Wzorce i poradniki dobrego gospodarowania adresowane do elit ...

myślą, gospodarują, aby iść w ich ślady, gospodarować lepiej i stać się przez to użytecznymBogu, krajowi i bliskim 19 . Jak widzimy, w drugiej połowie XIX stulecia we wzorze osobowymczłowieka z ludu pojawił się, jako wartość pożądana, patriotyzm, który miał sięwyrażać poprzez usilną pracę, przynoszącą pożytek nie tylko chłopu i jego rodzinie, ale takżekrajowi.W zestawie cnót proponowanych chłopu pracującemu na swoim, chcącemu zasłużyć namiano rządnego i zapobiegliwego gospodarza, ważną pozycję zajmowała oszczędność, któramiała się przejawiać w dbałości o własne zdrowie (bo gdy człowiek słaby, nie możepracować), o dom mieszkalny i zabudowania gospodarcze (szczególną uwagę zwracano nakonieczność naprawy drobnych uszkodzeń, aby uchronić rzeczy od większego zepsucia),w unikaniu karczm, wreszcie w rozważnym korzystaniu z potrzebnych skądinąd instytucjijarmarków i targów. Chłop miał ponadto szanować cudzą własność, miał być roztropny(chodziło tu głównie o sporządzanie pisemnych umów z dworem, potwierdzonych przez„delegacje rządowe”, zabezpieczających prawa chłopa oraz jego dzieci), wreszcie miałmyśleć o przyszłości swoich dzieci, „zaganiając” je wszelkimi sposobami do nauki.We wszystkich znanych mi poradnikach gospodarskich dla włościan ich autorzy dużomiejsca poświęcili roli kobiet. Adam Goltz pisał wręcz, że w wielu wsiach to właśnie kobieta„cały dom i gospodarkę opatruje, kawał grosiwa za płótno własne uzbiera, i za sukno, z jaji z drobiu”, sprawiając, iż wszyscy są syci i należycie odziani 20 . Wtóruje mu Tomasz Wolicki,poświęcając cały, liczący kilkadziesiąt stron rozdział swego dzieła rozważaniom, jak przy złeji nieporządnej gospodyni wszystko niszczy się i marnieje; „choćby się mąż, jak to mówią,z wołem zaprzągł, nigdy się nie dorobi, gdy w domu gospodyni zły rząd prowadzi” 21 . Kobietapowinna zatem być jak pszczółka – pilna, pracowita i rządna. „Co mąż zapracuje, to żonagospodarnością i oszczędnością pomnażać ma, [...] żona w domu ma się krzątać, a wesołopracować, zbierać i spiżarnię pomnażać”, dbać o czystość, oszczędzać, aby nigdy w domuniczego nie zabrakło 22 .W poradnikach przeznaczonych dla włościan wszechobecne jest przekonanie o pożytkachpłynących z pracy na roli i życia na wsi. Ewaryst Estkowski we wstępie do „Nauk wiejskich”,przeznaczonych dla nauczycieli szkół ludowych w Wielkim Księstwie Poznańskim, pisał, że19 A. Goltz, op. cit., s. 30–31.20 Ibidem, s. 62–63.21 T. Wolicki, op. cit., s. 19, 108.22 E. Estkowski, Nauki wiejskie tyczące się gminy, życia i stosunków wieśniaka, Poznań 1861, s. 35; także[F. S. Dmochowski], op. cit., s. 60–73.