Wzorce i poradniki dobrego gospodarowania adresowane do elit ...

z traktowaniem przemysłu i handlu za czynności poniżające 45 . Tendencje te nasiliły sięw ostatnich latach XIX wieku, o czym świadczą chociażby teksty toastów zamieszczanew tzw. toastnikach. Dla ilustracji przytoczę tutaj treść jednego z proponowanych toastów nacześć przemysłowca i kupca: „Oni to przez skrzętną, zapobiegliwą pracę i przez umiejętnyobrót kapitałem starają się o dobrobyt w kraju; wyzwalają nas z niewoli obcokrajowców,budują materialną potęgę, na której naród oprzeć może tęczę swych ideałów” 46 . Tak więc jużnie tylko praca na roli, ale także pogardzana dotąd praca rzemieślnika, kupca, finansistyzaczęła zyskiwać szacunek społeczny. Zwróćmy przy tym uwagę, że owoce tej pracy miałysłużyć nie tylko dobru własnemu. Bardzo wielu autorów, zarówno w podręcznikach dobregozachowania, jak i w poradnikach dobrego gospodarowania, wiele miejsca poświęcaliobowiązkom względem ojczyzny, które polegać miały na pracy dla jej dobra i pomyślnościwspółobywateli.Zestaw cnót proponowany przedstawicielom miejskiego stanu średniego przez autorówkodeksów savoir-vivre’u z drugiej połowy XIX i początku XX wieku koresponduje wyraźniez tym, co lansowali autorzy powstałych w tym czasie pogadanek o gospodarności,praktycznych przewodników gospodarskich, rad gospodarskich itp. W dużej mierzeadresatami ich były kobiety, o czym świadczą same tytuły dzieł: Gospodyni doskonała,Rządna gospodyni, Kucharka dobra, Kucharka oszczędna, Zbiór umiejętności kucharskich dlaużytku oszczędnych gospodyń, Skrzętna gospodyni, Praktyczna gospodyni domu. Takżei w poradnikach bez dokładnego adresu znajduje się wiele rad i wskazówek przeznaczonychdla kobiet.Autorzy, i autorki, niemal we wszystkich tego typu dziełach bardzo mocno podkreślaliznaczenie pracy domowej kobiet dla życia „średniozamożnej rodziny miejskiej”. Jest towidoczne nawet w tak, wydawałoby się, nieistotnych dla omawianych zagadnień dziełach, jaklistowniki czyli podręczniki uczące sztuki pisania listów 47 . W błąd wprowadza tytuł dziełka45 A. Goltz, Reforma w wychowaniu kobiet i w użyciu ich czasu i pracy, Warszawa 1869, s. 31, 46, 47. Por.także A. Dzieduszycka, Listy nauczycielki poświęcone nauczycielkom ludowym i uczennicom seminariównauczycielskich żeńskich, Kraków 1883, s. 12.46 [J. Chociszewski], Niech żyje! Zbiór toastów i przemówień…, Bytom 1900, s. 207.47Zwłaszcza w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku do umiejętności pisania listówprzywiązywano ogromną wagę, uważano bowiem, że człowiekowi biegłemu w kunszcie epistolarnym łatwiejjest zdobyć przychylność możnego protektora, upragnioną posadę, „właściwą” żonę itp. W listownikachpodawano wzory listów na różne okazje i okoliczności życiowe, a także informacje bardzo przydatne zwłaszczaw korespondencji w interesach, np. przepisy paszportowe, celne, wykazy taryf pocztowych, wyciągi z ustaw