Spuren - Gan-Erdene Tsend

нааш нь татав аа? Ц.Ган-Эрдэнэ монголын
нийслэл Улаанбаатар хотноо дээд сургуулиа
тºгсººд герман оронд очиж, боловсролоо
џрэгжлџџлэн дээшлџџлэх хџсэл
ºвºртºлж, сургуульд орох ºргºдºл, бичиг
баримтаа Мюнстерийн Урлагийн академид
илгээж, ийнхџџ урилга хџлээн авчээ.
Џндсэн сургалтаа дџџргээд профессор Куунагийн
Урлагийн сургуулийн элсэлтийн
шалгалтанд тэнцжээ. Тџџний урлагийн
хºгжилд Мюнстер хот тохиромжтой газар
болохоо харуулсан юм. Тэрбээр “урлаач”-
ийн ºргºн хџрээтэй, урьдчилсан суурь
нºхцºлийг хангачихсан байлаа.
Ц.Ган-Эрдэнэ урд нь Улаанбаатар хотын
Дџрслэх урлагийн дээд сургуульд 10
семестрийн турш хэрэглээний урлагийг,
юуны ºмнº ханын засал чимэглэл,
нџџрэн талын гоёлыг чимэглэх зургийн
Ц.Нарангэрэл багшаар заалган сурчээ.
Уран зургийн хажуугаар бас янз бџрийн
материалтай харьцаж, онцгой арга барил
эзэмшиж сурчээ. Џџнд ханын зураг,
мозайк, керамик, тºмºр хийц, нэхмэлэн
зохиомж маяг хамаарна. Сургалтын явцад
онцолж џзсэн зџйл нь дџрслэх урлагийн
онол, материал судлал, урлах арга зџйд
суралцах, гар урлалын џндэс зэрэг байсан.
Энэхџџ сургалтыг – боловсролын бџтэц
нь монгол оронд орос-европын сургалт
џйлдвэрийн хуучин сургуулийн загвараар
явж ирсэн - Ц.Ган-Эрдэнэ дипломтой
тºгсгºсºн.
Тиймдээ ч Ц.Ган-Эрдэнийг германд хамт
сурч байгаа ихэнхдээ урлагийн тºрлийн
хичээлџџд нь орхигдсон байдаг сургуулиа
дºнгºж тºгсººд орж ирсэн оюутнуудтай
нь харьцуулахад зарим талаараа хамаагџй
давуу байсан юм. Германы урлагийн
академиудад урлагийн нарийн онол, арга
зџйд суралцахаас илџџтэйгээр чºлººтэй
бџтээлч сэтгэлгээг дэмжин хºгжџџлдэг.
Бийрээр зурах ур дџй, ºнгºний зохицол
нийцџџлэх нь дангаараа урлагийн авъяас
билгийн нотолгоо болж чадахгџй. Дџрслэх
урлагийн сайхан гэдэг нь зайлшгџй
гоозџйн “гоё, сайхан” байх албагџй байдаг
гэдгийг мэдэж авснаа, мºн тэр нь анхандаа
бага зэргийн бэрхшээлтэй байсныг
Ган-Эрдэнэ бидний эхэн џеийн ярилцлагуудад
хэлж байсан. Эдџгээ тэрээр
ººрийн зохиомжоо чºлººтэй илэрхийлэн
гаргах орон зай, урлагийн боловсролоо
хºгжџџлэх орчин бџрдсэнд таашаалтай
байна. 2007 онд проф. Кууна тџџнийг мастер
шавиа болгон ºргºмжилсºн. 2007 оны
Мюнстерийн Урлагийн академийн жилийн
тайлант џзэсгэлэнд залуу уран бџтээлч
маань том хэмжээний, ººрийгºº илэрхийлэх
эр зориг, уран зургийг дџрслэх
илџџ чºлººтэй арга барилыг шингээсэн
есºн бџтээлээ дэлгэн џзџџлсэн. Германд
зурсан зургууд нь тџџний хэлснээр “илџџ
сэтгэлийн угаас, дотоод ертºнцººс” урган
гарчээ. Зургандаа ºгсºн нэр нь бодол
санаа, сэтгэл санааны илэрхийлэл нь
болдог. Зураг нь “Учрал”, “Хџлээлт”, “Анир
чимээгџй”, “Ганцаардал”, “Аюул занал”, “Хязгааргџй
уудам”, “Аглаг газар” гэх мэт дуу
эсвэл шџлгийн нэр байж болмоор нэртэй
байх юм. Зарим зураг нь харин ºнгºний
нэрийг эрхэмлэсэн байдгаас цººн хэдийг
дурдвал: “Хºх ºнгº”, “Алтны дархан”, “Ногоон
орон”, “Нар жаргахуй”, “Халуун бороо”
болно. Тэгээд бас дулаан ºнгº зонхилж
бараандуу сџџдэртсэн улаан ºнгºнººс
гялалзсан нарны ºнгº хџртэл, олонтаа
хугарч тасалдсан, ºнгºний тоо тоомшгџй
ºчџџхэн хэсэгт хуваагдсан хэдий боловч
нэг нэгэндээ уусан шингэсэн, хялбархан
хажуу хажууд нь зэрэгцџџлсэн, дээр
дээрээс нь давхарласан байна. “Халуун
бороо” (2006) зурагт жишээлэхэд тод улаан
ºнгº бууж, ёроолд нь хºх ºнгº болон
хувирч, зарим гэгээгээр саарал ºнгийг
тºлººлџџлжээ. Саявтар бэлэн болгосон
“Шџџдэр” бџтээлд хºх ºнгº зонхилсон
шºнийн хџйтний ард шџџдрийг тэр дор нь
ууршуулан арилгах мандаж байгаа нарны
улбар дулаан ºнгº мэдэгдэхџйц харагдана.
Дан саарал мэт ерºнхий сэтгэгдэл тºрºвч
нуугдмал улаан ºнгº цасан зураг “Ул мºр”
(2005) мºн эхийгээ харуулдаж байгаа
ботгыг дџрсэлсэн “Ээжээ, та хаана байна!”
(2008) мэт бџтээлд нь ажиглагдана.
Цэндийн Ган-Эрдэнийн бџтээлџџдэд
зургийн дэвсгэр болон зотон дээр буух
будгийн тектур ахин дахин нэвт гэрэлтдэг
нь энгийн хºнгºн байдлыг илтгэж байна.
Џзэгч зургаас хэдэн алхам холдож зогсоод
ажиглахад ºнгººр шатлан тоглосон нь
эргээд газар нутгийн зураг болон харагдана.
Зургууд нь хэдийгээр монголын тал
нутгийг санагдуулавч, гэрлийн тусгалыг
эсвэл ºдрийн цагийг мºн эсвэл хувь хџний
сэтгэгдлийг даган аль хэдийнээ дотоод
сэтгэлийн ертºнцºд буух нутаг болон
хувирсан. Ган-Эрдэнийн зургууд монгол
эх нутгийн сэдэлтэй нь илт давамгай
харагддаг ч уран бџтээлч маань ººрийн
гэсэн зохиомж, зургийг дџрслэх хэлээрээ
бџтээлџџдээ хэвшмэл хџрээнээс гаргасан
нь ардын уламжлал, соёлтой ямар ч холбоогџй
болсон нь анзаарагдна. Гайхалтай
жишээ бол 2005 онд туурвисан “Дурсамж”
бџтээлдээ морин хуурын џџслийн тухай
монголын алдарт џлгэрийг ºвºг эцгээ
дурссан хувийн дурсамжтайгаа холбон
дџрсэлжээ. Энэхџџ шинэлэг хэв маягтай
бџтээлџџдэд дээр дурдсан “Аялал” (2006)
– ººрийгºº егººдсºн хошигнолоос гадна
баяр цэнгэлийг илэрхийлсэн – зураг нь
яалт ч џгџй орж байна. Басхџџ Ц.Ган-Эрдэнэ
шинэ орчин тойрноо уран бџтээлчийн
билгийн нџдээр тусган авчээ. Мюнстерийн
сџмийн цамхаг, хотын џзэсгэлэнтэй зах
нутгийн орчин тойрон уран зохиомж
болон бџтээлд нь багтаж байна.
Энэ зургуудыг хараад залхана гэж байхгџй.
Тџџний бийрийн џзџџрийг хºнгºн
хºших нь нягт нямбай, нарийн ширийн
зџйлд анхаарлаа хандуулсан ч бодол
мºрººдºлдºº умбан баймуй. Тџџний дотоод
сэтгэлийн ертºнцºº дџрсэлсэн зарим
нэг бџтээлээ зурахдаа ººрºº газраас хэдэн
метр хºндийрºн дџџлж байсан гэлтэй.
ªºрºº ч байсан байж болох нџџдэлчин
хџџг харуулсан “Сурагч” (2008) болон ºвºг
эцгээ зурсан “Дурсамж” зэрэг бџтээлдээ
зурсан цººн хэдэн хџн нь газар дээр бус
агаарт хºлººрºº дџџжилсэн байдаг. Эсвэл
усанд угаагдаж байдаг (“Далайн дагина”,
2006) – шџџдэр удалгџй арилж, замхрах
шиг џзэгдэл харагдана.
Зурагт оноосон нэрийн битџџлэг байдлыг
уран дџрслэлээрээ зурагт тодорхой илчлэн
гаргасан нь битџџлэг болон нээлттэй
эрс тэс хоёр шинжийг нэг дор џзџџлсэн
байдаг. Тџџний бџсгџйн биеийн нџцгэн
дџрслэлџџдэд хџсэл татах зан чанар
дутагддаг. Нэг бол џзэгч рџџгээ нуруугаа
харуулсан эсвэл “Џнсэлт” (2008) зурган
дээрх шиг нь – элсэнд хэвтэн газар џнссэн
жирэмсэн эмэгтэйн дџрийг харуулахдаа
гол нь биш харин ч эсрэгээрээ тџџний
дотор соёолж буй амьдралыг дºвийлгºн
џзџџлсэн харагдана. Саарал ногоон руу
уусан туяарсан энэ актын даруу ºнгº
нь Жоржио Мурандисын сэтгэл татсан,
хџйтэн амьгџйг амьдчилсан зургийг
санагдуулдаг бол алжаал тайлам, абстракт
зохиомж хийгээд цэгэн зургийн арга барилаар
зурсан бџтээлџџд нь Марк Тойбесийн
цен-буддын урсгалын бясалгалын аясыг
бодогдуулдаг. Энэ залуу уран бџтээлч
ºнººдºр уг хоёр урсгалаар уран бџтээлээ
туурвиж байна. Цаашид энэ хоёр урсгалын
алинаар нь замнахыг ирээдџй харуулна.
Ц.Ган-Эрдэнэ Мюнстер болон ойр тойрондоо,
мºн германы бусад муж хотуудад ч
нээгдсэн џзэсгэлэнгџџдэд оролцож ирсэн.
2008 оны дºрºвдџгээр сард урлагийн их
хот Дюсселдорфийн Дэлхийн Кабарье
галлерейд шинэхэн бџтээлџџдээрээ бие
даасан џзэсгэлэн гаргасан нь џзэгч олонтой
байсан байна. Тџџнийг нэг шагнал ч
хџлээж байж мэдэх юм. 2006 онд тэрээр
жил болгон шагнал хџртээх хџний талаар
џзэгчдийн дунд санал асуулга явуулдаг
Херне хотын хариуцан зохион байгуулдаг
урлагийн яармагаас КУБОШОВ-ын шинэ
урлагийн дэд шагнал хџртжээ.
Дорис Гёттинг
123 Gan-Erdene Tsend