Studia Mythologica Slavica, 1998–2010 - Rocznik PRUTHENIA

„Studia Mythologica Slavica”, 1998–2010(Seweryn Szczepański)Jednym z ciekawszych wydawnictw periodycznych, w którym podejmowane są badanianad mitologią Bałtów, jest rocznik „Studia Mythologica Slavica” (SMS). Ukazujesię on od 1998 r., jako wynik współpracy Instytutu Etnologii Słoweńskiej przy CentrumBadań Naukowych Słoweńskiej Akademii Nauk oraz Wydziału Językoznawstwa Uniwersytetuw Pizie. Od 1999 r. w pracach nad wydawaniem „Studiów” uczestniczy WydziałJęzykoznawstwa Ludów Środkowej i Wschodniej Europy Uniwersytetu w Udine.„Studia Mythologica Slavica” wydawany jest corocznie w listopadzie–grudniu. Jak dotychczasukazało się jego 14 numerów 1 . Artykuły publikowane są w językach słowiańskich(przeważa tu język słoweński i rosyjski) oraz angielskim, niemieckim i włoskim.Od 2004 r. redakcja „Studia Mythologica Slavica” drukuje również suplementystanowiące oddzielne monografie. Dotychczas (do lipca 2011 r.) ukazały się trzyprace: Tatyana Devyatkin Mordvinian Mythology, Lubljana 2004, ss. 174; Haya Bar-Itzhak, Pioneers of Jewish Ethnography and Folkloristics in Eastern Europe, Lubljana2010, ss. 231; Mirila. Kulturni fenomen, Lubljana 2010, ss. 232 – praca zbiorowa (AndrejPlaterski, Katja Hrobat, Radomir Jurić, Mario Katić, Mario Šlaus, Benjamin Štular,Mirjana Trošelj, Tomo Vinšćak). Ostatnio także praca zbiorowa, poruszająca tematykęmitologii i osadnictwa związanego z miejscami kultowymi na wybranych przykładachz obszaru dzisiejszej Chorwacji, Słowenii oraz Bośni i Hercegowiny: Perkunovo koplje,Lubljana 2011, ss. 200 2 .Kolegium redakcyjne „Studia Mythologica Slavica” składa się z przedstawicieliróżnych instytucji, zajmujących się badaniami nad kulturą duchową Słowian orazBałtów. Do stałych współpracowników należą przedstawiciele: Uniwersytetu w Udine,Uniwersytetu Św.Św. Cyryla i Metodego w Skopje, Uniwersytetu w Trieście, Uniwersytetuw Pizie, Uniwersytetu w Hajfie, Instytutu Literatury Litewskiej i Folkloruw Wilnie, Uniwersytetu w Lublanie, Serbskiej Akademii Nauk i Sztuk w Belgradzie,Instytutu Archeologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie oraz Instytutu SłowianoznawstwaRosyjskiej Akademii Nauk w Moskwie. Jako główny cel redaktorzy i badaczeskupiający się wokół „Studia Mythologica Slavica” postawili sobie rzucenie światłana kulturę duchową ludów indoeuropejskich. Priorytet ten objawia się poprzez analizowaniedawnych zwyczajów i wierzeń, prezentację mitycznych i religijnych tradycji12Najnowszy tom „Studia Mythologica Slavica”, t. XIV, 2011, ukazał się z dużym opóźnieniem – w drugiejpołowie lutego 2012 r., niestety już po złożeniu niniejszego artykułu do druku.Por. recenzja tejże pracy autorstwa S. Szczepańskiego w: Echa Przeszłości, 2012, t. XIII, (w druku).Pruthenia, 2011, t. VI, s. 339–344

340Recenzje i omówieniaSłowian i Bałtów, ich spuścizny literackiej oraz tradycji oralnej. Dużą rolę w badaniachodgrywają studia porównawcze. Publikacje zawarte w roczniku charakteryzuje interdyscyplinarnośćpodejmowanych przez autorów studiów, które obracają się w tematycezwiązanej z dziedzinami takimi jak: etnologia, filologia, historia, archeologia, religioznawstwo,historia literatury, filozofia i fenomenologia religii.Zgodnie z założeniami redaktorów czasopisma, znajdujemy w nim dużą ilość artykułówdotyczących mitologii i wierzeń Bałtów. Znaczna część artykułów poruszasię również w uniwersalnej tematyce, która w kontekście porównawczym wydaje sięniezwykle pomocna dla poznania wierzeń ludów nadbałtyckich.Skupiając się na takich „uniwersalnych” studiach, dokonując chronologicznegoprzeglądu wydanych tomów, na samym początku warto wymienić artykuł LeszkaMoszczyńskiego, Dlaczego naukowe opisy prasłowiańskich wierzeń są tak różnorodne(SMS, 1998, I, s. 35–44), w którym autor skupia się na metodologicznych problemachinterpretacji wierzeń prasłowiańskich przez przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych.Niemniej ważny w kontekście badań porównawczych wydaje się artykuł przedstawicielanauki słoweńskiej Zmago Šmitka, który w artykule Kresnik: An Attempt ata Mythological Reconstruction (SMS, 1998, I, s. 93–118) porusza znany w wielu kulturachindoeuropejskich mit walki bohatera ze smokiem i jej powiązań z kultami wegetatywnymi.Motyw ten wyraźny w wierzeniach irańskich ma swój odpowiednik takżew mitycznej walce bałtyjskiego Perkunasa ze żmijem / Welesem, który więzi życiodajnewody. Podobnej tematyki dotyka artykuł Suzany Marjanić, Dragon and Hero orHow to Kill a Dragon – on the Example of the Legends of Meðimurje about the Grabancijašand the Dragon (SMS, 2010, XIII, s. 127–150). O powiązaniach konia z bałtosłowiańskimbogiem burzy i wykorzystywaniem go w rytuałach związanych z solstycjamii ekwinokcjami mówi artykuł Moniki Kropej, The Horse as a Cosmological Creaturein the Slovene Mythopoethic Herritage (SMS, 1998, I, s. 153–167). Tematykę obrzędówzwiązanych z letnim przesileniem w ujęciu mitologii Słoweńców kontynuuje artykułHeleny Ložar-Podlogar, Kres. Die Sonnwendbräuche der Slowenen (SMS, 1998, I,s. 225–242). Natomiast tematykę powszechnej wśród ludów indoeuropejskich, w tymtakże Bałtów, ofiary z konia omawia artykuł Romana Zaroffa, Aśvamedha – A Vedichorse sacrifice (SMS, 2005, VIII, s. 75–86).Godne uwagi są artykuły poświęcone kultowi przyrody. Problematykę kultudrzew, a konkretnie leszczyny, wśród ludów słowiańskich omawia Tatjana Agapkina,Мифология деревьев в традиционной культуре Славян: лещина (Coryllus Avelana)(SMS, 1998, I, s. 183–194). Problematykę symboliki źródeł, jako „wody żywej”, na obszarzeBułgarii porusza artykuł Nikolaia Koleva, Zu einigen Legenden und Überlieferungenvon Wasserquellen in Bulgarien (SMS, 1998, I, s. 195–204). Niejako dopełnieniemtych rozważań są kolejne artykuły, w tym przypadku dotyczące folkloru obecnejBiałorusi. O kultowej roli kamieni, częściowo zlokalizowanych na obszarze zamieszkałymprzez plemiona Bałtów, mówi artykuł Культавыя камяні Беларусі autorstwaErnsta Ljaukou, Aleksandra Karabanau, Ljudmily Dučyc, Valerija Vinkurau i Edwarda

Recenzje i omówienia 341Zaikouskiego (SMS, 2000, III, s. 43–56). W powiązaniu z kamieniami oraz źródłamiwystępuje kult drzew – szczególnie dębu, sosny i lipy, o czym mówi w kontekście Białorusi,artykuł Ljudmily Dučyc, Культавыя дрэвы ў Беларусі (SMS, 2000, III, s. 57–62). O roli sanktuariów, a ściślej pogańskich kapłanów u Słowian zachodnich, mówiartykuł Svena Wicherta, Die politische Rolle der heidnischen Priester bei den Westslaven(SMS, 2010, XIII, s. 33–42). Przedstawione przez autora przykłady dotyczące wróżb– domeny kapłanów i wpływu ich na politykę oraz społeczeństwo danego plemieniastanowią ciekawy materiał porównawczy do niemalże analogicznych działań kapłanówpruskich.Również w kontekście porównawczym, do rozpowszechnionej wśród Bałtówwiary w duszki domowe (lit. Kaukai), godny uwagi jest artykuł Pietro U. Dini, Notasu sl. *ubog- „demone domestico” e it. povero „defunto” (SMS, 1998, I, s. 259–262).Problematykę pozycji naczelnych bóstw indoeuropejskich w strukturach czasu,przestrzeni oraz kosmicznego i społecznego porządku u pogan rozpatruje w swoich pracachEmily Lyle. W „Studiach” ukazały się jak dotąd trzy artykuły tejże autorki, A Structurefor the Gods. The Indo-European Pantheon Reconsidered (SMS, 2006, IX, s. 163–168);Time and the Indo-European Gods in the Slavic Context (SMS, 2008, XI, s. 115–126);Indo-European Time and the Perun-Veles Combat (SMS, 2009, XII, s. 147–152).Spośród artykułów dotyczących bezpośrednio tematyki związanej z Bałtami,w roczniku „Studia Mythologica Slavica” ukazało się 14 artykułów. Rainer Eckert w artykuleEine Slawische und Baltische Erdgottheit (SMS, 1999, II, s. 207–218), opierając sięna źródłach etnograficznych, analizuje podobieństwa pomiędzy słowiańskimi i bałtyjskimielementami wiary w płodną siłę ziemi. Zachowane pieśni słowiańskie i litewskie,przytaczane przez autora, zawierają szereg informacji na temat dawnych bóstw ziemii płodności. W folklorze słowiańskim bóstwo ziemi identyfikowane jest z Мокошь,w okresie chrześcijańskim jej kompetencje przejęła Bogurodzica. U Litwinów odpowiedniczkąМокошь jest Žemýna, zaliczana przez Mariję Gimbutas do jednych z głównychbóstw postmatriarchalnych. Obie boginie występują w opozycji do boga burzy,pozostając jednak w związku z nim jako partnerki.Nijolė Laurinkienė w artykule Transformations of the Lithuanian God Perkunas(SMS, 2000, III, s. 149–158) zastanawia się nad adaptacją dawnych bóstw uranicznychw rzeczywistości chrześcijańskiej. Autorka opierając się na licznych przekazachetnograficznych w postaci dajn oraz apokryficznych przypowieści, rozpatruje pozycjęlitewskiego Perkunasa i elementy jego kultu, zachowane w wierzeniach ludowych. Zauważa,że szereg jego kompetencji przejął prorok Eliasz oraz św. Jerzy, którzy występująw powiązaniu z burzą i deszczem, karząc złych ludzi, zwalczając demony oraz chroniącprawych.Artykuł poświęcony badaniom nad religią dawnych Prusów prowadzonym przezJana Sandeckiego Maleckiego, wyszedł spod pióra włoskiego badacza Lorenzo Pompeo.W artykule Etnografia umanistica ne L’episstola sulla religione ed i sacrifici degliantichi Prussiani di Jan Sandecki Malecki (SMS, 2000, III, s. 63–74) autor przedsta-

342Recenzje i omówieniawia biografię i dorobek naczelnego pastora z Ełku, Jana Maleckiego oraz innych autorówopisujących zwyczaje i obrzędy Bałtów. Główną uwagę Pompeo skupia jednakna wydanym w 1551 r. w Królewcu dziele Maleckiego Epistula de sacrificiis et idolatriaveterum Borussorum. Autor publikuje i omawia wybrane fragmenty Listu, dotyczącezwyczajów dożynkowych panujących w XVI w. wśród ludności zamieszkującej obszardzisiejszej Litwy, Łotwy oraz Białorusi i Ukrainy. Pokazuje także powiązania pomiędzyśw. Jerzym, a wegetatywnym bóstwem Pergrubiusem. Omówione zostały takżezwyczaje pogrzebowe, panujące zarówno wśród Bałtów jak i Słowian, które zawartesą w dziele Maleckiego. Artykuł pisany w języku włoskim zaopatrzony jest w obszernestreszczenie w języku słoweńskim.Problematykę językoznawczą porusza artykuł Mariji Zvjalowej, Отражениенекоторых особенностей построения заговорной картины мира в структуройорганизации текста (на материале литовских заговоров) (SMS, 2000, III, s. 173–186). Autorka w swoim artykule analizuje wyobrażenia dotyczące świata w litewskiejmagii słowa. Porównuje z zaklęciami litewskimi również zaklęcia słowiańskie, stawiającprzy tym tezę, że w tradycji litewskiej zachowało się więcej elementów przedchrześcijańskich,niż ma to miejsce w przypadku ludów słowiańskich.Rainer Eckert w artykule Zur Verehrung des Herdfeuers bei den Balten und zueiner Litauischen Feuergottheit (SMS, 2001, IV, s. 253–264) rozpatruje tradycję kultui utrzymywania świętego ognia (szczególnie w domu), zachowaną do czasów nowożytnychu Litwinów i Łotyszy. Autor poświęca także dużo uwagi deifikowanej personifikacjiognia, zwanej przez Litwinów Gabija. Ustalenia swoje opiera na źródłachpisanych oraz dajnach litewskich przytaczanych w tekście.Nijolė Laurinkienė w swoim polemicznym artykule Eine ReligionswissenschaftlicheStudie über den Schlangenkult der Balten (SMS, 2001, IV, s. 265–268) poświęca uwagępracy Yvonne Luven, Der Kult der Hausschlange: eine Studie zur Religionsgeschichteder Letten und Litauer, Quellen und Studien zur baltischen Geschichte, Bd. XVII,Köln–Weimar–Wien 2000.Artykuł dwojga autorów Bernda Gliwy i Daivy Šeškauskaite, Die litauischenmythischen Wesen Laime und Laume und die frühe Ontogenese des Menschen (SMS,2003, VI, s. 267–286) obraca się w problematyce prokreacji, macierzyństwa i narodzin,zawartych w litewskich podaniach, legendach oraz wyrażanych w szeregu obyczajówludowych. Mityczne stworzenia związane z wczesną ontogenezą występujące jako Laime– „szczęście” i Laume – „wróżka”, były często ze sobą mieszane. Autorzy starają sięw swojej pracy usystematyzować ich genezę i kompetencję, a także wskazują, że pojęcieLaime odnosi się do zwyczaju tworzenia lalek jako substytutu nowonarodzonego lubochrzczonego dziecka. Ponadto słowo to jest mocno związane z wiarą wstąpienia duszyw ciało noworodka. Gliwa i Šeškauskaite udowadniają także związki Laime z wiarąw reinkarnację.Nijolė Laurinkienė w swojej pracy Das Thema der Kosmogonie in litauischen Folklorenarrativen(SMS, 2003, VI, s. 249–266) zastanawia się nad problematyką stworze-

Recenzje i omówienia 343nia świata, kosmosu oraz człowieka, w oparciu o ludowe przekazy. Autorka zauważabardzo dużo elementów przedchrześcijańskich zachowanych w kulturze ludowej Litwinów,które zostały zaadaptowane przez lokalną tradycję chrześcijańską.Oleg F. Žolobov w artykule Об одном балто-славянском архаизме: ‘3 x 9’ (SMS,2002, VII, s. 155–171), porusza kwestię genezy rachuby czasu opartej na systemieksiężycowym w językach wschodniosłowiańskich oraz w języku łotewskim. Autorudowadnia, że system rachuby czasu występujący u Słowian i Bałtów wywodzi sięze wspólnoty praindoeuropejskiej. W starożytnym systemie rachuby czasu znajdujemy28-dniowy miesiąc podzielony na cztery 7-dniowe tygodnie, który bazuje na fazachksiężycowych. Inna ewentualność rachuby czasu, zauważona przez autora, opiera się na27-dniowym miesiącu, podzielonym na trzy 9-dniowe tygodnie, co współgra zarównoz fazami księżyca, jak i fazami zodiakalnymi. Autor udowadnia, że dziewiątka jakozwielokrotnienie trójki w rachubie czasu, wiąże się z pojęciem cyfry perfekcyjnej – akcentowanew tytule ‘3 x 9’.W artykule Bernda Gliwy, Einige litauische Ortssagen, bodenlose Gewässer undFrau Holle (KHM 24, ATU 480) (SMS, 2005, VIII, s. 187–223) podjęta została kwestialitewskich legend o zwierzętach żyjących w jeziorach i bagnach, a także zatapianychw nich przedmiotach. Autor, korzystając z przekazów mitologicznych oraz tradycji,wykazuje związek przekraczania bariery wodnej z przemieszczaniem się do „innego”świata.Nikolai Mikhailov w artykule Slovanski teonim Henillo/Honidlo in baltski GoniglisDziewos (SMS, 2006,IX, s. 323–326) rozpatruje słowiański teonim Henillo/Honidlo,który wywodzi swe początki w bałtyjskim Goniglis Dziewos.W krótkim szkicu autorstwa Bernda Gliwy, Kurze Bemerkungen zum baltischenund slawischen Modell der Seele (SMS, 2007, X, s. 261–264) znajdujemy analizę etymologicznąlitewskiego słowa sveikata – „zdrowie” i jego powiązań ze slowem siela –„dusza” oraz sveikas – „zdrowy”. Autor udowadnia, że litewskie pojęcie duszy wiązałosię także z siłą fizyczną oraz potencjałem danej osoby.Niewątpliwą wartość w rozwoju badań nad wierzeniami Prusów posiada artykułRolandasa Kregždisa, Прусс. Curche: этимология теонима, функции божества;проблематика установления культовых соответствий на лочве обрядовойтрадиции восточно-балтийских, славянских и других индоевропейских народов(SMS, 2009, XII, s. 249–320). Autor, podsumowując dotychczasowy stan badań nadreligią Prusów, w szczególności skupia się na kwestii kultu i kompetencji bóstwa Curche.Punktem wyjściowym dla analizy religioznawczej Kregždisa jest tekst traktatudzierzgońskiego z 1249 r. oraz interpretacje autorów nowożytnych, na podstawie którychwnioskuje o agrarnych kompetencjach Curche. Ważne miejsce w artykule pełnitakże kwestia etymologii teonimu, której autor poszukuje w zachowanym w SłownikuElbląskim pruskim słowie curvis – „byk”. Dokonując szerokiego przeglądu zwrotówindoeuropejskich mogących mieć związek ze znanym ze źródeł teonimem Curche,Kregždis proponuje jego zrekonstruowane pochodzenie – *Kurkas od zachodniobał-

344Recenzje i omówieniatyjskiego *kurvas – „byk” i *karva – „krowa”, co implikuje według niego związek bóstwaz płodnością, kultami agrarnymi oraz światem chtonicznym. Tym samym autorwskazuje na ideową dawność kultu Curche, sięgającego korzeniami wspólnoty praindoeuropejskiej.Ponadto zauważa związek z fińskim określeniem demona – kurko, kurki.Według przytoczonych dowodów dawne kulty tego bóstwa pozostawiły na obszarzewschodnio-bałtyckim (w artykule dotyczy to głównie Litwy) swój ślad, zarównow szeregu nazw, jak i w dorocznych obrzędach dożynkowych.W tematyce obrzędów związanych z płodnością oraz ofiarnej funkcji zwierzątw świecie Bałtów pozostawia nas artykuł Nijolė Laurinkienė Das Opfern des Schweinsin der baltischen Tradition (SMS, 2009, XII, s. 343–352). Autorka skupia się na tradycjiskładania ofiar ze świń, co poświadczają źródła z XVII w., a która jest według niejniczym innym, jak kontynuacją wcześniejszych – pogańskich rytuałów. W artykuleuwidocznione zostały związki żertwy i rytualnego spożywania wieprzowiny z kultamiagrarnymi ku czci Žemyny, która analogicznie do greckiej Ceres była bóstwem rodzącejziemi.Nietrudno zauważyć, że twórcy rocznika „Studia Mythologica Slavica”, nie trzymającsię sztywno tytułu, mogącego sugerować, że artykuły w nim zawarte dotyczyćbędą jedynie świata wyobrażeń religijnych ludów słowiańskich, wnoszą także niemaływkład w badania nad mitologią Bałtów. Wśród autorów rocznika znajdujemy przedstawicieliróżnych ośrodków akademickich, którzy są specjalistami w tematyce ludówpołudniowo-wschodniego pobrzeża Bałtyku, w tym także Prusów. Godne uznaniasą także działania wydawców rocznika, którzy udostępniają na stronie internetowej(www.sms.zrc-sazu.si) archiwalne numery rocznika oraz abstrakty artykułów numerubieżącego.

PRUTHENIATom VIOlsztyn 2011

PrutheniaTom VIPismo poświęconePrusom i ludom bałtyjskimRada Naukowa:Wiesław Długokęcki, Kazimierz Grążawski,Sławomir Jóźwiak, Jacek Kowalewski, Wojciech Nowakowski,Norbert Ostrowski, Leszek P. SłupeckiRedagują:Grzegorz Białuński (redaktor), Mirosław J. Hoffmann,Jerzy M. Łapo, Marek M. Pacholec, Bogdan Radzicki (zastępca redaktora),Ryszard Sajkowski, Joachim Stephan, Seweryn Szczepański (sekretarz)Tłumaczenia streszczeń i spisu treści:Joachim Stephan (j. niemiecki), Marta Kamińska,Seweryn Szczepański (j. angielski), Seweryn Szczepański (z j. rosyjskiego)Opracowanie graficzne, skład i projekt okładki:Marek M. PacholecWydano dzięki wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyższegoEdycja wspólnaTowarzystwa Naukowego „Pruthenia”orazOśrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie,ISSN: 1897-0915Olsztyn 2011

PrutheniaBand VIZeitschrift für Geschichte und Kulturder Pruβen und der baltischen VölkerWissenschaftlicher Beirat:Wiesław Długokęcki, Kazimierz Grążawski,Sławomir Jóźwiak, Jacek Kowalewski, Wojciech Nowakowski,Norbert Ostrowski, Leszek P. SłupeckiRedigiert von:Grzegorz Białuński (Redakteur), Mirosław J. Hoffmann,Jerzy M. Łapo, Marek M. Pacholec, Bogdan Radzicki (stellvertretender Redakteur),Ryszard Sajkowski, Joachim Stephan, Seweryn Szczepański (Sekretär)Übersetzung der Zusammenfassungen und des Inhaltsverzeichnisses:Deutsch – Joachim Stephan, von Englisch – Marta Kamińska,Seweryn Szczepański, von Russisch – Seweryn SzczepańskiVorbereitung zum Druck und Umschlagentwurf:Marek M. PacholecWissenschaftlicher Verein „Pruthenia”undWojciech-Kętrzyński-Forschungszentrum in AllensteinISSN: 1897-0915Olsztyn 2011

PrutheniaVolume VIJournal of the history of Prussiansand the Baltic NationsScientific Council:Wiesław Długokęcki, Kazimierz Grążawski,Sławomir Jóźwiak, Jacek Kowalewski, Wojciech Nowakowski,Norbert Ostrowski, Leszek P. SłupeckiEditors:Grzegorz Białuński (editor in chief ), Mirosław J. Hoffmann,Jerzy M. Łapo, Marek M. Pacholec, Bogdan Radzicki (deputy editor),Ryszard Sajkowski, Joachim Stephan, Seweryn Szczepański (secretary)Translations:Joachim Stephan (German), Marta Kamińska,Seweryn Szczepański (English), Seweryn Szczepański ( from Russian)Scientific Association „Pruthenia”&The Wojciech Kętrzyński Research Center in OlsztynISSN: 1897-0915Olsztyn 2011

354Pruthenia, 2011, t. VI, Spis treści Inhaltsverzeichnis ContentsContentsI. Studies and articlesDariusz Andrzej Why do scholarly descriptions of early medievalSikorski, nations of “Barbaricum” differ so much? 7Alicja Dobrosielska, Between Cholinun and Rome. The remarks on the possibilities ofBogdan Radzicki, historic reconstruction of axiological horizon and the conditions ofdeep cultural change in Prussia between 10 th and 13 th century 25Владимир Иванович Curonian burial ceremonies in Kaup on the Sambia PeninsulaКулаков,61Elżbieta In the matter of identification of hill fort nearby GayleKowalczyk-Heyman,81Paweł Kawiński, The organisation of pagan sacral area within the settlementduring the period before the conquest of Prussia by TeutonicKnights. The example of Pomesania, Pogesania and Warmia 89Seweryn Szczepański, Sacralization of the borderlands on the Old Prussian Pomesania’s example 129Robert Klimek, Sacred lakes of Prussian 169Dalia Kiseliūnaitė, Prussian cawx, Lithuanian kaukas, Kuronian kauks – the evolutionKarina Kukure, of the mythonym from the first mentions till nowadays ones 185Miłosz Sosnowski, Prussians and wolves, Prussians and bees – medievalmetaphorization of social system 203Julia Możdżeń, The religious sincretism of Old Prussian basedon the Chronicle of Simon Grunau 221Janusz Małłek, Old Prussians and the Reformation 249Jerzy Marek Łapo, Pot – a deadly tool? Pottery in the folk ceremoniesof old Prussian Lands in modern age 263II. Materials and resourcesNorbert Ostrowski, Lit. Perknas ‘Thunder, Thunderbolt’ 275Arkadiusz Bezławki – cemetery. The contribution of theKoperkiewicz, research of christianization of Prussia 281

Contents Inhaltsverzeichnis Spis treści Pruthenia, 2011, t. VI, 355III. Polemics and discussionsElżbieta The missions of bishop Adalbertus of Prague and bishop BrunonKowalczyk-Heyman, of Querfurt to Prussia within archeological researches 305IV. Reviews and discussionsV. Reports and communicationsLetas Palmaitis, Įmintos tūkstantmečio mįslės. Šventasis BrunonasBonifacas, senovės baltai ir Lietuvos pasienis (Alina Kuzborska) 323Algirdas Seibutis, 1009 metų Lietuvos pasienio geografinė apybraiža.Šv. Bonifaco Brunono žūties vietos paieškos (Alina Kuzborska) 329Aнатолий Николаевич Кирпичников, Раннесредневекoвые золоченыешлемы. Новые находки и наблюдения (Seweryn Szczepański) 333Studia Mythologica Slavica, 1998–2010 (Seweryn Szczepański) 339Report on activities Pruthenia Society for the year 2010 (Bogdan Radzicki) 347

356Pruthenia, 2011, t. VI, Spis treści Inhaltsverzeichnis ContentsInhaltsverzeichnisI. Studien und ArtikelDariusz Andrzej Warum sind die wissenschaftlichen BeschreibungenSikorski, der Glaubensvorstellungen der frühmittelalterlichenVölker des „Barbaricum” so unterschiedlich? 7Alicja Dobrosielska, Zwischen Cholin und Rom. Bemerkungen zu denBogdan Radzicki, Möglichkeiten der Rekonstruktion des axiologischen Horizontsund der Bedingungen des tiefgreifenden Kulturwandelsin Preußen im Zeitraum vom 10. bis zum 13. Jh. 25Владимир Иванович Der kurische Bestattungsritus in Kaup (Halbinsel Samland)Кулаков,61Elżbieta Zur Identifizierung des Burgwalls in GayleKowalczyk-Heyman,81Paweł Kawiński, Die Organisation des heidnischen prußischen Sakralraums vordem Hintergrund der Besiedlung in der Stammeszeit – dasBeispiel Pomesaniens, Pogesaniens und des Ermlands 89Seweryn Szczepański, Die Sakralisierung von Grenzräumen am BeispielPomesaniens im 13. und 14. Jh. 129Robert Klimek, Heilige Seen der Prußen 169Dalia Kiseliūnaitė, Prußisch cawx, litauisch kaukas, kurisch kauks – die EntwicklungKarina Kukure, des Mythonyms von den ersten Erwähnungen bis heute 185Miłosz Sosnowski, Prußen und Wölfe; Prußen und Bienen – mittelalterlicheMetaphern der Gesellschaftsstruktur 203Julia Możdżeń, Der religiöse Synkretismus der Prußen aufgrundder Chronik des Simon Grunau 221Janusz Małłek, Die altpreußische Bevölkerung und die Reformation 249Jerzy Marek Łapo, Der Topf – ein Mordwerkzeug? Keramikgeschirr im Volksbrauchtumdes ehemaligen Preußens in der frühen Neuzeit 263II. Materialen und QuellenNorbert Ostrowski, Lit. perknas ‚Blitz; Donner’ 275Arkadiusz Der Friedhof von Bezławki. Ein Beitrag zur ErforschungKoperkiewicz, der Christianisierung der prußischen Länder 281

Contents Inhaltsverzeichnis Spis treści Pruthenia, 2011, t. VI, 357III. Polemiken und DiskussionenElżbieta Die Missionsreisen des Prager Bischofs Albert des –BischofsKowalczyk-Heyman, Brun von Querfurt in der archäologischen Forschung 305IV. Rezensionen und BesprechungenV. Berichte und AnkündigungenLetas Palmaitis, Įmintos tūkstantmečio mįslės. Šventasis BrunonasBonifacas, senovės baltai ir Lietuvos pasienis (Alina Kuzborska) 323Algirdas Seibutis, 1009 metų Lietuvos pasienio geografinė apybraiža.Šv. Bonifaco Brunono žūties vietos paieškos (Alina Kuzborska) 329Aнатолий Николаевич Кирпичников, Раннесредневекoвые золоченыешлемы. Новые находки и наблюдения (Seweryn Szczepański) 333Studia Mythologica Slavica, 1998–2010 (Seweryn Szczepański) 339Tätigkeitsbericht des Vereins „Pruthenia” fürdas Jahr 2010 (Bogdan Radzicki) 347

358Pruthenia, 2011, t. VI, Spis treści Inhaltsverzeichnis ContentsSpis treściI. Studia i artykułyDariusz Andrzej Dlaczego naukowe opisy wierzeń wczesnośredniowiecznychSikorski, ludów „Barbaricum” są tak różnorodne? 7Alicja Dobrosielska, Między Cholinun a Rzymem. Uwagi na temat możliwościBogdan Radzicki, rekonstrukcji historycznej horyzontu aksjologicznego i warunkówgłębokiej zmiany kulturowej w Prusach między wiekami X a XIII 25Владимир Иванович Куршский погребальный обряд на Каупе (полуостров Самбия)Кулаков, [Kuroński obrządek pogrzebowy w Kaupie, Półwysep Sambijski] 61Elżbieta W sprawie identyfikacji grodziska przy GayleKowalczyk-Heyman,81Paweł Kawiński, Organizacja pogańskiej przestrzeni sakralnej Prusów na tle osadnictwaw okresie plemiennym – przykład Pomezanii, Pogezanii i Warmii 89Seweryn Szczepański, Sakralizacja obszarów pogranicza – na przykładzie Pomezanii pruskiej 129Robert Klimek, Święte jeziora Prusów w świetle dokumentów źródłowych 169Dalia Kiseliūnaitė, Pruski cawx, litewski kaukas, kuroński kauks – rozwój mitonimuKarina Kukure, od pierwszych wzmianek do czasów teraźniejszych 185Miłosz Sosnowski, Prusowie a wilki, Prusowie a pszczoły – średniowiecznametaforyzacja ustroju społecznego 203Julia Możdżeń, Synkretyzm religijny Prusów na podstawie kroniki Szymona Grunaua 221Janusz Małłek, Ludność staropruska a reformacja 249Jerzy Marek Łapo, Garnek – zabójcze narzędzie? Naczynia ceramiczne wzwyczajowości ludowej dawnych ziem pruskich 263II. Materiały i źródłaNorbert Ostrowski, Lit. perknas ‘piorun; grzmot’ – próba weryfikacji etymologii 275Arkadiusz Bezławki – cmentarzysko. Przyczynek do dziejówKoperkiewicz, nad chrystianizacją ziem pruskich 281

Contents Inhaltsverzeichnis Spis treści Pruthenia, 2011, t. VI, 359III. Polemiki i dyskusjeElżbieta Występowanie dirhemów na ziemiach pruskichKowalczyk-Heyman,IV. Recenzje i omówieniaV. Sprawozdania i komunikatyLetas Palmaitis, Įmintos tūkstantmečio mįslės. Šventasis BrunonasBonifacas, senovės baltai ir Lietuvos pasienis (Alina Kuzborska) 323Algirdas Seibutis, 1009 metų Lietuvos pasienio geografinė apybraiža.Šv. Bonifaco Brunono žūties vietos paieškos (Alina Kuzborska) 329Aнатолий Николаевич Кирпичников, Раннесредневекoвые золоченыешлемы. Новые находки и наблюдения (Seweryn Szczepański) 333Studia Mythologica Slavica, 1998–2010 (Seweryn Szczepański) 339Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego„Pruthenia” za rok 2010 (Bogdan Radzicki) 347305