Wzorce i poradniki dobrego gospodarowania adresowane do elit ...

gospodarskich” 54 . W żadnym wypadku nie wolno było dopuścić do tego, by zbytek wkradł siędo gospodarstwa, co – jak zauważają autorzy – nie było łatwe w czasach, gdy „rozwijający sięprzemysł wabi tysiącem produktów i przedstawia nam zbytek w formie rzeczywistejpotrzeby”. Odrzucając zbytek, trzeba było jednakowoż opanować sztukę stwarzania pozorówzamożności, głównie poprzez umiejętne urządzenie mieszkania. Było to konieczne zewzględu na pracę zawodową męża. Zewnętrzne przejawy zamożności świadczyły bowiemo pracowitości, solidności, odpowiedzialności, jednym słowem – ułatwiały prowadzenieinteresów.Adres społeczny omawianych poradników sprawił, że ich autorzy musieli poruszyć takżesprawę wzajemnych relacji między mężczyznami pracującymi w biurach, urzędach,w sklepach i warsztatach. Poradniki pełne są rad, jak winien zachowywać się podwładnyw stosunku do przełożonego, i odwrotnie. W przypadku, gdy mężczyzna był podwładnym,musiał przede wszystkim pamiętać o tym, że w każdym zawodzie najpierw trzeba stać nanajniższych szczeblach drabiny, zanim człowiek wydostanie się na szczyt. Aby jaknajszybciej ten szczyt osiągnąć, trzeba było wykazać się pracowitością, cierpliwością,wytrwałością, sumiennością, punktualnością, samodzielnością, odpowiedzialnością, takżedyskrecją i skromnością, ale bez postawy „czołgającej się”, bo kto nie zna własnej wartości,nie może liczyć na to, że poznają się na niej inni 55 . Gdy natomiast mężczyzna byłprzełożonym, winien przede wszystkim okazywać szacunek podwładnym, głównie zewzględu na własny, dobrze rozumiany, interes. Z niższymi trzeba być o wiele uważniejszym,żeby ich nie dotknąć i nie obrazić – przestrzegali autorzy. Poza tym, podwładny,poniewierany przez swego przełożonego, z pewnością przestanie go poważać; zresztą –„stosunki mogą się zmienić, co by się wówczas z tobą stało?” 56Z kart poradników z drugiej połowy XIX i początków XX wieku przebija strach o to, cosię z człowiekiem stanie, gdy koło fortuny się odwróci. Ten strach nakazywał byćprzezornym i ostrożnym. Rodzice dobrze uczynią, przyzwyczajając dzieci do życia cokolwiek54 M. Rościszewski, Pani domu. Skarbiec porad praktycznych dla Polek wszelkich stanów, Warszawa 1904,s. 302–309; por także H. Hryniewiecka, Buchalteria domowa, Warszawa 1878 (kolejne wydania: 1887, 1896,b. r. [1897?]).55 Pamiętaj, zastanów się. Ochrona w doli i niedoli. Kiedy, gdzie i jak postępować, ażeby być lubianymi szczęśliwym, Warszawa 1888, s. 15–16; Skarbiec dla rodzin…, t. 1, s. 271, 274; Cholewa [A. Kleczkowski],Przewodnik życia, Rzeszów 1897, s. 176;F. W. Foerster, Drogowskaz życia, Warszawa 1910 i in.56 Pamiętaj, zastanów się…, s. 19; także H. z Russockich Wilczyńska, op. cit., s. 21, 168.