You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Gŵr a<br />
gwraig<br />
y Betws<br />
Fe’m ganwyd ym mis Gorffennaf 1929 a<br />
dechreuais weithio’n bedair ar ddeg oed. Roedd<br />
fy ewythr yn gweithio yn swyddfeydd y lofa, a<br />
cheisiodd gael swydd i mi yn y lamprwm, ond mae’n<br />
debyg fy mod yn rhy ifanc i ysgwyddo’r fath<br />
gyfrifoldeb, felly gwas colier yng Nglofa Saron fues i.<br />
Roedden ni’n cloddio’r ffas ar y system dalcen, a<br />
byddwn i’n llenwi pump neu chwe dram y dydd ar<br />
gyfer y glöwr. Byddwn i’n defnyddio rhaw pan oedd<br />
y dram yn ddigon agos at y ffas lo, ond bocs cwrlo<br />
oedd hi fel arall. Er mai crwtyn bach oeddwn i, roedd<br />
hi’n anodd llusgo bocs cwrlo llawn glo gan mai dim<br />
ond dwy droedfedd chwe modfedd o uchder oedd y<br />
wythïen.<br />
Fe wnes i hyn tan oeddwn i’n ddigon da i fod yn<br />
löwr am ychydig flynyddoedd, cyn symud i Lofa<br />
Rhydaman ac yna i’r ffas lo yng Nglofa’r Betws tan i<br />
mi gael emffysema yn 55 oed. Bues i’n gweithio ar<br />
wyneb y pwll am ychydig cyn cael gwaith yn y<br />
lamprwm. Roeddwn i’n mwynhau bod yn ddyn<br />
lampau gan fod y gwaith yn fwy amrywiol nag ar y<br />
ffas lo. Ond ar ôl streic 1984-85, doedd hi ddim yn<br />
swydd mor bleserus gan fod y rheolwr yn amau ein<br />
bod ni’n ochri gyda’r dynion, a’r dynion yn eich<br />
ystyried yn un o’r rheolwyr. Dyn lampau cynorthwyol<br />
oeddwn i, a byddwn i’n llenwi lampau cap trydan â<br />
dŵr distyll (roedd tua 250 o lampau cap yn cael eu<br />
defnyddio ym mhob si), glanhau’r lampau<br />
diogelwch â fflam, pwyso a gwirio’r offer achub<br />
personol (offer yr oedd pob glöwr yn ei gario ar ei felt<br />
er mwyn iddo anadlu pan fo prinder ocsigen neu<br />
nwyon gwenwynig o’i gwmpas), a glanhau’r<br />
lamprwm. Roedden ni hefyd yn carco a gofalu am bâr<br />
o ganeris a oedd yn cael eu cadw yn y lamprwm, ac a<br />
fyddai’n cael eu defnyddio gan y Frigâd Achub<br />
<strong>Glo</strong>feydd er mwyn profi am nwyon wedi ffrwydrad<br />
danddaear.<br />
Felly, fe ges i’r union swydd yr oeddwn ei heisiau’n<br />
14 oed, ond roedd rhaid i mi ddisgwyl tan i mi fod<br />
yn 56 oed i’w chael hi! Roedd Eirlys fy ngwraig yn<br />
gweithio yn ffreutur y Betws, tua 60 llath o’r<br />
lamprwm, a chan ein bod ni’n gweithio siiau,<br />
roedden ni’n gweld ein gilydd yn amlach yn y ffreutur<br />
na gartre!<br />
George Batsford<br />
Husband<br />
and wife<br />
at Betws<br />
Iwas born in July 1929 and started work when I<br />
was 14 years old. I had an uncle working in the<br />
colliery offices and he tried to get me a job in the<br />
lamp room, however I was considered too young to<br />
have that sort of responsibility so I had to go<br />
underground at Saron Colliery to work as a collier’s<br />
boy instead. We worked the face on the stall system<br />
and I used to fill five or six drams a day for the collier.<br />
When the dram was close to the coal face I used to fill<br />
it with a shovel, otherwise I used the curling box.<br />
Although I was quite small I used to find dragging the<br />
curling box full of coal hard work as the seam was<br />
about two feet six inches in height.<br />
I did this until I become good enough to work as<br />
a collier for a few years until I transferred to<br />
Ammanford Colliery and later Betws Colliery where<br />
I worked on the coal face until I contracted<br />
emphysema at the age of fiy five. I did a brief spell<br />
as a surface worker before I got a job in the lamp<br />
room. I enjoyed my work as a lamp man as it offered<br />
more variety than working on the coal face. However,<br />
aer the 1984˗85 strike, being a lamp man wasn’t such<br />
a happy job as the manager thought we were on the<br />
men’s side and the men regarded you as being<br />
management. I was the assistant lamp man, I used to<br />
top up the electric cap lamps with distilled water<br />
(there were about 250 cap lamps in use for each shi),<br />
clean the flame safety lamps, weigh and check the self<br />
rescuers (a piece of equipment that every mine worker<br />
carried on his belt to enable him to breathe when the<br />
surrounding atmosphere lacks oxygen or is<br />
contaminated with toxic gases), and clean the lamp<br />
room. We also looked aer a pair of canaries which<br />
were kept in the lamp room which would be used to<br />
test for gas by the Mines Rescue Brigade if an<br />
explosion occurred underground.<br />
So I got the job that I wanted when I was fourteen<br />
but had to wait until I was fiy six to get it! My wife<br />
Eirlys was working in Betws canteen which was about<br />
sixty yards away from the lamp room, because we<br />
were both working shis we met more oen in the<br />
canteen than we did at home!<br />
George Batsford<br />
Merched ffreutur y<br />
Betws a ddaeth yn ail<br />
yng nghystadleuaeth<br />
Diogelwch Ffreutur yr<br />
NCB, 1982.<br />
Chwith i’r dde:<br />
Mair Lewis,<br />
Eirlys Batsford,<br />
Brenda O’Conor,<br />
Eirlys Mathias,<br />
Veronica Davies,<br />
Eluned Davies.<br />
Betws canteen staff who<br />
came second in the 1982<br />
NCB Canteen Safety<br />
competition.<br />
L – R: Mair Lewis,<br />
Eirlys Batsford,<br />
Brenda O’Conor,<br />
Eirlys Mathias,<br />
Veronica Davies,<br />
Eluned Davies.<br />
Bues i’n gweithio yn ffreutur y Betws am ryw<br />
10-11 mlynedd. Byddwn i’n cyrraedd y gwaith<br />
tua hanner awr wedi pump y bore a gorffen<br />
am un ar ddeg, yna’n dod yn ôl am ddau tan hanner<br />
awr wedi tri, ac yna o naw yr hwyr tan hanner awr<br />
wedi un ar ddeg. Weithiau, roeddwn i awydd dweud<br />
wrth y dynion a oedd yn aros yn y ffreutur ar<br />
ddiwedd eu si, ‘Stopwch lapan ac ewch adre’ er<br />
mwyn dyn, wy moyn mynd i ’ngwely!’<br />
Roedd Mrs Evans y bos yn rheolwr da iawn, a’r<br />
dynion i gyd yn ei pharchu. Doedden nhw byth yn<br />
rhegi o’n blaenau ni, heblaw am un adeg pan oedd<br />
bachgen ifanc eisiau potel o bop – ond roedd e’n rhegi<br />
fel cath, a minnau’n gwrthod rhoi diod iddo. Dyma’i<br />
ffrind yn ei gymryd i’r naill ochr, a dweud wrtho am<br />
ymddiheuro. A dyna a wnaeth, a dweud nad oedd yn<br />
sylweddoli ei fod yn rhegi. Dywedais wrtho ’mod i<br />
bron iawn â hwpo’r botel o bop wysg ei hochr i’w geg!<br />
Arferai’r Bwrdd <strong>Glo</strong> Cenedlaethol gynnal<br />
cystadlaethau ar gyfer staff y ffreutur, ac ym 1982,<br />
aethon ni i’r rownd derfynol yn Blackpool. Roedden<br />
nhw wedi ail-greu cegin ffreutur yn dangos<br />
camgymeriadau bwriadol fel gadael blodfresych mewn<br />
sinc llawn dŵr brwnt, dalennau cardbord ar y llawr,<br />
bocs cymorth cyntaf anodd ei gyrraedd ar ben y<br />
rhewgell a pheryglon eraill. Roedden nhw hefyd wedi<br />
gosod bwrdd yn cynnwys pob math o fwydydd<br />
gwahanol, ac roeddech chi’n gorfod gwahaniaethu<br />
rhwng siwgr a halen, blawd a phowdwr llaeth heb eu<br />
cyffwrdd na’u blasu – gawson ni hwyl dda ar y prawf<br />
hwnnw. Ond wnaethon ni ddim ennill, gan mai<br />
enillwyr y llynedd oedd yn fuddugol eto. Roedden ni’n<br />
tampan, ac yn credu taw twyll oedd y cyfan. Roedd<br />
rhaid i ni rannu ystafell wely yn Blackpool, tair merch<br />
mewn un ystafell, ond roedd yn brofiad da. Mwynheais<br />
fy amser yn gweithio yn y ffreutur, ond roedd rhaid i<br />
mi roi’r gorau iddi ar ôl cwympo ac anafu fy nghefn.<br />
Iworked in Betws canteen for about ten or eleven<br />
years all together. I used to come to work at half<br />
past five in the morning, finish at about eleven,<br />
then come back at two, finish at half past three, then<br />
come back again from nine to half past eleven. On<br />
times I used to feel like telling the men who hung<br />
around the canteen aer their shis “Why don’t you go<br />
home and stop wittering, I’ve got a bed to go home to!”<br />
My boss Mrs. Evans was a really good manager and<br />
all the men respected her, in fact the men never used<br />
to swear in front of us except on one occasion when a<br />
young boy wanted a bottle of pop and wouldn’t stop<br />
swearing so I wouldn’t serve him. His friend took him<br />
to one side and told him to apologise which he did and<br />
said that he didn’t realise he was swearing. I told him<br />
that he was only a couple of seconds from having the<br />
bottle of pop put sideways into his mouth!<br />
e <strong>National</strong> Coal Board used to hold<br />
competitions for canteen staff and, in 1982, we went<br />
up to Blackpool for the finals. ey had built a mock<br />
up of a canteen kitchen with deliberate mistakes such<br />
as having a cauliflower in a sink full of dirty water,<br />
cardboard sheets on the floor, a first aid box out of<br />
reach on top of the fridge freezer and other hazards.<br />
ere was also a table set up with various food stuffs<br />
and you had to differentiate between sugar and salt<br />
and flour and dried milk without touching or tasting<br />
them – we did very well in that test. But we didn’t win<br />
as the team that had won the year before won again,<br />
we felt it was a fix – we were tamping! We had to share<br />
a bedroom in Blackpool, there were three girls in one<br />
room but it was a really good experience. I enjoyed<br />
working in the canteen but had to finish aer a fall<br />
which knocked my back out of place.<br />
Eirlys Batsford<br />
Eirlys Batsford<br />
34 35