You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Dwi wedi<br />
colli ’nghoes!<br />
Cefais fy ngeni ym 1936 a dechreuais weithio<br />
ym Mhwll <strong>Glo</strong> Bargoed House ym 1952. Ar<br />
ôl hyfforddi, es i weithio yn y pwll glo stêm,<br />
fel gwas coed i ddechrau ac yna’n gynorthwyydd<br />
colier. Fe ddes i’n löwr gyda fy stent fy hun pan<br />
oeddwn i’n 18 oed, a oedd yn anghyffredin bryd<br />
hynny gan nad oeddech fel arfer yn cael eich lle’ch<br />
hun nes cyrraedd 21 oed. Bues i’n gweithio ar y ffas<br />
lo am bedair blynedd ar ddeg, yn gwneud gwaith<br />
‘cloddio cyffredin’ yn bennaf yn llwytho’r glo ar y<br />
cludfelt, er i mi dreulio’r ychydig flynyddoedd olaf ar<br />
sawl ffas lo lle’r oedd peiriannau torri a<br />
llwytho.<br />
Pan oeddwn i tua 17 oed,<br />
diffoddodd fy lamp a dyma’r ffeiarman<br />
yn fy anfon i’n ôl i waelod y pwll gyda<br />
bachgen arall yn dal golau i mi. Wrth i<br />
ni gerdded o’r ardal, rhedodd y bachgen<br />
i ffwrdd i gael tipyn o ‘hwyl’ a ’ngadael<br />
i yn y tywyllwch dudew. Bu’n rhaid i mi<br />
deimlo fy ffordd mas gan ddilyn y<br />
cledrau dan fy nhraed. Pan gyrhaeddais<br />
i waelod y pwll, dyna lle'r oedd y<br />
cythrel yn chwerthin ar fy mhen i!<br />
Roedd dyn yn gweithio ar yr hewl<br />
pan gafodd ei ddal yn sownd rhwng<br />
dram lawn ac ochr yr hewl. Roedd<br />
wedi anafu’i gefn yn ddrwg, a gwaed<br />
yn pistyllu o’r briw. Gallai deimlo’r<br />
gwaed yn llifo i lawr ei goes, ac roedd<br />
yn gweiddi ‘Dwi wedi colli ’nghoes!’<br />
Chafodd e fawr o gydymdeimlad fodd<br />
bynnag, achos fe waeddodd rhywun<br />
yn ôl, ‘Well i ti siapio hi a hercian o ’na<br />
te, achos allwn ni ddim dy gael di<br />
mas!’.<br />
Un tro, cefais innau fy nal gan<br />
gwymp am ryw dair awr. Wrthi’n agor<br />
ffas newydd oedden ni, ac yn<br />
defnyddio sled fawr newydd wedi’i<br />
chysylltu â rhaff halio ddiddiwedd i<br />
gludo’r deunyddiau i mewn. Roedd y<br />
bachgen a reolai’r injan braidd yn<br />
wyllt, a llwyddodd i fachu rhai o’r<br />
props ac achosi i’r to gwympo. Lwcus<br />
mai pibelli metel 4 modfedd oedd yn<br />
dod â’r aer i mewn i’r sia, yn<br />
hytrach na’r pibelli hyblyg<br />
diweddaraf, neu byddai pob un<br />
ohonom wedi’n llorio gan y cwymp<br />
ac wedi mygu i farwolaeth. Soniais<br />
i’r un gair wrth mam am hyn – fyddai hi ddim wedi<br />
gadael i mi fynd i lawr y pwll byth eto!<br />
Gadewais y diwydiant pan oeddwn i’n 32 oed, a<br />
mynd i weithio i British Nylon Spinners ym Mhonty-pŵl;<br />
a hynny am sawl rheswm, ond yn bennaf<br />
oherwydd bod fy nhad a’m hewythrod wedi dal y<br />
dwst ac roeddwn i’n poeni y byddwn i’n dioddef<br />
hefyd. Sbardun arall oedd y ffaith fod Nylon Spinners<br />
yn talu’r un faint o gyflog â’r pwll glo.<br />
Ron omas<br />
My leg’s off<br />
Iwas born in 1936 and started work in Bargoed<br />
House Coal Pit in 1952. Aer training I worked<br />
in the Steam Coal Pit, first as a timber boy then<br />
as a collier’s assistant. I became a collier with a stent<br />
of my own at 18 years of age which was unusual then<br />
as you normally didn’t get your own place until you<br />
were 21. I did 14 years as a collier at the coal face,<br />
mostly ‘conventional mining’ filling coal onto a<br />
‘shaker’ or belt conveyor, although I worked the last<br />
few years on ‘power loading’ (mechanised) faces.<br />
When I was a lad of about 17 my lamp went out<br />
and the fireman sent me back to pit bottom<br />
Yr helmed gardbord gywasgedig a<br />
ddefnyddiodd Ron Thomas gydol ei yrfa yn y lofa.<br />
The compressed cardboard helmet which Ron Thomas used from<br />
the time he started until the time he finished in the colliery.<br />
accompanied by another boy to show light for me. As<br />
we were walking out from the district the other boy<br />
shot off in front of me as a ‘joke’ and le me in the<br />
dark. I had to feel my way out by the rails under my<br />
feet. When I got to pit bottom he was there laughing<br />
at me!<br />
A man was working in the roadway when he got<br />
caught tightly between a full dram and the side of the<br />
road. His backside was cut badly and there was blood<br />
pouring out of him. He felt all the blood running<br />
down his leg and shouted “My leg’s off!” He didn’t get<br />
much sympathy though, someone shouted back<br />
“You’d better ‘hec it’ (hop) out<br />
of there then, ’cos we can’t get<br />
you out!”<br />
I was trapped by a fall for<br />
about three hours one time.<br />
We were opening up a new<br />
face and were using a large<br />
sledge attached to an endless<br />
haulage rope to bring in<br />
materials. e boy operating<br />
the engine went a bit wild and<br />
managed to pull some props<br />
out and brought down a fall.<br />
We were lucky because we had<br />
4 inch metal pipes bringing in<br />
the ventilation, if we had the<br />
newer flexible ducting it would<br />
have been flattened by the fall<br />
and we would have all<br />
suffocated. I never told my<br />
mother that I had been trapped<br />
– she would have never let me<br />
go down the pit again!<br />
When I was 32 I le the<br />
industry and worked for British<br />
Nylon Spinners in Pontypool;<br />
there were a few reasons for this<br />
but mainly it was because my<br />
father and uncles had contracted<br />
dust and it was starting to play<br />
on my mind that I would end up<br />
the same, also the money in<br />
Nylon Spinners was about the<br />
same as I was getting in the<br />
colliery so I finished.<br />
Ron omas<br />
24 25