiur personaJebs;<br />

233


) sakuTriv kavkasiis mimarT interesis gazrda. romis imperiisaTvis<br />

erT-erT umniSvnelovanes strategiul amocanas warmoadgenda, erTi mxriv,<br />

axali savaWro da sakomunikacio gzebis xelSi Cagdeba, xolo, meore<br />

mxriv, im teritoriebis da gadasasvlelebis gamoyeneba, romelTa saSu-<br />

alebiTac imperiisa da misi megobari qveynebis farglebs gareT mcxovrebi<br />

nomaduri tomebi `romauli mSvidobis~ arealSi moqceul xalxebs prob-<br />

lemebs Seuqmnidnen. Sesabamisad, flakusi asaxavs im suraTs, romelic<br />

saerTod kavkasiaSi arsebul viTarebas SeiZleba gadmoscemdes. marTalia,<br />

am mxriv istoriuli TvalsazrisiT SesaZloa igi araerT uzustobas<br />

uSvebdes da erTmaneTis dapirispirebulad warmogvidgendes im xalxebsa<br />

da maT warmomadgenlebs, romlebic zogjer marTlac mtrulad iyvnen<br />

erTmaneTis mimarT ganwyobilni, zogjer ki mSvidobiani TanamezoblobiT<br />

gamoirCeodnen. amiT poeti Sordeba istoriul sandoobas. samagierod igi<br />

sakmaod adekvaturad gadmoscems kavkasiis regionis da mis mezoblad<br />

mcxovrebTa mSfoTvare suls da mudmiv arastabilurobis safrTxes, ro-<br />

melic aq SeiZleba arsebobdes;<br />

g) flakusis survili, tradiciuli miTis epikuri damuSavebisas<br />

iyos misi didi winamorbedi epikosebis mimdevari da amasTanave<br />

novatoric. am SemTxvevaSi Cven vgulisxmobT rogorc homerosis, apolo-<br />

nios rodoselis, vergiliusis da sxvaTa araerTi epizodisa da pasaJis<br />

aSkara recefciis cdebs masTan, aramed aseve survils, xSir SemTxvevaSi<br />

gavides tradiciuli informaciuli CarCoebidan da rogorc semantikuri,<br />

aseve esTetikuri TvalsazrisiT novator poetad mogvevlinos. aqedan<br />

gamomdinare, valerius flakusi, ukve epikuri Semoqmedebis doneze avlens<br />

miTTa Txzvis SesaSur unars da amiT mniSvnelovnad amdidrebs argonav-<br />

tebis Sesaxeb Tqmulebis kavkasiur epizods.<br />

234


gamoyenebuli literatura<br />

teqstebi, Targmanebi<br />

1. apolonios rodoseli, argonavtika. berZn. teqsti qarTuli Tar-<br />

gmaniTurT gamosca, Sesavali, komentarebi da saZiebeli daurTo a.<br />

uruSaZem, Tbilisi 1970.<br />

2. Apollonios Rhodios, Argonautica, Trans. R.C.Seaton, Ed. William Heinemann, The Loeb<br />

Classical Library, Harvard 1976.<br />

3. G. Valerius Flaccus Setinus Balbus Argonauticon libri octo, ed. E. Courtney, Leipzig 1970.<br />

4. Apollonii Rhodii Argonautica. recogn. brevique adnotatione critica instruxit Hermann<br />

Fränkel, Oxonii 1961.<br />

5. Caius Valerius Flaccus Setinus Balbus Argonautica. Die Argonautenfahrt. Lat. Text mit<br />

Einl. Übers. kurzen Erläuterungen, Eigennamenverzeichnis und Nachwort von H.<br />

Rupprecht, Franz Stolz Verlag, 1987.<br />

6. P. Dräger, C. Valerius Flaccus. Argonautica. Die Sendung der Argonauten. Lateinisch-<br />

Deutsch, Hg., übers. u. komm., Studien zur klassischen Philologie 140, Frankfurt a.M,<br />

Berlin, Bern, Bruxelles, New York, Oxford, Wien 2003.<br />

enciklopediebi, leqsikonebi, literaturis istoriebi<br />

7. Der Neue Pauly (DNP), Enzyklopädie der Antike hg. v. H. Cancik und H. Schneider, 15<br />

Bde., Stuttgart, Weimar 1996.<br />

8. Paulys Realenzyklopädie der klassischen Altertumswissenschaft (RE). Neue Arbeiten<br />

begonnen v. G. Wissowa, fortgeführt v. W. Kroll und K. Mittelhaus, zuletzt hg. v. K.<br />

Ziegler, Stuttgart, München 1893-2000.<br />

9. Metzler Lexikon antiker Autoren, hg. v. O. Schütze, Stuttgart, Weimar 1997.<br />

10. W. Pape, Wörterbuch der griechischen Eigennamen (PGE), 2 Bde., 1807-1854.<br />

11. Einleitung in die griechische Philologie, H.-G. Nesselrath (Hrsg.), Leipzig 1997, 259.<br />

12. Handbuch der lateinischen Literatur der Antike, hg. v. R. Herzog und P. L. Schmidt, Bd. I<br />

(Hrs. v. W. Suerbaum), München 2002.<br />

13. Geschichte der römischen Literatur, hg. v. M. Schanz, C. Hosius, R. Herzog, P. L. Schmidt,<br />

K. Sallmann, Bd. I, 1927.<br />

14. M. von Albrecht, Geschichte der römischen Literatur, München 1999, 1994 2 , 738-747.<br />

15. M. Fuhrmann, Geschichte der römischen Literatur, Stuttgart 1999, 308-310.<br />

16. Caucasus Antiquus enciklopedia antikuri kavkasia, t. I wyaroebi, logosi,<br />

2010.<br />

235


17. В. В. Латышев, Scythica et Caucasica (SC), Известия древних писателей.<br />

samecniero literatura<br />

18. c. gigauri, valerius flakusis `argonavtika~ da cnobebi kolxeTis<br />

Sesaxeb, sak. dis. Tbilisi 1969.<br />

19. c. gigauri, kolxeTi romaul mwerlobaSi, Tbilisi 1985.<br />

20. r. gordeziani, `iliada~ da egeosuri mosaxleobis istoriisa da<br />

eTnogenezis sakiTxebi, Tbilisi 1970.<br />

21. r. gordeziani, herodotes cnoba kolxTa warmomavlobis Sesaxeb, Tsu<br />

Sromebi, 162, arqeologia, klasikuri filologia, bizantinistika,<br />

Tbilisi 1975.<br />

22. r. gordeziani, argonavtebi. berZnuli miTebis samyaro, Tbilisi 1999,<br />

2007 2 .<br />

23. r. gordeziani, Lektav rCeuli naSromebi. К восприятию Кавказа в античных<br />

источниках, logosi, Tbilisi 2000.<br />

24. n. keWaymaZe, ovidius nazoni saqarTvelos Sesaxeb, Tsu Sromebi 69,<br />

1958.<br />

25. a. uruSaZe, Zveli kolxeTi argonavtebis TqmulebaSi, Tbilisi 1964.<br />

26. T. yauxCiSvili, saqarTvelos istoriis Zveli berZnuli wyaroebi,<br />

Tbilisi 1976.<br />

27. T. yauxCiSvili, berZeni mwerlebis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, V<br />

(Zv. berZ. Targmna, gamokv. da saZieb. daurTo T. yauxCiSvilma),<br />

Tbilisi 1983.<br />

28. r. canava, miToritualuri modelebi, simboloebi antikur<br />

mwerlobaSi da qarTuli literaturul-eTnologiuri paralelebi,<br />

Tbilisi, logosi, 2005.<br />

29. И. Гагуа, Овидий Назон и древняя Колхида, Тбилиси 1984.<br />

30. П. А. Гринцер, Эпос древнего мира: Типология и взаимосвязи литератур древнего<br />

мира, "Наука", Москва 1971.<br />

31. М. Данелия, Персонажы `кавказского происхождения~ в `Аргонавтике~ Валерия<br />

Флакка: Caucasica 5, Тбилиси 2002.<br />

32. В. Жирмунcкий, Народный героический эпос, Москва-Ленинград 1962.<br />

236


33. Ю. А. Шилов, Человеческие жертвоприношения в мифоритуалах Северного<br />

Причерноморья IV - I тыс. до н. э. // Жертвоприношение, Москва 2000.<br />

34. J. Adamietz, Zur Komposition der Argonautica des Valerius Flaccus: Zetemata 67,<br />

München 1976.<br />

35. J. Adamietz, Jason und Hercules in den Epen des Apollonios Rhodios und Valerius<br />

Flaccus, A&A 16, 1970, 29-38.<br />

36. L. Alfonsi, Antico e meno-antico in Valerius Flaccos: Das Altertum und jedes neu Gute,<br />

für Wolfgang Schadewaldt zum 15. März 1970, hg. v. K. Gaiser, Stuttgart, Berlin, Köln,<br />

Mainz 1970.<br />

37. U. Auhagen, Medea zwischen Ratio und Ratlosigkeit, ROV III, München 2004.<br />

38. W. Bahrenfuß, Die Abenteuer der Argonauten auf Lemnos bei Apollonios Rhodios,<br />

Valerius Flaccus, Papinius Statius, Diss., Kiel 1951.<br />

39. Th. Baier, Ursache und Funktion des Krieges gegen Perses in den Argonautica des Valerius<br />

Flaccus: Ratis omnia vincet. Neue Untersuchungen zu den Argonautica des Valerius<br />

Flaccus, München 1998.<br />

40. F. Bessone, Valerius Flaccus und die Medeen des Ovid, ROV, München 1998.<br />

41. D. Braund, Writing a Roman Argonautica: the Historical Dynamic, Hermathena 154, 1993.<br />

42. D. Burck, Kampf und Tod des Cyzicus bei Valerius Flaccus, Mélanges M. Durry, Rev. Ét.<br />

Lat. 47, 1971.<br />

43. D. Burck. Jasons Kämpfe in Kolchis bei Apollonios und Valerius Flaccus: DOREMA.<br />

Athen 1975.<br />

44. E. Burk, Die Befreiung der Andromeda bei Ovid und der Hesione bei Valerius Flaccus<br />

(Metam. 4, 663-764; Argon. 2, 451-578), WS 10, 1976.<br />

45. E. Burck, Die Argonautica des Valerius Flaccus, in: E. Burck (Hrsg.), Das römische Epos<br />

(Grundriß der Literaturgeschichten nach Gattungen), Darmstadt 1979.<br />

46. F. Caviglia, Valerio Flacco. Le Argonautiche, introduzione, traduzione e note (BUR<br />

Classici greci e Latini), Milano 1999.<br />

47. P. Dräger, Argo pasimelousa. Der Argonautenmythos in der griechischen und römischen<br />

Literatur. Palingenesia 43, Stuttgart 1993.<br />

48. P. Dräger, Iasons Mutter. Wandlung von einer griechischen Heroine zu einer römischen<br />

Matrona, Hermes 123, 1995, 470-89.<br />

49. P. Dräger, "Zeus/Juppiter und Apollo(n). Die Parallelität in der Handlungsstruktur bei<br />

Homer, Vergil, Apollonios und Valerius", in: Ulrich Eigler & Eckard Lefèvre, in Zusarb.<br />

237


mit Gesine Manuwald (edd.). "Ratis omnia vincet." Neue Untersuchungen zu den<br />

Argonautica des Valerius Flaccus, Zetemata 98, München 1998, 193-211.<br />

50. P. Dräger, "War die Argo das erste Schiff?", RhM 142, 1999, 419-22.<br />

51. P. Dräger, Die Argonautika des Apollonios Rhodios. Das zweite Zorn-epos der<br />

griechischen Literatur, München, Leipzig 2001.<br />

52. P. Dräger, C. Valerius Flaccus. Argonautica. Die Sendung der Aronauten. Lateinisch-<br />

Deutsch, Hg., übers. u. komm., Studien zur klassischen Philologie 140, Frankfurt a.M,<br />

Berlin, Bern, Bruxelles, New York, Oxford, Wien 2003.<br />

53. L. Eckhardt, Exkurse und Ekphraseis bei Lucan, Diss. Heidelberg 1936, 26-29.<br />

54. W. W. Ehlers, Untersuchungen zur handschriftlichen Überlieferung der Argonautica des C.<br />

Valerius Flaccus, Zetemata 52, München 1970, 108.<br />

55. U. Eigler, Monologische Redeformen bei Valerius Flaccus, Frankfurt a. M. 1988.<br />

56. U. Eigler, Medea als Opfer – Die Götterintrige im VII. und VIII. Buch der Argonautica<br />

(VII 1 – VIII 67), ROV, Hildesheim, Zürich 1991.<br />

57. D. Elm, Venus und die Tradition der Furiendarstellung, ROV, München 1998.<br />

58. D. Feletti, Valerius Flaccus und die Argonautae des Varro Atacinus, ROV III, München<br />

2004.<br />

59. A. Ferenczi, Sine honores labores. Zum Virtusbegriff bei Valerius Flaccus, Philologus 139,<br />

1995.<br />

60. A. Ferenczi, Medea – eine Heldin, ROV, München 1998.<br />

61. E. Frank, An Ovidian episode in Valerius Flaccus' Argonautica, RIL 105, 1971.<br />

62. E. Frank, The Structure of Valerius Flaccus' Argonautica, CB 43, 1967.<br />

63. H. Fränkel, Noten zu den Argonautika des Apollonios, München 1968.<br />

64. H. Fränkel, Ein Don Quijote unter den Argonauten des Apollonios, Mus. Helv. 17, 1960.<br />

65. E. Frenzel, Stoffe der Weltliteratur. Ein Lexikon dichtungsgeschichtlicher Längsschnitte,<br />

Stuttgart 1976.<br />

66. E. Frenzel, Motive der Weltliteratur. Ein Lexikon dichtungsgeschichtlicher Längsschnitte,<br />

Stuttgart 1980.<br />

67. T. Fuhrer, Ahnung und Wissen: Zur Technik des Erzählens von Bekanntem, ROV,<br />

München 1998.<br />

68. R. W. Garson, Some Critical Observations on Valerius Flaccus' Argonautica, I, CQ 14,<br />

1964.<br />

238


69. U. Gärtner, Gehalt und Funktion der Gleichnisse bei Valerius Flaccus, Hermes<br />

Einzelschriften 67, Stuttgart 1994.<br />

70. U. Gärtner, Träume bei Valerius Flaccus, Philologus 140, 1996.<br />

71. J. Gaßner, Kataloge im römischen Epos. Vergil - Ovid - Lucan, Diss. München, Augsburg<br />

1972.<br />

72. R. Gordesiani, Die Gegenüberstellung Europa Asien vom Altertum bis zur Gegenwart,<br />

Logos Abhandlungen, Tbilisi 1997.<br />

73. I. Greiff, De G. Valeri Flacci Argonauticis cum Vergili Maronis Aeneide comparatis,<br />

Gymnasialprogramm, Trient 1869.<br />

74. St. Grewe, Der Einfluß von Senecas Medea auf die Argonautica des Valerius Flaccus, ROV<br />

III, München 2004, 187.<br />

75. A. Grüneberg, de Valerio Flacco imitatore, Diss. Berlin 1893.<br />

76. P. Hardie, Flavian Epicists on Vergil's Epic Technique, in A. J. Boyle (ed.), The Imperial<br />

Muse. Ramus Essays on Roman Literature of the Empire: Flavian Epicists to Claudian,<br />

Bendigo 1990.<br />

77. P. Hardie, The Epic Successors of Vergil. A Study in the Dynamics of a Tradition,<br />

Cambridge 1993.<br />

78. R. Harmand, De Valerio Flacco Apollonii Rhodii imitatore, Nancy 1898.<br />

79. A. Heeren, De chronographia a Valerio Flacco adhibita, diss. Göttingen 1899.<br />

80. W. D. Hull, Medea in Valerius Flaccus's Argonautica, in: Proceedings of the Leeds Philos.<br />

and Lit. Society, Lit. and Rhet. Section 16, 1, 1975.<br />

81. W. Hull, The Hero-concept in Valerius Flaccus’ Argonautica, in: Studies in Latin<br />

Literature and Roman History, Bruxelles 1979.<br />

82. R. L. Hunter, Short on Heroics’: Iason in the Argonautica, CQ 38, 1988.<br />

83. G. O. Hutchinson, Hellenistic Poetry, Oxford 1988.<br />

84. G. L. Huxley, Greek Epic Poetry from Eumelos to Panyassis, London 1969.<br />

85. U. Keudel, Poetische Vorläufer und Vorbilder in Claudians De consulatu Stilichonis.<br />

Imitationskommentar, Hypomnemata 26, Göttingen 1970.<br />

86. A. J. Kleywegt, Die "anderen" Argonauten, ROV, Hildesheim, Zürich, New York 1991.<br />

87. H. H. Koch, Die Hylasgeschichte bei Apollonios Rhodios I. 1153ff., Theokrit Eid. XIII,<br />

Properz Eleg. I.20, Valerius Flaccus Arg. III. 459ff., Diss. Kiel 1955.<br />

88. Korn, Valerius Flaccus und Vergil. Das Verhältnis von Nachahmer und Meister in<br />

sprachlicher Hinsicht, Ratis omnia vincet. Untersuchungen zu den Argonautica des<br />

Valerius Flaccus, Hildesheim, Zürich, New York 1991.<br />

239


89. H. Köstlin, Zu Valerius Flaccus, Philologus 39, 1880.<br />

90. W. Kühlmann, Katalog und Erzählung. Studien zu Konstanz und Wandel einer<br />

literarischen Form in der antiken Epik, Diss. Freiburg/Br. 1973.<br />

91. E. Lefèvre, Das Prooemium der Argonautica des Valerius Flaccus, Wiesbaden 1971.<br />

92. E. Lefèvre, "Die Opfer-Szene im ersten Buch (1,184-254) und das Iason-Bild in Valerius<br />

Flaccus' Argonautica" in M. Korn and H.J. Tschiedel (edd.), Ratis omnia vincet.<br />

Untersuchungen zu den Argonautica des Valerius Flaccus, Hildesheim, Zürich, New<br />

York 1991, 173-180.<br />

93. E. Lefèvre, Der ordo rerum in Valerius Flaccus’ "Argonautica". In: U. Eigler & E. Lefèvre,<br />

in Zsarb. mit G. Manuwald (edd.). "Ratis omnia vincet." Neue Untersuchungen zu den<br />

Argonautica des Valerius Flaccus. Zetemata 98, München 1998, 223-32.<br />

94. E. Lefèvre, Das Bild der Kolcher in Valerius Flaccus' Argonautica, Phasis I, 1999.<br />

95. G. Liberman, Valerius Flaccus. Argonautiques Texte établi et traduit, 2 vol. (CUF lat.<br />

340/369), Paris 1997/2002.<br />

96. O. Lordkipanidze, Phasis. The River and the City in Colchis, Geographica Historica 15,<br />

Stuttgart 2000.<br />

97. E. Lüthje, Gehalt und Aufriss der Argonautica des Valerius Flaccus, Diss., Kiel 1971.<br />

98. G. Manuwald, Die Bilder am Tempel in Kolchis: Ratis omnia vincet. Neue<br />

Untersuchungen zu den Argonautica des Valerius Flaccus in Zusammenarbeit mit G.<br />

Manuwald hg. v. U. Eigler u. E. Lefèvre, Zetemata 98, München 1998.<br />

99. G. Manuwald, Die Cyzicus-Episode und ihre Funktion in den Argonautica des Valerius<br />

Flaccus, Hypomnemata 127, Göttingen 1999.<br />

100. G. Manuwald, Hesione und der "Weltenplan" in Valerius Flaccus' Argonautica:<br />

Untersuchungen zu den Argonautica des Valerius Flaccus. Ratis omnia vincet III. hg. v.<br />

F. Spaltenstein, Zetemata 120, München 2004.<br />

101. G. Manuwald, Die Argonauten bei den Mariandynern und die Erzähltechnik in Valerius<br />

Flaccus' Argonautica, Phylologus 149, 2005.<br />

102. F. Mehmel, Valerius Flaccus, Diss. Hamburg 1934.<br />

103. C.H. Moore, Prophecy in the Ancient Epic, Harvard Studies of Classical Philology 32,<br />

1921.<br />

104. H.-G. Nesselrath, Jason und Absyrtus – Überlegungen zum Ende von Valerius Flaccus’<br />

Argonautica, in: Ratis omnia vincet. Neue Untersuchungen zu den Argonautica des<br />

Valerius Flaccus, hg. v. U. Eigler, E. Lefèvre, München 1998.<br />

240


105. R. Nordera, I virgilianismi in Valerio Flacco. Contributo a uno studio della lingua epica<br />

nell'età imperiale, in: R. Nordera, T. Bertotti, L. Bezzi, E. Pianezzola, A. Lunelli.<br />

Contributi a tre poeti latini (Valerio Flacco, Rutilio Namaziano, Pascoli), Bologna 1969.<br />

106. M. Parry, L'epithete traditionelle dans Homere, Paris 1928.<br />

107. M. Parry, Studies in the Epic Technique of Oral Verse-making, p. I-II, Harvard Studies in<br />

Classical Philology, vol. XLI, 1930.<br />

108. H. M. Poortvliet, Valerius Flaccus and the last file, ROV, Hildesheim, Zürich, New York<br />

1991.<br />

109. H. M. Poortvliet, C. Valerius Flaccus. Argonautica Book II. A commentary, Amsterdam<br />

1991.<br />

110. R. Preiswerk, "Zeitgeschichtliches bei Valerius Flaccus", Philologus 89, 1934.<br />

111. J. Rieker, Das Supplement des Johannes Baptista Pius Bononiensis zu den Argonautica<br />

des Valerius Flaccus. Ratis omnia vincet, München 1998, 357-363.<br />

112. C. Salemme, Medea. Un antico mito in Valerio Flacco, Napoli 1993, 81.<br />

113. J. C. Scaliger, Poetices libri septem. Ad Sylvium filium, Lyon 1561, 323.<br />

114. K. Schenkl, Studien zu den Argonautica des Valerius Flaccus, SB Wien, phil.-hist.Kl. 68,<br />

1871, 271-382.<br />

115. P. Schenk, Studien zur poetischen Kunst des Valerius Flaccus: Beobachtungen zur<br />

Ausgestaltung des Kriegsthemas in den Argonautica, C.H.Beck Verlag, 1999.<br />

116. J. Schrader, Observationum liber, Franeker, 1761, 10.<br />

117. J. E. Shelton, A Narrative Commentary of the Argonautica of Valerius Flaccus. Diss.<br />

Vanderbilt University, Nashville (Tenn.) 1971.<br />

118. W. Schetter, Die Buchzahl der Argonautica des Valerius Flaccus, Philologus 103, 1959,<br />

297-308.<br />

119. F. Schimann, Valerius Flaccus und Vergil – interpretatio Virgiliana. Ratis omnia vincet.<br />

Neue Untersuchungen zu den Argonautica des Valerius Flaccus, München 1998.<br />

120. W. Schubert, Socia Iuno. Zur Gestalt der Götterkönigin in Valerius Flaccus' Argonautica,<br />

Hildesheim, Zürich 1991.<br />

121. E. Shreeves, Landscape, Topography and Geographical Notation in the Argonautica of<br />

Valerius Flaccus, Diss. University of North Carolina, Chapel Hill, 1979.<br />

122. J. J. L. Smolenaars, Quellen und Rezeption. Die Verarbeitung homerischer Motive bei<br />

Valerius Flaccus und Statius, Ratis omnia vincet. Untersuchungen zu den Argonautica<br />

des Valerius Flaccus, Hildesheim, Zürich, New York 1991.<br />

241


123. J. Soubiran, Valerius Flaccus. Argonautiques. Introduction, Texte et traduction rythmée,<br />

Notes et Index, Bibliothèque d'études classiques 33, Louvan, Paris, Dudley (Ma) 2002.<br />

124. H. Stadler, Hercules' Kampf mit dem Seeungeheuer (Val. Flacc. 2. 497-549), ROV,<br />

Hildesheim, Zürich, New York 1991.<br />

125. H. Stadler, Valerius Flaccus, Argonautica VII. Ein Kommentar (Spudasmata 49),<br />

Hildesheim/Zürich/New York, 1993.<br />

126. T. Stover, Unexampled Exemplarity: Medea in the Argonautica of Valerius Flaccus, in:<br />

Transactions of the American Philological Association 141, 2011.<br />

127. H. Stroh, Studies zu Valerius, besonders über dessen Verhältnis zu Vergil,<br />

Gymnasialprogramm, Augsburg 1905.<br />

128. J. Stroux, Valerius Flaccus und Horaz, Philologus 90, 1935.<br />

129. W. C. Summers, A study of the Argonautica of Valerius Flaccus, Cambridge 1894.<br />

130. J. W. Swain, The Theory of Four Monarchies: Opposition History Under the Roman<br />

Empire, CP 35, 1940, 1-21.<br />

131. P. R. Taylor-Briggs, Valerius' Flavian Argonautica, CQ 44, 1994.<br />

132. W. Tomaschek, Die alten Thraker. Ein ethnologische Untersuchung, Gorgias Press, 2009 2 ,<br />

I 97.<br />

133. H. J. Tschiedel, Prometheus und die Argonauten, ROV, Hildesheim, Zürich, New York<br />

1991.<br />

134. H. J. Tschiedel, Medea – Zauberin und Liebende, ROV, Hildesheim, Zürich 1991.<br />

135. L. Ullman, Valerius Flaccus in the mediaeval Florilegia, CPh 26, 1931, 21-30.<br />

136. P. Venini, "Sulla struttura delle Argonautiche di Valerio Flacco", RIL 105, 1971.<br />

137. M. Wacht, "Zur Motivierung der Handlung im Epos des Valerius" in M. Korn and H.J.<br />

Tschiedel (ed.), Ratis omnia vincet. Untersuchungen zu den Argonautica des Valerius<br />

Flaccus, 101-120, Hildesheim 1991.<br />

138. S. Wetzel, Die Gestalt der Medea bei Valerius Flaccus, Diss. Kiel 1957.<br />

139. H. J.W. Wijsman, A Commentary Valerius Flaccus Argonautica, Book V. Leiden 1996.<br />

140. H. J.W. Wijsman, A Commentary Valerius Flaccus Argonautica, Book VI. Leiden 2000.<br />

141. U. v. Wilamowitz-Mölendorff, Hellenistische Dichtung II, Berlin 1924, 165.<br />

statiebi enciklopediebidan Paulys Realenzyklopädie der klassischen Altertumswissen-<br />

schaft (RE), Der Neue Pauly (DNP):<br />

142. I. v. Bredov, Skythen, DNP, 11, 644-656.<br />

143. Bürchner, Ryndacus, RE, I A.1, 1286.<br />

144. Diehl, E., Phasis, RE, XIX.2, 1886-1893.<br />

242


145. Diehl, Phasis, RE, XIX.2, 1886-1893.<br />

146. Escher, Aia, RE, I.1, 919-920.<br />

147. Fluss, Koralloi, RE, XI. 2, 1377.<br />

148. Fluss, Moesi, RE, XV. 2, 2347-2350.<br />

149. Franke, Latris, RE, XII.1, 978.<br />

150. Graef, Amazones, RE, I, II, 1755.<br />

151. Gressmann, RE, II A.2, 2229-2230.<br />

152. Gunning, Menippe, RE, XV.1 860-861.<br />

153. Herrman, Iaxartes, RE, IX, 1181.<br />

154. Herrmann, Maiotis, RE, XIV. 1, 590-592.<br />

155. Herrmann, Mykoi, RE, XVI. 1, 1029.<br />

156. Herrmann, Neuroi, RE, XVII. 1, 158-161.<br />

157. Herrmann, Thyssagetai, RE, A. 1, 755.<br />

158. Hoefer, Arron, RE, II 1, 1260.<br />

159. Hoefer, Ciris, RE, III.2, 2585.<br />

160. Honigmann, Sidon, RE, II A.2, 2216-2229.<br />

161. Ihm, Bastarnae, RE, III. 1, 110-113.<br />

162. K. Kretschmer, Scythia, RE II A,1, 942-946.<br />

163. Kiessling, Gandaridai, RE, VII. 1, 694-695.<br />

164. Kiessling, Heniochi, RE, VIII, 259-280.<br />

165. Kiessling, Hypanis, RE, IX.1, 210-230.<br />

166. Kiessling, Hyrkania, RE, IX 1, 454-526.<br />

167. Kiessling, s. v. ïHnivocoi, RE 8. 1, 259-280.<br />

168. Lesky, Medeia, RE, XV 1, 30.<br />

169. Oberhummer, Bisaltai, RE, III. 1, 499-500.<br />

170. Oberhummer, Hebros, RE, VII.2, 2589-2590.<br />

171. Oberhummer, Koilaletai, RE, XI. 1, 1049.<br />

172. Patsch, Caucasus mons, RE, III.2 1801.<br />

173. Patsch, Caucasus mons, RE, III.2; 1801.<br />

174. W. Peek, Perses, RE, XIX 1, 973-974.<br />

175. Plontke-Lüning, Heniochoi, DNP 5, 346-7.<br />

176. Polaschek, Peuce, RE, XIX.2, 1384-1390.<br />

177. O. Rossbach, Anxur, RE, I.2, 2652-2653.<br />

178. Ruge, Sinope, RE, 3A. 1, 252-255.<br />

243


179. Scherling, Taulas, RE, IV A.2, 2530.<br />

180. L. Schmidt, V. Terentius, P. (Atacinus), DNP12/1.<br />

181. Sittig, Ripheus, RE, I A.1, 921.<br />

182. Swoboda, Datis, RE, IV.2, 2227-2229.<br />

183. Tages, RE, IV A.2, 2009-2011.<br />

184. Tomaschek, Ambenus mons, RE, I.2, 1797.<br />

185. Tomaschek, Auchatai, RE, II, 2, 2268.<br />

186. Tomaschek, Ballonoti, RE, II. 2, 2832.<br />

187. Tomaschek, Caspiae, RE, III.2, 1654.<br />

188. Tomaschek, Choaspes, RE, III.2, 2355<br />

189. Tomaschek, Choatrae, RE, III. 2, 2355.<br />

190. Tomaschek, Cissianti, RE, III. 2, 2590.<br />

191. Tomaschek, Cyrni, RE, IV.2, 1943-1944.<br />

192. Tomaschek, Darapsa, RE, IV.2, 2152.<br />

193. Tomaschek, Drangai, RE, V. 2, 1665-1667.<br />

194. Tümpel, Amastris, RE, I.2, 1749-50; Amastros, RE, I.2, 1750.<br />

195. Türk, Strymon, RE, IV A.1, 394.<br />

196. Türk, Thoe, RE, VI A.1, 303.<br />

197. Vulić, Iazyges, RE, IX. 1, 1189 S VI.<br />

198. Wagner, Euryale, RE, VI.1, 1316-17.<br />

199. Weicker, Henioche, RE, 8. 1, 258.<br />

200. Weicker, Henioche, RE, VIII.1, 258.<br />

201. Weissbach, Choatras, RE, III. 2, 2355.<br />

202. Weissbach, Kentrites, RE, XI. 1, 181.<br />

203. Weissbach, Kossaioi, RE, XI. 2, 1499-1503.<br />

204. Weissbach, Satarchae, RE, II A. 1, 60.<br />

205. Wernicke, Arimaspoi, RE, II 1, 826.<br />

206. Wernicke, Arimaspoi, RE, II, 1, 826-7.<br />

207. Wernike,ÖApsyrtos, RE, II 1, 284.<br />

244


danarTi<br />

nawyvetebi valerius flakusis `argonavtikidan~<br />

I, 1-4<br />

Prima deum magnis canimus freta pervia natis<br />

fatidicamque ratem, Scythici quae Phasidis oras<br />

ausa sequi mediosque inter iuga concita cursus<br />

rumpere flammifero tandem consedit Olympo.<br />

I, 40-63<br />

'hanc mihi militiam, veterum quae pulchrior actis,<br />

adnue daque animum. nostri de sanguine Phrixus<br />

Cretheos ut patrias audis effugerit aras.<br />

hunc ferus Aeetes, Scythiam Phasinque rigentem<br />

qui colit – heu magni Solis pudor! –, hospita vina<br />

inter et attonitae mactat sollemnia mensae<br />

nil nostri divumque memor. non nuntia tantum<br />

fama refert: ipsum iuvenem tam saeva gementem,<br />

ipsum ego, cum serus fessos sopor alligat artus,<br />

aspicio, lacera adsiduis namque illius umbra<br />

questibus et magni numen maris excitat Helle.<br />

si mihi quae quondam vires, et pendere poenas<br />

Colchida iam et regis caput hic atque arma videres.<br />

olim annis ille ardor hebet necdum mea proles<br />

imperio et belli rebus matura marique.<br />

tu, cui iam curaeque vigent animique viriles,<br />

i, decus, et pecoris Nephelaei vellera Graio<br />

redde tholo ac tantis temet dignare periclis!'<br />

talibus hortatur iuvenem propiorque iubenti<br />

conticuit certus Scythico concurrere ponto<br />

Cyaneas tantoque silet possessa dracone<br />

vellera, multifidas regis quem filia linguas<br />

vibrantem ex adytis cantu dapibusque vocabat<br />

et dabat externo liventia mella veneno.<br />

I, 1-4<br />

vumReriT zRvebs, romlebic pirvelad<br />

RmerTTa didebulma vaJebma gadalaxes<br />

da bedis mauwyebel xomalds, romelmac<br />

skviTuri fasisis napirebis Cavla gabeda,<br />

moZrav kldeTa Soris swrafad gaikvala<br />

gza da sabolood cecxlovan olimposze<br />

daisadgura.<br />

I, 40-63<br />

`gamiwie samsaxuri, romelic winaparTa<br />

saqmeebs aRemateba da gulisyuriT moekide.<br />

ukve gsmenia, Tu rogor gaeqca mamiseul<br />

samsxverplos friqsusi, Cveni kreTevsis<br />

sisxlisa. igi mrisxane aietma, romelic<br />

skviTias da yinulovan fasiss ganagebs,<br />

– hoi, sircxvilo dido mzisao! –<br />

msxverpliviT dakla samaspinZlo Rvinoebs<br />

Soris, amis Semswre menadimeTa Sesa-<br />

Sineblad, dagviviwya Cvenca da RmerTnic.<br />

es ambavi monaWori ar gegonos. roca<br />

gvianobiT Tvlemas miecema Cemi dauZlurebuli<br />

sxeuli, vxedav xolme am ymawvils,<br />

saSinlad rom godebs RamiT, radgan<br />

gamudmebiT sayvedurebiT maRviZebs misi<br />

dasaxiCrebuli aCrdili da helec, didi<br />

zRvis RvTaebac. uwindeburad Zala rom<br />

Semwevdes, ukve ixilavdi kolxidas dasjils,<br />

mefis Tavsac da aRWurvilobas. JamTa<br />

svlam daacxro Cemi mgznebareba, Cemi<br />

memkvidre ki jer ar momwifebula mmar-<br />

TvelobisaTvis, saomari saqmeebisa da<br />

naosnobisaTvis. Sen, romelsac ukve Zala<br />

gerCis, wadi da kvlav daubrune berZnul<br />

taZars sawmisi nefeles cxovelisa, Rirsad<br />

Seracxe Tavi am safrTxisaTvis~. ase<br />

aqezebda igi ymawvils, rac ufro brZanebas<br />

hgavda, is ki ganzrax ar uTqvams,<br />

ueWvelad rac uwyoda, rom skviTiis<br />

zRvaSi kianeebi erTmaneTs ejaxebian da<br />

rom sawmiss iseTi Zlieri drakoni darajobs,<br />

romelsac mravlad dayofili enebiT<br />

mosisines, jadosnuri galobiTa da<br />

nugbariT ixmobda siRrmidan mefis asuli<br />

da awvdida Tafls, Sezavebuls ucxouri<br />

SxamiT, ris gamoc mas molurjo feri<br />

dahkravda.<br />

245


IV, 599-625<br />

quid tibi nubifera surgentem rupe Carambin,<br />

quid memorem quas Iris aquas aut torqueat Ancon?<br />

proxima Thermodon hinc iam secat arva – memento –<br />

inclita Amazonidum magnoque exorta Gradivo<br />

gens ibi: femineas nec tu nunc crede catervas,<br />

sed qualis, sed quanta viris insultat Enyo<br />

divaque Gorgonei gestatrix innuba monstri.<br />

ne tibi tunc horrenda rapax ad litora puppem<br />

ventus agat, ludo volitans cum turma superbo<br />

pulvereis exsultat equis ululataque tellus<br />

intremit et pugnas mota pater incitet hasta.<br />

non ita sit metuenda tibi saevissima quamquam<br />

gens Chalybum, duris patiens cui cultus in arvis<br />

et tonat adflicta semper domus ignea massa.<br />

inde omnem innumeri reges per litoris oram,<br />

hospitii quis nulla fides, sed limite recto<br />

puppis et aequali transcurrat carbasus aura:<br />

sic demum rapidi venies ad Phasidis amnem.<br />

castra ibi iam Scythiae fraternaque surgit Erinys.<br />

ipse truces illic Colchos hostemque iuvabis<br />

auxiliis. nec plura equidem discrimina cerno.<br />

fors etiam optatam dabitur contingere pellem.<br />

sed te non animis nec solis viribus aequum<br />

credere: saepe acri potior prudentia dextra.<br />

quam tulerit deus, arripe opem. iamque ultima nobis<br />

promere fata nefas. Silebo prior' . . . .<br />

IV, 711-732<br />

Tum freta, quae longis fuerant impervia saeclis,<br />

ad subitam stupe ratem Pontique iacentis<br />

omne solum regesque patent gentesque repostae.<br />

non alibi effusis cesserunt longius undis<br />

litora, non, tantas quamvis Tyrrhenus et Aegon<br />

volvat aquas, geminis tot desint Syrtibus undae.<br />

nam super huc vastos tellus quoque congerit amnes;<br />

IV, 599-625<br />

risTvisRa mogaxseno Sen RrubliT mosili,<br />

klded aRmarTuli karambisis Sesaxeb,<br />

aseve wylebis Sesaxeb, romelTac<br />

irisi an ankoni atrialebs? aqedan axlomdebare<br />

mindvrebs ukve Termodoni kve-<br />

Ts; gaxsovdes, iq didi gradivusisgan warmomavali<br />

saxelganTqmuli xalxi – amazonebi<br />

saxloben; nu gegoneba, rom qalTa<br />

razmia oden, aramed iseTebi arian, rogoric<br />

enio, kacebs abuCad rom igdebs da<br />

iseTebi, rogoric RvTaebrivi da umanko<br />

qalwuli, gorgonas urCxulis mpyrobeli.<br />

de, mZlavri qari nu gariyavs Sens<br />

xomalds Tavzardamcem napirebTan maSin,<br />

roca amazonTa mqrolavi gundi amayad<br />

iqcevs Tavs mtvrian cxenebze jiriTiT,<br />

roca miwa maTi SeZaxilebiT krTeba da<br />

mama maxvilis rxeviT brZolas aRazevebs.<br />

nu SegaSinebs metad mrisxane tomi xalibTa,<br />

isini xom Znelad dasamuSavebel mindvrebSi<br />

did jafas sweven da moelvare<br />

sacxovrisebidan maradJams rkinis wrTobis<br />

guguni ismis. maT Semdeg mTel sanapiros<br />

gayolebaze uTvalavi mefe saxlobs,<br />

romelTac ar ician stumarmaspinZloba,<br />

ase rom pirdapir eWiros gezi<br />

xomalds da zomierma qarma dahberos<br />

ialqnebs: ase, bolos da bolos, miaRwev<br />

mSfoTvare mdinares, fasiss. iq dgas ukve<br />

skviTTa laSqari da aRzevebula Zmebs<br />

Soris erinia. iq mrisxane kolxebsa da<br />

mters gverdSi daudgebi. sxva safrxes namdvilad<br />

veRar Sevicnob. mogecema SemTxveva,<br />

rom Seni sasurveli sawmisi moipovo.<br />

magram nu ggonia, rom mxolod simamace<br />

da Zala geyofa: xSirad Wkuas meti<br />

ZaluZs, vidre marjve xels. CaeWide RmerTisgan<br />

movlenil daxmarebas. amaze metis<br />

xvedris cxadyofis neba aRar gvaqvs.<br />

upriania gavCumde . . ."<br />

IV, 711-732<br />

maSin gancvifrdnen nakadebi, saukuneebis<br />

ganmavlobaSi gauvlelni, uecrad gamoCenili<br />

xomaldis gamo, aRmoCenilia ukidegano<br />

pontusis mTeli sivrce, mefeni da<br />

Soreuli tomebi. tireniis da egeosis<br />

zRvebi wylis raoden uxv morevs atrialebs,<br />

da orive sirtusic metad wyaluxvia,<br />

Tumca mainc arsad sxvagan ase ar<br />

swydeba napirebs maRla azvirTuli tal-<br />

Rebi; vinaidan aq miwac mraval mdinares<br />

uyris Tavs; aRar movixsenieb wyalTa im<br />

246


non septemgemini memorem quas exitus Histri,<br />

quas Tanais flavusque Tyres Hypanisque Novasque<br />

addat opes quantosque sinus Maeotia laxent<br />

aequora. flumineo sic agmine fregit amari<br />

vim salis hinc Boreae cedens glaciantibus auris<br />

Pontus et exorta facilis concrescere bruma.<br />

utque vel immotos Ursae rigor invehit amnes<br />

vel freta versa vadis, hiemem sic unda per omnem<br />

aut campo iacet aut tumido riget ardua fluctu,<br />

atque hac Europam curvis anfractibus urget,<br />

hac Asiam, Scythicum specie sinuatus in arcum.<br />

illic umbrosae semper stant aequore nubes<br />

et non certa dies, primo nec sole profundum<br />

solvitur aut vernis cum lux aequata tenebris,<br />

sed redit extremo tandem in sua litora Tauro.<br />

V, 120-126<br />

transit Halys longisque fluens anfractibus Iris<br />

saevaque Thermodon medio sale murmura volvens,<br />

Gradivo sacer et spoliis ditissimus amnis,<br />

donat equos, donat votas cui virgo secures<br />

cum redit ingenti per Caspia claustra triumpho<br />

Massageten Medumque trahens. est vera propago<br />

sanguinis, est ollis genitor dues . . .<br />

V, 140-183<br />

Nocte sub extrema clausis telluris ab antris<br />

pervigil auditur Chalybum labor: arma fatigant<br />

ruricolae, Gradive, tui; sonat illa creatrix<br />

prima manus belli, terras crudelis in omnes.<br />

nam prius ignoti quam dura cubilia ferri<br />

eruerent ensesque darent, Odia aegra sine armis 145<br />

errabant Iraeque inopes et segnis Erinys.<br />

inde Genetaei rupem Iovis, hinc Tibarenum<br />

dant virides post terga lacus, ubi deside mitra<br />

siuxves, Svidnakadiani istrosis SesarTavebi<br />

rom warmoqmnian: tanaiss, yviTel<br />

tiress, hipanissa da novass, da im farTo<br />

yures, sadac meotisis wylebi iRvreba;<br />

ase dasZlia nakadTa mdinarebiT marilis<br />

simlaSe, aq pontusi gzas uTmobs<br />

boreasis gamyinav qarebs da siciveSi<br />

advilad iyineba; da sulerTia, daTvis<br />

Tanavarskvlavedis gamyinvareba mouswrebs<br />

umoZrao mdinareebs Tu siRrmidan<br />

aboboqrebul zRvas, an mTeli zamTris<br />

manZilze talRebis zedapiri sarkesavi-<br />

Taa mosworebuli an frialo kldesaviT<br />

azidul zvirTebad iyineba; skviTiuri<br />

mSvildiviT moxrili pontusi erTi mxridan<br />

evropas exeba Tavisi mrude xveulebiT,<br />

meoredan ki azias. iq zRvas mudam<br />

moqufruli Rrublebi adgas, da arc na-<br />

Teli dRe icis, wyvdiads verc mzis pirveli<br />

sxivebi arRvevs da verc gazafxulis<br />

bunioba, aramed mxolod kuros Tanavarskvlavedis<br />

Casvlisas kvlavac amodis<br />

Tavis napirebze.<br />

V, 120-126<br />

. . . miRma rCeba halisi da grZel<br />

xveulebad mimdinare irisi da Termodoni,<br />

romelic Tavis mrisxane nakadebs mariliani<br />

zRvis SuagulSic ki xmauriT<br />

aCuxCuxebs, gradivusisaTvis wminda da<br />

umdidresi nadavliT savse mdinare, romelsac<br />

axalgazrda qalwuli uZRvnis<br />

cxenebs da aRTqmul sabrZolo culebs<br />

miarTmevs, rodesac is didebuli triumfiT<br />

kaspiis viwrobebiT ukan brundeba,<br />

moaTrevs ra ukan masagetsa da midiels.<br />

WeSmariti STamomavlebi arian isini Rv-<br />

Taebrivi sisxlisa, RmerTisgan warmoSo-<br />

bilni...<br />

V, 140-183<br />

Ramis miwuruls miwis Carazuli jurRmulebidan<br />

ismis xalibTa daucxromeli<br />

Sroma: TavianT xelsawyoebs Seni macxovrebelni,<br />

gradivuss, dauRalav jafas ayeneben.<br />

mTels dedamiwaze grgvinavs maTi<br />

xeli, sazareli omis pirveli Semoqmedi,<br />

radgan, vidre isini ucnobi rkinis myar<br />

samadnoebs amoTxridnen da maxvilebs gadmogvcemdnen,<br />

ugzo-ukvlod daexeteboda<br />

susti, uiaraRo siZulvili, uZluri risxva<br />

da zanti erinisi. Semdeg Camoitoveben<br />

miniebi iupiter geneteusis kldes,<br />

Semdeg – tibarenTa mwvane tbebs, sadac<br />

orsuli sakuTar uqnara qmars Tavs ubu-<br />

247


feta ligat partuque virum fovet ipsa soluto.<br />

vos quoque non notae mirati vela carinae, 150<br />

Mossynoeci, et vos stabulis, Macrones, ab altis<br />

Byzeresque vagi Philyraeque a nomine dicta<br />

litora, quae cornu pepulit Saturnus equino.<br />

Ultimus inde sinus saevumque cubile Promethei<br />

cernitur, in gelidas consurgens Caucasus Arctos. 155<br />

ille etiam Alciden Titania fata morantem<br />

attulerat tum forte dies iamque aspera nisu<br />

undique convellens veteris cum strage pruinae<br />

vincula prensa manu saxis abduxerat imis<br />

arduus et laevo gravior pede. consonat ingens 160<br />

Caucasus et summo pariter cum monte secutae<br />

incubuere trabes abductaque flumina ponto.<br />

fit fragor, aetherias ceu Iuppiter arduus arces<br />

impulerit imas manus aut Neptunia terras.<br />

horruit immensum Ponti latus, horruit omnis 165<br />

Armeniae praetentus Hiber penitusque recusso<br />

aequore Cyaneas Minyae timuere relictas.<br />

tum gemitu propiore chalybs densusque revulsis<br />

rupibus audiri montis labor et grave Titan<br />

vociferans, fixos scopulis dum vellitur artus. 170<br />

contra autem ignari (quis enim nunc credat in illis<br />

montibus Alciden dimissave vota retemptet?)<br />

pergere iter socii. tantum mirantur ab alto<br />

litora discussa sterni nive ruptaque saxa<br />

et simul ingentem moribundae desuper umbram 175<br />

alitis atque atris rorantes imbribus auras.<br />

Sol propius flammabat aquas extremaque fessis<br />

coeperat optatos iam lux ostendere Colchos,<br />

magnus ubi adversum spumanti Phasis in aequor<br />

ore ruit. cuncti pariter loca debita noscunt 180<br />

signaque commemorant emensasque ordine gentes<br />

dantque ratem fluvio. simul aethere plena corusco<br />

Pallas et alipedum Iuno iuga sistit equorum.<br />

ravs mandiliT da mSobiarobis mere Tvi-<br />

Ton uvlis. Tqvenc, mosinebo, gagaocaT<br />

ucnobi xomaldis ialqnebma da Tqvenc,<br />

makronebo, Tqveni maRali sacxovrisebidan<br />

da Tqvenc, momTabare biZerebo, da<br />

Tqvenc, filiras saxeliT wodebulo napirebo,<br />

romelnic saturnusma cxenis floqviT<br />

Searyia. aqedan moCans ukiduresi<br />

yure da promeTes SiSismomgvreli samyofeli<br />

kavkasusi, romelic yinulovan<br />

arqtosTan aRmarTula. am dRes SemTxveviT<br />

iq alkidic misuliyo, titanis xvedris<br />

Sesaferxeblad da, ai, ukve mTeli<br />

Zal-RoniT yoveli mxridan anjRrevs<br />

myar borkilebs Zvel WirxlTan erTad,<br />

Caavlebs maT xels da kldis Ziridan<br />

amoglejs maRla aRmarTuli da marcxena<br />

fexs myarad dayrdnobili; da xma gamosca<br />

Zlevamosilma kavkasusma, mTis mwvervalTan<br />

erTad xeebma iwyes cvena da<br />

zRvas daSordnen mdinareebi. gaisma xmauri,<br />

TiTqos maRla wamomarTul iupiters<br />

Seeryios eTeris simagreebi an neptunusis<br />

xels mTeli qvemo samyaro. Tavzari<br />

daeca pontusis mTel Tvaluwvdenel<br />

sanapiros, SeZrwunebuliyo yoveli<br />

iberi, armeniamde mosaxle, SoriT uzomod<br />

aRelvebuli zRvis danaxvaze,<br />

SeSindnen miniebic kianeebis gamo, romlebic<br />

maT ukve ukan moetovebinaT. maSin<br />

ufro axlodan moismoda foladis JRaruni,<br />

TiTqos lodebi swydebodes<br />

kldeso da gamyinavi gminva titanisa,<br />

roca tanjvas daiTmendnen kldeze mija-<br />

Wvuli misi sxeulis asoni. magram amasobaSi,<br />

ise gaagrZeles Tanamgzavrebma gza,<br />

rom arc icodnen (an vin ifiqrebda rom<br />

alkidi iyo axla am mTebSi an rom kvlav<br />

Seecdeboda Seferxebuli aRTqmis aRsrulebas).<br />

axla maT didebuli zRvidan<br />

akvirvebT, TovliT dafaruli napirebi<br />

da kldeTa lodebi saxilavi, amasTanave<br />

aocebT uzarmazari Crdili momakvdavi<br />

frinvelisa, romlis sisxlic Sav wvimad<br />

iJRinTeba haerSi. mze ufro axlos ana-<br />

Tebda wyalTan da dRis miwuruls ukve<br />

ixiles daqanculebma nanatri kolxebi,<br />

sadac didi fasisi aqafebuli SesarTaviT<br />

pirispir zRvaSi Caedineba. umal Seicno<br />

yvelam, maTTvis bedisweriT gansazRvruli<br />

adgilebi, moigonebdnen niSnebs,<br />

erTmaneTis miyolebiT gamovlil tomebs<br />

da xomaldiT mdinaris gaswvriv micurav-<br />

248


V, 416-428<br />

nec minus hinc varia dux laetus imagine templi<br />

ad geminas fert ora fores cunabula gentis<br />

Colchidos hic ortusque tuens, ut prima Sesostris<br />

intulerit rex bella Getis, ut clade suorum<br />

territus hos Thebas patriumque reducat ad amnem,<br />

Phasidis hos imponat agris Colchosque vocari<br />

imperet. Arsinoen illi tepidaeque requirunt<br />

otia laeta Phari pinguemque sine imbribus annum<br />

et iam Sarmaticis permutant carbasa bracis.<br />

barbarus in patriis sectatur montibus Aean<br />

Phasis amore furens. pavidas iacit illa pharetras<br />

virgineo turbata metu, discursibus et iam<br />

deficit ac volucri victam deus alligat unda . . .<br />

V, 456-464<br />

e Sole satus patriis penetralibus infert.<br />

filius hunc iuxta primis Absyrtus in annis,<br />

dignus avo quemque insontem meliora manerent.<br />

tum gener Albanis Styrus qui advenerat oris,<br />

distulerant sed bella toros. tum Phrontis et Argus<br />

Aeolidae fraterque Melas, quos advena Phrixus<br />

progenuit, pariterque levi Cytisorus in hasta.<br />

post alii, quos praecipuo Titania tellus<br />

legit honore patres, motique ad proelia reges.<br />

VI, 33-167<br />

Hinc age Rhipaeo quos videris orbe furores,<br />

Musa, mone, quanto Scythiam molimine Perses<br />

concierit, quis fretus equis per bella virisque.<br />

verum ego nec numero memorem nec nomine cunctos<br />

mille vel ora movens. neque enim plaga gentibus ulla<br />

ditior: aeterno quamquam Maeotia pubes<br />

Marte cadat, pingui numquam tamen ubere defit<br />

dnen. amasobaSi ciuri ciagiT mosili palasi<br />

da iuno lagams amosdeben frTos-<br />

an cxenebs.<br />

V, 416-428<br />

sardali taZris svadasxva gamosaxulebiT<br />

aranaklebad aRfTovanebuli mzeras<br />

miapyrobs ormag karibWes. aq xedavs<br />

kolxuri modgmis warmomavlobasa da<br />

dasabams, Tu rogor daiwyo pirveli<br />

omebi mefe sesostrisma getebis winaaRmdeg,<br />

xolo Tavisi laSqris marcxiT zardacemulma<br />

erTi nawili TebeSi, mSobliur<br />

mdinaresTan daabruna, sxvebi ki fasisis<br />

mxareSi daasaxla da ganuwesa kolxebi<br />

rqmeodaT. erTni daubrundnen arsinoes,<br />

Tbil farusze uzrunvel cxovrebas,<br />

xelsayrel mSral havas; meoreni ki<br />

ukve scvlian tilos samosels sarmatul<br />

Sarvlebze. Tavis mSobliur mTebSi eas<br />

misdevs barbarosi fasisi, siyvaruliT<br />

gaxelebuli. igi ki, aRelvebuli qalwulebrivi<br />

SiSiT, agdebs aTrTolebul<br />

kaparWebs, sirbiliT qancgawyvetils Zala<br />

aRar Seswevs da RmerTi imorCilebs<br />

swrafi talRiT...<br />

V, 456-464<br />

... mzis Svili mamiseul palatebSi SebrZandeba.<br />

gverdiTaa misi Svili absirtusi<br />

jer kidev mcirewlovani, babuas Rirsi<br />

da Rirsi imisa, rom mas, udanaSaulos<br />

ukeTesi xvedri rgeboda. Semdeg ki misi<br />

sasiZo stirusi, romelic albaniis sanapiroebidan<br />

mosuliyo, magram omis gamo<br />

qorwili gadaedoT. Semdeg frontisi<br />

da argusi, eolidebi da maTi Zma melasi,<br />

vaJni ucxoeli friqsusisa, da iqve _ kitisorusi,<br />

Tavis msubuq maxvils dayrdnobili.<br />

Semdeg ki isini, romelTac titaniuri<br />

qveyana irCevs gansakuTrebuli pativiT<br />

uxucesebad da aseve sabrZolvel-<br />

ad moxmobili mefeni.<br />

VI, 33-167<br />

axla, muzav, Semaxsene, Tu rogori sisastike<br />

naxe aq ripeis miwaze, Tu rogori<br />

didi ZalisxmeviT mouwodebda persesi<br />

skviTebs, Tu romeli cxenebis da kacTa<br />

imedi hqonda omSi. namdvilad ver SevZleb<br />

verc ricxvi da verc saxelebi movixsenio<br />

yvelasi, Tundac aTasi ena mqondes,<br />

radgan ar aris sxva mxare tomebiT<br />

esoden mdidari: miuxedavad imisa, rom<br />

meotiis axalgazrdoba gamudmebiT iRupeba<br />

omebSi, mainc ar gadaSenebula STamo-<br />

249


quod geminas Arctos magnumque quod impleat<br />

Anguem<br />

ergo duces solasque, deae, mihi promite gentes.<br />

Miserat ardentes mox ipsa secutus Alanos<br />

Heniochosque truces iam pridem infensus Anausis,<br />

pacta quod Albano coniunx Medea tyranno,<br />

nescius heu quanti thalamos ascendere monstri<br />

arserit atque urbes maneat qui terror Achaeas,<br />

gratior ipse deis orbaque beatior aula.<br />

proxima Bisaltae legio ductorque Colaxes,<br />

sanguis et ipse deum, Scythicis quem Iuppiter oris<br />

progenuit viridem Myracen Tibisenaque iuxta<br />

ostia, semifero – dignum si credere – captus<br />

corpore, nec nymphae geminos exhorruit angues.<br />

cuncta phalanx insigne Iovis caelataque gestat<br />

tegmina dispersos trifidis ardoribus ignes;<br />

nec primus radios, miles Romane, corusci<br />

fulminis et rutilas scutis diffuderis alas.<br />

insuper auratos collo gerit ipse dracones,<br />

matris Horae specimen, linguisque adversus utrimque<br />

congruit et tereti serpens dat vulnere gemmae.<br />

tertius unanimis veniens cum milibus Auchus<br />

Cimmerias ostentat opes, cui candidus olim<br />

crinis inest, natale decus; dat longior aetas<br />

iam speciem; triplici percurrens tempora nodo<br />

demittit sacro geminas a vertice vittas.<br />

Datin Achaemeniae gravior de vulnere pugnae<br />

misit in arma Daraps, acies quem Martia circum<br />

Gangaridum potaque Gerus quos efferat unda<br />

quique lacum cinxere Bycen. non defuit Anxur,<br />

non Radalo cum fratre Sydon, Acesinaque laevo<br />

omine fatidicae ~Phrixus~ movet agmina cervae.<br />

ipsa comes saetis fulgens et cornibus aureis<br />

ante aciem celsi vehitur gestamine conti<br />

maesta nec in saevae lucos reditura Dianae.<br />

movit et Hylaea supplex cum gente Syenen<br />

mavloba, romelic orive daTvisa da<br />

didi drakonis Tanavarskvlavedebs Soris<br />

saxlobs. maS, qalRmerTebo, winamZRolTa<br />

da mxolod tomTa saxelebi<br />

ganmicxadeT. anavsisma gamoagzavna brZolis<br />

wyurviliT anTebuli alanebi da<br />

mrisxane henioxebi, mohyva male Tvi-<br />

Tonac, ukve didi xnis win mtrulad ganwyobili,<br />

radganac albanel mbrZanebels<br />

Sehpirebodnen medeas sacoled; vai, rom<br />

ar icoda sabralom, Tu rogori urCxulis<br />

saqorwino sarecels eswrafoda da<br />

Tu rogori ubedureba elodaT aqeas qalaqebs.<br />

TviTon RmerTTaTvis metad sayvareli<br />

da ufro svebednieri iqneboda,<br />

Tavis martodSTenil sasaxleSi. yvelaze<br />

axloa masTan bisaltebis legioni da sardali<br />

kolaqsesi. isic RvTaebrivi sisxlisaa,<br />

iupiters skviTiis sanapirosTan<br />

Causaxavs, mwvane mirakes da tibisenuri<br />

SesarTavebis maxloblad. igi, Tu es simarTlea,<br />

nimfis sxeuliT – naxevrad cxovelis,<br />

naxevrad qalisa – moxiblula da<br />

arc misi ori gvelis SeSinebia. mTeli sabrZolo<br />

mwyobri atarebs iupiteris ni-<br />

Sans, farebis amotvifrul safarvelze,<br />

sam nawilad aalebul cecxls. Sen ar xar<br />

pirveli, romaelo jariskaco, romelic<br />

ganavrcelebs elvis sxivebs da farebisgan<br />

areklil qarvisfer ciags. TviT kolaqsess<br />

daumatebia mooqrovili drakonebi,<br />

misi dedis horas niSani da aqeTiqidan<br />

enebiT uerTdeba erTmaneTs ori<br />

gveli da geslaven Tlil qvas. mesamea<br />

avxusi, erTsulovan aTasebs win rom<br />

mouZRvis, kimeriul Zlevamosilebas. mas<br />

ukve didi xania WaRara Tma aqvs, dabadebidan<br />

Tandayolili niSani; mxcovani<br />

asakis gamo Tavi gamelotebia, safeTqlebze<br />

sammagad ganaskvuli Tavsaburavi<br />

Semouxvevia, RvTaebrivi Txemidan ormagi<br />

sakvreli CamoSvebia. darapsma, romelic<br />

Zlier itanjeboda aqemenidur<br />

brZolaSi miRebuli Wrilobisagan, datisi<br />

gamogzavna sabrZolvelad. Mmas Semosjarvia<br />

sabrZolod anTebuli gangaridebi;<br />

isinic, visac gerusi Tavisi wylebis<br />

SesmiT agznebs, da isini, romlebic bikesis<br />

tbis garSemo saxloben. ar gamohklebia<br />

arc anqsuri, arc sidoni ZmasTan,<br />

radalusTan erTad; bedismauwyebeli furiremis<br />

avis momaswavebeli niSniT akesinur<br />

jarebs mouZRvis friqsusi. maTi<br />

250


impia germani praetentans vulnera Perses.<br />

densior haud usquam nec celsior extulit ullas<br />

silva trabes fessaeque prius rediere sagittae<br />

<br />

quin et ab Hyrcanis Titanius expulit antris<br />

Ciris in arma viros plaustrisque ad proelia cunctas<br />

Coelaletae traxere manus. ibi sutilis illis<br />

est domus et crudo residens sub vellere coniunx<br />

et puer e primo torquens temone cateias.<br />

linquitur abruptus pelago Tyra, linquitur et mons<br />

Ambenus et gelidis pollens Ophiusa venenis<br />

degeneresque ruunt Sindi glomerantque paterno<br />

crimine nunc etiam metuentes verbera turmas.<br />

hos super aeratam Phalces agit aequore nubem<br />

cum fremitu densique levant vexilla Coralli,<br />

barbaricae quis signa rotae ferrataque dorso<br />

forma suum truncaeque, Iovis simulacra, columnae.<br />

proelia nec rauco curant incendere cornu<br />

indigenas sed rite duces et prisca suorum<br />

facta canunt veterumque, viris hortamina, laudes.<br />

ast ubi Sidonicas inter pedes aequat habenas<br />

illinc iuratos in se trahit Aea Batarnas,<br />

quos duce Teutagono crudi mora corticis armat<br />

aequaque nec ferro brevior nec rumpia ligno.<br />

nec procul albentes gemina ferit aclyde parmas<br />

hiberni qui terga Novae gelidumque securi<br />

eruit et tota non audit Alazona ripa.<br />

101a<br />

quosque Taras niveumque ferax Euarchus olorum.<br />

te quoque venturis, ingens Ariasmene, saeclis<br />

tradiderim, molem belli lateque ferentem<br />

undique falcatos deserta per aequora currus.<br />

insequitur Drangea phalanx claustrisque profusi<br />

Caspiadae, quis turba canum non segnius acres<br />

exsilit ad lituos pugnasque capessit eriles.<br />

inde etiam par mortis honos tumulisque recepti<br />

megzuria priala bewviTa da oqros<br />

rqebiT gamosaxuli furiremi, jars win<br />

mihyveba maRal Wolokze davanebuli. sevdians<br />

ar surs kvlav mrisxane dianas<br />

WalaSi dabruneba. persesma TxovniT salaSqrod<br />

SesZra agreTve hileas tomTan<br />

erTad sienesi, uCvenebda maT Zmis mier<br />

uRvTod miyenebul Wrilobebs. arsad ase<br />

mWidrod da maRla ar aRumarTavs tyes<br />

xeebis kenweroebi, ise rom isrebic umal<br />

cviodnen, vidre xeTa umaRles kenweroebs<br />

miaRwevdnen. hirkaniis gamoqvabulebidanac<br />

ki aRazeva vaJkacebi sabrZolvelad<br />

titaniusma kirisma. brZolaSi Caabes<br />

kelaletebma yvela Tavisi razmi etlebze<br />

amxedrebuli. maT aqvT iqve tyavisgan<br />

Sekerili sacxovrisebi, hyavT coli,<br />

romelic daumuSavebeli tyavis karavSi<br />

zis, da vaJic, romelic wamaxul joxebs<br />

isvris xelnaze Semomjdari. mitovebul<br />

iqna zRvispira frialo tira, mTa ambenusic<br />

da momakvdinebeli SxamebiT uxvi ofiusa.<br />

gadagvarebuli sindebic moiCqarian<br />

da Tavs uyrian razmebs, maT axlac ki<br />

winaparTa danaSaulis gamo dartymebis<br />

eSiniaT. Semdeg falkessac mohyavs<br />

zeganze xmaurianad brinjaoTi SeiaraRebuli<br />

meomrebi da mravalricxovani<br />

koralebi TavianT almebs aRmarTaven,<br />

gamousaxavT maTze barbarosuli borblebi,<br />

zurgze – rkinaSi amotvifruli<br />

gareuli taxebi da waWrili svetebi,<br />

gamosaxuleba iupiterisa. isini brZolas<br />

xrinwiani sayviriT ki ar aRazeveben, aramed<br />

mRerian TavianTi winamZRolebis da<br />

TanatomelTa adaTisamebr gardasul saqmeTa<br />

Sesaxeb, xotbas asxamen uxucesT. iq<br />

ki, sadac swrafi fexosani, sidonur Rvedebs<br />

uTanabrdeba, iqidan izidavs ea ficiT<br />

Sekrul batarnebs, tevtagonusis winamZRolobiT,<br />

SeiaraRebulT nedli qerqis<br />

safarveliani farebiT da xmliT, romelzec<br />

Tanabrad iyo ganawilebuli xe da<br />

rkina. maxloblad TeTr mrgval farebs<br />

styorcnis ormag xelSubs is, vinc zam-<br />

TarSi mdinare novas zedapirs najaxiT<br />

apobs da mTel sanapiroze aRar esmis<br />

yinulovani alazonis xma. . . . [tarasi<br />

da TovliviT qaTqaTa gedebiT uxvi evarxusi]<br />

... msurs Seni saxelic momaval saukuneebs<br />

gadavce, didebulo ariasmenuss,<br />

omis burjo, romelic yovelgan Sor manZilze<br />

namglebian etlebs udabur zegne-<br />

251


inter avos positusque virum. nam pectora ferro<br />

terribilesque innexa iubas ruit agmine nigro<br />

latratu cohors quanto sonat horrida Ditis<br />

ianua vel superas Hecates comitatus in auras.<br />

ducit ab Hyrcanis vates sacer agmina lucis<br />

Vanus, eum Scythiae iam tertia viderat aetas<br />

magnanimos Minyas Argoaque vela canentem.<br />

illius et dites monitis spondentibus Indi<br />

et centumgeminae Lagea novalia Thebes<br />

totaque Rhipaeo Panchaia rapta triumpho.<br />

discolor hastatas effudit Hiberia turmas,<br />

quas Otaces, quas Latris agunt, et raptor amorum<br />

Neurus et expertes canentis Iazyges aevi.<br />

namque ubi iam vires gelidae notusque refutat<br />

arcus et inceptus iam lancea temnit eriles<br />

magnanimis mos ductus avis haud segnia mortis<br />

iura pati, dextra sed carae occumbere prolis<br />

ense dato, rumpuntque moras natusque parensque,<br />

ambo animis, ambo miri tam fortibus actis.<br />

hic et odorato spirantes crine ~Mycael~<br />

Cessaeaeque manus et qui tua iugera nondum<br />

eruis, ignotis insons Arimaspe metallis,<br />

doctus et Auchates patulo vaga vincula gyro<br />

spargere et extremas laqueis adducere turmas.<br />

non ego sanguineis gestantem tympana bellis<br />

Thyrsaget cinctumque vagis post terga silebo<br />

pellibus et nexas viridantem floribus hastas.<br />

fama ducem Iovis et Cadmi de sanguine Bacchum<br />

hac quoque turiferos, felicia regna, Sabaeos,<br />

hac Arabas fudisse manu, mox rumperet Hebri<br />

cum vada Thyrsagetas gelida liquisse sub Arcto.<br />

illis omnis adhuc veterum tenor et sacer aeris<br />

pulsus et eoae memoratrix tibia pugnae.<br />

iungit opes Emeda suas, sua signa secuti<br />

Exomatae Torynique et flavi crine Satarchae.<br />

mellis honor Torynis, ditant sua mulctra Satarchen,<br />

bze daatareb. Semdeg mohyvebian drangeis<br />

sabrZolo wyebani da TavianTi savaneebidan<br />

gamosuli kaspiadebi, romelTa ZaRlebis<br />

xrova rqis sayviris mkafio xmaze<br />

swrafad xtis da patronTa brZolaSi monawileobs.<br />

amitom sikvdilis Semdeg maT<br />

sakadrisi pativic ergebaT da ikrZalebian<br />

winaparebis da vaJkacTa samarxebs<br />

Soris. ZaRlebis xrova ukve mkerd SejavSnulebi<br />

da ajagrulebi Sav mwyobrad<br />

mohqrian sazareli yefiT, rogoric<br />

gaismis disis SiSismomgvrel SesasvlelTan<br />

an hekates amala gamoscems maRla<br />

haerSi. aqeT mohyavs jarebi hirkaniis<br />

Walebidan wminda misans vanuss; mas ukve<br />

skviTiis mesame Taoba xedavda, Tu rogor<br />

umReroda mamac miniebsa da argos<br />

ialqnebs. misi winaswarmetyveluri gafrTxilebiT<br />

mdidarni arian indoelni da<br />

asbWiani Tebes egvipturi qveyana da mTeli<br />

panqaia, ripeis triumfiT dapyrobili.<br />

mravalferovani iberiidan SubosanTa<br />

jarebi moedinebian, romelTac sardloben<br />

otakesi, latrisi, siyvarulis gamtacebeli<br />

nevrusi da iazigebi, romelTac<br />

ar uwyian, Tu ra aris WaRara sibere.<br />

radgan rodesac Zala uwindeburad aRar<br />

erCiT da Cveuli mSvildi da maxvili<br />

ukve Tavis patrons aRar adgeba didsulovani<br />

winaprebisagan aseTi adaTi<br />

mosdgamT, ar daiTminon gangebiT dadgenili<br />

neli sikvdili, aramed aResrulon<br />

Zvirfasi STamomavlis marjveniT, misTvis<br />

micemuli xmliT, lodins bolos<br />

uRebs Svilic da mSobelic, orive<br />

erTsulovnad. orive gasaocaria aseTi<br />

vaJkacuri saqcielis gamo. aq arian aseve<br />

mikeebi, TmaSi keTilsurnelebis mfrqvevelni,<br />

da keseelTa razmebi da, arimaspi,<br />

udananaulo, umecari liTonisa, romelsac<br />

jer ar gagiTxria Seni miwebi, da<br />

avxati, daxelovnebuli mfrinavi bagiris<br />

Sors wriulad tyorcnaSi, romlis yulfi<br />

yvelaze ukidures razmsac ki swvdeba.<br />

ar davdumdebi arc Tirsagetze, romelic<br />

sisxlian omebSi timpanons daatarebs,<br />

zurgze mogdebuli aqvs mofriale<br />

tyavi da xelT upyria yvavilebiT gar-<br />

Semownuli amwvanebuli maxvili. arsebobs<br />

Tqmuleba, rom bakxusma, iupiteris<br />

da kadmusis sisxliT naTesavma, am razmis<br />

sardlobiT keTilsurnelovani sabeelebi,<br />

maTi bednieri samefo da arabebic,<br />

252


Exomatas venatus alit nec clarior ullis<br />

Arctos equis. abeunt Hypanin fragilemque per undam<br />

tigridis aut saevae profugi cum prole leaenae<br />

maestaque suspectae mater stupet aggere ripae.<br />

impulit et dubios Phrixei velleris ardor<br />

Centoras et diros magico terrore Choatras.<br />

omnibus in superos saevus honor, omnibus artes<br />

monstrificae, nunc vere novo compescere frondes,<br />

nunc subitam trepidis Maeotin solvere plaustris.<br />

maximus hos inter Stygia venit arte Coastes.<br />

sollicitat nec Martis amor, sed fama Cytaeae<br />

virginis et paribus spirans Medea venenis.<br />

gaudet Averna palus, gaudet iam nocte quieta<br />

portitor et tuto veniens Latonia caelo.<br />

ibant et geminis aequantes cornibus alas<br />

Balloniti comitumque celer mutator equorum<br />

Moesus et ingentis frenator Sarmata conti.<br />

nec tot ab extremo fluctus agit aequore nec sic<br />

fratribus adversa Boreas respondet ab unda<br />

aut is apud fluvios volucrum canor, aethera quantus<br />

tunc lituum concentus adit lymphataque miscet<br />

milia, quot foliis, quot floribus incipit annus.<br />

VI, 322-342<br />

illum ubi congressu subiit Gesander iniquo<br />

territat his: 'tu qui faciles hominumque putasti<br />

has, Argive, domos, alium hic miser aspicis annum<br />

altricemque nivem festinaque taedia vitae.<br />

non nos aut levibus componere bracchia remis<br />

Semdeg ki, roca hebrusis wyalze gadadioda,<br />

miatova Tirsagetebi yinulovan<br />

CrdiloeTSi. maT axlac ki SemorCenili<br />

aqvT winaparTa cxovrebis wesi: spilenZis<br />

sakravze wminda dartymebi da<br />

fleita, mTxrobeli aRmosavluri brZolis<br />

Sesaxeb. Tavis saomar Zalas urTavs<br />

emoda; TavianT almebs mohyvebian eqsomatebi,<br />

torinebi da qeraTmiani satarxebi.<br />

torinebi Tafls sdeben pativs, satarxebi<br />

mdidarni arian sawveleliT,<br />

eqsomatebs ki nadiroba asazrdoebs<br />

CrdiloeTSi ar arsebobs maTze ufro<br />

gamorCeuli cxenebi. gadaiqroleben hipanisis<br />

myife yinuliT dafarul wyalze,<br />

iltvian vefxvis an mrisxane Zu lomis<br />

naSierebiT da naRvliani deda SeSdeba<br />

saeWvo napiris beqobze. friqsusis sawmisis<br />

wadilma aRazeva arasaimedo kentorebi<br />

da grZneulebiT SiSismomgvreli<br />

xoaTrebi. isini yvelani uzenaes Zalebs<br />

gaSmagebiT scemen Tayvans, yvela gasaocar<br />

xelobas flobs: ZaluZT SeaCeron<br />

gazafxulis dadgomisas amwvaneba, xan<br />

uecrad daadnon meotisi mtokavi etlebisaTvis.<br />

maT Soris yvelaze aRmatebuli<br />

stigeuri xelovnebiT moemarTeba koastesi.<br />

mas aqezebs ara omis siyvaruli, aramed<br />

saxeli kiteeli qalwulisa, msgavsi<br />

SxamebiT suldgmuli medeasi. xarobs avernusis<br />

Waobi, mSvidi Ramis gamo xarobs<br />

qaroni da latonia, romelic usafrTxo<br />

caze micuravs. movidnen balonitebi, aTanabrebdnen<br />

sabrZolo rigebs orive flangze<br />

da mesieli, romelic Tanmxleb cxenebs<br />

swrafad icvlis da sarmati, uzarmazari<br />

Subis mtyorcneli. arc amden nakads<br />

aRazevebs boreasi ukiduresi zRvis napirebidan,<br />

arc ase exmianeba Zmebs sapirispiro<br />

talRis zvirTebidan, arc frinvel-<br />

Ta aseTi xmauri amtydara mdinareebTan,<br />

rogorc iq sayvirTa erTxmovaneba cas<br />

swvdeboda da aRagznebda gondabindul<br />

aTasebs imdens, ramdeni foToli, ramde-<br />

ni yvavilic icis gazafxulze.<br />

VI, 322-342<br />

roca gesanderi uTanasworo brZolaSi<br />

kanTuss SeeCexa, SiSs hgvris aseTi sityvebiT:<br />

`Sen, argivelo, romelmac es sacxovrisebi<br />

myudrod da adamianurad mii-<br />

Cnie, xedav aq, sabralov, gansxvavebul<br />

JamTa cvlas, masazrdovebel Tovls da<br />

sicocxlis droul ugulebelyofas. arc<br />

253


novimus aut ventos opus exspectare ferentes:<br />

imus equis qua vel medio riget aequore pontus<br />

vel tumida fremit Hister aqua. nec moenia nobis<br />

vestra placent: feror Arctois nunc liber in arvis<br />

cuncta tenens; mecum omnis amor iacturaque plaustri<br />

sola nec hac longum victor potiere rapina.<br />

ast epulae quodcumque pecus, quaecumque ferarum.<br />

mitte Asiae, mitte Argolicis mandata colonis,<br />

ne trepident. numquam has hiemes, haec saxa<br />

relinquam,<br />

Martis agros, ubi tam saevo duravimus amne<br />

progeniem natosque rudes, ubi copia leti<br />

tanta viris. sic in patriis bellare pruinis<br />

praedarique iuvat talemque hanc accipe dextram!'<br />

dixit et Edonis nutritum missile ventis<br />

concitat. it medium per pectus et horrida nexu<br />

letifer aera chalybs . . .<br />

VII, 186-192.<br />

…volucrem tunc aspicit Irin<br />

festinamque iubet monitis parere Diones<br />

et iuvenem Aesonium praedicto sistere luco.<br />

protinus hinc Iris Minyas, Cytherea petivit<br />

Colchida, Caucaseis speculatrix Iuno resedit<br />

rupibus attonitos Aeaea in moenia vultus<br />

speque metuque tenens et adhuc ignara futuri.<br />

VII, 349-370<br />

rursus ad Haemonii iuvenis curamque metumque<br />

vertitur, hunc solum propter seu vivere gaudens<br />

sive mori, quodcumque velit. maiora precatur<br />

carmina, maiores Hecaten immittere vires<br />

nunc sibi, nec notis stabat contenta venenis.<br />

cingitur inde sinus et, qua sibi fida magis vis<br />

nulla, Prometheae florem de sanguine fibrae<br />

Caucaseum promit nutritaque gramina monti,<br />

quae sacer ille nives inter tristesque pruinas<br />

durat alitque cruor cum viscere vultur adeso<br />

tollitur e scopulis et rostro inrorat aperto.<br />

mCate niCbebze xelebis dawyoba gvexerxeba,<br />

da arc zurgqaris lodini gvWirdeba.<br />

cxenebs davaqrolebT zRvis gayinul SuagulSi<br />

an iq, sadac istrusi wyals aCuxCuxebs.<br />

ar vwyalobT Tqveni qalaqis kedlebs:<br />

axla Tavisuflad davqrivar CrdiloeTis<br />

zegnebze. yvelaferi maqvs da<br />

yovelives Tan davatareb; SesaZloa mxolod<br />

etli davkargo da am nadavlsac didi<br />

xniT ver daisakuTreb rogorc gamarjvebuli.<br />

sazrdo ki Cveni aris yovelgvari<br />

pirutyvi Tu nadiri gaugzavne aziis,<br />

gaugzavne argolidis mcxovrebT gankarguleba,<br />

rom SiSi nu eqnebaT: arasodes<br />

davtoveb me am yinvebs, am kldeebs, marsis<br />

velebs, sadac aseT Smag mdinareSi<br />

Cveni STamomavloba da axalSobilebi<br />

gamovawrTeT, sadac amdengvaria sikvdili<br />

kacTaTvis. mSobliur yinvaSi omic da<br />

nadavlis mopovebac tkbilia da gamoscade<br />

es marjvenac” – Tqva da gauqana edonuri<br />

qarebiT nasazrdoebi oroli. Sig<br />

gulmkerdSi moxvda sasikvdilo rkina da<br />

gaglija mtkiced Sekruli abjari...<br />

VII, 186-192.<br />

... maSin xedavs frTosan iriss da avalebs,<br />

saswrafod diones Segonebas damorCildes<br />

da esonidi ymawvili Sepirebul<br />

WalaSi miiyvanos. myisve iswrafa<br />

irisma miniebTan, kiTerea ki kolx qalwulTan<br />

gaeSura, iuno mWvreteli kavkasusis<br />

kldeebze dabrZanebula, daJinebuli<br />

mzera miupyria eas kedlebisaken, imediTa<br />

da SiSiT, ara uwyoda, Tu ra<br />

moxdeboda.<br />

VII, 349-370<br />

. . . es Tqva man da kvlav miubrundeba<br />

hemoniel ymawvils zrunviTa da SiSiT,<br />

aRsavse sixaruliT, rom igi mxolod misTvis<br />

icxovrebs an Tavs gaswiravs, rasac<br />

igi moisurvebs. hekates sTxovs, rom Zlieri<br />

jadosnuri Selocvebi, didi Zalebi<br />

aRazevos exla masSi da igi idga iq,<br />

ukmayofilo misi cnobili SxamebiT. Semdeg<br />

welze qamars ikravs da iRebs kavkasiur<br />

yvavils, promeTes RviZlis sisxlisagan<br />

aRmocenebuls, amaze saimedo Zala<br />

mas sxva araferi eguleba. Semdgom balaxebs,<br />

qarTagan nasazrdoebs, romelTac<br />

wminda sisxli Tovlsa da susxian yinvaSi<br />

awrTobs da kvebavs, roca Zera STanTqavs<br />

ra Signeuls, myis frialo kldeebi-<br />

254


idem nec longi languescit finibus aevi<br />

immortale virens, idem stat fulmina contra<br />

salvus et in mediis florescunt ignibus herbae.<br />

prima Hecate Stygiis duratam fontibus harpen<br />

intulit et validas scopulis effodit aristas,<br />

mox famulae monstrata seges, quae lampade Phoebes<br />

sub decima iuga feta metit saevitque per omnes<br />

reliquias saniemque dei. gemit inritus ille<br />

Colchidos ora tuens. totos tunc contrahit artus<br />

monte dolor cunctaeque tremunt sub falce catenae.<br />

VIII, 202-211<br />

Puppe procul summa vigilis post terga magistri<br />

haeserat auratae genibus Medea Minervae<br />

atque ibi deiecta residens in lumina palla<br />

flebat adhuc, quamquam Haemoniis cum regibus iret<br />

sola tamen nec coniugii secura futuri.<br />

illam Sarmatici miserantur litora ponti,<br />

illa Thoanteae transit defleta Dianae,<br />

nulla palus, nullus Scythiae non maeret euntem<br />

amnis. Hyperboreas movit conspecta pruinas<br />

tot modo regna tenens . . .<br />

VIII, 217-219<br />

Insula Sarmaticae Peuce stat nomine nymphae<br />

torvus ubi et ripa semper metuendus utraque<br />

in freta per saevos Hister descendit alumnus . . .<br />

dan maRla aiWreba da gaRebuli niskartidan<br />

namavs maT. am yvavils JamTa cvla<br />

ver aWknobs, maradmwvanea, verafers aklebs<br />

uamindoba, misi foTlebi Sig cecxl-<br />

Sic ki xaroben. pirvelad hekatem moitana<br />

stigiis wyaroebSi gamowrTobili namgali<br />

da gaTiba Zlieri TavTavebi cicabo<br />

kldeebze, maleve uCvena samkali mxeval<br />

qals, romelic febes meaTe lampris<br />

Suqze nayofier ferdobebs Tibavs da<br />

mrisxanebs RmerTis narCenebisa da bal-<br />

Ramis gamo. gminavs is amaod, kolxi qalis<br />

saxis danaxvaze. kldeze mijaWvuls<br />

tkivili mTels sxeulSi uvlis da mTeli<br />

jaWvi erTianad zanzarebs namglis moqne-<br />

vaze.<br />

VIII, 202-211<br />

. . . Sors, sruliad maRla kiCoze,<br />

fxizeli mesaWis zurgs ukan ganrTxmula<br />

medea mooqrovil minervas muxlebTan da<br />

iq mjdomare Tvalebze mosasxamafarebuli,<br />

kvlav tiroda, Tumca hemoniel mefeebTan<br />

erTad miemgzavreboda, mainc martosuli<br />

iyo, arc momavali qorwineba eimedeboda.<br />

igi ecodebaT sarmatiis zRvis<br />

napirebs, Cauvlis Toantur dianas, mas<br />

rom dastiris, yoveli Waobi, skviTiis<br />

yvela mdinare dardobs gzakval abneulze.<br />

hiperboreis Tovlic ki SeiZra misi<br />

Semyure, vinc sul axlaxan amxela samefos<br />

flobda.<br />

VIII, 217-219<br />

dgas kunZuli pevke, sarmatiis nimfis saxeliT<br />

wodebuli, sadac mquxare da maradJams<br />

SiSismomgvreli istrusi orive<br />

napirze daudgromeli nakadebiT zRvaSi<br />

Caedineba...<br />

255


Absyrtus 5.457; 6.171, 517; 8.261, 369<br />

*Acastus 1.164; -um 1.153, 485; -i 1.709,<br />

6.720; -o 1.695<br />

Acesinus 6.69<br />

*Achaemenius 6. 65<br />

Achaeus 6.46<br />

Aea (a) nympha: -an 5. 424 (b) terra: 1.<br />

742, 5.51, 6.96<br />

Aeaeus: 1.451, 5.277, 547, 620; 6.189;<br />

7.119, 191, 281<br />

Aeetes 1.43; 3.495; 5.285, 553, 589, 599;<br />

6.13; 7.640; 8.138; -a 7.89; 8.11, 350. -en<br />

2.379; 5.317, 393, 685; -ae 4.14; 6.22; -ae<br />

5.289, 401<br />

Aeetis 6.481, 7.445, 8.233<br />

Aeetius 6.267, 542, 691; 7.565; 8.379<br />

Alani -os 6.42, -is 6.656<br />

Alazon -ona 6.101<br />

Albanus 3.497; 5.258, 459; 6.44, 194, 8.153<br />

(subst.) 6.271 (Styrus)<br />

Amastrus 6.554 cf. Ciz. 3.145<br />

Amazon 5.89 Amazonis: -idum 4.602<br />

Ambenus (mons) 6. 85 (Scytha) 6.251<br />

Anausis 6.43, 266; -in 6.272<br />

Ancon 4.600<br />

Anguis 6.40<br />

Anxur 6.68<br />

Apres -em 6.638 (-en?)<br />

Aquites 6.295<br />

*Arabes -as 6.139<br />

Arctos 6.147; -on 4.210, 5.272; -o 1.419,<br />

5.317, 6.140; -os 3.359; 5.46, 155; 6.40,<br />

612<br />

Arctous 3.499; 5.619; 6.295, 330<br />

Argus Phrixi filius 5.460, 6.553<br />

Ariasmenus 6.387, 394, 423; -e 6.103<br />

Arimaspus 6.131<br />

Arines -en 6.638<br />

Armenia: -ae 5.166<br />

Armis 6.530<br />

Aron 5.590; 6.524, 536<br />

*Arsinoe 5.421<br />

Asia: -am 1.542, 554; 2.614; 4.728; 7.43;<br />

8.396: -ae 4.210: -ae 6.334<br />

Auchates 6.132<br />

Auchus 6.60; -i 6.619<br />

Balloniti 6.161<br />

Barisas: -anta 6.557<br />

Batarnae: -as 6.96<br />

Bisaltae 6.48<br />

Byces: -en 6.68<br />

Index nominum<br />

Byzeres 5.152<br />

Caicus: -e 6.688; -o 6.688<br />

* Calais 3.692, 4.465, 6.557<br />

Callichorus 5.75<br />

Campesus 5.593, 6.243<br />

*Canthus 1.166, 451; 7.422 -e 6.317, 346; -um 6.364,<br />

368 bis: -i 3.192; 6.350<br />

Carambis 5.107<br />

Caresus 6.192<br />

Carmeius 5.582<br />

Caspius (a) Scytha 6.189, (b) adj. 5.124<br />

*Castor<br />

Caucaseus 4.63, 72; 5.253, 381; 7.190, 357, 565<br />

Caucasus (a) Colchus 6.641 (b) mons 5.155, 161,<br />

518; 6.612; 7.55<br />

Celaeneus 3. 406<br />

Centores: -as 6.151<br />

Ceramnus: -i 6.550<br />

Cessaeus 6.130<br />

Chalciope: -en 6.479: -es 7.156<br />

Chalybes: -um 4.611, 5.141<br />

Choaspes: -en 5.584<br />

Choatrae: -as 6.151<br />

Cimmerius 6.61 (subst.) -ium (gen. pl.) 3.399<br />

Circaeus 5.327, 6.426, 7.544<br />

Circe 6.445: -e (voc.) 7.217, 347: -en 7.120, 212<br />

Ciris 6.80 (Cyris edd.)<br />

Coastes 6.155 (Choastes?)<br />

Colaxes 6.48, 621, 646<br />

Colchi 3.698; 4.706; 5.440; 6.190, 241: -i (voc.)<br />

8.264: -os 1.66, 201, 327, 391, 743; 3.82; 4.618;<br />

5.178, 283, 420; 6.30. 389, 530, 691; 7. 231; 8.313: -<br />

orum 6.417: -is 3.6812; 5.451, 633; 6.742; 8. 156,<br />

320, 326: -is 5. 50<br />

Colchis (a) Medea 5.349; 7.181, 389, 584, 596; 8.68,<br />

70, 83, 338: -ida 6.468; 7.153, 190, 575; 8.2: -idos<br />

7.369, 625 (b) terra: -ida 1.52, 5.505, (8.161): -idos<br />

2.423, 5.202 (c) adi: -idos 5.417: -des 8.142<br />

Coralli 6.89<br />

Cremedon: -onis 6.194<br />

Cyrnus: -e 6.297<br />

Cytaeus (a) adj. 6.156, 543, 595, 693 (b) subst. -i<br />

6.427: -is 5.466<br />

Cytisorus 5.462<br />

Cytoros : -on 5.105<br />

Daraps 6.66, 572<br />

Datis: -in 6.65<br />

*Deileon: -onta 5.114<br />

Dipsas: -anta 6.192<br />

Drangeus 6.106, -ius 6.507<br />

256


Edonus 6.340<br />

Emoda 6.143<br />

Evarchus 6.102<br />

Euryale: -en 5.612: -es 6.370<br />

* Eurytus 3.99, 471; 6.569: -e 1.439<br />

Exomatae 6.144: -as 6.146, 569<br />

Gangaridae: -um 6.67 Gargara 2.360, 583<br />

Gelas: -ae 6.208<br />

Gelonus: -o 7.236: -i 6.512<br />

Gerus 6.67<br />

Gesander 6.303, 322, 365: -rum 6.280, 371<br />

Gessithous: um 6.637<br />

Getae 5.603, 6.507: -is 5.418<br />

Geticus 2.204, 232; 5.618; 6.619; 7.645<br />

Halys flumen 5.112, 120<br />

Harpe: -en 6.375<br />

Hebrus (a) flumen: -um 7.646: -i 2.515,<br />

4.463, 6.139: -o 8.228 (b) Cyzicenus: -o<br />

3.149 (c) Scytha: -um 6.618<br />

Helice 1.18: -en 5.71<br />

Helix 6.570<br />

Helle<br />

Henioche 5.357<br />

Heniochi: -os 6.43<br />

* Hercules<br />

Hiber 5.166, 559; 6.507, 750, -o 7.235<br />

Hiberia 5.604, 6.120<br />

Hiberus 2.34, 3.730<br />

Hister 6.329; 8.219, 256: -ri 4.718, 8.185<br />

Hora: ae 6.58<br />

Hylaeus 6.74<br />

Hypanis (a) flumen 4.710 (b) Colchus: -in<br />

6.252<br />

Hyperboreus 8.210<br />

Hyperionides: -e 5.471<br />

Hyperionius 2.34<br />

Hypetaon: -ona 6.637<br />

Hyrcanus 3.494; 6.79, 114, 203<br />

Iapetus 4.74: -i 1.564<br />

*Iason<br />

Iaxartes: -en 5.596<br />

Iazyges 6.122: -as 6.281<br />

*Idas<br />

Idasmenus 6.196<br />

*Idmon<br />

Indi 6.117<br />

*Io<br />

* Iphis<br />

Iron (a) Cyzicenus 3.111 (b) Scytha 6.201<br />

Issedonius 6.750<br />

* Lacon<br />

*Lageus 6.118<br />

Latagus: -um 5.584, 6.572<br />

Latris 6.121<br />

Lexanor: -oris 6.686<br />

Lyce: -en 6.374<br />

Macrones: 5.151<br />

Maeotis 6.565 (nympha): -in 6.38<br />

Maeotius 4.720, 6.38<br />

Massagetes: -en 5.125<br />

Medores 6.211<br />

Medus 5.604: -um 5.125<br />

* Melas<br />

*Meleager<br />

Menippe 6.377<br />

Menoetius 6.343<br />

Moesus adj. 2.360 (b) subst 6.162<br />

Moneses: -en 6.189<br />

Monesus: -in 6.651<br />

Mossynoeci 5.151<br />

Mycaei 6.129<br />

Myrace: -en 6.50<br />

Myraces 6.690, 717<br />

* Nestor<br />

Neurus 6.122<br />

Novas 6.100<br />

Ocheus 6.200<br />

Ocreus 6.251<br />

Odrussa 5.594<br />

* Oebalius<br />

Oebasus<br />

*Oenides<br />

Olbus 6.638<br />

Oncheus 6.256<br />

Ophiusa 6.85<br />

Otaces 6.121<br />

Otaxes 6.529<br />

* Panchaia 6.119<br />

Phasiades: -en 6.640<br />

*Parthi 6.891<br />

Perseis 7.238<br />

Perseius 5.581, 6.495<br />

Perses 3.493, 502; 5.266, 271, 284; 6.15, 26, 34, 75,<br />

725, 741: -e 6.605: -en 5.529, 634, 678; 6.30<br />

Peuce (a) nympha: -en 8.256 (b) insula 8.217: -en<br />

8.293: -ae 8.376<br />

Peucon 6.564<br />

Phaethon (a) Sol 3.213 (b) Solis filius: -onta 5.429<br />

Phalces 6.88: -en 6.244, 554<br />

Phalerus: -e 1.398: -i 4.654, 6.217<br />

Phasiades 6.640<br />

257


Phrixeus 1.391; 2.585; 5.632; 6.150; 8.75,<br />

119, 267<br />

Phrixus 6. 70<br />

Phrontis 5.480<br />

*Pollux<br />

Ponticus 1.800<br />

Pontus 4.723: -um 2.629: -i 1.716; 4.318,<br />

561, 590, 712; 5.165<br />

Prion 6.619<br />

Prometheus (a) subst. 5.154 (b) adi. 7.356<br />

Phasis (a) numen fluminis 5.425 (b) flumen<br />

ipsum 1.518, 2.597; 4.545; 5.51, 179: -i<br />

5.205, 208: -in 1.43, 87; 2.379; 7.220: -idis<br />

1.2, 78; 3.306, 501, 662; 4.616, 706; 5.342,<br />

420, 440; 6.295, 319, 641, 643; 7.564: -ide<br />

5.299<br />

Rhadalus 6.69<br />

Rambelus 6.529<br />

Rhipeus 2.516; 5.558, 602; 6.33, 119; 7.562<br />

Rhyndacus (a) flumen: -e 3.35 (b) Scytha: -<br />

e 6.220<br />

Rhipeus: -ae 6.558<br />

Sabaei: -os 6.138<br />

Sabaeus 6.709<br />

Sarmata 6.162<br />

Sarmaticus 2.176; 5.423; 6.231; 8.207, 217<br />

Satarches: -en 6.145: -ae 6.144<br />

Sauromatae 7.235<br />

Scythia: -am 1.43, 87; 6.34, 428, 728: -ae<br />

1.745; 4.617; 5.525; 6.7, 115, 350, 647 bis;<br />

7.424; 8.209<br />

Scythicus 1.2, 58, 331, 345, 442, 503, 716;<br />

2.379, 574, 595, 648; 3.307, 496, 617, 653;<br />

4.9, 728; 5.224, 325, 516; 6.49, 319; 7.42;<br />

8.185<br />

Scythis: -idum 5.342<br />

* Sesostris 5.417<br />

* Sestos 1.285: -on 5.201<br />

Sibotes 6.249<br />

Sidon 6.69<br />

Sidonicus 6.95<br />

Sindi 6.86<br />

Sinope 5.109: -es 5.108<br />

Sol 1.504, 3.401, 4.92: (voc.) 8.350: -is 1.44; 3.730;<br />

5.224, 581; 6.442, 518; 8.282, 460: -e 5.263, 456,567<br />

Soligena: -am 5.317: -ae 5.223<br />

Strymon: -ona 6.193<br />

Stygius 1.730, 781; 2.106, 173, 601; 3.398, 446, 450;<br />

6.155; 7.364; 8.87<br />

Styrus 3.497; 5.459; 6.266; 8.299, 329: -e 6.275: -i<br />

8.335<br />

Suetes: -en 6.550<br />

Sydon 6.69<br />

Syenes: -en 6.74, 703<br />

Tages 6.223<br />

Talaus 1.358: -um 3.478, 5.366, 6.720: -i 3.471<br />

Tanais 4.719: -i 1.538<br />

Taras 6.102<br />

Tartareus<br />

Taulas: -antis 6.221<br />

Taxes 6.252<br />

*Telamon<br />

Teutagonus: -o 6.97<br />

Thermodon 4.601, 5.121<br />

Thoe: -en 6.375<br />

Thydrus: -um 6.639<br />

Thyrsagetes: -en 6.135: -as 6.140<br />

Tibareni: -um 5.147<br />

Tibisenus 6.50<br />

Titan (a) Sol 2.37, 57 (b) Prometheus 5.169: -ana<br />

4.79<br />

Titanis: -ida 7.212<br />

Titanius 4.91, 5.563, 6.79, 7.347 (b) 5.156, 7.449<br />

Toryni 6.144: -is 6.145<br />

Tyra 6.84: -es 4.719<br />

Tyres 6.201<br />

Vanus 6.115<br />

*Venus<br />

Voraptus: -e 6.288<br />

Zacorus: -um 6.554<br />

Zetes (a) Argonauta 1.469; 4.465, 466 (b)<br />

258

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!