10.06.2015 Views

Glo - National Museum Wales

Glo - National Museum Wales

Glo - National Museum Wales

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Dwi wedi<br />

colli ’nghoes!<br />

Cefais fy ngeni ym 1936 a dechreuais weithio<br />

ym Mhwll <strong>Glo</strong> Bargoed House ym 1952. Ar<br />

ôl hyfforddi, es i weithio yn y pwll glo stêm,<br />

fel gwas coed i ddechrau ac yna’n gynorthwyydd<br />

colier. Fe ddes i’n löwr gyda fy stent fy hun pan<br />

oeddwn i’n 18 oed, a oedd yn anghyffredin bryd<br />

hynny gan nad oeddech fel arfer yn cael eich lle’ch<br />

hun nes cyrraedd 21 oed. Bues i’n gweithio ar y ffas<br />

lo am bedair blynedd ar ddeg, yn gwneud gwaith<br />

‘cloddio cyffredin’ yn bennaf yn llwytho’r glo ar y<br />

cludfelt, er i mi dreulio’r ychydig flynyddoedd olaf ar<br />

sawl ffas lo lle’r oedd peiriannau torri a<br />

llwytho.<br />

Pan oeddwn i tua 17 oed,<br />

diffoddodd fy lamp a dyma’r ffeiarman<br />

yn fy anfon i’n ôl i waelod y pwll gyda<br />

bachgen arall yn dal golau i mi. Wrth i<br />

ni gerdded o’r ardal, rhedodd y bachgen<br />

i ffwrdd i gael tipyn o ‘hwyl’ a ’ngadael<br />

i yn y tywyllwch dudew. Bu’n rhaid i mi<br />

deimlo fy ffordd mas gan ddilyn y<br />

cledrau dan fy nhraed. Pan gyrhaeddais<br />

i waelod y pwll, dyna lle'r oedd y<br />

cythrel yn chwerthin ar fy mhen i!<br />

Roedd dyn yn gweithio ar yr hewl<br />

pan gafodd ei ddal yn sownd rhwng<br />

dram lawn ac ochr yr hewl. Roedd<br />

wedi anafu’i gefn yn ddrwg, a gwaed<br />

yn pistyllu o’r briw. Gallai deimlo’r<br />

gwaed yn llifo i lawr ei goes, ac roedd<br />

yn gweiddi ‘Dwi wedi colli ’nghoes!’<br />

Chafodd e fawr o gydymdeimlad fodd<br />

bynnag, achos fe waeddodd rhywun<br />

yn ôl, ‘Well i ti siapio hi a hercian o ’na<br />

te, achos allwn ni ddim dy gael di<br />

mas!’.<br />

Un tro, cefais innau fy nal gan<br />

gwymp am ryw dair awr. Wrthi’n agor<br />

ffas newydd oedden ni, ac yn<br />

defnyddio sled fawr newydd wedi’i<br />

chysylltu â rhaff halio ddiddiwedd i<br />

gludo’r deunyddiau i mewn. Roedd y<br />

bachgen a reolai’r injan braidd yn<br />

wyllt, a llwyddodd i fachu rhai o’r<br />

props ac achosi i’r to gwympo. Lwcus<br />

mai pibelli metel 4 modfedd oedd yn<br />

dod â’r aer i mewn i’r sia, yn<br />

hytrach na’r pibelli hyblyg<br />

diweddaraf, neu byddai pob un<br />

ohonom wedi’n llorio gan y cwymp<br />

ac wedi mygu i farwolaeth. Soniais<br />

i’r un gair wrth mam am hyn – fyddai hi ddim wedi<br />

gadael i mi fynd i lawr y pwll byth eto!<br />

Gadewais y diwydiant pan oeddwn i’n 32 oed, a<br />

mynd i weithio i British Nylon Spinners ym Mhonty-pŵl;<br />

a hynny am sawl rheswm, ond yn bennaf<br />

oherwydd bod fy nhad a’m hewythrod wedi dal y<br />

dwst ac roeddwn i’n poeni y byddwn i’n dioddef<br />

hefyd. Sbardun arall oedd y ffaith fod Nylon Spinners<br />

yn talu’r un faint o gyflog â’r pwll glo.<br />

Ron omas<br />

My leg’s off<br />

Iwas born in 1936 and started work in Bargoed<br />

House Coal Pit in 1952. Aer training I worked<br />

in the Steam Coal Pit, first as a timber boy then<br />

as a collier’s assistant. I became a collier with a stent<br />

of my own at 18 years of age which was unusual then<br />

as you normally didn’t get your own place until you<br />

were 21. I did 14 years as a collier at the coal face,<br />

mostly ‘conventional mining’ filling coal onto a<br />

‘shaker’ or belt conveyor, although I worked the last<br />

few years on ‘power loading’ (mechanised) faces.<br />

When I was a lad of about 17 my lamp went out<br />

and the fireman sent me back to pit bottom<br />

Yr helmed gardbord gywasgedig a<br />

ddefnyddiodd Ron Thomas gydol ei yrfa yn y lofa.<br />

The compressed cardboard helmet which Ron Thomas used from<br />

the time he started until the time he finished in the colliery.<br />

accompanied by another boy to show light for me. As<br />

we were walking out from the district the other boy<br />

shot off in front of me as a ‘joke’ and le me in the<br />

dark. I had to feel my way out by the rails under my<br />

feet. When I got to pit bottom he was there laughing<br />

at me!<br />

A man was working in the roadway when he got<br />

caught tightly between a full dram and the side of the<br />

road. His backside was cut badly and there was blood<br />

pouring out of him. He felt all the blood running<br />

down his leg and shouted “My leg’s off!” He didn’t get<br />

much sympathy though, someone shouted back<br />

“You’d better ‘hec it’ (hop) out<br />

of there then, ’cos we can’t get<br />

you out!”<br />

I was trapped by a fall for<br />

about three hours one time.<br />

We were opening up a new<br />

face and were using a large<br />

sledge attached to an endless<br />

haulage rope to bring in<br />

materials. e boy operating<br />

the engine went a bit wild and<br />

managed to pull some props<br />

out and brought down a fall.<br />

We were lucky because we had<br />

4 inch metal pipes bringing in<br />

the ventilation, if we had the<br />

newer flexible ducting it would<br />

have been flattened by the fall<br />

and we would have all<br />

suffocated. I never told my<br />

mother that I had been trapped<br />

– she would have never let me<br />

go down the pit again!<br />

When I was 32 I le the<br />

industry and worked for British<br />

Nylon Spinners in Pontypool;<br />

there were a few reasons for this<br />

but mainly it was because my<br />

father and uncles had contracted<br />

dust and it was starting to play<br />

on my mind that I would end up<br />

the same, also the money in<br />

Nylon Spinners was about the<br />

same as I was getting in the<br />

colliery so I finished.<br />

Ron omas<br />

24 25

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!