10.06.2015 Views

Glo - National Museum Wales

Glo - National Museum Wales

Glo - National Museum Wales

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Sefydliad lles<br />

A welfare organisation<br />

Roedd yna rywun yn ffugio rhyw salwch neu’i<br />

gilydd ym mhob glofa, ond yn Oakdale, roedd<br />

gennym gryn dipyn o bobl hynod ddidwyll a<br />

barhaodd i weithio er gwaethaf anafiadau neu<br />

anhwylderau eraill gan gynnwys clefyd coronaidd y<br />

galon a phroblemau’r frest oherwydd y dwst. Cafodd<br />

dynion ag anhwylderau’r frest eu cynghori i osgoi<br />

parhau i weithio dan amodau llychlyd, ond roeddynt<br />

am wella eu safon byw. Roedd ganddynt blant yn y<br />

brifysgol ac ati felly bydden nhw’n parhau i weithio<br />

yn yr amodau hyn. Wrth gwrs, bydden nhw’n gorfod<br />

rhoi’r gorau iddi ar unwaith heddiw, ond nid felly’r<br />

oedd hi'r dyddiau hynny. Roedden ni’n arfer clywed<br />

hanes teuluoedd y dynion drwy’r adeg. Doedd y<br />

dynion hŷn byth yn trafod eu pryderon, roedd rhaid<br />

iddyn nhw fod yn wrol fel dynion go iawn, ond roedd<br />

y dynion iau yn rhannu’u gofidiau, yn enwedig os<br />

oedd eu gwragedd yn dost. Roedden nhw’n dod i<br />

eistedd wrthych chi a bwrw’u calonnau. Rwy’n mynd<br />

yn grac iawn pan fydd pobl yn dweud nad yw dynion<br />

yn gofidio – maen nhw, dy’n nhw ddim yn gwybod<br />

sut i ddangos hynny, dyna’r cwbl.<br />

Roedd y ganolfan feddygol yn debycach i<br />

sefydliad lles na dim arall. Os oedd dyn yn yr ysbyty<br />

gyda salwch difrifol, roedden ni’n mynd i’w weld ar<br />

ôl iddo ddod gartre. Byddwn i’n gofyn a oedd e’n falch<br />

o fod gartre, a oedd yn teimlo’n well, ac yna byddai ei<br />

wraig yn cerdded gyda chi at y gât a byddech yn<br />

gofyn, ‘Sut ydych chi’n teimlo?’. A byddai hi’n dweud,<br />

‘A dweud y gwir Sister, dwi ofn cysgu’. ‘Pam?’ ‘Achos<br />

yn yr ysbyty mae’r holl offer a chyfarpar ar gael petai<br />

rhywbeth yn mynd o’i le, a dwi ar ben fy hunan fan<br />

hyn ac yn ofni y bydde rhywbeth yn digwydd.’ Felly,<br />

roeddwn i’n gorfod bod yn gefn ac yn gysur i’r wraig<br />

a’r teulu hefyd. Roedd rhai o’r dynion yn poeni’u<br />

henaid am eu plant a oedd yn sâl iawn a bydden<br />

nhw’n dod aton ni am sgwrs fach. Doedd y dynion<br />

hŷn ddim eisiau gwybod, ond roedd y rhai iau wastad<br />

eisiau gwybod beth oedd yn digwydd, a beth oedd<br />

modd ei wneud i wella’r sefyllfa.<br />

Roedd un dyn a ddoi i’r ganolfan feddygol yn<br />

ffeiarman, ac wedi magu ei frawd iau gan fod eu rhieni<br />

wedi marw. Roedd y ddau’n gweithio yn y pwll, a dyma’r<br />

brawd hŷn yn cerdded i mewn un diwrnod gan ddweud,<br />

‘Oeddech chi’n gwybod Sister fod Dai ni wedi ’whare<br />

dros Gymru?’ ‘Dofe wir? Jiw, mae’n rhaid bod hynny<br />

wedi bod yn brofiad gwych iddo fe’, atebais. ‘O, oedd,<br />

bendigedig.’ Gofynnais, ‘Es ti i weld e?’. ‘Do’, atebodd, ‘es<br />

i lawr i’w weld e’. A dyma fi’n gofyn, ‘Shwt deimlad o’dd<br />

i weld e’n rhedeg mas ar y cae?’ ‘Dim syniad Sister’,<br />

atebodd, ‘weles i mohono fe’. ‘Beth ti’n feddwl weles ti<br />

mohono fe?’ Ac meddai, ‘R’on i mor browd, bues i’n<br />

llefen reit drwyddo!’ Wel, am chwerthin!<br />

Pan gaeodd y glofeydd, aeth llawer o’r sisters<br />

nyrsio i weithio mewn meddygfeydd, eraill i gartrefi<br />

nyrsio preifat ac ati. Fe wnes i ymddeol. Roeddwn i’n<br />

55 oed, ond cafodd fy ngŵr ei daro’n wael ac aethon<br />

ni i fyw i’r Gorllewin. Ond merch y Cymoedd ydw i<br />

o hyd! Roedd y diwydiant glo wedi ’nysgu i sefyll dros<br />

yr hyn sy’n gyfiawn. Roeddwn i’n arfer mynd i’r<br />

cyfarfodydd, a byddai’r dynion yn edrych arnoch chi<br />

fel rhyw druan fach ddiniwed, ond roeddwn i’n<br />

meddwl, ‘Meiddiwch chi bois, meiddiwch chi!’<br />

Roeddwn i’n barod i sefyll yn gadarn yn erbyn y<br />

rheolwyr a’r undebau.<br />

Mrs Iris E. Evans<br />

Sister O'Shea o Lofa St John’s (chwith), Harry<br />

Harris, swyddog hyfforddi yn Oakdale a Mrs Iris<br />

Evans ar fin mynd i lawr i Lofa Oakdale.<br />

Sister O'Shea of St John’s Colliery (left), Harry<br />

Harris training officer at Oakdale and Mrs Iris<br />

Evans waiting to descend Oakdale Colliery.<br />

Every colliery had people who put it on but in<br />

Oakdale we had quite a few genuine people<br />

who continued to work very hard in spite of<br />

injuries or other ailments including coronaries and<br />

chest problems due to working in dust. Men with<br />

chest complaints were advised not to continue<br />

working in dusty conditions but they wanted to<br />

improve their standard of living. ey had<br />

youngsters in university and things like that so they<br />

would continue to work in these conditions.<br />

Nowadays they would be stopped immediately but<br />

they weren’t in those days. We used to hear all about<br />

the men’s families. e older men never spoke about<br />

their worries, they had to be very mannish, very<br />

brave, but the younger generation did, especially if<br />

their wives were ill. ey used to come and talk to<br />

you about it and they’d just sit down and tell you their<br />

worries. I get very angry when they say that men don’t<br />

care, they care alright they just don’t know how to<br />

express it.<br />

e medical centre acted as a welfare organisation<br />

as much as anything else. If a man was in hospital<br />

with a serious illness we’d go to see him when he came<br />

home. I’d ask him if he glad to be home, if he was<br />

feeling better and then the wife would walk you to the<br />

gate and you’d say, “How are you feeling?” And she’d<br />

say, “To be honest Sister, I’m afraid to sleep.” “Why?”<br />

“Because in hospital there’s all the equipment if<br />

something goes wrong and now he’s home and I’m all<br />

on my own and terrified that something will happen.”<br />

So I would have to comfort the wife and family as<br />

well. We had chaps who were very concerned about<br />

their children who were very ill and they used to<br />

come and chat about it. e older men didn’t want to<br />

know but the younger ones wanted to know what was<br />

going on and what could be done about it.<br />

One chap who came into the medical centre was<br />

a fireman and he had brought up his younger brother<br />

because their parents had both died. e two of them<br />

were working in the pit and the elder brother came<br />

in one day and said to me, “Did you know Sister that<br />

our Dai played for <strong>Wales</strong>?” “Did he? Well gosh that<br />

must have been great for him” I answered. “Oh yes it<br />

was wonderful.” I said, “Did you go and see him?”<br />

“Yes” he said, “I went to see him”. I said, “How did<br />

you feel like when you saw him running onto the<br />

field?” “I don’t know Sister” he said, “I didn’t see him”.<br />

“What do you mean you didn’t see him?” He said, “I<br />

was so proud that I cried all the way through!” You’ve<br />

got to laugh haven’t you?<br />

When the collieries closed down a lot of nursing<br />

sisters went into doctors’ surgeries, some of them<br />

went into private nursing homes and things like that.<br />

I just retired, I was 55 but my husband became ill and<br />

we went to live in west <strong>Wales</strong>. However, you can take<br />

the girl out of the Valleys but you can take the Valleys<br />

out of the girl. Being in the mining industry taught<br />

me to stand up for what I thought was right. I used<br />

to go to meetings and the men there used to look at<br />

you as a poor little woman coming in, but I used to<br />

think “Try it boys, you try it!” I was willing to stand<br />

up to both management and unions.<br />

Mrs Iris E. Evans<br />

28 29

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!