ﭼﻤﺪﺍﻥ ﺣﺠﺎﺝ ﺍﻳﺮﺍﻧﻲ ﺧﺎﻟﻲ ﺍﺯ ﺳﻮﻏﺎﺕ ﺳﻌﻮﺩﻱ - جام جم

science@jamejamonline.ir چهارشنبه 24 آبان 139112سيروس برزو/‏ جام جمهجدهم آبان 1356، ناو فضايي سايوز‎25‎ازايستگاهفضايي بايكونور و از همان سكويي به سويايستگاه فضاييساليوت ‎6‎ رهسپار شد كه اسپوتينك ‎1‎ در 20 سال قبلاز آن به مدار فرستاده شده بود.‏ فرماندهي ناو را ولاديميركوالنك سي و پنج ساله و مهندسي پرواز را والري ريومينسي و هشت ساله به عهده داشتند.‏ هر دوي آنها براي نخستينبار به فضا مي رفتند.‏ماموريت سايوز‎25‎انجاماتصال به ساليوت ‎6‎ وانجامبرخي آزمايش هاي مشتركبا گروه هايبعدي فضانورداناعلام شدهبود.‏ عده اياز كارشناسان غربي معتقدبودنديك برنامه هيجان انگيز در حال نمايشاست واحتمالاآنها ركورد سايوز 18 را كه حدود 63 روزاقامت در فضا بودخواهند شكست.‏ريومين درباره احساسش در نخستين پرواز مداريمي گويد:‏ موشكاز زمين كنده شد.‏ فشار جاذبهافزايش يافتو مناحساس مي كردم كس ديگري هستم.‏ گويي زمين رابراي هميشه ترك مي كردم.‏ هيچ نيروي وجود نداشت مرابرگرداند.‏ برنامه پروازاتصال به ساليوت-‏‎6‎ در روز بعد بود كهبايداز سكوياتصالاولانجام مي شد.‏ مدتاقامت ما هميكصد شبانه روز پيش بيني شده بود.‏قرار بود يك ماه بعد،‏ كوالنك و ريومين براي نخستينبار در جهان طي اقامت در يك ايستگاه مداري،‏ از دو مهمانپذيرايي كنند.‏ گروه،‏ مهمان ولاديمير ژانيبكف و پيوتربراياتصال دو ناو كيهاني به يكديگر در فضا بايد ماژولاتصال يكياز دوناو،نر و ديگري ماده طراحي شود.ناوكيهانيبا ماژولاتصالنربهناو فعال يااتصال دهنده وناو كيهاني با ماژولاتصالي ماده به ناو منفعل يا پذيرندهاتصال معروفاست.‏بهاين ترتيب كه ميلهاتصالي ناو كيهاني فعال‏(نمونه سمت راست تصوير)‏ با حسگرهايي كه بهانتهاي آنوصل شده بود و مانند يك جوياستيك ‏(دسته بازي)‏ عملكند و به محض برخورد با دهانهدانششماره مستقيم:‏ 23004320 پيامك:‏ 300011214بي تجربگي،‏ راز شكست آنها بودسفر فضايي سايوز 25 استانداردها و دستورالعمل هاي اعزام فضانوردان به مدار زمين را براي هميشه عوض كرداتصال در فضاكلودين بودند.‏ آنها پس از رسيدن مهمانان و حدود دي ماهبايداولين ماموريت بين المللي شوروي چكسلواكي راانجاممي دادند؛اما همه چيز طبق برنامه پيش نرفت.‏ ماجراازاينقرار بود كه تقريبا يك شبانه روز بعداز پرتاب،‏ فضانوردانايستگاه مداري ساليوت ‎6‎ را ديدند.‏در فاصله صد متريازايستگاه مداري،‏ كوالنك هدايتماژول منفعل،‏ كنترل موتورهاي كوچك كنترل كنندهوضعيت ناو فعال را در دست مي گرفت و با فشار دادن خودبه داخلناو پذيرندهاتصال،‏ تلاش مي كند عملياتاتصالنهايي يا قفل شدن زبانه در حفره ماژولناو منفعل رابا روشنو خاموش كردن موتورها و راندن خودبه سمت آن و در مسيردرست به سرانجام برساند.‏درانتها و زماني كه هر دو ناو به هم متصل مي شوند،‏سيستم هاي كنترلي دو ناو توسط شش زبانهالكتريكيدور رينگاتصالي به هم وصل مي شوند وناو بزرگ تر كه براي مثال مي تواند يكايستگاه فضايي باشد،‏ از آن به بعدكنترل موتورهاي ناو مهمان را نيز دردست مي گيرد تااز هرگونهاختلال درتصميم گيري مجزا و جداگانه رايانه هايفضايي دو ناو جلوگيري كند.‏دستي سفينه را به عهده گرفت و آن را به ساليوت نزديككرد.‏ در فاصله 50 متريايستگاه،‏ فضانوردان متوجه شدنددارند به پهلوي سفينه نزديك مي شوند و سفينه در زاويهدرستيبهايستگاهنزديكنمي شود و مجبور شدند ترمزكنند.‏ بعدا مشخص شد در آن لحظه آنها فقط 1/5 متر تابرخورد با ايستگاه مداري ساليوت ‎6‎ فاصله داشتند.‏ سپسفضانوردان تصميم گرفتند ايستگاه فضايي را دور بزنند ومجددا عمل اتصال را با استفاده از دستگاه خودكار ايگلاانجام دهند.‏اين دستگاه سوخت زيادي مصرف مي كرد و مركز هدايتپرواز از كيهان نوردان خواست شخصا،‏ هدايت ناو را به عهدهگيرند.اين بار آنها توانستند بدرستي به ساليوت ‎6‎ نزديكشوند و حتي ضربه كوچكي هم وارد كنند كه نشان مي داددو سفينه فضايي در مرحله قفل قرار گرفته اند؛اما چراغاتصال روشن نشد بلكه مشخص گرديد كه ناو كيهانيدر اثر ضربه خيلي آهسته از ايستگاه فضايي دور مي شود.‏كيهان نوردان از 30 متر دورتر از ايستگاه و به منظور بار سومبراياتصال به ساليوت ‎6‎ به آن نزديك شدند،‏ چونارتباطبا زمين در آن لحظه قطع بود كيهان نوردان خود ابتكار عملرا به دست گرفتند.‏اين بار نيزاتصالانجام نشد.‏ يك بار ديگر آنها به فاصله20 متريايستگاه بازگشتند.‏ ‎15‎‎10‎ كيلوگرم سوخت بيشترباقي نمانده بود.‏ كوالنك مي گويد:‏ ‏«طبق قوانين بايد كار رامتوقف مي كرديم و براي بازگشت به زمين آماده مي شديم.‏به والري نگاه كردم . مي خواستم به او بگويم بياييم خطركنيم و چهارمين عمليات را همانجام دهيم،‏ چون هنوزبخش ذخيره وجود داشت.‏ مي شد براي فرودازامكاناتاضطراري استفاده كرد.‏ او هم تصميم مرا قبول داشت.‏چشمانش چنين مي گفت.‏ فرمان هدايت را بار ديگر بهدست گرفتم.»‏ نزديك شدن خيلي خوب صورت گرفت؛اما چهارمين كوشش نيز بي فايده بود.‏ ضربهاتصال بهايستگاه،‏ سفينه را 6 تا 8 متر عقب راند.‏ سوخت سيستماصلي كاملا تمام شده بود و حالا آنها چاره اي جز بازگشتنداشتند.‏يك روز پساز پرتاب و در نوزدهم آبان راديو مسكواز قول تاساعلام كرد : ‏«الحاق خودكار ناو سايوز‎25‎ وايستگاه مداري ساليوت ‎6‎ از فاصله 120 متري شروعشد؛ اما به علت انحرافاتي كه در برنامه رخ داد،‏ از الحاقبا ساليوت ‎6‎انصراف حاصل شد و كيهان نوردان بهانجامعمليات فرود اقدام كردند.»‏كميسيون دولتي نتوانست دليلاتصال نيافتن را روشنكند،‏ چون بخشاتصالي در قسمت مداري ناو قرار داشتكه به زمين باز نمي گردد؛اما به طور كلي عدم موفقيت را بهدليلبي تجربگي در سفربه فضا دانستند و تصميم گرفتنددر هر گروه فضانورداناعزامي يك نفر حتما تجربه پروازفضايي داشته باشد و اين تصميم كه سرنوشت خيلي ازفضانوردان بعدي را تغيير داد،‏ هنوز به عنوان يك قانونرعايت مي شود.‏عكس:‏spacefactاقامت در مريخ به پشتوانه ميكروب هادانشمندان اميدوارند با يك بمب ميكروبى ، مريخ را آماده پذيرايى از حيات كنندNewscientist ‏/مترجم : صالح سپهري فرشايد دفعه ديگري كهانسان قصد دارد قدم در جاي ديگريغيراز زمينبگذارد،بهترباشد قبلاز خودلشكرياز ميكروب هارا براي آماده سازي محيط به آنجااعزام كند.‏ در واقع جعبه هايكوچكي پراز ميكروب هاي ساختهبشر مي تواندبه فراهم شدنملزوماتاوليه زندگي فضانوردان كمك شايانينمايد.‏براياقامت در مناطق دوردست فضانيازبه غذا،‏ سوختو سرپناهاست كه بي شك حمل همهاين مواد به فضا بسيارپر هزينه خواهدبود.اما دراين ميان دانش مهندسي زيستيbiology) (synthetic راه حلي را پيشنهاد كرده و آنهمبهره گيرياز ميكروب هاست.‏ ميكروب ها در مقياسساير محموله هاي فضايي در واقعاصلا وزني ندارنداما وقتيبه محيط هدف خود در فضا ‏(به عنوان نمونه مريخ)‏ برسند،‏مي توانندبا تغذيهاز موادي كه در آنجا وجود داردبسرعت تكثيرشوند.‏ محصولي كهاين ميكروب ها توليد مي كنند مي تواندنيازهاياوليهانسان را برآورده سازد.‏مدت هاست ناسا پژوهش هاي خود را براي عملي ساختناينايده آغازنمودهاست.‏ در واقع هدف يك طرح جديد درحوزه مهندسي زيستي در ناسا،‏ طراحي ميكروب هايي برايماموريت هاي فضايي آيندهاست.‏مهندسي زيستي در واقع تركيبياز دو دانش زيست شناسيو مهندسي است.‏ پژوهشگران اين حوزه كيت هايي ساخته اندكهاز مجموعه اياز ژن ها پديد آمده كهبلوك زيستي‏(‏biobrick‏)ناميده مي شود.‏ هر كدامازاين واحدهاي زيستيكاركرد مشخص و منحصربه فردي دارد.به عنوان مثالازنوعيبلوك زيستي خاص براي ساختن نوعي باكتري كه مي تواندباكتري هاي ضد يخ زدگيايجاد كنداستفاده مي گردد.اينبلوك هاي زيستي را مي توان وارد ساير ميكروب ها نمود و بهاين شكل آن ميكروب ها عملكرد مد نظر را خواهند يافت.‏يك ميكروب با استفاده از اين رويكرد مي تواند قابليتدوام در شرايط سخت را يافته و بهاين ترتيب زمينه را برايحضورانسان در شرايط محيطي نامطلوب در سيارات ديگرفراهم سازد.‏بهعنوانمثالنيازبهانرژيرا در نظر بگيريد.‏ بسياري ازميكروب هاي موجودروي زمين در فضايجوي ساير سياراتاز بين مي روند و دليل آن هم حجم بالايدي اكسيدكربن ونيتروژنآنهاست.بااين حال يكنوعباكتريسبز آبي يا همان سيانوباكتريم (cyanobactrium) با نامعلمي Anabaena مي تواند دراين شرايط سخت دوام آورد.‏درواقعاينباكتريبا تغذيهازاين مواد،‏ قند توليد مي كند.‏ تا وقتياينباكتري گرمنگه داشته شود واز تابش فرابنفش درامانبماند،‏ مي تواندبراحتي در محيط مريخ زندگي كند.‏باكتري Anabaena بيشتر انرژي خود را از گازدي اكسيدكربن ونيتروژنبه دست مي آورد.‏ سال گذشتهبرخيپژوهشگران نشان دادند با وارد نمودن سازوكاري خاصازباكترياي كلاي coli) .E) مي توان Anabaena را بهتوليد قندبيشتر واداشت.‏اين پژوهشگران همچنين نشان دادند مي توانندانبوهيازباكتري هاي ديگر را بااين قند توليد شده تغذيه نمايند.‏ چنينباكتري هايي شايد در آينده بتوانند روغن،‏ پلاستيك يا سوختموردنياز فضانوردان را تاميننمايند.‏همچنين گروهي ديگراز پژوهشگران به راهي برايتامين آجر و ملاط مورد نياز فضانوردان براي ساخت تاسيساتاقامتي دست يافتند.اين دانشمنداناز نوعي باكتري به نامSporosarcinapasteurii كه مي تواند مادهاصليموجود درادرار را تجزيهنمايد و آمونيوم توليد كند،استفادهكردند.‏ بهاين ترتيب مي تواناز مواد قليايي موجود در محيطاستفاده و آن را به كربنات كلسيم تبديل كرده و مادهاوليه براياستحكامبخشيبه سازه هايايجاد شده در محيط هاي فضاييرا به دست آورد.‏در واقعبااين روش مي تواناز مواد دفع شدهبدن فضانوردانبراي تغذيه اين ميكروب ها بهره گرفت و بدين ترتيب اينميكروب هانيز خواهند توانست بااتصال سنگريزه هاي موجوددر سطح سياره اي دوردست،‏ آجر موردنيازبراي ساخت يكسرپناه دائم را توليد كنند.‏دانشمندانبراياثبات عمليبودناين شيوه،‏ درآزمايشاتخود بااستفادهاز مواداوليه اي همچون سنگ و قرار دادن آنهاكنار هم واستفادهاز ماده توليد شده توسط باكتري ها،‏ ظرفمدت دو هفته آجرهايي فشرده و با دوامي همچون بتون رابه دست آوردند.‏ پژوهشگران همچنين بخش ژنتيكي توليدكننده سيماناين باكتري را جدا و آن را در باكترياي كلايوارد كردند تا به اين شكل اين باكتري ويژگي توليد سيمانرا نيز بيابد.‏