EPIZODYCZNE KASACJE W POSTĘPOWANIU KARNYM

STUDIA IURIDICA XXXIII/1997Jan GrajewskiUniwersytet GdańskiEPIZODYCZNE KASACJE W POSTĘPOWANIU KARNYM1. Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o zmianie kodeksu postępowania karnego,ustawy o ustroju sądów wojskowych, ustawy o opłatach w sprawach karnych i ustawyo postępowaniu w sprawach nieletnich , w ramach nowelizacji przepisów po-1stępowania karnego, w tym zastąpienia rewizji nadzwyczajnej nowym nadzwyczajnymśrodkiem odwoławczym — kasacją, pozostawiła jednak swoisty relikt uprzedniejregulacji prawnej. Utrzymano bowiem specyficzny nadzwyczajny środek odwoławczymieszczący w sobie zarówno elementy dawnej rewizji nadzwyczajnej, jaki niektóre charakterystyczne dla nowej kasacji regulacje prawne. Chodzi tu o tzw.kasację e p i z o d y c z n ą, przewidzianą w art. 3 cytowanej ustawy, która przysługujejedynie Ministrowi Sprawiedliwości-Prokuratorowi Generalnemu i RzecznikowiPraw Obywatelskich i ma obowiązywać w okresie 3 lat od dnia wejściaw życie ustawy nowelizacyjnej.Inną odmianą kasacji, choć także łączącą się z rewizją nadzwyczajną, obejmujeregulacja zawarta w art. 2 ust. 3 ustawy nowelizacyjnej. Jest to także kasacjae p i z o d y c z n a, przysługująca jednak jedynie stronom, których podania o wniesienierewizji nadzwyczajnej niezałatwiono do dnia wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej.Strony te zyskały prawo do wniesienia kasacji w ciągu 3 miesięcy oddnia otrzymania powiadomienia o niezałatwieniu podania o wniesienie rewizjinadzwyczajnej.Jest zrozumiałe, że ustawodawca pozostawił uregulowanie ustawowe epizodycznychkasacji poza przepisami kodeksu postępowania karnego z uwagi na czasowyokres obowiązywania tych instytucji procesowych. Zauważyć jednak trzeba, że choćzarówno w art. 2, jak i w art. 3 ustawy nowelizacyjnej brak odpowiedniego przepisuodsyłającego do przepisów rozdziału 47 kpk dotyczącego kasacji zwyczajnej, będąone obowiązywać także „odpowiednio” w epizodycznym postępowaniu kasacyjnym2.1Dz.U. nr 89, poz. 443, zwana dalej ustawą nowelizacyjną.2Na niektóre problemy, wynikające z przepisu art. 462 kpk o odpowiednim stosowaniu w postępowaniukasacyjnym przepisów o postępowaniu odwoławczym przed sądem apelacyjnym, zwracająuwagę: Z. Doda, J. Grajewski, A. Murzynowski, Kasacja w postępowaniu karnym, „Państwoi Prawo” (PiP) 1996, nr 1, s. 33, zaś w odniesieniu do kasacji z art. 3 ustawy nowelizacyjnej:W. Grzeszczyk, Kasacja w procesie karnym, Warszawa 1996, s. 130.

106 JAN GRAJEWSKIJak każda nowa instytucja procesowa, tak i problematyka kasacji epizodycznychmoże budzić różne wątpliwości w praktyce, zwłaszcza że ustawowe uregulowanietych kasacji dalekie jest od precyzji. Z tych względów wydaje się celowe poświęcenieuwagi tym problemom, zaś propozycje rozwiązań należy traktować jedyniejako punkt wyjścia dalszej dyskusji. Autor zrezygnował z doktrynalnej oceny modelupolskiej kasacji , mając na względzie fakt, że praktyka orzecznicza, niezależnie3od ułomności tekstu prawnego, musi dążyć do wypracowania czytelnych i jednolitychzasad wykładni dla prawidłowego kształtowania przebiegu postępowaniakasacyjnego.2. Rozważania wypada rozpocząć od zagadnień związanych z epizodyczną kasacjąstatuowaną w art. 3 ustawy nowelizacyjnej, a to ze względu na jej czasowodłuższe obowiązywanie i — jak się wydaje — większą liczbę problemów interpretacyjnych.Należy przypomnieć, że zgodnie z treścią art. 3 ust. 1, w okresie 3 lat od dniawejścia w życie ustawy nowelizacyjnej (tj. od 1 stycznia 1996 r.) Minister Sprawiedliwości-ProkuratorGeneralny lub Rzecznik Praw Obywatelskich mogą wnieśćkasację od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe,także wydanego przed dniem jej wejścia w życie, w tym również od orzeczeniazapadłego w następstwie rozpoznania rewizji nadzwyczajnej. Nie będzie chybaprzesadą stwierdzenie, że powyższa regulacja ustawowa utrzymuje w nieco zmodyfikowanejpostaci (o której będzie jeszcze mowa) dotychczasową rewizję nadzwyczajną.a. Kasacja przysługuje jedynie dwu podmiotom: Ministrowi Sprawiedliwości-4-Prokuratorowi Generalnemu lub Rzecznikowi Praw Obywatelskich. Nie przysługujePierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższemu (który miał prawo wnoszenia rewizjinadzwyczajnej) ani też stronom procesowym.Nie bardzo zrozumiałe wydają się wątpliwości podnoszone w piśmiennictwie codo inicjowania wniesienia tej odmiany kasacji. Jeden z autorów formułuje następującepytania: „Kto zatem ma inicjować (a więc napisać do tych organów «podanie»o wniesienie kasacji) czy strona, czy tylko prokurator lub adwokat? Co będziemożna uczynić, gdy podmioty te nie będą widziały podstaw do wniesienia takiejkasacji? Czy zatem można zaskarżyć „odmowę” wniesienia kasacji przez MinistraSprawiedliwości-Prokuratora Generalnego do Najwyższego Sądu Administracyj-3W tym zakresie należy m.in. odesłać do następujących publikacji: A. Murzynowski, Rozważaniana temat modelu kasacji, w: Problemy kodyfikacji prawa karnego. Księga ku czci profesoraMariana Cieślaka, red.: S. Waltoś i in., Kraków 1993, s. 519-529; S. Waltoś, Nowa kasacjaw procesie karnym, „Palestra” 1996, z. 1-2, s. 16-28; R. Kmiecik, Trójinstancyjny systemapelacyjno-kasacyjny czy dwuinstancyjna hybryda rewizyjno-kasacyjna (w związku z nowelizacjąkpk w zakresie postępowania odwoławczego), w: Kierunki i stan reformy prawa karnego, Lublin1995, s. 66-74.4Na marginesie zauważyć należy, że do obecnej chwili nie można ustalić uchwytnych kryteriów,które wyróżniałyby nadzwyczajne środki zaskarżenia wnoszone przez Ministra Sprawiedliwości odwnoszonych przez Prokuratora Generalnego.

EPIZODYCZNE KASACJE W POSTĘPOWANIU KARNYM 107nego (w Warszawie)? W tej ostatniej kwestii można moim zdaniem potraktować tentryb przed tymi organami jako specjalny (a nie według kpk) i dopuścić skargę do5NSA. Inaczej byłoby to ograniczenie praw obywatelskich do sądu” .Pomijając drobną nieścisłość w nazwie NSA, która nie ma oczywiście merytorycznegoznaczenia (nie istnieje Najwyższy Sąd Administracyjny, lecz NaczelnySąd Administracyjny), podnieść przede wszystkim należy, że brak w ustawie nowelizacyjnejodpowiedników dawnego art. 464 i 466 kpk, oznacza po prostu braksformalizowanych reguł postępowania w zakresie inicjatywy prowadzącej do rozważeniaprzez uprawniony podmiot potrzeby wniesienia kasacji z art. 3 ustawy nowelizacyjnej.Za w pełni trafny należy uznać pogląd, że w tym trybie MinisterSprawiedliwości-Prokurator Generalny oraz Rzecznik Praw Obywatelskich władnisą wnieść kasację zarówno w tych sprawach, które znajdowały się w ich orbiciezainteresowań w związku ze złożonymi jeszcze przed 31 grudnia 1995 r. podaniami(Minister Sprawiedliwości-Prokurator Generalny) lub skargami i pismami (RzecznikPraw Obywatelskich) tyczącymi rewizji nadzwyczajnej, jak i tych, w którychpodmioty te z własnej inicjatywy lub inspirowane przez strony już po 1 stycznia61996 r. uznają za stosowne uruchomienie nadzwyczajnej kontroli odwoławczej .Wymienione podmioty mogą więc wnosić kasację z własnej inicjatywy lub na prośbęstron, kierując się w tym względzie zracjonalizowanym (swobodnym, lecz nie7dowolnym) uznaniem . Podobne zresztą zasady były właściwe w uprzednim stanieprawnym. Impulsem do wniesienia rewizji nadzwyczajnej mogły być własnespostrzeżenia organów co do wadliwości określonego orzeczenia, jak i ustaleniapoczynione w związku ze złożonym podaniem o wniesienie tego środka zaskarżenia.8Trudno natomiast ustosunkować się merytorycznie do supozycji o możliwościzaskarżenia odmowy wniesienia kasacji przez Ministra Sprawiedliwości-ProkuratoraGeneralnego do NSA, a w związku z tym do niezwykle poważnego zarzutu„ograniczenia praw obywatelskich do sądu”, ponieważ autor nie uzasadnił bliżej, najakiej podstawie prawnej opiera swoje stwierdzenie. Nie widząc takiej możliwości,wypada jedynie postawić pytanie: dlaczego w odniesieniu do odmowy wniesieniarewizji nadzwyczajnej — doktryna i orzecznictwo SN nie widziały możliwościzaskarżenia takiej decyzji do NSA?b. Kasacja epizodyczna z art. 3 ustawy nowelizacyjnej przysługuje od k a ż-d e g o prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe i to kończącegopostępowanie orzeczenia pierwszoinstancyjnego, jak i od każdego obdarzonegotym atrybutem orzeczenia sądu odwoławczego.Rzecz jasna, że przez „postępowanie sądowe” należy rozumieć te same postępowania,o których mowa w art. 463 § 1 kpk, dotyczącym kasacji zwyczajnej;5Por. E. Skrętowicz, Wprowadzenie, w: Kodeks postępowania karnego, Kraków 1996, s. 19.6S. Zabłocki, Od jakich orzeczeń można wnieść kasację, „Rzeczpospolita” nr 82 z 5 kwietnia1996 r., s. 17; S. Waltoś, Nowa kasacja..., s. 19.7Z. Doda, J. Grajewski, A. Murzynowski, Kasacja..., s. 54.8Z. Doda, Rewizja nadzwyczajna w polskim procesie karnym, Warszawa 1972, s. 56-88.

108 JAN GRAJEWSKIw związku z tym także i w odniesieniu do omawianej odmiany kasacji zachowujeaktualność dorobek judykatury Sądu Najwyższego związany z wykładnią wyrażenia9„...prawomocne orzeczenie kończące postępowanie sądowe” . Prawomocnym orzeczeniemkończącym postępowanie sądowe jest także prawomocny nakaz karny (arg.z art. 85, 86, 454a, 454c i 454e kpk) i w związku z tym w omawianym trybie może10być zaskarżony kasacją .Nie jest natomiast dopuszczalne łączne zaskarżenie kasacją postanowieniaprokuratora o warunkowym umorzeniu postępowania i postanowienia sądu rejonowego,działającego jako instancja odwoławcza, o utrzymaniu w mocy postanowieniaprokuratorskiego. Postanowienie prokuratora żadną miarą nie może być zaliczonedo kategorii orzeczeń kończących postępowanie s ą d o w e, lecz jest decyzjąprocesową kończącą postępowanie przygotowawcze. Podnoszone w piśmiennictwiezapatrywanie, że kasacja może być wniesiona od orzeczeń sądu odwoławczego, aletakże z powodu tych wad orzeczenia pierwszoinstancyjnego, których sąd odwoławczynie skorygował, chociaż mógł i powinien to uczynić w związku z rozpoznaniemśrodka odwoławczego, dotyczy wyłącznie orzeczeń sądowych . Nie jest11więc możliwe łączne uchylenie w trybie kasacji z art. 3 postanowienia sądu rejonowego(odwoławczego) i postanowienia prokuratora o warunkowym umorzeniupostępowania i przekazanie sprawy prokuratorowi do uzupełnienia postępowania12przygotowawczego .c. Kasacja wnoszona w trybie art. 3 ustawy nowelizacyjnej może obejmowaćkażde orzeczenie sądowe, wydane zarówno przed wejściem w życie ustawy, tj.przed 1 stycznia 1996 r., jak i po tej dacie. Tą odmianą kasacji mogą być objętetakże orzeczenia Sądu Najwyższego zapadłe w następstwie rozpoznania rewizjinadzwyczajnej. Należy zwrócić uwagę na fakt, że może ona obejmować także orzeczeniaSądu Najwyższego, które zapadły po 1 stycznia 1996 r. w następstwie rozpoznaniarewizji nadzwyczajnej. Do takiej interpretacji upoważnia przepis art. 2ust. 2 ustawy nowelizacyjnej, w myśl którego w sprawie, w której wniesiona zostałarewizja nadzwyczajna przed dniem wejścia w życie ustawy, rozpoznanie tej rewizjinastępuje według dotychczasowych przepisów. W związku z taką regulacją podnosisię w literaturze, że wyrażenie „rozpoznanie” (rewizji nadzwyczajnej) należy rozumiećfunkcjonalnie, a więc w sensie „postępowanie wywołane wniesieniem rewizjinadzwyczajnej”. Dlatego też zasadne wydaje się stanowisko, że do rewizji nadzwyczajnejwniesionej przed dniem 1 stycznia 1996 r. mają zastosowanie takżedotychczasowe przepisy dotyczące pozostawienia rewizji nadzwyczajnej bez rozpoznania.Kwestia dopuszczalności rozpoznania tego środka zaskarżenia musi być13rozstrzygnięta w odpowiedniej formie proceduralnej .910111213Z. Doda, J. Grajewski, A. Murzynowski, Kasacja..., s. 34.Tamże, s. 55.Tamże, s. 33.Por. postanowienie SN z dnia 3 kwietnia 1996 r., II KKN 3/96 (nie opublikowane).Z. Doda, J. Grajewski, A. Murzynowski, Kasacja..., s. 52-53.

EPIZODYCZNE KASACJE W POSTĘPOWANIU KARNYM 109Szeroki zakres orzeczeń podlegających zaskarżeniu w trybie art. 3 nie obejmuje14jednak orzeczeń sądu kasacyjnego zapadłych w następstwie rozpoznania kasacji .Do takiej wykładni upoważnia zawarte w ustępie 1 art. 3 sformułowanie o możliwościzaskarżenia także „...orzeczenia zapadłego w następstwie rozpoznania rewizjinadzwyczajnej”, które zawęża zakres zaskarżalności orzeczeń Sądu Najwyższego.Brak także przepisu, który przy tej odmianie kasacji uchylałby obowiązywaniegeneralnego zakazu wynikającego z art. 467a § 2 kpk o niedopuszczalności kasacjiod orzeczenia sądu kasacyjnego zapadłego w następstwie rozpoznania kasacji.Zakaz „superkasacji” obejmuje wszystkie orzeczenia Sądu Najwyższego, w tym15także postanowienia .Zakres korzystania z kasacji w trybie art. 3 ustawy nowelizacyjnej ulega takżeograniczeniu wynikającemu z art. 467a § 1 kpk, w myśl którego kasację od tegosamego orzeczenia w stosunku do tego samego oskarżonego każdy uprawniony16może wnieść tylko raz .Na tle zakresu „kasacji nadzwyczajnej” nasuwa się także spostrzeżenie, że taodmiana kasacji nie kwalifikuje się do ewentualnego trybu kasacyjnego przed sądemapelacyjnym (art. 473c kpk). Pomijając inne względy — trudno byłoby zaakceptowaćstanowisko, że sąd apelacyjny jest władny uchylać lub zmieniać orzeczeniaSądu Najwyższego zapadłe w wyniku rozpoznania rewizji (II instancja) czyzapadłego w następstwie rozpoznania rewizji nadzwyczajnej.d. Zwrócić należy jednak z naciskiem uwagę, że mimo istotnego podobieństwado rewizji nadzwyczajnej kasację epizodyczną z art. 3 ust. 1 ustawy nowelizacyjnejmożna wnieść jedynie opierając się na wymienionych w art. 463a § 1 kpk podstawachkasacyjnych, a więc tylko z powodu uchybień wymienionych w art. 388kpk lub innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć wpływ na treśćorzeczenia. Identyczne są więc podstawy kasacyjne dla kasacji „zwykłej” i epizodycznej.Sformułowane w art. 463a § 1 kpk podstawy kasacyjne mają charakter autonomiczny,samodzielny i nie należy ich łączyć z podstawami (przyczynami) odwoławczymicharakterystycznymi dla apelacji, wymienionymi w art. 387 kpk. Gdybybyło inaczej, to ustawa odwoływałaby się wprost do art. 387 pkt 1 i 2 kpk, nieformułując ich odrębnie. Pomijając problematykę z art. 388 kpk, należy przedewszystkim zwrócić uwagę na istotną różnicę sformułowań zawartych w art. 387pkt 1 i 2 oraz w art. 463a § 1 kpk. O ile zarzuty apelacyjne mogą obejmować obrazęprzepisów prawa materialnego oraz obrazę przepisów prawa procesowego, jeżelimogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia, o tyle kasacyjna problematyka ustawionajest inaczej. Mówi się bowiem, że przyczyną kasacyjną mogą być tylko uchybieniawymienione w art. 388 lub inne r a ż ą c e naruszenie prawa, jeżeli mogłoono mieć wpływ na treść orzeczenia. Jest więc oczywiste, że podstawą kasacyjnąmoże być tylko „rażące” naruszenie prawa (materialnego, procesowego), jeżeli141516Tamże, s. 54; S. Waltoś, Nowa kasacja..., s. 19.S. Waltoś, Nowa kasacja..., s. 27.Z. Doda, J. Grajewski, A. Murzynowski, Kasacja..., s. 54; S. Waltoś, Nowa kasacja..., s. 19.

110 JAN GRAJEWSKI17mogło mieć wpływ na treść orzeczenia . Przymiotu „rażącego” nie muszą natomiastmieć naruszenia przepisów wymienionych w art. 387 pkt 1 i 2 kpk. Nie powinnowięc dziwić, że określone uchybienie może stanowić podstawę apelacyjną, natomiastnie będzie sklasyfikowane jako podstawa kasacji.Na tle sprecyzowanych dla kasacji przyczyn odwoławczych, które eliminująz rozpoznania w postępowaniu kasacyjnym zarzuty co do błędów w ustaleniachfaktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia oraz niewspółmierności kary (tenostatni wynika wprost z art. 463a § 1 zd. drugie kpk), a więc oparte na przepisachart. 387 pkt 3 i 4 kpk (dopuszczalnych w postępowaniu apelacyjnym), nasuwa siępewna kwestia procesowa, która wymaga rozważenia. Dotyczy ona pkt 4 art. 387kpk. Nie można bowiem zapominać, że cytowany przepis obejmuje także uchybieniaodnoszące się do „...niesłusznego zastosowania lub niezastosowania środkazabezpieczającego lub innego środka”. To łączne zestawienie dwóch kategorii uchybień(rażącej niewspółmierności kary oraz problematyki środków) w jednej podstawierewizyjnej (obecnie apelacyjnej) było krytykowane jako niepoprawne zpunktu widzenia metodologicznego. Różne były także stanowiska co do przynależnościrodzajowej tej grupy uchybień . Nie ustosunkowując się do tego sporu18należy jednak podnieść, że brak „przeniesienia” do przepisów kasacyjnychproblematyki „niesłusznego zastosowania lub niezastosowania środka zabezpieczającegolub innego środka” nie oznacza, by zaskarżanie prawomocnychorzeczeń z tego obszaru nie było możliwe na podstawie kasacji zwykłej i epizodycznej.Wadliwe orzeczenia z tego zakresu mogą być zaskarżane kasacją, jeżeli sądotknięte uchybieniami wymienionymi w art. 388 kpk lub innym rażącym naruszeniemprawa, jeśli mogło ono mieć wpływ na treść orzeczenia. Tak więc, podstawykasacyjne wymienione w art. 463a § 1 kpk znajdują pełne zastosowanie takżedo prawomocnych orzeczeń związanych z orzekaniem w przedmiocie środkówzabezpieczających lub innych środków.e. Z oczywistych względów do omawianej kasacji epizodycznej nie mają zastosowaniawymogi § 3 art. 464 kpk (wniosek o doręczenie wyroku i 30-dniowytermin do wniesienia kasacji), co expressis verbis wynika z art. 3 ust. 1 zdanie drugieustawy nowelizacyjnej. Wniesienie tej odmiany kasacji nie jest ograniczoneżadnym terminem.Do Rzecznika Praw Obywatelskich, jako podmiotu uprawnionego do wnoszeniakasacji, nie odnosi się przymus adwokacki z art. 464 § 2 kpk (sporządzenie i podpisaniekasacji przez adwokata), podobnie jak obowiązek uiszczenia opłaty kasacyjnej(art. 465 § 1 kpk) w wysokości określonej w rozporządzeniu Ministra17Szeroko omawia problematykę „rażącego” naruszenia prawa W. Grzeszczyk, Kasacja..., s. 72--103. Por. także Z. Doda, J. Grajewski, A. Murzynowski, Kasacja..., s. 35-36; S. Waltoś, Nowakasacja..., s. 20.18Por. F. Prusak, Podstawy rewizji w procesie karnym, Bydgoszcz 1970, s. 132-133; S. Pawela,Względne przyczyny odwoławcze, Warszawa 1970, s. 53, 60-61; A. Ferenc, Rewizja strony w postępowaniukarnym, Warszawa 1987, s. 60; K. Zgryzek, Postępowanie w przedmiocie zastosowaniaśrodków zabezpieczających w polskim procesie karnym, Katowice 1989, s. 192.

EPIZODYCZNE KASACJE W POSTĘPOWANIU KARNYM 11119Sprawiedliwości z dnia 15 grudnia 1995 r. Oba cytowane przepisy odnoszą wspomnianewymogi do s t r o n procesowych (innych niż prokurator). Rzecznik PrawObywatelskich jest wprawdzie uczestnikiem procesu, ale nie może być identyfikowanyze stroną procesową. Działa bowiem jako rzecznik interesu społecznegoi jest od strony niezależny. Zaliczany więc jest trafnie do kategorii „rzeczników interesuspołecznego” .20f. W literaturze zwraca się uwagę, że wprawdzie w trybie art. 3 ust. 1 ustawynowelizacyjnej istnieje możliwość łącznego zaskarżenia wadliwego orzeczenia sąduI instancji oraz utrzymującego je w mocy orzeczenia sądu odwoławczego, nie stwarzato jednak możliwości ominięcia zakazu reformationis in peius, który wiązał sądrozpoznający apelację. Respektowanie przez sąd odwoławczy zakazu reformationisin peius nie może być uznane za naruszenie prawa i że naruszeniem — i to rażącym21— prawa byłoby właśnie pogwałcenie przez sąd odwoławczy tego prawa .g. W literaturze wyrażono pogląd, że ze względu na szczególny status podmiotówuprawnionych do wniesienia kasacji z art. 3 ust. 1 nie jest uzasadnionestosowanie przepisu o obowiązkowym składaniu przez prokuratora odpowiedzi na22kasację (art. 467 § 1 in fine kpk) . Nie oznacza to jednak, że prokurator — jeżeliuzna to za stosowne — nie może takiej odpowiedzi złożyć, np. w związku z kasacjąRzecznika Praw Obywatelskich, zwłaszcza w sytuacji, gdy spostrzeże niedopuszczalnośćprawną wniesionego środka odwoławczego.Podobnie jak przy kasacji zwyczajnej — brak odpowiedzi prokuratora na kasacjęepizodyczną nie wstrzymuje postępowania kasacyjnego. Procesowy obowiązekprokuratora sporządzenia odpowiedzi na kasację nie może być rozszerzony na innestrony procesowe. Strony te, jeżeli uznają to za stosowne, mogą wnieść odpowiedźna kasację na podstawie przepisu art. 398 § 2 w zw. z art. 462 kpk.Sąd Najwyższy, a w przypadku kasacji zwykłej sąd odwoławczy, nie są zobowiązanedo doręczania stronom odpisu odpowiedzi na kasację.h. Kasację epizodyczną wnosi się bezpośrednio do Sądu Najwyższego (art. 3ust. 1 in fine ustawy nowelizacyjnej). Podlega ona badaniu pod kątem spełnieniawarunków formalnych przez Prezesa Sądu Najwyższego, przewodniczącego wydziałulub upoważnionego sędziego. Sprawa skierowana zostaje na posiedzenie23tylko w razie potrzeby wydania orzeczenia w przedmiocie dopuszczalności kasacji .i. Podobnie jak przy kasacji zwykłej (art. 463 § 2 kpk) niedopuszczalne jestuwzględnienie kasacji epizodycznej na niekorzyść oskarżonego, wniesionej po upływie6 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia (art. 3 ust. 2 ustawy nowelizacyjnej).W związku z wnoszeniem kasacji „na niekorzyść” warto zwrócić uwagęna pewną specyfikę, która powstaje na tle ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za19Dz.U. nr 153, poz. 786.20W. Daszkiewicz, Proces karny. Część ogólna, Poznań 1995, s. 213-215; K. Marszał, Proceskarny, wyd. II, Katowice 1995, s. 186 i n.; S. Waltoś, Proces karny, wyd. II, Warszawa 1995,s. 188-189.21Z. Doda, J. Grajewski, A. Murzynowski, Kasacja..., s. 55.22Tamże.23Tamże.

112 JAN GRAJEWSKInieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na24rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego .Jak wiadomo, o unieważnienie określonych w tej ustawie orzeczeń mogą występować— w razie śmierci represjonowanego — osoby najbliższe. W takiej sytuacji,gdy orzeczenie o unieważnieniu się uprawomocniło (w I lub II instancji), nie jestdopuszczalna kasacja na niekorzyść osoby, której orzeczenie to dotyczy (nieżyjącegorepresjonowanego). Taka kasacja nie byłaby bowiem skierowana „na niekorzyść”wnioskodawcy (osoby najbliższej), lecz na niekorzyść zmarłego, któregodotyczy to orzeczenie. Śmierć oskarżonego (represjonowanego) nie jest przeszkodądo wniesienia kasacji tylko wtedy, gdy wnosi się ją na korzyść oskarżonego(art. 468 w zw. z art. 11 pkt 5 kpk). Inaczej przedstawia się natomiast sytuacja, gdyskarga kasacyjna dotyczy orzeczenia zasądzającego odszkodowanie na rzecz osobynajbliższej (wnioskodawcy), na podstawie uprzednio zapadłego orzeczenia unieważniającego.Tu kasacja skierowana jest „na niekorzyść” wnioskodawcy (osoby25najbliższej), a nie „na niekorzyść” nieżyjącego represjonowanego .Sumując uwagi dotyczące kasacji epizodycznej z art. 3 ust. 1 ustawy nowelizacyjnej,należy podnieść, że jest ona kasacją n a d z w y c z a j n ą i z pewnościąmoże odegrać pozytywną rolę w zakresie weryfikacji wydanych w przeszłościwadliwych pod względem prawnym orzeczeń kończących postępowanie sądowe26i ma duże znaczenie dla zakończenia tzw. procesów rehabilitacyjnych . Może onatakże dostarczyć doświadczeń na rzecz potrzeby wprowadzenia w przyszłości instytucji„kasacji w obronie ustawy”, skoro instytucja wznowienia postępowania nie jest27przydatna w tak szerokim zakresie do naprawy drastycznych omyłek sądowych .Rzecz jasna chodzi tu o taki model „kasacji w obronie ustawy”, który nie mógłbyspowodować następstw niekorzystnych dla oskarżonego.Kasacja nadzwyczajna jest niewątpliwie naruszeniem zasady równouprawnieniastron procesowych, która zakłada wyposażenie stron w te same środki prawne.Strony powinny korzystać z tych samych uprawnień procesowych, to znaczy mieć28te same prawa i obowiązki . Skoro omawiana kasacja przysługuje jedynie MinistrowiSprawiedliwości-Prokuratorowi Generalnemu i Rzecznikowi Praw Obywatelskich,a nie innym podmiotom, zasadny wydaje się postulat, skierowany zwłaszczapod adresem Prokuratora Generalnego, o oszczędne korzystanie z możliwościzaskarżania bieżących orzeczeń na niekorzyść oskarżonego. Chodzi bowiem o to,by ten nadzwyczajny środek odwoławczy nie przekształcił się w wygodne narzędzienaprawiania braku aktywności organów oskarżycielskich, nie wykorzystującychmożliwości instancyjnego zaskarżania wadliwych orzeczeń sądowych.2425262728Dz.U. nr 34, poz. 149 z późn. zm.Por. postanowienie SN z dnia 3 kwietnia 1996 r., II KKN 4/96 (nie opublikowane).Z. Doda, J. Grajewski, A. Murzynowski, Kasacja..., s. 54; S. Waltoś, Nowa kasacja..., s. 19.S. Waltoś, Nowa kasacja..., s. 19.Szerzej patrz przykładowo K. Marszał, Proces..., s. 76; W. Daszkiewicz, Proces..., s. 89-90.

EPIZODYCZNE KASACJE W POSTĘPOWANIU KARNYM 1133. O ile kasacja nadzwyczajna z art. 3 ust. 1 może w przyszłości utracić swój29charakter epizodyczny i przekształcić się w „kasację w obronie ustawy” , o tyle nieokreślona czasowo, lecz podmiotowo epizodyczność kasacji z art. 2 ust. 3 nie ulegawątpliwości. Konstrukcja prawna tej odmiany kasacji jest bowiem przewidzianawyłącznie dla osób, których podania o wniesienie rewizji nadzwyczajnej nie załatwionodo dnia wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej. Kasacja ta z biegiem czasubędzie tracić podstawy swego istnienia, ponieważ jej wniesienie przez stronę jestmożliwe jedynie w okresie 3 miesięcy od dnia otrzymania powiadomienia o niezałatwieniupodania.Jest więc oczywiste, że kasacja ta podmiotowo ograniczona, po wyczerpaniuspraw „zalegających” w Ministerstwie Sprawiedliwości w związku z podaniamio wniesienie rewizji nadzwyczajnej, utraci swoje praktyczne znaczenie.W związku z uregulowaniem prawnym tej odmiany kasacji, należy zwrócićuwagę na następujące zagadnienia.a. Do kasacji z art. 2 ust. 1 odnoszą się przepisy rozdziału 47 kpk, dotyczącegokasacji zwyczajnej. Odstępstwa dopuszczalne są tylko wówczas, gdy ustawa jewyraźnie stanowi.b. Ze sformułowania zawartego w ustępie 3 art. 2 ustawy nowelizacyjnej o „niezałatwieniu”podania o wniesienie rewizji nadzwyczajnej „do dnia wejścia w życieniniejszej ustawy” wynika, że przepis ten dotyczy tylko sytuacji, w których podanieo wniesienie rewizji nadzwyczajnej zostało złożone najpóźniej w dniu 31 grudnia1995 r. Termin ten został zachowany, jeżeli takie podanie skierowane do MinistraSprawiedliwości-Prokuratora Generalnego, zostało nadane najpóźniej w dniu 31grudnia 1995 r. w urzędzie, o którym mowa w art. 109 kpk. Nie będzie tu miałnatomiast zastosowania art. 108 §1 i 3 kpk, gdyż datę wejścia w życie nowej ustawynależy ujmować w sposób zgodny z treścią przepisu, który go określa, w związkuz czym przepisy dotyczące biegu terminów procesowych nie mogą jej zmieniać30(modyfikować) .Należy oczywiście odróżnić „powiadomienie o niezałatwieniu podania o wniesienierewizji nadzwyczajnej” od zawiadomienia Ministra Sprawiedliwości-ProkuratoraGeneralnego o odmowie wniesienia rewizji nadzwyczajnej. Odmowa wniesieniarewizji nadzwyczajnej nie stanowi podstawy do wniesienia kasacji w trybieart. 2 ust. 3 ustawy nowelizacyjnej.c. Osobie, która nie zdążyła złożyć przed dniem 1 stycznia 1996 r. podaniao wniesienie rewizji nadzwyczajnej, nie przysługuje prawo do wniesienia kasacjiz art. 2 ust. 3. Może ona jedynie ubiegać się o wniesienie na jej rzecz kasacji nadzwyczajnejz art. 3 ust. 1 przez Ministra Sprawiedliwości-Prokuratora Generalnego.d. Prośby o wniesienie rewizji nadzwyczajnej kierowane do Pierwszego PrezesaSądu Najwyższego oraz do Rzecznika Praw Obywatelskich — w trybie pozaprocesowychskarg i zażaleń — nie stanowią „...podań o wniesienie rewizji nadzwyczajnej”,o których mowa w ustępie 3 art. 2. Niezałatwienie takich próśb2930Oczywiście po odpowiedniej modyfikacji.Z. Doda, J. Grajewski, A. Murzynowski, Kasacja..., s. 53.

114 JAN GRAJEWSKIw terminie do 31 grudnia 1995 r. nie uprawnia strony do wnoszenia kasacji z art. 231ust. 3 ustawy .e. Okoliczność, że strona w podaniu o wniesienie przez Ministra Sprawiedliwości-ProkuratoraGeneralnego rewizji nadzwyczajnej nie sprecyzowała lub nawetsprecyzowała przyczyny odwoławcze odnoszące się do tego środka zaskarżenia oraznie oznaczyła konkretnie, o jakie prawomocne orzeczenie sądowe jej chodzi(pierwszoinstancyjne, drugoinstancyjne czy łącznie oba orzeczenia), nie ma żadnegoznaczenia dla zakresu uprawnień kasacyjnych danej strony. Ustawa dla omawianejkategorii osób statuuje wprawdzie wyjątkową możliwość wniesienia nadzwyczajnegośrodka odwoławczego, ale nie zmienia zakresu przedmiotowego aniteż podstaw zaskarżenia charakterystycznych dla kasacji zwyczajnej. Oznacza towięc, że osoba uprawniona do wniesienia kasacji z art. 2 ust. 3 ustawy, może —zgodnie z art. 463 § 1 kpk — zaskarżyć jedynie prawomocne orzeczenie sądu odwoławczegokończące postępowanie sądowe, nie zaś orzeczenie sądu I instancji, takjak mogą to uczynić uprawnione podmioty przy kasacji nadzwyczajnej z art. 3ust. 1.Podobnie — tylko obraza przepisów prawa materialnego lub procesowegoo charakterze bezwzględnych przyczyn odwoławczych (art. 388 kpk) albo inne rażąceuchybienia prawne mogące mieć wpływ na treść prawomocnego orzeczenia(art. 463a § 1 kpk) — są jedynymi podstawami kasacyjnymi, które mogą być podnoszonew skardze kasacyjnej podmiotu uprawnionego z art. 2 ust. 3. Kasacja niemoże być wniesiona z powodu niewspółmierności kary.f. Termin trzymiesięczny do wniesienia kasacji przez stronę, liczony od dniaotrzymania przez nią powiadomienia o niezałatwieniu podania, jest procesowymterminem zawitym (jako termin „do wniesienia środka zaskarżenia” w rozumieniuart. 107 § 1 kpk) i mają do niego zastosowanie wszystkie przepisy rozdziału 14 kpk.W razie przekroczenia przez stronę tego terminu z przyczyn od niej niezależnych(np. z powodu oczekiwania na pisemne uzasadnienie orzeczenia) może ona ubiegać32się o jego przywrócenie w trybie określonym w art. 111 kpk .g. Jest oczywiste, że powiadomienie o niezałatwieniu podania jest nie tylkowarunkiem sine qua non wniesienia kasacji z art. 2 ust. 3, ale także podstawą dostwierdzenia zachowania terminu trzymiesięcznego dla jej wniesienia. Jeżeli kwestiazachowania tego terminu będzie nasuwać wątpliwości, obowiązkiem sądu będziezbadanie i wyjaśnienie spełnienia tego formalnego warunku dopuszczalnościkasacji, łącznie z zażądaniem przedstawienia w tej sprawie odpowiednich dokumentówz Ministerstwa Sprawiedliwości.h. Do kasacji z art. 2 ust. 3 stosują się także ograniczenia wynikające z art. 463b§ 1 kpk, co oznacza, że jeżeli strona uprawniona nie zaskarżyła orzeczenia sąduI instancji, to nie może wnieść kasacji od orzeczenia sądu odwoławczego, jeżeliorzeczenie sądu odwoławczego utrzymano w mocy lub zmieniono na jej korzyść.To ograniczenie nie dotyczy jedynie uchybień z art. 388 kpk.3132Tamże, s. 53-54.Tamże, s. 53.

EPIZODYCZNE KASACJE W POSTĘPOWANIU KARNYM 115i. Wnoszącego w trybie art. 2 ust. 3 kasację obowiązuje wymóg z art. 464§ 2 kpk, odnoszący się do tzw. przymusu adwokackiego (sporządzenie i podpisaniekasacji przez adwokata). Strona wnosząca kasację jest także zobowiązana do dołączeniadowodu uiszczenia opłaty kasacyjnej (art. 465 § 1 kpk). Nie uiszczają opłatyosoby wymienione w art. 465 § 2 kpk.j. Wobec odmiennego uregulowania terminu do wniesienia kasacji z art. 2 ust. 3— nie mają do niej zastosowania terminy wynikające z art. 464 § 3 kpk dla kasacjizwyczajnej.k. Do kasacji z art. 2 ust. 3 stosują się wszystkie przepisy w zakresie nadania jejbiegu, podobnie jak w przypadku kasacji zwyczajnej. Wnosi się ją więc za pośrednictwemsądu odwoławczego, który bada dopuszczalność kasacji. Jest oczywiste,że jeżeli sądem odwoławczym (II instancją) był Sąd Najwyższy, kasacjęwnosi się do tegoż sądu, który ją bada pod kątem spełnienia warunków formalnych,w podobny sposób jak przy kasacji nadzwyczajnej z art. 3 ust. 1 ustawy nowelizacyjnej.