arhitekonski atlas crne gore - Ada Bojana

Republika Crna Gora 

Ministarstvo za ekonomski razvoj 

commissioned by: 

Njemač ka tehnič ka saradnja | German Technical Cooperation 

preporuke za građenje 

recommendations for construction 

arhitektonski atlas crne gore 

architectural atlas of montenegro 

Oktobar | 2006 | October

Teritoriija Crne Gore (preuzeto sa Google Earth) | Territory of Montenegro (Google Earth)

SADRŽAJ 

uvod 

1. Regionalizacija teritorije Crne Gore u kontekstu teme publikacije 

2. Tipologija tradicionalnih naselja 

2.1. Tipologija tradicionalnih naselja po regijama 

2.2. Tipologija tradicionalnih ruralnih naselja po regijama 

2.2.1. Ruralna naselja u primorju i karstnoj oblasti 

2.2.2. Ruralna naselja u oblasti visokih planina 

3. Tipologija tradicionalne varoške i seoske kuće i elementi 

arhitekture 

3.1. Tipologija i elementi arhitekture u okviru južne regije 

3.1.1. Tipologija varoške kuće 

3.1.2. Elementi varoške arhitekture u primorju 

3.1.3. Tipologija seoske kuće u primorju 

3.2. Tipologija i elementi arhitekture u okviru središnje regije 

3.2.1. Tipologija varoške kuće u karstnoj oblasti 

3.2.2. Elementi varoške arhitekture 

3.2.3. Tipologija seoske kuće u karstnoj oblasti i priobalju Skadarskog 

jezera 

3.3. Tipologija i elementi arhitekture u okviru sjeverne regije 

3.3.1. Tipologija varoške kuće u oblasti visokih planina 


3.3.3. Tipologija seoske kuće u oblasti visokih planina 

4. Savremene realizacije i preporuke za građenje na nivou regija 

4.1. Karakteristike savremene prakse i potencijali studije 

4.2. Pristupi u savremenoj interpretaciji tradicionalne arhitekture 

4.3. Pozitivni primjeri odnosa prema kontekstu kao preporuke za građenje 

na nivou regija 

4.4. Preporuke za građenje - elementi za urbanističko-tehničke uslove 

CONTENTS 

introduction 

1. Regionalization of the territory of Montenegro within the context 

of the topic of publication 

2. Typology of the traditional settlements 

2.1. Typology of the traditional settlements by regions 

2.2. Typology of the traditional rural settlements by regions 

2.2.1. Rural settlements at the Coast and Karst areas 

2.2.2. Rural settlements in the area of high mountains 

3. Typology of the traditional houses in urban settlements and in 

villages and elements of architecture 

3.1. Typology and elements of architecture in the frame of Southern region 

3.1.1. Typology of the house in urban settlements 

3.1.2. Elements of urban settlements architecture at the Coast 

3.1.3. Typology of the rural house at the Coast 

3.2. Typology and elements of architecture in the frame of Central region 

3.2.1. Typology of the urban settlements house in Karst area 

3.2.2. Elements of the urban settlements architecture 

3.2.3. Typology of the rural house in Karst area and Skadar Lake coast 

3.3. Typology and elements of architecture in the frame of Northern region 

3.3.1. Typology of the urban settlements house in the area of high mountains 

3.3.2. Elements of urban settlements architecture 

3.3.3. Typology of the rural house in the area of high mountains 

3.3.4. Elements of rural architecture 

4. Contemporary realizations and recommendations for construction 

at the level of regions 

4.1. Characteristics of contemporary practice and potentials of the study 

4.2. Approaches in contemporary interpretation of traditional architecture 

4.3. Positive examples of relation with context as recommendations for 

constructing at the level of regions 

4.4. Recommendations for construction – elements for urban-technical 

conditions

strana | 4 | page 

arhitektonski atlas crne gore ▪ preporuke za građenje ● architectural atlas of montenegro ▪ recommendations for construction

uvod 

Publikacija „Arhitektonski atlas Crne Gore“ je analiza 

karakterističnih tipologija i elemenata arhitekture koja je u najvećoj 

mjeri posvećena oblikovnim aspektima i materijalizaciji elemenata 

arhitekture, kao i preporukama za gradjenje. Ovaj atlas pruža 

investitorima informacije o arhitekturi i tradicionalnoj arhitekturi u 

Crnoj Gori i daje primjere uspješnih i neuspješnih rješenja 

arhitektonskih elemenata kao i preporuke za gradnju u tipološki 

karakterističnim oblastima u Crnoj Gori. 

S obzirom da je ideja o formulisanju stručnih smjernica zasnovana 

na elementima arhitekture kao regionalnim tipološkim 

karakteristikama, ove smjernice ne pretenduju na sugerisanje bilo 

kakvih tipskih ili unificiranih projektnih rješenja, kao administrativnih 

instrumenata koji ograničavaju kreativnost u arhitekturi. 

Prilikom projektovanja novih objekata kao i rekonstrukcije 

postojećih, uočeno je i dugogodišnje zapostavljanje poštovanja 

tipologije i elemenata autentične arhitekture, nekontrolisane 

izgradnje i nepoštovanje zakonskih propisa. Posljedica 

neosmišljene novogradnje i loše sanacije tradicionalne arhitekture 

su devastacija i erozija predjela i kulturne baštine. 

Aktuelni tretman graditeljskog nasljedja i pejzaža u cjelini, prirodnog 

i kulturnog, podržava reafirmaciju lokalnihh identiteta i posebnosti. 

Savremene potrebe i nove tehnologije nalažu transponovanje 

lokalnih graditeljskih obrazaca, kao zasnovani princip u odnosu 

prema tradiciji, što znači reinterpretaciju, a ne imitaciju, uz očuvanje 

ambijentalnih kvaliteta. 

Stare kuće, primjeri tradicionalnog građenja, pojedinačni ili u 

grupama, tvore likovno i istorijski vrijedan ambijent. Novi vlasnici 

stare objekte kupuju uglavnom zbog njihove lokacije. Objektima se 

zadaju nove funkcije, a onda se počinje sa njihovim 

prilagođavanjem. Objekti se nadograđuju, dograđuju, proširuju. 

introduction 


The Publication “Architectonic Atlas of Montenegro” is an analysis 

of characteristic typologies and elements of architecture dedicated 

mainly to shape aspects and materialization of architectural elements, 

as well as to recommendations for construction. This Atlas 

provides to investors information on architecture and traditional 

architecture in Montenegro and gives examples of successful and 

unsuccessful solutions of architectural elements, as well as recommendations 

for constructions in typologically characteristic areas of 

Montenegro. 

Considering the fact that the idea of formulation of professional 

guidelines is based on elements of architecture as regional typological 

characteristics, these guidelines are not aspiring to suggest 

any typical or unified project solutions, as administrative instruments 

limiting creativity in architecture. 

When designing new projects, as well as when reconstructing the 

existing ones, long-standing neglecting of legal regulation is noticed. 

The result of badly though-out new construction and bad 

reconstruction of traditional architecture is devastation and erosion 

of areas and cultural heritage. 

Actual treatment of construction heritage and landscape in total, 

both natural and cultural, supports reaffirmation of local identities 

and particularities. Modern needs and new technologies impose 

application of local construction patterns as based principle in relation 

to tradition, which implies reinterpretation not imitation, with 

preservation of ambient qualities. 

Old houses, examples of traditional construction, individual or in 

groups, create pictorially and historically valuable ambient. New 

owners buy old objects mainly because of their location. New functions 

are given to objects, and then their adjustments are started. 

The objects are being overbuilt, extended. Instead of selecting the 


Umjesto da funkciju biraju u skladu sa ograničenjima objekta 

događa se obrnuti postupak koji vodi od zadate funkcije i 

kapaciteta prema rekonstrukciji i obnovi, što rezultira agresivnim 

intervencijama na objektima i u prostoru. 

U vremenu kada atraktivan, raznolik i specifičan prostor Crne 

Gore, kako Primorje, tako i djelovi planinske oblasti postaju 

veoma privlačni investitorima, evidentna je potreba da se svim 

učesnicima u aktivnostima vezanim za intervencije u prostoru 

ponude informacije i smjernice koje treba da doprinesu 

kvalitetnijem odnosu prema prostoru. 

Thomas Waldraff 

Direktor GTZ za Crnu Goru 


function in accordance with the limitations of the objects, the contrary 

procedure happens which leads from given function and capacities 

towards reconstruction and renewal, which results in aggressive 

interventions on objects and in space. 

In this time when an attractive, various and specific space of Montenegro, 

the Coast as well as parts of mountain area, are becoming 

very attractive to investors, the necessity to provide information and 

guidelines to all participants in the activities related to interventions 

in space which should contribute to a more qualitative space relation 

is evident. 

Thomas Waldraff 

Head of GTZ Coordination Office 


Za realizaciju ove publikacije GTZ se zahvaljuje: 

• Autorima publikacije Profesoru Dr Dušanu Vuksanoviću, dipl. 

ing. arh., Docentu Mr Svetislavu Popoviću, dipl. ing. arh. sa 

saradnicima i Univerzitetu Crne Gore; 

• Uredniku publikacije Sanji Lješković Mitrović, dipl. ing. pejz. 

arh., GTZ projekt inžinjeru za prostorno i urbanističko 

planiranje; 

• Lektorima publikacije Tijani Durković i Slavici Stojković; 

• Za naslovnu stranu, dizajn i kompjutersku obradu Dejanu 

Mitroviću; 

Za doprinos u izradi ove publikacije GTZ se posebno zahvaljuje: 

• Dosadašnjem Ministarstvu zaštite životne sredine i 

uređenja prostora, Ministar Boro Vučinić, pomoćnik ministra 

za oblast urbanizam i građevinarstvo Maja Velimirović 

Petrović, dipl. ing. arh.; 

• Sadašnjem Ministarstvu za ekonomski razvoj Republike Crne 

Gore, Ministar Branimir Gvozdenović; 

kao i svima sa kojima smo saradjivali tokom posljednje dvije godine 

a koji su nam ukazali na posebnosti, probleme i otkrili ljepotu 

prostora Crne Gore. 

For the realization of this publication GTZ is grateful to: 


• Authors of the Publication professors Phd Dušan Vuksanović 

dipl. ing. architect, Doc mr Svetislav Popović dipl. ing. architect 

with their associates and University of Montenegro; 

• Editor of the Publication Sanja Lješković Mitrović dipl. ing. 

landscape architect, GTZ Project engineer for spatial and 

urban planning; 

• Lectors of the Publication Tijana Durković and Slavica 

Stojković; 

• Cover page, design and computer graphic Dejan Mitrović; 

For the contribution to elaboration of this publication GTZ is especially 

grateful to: 

• Previous Ministry for Environment and Spatial Planning, 

Minister Boro Vučinić, Deputy Minister for urbanism and 

construction dipl. ing. Maja Velimirović Petrović, architect. 

• Current Ministry for Economic Development of the Republic 

of Montenegro, Minister Branimir Gvozdenović; 

as well as to everybody with whom we cooperated during last two 

years, and who pointed out the distinctness, problems and discovered 

beauties of Montenegro. 


Primorje (Južni region) | Coast (Southern region) 

Karstna oblast (Centralni region) | Karst area with Zeta-Bjelopavlici plain (Central region) 

Oblast visokih planina i riječnih dolina (Sjeverni region) | Area of high mountains and river valleys (Northern region) 



1. 

Regionalizacija teritorije Crne Gore u kontekstu teme publikacije 

Tri oblasti u okviru teritorije Crne Gore koje su prepoznatljive po 

prirodnim, kao i određenim kulturološkim odlikama; Osnov (glavni 

aspekt, kriterijum) zoniranja: geomorfološke karakteristike oblasti. 

Oblasti prepoznatljive po prirodnim i kulturološkim karakteristikama: 

I Primorje (Južni region) 

II Karstna oblast sa Zetsko-Bjelopavlićkom ravnicom (Centralni 

region) 

III Oblast visokih planina i riječnih dolina (Sjeverni region) 


arhitektonski atlas crne gore ▪ preporuke za građenje ● architectural atlas of montenegro ▪ recommendations for construction 

1. 

Regionalization of the territory of Montenegro within the context of 

the topic of publication 

Three areas within the territory of Montenegro which are particular 

due to the natural, as well as certain cultural characteristics; Base 

(main aspect, criteria) of zoning: geomorphologic characteristics of 

the areas; 

Areas particular due to the natural and cultural characteristics: 

I Coast (Southern region) 

II Karst area with Zeta-Bjelopavlici plain (Central region) 

III Area of high mountains and river valleys (Northern region)

2. 

Tipologija tradicionalnih naselja 

2.1. Tipologija tradicionalnih naselja po regijama 

1878. g. proglašenjem Crne Gore nezavisnom državom njena 

teritorija bila je udvostručena novim plodnom zemljama i gradovima 

Podgoricom, Nikšićem, Kolašinom, Barom, Ulcinjem i Žabljakom. 

Za privredni razvoj zemje značajnu ulogu je dobilo Jadransko 



2. 

Typology of the traditional settlements 

2.1. Typology of the traditional settlements by regions 

In 1878, with proclamation of Montenegro as an independent state, 

its territory was doubled with new arable land and towns Podgorica, 

Niksic, Kolasin, Bar, Ulcinj and Zabljak. Adriatic Sea, with two 

towns, got an important role in economic development of the state. 

Ulcinj, bakrorez iz doba mletačke vladavine (državni arhiv u Zadru) | Ulcinj, copper engraving from Venice rule period (state archive in Zadar)

primorje, sa dva grada. Gradski život sveden, do 1878. g. na 

Cetinje i Danilovgrad, počeo se razvijati u širem obimu poslije 

prisajedinjenja novih gradova. Mijenja se odnos prema starim 

varošima, pored njih osnivaju se, po pravilnim planovima novi 

gradovi, koji će nositi isto ime, ali koji će se po novoj urbanističkoj 

strukturi i načinu izgradnje bitno razlikovati od starih varoši. Kao 

planske cjeline imaju posebnu vrijednost gradovi Podgorica, 

Danilovgrad i Nikšić. Plan Podgorice, posmatran samo u okviru 

pravougaonika, veličine 530 sa 480 metara (oko 25,92 ha), jedan 

Stari Nikšićki grad, autor Artur Evans | Old Niksic town, author Arthur Evans 


Urban life, which had come down to Cetinje and Danilovgrad till 

1878, started to develop in wider scope after annexation of the 

new towns. Relation with old settlements has been changed and 

beside them, new towns have been established in line with correct 

plans, which have the same name but with significant differences 

compared to the old urban settlements especially regarding new 

urban structure and type of construction. Towns Podgorica, 

Danilovgrad and Niksic. The plan of Podgorica, observed only in 

the scope of rectangle, size 530 x 480meters (around 25.92ha) is 


je od najpoznijih ili najpozniji odjek renesansnih idealnih gradova. 

U oblasti visokih planina po karakteru stanovanja i djelatnostima 

naselja mogu se podijeliti na sela i katune. Aglomeracije koje su 

prerasle karakter sela su Varoši. Prva stalna naselja formiraju se 

Cetinje 1873. 

u dolini rijeka Tare, Morače, Lima, Ćehotine itd., gdje su postojeli 

najbolji uslovi za život (Berane, Kolašin, Pljevlja itd.). 

Povremena naselja - katuni nastali zbog traženja ispaše za stoku 

formiraju se na jezerskoj površi. (Plav, Žabljak itd.). 

Urbana matrica ovih naseljaje linearna sa strogo izraženim 

one of the latest or the latest echo of renaissance ideal towns. 


In the area of high mountains settlements could be divided on 

villages and summer-pasture camps, regarding the character of 

habitation and activities. Agglomerations which have surpassed 

the character of villages are urban settlements. First permanent 

Stari grad Kotor (Projekat “Južni Jadran”) | Old town Kotor (Proj. “South Jadran”) 

settlements are being formed in the valleys of rivers Tara, Moraca, 

Lim, Cehotina etc., where the best conditions for living existed 

(Berane, Kolasin, Pljevlja, etc). 

Periodical settlements-summer pasture camps established because 

of the search for pasture for cattle are formed at the surfaces 

around lakes. (Plav, Zabljak etc.). 


centrom. 

Podgorica , danas | today 

Primorska naselja predstavljaju specifične odlike. Sličnosti i 

zajedničke osobenosti većih gradova kao Kotor, Budva, Bar i 

Ulcinj postoje. 

Gusto izgrađene aglomeracije Starih gradova te pojedini razvijeni 

ansambli Podgrađa, Pristana, crkvenih kompleksa u priobalnom 

pojasu i zaleđu prilagođavaju se konfiguraciji terena. Što se tiče 

manjih gradskih cjelina, može se pretpostaviti da imaju dosta 

zajedničkih karakteristika. Uglavnom su postavljeni na padinama, 

nikad u dnu doline, kao i pri stijenju na osunčanom mjestu 

zaštićenom od prirodnih nepogoda. 

Cetinje je, u urbanom smislu, pravilnog geometrijskog oblika, kao 

nadogradnja na već izgrađene i formirane dvije ulice Katunska 

longitudinalnu i Dvorsku transvezalu koje su se ukrštale pod 

pravim uglom formirajući strukturu grada u obliku slova „T“. 


Urban matrix of these settlements is linear with strictly marked 

center. 

Coastal settlements present specific characteristics. There are 

similarities and joint particularities of larger towns like Kotor, 

Budva, Bar and Ulcinj. 

Densely constructed agglomerations of the Old Towns as well as 

certain developed ensembles of Podgradje, Pristan, church complexes 

in the coastal strip and hinterland are adapted to the configuration 

of the terrain. Regarding the smaller town settlements, it 

could be supposed that they have a lot of joint characteristics. 

Mostly, they are established on slopes, and never at bottom of 

valley, as well as beside the rocks on sunny spot protected from 

natural disasters. 

Cetinje has in urban sense regular geometric shape, as additional 

building on two already constructed and formed streets-Katunska 

longitudinal and Dvorska transversal, which were crossing under 

right angle forming the structure of the town in the shape of the 

letter “T”. 

Podgorica, Stara varoš iz 1983. g. 


Urbana matrica oformljena u srednjem vijeku, mreža ulica koje su 

izlomljene i različitih širina nepravilna je i vrlo razuđena sa 

trgovima nepravilnog oblika. 

Nikšić, danas | today 

Nova Varoš, zasnovana na ortogonalnoj šemi u rasteru pravilno 

postavljenih širokih ulica u pravcu sjever-jug, istok-zapad, sa 

velikim pravougaonim trgom i blokovima dim. 121 x 91 m, 

dominantni modul fronta 4 x 30 m i 3 x 30 m sa dijagonalom 5 x 

30 m. Prvi poznati regulacioni plan grada izrađen je, odmah nakon 

pripajanja Podgorice knjaževini Crnoj Gori 1879. g., od strane ing. 

Vormana. Već 1886. g. u trenutku koji potpuno odražava novu 

epohu u životu Knjaževine i želju za društvenim, privrednim i 

tehničkim progresom, po tom planu, na čistim neangažovanim 

terenima desne obale Ribnice, započeta je izgradnja Nove Varoši. 

Poštujući osnovne programske i organizacione premise 

Kolašin 1930. 


Urban matrix formed in medieval century, network of the broken 

lined streets with different width, is irregular and much dissected 

with straggling plazas. 

Nova Varos (New Urban Settlement), formed on orthographic 

scheme within the raster of regular set up of wide streets in direction 

north-south, east-west, with large rectangular plaza and 

blocks with dimensions 121 x 91m, dominant module of the front 4 

x 30 m and 3 x 30 m with diagonal of 5 x 30 m. First known regulatory 

plan of the town was elaborated by engineer Vorman, immediately 

after annexation of Podgorica to the Princedom of Montenegro 

in 1789. Already in 1886, in the moment which totally 

reflects new epoch in the life of the Princedom and its desire for 

social, economic and technical progress, the construction of Nova 

Varos has been started on clean free terrains on the right side of 

river Moraca, in line with that plan. Respecting the main program 

and organizational premise of neoclassic urban planning from the 

end of last century, this plan had established development on 

widely set up orthographic raster of straight wide streets connected 

with town access roads, with large foursquare plaza 

placed on main connection of the new part and Stara Varos (Old 

Urban Settlement). 

Thought-out concept of forming a town with solid urban structure 

by applying the model on renaissance-baroque scheme of towns. 

Distinct center with radial streets. 


neoklasičnog urbanističkog planiranja s kraja prošlog vijeka, ovaj 

plan je razvoj zasnovao na široko postavljenom ortogonalnom 

rasteru, pravih širokih ulica koje se ulivaju u prilazne gradske 

puteve, sa velikim četvorougaonim trgom naslonjenim na glavnu 

vezu novog dijela i Stare Varoši. 

Osmišljen koncept formiranja grada čvrste urbane strukture 

primjenom modela na renesansnoj-baroknoj šemi gradova. 

Naglašen centar sa radijalnim ulicama. 

Konfiguracija terena uticala je da gradski centar njegova struktura 

i ulična mreža dobiju oblik pravougaonika, orjentisanog zapadistok. 

Brca, primorje | coast 

2.2. Tipologija tradicionalnih ruralnih naselja po regijama 

2.2.1. Ruralna naselja u primorju i karstnoj oblasti 

Osnovnu karakteristiku ruralnih naselja primorja i krasa 

predstavlja zbijeni tip sela - grupacije kuća situirane na malom 

međusobnom rastojanju ili fizički povezane u stambene sklopove. 

Iz uslova terena u nagibu (padina), kao uobičajenih, razvili su se 

određeni tipovi stambenog sklopa, uspostavljajući na taj način 

podtipove u okviru osnovnog tipa: nizovi kuća formirani paralelno 

sa izohipsama i nizovi kuća formirani upravno na izohipse. 

Naselja formirana paralelno sa izohipsama 

Struktura starog naselja Pržno | Old settlement Przno 


Under the influence of the terrain’s configuration the center of the 

town, its structure and street network have the shape of rectangle, 

west-east oriented. 

2.2. Typology of the traditional rural settlements by regions 

2.2.1. Rural settlements at the Coast and Karst areas 

Main characteristic of rural settlements at the coast and in Karst 

areas is dense type of village-groups of houses situated on small 

distance or physically connected in housing constructions. Due to 

the conditions caused by sloped terrain (slope) as common, certain 

types of housing construction have been developed, establishing 

in such manner subtypes within the frame of the basic 

type: lines of houses formed in parallel with contour lines and lines 

of the houses formed vertically on contour lines. 

Settlements formed in parallel with contour lines 


a) Vrba; b) Tudorovići; c) Brca (primorje) 

Dakovići, Bajice 

Preovlađujući položaj kuće paralelno sa izohipsama značio je 

istovremeno da su prilaz kući i njeno lice okrenuti niz padinu: ka 

poljoprivrednim površinama (i ka moru - u primorju), čime je 

uslovljeno da i formiranje sklopa bude u vidu niza po izohipsi: 

dodavanjem novih jedinica u podužnom pravcu. Ovakvi nizovi 

kuća formirani su pod zajedničkim sljemenom dvovodnog ili 

jednovodnog krova, uz strogo poštovanje spontano usvojene 

(prave ili blago vijugave) regulacione linije, proistekle iz lokalnog 

reljefa, pri čemu je prostorno definisana i seoska ulica. 

Bajice, Karstna oblast | Karst region 

Naselja formirana paralelno sa izohipsama, Karstna oblast 

Settlements formed in parallel with contour lines, Karst region 


Prevailing position of a house in parallel with contour lines meant 

that the access to the house and its front are at the same time 

turned down the slope: towards agricultural surfaces and towards 

sea (at the coast), what led to the fact that forming of the construction 

is done as a line on contour lines: with adding of new 

units in longitudinal direction. Such lines of houses are formed 


Naselja formirana upravno na izohipse | Settlem. formed vertically on contour lines 

Naselja formirana upravno 

na izohipse 

Kod položaja kuće 

upravno na izohipse, koji 

možemo dovesti u vezu sa 

odnosom prema terenu 

kod grčkog megarona, 

zabatni zid je prema 

padini, a niz je formiran 

dograđivanjem jedinica uz 

zabatne zidove, što 

uslovljava da segmenti 

niza, zbog nagiba terena, 

budu stepenasto smaknuti 

po visini. Kaskadirana 

fizič ka struktura 

G. Lastva, primorje | coast 

stambenog niza praćena je 

odgovarajuć om 

kaskadiranošću ulice čiji 

karakteristični izraz predstavljaju ulice - stepeništa („kale“). 

Grozdasti tip naseljskog sklopa 

Poseban i atipičan oblik sklopa predstavljaju grozdaste grupacije 

naselja u Krtolima (prevlaka između Tivatskog polja i poluostrva 

Luštice). Naselja su formirana grupisanjem „domova“ - ograđenih 

porodičnih ekonomija, orijentisanih prema unutrašnjem dvorištu. 

Gornjni Stoliv, primorje | coast 


under joint shelter of single slope or double slope roof, with strict 

respect of the spontaneously adopted (straight or moderately 

Godinje, Karstna oblast | Karst region 

curved) regulative line, resulted from local relief, and where the 

village street is spatially defined. 

Settlements formed vertically on contour lines 

At the position of the house vertically on contour lines, which we 


Koncepcija samodovoljnosti i stvaranja uslova za što uspješniju 

Oblast visokih plnina, Rožaje | Region of high mountains Plav 

odbranu uslovili su specifičnosti prostorne 

matrice krtoljskih sela koju, umjesto 

longitudinalno formiranih nizova, čine izrazito 

zbijene grozdaste grupacije. 

2.2.2. Ruralna naselja u oblasti visokih 

planina 

Osnovnu karakteristiku ruralnih naselja u 

oblasti visokih planina i kanjona predstavlja 

razbijeni tip sela - kuće sa pratećim 

objektima (seoska domaćinstva) situirane na 

većim međusobnim rastojanjima, što znači 

da se ne može govoriti o nekim posebnim 

pravilima grupisanja kuća. Prostorne 

matrice, zasnovane na određenim 


can compare with terrain at Greek megaron, gable wall is turned 

towards the slope, and the line is formed with overbuilding of units 

beside the gable walls, what creates precondition that the segments 

of the line, because of the terrain inclination, are gradually 

staggered according to the height. Cascade (stepped- hillside) 

physical structure of dwelling line is followed by appropriate cascade 

(stepped-hillside) streets characterized by streets-stairs 

(„kale“). 

Cluster structure of the settlement construction 

Special and atypical shape of the construction 

presents cluster structured groups of the 

settlements in Krtole (isthmus between Tivatsko 

field and peninsula Lustice). The 

settlements are formed by grouping 

„homes“-fenced family economies, oriented 

towards inside garden. The conception of 

self-sufficiency and creation of conditions for 

as successful as possible defense led to the 

specific character of the spatial matrix of 

„krtoljskih“ villages, which comprises of extremely 

dense cluster grouping instead of 

longitudinally formed lines. 

2.2.2. Rural settlements in the area of 

high mountains 


Gusinje

principima, nisu uspostavljene ni u slučaju poluurbanih naselja 

kao što je Rožaje. Princip slobodno stojeće odijeljenosti, nastao u 

istorijskim okolnostima, rezultirao je prostornim rasporedima kuća, 

kod kojih nije došlo do formiranja sklopa i grupacije u uobičajenom 

smislu. 

3. 

Tipologija tradicionalne varoške i seoske kuće i elementi 

arhitekture 

3.1. Tipologija i elementi arhitekture u okviru južne regije 

3.1.1. Tipologija varoške kuće 

Unutrašnja funkcija formirana je prema potrebama tradicionalnog 

stanovanja. Prizemna etaža korišćena je kao ostava, magaza, 

konobe, zanatske radnje itd., a na gornjim etažama smjenjuju se 

prostorije za dnevni boravak - salone, spavanje i pripremu hrane. 

Pristup gornjim etažama se odvija preko dvorišta vanjskim 

stepenicama koje se završavaju bogatim terasama. Drugi tip 

varoške kuće posjeduje toplu vezu između etaža formiranjem 

unutrašnjih stepenica koje se nalaše pored magaze. 

U većini promorskih gradova preovladava koncept Barokne kuće 

sa radionicom u prizemljui stambenim prvim i drugim spratom. 

Pompeznost koju barok posjeduje ublažena je uticajem tradicije 

prisutne u čvrstim, jednostavnim volumenima, primjeni materijala i 

umjerenosti u pogledu ukrasa. 

3.1.2. Elementi varoške arhitekture u primorju 

Kuće imaju jednostavni oblik nepravilne 

pravougaone osnove sa naglašenom linijom 

mirnog sklada, ali zato svojim slobodnijim i 

živopisnim krovnim rješenjima 


Main characteristic of rural settlements in the area of high mountains 

and canyons present fractured type of the village-houses 

with neighborhood facilities (rural households) situated on larger 

distance, what means that we can not talk about some special 

rules for house grouping. Spatial matrixes, based on certain principles, 

are not established even in the case of semi-urban settlements 

like Rozaje. The principle of free standing separation, created 

in historical circumstances, resulted in spatial disposition of 

the houses where forming of the construction and grouping did not 

occur in habitual sense. 


3. 

Typology of traditional house in urban settlements and in village 

and elements of architecture 

3.1. Typology and elements of architecture in the frame of 

Southern region 

3.1.1. Typology of the house in urban settlements 

Inner function is formed in line with the needs of traditional habitation. 

Ground floor storey was used as pantry, store, cellar, craftsman 

store etc., and at the upper storey there are premises like 

living rooms-salons, sleeping rooms and kitchens. The access to 

the upper storey is realized with outside stairs which end with 

large terraces. Second type of the house in urban settlements has 

warm connection between the floors by forming the inside stairs 

placed beside the store. 

Arhitektura zgrada je dosta jednostavna, 

tradicionalna sa zidovima od tesanog kamena 

golog ili malterisanog i krovoma pokrivenim 

kamenim pločama ili tiglom prema dosta 

tradicionalnim nacrtima. Nagib krovne ravni 

kreće se od 15 - 22°. Kao završetak pojavljuje se Tipologija Bokeške palate: a) sobe; b) magazine; c) hol | Topology of Boka’s palace: a) rooms; b) store; c) hall

vijenac formiran od kamenih ploča. 

Malo je vanjskih ukrasnih elemenata (zbog karakteristike 

upotrijebljenog materijala) kao što su balkoni, krovovi itd. Često se 

vide vanjske stepenište koje vodi do prvog sprata i ono je 

napravljeno od tradicionalnih elemenata, kao što je kamen u 

pločama. Baš te strukturalne karakteristike, određuju visoku 

pejsažnu, ambijentalnu i formalnu vrijednost ovih urbanizovanih 

aglomeracija. 

Perast 

Kotor 


In most of the coastal towns the concept of Baroque house is 

prevailing with workshop at the ground floor, residential first and 

second floor. Grandiloquent of Baroque is mitigated by the influence 

of the tradition present in solid, simple volumes, use of the 

material and moderation regarding the ornaments. 

3.1.2. Elements of urban settlements architecture at the Coast 

Houses have simple shape with irregular rectangular base with 

emphasized line of calm harmony, but with more free and picturesque 

roof solutions. 

Architecture of the buildings is pretty simple, traditional with walls 


Budva

Oblikovni elementi su kamene konzole oko 

otvora, zvekir na vratima, dimnjaci, prozor sa 

tipičnim „škurama“. Prozori u prizemnom dijelu 

objekta su u odnosu širine i visine 1.5/1 do 2/1 

što je rezultat dugogodišnjeg uticaja Venecije i 

njene arhitekture. 

3.1.3. Tipologija seoske kuće u primorju 

Zajedničke tipološke odlike kuće u primorju 

Opšti tip kuće u okviru Crnogorskog primorja je 

spratna kuća (prizemlje, sprat i potkrovlje) sa 

kamenim zidovima i kosim dvovodnim krovom, 

pokrivenim ćeramidom. Kuća se često javlja kao dio stambenog 

niza, gdje segmenti niza zadržavaju istu građevinsku liniju i 

osnovne elemente graditeljskog jezika. Prizemlje ima funkciju 

podrumske etaže (konoba). Sprat ima stambenu funkciju (sobe), a 

u potkrovlju je kuhinja, jer se dimnjak nije koristio. Razvojni 

varijetet je izmiještanje kuhinje u dvorište kao dograđenog 

objekta. Ulaz u kuću je preko terase, bilo da se radi o ograđenoj 

terasi u nivou prizemlja, ili terasi „na volat“ u nivou prvog sprata sa 

spoljnjim stepeništem. 

Kuća Kotorskog zaliva 

Prepoznatljivu tipološku posebnost kuća Kotorskog zaliva 

predstavljaju krovne badže „viđelice“. Obično mali dvovodni 

krovovi nad „viđelicama“ ponekad prerastaju u poseban poprečno 

postavljen krov, čije sljeme nadvišava glavno sljeme kuće. Kao 

funkcionalna posebnost izdvaja se korišćenje prostora ispod 

svoda na kojem leži terasa kao cisterne za prikupljanje i čuvanje 

kišnice („bistijerna“). 

Karakteristični niz spratnih kuća sa teracama ispred 


made of dressed stone, plastered or not, and roofs covered with 

roughly dressed stone slabs or roofing tile in line with pretty traditional 

schemes. The roof slope is 15-22°. As an end, a cornice 

formed of roughly dressed stone slabs occurs. 

There is a small number of outside decorative elements (because 

of the characteristics of used materials) like balconies, roofs etc. 

The outside stairs which lead to the first floor are often noticeable 

and made of traditional elements, like roughly dressed stone 

slabs. Those very structural characteristics, determine high landscape, 

ambience and formal value of those urbanized agglomerations. 

Shaped elements are stone consoles around the clear openings, 

knocker at the door, chimney shafts, and windows with typical 

„skure“ (wooden shutters). The windows in the ground floor part of 

the facility are in width and height proportion 1.5/1 up to 2/1 what 

is a result of the long-lasting influence of Venice and its architecture. 

3.1.3. Typology of the rural house at the 

Coast 

Joint typological characteristics of the house at 

the Coast 

General type of the house in the frame of Montenegrin 

coast is storey house (ground floor, first 

floor and attic) with stone walls and oblique double 

slope roof, covered by hogs-back tile 

“ceramida”. The house often appears as a part 


Perast 

Kotor stari grad | Old town 

Budva stari grad | Old town 



Kuće Kotorskog zaliva, Gornji Stoliv | Houses of Kotor’s bay 



Ulcinj 

Perast

Paštrovska kuća 

Tipična organizacija naselja na obali, naselje Orahovac 

Typical organization of settlements on the coast 

Glavni element prepoznatljivosti arhitekture paštrovske kuće je 

jednovodni krov. Uzroci nastajanja i održavanja ovakve forme 

krova povezani su sa spregnutim funkcionalnim razlozima i 

lokalnom morfologijom terena. Jednovodni krov, koji je približno 


of the residential line, where the segments of the line keep the 

same construction line and basic elements of constructing language. 

The ground floor has the function of cellar storey (cellar). 

The first floor has residential function (rooms), and at the attic 

there is a kitchen, because the chimney was not used. Development 

variety is transfer of the kitchen in the garden as an overbuilt 

facility. The entrance is through the terrace- fenced terrace in the 

level of ground floor or terrace ''na volat'' in the level of the first 

floor with outside stairs. 

House in Kotor bay 

Particular typological distinctiveness of the houses in Kotor bay 

present roof dormers „vidjelice“. Usually, small double slope roofs 

above „vidjelice“ sometimes become a special transversally 

placed roof, which ridge is higher than the main ridge of the 

house. As a functional distinctiveness the use of the space under 

the archon on which the terrace is placed is distinguished, as a 

tank for collecting and keeping the rainwater („bistijerna“). 

Pastrovska house 

Paštrovska kuća, tipologija | Pastovska house, typology 

Main element of distinctiveness of architecture of the Pastrovska 

house is single slope roof. The causes for forming and keeping 

such form of the roof are connected with allied functional reasons 

and local terrain morphology. Single slope roof, which is approximately 

parallel to the slope inclination, is characteristic for the 

houses placed along the contour lines, what creates an obstacle 

for damaging the back wall of the house by rainwater flow. Double 

slope roofs are connected with house site location vertically on 

contour lines. In line with construction response on the conditions 

of local relief, elongated double slope roofs appear-at lined 

houses with joint ridge and double slope roofs with saw-tooth 


Paštrovska kuća, Tudorovići | Pastrovska house 

Karakteristični detalji | Characteristic details 

Tudorovići 



paralelan nagibu padine, karakteriše kuće postavljene duž 

izohipsi, čime je spriječeno ugrožavanje zadnjeg zida kuće 

slivanjem kišnice. Dvovodni krovovi vezani su za lociranje kuće 

upravno na izohipse. U skladu sa graditeljskim odgovorom na 

uslove lokalnog reljefa, javljaju se izduženi dvovodni krovovi - kod 

kuća u nizu sa zajedničkim sljemenom i dvovodni krovovi sa 

testerastom siluetom - kod kuća u nizu spojenih po dužim 

stranama osnove. 

Kuća u Krtolima (Luštica) 

U oblikovnom konceptu specifične jedinice grozdastog sklopa - 

krtoljskog „doma“ - ogleda se uticaj rimskog atrijumskog tipa kuće 

(ideja ograđenog dvorišta kao cjeline sa kućom). Po toj 

orijentisanosti života prema dvorištu, kao prema okolini 

zatvorenom središtu, kao i po načinu grupisanja, krtoljski domovi 

se razlikuju od uobičajene orijentisanosti seoskih kuća na primorju 

prema zajedničkoj terasi ili seoskoj ulici, kao elementima 

otvorenog prostora linearne prostorne matrice. 

3.1.4. Elementi seoske arhitekture u primorju i krasu 

Za primorje i kras kamen je osnovni građevinski materijal i 

element regionalne prepoznatljivosti u graditeljskom smislu. 

Koristi se u svim zidanim elementima arhitekture: u zidovima, 

svodovima, stepeništima, podovima, ogradama i podzidama. 

Kvalitet i estetski dometi konstrukcija od kamena u zavisnosti su 

od upotrijebljenog materijala i zanatske tehnike. 

Zidovi 

Zidovi su od pritesanog ili tesanog kamena, zidanog u kreču ili 

krečnom malteru. Zidani su sa dva lica u debljini 50 do 80 cm i sa 

približno poravnatim horizontalnim spojnicama. Za strukturu 

kamenih zidova je karakteristično da su im i spoljnja i unutrašnja 

strana (oba lica) izrađene od biranog i pažljivo složenog kamena, 

dok im je jezgro ispunjeno lomljenim i sitnijim kamenom 

„trpancem“. 

Otvori 

Prozori su malih dimenzija, na šta su presudno uticale tehničke 

mogućnosti izvođenja otvora u zidovima od kamena. Za 

premošćavanje otvora u zidu, u najvećoj mjeri, korišćen je zidani 

luk sa unutrašnje strane masivnog zida. Položaj prozora na spratu 


(shed roof) silhouette – at lined houses connected with longer 

sides of the base. 

House in Krtole (Luštica) 

In shaped concept of specific unit of cluster construction „krtoljski 

home“ the influence of Roman atrium type of the house is reflected 

(the idea of fenced garden as a whole with house). With 

that orientation of habitation towards the garden as a closed center 

towards the surrounding, as well as with the way of grouping, 

krtoljski homes are different from usual orientation of rural houses 

at the Coast towards joint terrace or village street, as the elements 

of open space of linear spatial matrix. 

3.1.4. Elements of rural architecture at the Coast and in the 

Karts 

For the Coast and the Karst, basic construction material and element 

of regional particularity in constructing sense is a stone. It is 

used in all masonry elements of architecture: in walls, arches, 

stairs, floors, fences and underpinnings. The quality and esthetic 

achievement of stone constructions depend on the used material 

and techniques. 


Walls 

The walls are made of roughly dressed or dressed stone, constructed 

in lime or lime mortar. They are constructed with two 

faces with thickness from 50 to 80cm and with roughly leveled 

horizontal connections. For the structure of the stone walls it is 

characteristic that both outer and inner side (both faces) are made 

of selected and carefully piled up stone, while their center is filled 

with broken and smaller stone „riprap“. 

Openings 

The windows have smaller dimensions, under the influence of 

technical possibilities for making the openings in the stone walls. 

For over-bridging the opening in the wall constructed arch was 

mostly used from the inner side of the massive wall. The position 

of the windows at the first floor is such that the roofing cornice is 

placed directly on window beams hood. All openings are framed 

with stone squares, where the window beams are made of one 

part while the door beams are solved with two or three stone 

squares. Beside the vitrified window casement, the windows are

Crmnica 

Krtoljski dom, tipologija | Krtole’s house, typology 

Kuća u Krtolima | House in Krtole 

Kuća u Krtolima, Bjelila | House in Krtole, Bjelila 



Elementi arhitekture u primorju i krasu | Elements of architecture in coast and karst 



Krovovi Kotora | Kotor roofs Krovovi Kotora | Kotor roofs 

je takav da se krovni vijenac naslanja direktno na nadprozornik. 

Svi otvori su uokvireni kamenim kvadrima, pri čemu su 

doprozornici iz jednog dijela, dok su dovratnici riješeni sa dva ili tri 

kamena kvadra. Pored zastakljenih krila, prozori su opremljeni i 

punim drvenim kapcima „škurama“, radi zaštite od sunca, kao i od 

vjetra, a nekada su bili i jedini elementi za zatvaranje prozora. 

Karakteristične detalje predstavljaju kamene konzole, poznate u 

mediteranskoj arhitekturi. Gornje konzole „uši“ (auriculi), u visini 

nadprozornika sa kružnim rupama, služe kao nosači motke o koju 

se kači platneni zastor. Donje konzole „zupci“ (dentes), u nivou 

kamenog podprozornika, namijenjene su oslanjanju daske na 

kojoj se suši voće. 


equipped with full wooden shutters „skure“ for of the protection 

from the sun as well as from the wind, and once they used to be 

the only element for closing the windows. Characteristic detail 

present stone consoles well-known in Mediterranean architecture. 

Top consoles „ears“ (auriculi) in the height of window beam with 

circle holes serve as the holders of the pole on which cloth curtain 

is hitched. Bottom consoles „toothed“ (dentes), in the level of 

stone podprozornika serve for placing the board for fruit drying. 


Roofs 

Dominant roofing is half-round ridge tile - (“hogs-back tile“). Stone 

blocks made of slate appear in a very limited scope: in certain

Krovovi 

Dominantni krovni pokrivač je koritasti crijep 

- ćeramida („tigla kanalica“). Kamene ploče 

od škriljca javljaju se u vrlo ograničenom 

obimu: kod izvjesnog broja crkava i mlinova. 

Nagib krovne ravni kreće se od 22 - 30°. 

Slivanje kišnice niz zabatne zidove 

spriječeno je postavljanjem završnih redova 

kanalice sa uvalom prema gore. S obzirom 

da oluka nema, kanalice na vijencu su 

prepuštene 15 - 20 cm, uključujući i prepust 

vijenca formiranog od kamenih ploča, 

prepuštenih 10 - 15 cm. 

Terasa - elementi arhitekture 

Elemente arhitekture u okviru terase čine: 

pod popločan kamenom, zidana ograda od 

kamena sa profilacijom u vidu klupe 

(„pižun“), i pergola sa vinovom lozom 

(„odrina“) sa drvenom konstrukcijom. Terasa 

se javlja na dva načina: u nivou prizemlja, i u 

nivou prvog sprata. 

Kada je u nivou prizemlja, terasa je oblik dvorišta preko kojeg se 

ostvaruje ulaz u kuću (preko konobe) i pristup pratećim objektima 

(„kužini“, bistijerni, staji). Kod kuća u nizu, terase čine jedinstvenu 

površinu, a kamena klupa se javlja samo prema padini. 

Kada je terasa u nivou prvog sprata, preko nje se direktno ulazi u 

stambeni prostor - sobe na prvom spratu. Kod kuća u nizu u 

Paštrovićima komunikacija je omogućena i između samih terasa, 

s obzirom da se širine terasa najčešće poklapaju sa širinom kuće. 

U ovom slučaju javlja se markantni element zidanog svoda „volat“, 

kao noseća konstrukcija terase, kroz koji se ulazi u konobu. 

U Crmnici i Katunskoj nahiji terasa je uvijek u nivou stana, dok su 

njeni arhitektonski elementi uslovljeni položajem kuće u odnosu 

na padinu. U slučaju kuće paralelne sa izohipsama, terasa je tipa 

„tarace na voltama“, dok je kod kuće upravne na izohipse, zbog 

uslovljenosti pozicije ulaza u kuću, terasa u nivou terena, sa 

odgovarajućim podziđivanjem. 

Starovaroška kapija u Podgorici | Gate in old town 


number of churches and mills. The inclination 

of the roof slope is from 22 - 30°. Rainwater 

flow along the gable walls is prevented with 

placing the last rows of hogs-back tile with 

channel facing sky. Since there is no gutter, the 

hogs-back tiles on the cornice are from 15- 

20cm, including the nosing of the cornice constructed 

of stone blocks, toed 10-15cm. 

Terrace – elements of architecture 

The elements of architecture in the frame of 

terrace are: tiled floor, constructed fence made 

of stone with ornament in the shape of bench 

(“pizun“) and pergola with grapevine (“odrina“) 

with timber construction. The terrace appears 

in two ways: in the level of the ground floor and 

in the level of the first floor. 

When the terrace is in the level of ground floor 

it is a kind of garden through which the entrance 

in the house is realized (through the 

cellar) as well as the access to the neighboring 

facilities (kitchen, rainwater tank, stable). At 

lined houses, terraces make a unique surface and stone bench 

appears only towards the slope. 

When the terrace is in the level of the first floor it presents a direct 

access to the residential space-rooms at the first floor. At the lined 

houses in Pastrovici the communication is possible even between 

the very terraces, since the width of the terraces is usually the 

same as the width of the house. In this case, a noticeable element 

of constructed arch “volat” appears as the bearing structure of the 

terrace, through which the entrance into the cellar is realized. 

In Crmnica and Katunska nahija the terrace is always in the level 

of the apartment, while its architectural elements depend from the 

position of the house regarding the slope. In the case where the 

house is parallel with contour lines, the type of the terrace is 

„terrace on volta“, while at the house vertically positioned on contour 

lines, because of the position of the entrance, the terrace is in 

the level of terrain, with appropriate underpinning. 




Kotor

3.2. Tipologija i elementi arhitekture u okviru središnje regije 

3.2.1. Tipologija varoške kuće u karstnoj oblasti 

Kuće su prizemne i spratne, pokrivene dvovodnim krovom, 

gabarita u širini fronta 11, 12.5, 16.5, 18 m i dubine 10, 12 i 15 m, 

grade se u nizu, rijetko samostalno dim 12 sa 12 metara. Ulaz kod 

spratnih objekata, sa prizemlja na sprat je iz dvorišta ili 

jednokrakim stepenicama iz hodnika koji spaja ulicu i dvorište. 

Kuće imaju svijetlu visinu prizemlja i sprata 3.20 - 3.50 m, sa 

naglašenim ulazom sa ulice koji hodnik povezuje sa dvorištem. 

Prizemlja objekata su u ravni u odnosu na trotoar ili 15 cm 

izdignutog praga u odnosu na ulicu gdje nema trotoara. Gradska 

kuća XX vijeka imala je prozore koji su bili veličine 1/6 od površine 

prostorije min. širine 1.00 m i visine 1.80 m, vrata širine 1.25 m i 

visine 2.20 m. Prizemne kuće su se isključivo koristile za 

stanovanje, dok kod spratnih kuća prizemlje je određeno za 

radnje, knjižare, mesare itd, kao i pazar od „sitnica“. 

Analizirajući tipologiju horizontalnog plana kuće sa aspekta 

organizacije prostora kroz vrijeme, ista se može svesti na 

prvobitni arhaični tip, tip „pozemljuše“ ili „plotnjače“. Ovaj tip je 

karakterističan do sedamdesetih godina XIX vijeka. Njegov oblik 

je pravougaoni i obično je visine „do početka krova s vrha 

čovjeka“. Od 1870. do 1941. g. prisutni su tipovi prizemnih i 

spratnih kuća od kamena. Karakteristika funkcionalne organizacije 

može se rangirati u pet kategorija. Naglašen je odnos 

komunikacija prema nivoima kuće, kao i raspored radnih 

aktivnosti u objektu. Kod prizemnih objekata u većini slučajeva 

prostor je namijenjen za stanovanje, ili „butige“ organizovane u 

prostorima koji gledaju na ulicu i imaju direktni izlazak na nju, a 

komunikacija sa prostorom za stanovanje odvija se preko toplih 

veza „hodnikom“ koji povezuje ulicu sa dvorištem. Prizemne 

partije kod spratnih kuća isključivo su namjenjene za ekonomiju 

domaćinstva ili „butige“, dok je sprat predviđen za stanovanje. 


Do ranih sedamdesetih godina XIX vijeka graditeljstvo se 

zasnivalo na principu nacionalne tradicionalne gradnje. Kuće su 

bile prizemne, gdje je zastupljeno više suvomeđih nego klačenih 

kuća, kasnije su suvomeđe zidane krečnim malterom. Pokrivane 

su rjeđe ćeramidom, a više slamom ili daskama. Imaju jedna vrata 

sa vrlo uskim i malim prozorima kao puškarnice. Ove kuće nemaju 

odžaka već dim izlazi kroz krov. Kuće se stapaju sa okolnim 



Central region 

3.2.1. Typology of the urban settlements house in Karst area 

The houses are low-rise and storey, covered by double slope roof, 

size in the front width 11, 12.5, 16.5, 18 m and depth 10, 12 and 

15 m, they are constructed as a line, rarely independently, dimensions 

12X12m. The entrance at storey facilities, from the ground 

floor to the first floor is from the garden or with one-leg stairs from 

the corridor which connects the street and the garden. The 

houses have bright height of the ground floor and first floor 3.20 - 

3.50 m, with emphasized entrance from the street connected over 

the corridor with garden. The ground floors of the facilities are in 

plane with the pavement or with 15cm elevated doorstep comparing 

to the street where there is no pavement. Town house of XX 

century had windows with size 1/6 of the surface of the room with 

minimal width 1.00m and height 1.80m, door with width 1.25m and 

height 2.20m. The low-rise houses were only used for habitation, 

while at the storey houses the ground floor was determined for 

stores, bookstores, butcher’s etc., as well as for shops with small 

things for selling. 

Analyzing the typology of the horizontal plan of the house from the 

aspect of the space organization through the time, the same could 

be brought down on the primary archaic type, type „pozemljusa“ 

or „plotnjaca“. This type is characteristic for the period till 70s in 

XIX century. The shape is rectangular and the height is usually „to 

the beginning of the roof from the height of man“. From 1870 till 

1941 there are types of low-rise and storey houses made of stone. 

The characteristic of functional organization could be ranked in 

five categories. The relation towards communications according to 

the levels of the house, as well as the distribution of the working 

activities in the facility. At low-rise facilities the space in most of 

the cases serves for living, or for „boutiques“ with direct entrance 

from the street and turned directly to the street, and communication 

with rooms for living is realized over the warm connections 

with „hall“ which connects the street with garden. Ground floor 

rooms at storey houses primarily serve for economy of the household 

or „boutiques“, while the first floor serves for living. 

3.2.2. Elements of the urban settlements architecture 

Until early 70’s in XIX century the construction was based on the 

principle of national traditional constructing. The houses were low- 


Izgled gradske kuće između dva rata u Danilovgradu 

View of the house between two world wars in Danilovgrad 

Tipologija varoške kuće | Topology of urban settlements house 

Izgled dvojne gradske kuće u Danilovgradu | View of double city house 



kamenim ambijentom planina i brda. 

Graditelji su većinom Novljani kao i 

Dalmatinci koji su svoj istančani ukus i 

odgovornost građenja prenosili na 

domać e majstore. Najviše 

građevinskog materijala se uvozilo iz 

Austrougarske, Italije, Turske i 

Engleske. Objekti su bili slični, 

ujednačene spratnosti, razlika se 

pojavljivala u visini samo zbog 

konfiguracije terena. Jedino javne 

zgrade isticale su se položajem, 

visinom i arhitekturom. Veća pažnja 

poklanja se ulazu, obradi oko prozora, 

kao i balkonskim detaljima. Obzirom 

na vrijeme nastanka, strukturu funkcije 

i mogućnost uklapanja u cjelinu 

gradskog organizma u jezgru se 

posebno izdvaja urbani milje mješovite 

stambeno poslovne strukture, formiran 

rubnom izgradnjom blokova autentične 

fizionomije i arhitektonskog izraza 

(krovovi, vijenci, balkoni, plastika vrata 

i prozora i sl.). Neovisno od razvoja 

tipologije Varoške kuće krovovi su bili 

uvijek dvovodni, osim trovodnih na uglovima. Nagib krovne ravni 

kretao se od manje 25° - 30° i manje 30°- 35°. Prozori, naročito 

prema ulici bili su dvokrilni, kasnije trokrilni, izdijeljeni rasterno na 

manje kvadratne prozorčiće (min. 100/180). Vrata na varoškim 

kućama prizemljušama su 110 cm i visine 160 - 170 cm. 

Izgrađena primitivno od neobrađenih drvenih dasaka složenih u 

horizontalnom slogu sa poprečnim ukrutama. Razvojem i 

modernizacijom stambene kuće dimenzije vrata se povećavaju 

često sa nadsvijetlom pravougaonog ili lučnog oblika visine (55 - 

65 cm) i po širini i visini (110 - 130 cm odnosno 220 cm visine). 

Ulazna vrata su naglašena kamenim okvirima, lijepom drvenom 

rezbarijom, lučnim ili pravougaonim završetkom. 

3.2.3. Tipologija seoske kuće u karstnoj oblasti i priobalju 

Skadarskog jezera 

Sličnost prirodnih odlika primorja i karstne oblasti našla je svoj 

odraz i u tipološki veoma sličnim kućama. Stepen sličnosti je u 

direktnoj zavisnosti od intenziteta kulturnih uticaja koji su u 

Detalj ograde | Fence detail 


rise, and there were more “suvomedje” houses 

(houses made without mortar) then houses 

made with lime mortar “klacene”, and later the 

first ones were constructed with lime mortar. 

They are rarely covered with hogs-back tile 

and usually covered with straw or timber 

boards. They have one door with very narrow 

and small windows like loop-holes. Those 

houses do not have chimney and the smoke 

goes out through the roof. The houses are 

assimilated with surrounding rocky ambience of 

the mountains and hills. Constructors are 

mostly from Herceg Novi as well as Dalmatians 

who handed down their refined taste and responsibility 

of constructing to domestic artisans. 

Most of the construction material was 

imported from Austro-Hungary, Italy, Turkey 

and England. The facilities were similar, with 

leveled storey, the difference in height appeared 

only because of the terrain configuration. 

Only public buildings were noticeable 

because of their position, height and architecture. 

More attention is paid to the entrance, 

work around the windows and balcony details. 

Regarding the time of forming, structure of the 

function and possibility of adapting to the whole of town organism 

in the core urban milieu of residential-business structure is specifically 

separated, formed by edged construction of the block with 

authentic physiognomy and architectonic expression (roofs, cornices, 

balconies, door and window’s plastic, etc.). Independently 

from the development of typology of urban settlement house the 

roofs were always double slope roofs, except the triple slope roofs 

at the angles. Roof slope was less than 25° - 30° and less than 

30°- 35°. Windows, especially those facing the street were with 

double window panes, later triple window panes, divided in raster 

on smaller square windows (min 100/180). The door on the provincial 

town’s houses “prizemljuse” are with 110cm width and 

height 160-170cm, built from untreated wooden boards arranged 

horizontally with transversal stiffener plates. With development 

and modernization of residential house dimensions of the door are 

increased often with hopper window of rectangular or arch shape 

with height (55 - 65 cm) and in width and height (110 - 130 cm i.e. 


Cetinje 

Starovaroška kuća u Nikšiću | Old house in Niksic 

Plavi dvorac, Cetinje | Blue castle 



Francusko poslanstvo | French mission 

Detalji Danilovrad, balkoni | Balcony details 



Cetinje

Cetinje, Njegoševa ulica | Njegoseva street in Cetinje 

Cetinje, Zetski dom 

Nikšić, Dvorac Kralja Nikole | Castle of King Nikola 



prošlosti dolazili sa primorja. Potvrdu ove teze nalazimo u činjenici 

da je na području krasa narodna kuća svoj najviši domet dostigla 

u Crmnici - na kontinentalnoj strani planinskog vijenca uz more 

(Sutorman, Sozina, Paštrovska gora). Kao tipična, može se 

izdvojiti spratna kuća, izduženog oblika sa dvovodnim krovom. 

Pojam „spratna kuća“, kao i u brojnim slučajevima na drugim 

lokalitetima, vezan je za postojanje prizemne poluetaže, formirane 

podziđivanjem padine, iz kojeg je nastao i naziv „kuća na konobu“ 

i „kuća na izbi“. Kuće sa zidovima od kamena javljaju se i van 

područja primorja i krasa - u djelovima oblasti visokih planina - 

kao podtip sa mješovitim karakteristikama, što je uobičajeno za 

granične zone dviju oblasti. Pojava ovog tipološkog varijeteta 

rezultat je nedostatka kvalitetne drvene građe, kao i uvijek 

prisutnih kulturnih uticaja iz susjedstva. Kuće obalnog područja 

Skadarskog jezera kao tipološke posebnosti. Kuće prijezerskih 

naselja Skadarskog jezera, zbog svojih sadržaja, mogu se nazvati 

ribarskim kućama. Formirale su se transformacijom - stalnim 

nastanjivanjem obalnih sezonskih objekata, nekada namijenjenih 

isključivo čuvanju i obradi ribe, kao i sušenju žita. Na primjere 

ovakve transformacije nailazimo na različitim lokalitetima, kod 

kojih su se odigrali gotovo identični primjeri pretvaranja obalnih 

ekonomskih objekata u stalna naselja: u Paštrovićima (Pržno, 

Rafailovići) i u Krtolima (Bjelila, Kakrc). Autentična ribarska kuća 

bila je jednodjelna prizemljuša, malih dimenzija, sa dvovodnim 

krovom. U skladu sa karakteristikama kamene prizemljuše, 

umjesto prozora, postojali su samo mali nezastakljeni otvori 

(veličine kamenog bloka). 

Obavezni dio „unutrašnje ugrađene opreme“ bilo je kameno korito 

„kopanja“ za soljenje ribe. Tipološki varijetet predstavlja kuća u 

Rijeci Crnojevića, u kojoj se prepliću karakteristike krasa i 

Mediterana sa orijentalnim karakteristikama, kao rezultat 

Kuća u Karstnoj oblasti, tipologija | House in karst region, typology 


220 cm height). The entrance doors are emphasized with stone 

frames, lovely carved pieces of wood, arc or rectangular end. 

3.2.3. Typology of the rural house in Karst area and Skadar 

Lake coast 

Similarity of natural characteristics of the Coast and Karst area 

found its reflection also in typologically very similar houses. The 

degree of the similarity depends directly from intensity of cultural 

influences which used to come from the coast in the past. The 

confirmation of this thesis can be found in the fact that in the area 

of karst popular house achieved its highest limit in Crmnica at the 

continental side of mountain chain along the sea (Sutorman, Sozina, 

Pastrovska gora). A storey house of elongated shape with 

double slope roof could be distinguished as typical. The term 

„storey house“, like in many cases at other locations, is connected 

with existence of the ground floor semi-storey, formed by underpinning 

the slope, what caused the name for such houses “house 

on the cellar” and “house on the shack“. Houses with walls made 

of stone appear also out of the coastal area and the area of karst 

– in some parts of the areas of high mountains-as a subtype with 

mixed characteristics, what is usual for boundary zones of two 

areas. The appearance of this typological variety is a result of the 

lack of qualitative timber, as well as always present cultural influences 

from neighbors. The houses of the coastal area of Skadar 

Lake as typological particularities. The houses of the settlements 

near the Skadar Lake, because of their contents, could be called 

fishing houses. They were formed by transformation-permanent 

positioning of coastal seasonal facilities which serve primarily for 

conservation and treatment of the fish, as well as corn drying. The 

examples of such transformation could be seen on different locations, 

on which almost identical examples of transformation of 

coastal economic facilities into permanent settlements were real- 


Seoske kuće u priobalju Skadarskog jezera 

Village houses in the coast of Skadar lake 

Rijeka Crnojevića 



miješanja odgovarajućih kulturnih uticaja. Orijentalni uticaji 

najuočljiviji su kod terase, čiji su svi elementi od drveta i koja po 

konceptu odgovara čardaku. Na tipološke odlike kuće u Rijeci 

Crnojevića uticao je i promjenjljivi sezonski vodni režim jezera. 

Kao rezultat prilagođavanja ovakvim uslovima okruženja, kuće u 

Rijeci Crnojevića, locirane na samoj obali, imaju i neke odlike 

sojenica. Jedan od elemenata sličnosti sa sojenicama su stubovi 

(masivni, kameni) u djelimično slobodnim prizemljima koja bivaju 

plavljena u vrijeme visokog vodostaja. Najočigledniji primjer odlika 

lokalne arhitekture je kuća uz stari kameni most (Danilov most). 

Prednji dio kuće sa „volatom“ je u vodi, tako da poluetaža, koja 

uobičajeno pripada konobi, ovdje predstavlja natkriveno 

pristanište u okviru same kuće sa direktnim pristupom za „čun“ sa 

jezera. 

3.3. Tipologija i elementi arhitekture u okviru sjeverne regije 

3.3.1. Tipologija varoške kuće u oblasti visokih planina 

Karakteristika ovih kuća je što su naslonjene jedna na drugu u 

nizu sa obije strane ulice. Kuće su pravougaone osnove ili 

kvadratne sa prizemljem i spratom, poređane u nizu u sklopu 

većih ili manjih stambenih blokova uklapajući se u uličnu mrežu. 

Fasade su raščlanjene nizom simetrično raspoređenih vrata i 

prozora. U prizemlju su se nalazile zanatlijske radnje, trgovine i 

kafane, a na spratu prostorije za spavanje. Svaka kuća imala je 

dvorište i baštu. Kuće sa dvorišne strane imale su kao po pravilu 


ized: in Paštrovići (Pržno, Rafailovići) and in Krtole (Bjelila, Kakrc). 

Authentic fishing house was one-part “prizemljusa”, with small 

dimensions, with double slope roof. In line with the characteristics 

of the stone “prizemljuse”, instead of the windows, there were only 

small non-vitrified openings (size of stone block). Necessary part 

of the “inside built-in equipment” was stone trough „kopanja” for 

fish salting. Typological variety presents a house in Rijeka Crnojevica, 

in which the characteristics of the karst and Mediterranean 

are mixed with oriental characteristics, as a result of mixture of 

relevant cultural influences. Oriental influences are most noticeable 

at terraces, where all elements are made of timber and which 

looks like enclosed porch regarding the concept. Typological characteristics 

of the house in Rijeka Crnojevica were influenced by 

unstable seasonal water regime of the lake. As a result of adaptation 

to such conditions of environment, the houses in Rijeke Crnojevica, 

located at the very coast, have some characteristics of pile 

dwellings. One of the elements of that similarity are pillars 

(massive, stone) in partly free ground floors which are flooded in 

the periods of high watermark. The most obvious example of the 

characteristics of local architecture is the house beside the old 

stone bridge (Danilov most). Frontal part of the house with „volat“ 

is in the water, so the semi-storey which usually belongs to the 

cellar, here presents sheltered dock in the scope of the very 

house with direct access for the boat „cun“ from the lake. 


Dodoši

doksat-balkon i stepenište koji su činili cjelinu sa osnovnim 

gabaritom kuće. Kuće imaju dva ulaza od ulice za poslovni 

prostor, sa unutrašnje strane stepenicama za sprat i od dvorišta 

preko doksata. Prostor za stanovanje isto je organizovan kao i 

kod kuća u karstnoj oblasti. 


Prizemlje kuća zidani su od lomljenog kamena a sprat je obično 

pravljen od čakme. Neke kuće su kompletno i prizemlje i sprat 

pravljene od čakme. Krovni pokrivač je šindra i pokrivač od lima, 

krov je obično na kvadratnoj osnovi četvorovodan, a na 

pravougaonoj osnovi na dvije vode. Prozori i vrata su 

pravougaoni, oivičeni lijepo klesanim kamenom kao i ivice fasada 

su također obrađeni ugaonicima. Vrata pored pravougaonog 

Andrijevica balkon stare kuće | Balcony of old house 

završetka imaju i polukružno završavanje kao nadsvijetlo dim. su 

(120/240 + 50 cm). Ponekad su prozori i vrata oivičeni profilisanim 

slojem maltera. Krovni prozori u potkrovlju su pravougaoni sa 

zabatnim završetkom. 

3.3.3. Tipologija seoske kuće u oblasti visokih planina 

„Zaštitni znak“ ruralne stambene arhitekture šumovitih planinskih 

oblasti predstavlja dvodjelna dinarska brvnara izdužene 

pravougaone osnove „kuća na ćelicu“ ili „kuća na magazi“, 

postavljena upravno na nagib terena i prepoznatljiva po 



Northern region 

3.3.1. Typology of the urban settlements house in the area of 

high mountains 

Characteristic of those houses is the fact that they are placed one 

on each other as a line on both sides of the street. The houses 

have rectangular or square base with ground floor and first floor, 

lined within a group of residential blocks adapting into street network. 

Frontages are separated with lines of symmetrically distributed 

doors and windows. At the ground floor there were craftsman 

stores, shops and pubs, and at the first floor sleeping rooms. Each 

house had garden and yard. The houses from the yard side had 

as by the rule “doksat”-balcony and stairs which were making a 

whole with basic size of the house. Houses have two entrances 

from the street for business premises, from inner part with stairs to 

the first floor and from the yard to the “doksat”. The space for 

living is organized in the same way like in the houses in Karst 

area. 

3.3.2. Elements of urban settlements architecture 

The ground floors of the houses were built of broken stone and 

the floor was usually built of “cakma”. Some houses were com- 

Kolašin, fasada tipične gradske ulice | Typical façade of city house 

pletely, both ground floor and first floor, made of “cakma”. Roof 

was constructed of shingle and metal plates. The roof is usually 

based on square hipped roofs, and at the rectangular base it is a 

double slope roof. The windows and door are rectangular, edged 

with nicely dressed stone and the edges of facades are also 


Berane 



podrumskoj poluetaži 

„izbi“ ili „magazi“, 

nastaloj podziđivanjem 

prednjeg dijela kuće. 

Tradicionalna 

arhitektura ovih 

predjela prepoznatljiva 

je po drvetu, kao 

osnovnom materijalu 

zidova i krovnog 

pokrivača. U cilju 

izbjegavanja 

neposrednog dodira 

drveta sa tlom koristi se 

kamen, od kojeg su 

izrađeni zidovi magaze 

i kameni sokli, na koje 

se polažu grede 

„temeljnjač e“. 

Najmarkantniji tipološki 

element brvnare je 

visoki četvorovodni 

krov, koji se svojim 

oblikom približava 

obliku piramide. 

„Piramida“ krova 

zajedno sa relativno 

niskim „kubusom“ 

prizemlja formira 

veoma skladnu, dobro 

proporcionisanu cjelinu. 

Oblikovni efekti brvnare 

još su snažniji kada se 

Durmitorska kuća | Durmitor house 

posmatra grupacija stambenog i pomoćnih objekata u okviru 

jednog domaćinstva. Ponavljanje, ili blago variranje motiva visokih 

tamnih krovova dovodi do gradacije efekta. Mogućnosti 

prostornog razvoja - dograđivanja brvnare ograničene su 

tradicionalnim četvorovodnim krovom. Dok je dvovodni ili 

jednovodni krov kamene kuće omogućavao tehnički jednostavnu 

realizaciju proširivanja kuće dograđivanjem, horizontalni gabarit 

brvnare unaprijed je bio omeđen površinom osnove krova (što je 

nametalo prostorni razvoj dijeljenjem unutrašnjeg prostora). 

Uobičajeni oblik katuna - ljetnjeg stočarskog stana je koliba sa 


worked with corner stones. The door beside the 

rectangular end have semicircle end as a hopper 

window with dimensions (120/240 + 50cm.). 

Sometimes the doors and windows are edged 

with profiled layer of the mortar. Roof lights 

(windows) in the attic are rectangular with gable 

end. 

3.3.3. Typology of the rural house in the area 

of high mountains 

„Trade mark“' of the rural residential architecture 

of forest mountain areas presents a two-part 

Dinaric cottage with elongated rectangular base 

„house on the cellar“ or „house on the store“, 

placed vertically on the slope of the terrain and 

recognizable because of the storage semi-storey 

„izba“ or „store“, formed with underpinning the 

front side of the house. Traditional architecture of 

those areas is characterized by timber, as a main 

material for walls and roofing. In order to avoid 

direct contact of the timber with ground the 

stone is used, from which the walls of the store 

and stone plinths are constructed, on which the 

ground beams “temeljnace” are placed. The 

most noticeable typological element of the cottage 

is high hipped roof, which is similar in shape 

to the shape of pyramid. “The pyramid” of the 

roof together with relatively low „kubus“ (main 

volume) of the ground floor forms a very harmonized, 

well proportioned whole. Shaped effects of 

the cottage are even stronger when the grouping 

of residential and neighboring facilities within the 

frame of one household is considered. Repetition or moderate 

variation of the motives of high dark roofs leads to the gradation of 

the effect. The possibilities of spatial development-overbuilding of 

the cottage are limited with traditional hipped roof. While the single 

slope or double slope roof of the stone house made possible 

technical realization of expanding the house with overbuilding, 

horizontal size of the cottage was beforehand bordered with the 

surface of the roof base (what imposed spatial development 

through division of the inside space). Usual shape of the summer 

pasture camps-for the purpose of the summer house for stockmen, 

is a cottage with low walls made of stone (up to 1.5m), con- 




Kosanica 

Piva

niskim zidovima od kamena (do 1.5 m), zidanih „u suvo“, i 

dvovodnim krovom od oblica, pokrivenim slamom ili cijepanom 

daskom. Neki arhaični oblici, sa odlikama neolitske kolibe, 

registrovani su u Pivi i na Prokletijama. 

Derivati dinarske brvnare kao tipološke posebnosti 

U varošicama Plav i Rožaje, naseljima poluurbanog karaktera, 

razvili su se tipološki derivati brvnare, nastali na ravnijem terenu i 

u posebnim kulturno-istorijskim prilikama: spratna brvnara i kula - 

dvospratnica sa odlikama utvrđenja. Karakteristično obilježje 

tipične kuće Plava predstavlja spoljnje stepenište, natkriveno 

produženom strehom, koje se javlja kao „dodatni element“ u 

arhitekturi brvnare. Spoljnje stepenište izraz je naprednije 

organizacije prostora, jer su na taj način razdvojeni ulazi u staju 

(prizemlje) i stan (sprat). Tipičnu rožajsku kuću karakteriše 

zadržavanje unutrašnjeg stepeništa. Kula predstavlja veoma 

markantan oblik utvrđenog stana, kod kojeg se prošireni oblik 

primarne brvnare našao u nivou drugog sprata - na vrhu 

dvoetažnog kamenog kubusa (prizemlje i prvi sprat). Veoma 

ilustrativan primjer, u kojem je kod stana na drugom spratu u 

cjelini primijenjena drvena konstrukcija, je Redžepagića kula u 

Plavu. 

3.3.4. Elementi seoske arhitekture 

Zidovi 

Rožaje 

Osnovna struktura zidova zavisila je od lokalnih resursa 

kvalitetnog drveta, ali je i u neposrednoj vezi sa funkcionalnom 

podjelom prostora tipične brvnare na prostoriju sa ognjištem 


structed “u suvo“’ (without mortar) and double slope roof made of 

logs, covered with straw or cut timber. Some archaic types, with 

characteristics of Neolith cottage are registered in Piva and on 

Prokletije. 

Derivates of the Dinaric cottage as a typological particularity 

In urban settlements Plav and Rozaje, settlements with semiurban 

character, typological derivates of cottage were developed, 

on more flat terrain and within special cultural-historical circumstances.: 

storey cottage and tower- two storey house with characteristics 

of the fort. Characteristic element of the typical house in 

Plav presents outside stairs, sheltered with extended shelter, 

which appear as an additional element in architecture of the cottage. 

The outside stairs reflects more advanced organization of 

the space, because in that way the entrances of the stable 

(ground floor) and living premises (first floor) are separated. Typical 

house in Rozaje is characterized by a very noticeable shape of 

fortified apartment, at which the expanded shape of the primary 

cottage is found on the level of second floor-at the top of doublestorey 

stone “kubus” (ground floor and first floor). Very illustrative 

example, where at the apartment on the second floor whole construction 

is built of timber, is Tower Redzepagica in Plav. 

3.3.4. Elements of rural architecture 


Walls 

Plav 

Basic structure of the walls depended of local resources of qualitative 

timber, but it is also directly connected to the functional 

division of the space of typical cottage on the room with fire-place

Plav, Kula Redžepagića 

Gornja Morača 



Kolašin, Savardak 

Kula, staro graditeljstvo 

Bjelasica 



„kuću“ i sobu. Isticanje dviju funkcija kroz različite materijale 

ogleda se u upotrebi kamena kod zidova „kuće“ i drveta - brvana i 

talpi kod zidova sobe, što je istovremeno u skladu sa principom 

čuvanja drvenih zidova od neposrednog kontakta sa tlom. Izraz 

ekonomičnije upotrebe drveta predstavljaju bondručne 

konstrukcije - drveni skelet sa različitim vrstama ispune. Varijante 

ispune su: „dizma“ - od punog drveta koju čine gredice unutar 

drvenog skeleta, „čatma“ - obostrano nakovane tanke oblice sa 

ilovačom ili šljunkom u međuprostoru, i „pleter“ - struktura od 

pruća upletena oko vertikalnih potki (uglavnom za pomoćne 

objekte). Sve tri varijante bondruka obostrano se malterišu 

krečnim malterom. 

Krov i krovni pokrivač 

Nagib dviju osnovnih krovnih ravni je oko 60° (dužina roga 

jednaka je 4/5 raspona), a u nižim dolinskim predjelima je oko 45° 

(visina krova jednaka je 1/2 raspona). Strmije su uže čeone strane 

krova sa nagibom od 80°, čime je smanjena slobodna dužina 

grebenog roga, a ostvareni su i povoljniji statički uticaji na spoju 

rogova i vjenčanice. U okviru sličnih krovnih pokrivača od drveta 

izdvaja se šindra, čija geometrija (daske klinastog presjeka 

pritesane na krajevima) omogućava izuzetnu otpornost na vjetar i 

kišu. 


(hearth) ’house” and the sleeping room. Distinguishing of the two 

functions through different materials reflects in the use of stone in 

the walls of the „house“ and timber-logs and planks in the walls of 

the sleeping room, what is at the same time in line with the principle 

of protection of the timber walls from direct contact with 

ground. The expression of a more economic use of the timber 

present post and pan constructions –wooden skeleton with different 

types of fillings. Varieties of the filling are: „dizma“ webbed 

wood made of small girders inside the wooden skeleton, “catma” 

both-side forged thin round logs with argil or gravel in space, and 

„pleter“ – structure made of thin sticks around the vertical woofs 

mostly for utility facilities). All three varieties of the post and pan 

are plastered on both sides with lime mortar. 

Roof and roofing 


Čardak i elementi arhitekture 

Čardaci, kao poluotvoreni prostori uz unutrašnje stepenište, 

uglavnom su karakteristični za kule. Prepoznatljivi su po drvenoj 

konstrukciji i po namjeni koja je prvenstveno vezana za ljetnje 

uslove. U zimskim uslovima, radi zaštite od hladnoće, koriste se 

drveni kapci koji se spuštaju sa gornje strane otvora ili zastakljeni 

ramovi koji se horizontalno smiču. 

4. 

Savremene realizacije i preporuke za građenje na nivou regija 

4.1. Karakteristike savremene prakse i potencijali studije 

Evidentne posljedice neodgovarajućih pristupa od strane 

investitora i projektanata praćenih pogrešnim projektantskim 

stavovima i odlukama kod realizacije novih objekata i kod 

intervencija na postojećim objektima. 

Imitacija nacionalnog u arhitekturi u vidu mnogobrojnih lukova, 

erkera, šarenih fasada dovodi do falsifikovanja profesionalnih 

ideja. Umjesto poštovanja urbanog konteksta primjećuje se težnja 

izdvajanja sopstvenog djela. 

Postupak u aktuelnoj praksi koji karakteriše tretman autentičnih 

seoskih kuća odvija se na način kako slijedi. Novi vlasnici kupuju 

stare kuće uglavnom zbog njihove lokacije. S obzirom da stare 

seoske kuće ne ispunjavaju savremene zahtjeve u pogledu 

komfora i opremljenosti instalacijama, pristupa se načelno 

opravdanoj rekonstrukciji. Problem nastaje u postupku intervencija 

koje po pravilu uključuju neizbježne promjene gabarita, ali se 

pritom potpuno zanemaruje lokalna arhitektura u svim njenim 

aspektima. Rezultat su zdanja koja ne komuniciraju i nisu u 

ravnoteži sa prostorom, već svojim agresivnim odnosom prema 

okolini uglavnom iskazuju pretenzije da se nametnu kao novi 

(kvazi)modeli arhitekture namijenjene turizmu. 

Veće uvažavanje karakteristika i vrijednosti raznolikog ambijenta u 

Crnoj Gori od strane aktuelnih i potencijalnih investitora, prije 

svega posebnosti lokalnih graditeljskih identiteta. 


The inclination of the two main roof slopes is around 60° (the 

length of the rafter amounts 4/5 of the span), and in lower valley 

areas it amounts around 45° (the height of the roof amounts 1/2 of 

the span). Narrower face-work sides of the roof are steeper with 

inclination of 80°, what decreases free length of ridge rafter, and 

more favorable static influences are realized at the connection of 

the rafters and wall plate. In the scope of similar roofing made of 

timber, shingle is distinguished, which geometry (boards of 

wedge-shaped section roughly dressed at ends) creates a very 

good wind and rain resistance. 

Enclosed porch “cardak” and elements of architecture 

Enclosed porches, as half-open spaces beside the inside stairs, 

are mostly characteristic for the towers. They are recognizable 

because of the timber construction and purpose which is primarily 

related to summer conditions. In winter conditions, in order to 

create protection from the cold weather, wooden shutters are 

used, which are dropped from the top of the openings, or vitrified 

frames which could be moved horizontally. 


4. 

Contemporary realizations and recommendations for construction 

at the level of regions 

4.1. Characteristics of contemporary practice and potentials 

of the study 

Evident consequence of inappropriate approaches by investors 

and architects followed by wrong architectural attitudes and decisions 

in realization of the new facilities and in interventions on the 

existing facilities. 

Imitation of the national in architecture reflected in numerous 

arches, bay windows, colorful facades, leads to the forgeries of 

professional ideas. Instead of respecting the urban context a pretension 

for distinction of the individual work is noticeable. 

The procedure in actual practice which characterizes the treatment 

of authentic rural houses is realized in following way. New 

owners buy old houses mostly because of their location. Since old 

rural houses do not satisfy contemporary demands regarding the

Hotel “Maestral”, Pržno 

Budva, “Slovenska plaža” 



Značaj problema i posljedica u direktnoj je proporciji sa: 

• fizičkim obimom i strukturnim karakteristikama 

graditeljskog zahvata, 

• značajem i vrijednošću same lokacije: istorijska gradska 

jezgra pod zaštitom, prostor nacionalnih parkova. 

Uz uvažavanje činjenice da se ključna faza odlučivanja o vrsti i 

sadržaju intervencija u prostoru odvija u sferi urbanističkog 

planiranja, tematski okvir ove studije sveden je na tipologije i 

elemente arhitekture koji karakterišu i po kojima su prepoznatljive 

određene oblasti u Crnoj Gori. 

Primjenjivost studije je selektivne prirode - najdirektnije je 

primjenjiva na nivou individualnih stambenih objekata. 

Uočeni problemi/konflikti u aktuelnoj praksi: 

• Neuvažavanje/odstupanje od karaktera lokalne 

arhitekture: ignorisanje/nepoznavanje lokalnih prirodnih 

uslova i lokalnog graditeljskog nasljeđa, uz primjenu 

arhitektonskog izraza bez jasne fizionomije, ili neskladno 

kombinovanje različitih tipologija i stilova. 

• Neuvažavanja/odstupanja u domenu elemenata lokalne 

arhitekture, uz nametanje i uspostavljanje novih 

funkcionalnih i estetskih standarda zasnovanih na 

aktuelnim tržišnim mehanizmima. 

• Nesklad i greške u primjeni građevinskih materijala: 

kombinovanje tradicionalnih i novih materijala, praćeno 

promašajima u oblikovnom i likovnom smislu, kao i 

tehničkim problemima tokom eksploatacije. 

• Koketiranje sa tradicijom, poteklo iz komercijalnih pobuda i 

neznanja, koje se iskazuje kroz površnu imitaciju 

tradicionalnih formi, elemenata i detalja. 

4.2. Pristupi u savremenoj interpretaciji tradicionalne 

arhitekture 

Osnovna ideja (State of the Art): reinterpretacija umjesto imitacije 


comfort and installation equipment, a justifiable reconstruction is 

started. The problem appears in the procedure of interventions 

which by the rule include inevitable changes of size, but during 

that, local architecture is totally neglected in all its aspects. As a 

result, there are buildings which do not communicate and are not 

in balance with space, but with their aggressive relation with environment 

they mostly show pretensions to impose as new (quasi) 

models of architecture intended for tourism. 

Higher respect for characteristics and values of diverse ambience 

in Montenegro by actual and potential investors, especially for the 

particularity of local construction identity. 

The importance of the problem and the consequence is in direct 

proportion with: 

• Physical size and structural characteristics of the construction 

work, 

• The importance and value of the very location: historical 

town cores under protection, the space of National parks. 

With respecting the fact that the key phase of decision making on 

the type and contents of interventions in the space is realized in 

the sphere of urban planning, thematic frame of this study is 

brought down on typologies and elements of architecture which 

are characteristic and which make certain areas in Montenegro 

recognizable. 

Applicability of the study has selective nature-the most direct application 

has at the level of individual housing facilities. 

Noticed problems/conflicts in actual practice: 

• Disrespecting/aberration from the character of local architecture: 

ignoring/lack of knowledge regarding local natural 

conditions and local construction heritage, with application 

of architectural expression without clear physiognomy or 

disharmonized combining of different typologies and 

styles. 

• Disrespecting/aberrations in domain of elements of local 

architecture, with intrusion and establishment of new functional 

and esthetic standards based on actual market 

mechanisms. 


Formalistički tretman 

tradicije često proizvodi 

prazne replike autentičnih/ 

originalnih vrijednosti. 

Uzrok tome je uvjerenje da 

su spolajšnji aspekti 

arhitekture od presudnog 

znač aja za njenu 

identifikaciju i integrisanje 

u određeni kontekst. Još 

uvijek u praksi to uvjerenje 

služi kao vrsta zajedničkog 

imenitelja oko kojeg različiti 

protagonisti u procesu 

građenja najlakše postižu 

konsenzus. 

Istraživanje principa, 

umjesto reprodukovanja 

formi, omoguć ava 

transponovanje tradicije 

primijenjene kao inspiracija 

moderne arhitekture. 

Prepoznata su tri pristupa/ 

orijentacije u navedenom 

smislu: 

• Ikonički: Najšire 

prihvaćeni pristup 

gdje je akcenat na 

i k o n ič k i m 

aspektima 

tradicionalne 

arhitekture, 

Nova Durmitorska kuća (konkursna rješenja) 

New Durmitor house (arch. competition) 

izraženim u citatima formi, arhitektonskim elementima i 

građevinskim materijalima. Ovaj metod zahtijeva suštinsko 

povezivanje i duboko razumijevanje i formi i odnosa sa 

kontekstom da bi se izbjegao neuspjeh. 

• Tipološki: Tipološki obrasci tradicionalne arhitekture 

koriste se na dva načina: tipološki elementi su 

inkorporirani u abstraktne forme ili obrnuto. Tradicionalna 

tipologija je transformisana i postavljena nasuprot 

modernim formama. 

“Prohouse”, Podgorica 


• Disharmony and mistakes in application of construction 

materials: combining traditional and new materials, followed 

by failure in shaping and art sense, as well as with 

technical problems during exploitation. 

• Flirting with tradition, created from commercial needs and 

ignorance, expressed through superficial imitation of traditional 

forms, elements and details. 

4.2. Approaches in contemporary interpretation of traditional 

architecture 

Basic idea (State of the Art): reinterpretation instead of imitation 

Formalistic treatment of tradition often produces bare replicas of 

authentic/original values. The cause of that is a conviction that the 

outside aspects of architecture present crucial importance for its 

identification and integration in certain context. Still in the practice 

that conviction serves as a kind of common denominator around 

which different protagonists in the process of construction achieve 

consensus in the easiest way. 

Research of the principles, instead of reproduction of the forms, 

enables transposition of the tradition applied as the inspiration for 

the modern architecture. Three approaches/orientations are noticed 

in mentioned sense: 

• Iconic: The most accepted approach where the accent is 

put on iconic aspects of traditional architecture, expressed 


• Esencijalni: Široko orijentisan pristup gdje su ekološki 

kriterijumi i pitanja regionalizma u središtu pažnje. Ovaj 

pristup se zasniva na shvatanju da regionalni identitet 

potiče od određenog ekološkog principa integracije 

građenog i prirodnog okruženja. 

Osnovna ideja i misija preporuka za građenje na nivou regija je 

insistiranje na uvažavanju konteksta. Ostvarivanje uspjelih 

graditeljskih odgovora na investitorske zahtjeve i očekivanja 

uključuju profesionalno znanje i istraživanje, iz kojih treba da 

proistekne stručni stav i projektantska rješenja u domenu jednog 

od navedenih pristupa. 

Arhitekturi crnogorskih gradova kao gradova uzbudljive 

morfologije treba omogućiti da se kroz svoj budući razvoj razvijaju 

kao urbane cjeline u kojoj prioritet ima obnova grada odnosno 

racionalnije i kvalitetnije korišćenje postojeće gradske strukture, a 

uz poštovanje i isticanje ambijentalnih vrijednosti. 

Principi rješavanja 

Hotel “Podgorica” 

• Uklapanje novih vrijednosti u postojeći ambijent, ali i 

postepen razvoj fizičkih struktura uz zadržavanje 

funkcionalnog i fizičkog karaktera; 

• Očuvanje urbane matrice , principi revitalizacije oslonjeni 


in cites of the forms, architectural elements and construction 

materials. This method demands core connecting and 

deep understanding of both forms and relations with context 

in order to avoid failure. 

• Typological: typological patterns of the traditional architecture 

are used in two ways: typological elements are incorporated 

in abstract forms and vice versa. Traditional typology 

transformed and established contrary to the modern 

forms. 

• Essential: Widely oriented approach where the ecological 

criteria and issues regarding regionalization are in the 

center of attention. This approach is based on the idea 

that the regional identity origins from a certain ecological 

principle of integration of constructed and natural environment. 

Basic idea and mission of recommendations for construction at 

the level of regions is insisting on respect of the context. Realization 

of successful construction answers on investors' requests and 

expectations include professional knowledge and research, which 

should result in an expert attitude, as well as design solutions in 

domain of one of the mentioned approaches. 

It should be enabled to the architecture of Montenegrin towns as 

Hotel “Podgorica” 


na analizu kulturno materijalnih i ekoloških vrijednosti 

• Prisutna tipološka arhitektura, da novi objekat 

arhitektonske odlike i tipološke karakteristike obelježava 

ambijent grada; 

• Nova arhitektura slobodno iskazivanje kreacije uz 

poštujuće elementarne propise urbane regulacije; 

• Oblik zgrada mora da bude posmatran u odnosu na okolni 

prirodni i izgrađeni ambijent. 

Arhitektonsko projektovanje uglavnom se ograničilo na regulativu i 

zapostavilo kreativnu akciju, izgubilo se u teoretskom istraživanju, 

dok je razmatranje cjeline problema tako reći napušteno. Ako se 

ranije urbanizam strogo potčinjavao vlasti, sada mu zapovijeda 

novac. Ne tako davno morali smo da tačno sprovodimo pravila 

izgradnje. Ovim projektom ostvaren je maksimalni respekt 

naslijeđene vrijednosti prostora, a na bazi programa kompleksne 

građevinske sanacije, uvođenjem u zatečenu strukturu novih formi 

savremenih standarda stanovanja i neophodne opreme za druge 

namjene (trgovine, servisi, usluge i dr.). Preporuka arhitektima i 

graditeljima da poštuju i koriste nasljeđena iskustva prošlosti koja 

su vodila računa o visinskim gabaritima objekata, o uljepšavanju 

uličnih fasada korišćenju i primjeni iskustava drugih naroda a ne 

preslikavanje nego prilagođenih ovom prostoru. 

4.3. Pozitivni primjeri odnosa prema kontekstu kao preporuke 

za građenje na nivou regija 

Ilustracije pristupa u interpetaciji tradicije kroz primjere 

Realizacije sa prostora primorja (južna regija): 

• Obnovljena kuća iz Paštrovića - primjer ikoničkog pristupa; 

Kuća u paštrovskom selu u blizini Svetog Stefana 

predstavlja primjer veoma dosljedno sprovedene 

rekonstrukcije stare porodične kuće. Ostvarena arhitektura 

izražava tradicionalnu disciplinu i dosljednost graditeljskog 

postupka: jasno i oštro definisan osnovni volumen kuće, 

jednoobraznost volumena i nagiba krova, otvori sa istim 

mjerama i proporcijama, itd., kao potvrda prisustva 

određenih ''standarda'' gradnje. 


towns with colorful morphology that their future development is 

realized considering them as an urban whole, where the renewal 

of the town has the priority, i.e. more rational and qualitative use 

of the existing urban structure, with respect and emphasize of 

ambience values. 

The principles of solving 

• Inserting new values in existing ambience, but also gradual 

development of physical structures, keeping the functional 

and physical character; 

• Conservation of the urban matrix , principles of revitalization 

based on analysis of cultural, material and ecologic 

values 

• Present typological architecture where the new facility with 

architectonic and typological distinctiveness characterizes 

the ambience of the town; 

• New architecture-free expression of creation with respect 

of the basic urban regulations; 

• The shape of the buildings must be considered in relation 

to the surrounding natural and constructed environment. 

Architectural design is mostly limited on regulations and creative 

action is neglected, it is disoriented in theoretical research, while 

the examination of the whole problem is almost abandoned. Urbanism 

used to be under the bondage of authorities, now the 

money plays the main role. Not so long ago we were obliged to 

respect the rules for constructing exactly as they were. This project 

has maximum respect for the inherited values of the space, 

and on the basis of the program of complex construction repair, by 

introducing new forms of contemporary standards of habitation 

and necessary equipment for other purposes (shops, services, 

etc.) in the existing structure. It is a recommendation for the architects 

and constructors to respect and use inherited experiences 

from the past which were taking care regarding height of the facilities, 

decoration of the street facades, use and application of experiences 

of other nations, and not copying but adaptation to this 

space. 


PEC “Kamena kuća” 

PC “Stara varoš”, Rožaje 

Podgorica 

Obnova “Paštrovske” kuće 



Sveti Stefan 

Hotel “Bjanka” 

Sveti Stefan Bijelo Polje 



• Turističko naselje „Slovenska plaža'“, Budva - primjer 

tipološkog pristupa; 

Turističko naselje “Slovenska plaža”, kao izraz novijeg 

trenda u turizmu 80-tih godina, očigledan je izraz sasvim 

drugačijeg koncepta u rješavanju smještaja turista, u 

odnosu na hotelske objekte/komplekse iz sedamdesetih 

godina (autor projekta: Janez Kobe, izgradnja: 1984. I 

faza, 1989. II faza, investitor: Budvanska rivijera, Budva). 

U ovom slučaju transponovan je model mediteranskog 

naselja, oformljenog oko komunikacione kičme - pješačke 

ulice, gdje su ulica, atrijumi i tremovi mediteranski 

elementi u generalnom smislu. 

Primjena prostornih kompozicija kubičnih volumena, sa 

prepoznatljivim odnosom zidnih i krovnih ravni, 

karakterističnih za primorje i kras, veoma je uočljiva u 

arhitekturi “Slovenske plaže”, gdje pročišćene forme i 

jednovodni krovovi predstavljaju tipične elemente lokalne 

(paštrovske) arhitekture. 

• Rekonstruisani hotel „Maestral“, Pržno, Miločer - primjer 

esencijalnog pristupa. 

U situaciji sveopštih aspiracija na prostor Primorja, izraženih u 

neodmjerenim i sa ambijentom neusaglašenim građevinskim 

zahvatima, vrijedan i prilično usamljen primjer znalački i 

odmjereno profilisanog investitorskog programa i graditeljskog 

postupka predstavlja rekonstrukcija i nadgradnja hotela “Maestral” 

u Pržnu kod Svetog Stefana (autor projekta izvornog rješenja: 

Edvard Ravnikar, izgradnja: 1970.-1971.; autori projekta 

rekonstrukcije: Miha Kerin, Majda Kregar, izgradnja: 2002.-2004., 

investitor: HIT, Nova Gorica, Slovenija). 

Rekonstrukcija odražava skup principa održivog razvoja i 

profesionalne etike koji su demonstrirani u širokom spektru 

materijalizovanih stavova i rješenja. Ključno obilježje je mali obim 

fizičkih proširenja u vidu nadgradnji po jedne etaže na djelovima 

kompleksa, uz izuzetno uvažavanje izvornog arhitektonskog 

rješenja i njegovog autora. 

Rafinirano rješenje vizuelne prihvatljivosti povećanih masa 

objekata hotela “Maestral”, usljed nadgradnje po jednog sprata na 

lamelama, ostvareno je “povlačenjem fasada” nadgrađenih etaža 

za dubinu terasa u odnosu na osnovne fasadne ravni. 


4.3. Positive examples of relation with context as recommendations 

for constructing at the level of regions 

Illustrations of the approach in interpretation of tradition through 

examples 

Realizations in the space of Coast (Southern region): 

• Renewed house in Pastrovici the example of iconic approach; 

House in Pastrovsko village near Sveti Stefan presents an 

example of a very consistently executed reconstruction of 

old family house. Realized archetecture expresses 

traditional discipline and consistence of construction 

procedure : clearly and sharply defined basic volume of 

the house , uniformity of the volume and and slope of the 

roof, openings with same measures and proportions, etc. 

as a confirmation of the presence of certain construction 

»standards«. 

• Tourist settlement “Slovenska plaža”, Budva – the example 

of typological approach; 

Tourist settlement “Slovenska plaža”, as an expression of newer 

trend in tourism of 80s, is obvious expression of totally different 

concept in solving the issues of tourists' accommodation, comparing 

to the hotel facilities/complexes in 70s (author of the project: 

Janez Kobe, construction: 1984. I phase, 1989. II phase, investor: 

Budvanska rivijera, Budva). In this case a model of Mediterranean 

settlement is applied, formed around communication spinepedestrian 

streets, where the street, atriums and porches are 

Mediterranean elements in general sense. 

Application of spatial composition of cubic volumes, with recognizable 

proportion of wall and roof planes, characteristic for Coast 

and Carst, is very evident in architecture of “Slovenska plaza”, 

where clear forms and single slope roofs present typical elements 

of local (pastrovska) architecture. 

• Reconstruction of hotel “Maestral”, Pržno, Miločer – the 

example of essential approach 

In situation of comprehensive aspirations towards Coastal space, 

expressed in constructions which are inadequate and unbalanced 


Svojevremeno kritikovana dominantna boja zidova koju daje 

fasadna opeka, u “novom čitanju” arhitekture “Maestrala” 

povezuje se sa bojom prepoznatljivih krovova sa pokrivačem od 

ćeramide. Površine u natur betonu, korespondiraju sa površinama 

kamenih zidova i doprinose hromatskoj uravnoteženosti fasada. 

Značajan doprinos “prijateljskom odnosu” prema prirodnom 

ambijentu daju krovne bašte, kao djelovi “pete fasade”, koje 

smanjuju i usitnjavaju površine ravnih krovova. Posebnu i izuzetno 

značajnu komponentu u slici cjelokupnog ambijenta predstavljaju 

kultivisane zelene površine sa mediteranskim biljem koje okružuju 

objekte. 

Realizacije sa prostora središnje regije (karstna oblast i Zetsko- 

Bjelopavlićka ravnica) 

• Hotel ''Podgorica'' 

• Poslovni objekat ''Prohouse'' 

• Poslovno-edukativni centar ''Kamena kuća'' 

Realizacije i projekti sa prostora visokih planina (sjeverna regija): 

• Poslovni centar ''Stara varoš'' Rožaje - primjer tipološkog 

pristupa; 

• Projekti sa konkursa za Novu Durmitorsku kuću - primjeri 

tipološkog/esencijalnog pristupa. 

4.4. Preporuke za građenje - elementi za urbanističkotehničke 

uslove 

Primjenjivost elemenata za urbanističko-tehničke uslove koji slijede u 

prvom redu se odnose na zone čija je urbanizacija u toku, što znači 

na lokacije na kojima nije bilo prethodne izgradnje, i stara seoska 

naselja, koja kao lokacije za turističko tržište, kao i tzv. ''drugi dom'', 

poprimaju atribute ekskluzivnosti. Činjenicom da opisane vrste 

intervencija predstavljaju najzastupljeniji tip investitorskih zahtjeva 

determinisan je okvir i sadržaj elemenata za urbanističko-tehničke 

uslove koji slijede. Drugi veoma značajan domen potencijalnih 

intervencija su istorijska jezgra primorskih gradova sa kategorisanim 

tretmanom zaštite. U toj sferi uslove i način izvođenja intervencija 

definišu institucije za zaštitu spomenika kulture, bilo da se radi o 

pojedinačnim objektima ili ambijentalnim cjelinama. 


with the ambience, significant and quite lonely example of professionally 

and thoughtfully profiled investment program and construction 

procedure presents a construction and overbuilding of 

hotel “Maestral” in Przno, near Sveti Stefan (author of the project 

of original solution: Edvard Ravnikar, construction: 1970.-1971.; 

authors of the reconstruction project: Miha Kerin, Majda Kregar, 

construction: 2002.-2004., investor: HIT, Nova Gorica, Slovenija). 

Reconstruction reflects group of principles of sustainable development 

and professional ethics which are demonstrated in wide 

specter of materialized attitudes and solutions. Key characteristic 

is small scope of physical expansions like overbuilding one storey 

on parts of the complex, with exceptional respect of original architectural 

solution and its author. 

Refined solution of visual acceptability of increased size of hotel 

»Maestral« facilities because of overbuilding with one storey on 

semi-detached houses, is realized with »receding of the facades« 

of overbuilt storeys for the depth of terraces compared to basic 

facades' planes. 

Dominant color of walls resulting from use of front bricks, which 

used to be criticized, in the “new reading” of architecture of 

“Maestral” is in relation to the color of recognizable roofs with 

hogs-back tile. Surfaces in nature concrete, correspond with surfaces 

of atone walls and contribute to chromatic balance of facades. 

Roof gardens give significant contribution to “friendly relations” 

towards natural ambience, as parts of “fifth façade” which 

make the surfaces of flat roofs smaller and fragmentized. Special 

and extremely important component in the picture of whole ambience 

present cultivated green areas with Mediterranean plants 

surrounding facilities. 

Realizations in the space of Central region (Karst area and Zeta- 

Bjelopavlici plain) 

• Hotel ''Podgorica''; 

• Business facility in ''Prohouse''; 

• Business-educational centar “Kamena kuca”. 

Realizations and projects in the space of high mountains 

(Northern region) : 


U okviru elemenata za urbanističko-tehničke uslove, koji u ovoj studiji 

imaju karakter principa, razmatrani su sljedeći slučajevi: 

• Obnova tradicionalne kuće; 

• Rekonstrukcija starog kućišta izgradnjom nove kuće; 

• Izgradnja nove kuće; 

Obrađeni su oni urbanistički i arhitektonski elementi koji su kao 

teme karakteristični u navedenim slučajevima i ne zavise od 

regionalnih posebnosti, zbog čega se mogu tretirati kao tipični u 

postupcima izgradnje i rekonstrukcije. Izvor informacija o 

regionalnim posebnostima vezanim za aspekte tipologije, 

elemenata arhitekture, materijala i arhitektonskih detalja 

predstavljaju poglavlja o tipologiji tradicionalnih naselja i kuće. 

Obnova tradicionalne kuće 

Vrste intervencija koje ulaze u pojam obnove stare kuće 

Obnova tradicionalnih kuća je glavna aktivnost slučaju obnove 

tradicionalnog ambijenta, a obnovljena kuća glavni arhitektonski 

motiv sela. Termin obnova se odnosi na: 

• obnovu i očuvanje parterne zone kuće (dvorište, zidovi, 

ograde, podzide); 

• konstruktivnu sanaciju kuće (temelji, zidovi, međuspratne 

konstrukcije); 

• sanitarno-tehničko opremanje kuće (izgradnja sanitarnih 

prostorija, uvođenje savremenih instalacija); 

• dogradnju aneksa (soba, kuhinja, pomoćne prostorije, 

sanitarne prostorije), kao i 

• nadgradnju kuće (podizanje spratne visine u potkrovlju, ili 

izgradnja sprata). 

Zadržavanje i unapređivanje arhitekture partera u dvorištu 

Očuvanje i obnova postojeće arhitekture partera (denivelacija terena, 

suvomeda, stepenica, popločanih i kaldrmisanih delova dvorišta, 

ograda, kapija i sl.) je obavezna tokom obnove kuće. Parter je 

značajan motiv tradicionalne arhitekture. Tokom obnove je moguće 


• Business center “Stara varos” Rozaje-example of typological 

approach; 

• Projects from the public contest for New House of Durmitor- 

examples of typological/essential approach.a 

4.4. Recommendations for construction – elements for urbantechnical 

conditions 

Applicability of the elements for following urban-technical conditions 

in first line regard zones where urbanization is on-going , what 

means on locations where there was no previous construction, and 

old rural settlements, which as locations for tourist market, as well as 

so called “second home”, are becoming exclusive sites. With the fact 

that described types of interventions present the most present type of 

investment demands the frame and the contents of the elements for 

following urban-technical conditions are defined. Second very important 

domains of potential interventions are historical cores of coastal 

towns with categorized treatment of protection. In that sphere, the 

conditions and ways of realization of interventions are defined by 

institutions for the protection of monuments of culture, as separate 

facilities as well as ambience wholes. 

In the scope of elements for urban-technical conditions, which in this 

situation have the character of principle, following cases have been 

considered: 

• Renewal of the traditional house; 

• Reconstruction of the old house site with construction of a 

new house; 

• Construction of a new house; 

Those urban and architectural elements which are characteristic 

as topics in mentioned cases and do not depend on regional particularities 

are treated, since they could be treated as typical in the 

procedures of construction and reconstruction. The chapters 

about typology of traditional settlements and houses present a 

source of information on regional particularities related to the aspects 

of typology, elements of architecture, material and architectonic 

details. 


Bijelo Polje 

Dom kulture, Kolašin 

Kafe bar, Kolašin 

Andrijevica 



Budva 

Konoba, Kolašin 

Stambena zgrada, Kolašin 

Stambeni niz, Kolašin 



Gospoština, Budva Stari grad, Budva 

Budva 



Bečići

Rijeka Crnojevića 



da se izvrši i dopuna delova i zona partera, njegovo prilagodavanje 

savremenim potrebama 

Čuvanje gabarita kuće 

Zadržavanje postojećeg gabarita objekata je obavezno prilikom 

obnove kuća, ukoliko se ne predviđa nadgradnja ili dogradnja. 

Pod zadržavanjem postojećeg gabarita se podrazumijeva da se 

tokom obnove zadržava postojeći oblik kuće, postojeće dimenzije 

kuće (posebno se naglašava zadržavanje fasadnih visina, širina i 

drugih dimenzija, odnos punih zidnih površina i otvora i sl.) oblik i 

nagib krova. 

Nadgradnja novog sprata 

Nadgradnja novog sprata se preporučuje u okviru postojećeg 

horizontalnog gabarita kuće. Dograđeni sprat može da ima formu 

potkrovlja (plafon formira kosa krovna konstrukcija), ili može da ima 

ravan plafon iznad koga je tavanski prostor koji može da se koristi kao 

pomoćni prostor. Novi sprat ne smije da ugrožava susjede i treba da 

bude izveden u skladu sa tradicionalnim principima. 

Tretman tradicionalne forme krova 

Krov je jedan od elemenata koji prilikom obnove po pravilu mora 

da se rekonstruiše. Prilikom obnove krova treba težiti da se 

sačuva izvorna forma i nagib krovnih ravni. Izuzetno važan 

element je krovni pokrivač čiji izbor proističe iz lokalne tradicije. 

Dogradnja aneksa 

Pod aneksom se podrazumeva novi dodatni deo čija je visina za 

jednu etažu niža od visine kuće, a u osnovi zauzima najviše 

polovinu površine osnove kuće. Aneks može da bude trem iznad 

koga je terasa, terasa ispod koje su prostorije, prostorija sa kosim 

krovom koja može da bude ostava, stambeni prostor, apartmanski 

prostor, garaža, sanitarne prostorije i sl. 

Rekonstrukcija starog kućišta izgradnjom nove kuće 

Postoji značajan broj situacija u kojima su stare kuće činile grupe, 

nizove i grozdove, a da je unutar tih skupina po neka od zgrada, ili 

veći deo njih evidentno propao do mjere da su ostali samo temelji, 

ili neupotrebljivi zidovi. U takvim slučajevima je moguća izgradnja 

potpuno nove kuće ali uz poštovanje gabarita stare kuće. 

Renewal of traditional house 


Types of interventions within the term renewal of the old 

house 

The renewal of traditional houses is main activity in the case of 

renewal of traditional ambience, and renewed house is main architectural 

element of the village. The term renewal regards: 

• Renewal and conservation of ground floor zone of the 

house (yard, walls, fences, underpinning); 

• Constructive repair of the house (foundation, walls, storey constructions); 

• Sanitary – technical equipping of the house (construction 

of sanitary premises, equipping with modern installations); 

• Overbuilding with the annexes (rooms, kitchens, utility 

premises, sanitary premises) as well as 

• Overbuilding the house (elevating the attic to become a 

storey, or storey construction). 

Keeping and improving the architecture of ground floors in 

the yard 

Conservation and renewal of the existing architecture of the ground 

floor (terrain leveling, constructions without mortar, stairs, paved and 

blocked pavement parts of the yard, fences, etc.) is obligatory during 

the renewal of the house. The ground floor is a significant motive of 

traditional architecture. During the renewal it is possible to execute 

additional constructions in the parts and zones of ground floor, in 

order to adapt it with contemporary needs. 

Conserving the size of house 

Conservation of the existing size of house is obligatory during the 

renewal of the house, unless the overbuilding is not anticipated. 

Conservation of the existing size means that the existing shape of 

the house is kept during the renewal, as well as the existing dimensions 

(keeping of the facade height, width and other dimensions, 

relation between massive wall surfaces and openings, etc., 

is specially emphasized), and the shape and slope of the roof. 


Preparcelacija postojećih parcela 

Preparcelacija postojećih parcela je moguća u zoni u kojoj se 

grade nove kuće u gabaritu starih kako bi se kroz preparcelaciju 

dobili povoljniji odnosi slobodnih površina, povoljniji pešački i 

kolski pristupi i sl. Preparcelacija može da se radi za onu grupu 

kuća čiji vlasnici se izjasne da su voljni da pristupe preparcelaciji. 

Poštovanje gabarita stare kuće 

U svim slučajevima rekonstrukcije starih kućišta potrebno je prilikom 

nove izgradnje da se poštuje stari gabarit. Razlog tome je što u 

izgrađenom seoskom tkivu arhitektonsko građe-vinsku cjelinu ne čini 

samo jedna kuća, ili pojedinačni objekat već ukupna grupacija sa 

svim svojim objektima, parterom, i sl. 

Otvaranje prozora i vrata nove kuće ka susjedu 

Prozori i vrata nove kuće ka susjedu mogu da se otvaraju na isti 

način kako je to bilo i u staroj kući, ukoliko ne remete privatnost 

susjeda. Moguće je izvršiti promjene položaja vrata i prozora, ali 

treba težiti da se istovremeno ugrožavanje privatnosti susjeda 

svede na minimum. 

Poštovanje građevinske stabilnosti susjednih kuća 

Građevinska stabilnost susjednih kuća, njihova upotrebljivost, 

ispravnost instalacija i sl. kao i javnih površina i drugih objekata u 

susjedstvu, ne smije da bude narušena izgradnjom nove kuće 

kojom će se rekonstruisati staro kućište. Da bi se to obezbijedilo 

neophodno je pri izgradnji nove kuće predvidjeti odgovarajuće 

zaštitne radove. 

Arhitektura nove kuće izgrađene rekonstrukcijom starog 

kućišta 

Pod ovim se podrazumijeva niz pristupa i postupaka, od doslovne 

imitacije tradicionalne kuće do različitih interpretacija narodne 

arhitekture. Prilikom projektovanja treba se pridržavati određenih 

stilskih odlika koje se mogu kombinovati sa savremenim 

rješenjima. 

Izgradnja nove kuće u tradicionalnom duhu 

Pod ovim se ne podra-zumijeva imitacija tradicionalne kuće, već se 

preporučuje reinterpretacija određenih tipoloških odlika u sprezi sa 

Overbuilding with new storey 


Overbuilding with new storey is recommended in the frame of existing 

horizontal size of the house. That storey can have a form of attic (the 

ceiling forms oblique roof construction) or it can have flat ceiling above 

which there is attic space which could be used as utility space. New 

floor must not jeopardize neighbors and it should be constructed in 

line with traditional principles. 

Treatment of the traditional form of the roof 

The roof is one of the elements which by the rule must be reconstructed 

during the renewal. During the renewal of the roof it 

should be aimed at conservation of the origin form and the roof 

slopes. A very important element is roofing which selection comes 

from local traditions. 

Overbuilding the annex 

Annex implies new additional part which height is one storey lower 

of the house, and with the base utmost large as half of the base of 

house. Annex could be a porch under the terrace, terrace under 

which there are rooms, room with oblique roof which could be 

used as pantry, residential space, apartment space, garage, sanitary 

premises etc. 

Reconstruction of the old house site by construction of a 

new house 

There is a significant number of locations where the old houses 

made groups, lines and clusters, and inside those groups some of 

the facilities, or larger part of them is obviously ruined and where 

only foundations or useless walls exist. In such cases construction 

of a totally new house is possible but with respecting the size of 

the old house. 

Re-parcelization of the existing parcels of land 

Re-parcelization of the existing parcels of land is possible in the 

zone where new houses are constructed within the size of the old 

houses, in order to achieve more favorable relation between free 

spaces, more favorable pedestrian and cart-track access, etc. Reparcelization 

could be executed for the group of houses which 

owners state that they are ready to start re-parcelization. 


savremenim funkcionalnim, građevinskim, instalacionim, 

energetskim i pejзаžnim rješenjima. 

Pravila za polaganje kuće na parcelu 

Nova kuća može da bude postavljena na različite načine, ali 

svojom postavkom ne smije da ugrozi susjedne kuće, ili javne 

površine, javne objekte, infrastrukturu i sl. Da bi se ovo 

obezbijedilo potrebno je da se pri projektovanju i izgradnji nove 

kuće poštuju pravila koja se sreću u tradicionalnoj arhitekturi, koja 

su se kristalisala kroz vreme i kojima su dodata i neka nova. 

Arhitektura nove kuće u tradicionalnom duhu 

Spratna visina treba da je usklađena sa spratnim visinama 

objekata u okruženju. Broj etaža, posmatrajući sa najniže strane 

kuće je 3, a broj meduspratnih konstrukcija je 2. Zadnja etaža 

može da bude rađena kao i etaža ispod nje, znači sa ravnim 

plafonom pri čemu je iznad tog prostora tavanski prostor, ili može 

da bude rađena kao potkrovlje sa kosim plafonom. Otvori za 

prozore i vrata na drugoj i trećoj etaži treba da su po površini u 

skladu sa otvorima susjednih objekata. 

Komponovanje većeg broja osnovnih volumena i aneksa 

Komponovanje većeg broja osnovnih volumena (kubusa) i aneksa je 

podržano. Ovakvim kompono-vanjem je moguće dobiti nizove, grupe 

ili grozdove kuća. Ukupna površina može da bude vrlo velika i da 

zadovolji različite programe, a da se pritom ne ugroze tradicionalne 

stilske odlike. 

Neprihvatljivi arhitektonski postupci, rješenja i elementi 

Arhitektura koja generalno otstupa od izvornog karaktera 

Arhitektura koja generalno otstupa od izvornog karaktera je 

neprihvatljiva: upotreba arhitektonskih kompozicija, oblika, 

dimenzija, elemenata, boja i materijala koji otstupaju od stilskih 

odlika lokalne arhitekture bilo da pripadaju drugim stilovima, bilo 

da su plod neukosti, neznanja, neprofesionalizma i sl. 

Usjecanje terena za postavjanje čitave osnove kuće 

Usecanje terena za postavljanje čitave osnove kuće na ravnu 

površinu se ne preporučuje. Pod tim se podrazumijeva usjecanje 

terena za samu osnovu kuće, ili i za prolaz iza kuće. Umjesto toga 

Respecting the size of the old house 


In all cases of reconstruction of the old house sites it is necessary to 

respect the old size during new construction. The reason for that is 

the fact that in developed rural area architectural construction whole 

is not comprised only of one house or separate facility, but of total 

grouping with all its facilities, ground floor, etc. 

Construction of windows and doors facing neighbor 

Windows and doors of a new house facing neighbor could be 

constructed in the same way like it used to be on the old house, 

unless that disturbs the privacy of the neighbor. It is possible to 

change the positions of the windows and doors, but that should be 

aimed to decrease the disturbance to minimum. 

Respecting the construction stability of neighboring houses 

Construction stability of neighboring houses, their utilization, functioning 

of installation, etc., as well as public surfaces and other facilities 

in neighborhood, must not be disturbed with construction of a 

new house, i.e. with reconstruction of an old house site. In order to 

secure that, it is necessary to anticipate appropriate protective 

works during the reconstruction. 

Architecture of a new house built with reconstruction of an 

old house site 

This implies several approaches and procedures, from the very 

imitation of traditional house to the different interpretations of folk 

architecture. During the elaboration of design, certain styles 

should be respected which could be combined with contemporary 

solutions. 

Construction of a new house in traditional spirit 

This does not imply imitation of traditional house, but what is recommended 

is reinterpretation of certain typological characteristics in line 

with contemporary functional, construction, energy and landscape 

solutions. 

Rules for placing a house on a parcel of land 

New house could be placed in different ways, but with its position 

it should not jeopardize neighboring houses, or public surfaces, 

public facilities, infrastructure, etc. In order to secure this, it is 


osnova kuće treba da se kroz denivelaciju prilagodi padu terena. 

Pejzažna arhitektura 

Izostavljanje pejzažne arhitekture nije prihvatljivo. Pod ovim se 

podrazumijeva otsustvo prilagođavanja površine dvorišta prirodnoj 

morfologiji terena, kao i otsustvo podzida, ograda, stepenica, 

rampi i drugih elementa koji treba da budu građeni od kamena i 

ostalih prirodnih materijala. Koristiti autohtone vrste biljaka. 

Korišćenje predimenzionisanog gabarita 

Korišćenje predimenzionisanog gabarita kuće je isključeno. Pod 

ovim se podrazumijeva gabarit koji se formira korišćenjem 

spratnih visina koje nisu u skladu sa okolinom, kao i sa većim 

brojem etaža od tri, odnosno sa većim brojem međuspratnih 

konstrukcija od dvije, gledajući sa najniže strane kuće. Traži se 

visina od najviše tri etaže za najniže skladu sa otvorima okolnih 

kuća. 


necessary that during the design and construction of a new house 

rules found in traditional architecture are respected, as well as the 

rules which were crystallized during the time and to which a new 

rules were added. 

Architecture of a new house in traditional spirit 

The height of the storey should be harmonized with the height of 

the storey of neighboring facilities. There are 3 floors, watching 

from the lowest side of the house and 2 floor constructions. The 

highest storey could be constructed like the storey under it, with 

flat ceiling where the space above is attic, or it could be constructed 

as an attic with oblique ceiling. Openings for windows 

and doors on the second and third floor should be harmonized 

with surface of the openings on neighboring facilities. 

Composing the larger number of main volumes and annexes 

Composing of the larger number of main volumes (kubus) and annexes 

is supported. With such composing, it is possible to obtain 

lines, groups or clusters of the houses. Total surface could be very 

large and it could satisfy different programs, without disturbing traditional 

style characteristics. 

Unacceptable architectonic actions, solutions and elements 

Architecture which generally deviates from original character 

The architecture which generally deviates from original character 

is unacceptable: the use of architectural compositions, shapes, 

dimensions, elements, colors and materials which are not in line 

with style characteristics of the local architecture, i.e. belong to 

other styles, they are fruits of incompetence, ignorance, unprofessional 

work, etc. 

Cutting the terrain for placing the whole base of the house 

Cutting the terrain for placing the whole base of the house is not 

recommended. This implies cutting of the terrain for the very base 

of the house or for the corridor behind the house too. Instead, the 

base of the house should be adapted to the terrain inclination 

through leveling. 

Landscape architecture 

Neglecting of the landscape architecture is unacceptable. This 



implies the lack of adapting of the yard surface to the natural 

terrain morphology, as well as the lack of underpinning, fences, 

stairs, ramps and other elements which should be constructed of 

stone and other natural materials. Autochthon types of the plants 

should be used. 

The use of over-dimensioned size 

The use of over-dimensioned size is out of question. This implies 

size formed by the use of storey heights which are not harmonized 

with surrounding, as well as with higher number of storey 

than three, i.e. higher number of floor constructions than two, 

watched from the lowest side of the house. The height should be 

utmost three floors and in line with the openings on neighboring 

houses. 


Literatura 

Bobić M., Hibrid tradicije, ''Tradicionalna arhitektura Crne Gore - Iskustva, 

pouke, vidici'', Monografija, Građevinski fakultet Univerziteta Crne Gore, 

Podgorica, 2005. 

Božović G., Naselja i kuće Tivatskog zaliva, Centar za planiranje urbanog 

razvoja, Beograd, 1980. 

Gaković S., Paštrovska kuća, Istraživanje za potrebe prostornog plana 

opštine Budva, Beograd projekt - Centar za planiranje urbanog razvoja, 

Beograd, 1979. 

Kojić B., Seoska arhitektura i rurizam - teorija i elementi, Građevinska 

knjiga, Beograd, 1973. 

Krunić J., Rožaje - stara kuća i varoš, Rožajski zbornik, godina IV, broj 4, 

1985. 

Krunić J., Tip stare kuće i struktura naselja u oblasti Plavskog jezera, 

Beograd projekt - Centar za planiranje urbanog razvoja, Beograd, 1981. 

Milenković B., Uvod u arhitektonsku analizu II, Compendium, Građevinska 

knjiga, Beograd, 1991. 

Petrović Z., Selo i seoska kuća u Boki Kotorskoj, Univerzitet u Beogradu, 

Zbornik Arhitektonskog fakulteta, III knjiga, Beograd, 1957. 

Radović R., Osmehnuti šarm narodnih kuća, časopis ''Čovjek i prostor'', 

5/1988., Zagreb, 1988. 

Simonović Đ., Petrović Z., Seoska naselja, dvorišta i kuće u okolini Cetinja, 

Glasnik Etnografskog instituta SAN, knjiga II-III, Beograd, 1957. 

Vuksanović D., Tradicionalna arhitektura Crne Gore i bioklimatizam, 

Zadužbina Andrejević, Beograd, 1998. 

Vuksanović D., Bioclimatic Characteristics of Some Traditional Urban and 

Architectural Forms in Montenegro, PLEA '91 The Ninth International 

PLEA Conference "Architecture and Urban Space", Proceedings, Kluwer 

Academic Publishers, pp. 245-250, Seville, Spain, 1991. 

Vuksanović D., Vernacular Architecture: a Paradigm for Sustainable 

Buildings, Teaching in Architecture Conference TIA 2000 “Sustainable 

Buildings for the 21st Century”, Proceedings, 7.15, Oxford, UK, 2000. 

Vuksanović D., Ekološke odlike u graditeljstvu sela obalnog područja 

Skadarskog jezera kao razvojni potencijal, ''Selo u Crnoj Gori'', Zbornik 

radova, Crnogorska akademija nauka i umjetnosti, Univerzitet Crne Gore, 

Podgorica, 2002. 

Vuksanović D., Transposition of Traditional Building Patterns in Montenegro: 

Ecological aspects, “Montenegrin Eco-logic Lab”, 9th International 

Exhibition of Architecture: La Biennale di Venezia, 2004. 

Popović S. G., Geneza nastanka i uticajni faktori razvoja Danilovgrada,Bgd.2003.god. 

Radovic G. D., Stambena i javna arhitektura Cetinja od XV vijeka do 

II.svjetskog rata, Bgd.2003.god. 

Grupa autora,Tradicionalna arhitektura Crne Gore/iskustva, pouke, vidici/ 

Pgd, 2005.god.monografija. 

Projekat „Juzni jadran“, Prostorno planski dokument, RZUP 1967.god. 

Izvori ilustracija 


Božović G., Naselja i kuće Tivatskog zaliva 

Gaković S., Paštrovska kuća 

Kojić B., Seoska arhitektura u Kotorskom zalivu 

Kojić B., Seoska arhitektura i rurizam - teorija i elementi 

Krunić J., Rožaje - stara kuća i varoš 

Krunić J., Tip stare kuće i strutura naselja u oblasti Plavskog jezera 

Petrović Z., Selo i seoska kuća u Boki Kotorskoj 

Simonović Đ., Petrović Z., Seoska naselja, dvorišta i kuće u okolini Cetinja 

Vuksanović D., Tradicionalna arhitektura Crne Gore i bioklimatizam 

Licni arhiv S.G.Popovica, D.Kujovic Muzej grada Kolasina, Crtezi 

Z.Petrovica,studenata I.god.Arhitektonskog fakulteta u Podgorici 

Fotografije 

Dušan Vuksanović, Svetislav G. Popović, Stevan Kordić, Nebojša Adžić, 

Sanja i Dejan Mitrović, studenti Arhitektonskog fakulteta u Podgorici, 

www.montenegrobeauty.cg.yu 


arhitektonski atlas crne gore 

architectural atlas of montenegro 

Radni tim 

Autori: 

Prof. dr Dušan Vuksanović, dipl. ing. arh. 

Doc. mr Svetislav G. Popović, dipl. ing. arh. 

Urednik: 

Sanja Lješković Mitrović, dipl. ing. pejz. arh. 

projekt inžinjer za prostorno i urbanističko planiranje 

GTZ Podgorica 

Lektori: 

Tijana Durković 

Slavica Stojković 

Naslovna strana, dizajn i kompjuterska obrada: 

Dejan Mitrović

Njemačka tehnička saradnja | German Technical Cooperation 

arhitektonski atlas crne gore | architectural atlas of montenegro 

Oktobar | 2006 | October 

Republika Crna Gora 

Ministarstvo za ekonomski razvoj

arhitekonski atlas crne gore - Ada Bojana

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?