wersja elektroniczna - Muzeum Kultury Ludowej PogÃ³rza Sudeckiego

Nr 1 (2) 2009 • ISSN 1689-8753 Wiosna 2009 

IVAN 

maliński 

„Kopalnia na Pstrążnej” 

obraz olejny z tryptyku 

„Panorama Pstrążnej” 

W NUMERZE M.IN.: 

• STRATEGIA ROZWOJU DO 2020 R. 

• STUDNIÓWKI 2009 

• KUDOWSKA KUCHNIA 

• POECI KUDOWSCY 

• KS. JAN MYJAK WSPOMNIENIA CZ. II 

• WALDEK STRZĘPEK, POLA I MAGDA 

Obszerniej 

o Kopalni na Pstrążnej 

można przeczytać w artykule 

Krzysztofa Chilarskiego, str. 10. 

• GROSS-ROSEN NA ZAKRZU 

• BRUNO SCHULZ W KUDOWIE 

• RODZINA GAŁECKICH 

• STARE FOTOGRAFIE 

Wydawany przez Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego w Kudowie-Zdroju

OPINIE 

Listy do Redakcji 

„Kwartalnik bardzo ciekawy, optycznie luksusowy, za wydanie 

którego na pewno zebrał Pan gratulacje. Ja również się do nich 

dołączam. Wszystkie strony są bez zarzutu. Poruszona tematyka 

jest zajmująca …Myślę, że bardzo dobrze uzupełnia lokalne 

pisma”. 

(Józef Wyspiański, wydawca) 

„Jest to pismo, które bardzo mi się podoba: dobór materiałów, 

szata graficzna, no i poczucie lokalnego patriotyzmu – 

to wszystko jest mi bliskie” 

(Prof. dr hab. Ewa Thompson ) 

„Kwartalnik jest bardzo ciekawie pomyślany, opracowany i wydany. 

Jestem pod wrażeniem. Gratuluję Panu oraz Całemu 

Zespołowi tego bardzo sympatycznego i znaczącego osiągnięcia” 

(Henryk Czarnecki, publicysta) 

„Szata graficzna i wnętrze Pamiętnika są bardzo ładne i zasługują 

na uwagę. Dziękuję szczególnie za artykuł „Dialog 

kultur”, w którym interesująca jest wzmianka o ikonie Madonny 

Wicyńskiej z Krasnopuszczy” 

(Ks. Prałat Julian Źrałko) 

„Gratuluję, bardzo dobre pismo, oby tak dalej. Proszę o nadesłanie 

trzech egzemplarzy dla współpracowników zagranicznych” 

(Janusz Kobryń, Związek Sybiraków w Bystrzycy Kłodzkiej ) 

„Pismo poważne w treści, z wyglądu dobrej klasy. Także wydawałem 

czasopismo, więc potrafię to docenić” 

(Janusz Bocheński, wydawca) 

Do Czytelników 

Oddajemy Czytelnikom 2-gi numer naszego kwartalnika. 

Jest większy objętościowo i ma większy nakład. 

Materiałów mamy coraz więcej, tak, że nie pomieściliśmy 

w tym numerze rozmowy z uczonym. Będzie 

w następnym. Pamiętnik otrzymał z Narodowego 

Ośrodka ISSN swój numer katalogowy ISSN, z czego 

jesteśmy dumni. Nadal drukujemy we wrocławskim 

Wydawnictwie ZET, z którym współpraca jest przyjemnością, 

a jakość jest zachwalana przez naszych Czytelników. 

Od nr 3-go wprowadzimy stronę poświęconą 

wydarzeniom minionego kwartału. Zachęcajcie rodziny 

i znajomych do kupowania i zbierania naszego Pamiętnika. 

Na starych fotografiach 

Redakcja 

W tym numerze wprowadziliśmy nowość „Życie Kudowy 

na starych fotografiach”. Stronę prowadzi red. Mikołaj 

Krzemiński. Pragniemy poprzez stare fotografie przypominać 

życie w Kudowie po 1945 r. To już 63 lata od zakończenia wojny. 

Stare fotografie przypomną naszym Czytelnikom minione 

wydarzenia, niektórym młodość, ciekawe – nieraz burzliwe 

życie, a niekiedy tych, którzy już od nas odeszli. Zajrzycie drodzy 

Kudowianie na publikowane stare fotografie i poprzez kontakt 

z red. Mikołajem zamieszczajcie ciekawe stare fotografie. 

Pamiętamy o młodzieży i sporcie 

Aby upamiętniać także bieżące chwile, a zwłaszcza życie młodzieży, 

odnotowujemy piękną imprezę sportową, już wrośniętą 

w życie kudowskie. Były to zawody w zapasach o Puchar Burmistrza 

Kudowy Zdroju, które miały miejsce w dniu 14.02.09. 

„Gratuluję nowemu czasopismu kontaktów z osobowościami 

naukowymi. To jest potrzebne w każdym regionie. Pamiętnik 

Kudowski pokazał się od strony więzi z ludźmi nauki i z wartościami 

uniwersalnymi. Przy tym stylu, czasopismo to ma szanse 

być dostrzeżone na polu ogólniejszym, znacznie wykraczającym 

poza Kudowę. Rokuję pismu dobrą przyszłość. Serdecznie 

gratuluję miastu i muzeum tak dobrego pisma, świadczącego 

o wysokim poziomie intelektualnym kudowskiego środowiska”. 

(prof. dr hab. Tadeusz Alek – Kowalski) 

Zapytani przez nas kudowianie, pani Ruta Zwikirsch, 

pani Teresa Żulińska oraz panowie Adam Lis, Jan Kamiński, 

Marian Sozański, Kazimierz Ferenz wyrazili 

o Pamiętniku opinie pozytywne. Dziękujemy wielu 

Czytelnikom kudowskim za składane nam gratulacje 

i podziękowania za wydanie tego pisma. 

Na zdjęciu: Burmistrz Czesław Kręcichwost wręcza Puchar 

Karolinie Żurek, zdobywczyni pierwszego miejsca w kategorii 46 kg.

ŻYCIE POLITYCZNE 

Kudowianie 

o Traktacie Lizbońskim 

Do Redakcji „Pamiętnika Kudowskiego” 

Może Wy potraficie wyjaśnić na czym polega 

Traktat Lizboński i dlaczego jest tyle różnych 

wokół niego sprzecznych zdań oraz czy on jest 

dobry, czy nie dobry dla Polski? 

(Adrian Sz.) 

ODPOWIEDŹ REDAKCJI: 

W podobnej sprawie zwracało się do nas w rozmowie telefonicznej 

kilku innych Czytelników. Postaramy się krótko 

odpowiedzieć. 

Traktat Lizboński jest projektem ustawy zasadniczej 

dla Unii Europejskiej (UE), został ogłoszony w Lizbonie 

przez konferencję międzyrządową państw UE w 2007 r. 

Napisany został w formie „ustawy o zmianie ustawy”, jako 

zmiany do dotychczas obowiązujących dwóch traktatów 

tj: Traktatu o Unii Europejskiej (tzw. Traktat z Mastricht) 

oraz Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską 

(tzw. Traktat Nicejski). 

Co nowego wprowadza Traktat Lizboński? 

• poszerza wpływ Parlamentu Europejskiego 

• ma być wspólny Przewodniczący Rady Europejskiej, 

odpowiednik stanowiska prezydenta 

Unii Europejskiej. Prezydent będzie przewodniczył 

Radzie Europejskiej złożonej z premierów 

państw członkowskich. UE uzyskuje osobowość 

prawną. 

• będzie wspólne ministerstwo spraw zagranicznych 

(„wysoki przedst. UE ds.zagr. i polityki 

bezpieczeństwa”) 

• w następstwie, powstaną w świecie ambasady 

UE („europejska służba działań zewnętrznych”) 

• w 68 nowych obszarach decyzje zapadać 

będą większością głosów, zatem nie będzie 

konieczna jednomyślność wszystkich krajów 

i zasada jednomyślności będzie słabła 

• prawo unijne będzie mieć pierwszeństwo 

przed prawem krajów członkowskich i umowy 

unijne także będą mieć pierwszeństwo 

przed umowami zawieranymi przez kraje 

członkowskie 

• będą wspólne siły zbrojne i służby wywiadowcze 

• główny ośrodek władzy będzie w Komisji 

Europejskiej. Równocześnie zniesione zostaje 

prawo do posiadania stałego komisarza 

z każdego kraju członkowskiego 

• Traktat Lizboński zmienia dotychczasowy 

układ głosów przysługujących poszczególnym 

krajom, w taki sposób, że liczba głosów 

dla danego kraju zależy od ilości ludności. 

Zatem, największą ilość głosów będą mieć 

Niemcy i Francja. Spadną więc wpływy krajów 

mniejszych. Polska będzie mieć o połowę 

głosów mniej, aniżeli obecnie wg Traktatu 

Nicejskiego. 

Czy łatwo jest zrozumieć Traktat Lizboński? 

Nie jest łatwo czytelny, ponieważ spisany 

na 294 stronicach mówi o poprawkach do 

wyżej wymienionych traktatów. Żeby go 

rozumieć trzeba znać poprzednie traktaty. 

Na każdym kroku wymaga się więc od nas 

większej czujności i mądrości. A nieznajomością 

prawa nie wolno się zasłaniać! 

Czy dany kraj może wystąpić z UE? 

Może, a nawet może być do tego nakłoniony, 

gdyby nie respektował zasad współpracy 

w Unii. Co wtedy? Wtedy może stracić 

wpływy i pogorszyć może swoją pozycję 

międzynarodową. Może być wyautowany 

i stanąć samotnie wobec niekorzystnych 

dla siebie sił. 

Jacy jesteśmy na wejściu do Unii? 

Jeden z naszych wspomnianych rozmówców 

uważał, że nie jesteśmy tak przygotowani 

do Unii jak społeczeństwa zachodnie. 

Powiedział, że od II wojny światowej 

minęło dopiero dwa pokolenia; hitlerowcy 

wymordowali nam elity umysłowe narodu 

Potem w okresie do wpływów doszli 

ludzie, którzy nie wiedzieli co to duch 

prawa, majestat narodu i państwa. Liczyła 

się ideologia klasowa. Nasi niedawni wrogowie, 

Niemcy, otrzymali wielką pomoc 

amerykańską w planie Marschalla, odbudowali 

gospodarkę i zdemokratyzowali 

ustrój. Polska sama wstawała z ruin, bez 

pomocy zewnętrznej. Musiała sama odbudowywać 

wszystko (jeszcze dawać dla 

ZSRR i NRD i na socjalizm w świecie), 

zmieniała system walką (1956, 1970, 1980, 

1989), a nawet świat Solidarnością. To nie 

mało i dobrze to świadczy o naszych możliwościach. 

Mówmy o tym i umacniajmy 

się. 

Czytelnik pyta, czy Traktat Lizboński jest dobry, 

czy nie dobry dla Polski? 

To zależy od postaw w społeczeństwie 

polskim, czyli od poczucia odpowiedzialności 

za nasz kraj i całą wspólnotę. Traktat 

Lizboński mocniej integruje Europę i tym 

samym osłabia dotychczasową samodzielność 

państw narodowych. Te narody będą 

bardziej się liczyć, które będą się szanować, 

będą wierne swojej historii i będą 

troszczyć się o swoje interesy. Do tej pory 

granice i prawo krajowe chroniły nas 

w bezpośredniej konfrontacji międzynarodowej. 

Wzrasta konkurencyjność, 

w której liczą się aktywniejsi i sprawniejsi, 

to jest ta ogromna nowość. Teraz, wszyscy 

w Europie uzyskują podobne szanse i od 

naszego poziomu umysłowego i naszej 

dojrzałości zależeć będzie nasz los. Unia 

jest wielkim wyzwaniem dla wszystkich 

europejczyków i – jak wiele innych rzeczy 

– jest dobra dla ludzi mądrych. Powinno 

nam się udać, jeśli będziemy świadomi, 

że najważniejsza jest nasza Ojczyzna, czyli 

nasza ziemia, pamięć zbiorowa i nauki 

Jana Pawła II. 

(BK) 

1

STRATEGIA ROZWOJU GMINY KUDOWA-ZDRÓJ DO 2020 

Park Zdrojowy – 1906r. 

Strategia Rozwoju Gminy Kudowa-Zdrój oraz Rozwoju Produktów Turystycznych przyjęta została do realizacji Uchwałą 

Rady Miejskiej Kudowy-Zdroju w dniu 31 maja 2004 r. 1 Wykonawcą strategii wraz ze wskazaniem sposobu jej wdrożenia 

jest Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. 

Strategia powstała przy szerokim udziale mieszkańców miasta. Łącznie do pracy nad strategią zaproszono ponad 100 osób 

w ramach 40 osobowego Komitetu Sterującego, którego zadaniem było kontrolowanie w ogólnym zakresie prac nad strategią oraz 

zgłaszanie ewentualnych uwag do opracowania końcowego oraz czterech 20 osobowych grup warsztatowych biorących udział 

w zbiorczej analizie stanu gminy oraz ocenie kierunków rozwoju. 

Prace prowadzone były w następujących 

obszarach problemowych: 

– społecznym (sprawy związane z problemami 

zdrowotnymi, bezpieczeństwa, 

mieszkalnictwa, oświaty, problemami 

wynikającymi z ubóstwa, skutków bezrobocia), 

– gospodarczym (sprawy związane z sytuacją 

podmiotów gospodarczych, ogólną 

sytuacją gospodarczą, problemami 

konkurencji, sytuacją na rynku pracy), 

– infrastruktury (sprawy związane z gospodarką 

wodno-ściekową, utylizacją 

odpadów, ochroną środowiska, komunikacją, 

zaopatrzeniem w prąd, gaz, dostępnością 

połączeń telefonicznych), 

– turystyki (sprawy związane z atrakcjami 

turystycznymi, bazą noclegową, 

bazą gastronomiczną, imprezami kulturalnymi, 

poziomem obsługi turystów). 

Zasadniczym celem strategii jest to, 

aby Kudowa-Zdrój stawała się coraz lepszym 

miejscem do życia, zapewniając swoim 

mieszkańcom perspektywy rozwoju 

materialnego, kulturowego i duchowego. 

Zawiera zbiór działań na najbliższe 15 lat, 

do 2020 r., których celem jest: ożywienie 

gospodarcze wszystkich części miasta, 

zwiększenie możliwości skutecznego 

pozyskiwania środków finansowych 

2

w tym z UE, wskazanie obszarów integracji 

mieszkańców w dążeniu do rozwoju 

gminy. 

Ważną cechą opracowanej strategii 

jest to, że nie jest ona dokumentem zamkniętym. 

Ukazuje potencjał gospodarczy 

naszego miasta i podpowiada jak ten 

potencjał wykorzystywać i rozwijać. 

Największym obszarem współpracy, 

w którym każdy z mieszkańców Kudowy 

-Zdroju znajdzie wiele możliwości do włączenia 

się w czynne wdrażanie strategii 

jest udział w rozwoju produktów turystycznych. 

Realizują one turystyczną wizję 

miasta, jako „nowoczesnego uzdrowiska 

dla osób pragnących aktywnie spędzić 

czas, otwartych na kontakt z naturąi poznawanie 

kultury” 

W obrębie siedmiu produktów turystycznych 

oraz trzech głównych priorytetach 

opracowanych dla Kudowy-Zdroju 

wyszczególniono blisko 29 programów 

i ponad 165 działań. Oprócz działań typo- 

wo inwestycyjnych dużą grupę stanowią 

pomysły organizacyjne do wprowadzenia 

„od zaraz” 

Park Zdrojowy – 2006 r. 

Strategia jest ważnym dokumentem, 

który obok planu zagospodarowania przestrzennego 

stanowi podstawę do rozwoju 

lokalnego w długookresowej perspektywie. 

Długofalowość podejmowanych 

przedsięwzięć jest jednym z najważniejszych 

warunków, jakie należy spełnić, aby 

skutecznie pozyskiwać fundusze unijne. 

Dlatego posiadanie wieloletniej strategii 

stwarza zarówno gminie jak i podmiotom 

działającym na jej terenie większe szanse 

na skuteczne pozyskiwanie środków 

na rozwój. 

W celu monitorowania strategii oraz 

szerokiego jej upowszechniania, Burmistrz 

Miasta Kudowy-Zdroju powołał 

Zespół ds. Monitorowania „Strategii Rozwoju 

Gminy Kudowa-Zdrój oraz Rozwoju 

Produktów Turystycznych” 2 w składzie: 

Adam Lis – przewodniczący, Marek 

Hoderny – wiceprzewodniczący, Marek 

Kot – sekretarz, oraz członkowie: Łucja 

Rachuba, Iwona Biernacik, Bronisław Kamiński, 

Janusz Korybo, Andrzej Kanecki, 

Zygmunt Gaździak, Marek Biernacki, 

Wojciech Heliński, Jacek Kowalczyk. 

Pełny tekst strategii rozwoju miasta 

dostępny jest na stronie internetowej 

www.kudowa.pl oraz w siedzibach 

Urzędu Miasta i Organizacji Turystycznej 

Kudowa-Zdrój. 

Podstawowe korzyści płynące z opracowania 

Strategii Rozwoju Gminy Kudowa-Zdrój: 

• zidentyfikowane zostały posiadane 

przez gminę zasoby oraz określone 

kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego, 

• określona została wizja gminy w długim 

okresie czasowym – horyzont do 

2020 r., z której wynikać będą cele strategiczne, 

obszary działań oraz szczegółowe 

priorytety do realizacji z uwzględnieniem 

okresów planowania środków 

unijnych dla Polski 2004-2006 oraz 

2007-2013, 

Modernizacja Muzeum Kultury Ludowej 

Pogórza Sudeckiego. 

Odbudowa zabytkowej Hali Spacerowej 

w Parku Zdrojowym 

Zmodernizowany odcinek drogi 

Aleja Jana Pawła II 

• wskazany został sposób monitorowania 

realizacji strategii oraz zmieniających 

się uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych 

w celu lepszej modyfikacji 

zawartych w niej założeń i skorelowanie 

ich z wytycznymi na poziomie kraju, 

województwa, powiatu oraz uregulowań 

unijnych, 

• zapewniona została zbieżność ze strategiami 

powiatu i województwa oraz 

3

wskazane zostały obszary do partnerstwa. 

• wskazane zostały możliwości wykreowania 

nowych produktów turystycznych, 

które należy rozwijać w Kudowie- 

Zdroju oraz obszary współdziałania 

różnych podmiotów wewnątrz gminy, 

jak i poza nią w zakresie kreowania 

nowych atrakcji turystycznych z jednoczesnym 

uwidocznieniem rodzaju zadań, 

które wpisywałyby się w szersze 

i długofalowe planowanie rozwoju 

turystyki, 

• zawarte zostały zapisy ułatwiające przedsiębiorcom 

działającym na obszarze 

Kudowy-Zdroju uzyskiwanie potencjalnego 

wsparcia, 

• strategia rozwoju gminy na następne 

lata sporządzona została w sposób 

minimalizujący wpływ kadencyjności 

wybieralnych organów na utrzymanie 

ciągłości podejmowanych działań. 

Marek Kot 

Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna Podstrefa Kudowa-Zdrój 

1 

Uchwała nr XXIII/117/2004 Rady Miejskiej Kudowy-Zdroju z dnia 31 maja 2004 r. 

2 

Zarządzenie nr 11/07 Burmistrza Miasta Kudowa-Zdrój z dnia 29 stycznia 2007 r. 

ROZMOWA Z INŻYNIEREM 

Jaka jest KUDOWA? 

rozmowa z inż. Marianem Sozańskim 

Od 2001 r. jest stałym mieszkańcem Kudowy- 

Zdroju. Przeniósł się tu z Wrocławia, gdzie przez 

długie lata (27 lat) był dyrektorem naczelnym 

dużego przedsiębiorstwa robót elektrycznych 

„Eltor”. Zanim osiadł w naszym mieście sprawdzał, 

czy górski klimat Kudowy będzie odpowiedni 

dla jego zdrowia. Miał rozregulowane ciśnienie, 

skakało trochę za wysoko. Sprawdzał, czy to 

prawda, że Kudowa leczy serce, koi nerwy. 

Pamiętnik Kudowski (PK): Panie Inżynierze. Wiemy, że 

czytał Pan pierwszy numer naszego Pamiętnika i że pismo 

podobało się Panu. Czy spotkał Pan w nim jakieś znane 

sobie zdarzenia , albo ludzi? 

Marian Sozański (MS): Z przyjemnością przeczytałem 

rozmowę z prof. Bogdanem Sujakiem. Dobrze znałem profesora 

Trzebiatowskiego, ówczesnego Prezesa Polskiej Akademii 

Nauk i oczywiście znałem Zakład Niskich Temperatur profesora 

Sujaka. Profesor Sujak ma ogromne zasługi w tej dziedzinie 

badań i nawet w konkretnej praktyce. To uczony o inżynierskim 

zacięciu. Mnie zainteresowały refleksje filozoficzne 

Pana Profesora w określaniu jaki jest ten świat. Patrzy jak 

trzeźwy fizyk, bardzo racjonalistycznie, i ten punkt widzenia 

bardzo mi odpowiada. Zastanawiam się, nad tym, że nie spotkałem 

dotąd informacji np. w Nowej Gazecie Gmin, że profesor 

Sujak dzieli się swoimi spostrzeżeniami, wielką wiedzą 

i doświadczeniem w spotkaniach z kudowianami, a zwłaszcza 

z młodzieżą średnich szkół kudowskich. Gdyby takie spotkania 

były, to z pewnością gazety by to odnotowały. Czyżby nie 

było kółek naukowych fizyków, matematyków, chemików? 

4

PK: Czy chciałby Pan powiedzieć, że kudowskie szkoły 

zaniedbują się w kontaktach z uczonymi i pozbawiają 

młodzież takich wzlotów? Zwłaszcza, że takie możliwości 

istnieją niemal na co dzień. 

MS: Tak źle tego nie widzę. Ale jest tu coś do zrobienia, do 

szybkiego naprawienia. Dobrze wiemy, że tacy uczeni ludzie 

na ogół nie odmawiają spotkań z młodzieżą. Ale trzeba ich 

o to poprosić. 

PK: Nie szukajmy daleko, a czy Pan zgodziłby się na 

jakąś społeczną działalność, zamiast spacerów i odpoczynku? 

MS: Oczywiście, że zgodziłbym się, gdyby zwrócono 

się do mnie w sprawach na których się znam, i w których 

byłbym pomocny. Sam jednak nie będę chodzić z ofertami, 

bo nie wiem, co kto ode mnie potrzebuje. Myślę, że podobnie 

jest z uczonymi. 

PK: Był Pan organizatorem lub współorganizatorem 

różnych ważnych sympozjów i konferencji międzynarodowych, 

jak np. w sprawie zastosowań elektroniki w rolnictwie; 

wdrażania badań nad automatyzacją przepompowni 

melioracyjnych; wykorzystania energii niekonwencjonalnej. 

Co z tych Pana doświadczeń , w tych zagadnieniach 

może być przydatne w Kudowie? 

MS: Dziękuję za te przypomnienia. Eltor wyszedł od praktycznych 

zagadnień elektrycznych wsi, linii energetycznych 

i przeszedł do wyrafinowanej elektroniki. W ciągu moich 

dwudziestu siedmiu lat dyrektorowania zmieniały się epoki 

w tej dziedzinie wiedzy i praktyki. W warunkach Kudowy widzę 

przede wszystkim dwie ważne potrzeby: 

– Wymuszania na sanatoriach i pensjonatach stosowania kolektorów 

słonecznych do ogrzewania ciepłej wody, której 

te obiekty dużo zużywają. Warto przypomnieć, że w Unii 

Europejskiej będziemy musieli iść w tym kierunku. Tu widzę 

duże oszczędności energii, dotąd przesyłowej. Na basenie 

mamy widoczny przykład. Potrzebne jest dalsze przełożenie. 

– Domagać się od zakładów energetycznych likwidacji naziemnych 

linii średniego napięcia (SN). Obecnie, w Kudowie, 

często tuż za naszymi oknami, albo nad naszymi głowami 

idą linie SN 20.kV, szkodliwe dla zdrowia w bliskim 

sąsiedztwie. Ale takie linie kiedyś także spadają. Lepiej 

więc szybko okablować miasto. Likwidowałem takie linie 

we Wrocławiu, więc wiem, że to można i trzeba sprawnie 

wykonać. A przynajmniej opracować z energetyką odpowiedni 

plan perspektywiczny i wymagać jego realizacji. 

Zyska bezpieczeństwo i estetyka. Ponadto, powinny zniknąć 

z terenów zabudowanych napowietrzne linie niskiego 

napięcia na słupach drewnianych, z kilkudziesięcioletnią 

eksploatacją. Linie te powodują częstą awaryjność, a zatem 

uniemożliwiają właściwe korzystanie z dostawy energii 

elektrycznej. 

PK: Mam okazję powiedzieć naszym Czytelnikom, 

że przed kilkoma laty skontaktował mnie Pan z Władysławem 

Frasyniukiem w sprawie pomocy dla szpitala „Orlik”. 

Działał Pan wtedy w Dolnośląskiej Fundacji Zdrowia, ale 

spotkanie z Frasyniukiem zaaranżował Pan w Hali Gwardii 

podczas meczu bokserskiego. Sceneria było dość niezwykła 

i nie wiedziałem, że Pan i Frasyniuk jesteście działaczami 

dla boksu. 

MS: Przez lata mojego dyrektorowania w Eltorze wspierałem 

sport, a szczególnie sekcję bokserską w Hali Gwardii. 

Lubię ten twardy sport. Na nagrodach wypisywano mi, 

że jestem współtwórcą największych osiągnięć polskiego boksu. 

I to mnie cieszy. Po moim przejściu na emeryturę i wyjeździe 

z Wrocławia do Kudowy sprawy te przejął Władysław 

Frasyniuk i robi to bardzo dobrze. To jest więc cała tajemnica 

naszego spotkania z Frasyniukiem w Hali Gwardii. 

PK: A nie włączyłby się Pan do działalności sportowej 

w Kudowie? 

MS: Chętnie. Uważam, że powinna tu istnieć jedna wielosekcyjna 

organizacja sportowa. Nie powinno być tak, jak jest 

w tej chwili, że każda sekcja biega do burmistrza ze swoimi 

sprawami. To utrudnia działania Burmistrzowi. 

PK: Działa Pan w kudowskim Związku Sybiraków. 

Ma Pan 73 lata. Kiedy był Pan na Syberii i za co? 

MS: Za co? Za to, że jestem Polakiem. Mieszkaliśmy w województwie 

nowogródzkim (obecnie jest to Białoruś), ojciec 

był zawodowym wojskowym w Korpusie Ochrony Pogranicza 

(KOP). Po wkroczeniu sowietów 17 września 1939 r. 

ojciec został aresztowany, rodzina (moja matka, siostra i ja) 

na Sybir. Miałem 3 lata, gdy wywieziono nas za Ural, do 

Czelabińskiej obłasti. Wracałem stamtąd w 1948 r., gdy miałem 

12 lat. Poznałem więc Sybir nienajgorzej. Dla dziecka wszystko 

było smaczne, co było do zjedzenia. Nawet placki z mąki zmieszanej 

ze świeżymi trocinami. Jako dziecko nie miałem świadomości, 

że gdzieś może być lepiej. I tak łatwiej żyć. To jest 

zapewne ta tajemnica znoszenia ciężkiego losu przez Rosjan, 

skądinąd bardzo dobrych ludzi. Po prostu, nie wiedzieli, 

że gdzieś ludzie żyją lepiej i normalnie. 

PK: Jak działa Koło Sybiraków w Kudowie? 

MS: Myślę, że dobrze. Ton nadają bardzo zaangażowani 

działacze Państwo Żełubowscy. Staram się pomagać gdzie 

mogę. Bardzo nam zależy na upiększeniu ul. Zesłańców Sybiru 

i wzniesieniu tam pomnika Sybiraków. 

PK: W toku swojej działalności w Eltorze miał Pan liczne 

oddziały w terenie i zna Pan każde dolnośląskie miasto. 

Znał Pan ich władze. Jak w tym kontekście widzi Pan działanie 

władz naszego miasta ? 

MS: Rzeczywiście znałem naprawdę wielu burmistrzów 

i ludzi władzy. Muszę powiedzieć, że imponuje mi Burmistrz 

Kręcichwost. Jest po prostu dobrym inżynierem, myśli konkretnie, 

jak inżynier, a do tego ma zdolności organizacyjne. 

Ma także bardzo rzadką cechę, a niezbędną do sprawowania 

władzy, to znaczy charyzmę. Tego nie da się wyuczyć, to trzeba 

mieć, jest to cecha wrodzona. Przyglądam się Kudowie, 

mam czas, jestem na emeryturze, dużo chodzę po mieście, 

jestem człowiekiem niezależnym, bywam bardzo często na 

basenie, klimat kudowski służy mi. Powiem krótko: podoba 

mi się to miasto. 

PK: W imieniu redakcji dziękuję Panu za rozmowę. 

Redaktor Naczelny 

5

KUDOWA – MOJA MAŁA OJCZYZNA 

Ludzie mają wielkie i małe ojczyzny. Wielka, to cała Polska 

z jej historią i krajobrazem. A mała ojczyzna – to 

moja miejscowość z jej najbliższymi okolicami, z ludźmi 

i także z całą historią, ze ścieżkami dzieciństwa, z moim domem, 

moją szkołą, kościołem, moimi podwórkami, z moimi kochanymi 

zwierzątkami i kwiatami. Czym jest to miasto dla mnie, dla Ciebie 

drogi Czytelniku, dla nas teraz i na przyszłość? Jest codziennym 

światem, w którym wyrastamy, który budujemy i który zmieniamy, 

zmieniając siebie. Czasami ktoś nawet nie wyrośnięty z pnia w tej 

małej ojczyźnie potrafi tak się nią zauroczyć, że niejako chodzi za 

nim i kształtuje jego wrażliwość. Tak oczarowała Kudowa Macieja 

Stęczyńskiego (1814-1890) że pisał: „Kudowa, bogata jest w dzieła 

przyrodzenia, Godną jest odwiedzenia, godną uwielbienia”. Dziś 

owe „dzieła przyrodzenia” nabrały innego znaczenia, ale dajmy się 

ponieść urokowi staropolszczyzny. Wrastanie w małą ojczyznę nie 

dzieje się ani szybko, ani automatycznie. Wrastamy życiem. Minęło 

wiele lat zanim zrozumiałam, że to jest moje miasto, moja mała 

ojczyzna, i że mogę powiedzieć: jestem kudowianką. 

Już trzy pokolenia Polaków zrodzone na tej ziemi, zwanej od 

paru stuleci „Krajem Pana Boga” może mówić to jest moja mała 

Ojczyzna. Mam wielką nadzieję, iż nasz „Pamiętnik Kudowski” 

pozwoli nie tylko poznać teraźniejszą Kudowę, ale również, sprawi, 

że będziemy silniej utożsamiać się z tym miejscem, w którym 

przyszło nam żyć. Powinniśmy przekazywać tę miłość naszym 

dzieciom. 

Zapraszam do uważniejszego przyglądania się urokom naszego 

miasta, odkrywania nieznanych zakątków na które jakoś nie 

zwróciliśmy uwagi. W tym numerze wybierzemy się do najstarszej 

dzielnicy Kudowy, do Czermnej. 

na piśmie o Czermnej, więc początki historyczne Czermnej i tym 

samym Kudowy-Zdroju należy przyjąć wg daty 1354 r. Nasza starówka 

przyciąga pięknymi starymi domami, gęsto ustawionymi 

obok siebie przy ulicy Kościuszki oraz zabytkowym kompleksem 

kościelno-cmentarnym z kaplicą czaszek i dzwonnicą. Zarówno 

domy tkaczy, jak kościół, plebania, wieża i kaplica czaszek prezentują 

się pięknie. Odnowienie kompleksu kościelno-cmentarnego 

przez ks. Romualda Brudnowskiego jest wprost imponujące 

i w europejskim stylu. Domy tkaczy, swoim dzisiejszym wyglądem 

i stanem (2009 r.) wystawiają jak najlepsze świadectwo dzisiejszym 

gospodarzom. Na skonfrontowanych zdjęciach widać stan przed 

Czermna – starówką Kudowy-Zdroju 

Prawie każde miasto ma swoją starówkę. Niektóre są wyjątkowe, 

jak np. w Krakowie, Lublinie, Pradze, We współczesnym świecie 

nowoczesne dzielnice miasta są do siebie podobne, nie tylko w krajach 

europejskich, ale nawet na różnych kontynentach. Oryginalne 

i naprawdę warte zwiedzania są przede wszystkim starówki. 

Kudowa nie jest klasycznym miastem budowanym według modelu 

prawa magdeburskiego, tak, jak niemal wszystkie większe i średnie 

miasta europejskie wywodzące się co najmniej ze średniowiecza. 

Model ten charakteryzował się tym, że w środku miasta był rynek, 

a pośrodku tego rynku ratusz, natomiast ulice biegły od rynku 

i przecinały się pod kątem prostym. W Kudowie tego nie ma, 

ponieważ Kudowa była wsią aż do 1945 r. Dopiero, po II wojnie 

światowej, właśnie w 1945 r. Kudowa otrzymała prawa miejskie. 

Pierwszym burmistrzem Kudowy – jako miasta – został w 1945 r. 

Władysław Twardy. Kudowa jest więc piękną miejską turystyczną 

osadą w górach. Architektura miejska, a ogólne rozwiązania ulic 

typowe dla wiejskiej osady turystycznej. Nie ma więc tu klasycznego 

rynku, takiego np. jak w Dusznikach. 

Pierwsza historyczna wzmianka na piśmie o Kudowie pochodzi 

z 1354 r. i dotyczy najstarszej dzielnicy Kudowy, czyli Czermnej. 

Jest to dokument z Pragi, znajdujący się w księdze Liber Primum 

Confirmationum biskupstwa praskiego. Pod datą 10 września 

1354 r. jest tam zapisane w języku łacińskim, że w Machowie został 

wprowadzony ksiądz Laurencjusz i że tego księdza na jego urząd 

wprowadzał proboszcz z Czermnej. Widać z tego, że Czermna istniała 

już przed 1354 r., ale ponieważ jest to pierwsza wzmianka 

Kaplica Czaszek z zabytkową dzwonnicą 

1945 r. i obecny (2009 r.). Zachowane są historyczne bryły budynków, 

widoczne jest ich remontowanie i nowe elewacje. Na pierwszy 

rzut oka nie widać tego, co wewnątrz. A tu zmiany ulepszające 

są ogromne. Po dawnych biednych jednoizbówkach, walących się 

zmurszałych ścianach i przeciekających dachach nie ma śladów. 

Niemal we wszystkich domach odgrzybiono ściany i pomieszczenia, 

wprowadzono nowe instalacje elektryczne, wodne, gazowe 

i kanalizacyjne. Zniknęły śmierdzące rynsztoki, które były zmorą 

Czermnej. Trzeba z uznaniem powiedzieć o właścicielach tych domów, 

że potrafili zachować dawny styl budowy domów z niezbęd- 

6

nymi wygodami dla współczesnego życia. Wkład w remonty tych 

domów był tak duży, że niejeden z ich właścicieli taniej wybudowałby 

dom nowy. Jednakże, zachowanie dawnego stylu stało się 

atrakcją Kudowy-Zdroju. 

Dwanaście Apostołów i inne atrakcje 

(fot.1) 

Do Czermnej turyści jadą, by zobaczyć przede wszystkim 

kaplicę czaszek. Wielu jedzie lub idzie dalej w górę by zobaczyć 

Pomnik Trzech Kultur, który jest symbolem wzniesionym w hołdzie 

wszystkim mieszkańcom tych ziem Czechom, Polakom 

i Niemcom, którzy od początku istnienia tej miejscowości przyczynili 

się do jej rozwoju materialnego i kulturowego. Pomnik, 

jak tęcza po potopie w czasach Noego zamyka stare czasy – pełne 

konfliktów – docenieniem dobrych czynów ludzi, niezależnie od 

tego, z jakiego narodu pochodzą. Obok, mamy pomnik patronki 

Kudowy Anny Świdnickiej (1339-1362) – żony Karola IV, królowej 

Czech i cesarzowej Cesarstwa Rzymskiego. Była piastówną, 

księżną świdnicko-jaworską z rodu Piastów i prawnuczką króla 

Polski Władysława Łokietka. To za jej życia i panowania pojawia 

się zapis z 1354 r. o istnieniu Czermnej. Stała się patronką historyczną 

naszego miasta. U samych początków naszej miejscowości 

mamy więc Piastów. Powyżej pomników mamy ruchomą szopkę. 

Zatrzymajmy się jeszcze przy budynkach tkaczy, nazywanych 

także Dwunastoma Apostołami. Są to domy ustawione szczytowo 

do ulicy. Niegdyś mieściły one pomieszczenia mieszkalne i warsztaty 

tkaczy produkujących płótna i sukna w oparciu o uprawiany 

len. W głębi wąskiej i długiej działki znajdowały się budynki 

gospodarcze, pełniące rolę magazynu surowców, wyrobów gotowych. 

Domy te to przykład tradycyjnej drewnianej architektury 

ludowej – pogórza sudeckiego. (fot.1) 

Tkactwo na Ziemi Kłodzkiej rozwijało się od połowy XIV wieku. 

W niedalekim Lewinie Kłodzkim, jak podają dokumenty, już 

w roku 1611 istniał cech tkaczy. Ponadto Lewin zaliczany był do 

największych na Śląsku ośrodków tkactwa chałupniczego, odbywały 

sie tam rocznie cztery jarmarki i targi płóciennicze. Był to czas 

kiedy Kudowa jak i wchodzące obecnie w granice naszego miasta 

wsie: Jakubowice, Pstrążna, Zakrze, Słone, Brzozowie, Czermna 

były małymi osadami w pobliżu Lewina. Tkactwem zajmował się 

niemal cały Dolny Śląsk, a i po stronie czeskiej w Nachodzie i jego 

okolicach był również dobrze rozwinięty cech tkaczy. Pamiętać 

musimy, iż tereny te aż do XVIII wieku, do wybuchu wojen o Śląsk, 

należały do Monarchii Austriackiej, która to Austria koronę ziem 

czeskich posiadała od 1526 r. do 1742 r., a w niektórych częściach 

do 1866 r. 

Rozwój przemysłu i wybudowanie na przełomie 1905/06 w Jeleniowie 

zakładów tkackich Dieriga (późniejsze KZPB) spowodowało, 

że tkactwo chałupnicze przestało się opłacać. Domy tkaczy 

przestały spełniać swoją funkcję. Od sześćdziesięciu lat są domami 

rodzinnymi dla tych, którzy w rezultacie wojny wywołanej przez 

III Rzeszę musieli znaleźć tu miejsce osiedlania. W 1945 r. przyjechali 

nasi dziadkowie, rodzice. Domy Tkaczy stały się ich domami. 

Przez szereg lat – co podnosi ich symboliczną rolę – głównym źródłem 

zatrudnienia większości kudowian, były przecież Kudowskie 

Zakłady Przemysłu Bawełnianego. 

Do dnia dzisiejszego zachowało się już tylko 10 domów (fot. 2), 

zaczynają się od nr 72, następny dom już nie istnieje, parcela po 

nim to zadbany ogród i kolejno 74, 76, 78, 80, 82, 84, 86, 88 przy 

tym numerze stał dom 11, który również nie zachował się, Podobno 

kompletu apostołów nigdy nie było, bowiem nikt nie chciał 

mieć domu Judasza. „Domy tkaczy” zamyka budynek z nr 90. 

Warto zaznaczyć, że pomimo przebudowy, domy te nie straciły 

swego uroku. Jak to już podkreślałam, widać jak właściciele wkładają 

wiele pracy i wysiłku w remonty swoich domów i całego otoczenia, 

aby stawały się coraz ładniejsze. 

Niestety, nie udało mi się znaleźć zbyt wielu informacji o historii 

„Domów Tkaczy” ... liczę, iż Czytelnicy w tym pomogą. Pragniemy 

zająć się przybliżaniem Kudowy, jej historii jak i aktualnych 

wydarzeń i problemów, nieustannie licząc na wsparcie naszych 

czytelników, czy osób którym Kudowa jest bliska . 

Do domów przy ulicy Kościuszki kiedyś powrócimy, by opowiedzieć 

historię nie tylko powstawania tych budynków, ale również 

historię ludzi, którzy tam mieszkają. Aby zobaczyć inne domy tkaczy 

polecam wyprawę do Nowej Rudy, Międzylesia lub Chełmska 

Śląskiego koło Wałbrzycha, gdzie zachowały one swój dawny charakter. 

Tych zaś, którzy chcieliby zobaczyć jak wyglądało wnętrze 

takiego domu, zapraszam na spacer do Pstrążnej gdzie w Muzeum 

Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego w jednej z chałup można zobaczyć 

warsztat tkacki. 

Mam nadzieję, że wspólnie uda nam się dotrzeć do jeszcze wielu 

ciekawych, zapomnianych lub nieodkrytych miejsc w naszym 

mieście. 

Katarzyna Mrowiec 

(fot.2) 

7

KUDOWSKA KUCHNIA TRZECH KULTUR 

Podobno Chińczycy mawiali –„Powiedz mi co jesz, 

a powiem ci kim jesteś”. Lubię dobrze zjeść. Myślę 

o tym co było, jest i zastanawiam się co będzie. Czytam 

książki, gazety, słucham radia i oglądam telewizję. Próbuję 

myśleć o świecie, który mnie otacza. Lubię też i staram 

się myśleć o tym co jem. 

Urodziłem się 14 lutego 1973 roku kiedy to w Polsce panował 

radosny, jasny socjalizm. 

I tak zapamiętałem moje dzieciństwo. Mimo, iż pamiętam 

kartki żywnościowe, ocet na półkach, kolejki przed sklepami. 

Pamiętam też jak ojca wzywali „na wojnę” 13 grudnia 

1981 roku, ale ponieważ odpoczywał był po słusznej sobocie 

(kto to widział wprowadzać stan wojenny w niedzielę 

rano?), mamusia nie wpuściła posłańców – żołnierzy do 

domu (a telefon służbowy sprytnie wyłączyła) zakładając, 

iż jest to kolejny męski trick celem którego jest wyciągnięcie 

tatusia z domu, aby móc kontynuować dziarsko rozpoczęty 

sobotni wieczór. „Idźcie stąd pijaki! Wojnę se wymyślili żeby 

się tylko wódki napić!” Wiem że dla wielu ludzi to był dramatyczny 

poranek, ale każdy ma swoje wspomnienia. 

I pamiętam pierogi mojej mamy, pyszną jajecznicę 

robioną mi i siostrze przez naszego tatę (potrafi jeszcze robić 

kanapki). Jajka były od babcinych kur. Nierzadko też wędlinki 

na naszym stole, kaszanka, kiełbasa, kura do rosołu czy wyśmienity 

makaron pochodziły z babcinego skromnego (dziś 

to wiem) gospodarstwa. Pamiętam też sklepowy baleron po 

pasterce, banana krojonego na 4 równe części (mama, tata, 

siostra, ja). Pomarańcza z paczki pod choinką. 

Pamiętam też nugat i czekolady z paczki od cioci z RFN-u, 

lentilki z Czechosłowacji, gumy z Peweksu, krem sułtański 

z Asi Basi, galaretkę z Krystynki i frytki z Zodiaka oraz żółty 

ser i szynkę z wojskowego ośrodka wczasowego na Helu, 

kiełbasę na ognisku harcerskim spożywaną z lekkim zabarwieniem 

opozycyjnym. Mniam… 

Pamiętam jak bawiąc się w babcinym ogrodzie, zagadnięty 

przez płot przez „Panią blokową” z ulicy, sprzedałem 

jej beztrosko sobie leżącą krowią kupę wielkości miny czołgowej 

za – 20 zł. Wow, mój pierwszy wielki interes – to była 

równowartość czterech kredytów na fliperze w Zodiaku! 

Wbrew pozorom, interes typu spożywczego, pani chciała 

sobie użyźnić glebę na działce, dziś rzekłbym – ekologicznie, 

wtedy były w modzie ważniejsze słowa. 

Jak ja za tym tęsknię… nawet za smakiem i zapachem tranu 

z darów „zachodnich” wydawanych na plebani. Tęsknię 

jak każdy kto ma świadomość upływającego czasu. 

Babcia Krystyna, mama mojej mamy, mieszkająca 

w Kudowie pochodziła spod Żywca, dokładniej z Pietrzykowic, 

rodzina taty spod Przemyśla. Na wigilię, tradycyjna 

kolacje symbol polskiej kuchni jedliśmy zatem barszcz 

z uszkami (od taty) i grzybową z makaronem (od mamy). 

Historia poszła dalej, nie ma już socjalizmu, nie ma Niemiec 

Zachodnich, Czechosłowacji, Peweksu, ba nawet Krystynki 

nie ma. Ale nadal jest Asia Basia, Zodiak, tęsknota za 

domowym jedzeniem, jajkami od gospodarza. Za czasem, 

który minął… bezpowrotnie? 

Nie wiadomo też do końca, która wersja historii pisanej 

jest prawdziwa. Prawda objawiana jest codziennie. Nowa 

prawda, nowa wersja – nowi bohaterzy, starzy okazuje się 

mają grzechy w swych teczkach. 

Kiedy, stojąc przed ladą w sklepie spożywczym, dzwonię 

do córki z komórki, z zapytaniem co dzisiaj jemy na kolacje, 

wymienianie propozycji kosztuje mnie 3,48 zł (opłata za 

2 minuty połączenia u mojego operatora), tyle tego jest 

w sklepach. Czasy się zmieniły, inaczej brzmią dziś słowa 

o wolności, Bogu, Polsce. 

Dziś z przyjaciółmi pijamy wina francuskie, gotujemy kalmary, 

jeździmy na chińskie żarcie do Nachodu i smażony ser 

do Pekla (Czechy, dolina koło Novego Mesta), we wrocławskim 

Alladynie zajadamy się kuchnią arabską, potem w ryn- 

Tu niegdyś była mile wspominana kafejka „Krystynka” 

W budynku dawnego Hotelu Polanów mieściła się kuchnia koszerna 

(wejście pod widocznymi daszkami) 

8

ku po nocnym piwie wcinamy 

Kebab, a rano kawa w McDonaldzie 

(i kurde wstyd przyznać 

w takiej książce – kanapki czasem 

też). 

Córka nie chce być harcerzem 

ani ministrantem, ma mp3, MTV, 

„M jak miłość”. A właśnie jedzenie 

przed telewizorem czy filmem 

(teraz na ścianie z projektora) 

to też był i jest nadal element 

naszej kultury. 

Oboje zatem lubimy filmy… 

i lubimy dobrze zjeść. Gotując 

dla niej potrawy, brzmiące indyjsko, 

chińsko czy przynajmniej 

włosko staram się jej dać trochę 

świata całego, który i tak ona może sobie dzisiaj wziąć (ja 

w jej wieku nie miałem paszportu, a do Czech to na zaproszenie, 

o wizycie u cioci w RFN marzyłem tylko w snach). 

I tak oto eksperymentując z kuchniami egzotycznymi 

(który ojciec nie chce być dla swojej córki najlepszym kucharzem 

świata?) podróżując po naszym pięknym kraju nad 

Wisłą z drużyną wojów kulinarnych realizujących Festiwal 

Kuchni Polskiej, słuchając wykładu Janusza Stańczyka o tym 

iż Polacy swej kuchni nie znają i nie doceniają, sprzedają 

ją w ramach promocji turystycznej jedynie w postaci ogórka 

kiszonego i chleba ze smalcem podczas gdy kuchnia myśliwska… 

o proszę Pana…(tu podawał mi cały przepis na 

bigos jakiego świat nie widział), potrawy z dziczyzny czy 

zupy polskich kucharzy na dworach Europy zachwycały 

możnych i maluczkich, zastanawiałem się, jak większość z 

nas, dlaczego statystyczny Polak zapytany o przysmaki kuchni 

polskiej wymieni jednym tchem ruskie pierogi, barszcz 

ukraiński, placek po węgiersku, karpia po żydowsku, fasolkę 

po bretońsku... no może ostatecznie z lekkim zawstydzeniem 

zamknie listę... schabowym. 

I dlatego po powrocie do domu spytałem mamy jak właściwie 

robi się bigos. 

Teraz serwują tu dania kuchni czeskiej 

Podczas gotowania, dzwoniłem konsultacyjnie do siostry 

(mama nie ma komórki), jej wersja... i wersja sąsiadki oraz 

Pani sklepowej były trochę inne, tak jak inne są polska 

i austriacka wersje bitwy pod Wiedniem. Zrobiłem zatem... 

hmmm nieskromnie powiem swój bigos. Mój... no ale polski, 

bo jestem Polakiem. Wow, patetycznie pojechałem. 

Właśnie wtedy, drogi czytelniku uświadomiłem sobie 

jak bardzo kuchnia określa naszą tożsamość. Historia pisana 

przez kronikarzy, którym płacą możni tego świata, jest 

dla mnie nauką bardzo … bardzo nieścisłą. Historia pisana 

kuchnią jest prawdą o ludziach żyjących w danym miejscu 

w danym momencie. 

Gdybym pisał pamiętnik, od dziecka i zapisywał w nim, 

wzorem Briget Jones, potrawy jakie jadałem każdego dnia, 

potomni więcej by wiedzieli o świecie, w jakim żyłem niż, 

gdybym wklejał do pamiętnika wycinki z gazety. 

Stąd potrzeba zapisania kilku przepisów które kojarzą 

mi się z Kudową jaką znam, jaką poznaję z jej przeszłością 

i teraźniejszością. Kudową w której mieszkam, którą kocham. 

Stąd ta książka. 

Wojciech Heliński 

Od Redakcji: 

w następnym numerze „Pamiętnika” poznamy Helińskiego przepis na bigos. Całość ukaże się w wydaniu książkowym. 

Zachęcamy Czytelników do przesyłania Panu Wojtkowi Helińskiemu informacji o współczesnej kuchni 

w kudowskich domach (hellinsky@gmail.com) . Z przyjemnością informujemy, że 23 kwietnia 2009 r. pojawi się 

w kudowskiej księgarni tomik poezji Wojtka Helińskiego zatytułowany „Czecholada”. Będzie to pierwszy tomik 

z serii wydawanej przez Stowarzyszenie Fundus Glacensis promujący polskich i czeskich twórców pogranicza. 

Czytelnicy posiadający swoje wiersze trzymane dotąd w szufladach – mogą je publikować w tomikach indywidualnych 

lub zbiorowych przez Stowarzyszenie Fundus Glacensis. Kontakt przez pana Wojciecha Helińskiego. 

9

MATERIAŁY I DOKUMENTY 

Kopalnie węgla na Pstrążnej 

Od 2007 roku prezentowana jest w Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego w Kudowie-Zdroju (skansen w Pstrążnej) wystawa 

pt. „Pstrążna od XVIII do XX wieku. Z czego ludzie tutaj żyli?”. Jednym z przedstawionych na wystawie źródeł utrzymania mieszkańców 

Pstrążnej było górnictwo kamienno-węglowe. Wywołuje to zaskoczenie zarówno wśród przyjezdnych gości odwiedzających 

muzeum, a nawet wśród mieszkańców Kudowy. Tłem tej części wystawy jest obraz Iwana Malińskiego, będący częścią tryptyku 

zatytułowanego „Panorama życia na Pstrążnej”. Na tym obrazie (reprodukowanym na okładce tego numeru „Pamiętnika”) artysta 

przedstawił stok (na nim zlokalizowano skansen) z wejściem do kopalni u jego podnóża (kopalnia „Anton”). Obraz plastycznie i dość 

wiernie oddaje ówczesny krajobraz kopalni. 

Pierwsze wzmianki o istnieniu 

kopalni w Pstrążnej pochodzą 

z końca XVIII w. W 1800 r. 

Georg Michael Franke zaczął badać węglonośny 

teren w okolicy Ždárek. W ślad 

za tym latem 1805 r., tuż przy ówczesnej 

granicy prusko-austriackiej (obecnie około 

około 200 m od granicy w Pstrążnej), 

została wymierzona kopalnia, nazwana 

„Vilemina” na cześć Kateřiny Vileminy 

Zahańskiej, córki wojewody Petra Kurońskiego 

(obecnie w tym miejscu istnieje 

gospoda „V dolech”). Powstało kilka sztolni 

na wychodni pokładów, czyli w miejscach 

przecinania się pokładów węglowych 

z powierzchnią terenu, w których 

górniczego szczęścia próbowało wielu 

wydobywców i najemców. To po stronie 

czeskiej w sąsiedztwie Pstrążnej. 

W roku 1834 właściciel pstrążniańskich 

sztolni Josef Schirlo stał się również 

dzierżawcą czeskiej Vileminy i prowadził 

ją w okresie od 01.03.1834 do 28.02.1835 r. 

W 1842 r. czeska sztolnia Vilemina została 

z przyczyn ekonomicznych zamknięta. 

Następnymi właścicielami sztolni w Pstrążnej 

byli przedsiębiorcy ze Świebodzic 

bracia Edward i Emil Kramsta (1856 r.), 

którzy rozważali możliwość zakupienia 

Vileminy. Cena za sztolnię wydawała się 

przedsiębiorcom za wysoka i odstąpili od 

transakcji. 

Umową z dnia 22 lutego 1872 r., książę 

Schaumburg – Lippe kupił kopalnię 

„Clemens Grube” w Pstrążnej od barona 

Fridricha z Otterstedtu. 

Latem 1930 r. ukazał się w gazecie dusznickiej artykuł 

Jindřicha Teubnera i Vilema Hanuša z Czermnej pt. 

„Die 

Kohlengruben von Strausseney” (Kopalnie węgla w Pstrążnej). 

Autorzy opracowali go na podstawie wspomnień 

górnika Františka Hanča, który pracował w pstrążniańskich 

sztolniach: 

„Znalezienie węgla było przypadkowe. Niejaki Johan 

Marel budował w połowie XIX wieku na swojej działce dom. 

Przy budowie piwnicy natrafili murarze na warstwę wę węgla, 

która była od 3 do 4 metrów pod powierzchnią. Ojciec stawiającego 

sobie dom, który był wtedy sołtysem pojechał 

do Wałbrzycha do Urzędu Górniczego z prośbą o zgodę na 

wydobywanie węgla, na co mu pozwolono. Jednocześnie 

o pozwolenie prosił pan Schirlo z niedalekiej Czermnej, 

właściciel gospody pod Górą Bluszczową (Efeuberg). 

Założył on przy potoku na dolnym końcu Pstrążnej po- 

chyłą sztolnię w stoku, którą nazwał „Rősche”. Musiał 

jednak od swojego pomysłu odstąpić. Marel prymitywnymi 

środkami wydobywał węgiel, a swoją sztolnię 

nazwał po małżonce Leonora. Po jakimś czasie Marel 

zmarł, a dzieci sprzedały sztolnię niejakiemu Egellsowilsowi 

za 8000 talarów. Egells posiadał w Dusznikach hutę 

żelaza, a także próbował wydobywać rudę żelaza, 

którą do Dusznik woził furman Zwikirsch. Egells przedsiębiorstwo 

powiększył i zatrudniał około 40 mężczyzn. 

W sztolni było jednak dużo wody i aby temu zaradzić 

szukał rozwiązania. Blisko pod sztolnią Leonora założył 

nowy szyb nazwany Barbara, gdzie ponownie nie 

trafił na dobry węgiel. Z czasem naprzeciw w dolinie 

powstała sztolnia Hurka, a niedaleko od niej sztolnia 

Josef. Wszystkie te sztolnie były między sobą pod 

ziemią połączone. (wejście do sztolni było pod drogą 

przy obecnych stawach Marka Maciejewskiego). 

Kamień górniczy z Pstrążnej (awers) 

10

Powstanie tych to szybów oznaczało dla wsi 

rozkwit węglowego przemysłu, gdyż użytek 

z tego miała cała okolica, dlatego że, dobre 

i tanie paliwo miało dobry zbyt. Użytek miała 

i ludność, a większość mężczyzn zostało 

górnikami, którzy tygodniowo pracowali od 

4 do 5 dniówek. Węgiel wydobywano około 

40 lat i działalność tej gałęzi przemysłu 

ustała. Główną przyczyną były trudności 

finansowe zarządu kopalni.” 

Na samym końcu Pstrążnej, w pobliżu 

granicy państwowej, zlokalizowana 

była kolejna sztolnia o nazwie „Stara štola” 

(oryginalnie Alter Stollen). Sztolnia ta 

przechodziła poza granicę i łączyła się systemem 

korytarzy z czeską sztolnią Václav. 

W dolnej części Pstrążnej między budynkiem 

nr 1, a budynkiem nr 2, poniżej 

drogi, znajdowało się wejście do sztolni 

„Rozalia”, dzisiaj tylko hałda odpadów 

pokopalnianych. Po drugiej stronie do- 

liny, za najniżej położonym stawem jest 

reszta hałdy sztolni „Hurka”. Na obu tych 

hałdach można znaleźć kawałki wę- 

gla i łupka z odciskami karbońskiej 

flory, a także rudy pelosyderytu. 

Czeska sztolnia „Vilemina” 

i pstrążniańskie sztolnie kopalni 

„Clemens” zatrudniały 

od 90 do 100 górników (w to 

wliczony personel pomocniczy), 

a wydobywały dziennie 

od 60 do 70 ton węgla. 

Po II wojnie światowej 

Po zakończeniu II wojny 

światowej ponownie pojawili 

się na Pstrążnej górnicy. 

Temat ten poruszył Bronisław 

Kamiński w wydawanych przez siebie 

Wiadomościach Towarzystwa Gospodarczego 

w Kudowie-Zdroju nr 4 (sierpieńwrzesień) 

1990 r. Była to wolna i legalnie 

wydawana gazetka Kudowy-Zdroju, 

drukowana wtedy na powielaczu. Autor 

artykułu prowadził rozmowy w tej sprawie 

z Adolfem Machem z Pstrążnej, który 

był sztygarem w kopalni. Według informacji 

Macha, dokumentację kopalni 

posiadał górnik Lelek z Pstrążnej, lecz 

w jego domu tej dokumentacji nie odnaleziono. 

Krewna Lelka powiedziała, że 

Lelek prawdopodobnie przekazał komuś 

tę dokumentację do Dańczowa lub 

Gołaczowa. W artykule pt. ”Gwarectwo na 

Pstrążnej” Bronisław Kamiński zamieścił 

rozmowę z górnikiem Józefem Giemzą. 

Jest to cenny dokument, ponieważ nie zachowały 

się inne relacje górników. Fakt, że 

kopalnią interesowali się Rosjanie i podlegała 

ona ich kontroli wytwarzał specyficzną 

aurę tajemnicy wojskowej, do tego 

spotęgowaną ówczesnym reżimem strefy 

nadgranicznej. Ludzie nie robili zdjęć ani 

w kopalni , ani nawet na jej tle. 

Zanim w 1949 roku weszli górnicy 

do starych sztolni, prowadzono najpierw 

poszukiwania na powierzchni, poprzez 

kopanie rowów. Tym razem nie poszukiwano 

węgla, lecz... uranu. Sprzęty pomiarowe 

wykazały promieniowanie na 

hałdach pokopalnianych. Prowadzone 

odkrywki powierzchniowe na Pstrążnej 

i w Czermnej nie przyniosły żadnych 

pozytywnych efektów. Do Pstrążnej przeniesiono 

górników z Dańczowa, którzy 

prowadzili tam podobne poszukiwania. 

Kopalnie w Pstrążnej podlegały wówczas 

formalnie przedsiębiorstwu w Kowarach. 

Zatrudniono około 30 górników. Nadzorowaniem 

pracy w sztolniach zajmowali 

Kamień górniczy z Pstrążnej (rewers) 

się Rosjanie. Zadaniem górników było 

udrożnienie sztolni, usunięcie zawałów 

i stemplowanie. Kopalnie były wyeksploatowane 

z węgla i całkowicie zawodnione. 

Tak relacjonuje pracę w kopalni i jej warunki, 

Józef Giemza, jeden z ostatnich 

górników: 

„woda straszliwie szumiała gdzieś nad 

nami i ciągle nam się wydawało, że zaleje 

nas na śmierć. Warunki pracy były bardzo 

ciężkie. Nie było ubrań, ani porządnego 

sprzętu. Co jakiś czas przyjeżdżali Rosjanie, 

wykonywali pomiary i szliśmy dalej. Na kopalnie 

składały się 3 sztolnie, które też nazywano 

kopalniami. Sztolnia nr 1 był to tunel 

długości ok. 300 m lub więcej i kierował się 

w górę zbocza (sztolnia pod stokiem skansenowskim). 

Sam korytarz miał wysokości ok. 

150-180 cm, szerokości ok. 2 m. Im bardziej 

w głąb, tym było coraz ciaśniej. Wejście do 

sztolni nr 2 znajdowało się za budynkiem 

Sprzęt górniczy 

W Pstrążnej po I wojnie światowej powstała 

spółka z szeregu miejscowych 

górników, a jej prezesem został sołtys 

Zwikirsch, a sztygarem jego brat Emil. 

Ich starania o wznowienie wydoby- 

cia węgla nie powiodło się ze wzglę- 

du na brak zgody Urzędu Górniczego 

w 

Wałbrzychu. Ostatnia próba ożywie- 

nia pstrążniańskiego górnictwa miała 

miejsce w 1929 r. 

Najważniejszy zakres prac prowadzonych 

w kopalniach to roboty górnicze. 

Składają się na nie przede wszystkim 

tzw. roboty przodkowe, związane z urabianiem 

calizny w przodku wyrobiska, wyładowaniem 

urobku z przodka oraz zabezpieczeniem stropu 

i ociosów poprzez wykonanie obudowy górniczej 

na odcinku wykonanego zabioru. 

Robotę górniczą wykonywał zespół górników, 

którym kierował górnik przodowy – rębacz, 

a pomagali mu młodsi rębacze lub ładowacze. 

Narzędzia do prac górniczych to podstawowy 

sprzęt stosowany w kopalniach. Jedne z najstarszych 

narzędzi do urabiania skał to perlik 

i żelazko. Oba narzędzia mają formę młotka; 

żelazko – zakończone z jednej strony ostrzem, 

z drugiej gładko, perlik – z obu stron gładki. 

Górnik ostry koniec żelazka przystawiał 

do skały, a w tępy koniec uderzał perlikiem. 

Skrzyżowane oba narzędzia stanowią godło 

górnicze. Podobnie jak żelazko do urabiania 

skał służyły kilofy. Kilofy górnicze charakteryzują 

się tym, że posiadają tylko jedno ostrze; 

drugi koniec mają krótki i tępy. W kopalniach 

oprócz zwykłego kilofa używano także kilof 

z wymiennymi ostrzami tzw. szpicak. Do wyładowania 

urobku z przodka służyła łopata. 

Z uwagi na swój kształt nazywana była sercówką 

lub „babską d…”. Do urabiania i rozbijania 

dużych brył skały służyły młoty o masie do 8 kg. 

Zapewne, w większość z powyższych sprzętów 

zaopatrywali się górnicy u miejscowego kowala 

o nazwisku Jansa. Jego warsztat pracy – kuźnia 

– jest współcześnie częścią pstrążniańskiego 

skansenu. 

11

Budynek kopalni Vilemina po stronie czeskiej 

nr 1. Szła na równi ok. 400 m lub więcej, 

potem ok. 30 m w górę i dalej coraz bardziej 

w górę. Szła mniej więcej na dom Bednarczyka. 

Sztolnia nr 3 miała wejście również 

za budynkiem nr 1 lecz już blisko granicy 

państwa. Była to jedyna sztolnia do której 

schodziło się pochylnią w dół.” 

Jak się dowiadujemy od Józefa Giemzy 

uran znaleziono tylko w sztolni nr 2. Była 

to skała o kolorze rdzawym, długości ok. 

4 m i wysokości ok. 1,5 m. Odstrzału skały 

dokonali Rosjanie, po czym załadowali ją 

do stalowych puszek i odesłali do Kowar. 

Praca w bardzo trudnych warunkach była 

bardzo dobrze wynagradzana. Jak podkreślił 

informator „nigdzie w Kudowie 

i okolicach nikt lepiej od nas nie zarabiał. 

Za miesięczną wypłatę można było kupić 

konia”. 

Kopalnię zlikwidowano po około 

trzech latach. Okazało się, że ta znaleziona 

skała była jedynym tego rodzaju 

znaleziskiem. Ponadto, gdyby nawet tego 

uranu było więcej to i tak nie nadawał się 

do eksploatacji, ponieważ był zbyt młody. 

Z Kudowy więc niczego Rosjanie nie zdobyli 

do wyprodukowania swojej bomby 

atomowej. W 1952 r. na polecenie Rosjan 

wejścia do sztolni zaminowano i wysadzono. 

Świadectwem górniczej przeszłości 

Pstrążnej są współcześnie oprócz kilku 

hałd pokopalnianych górnicze słupki 

graniczne sztolni. Kamiennymi słupkami, 

wkopanymi częściowo w ziemię 

zaznaczano zasięgi sztolni. Na słupkach 

umieszczano (w formie rytej) godło górnicze, 

datę powstania sztolni oraz imię 

i nazwisko jej właściciela lub dzierżawcy. 

Jeden z takich słupków eksponowany jest 

w muzeum – skansenie. Został znaleziony 

przy polnej drodze, gdzie został wyciągnięty 

z lasu przy zrywce drzewa. Słupek 

ten opatrzony jest imieniem i nazwiskiem 

Eleonora Kruve, datą 1849 oraz godłem 

górniczym. Czyżby chodziło o sztolnię 

Johana Marela, którą od imienia swojej 

małżonki nazwał Leonora, a Kruve to 

jej panieńskie nazwisko? Pstrążniańskie 

sztolnie nasuwają szereg pytań, na które 

mamy zamiar znaleźć odpowiedzi w wyniku 

pogłębionych badań. 

Górnicza przeszłość Pstrążnej była 

powodem dwóch zawałów w latach 80. 

XX w. Pierwszy miał miejsce w pobliżu 

domu prof. Bogdana Sujaka, gdzie 

w ogródku zapadła się ziemia tworząc 

głęboką „dziurę”. Podobny przypadek 

odnotowano przy budynku nr 1. Miejmy 

nadzieję, że podobne szkody górnicze nie 

powtórzą się. 

Muzeum Kultury Ludowej Pogórza 

Sudeckiego zamierza w przyszłości odkopać 

pewną część sztolni pod skansenem, 

aby pełniej prezentować przeszłość regionu. 

Warto dodać, że jest wielce prawdopodobnym, 

iż w sztolni tej pozostawiono 

wózki na szynach. 

Krzysztof Chilarski 

Literatura: 

W książce Piotra Grainera pt. „Kartografia górnicza na Śląsku od XVI do pierwszej połowy XIX wieku” 

(wyd. przez Uniwersytet Wrocławski w 1997 r.) podana jest informacja, że w Archiwum Państwowym 

w Katowicach znajdują się odręczne szkice kopalni na Pstrążnej z przełomu XVIII/XIX wiek. 

Vaclav Jirasek, Żdarky u Hronova, www.montanya.org 

12

KUDOWA I JEJ POECI 

Czym jest poezja? Jest „częścią 

duszy, którą odkryć mogą tylko 

nieliczni, aktem odwagi, krzykiem 

symboli”. Poeta – Ryszard Krynicki 

zadaje pytanie: „Czym jest poezja? Trwożnym 

jak bicie serca, silniejszym od lęku 

przed nędzą i śmiercią głosem sumienia?”. 

Romantyk – Zygmunt Krasiński – nazwał 

poezję „Przekleństwem, Fałszem, Matką 

Piękności i Zabawienia, Prawdą”. Tadeusz 

Różewicz podkreśla, że „istnienie poezji 

jest konieczne!”. Leopold Staff w swym 

utworze „Ars poetica” tak wypowiedział 

się na temat roli poety: „Nic nie dzieje się 

bez udziału poety. On jest twórcą i wyrazicielem 

poezji. Poeta powinien umieć 

uchwycić tę niedostrzegalną zwykłemu 

śmiertelnikowi nić, złowić ją jak motyla 

i utkać z niej słowne dzieło sztuki”. Kudowa 

– nasza mała ojczyzna – ma takich tkaczy 

słowa: Marka Jagodzińskiego, Wojtka 

Helińskiego, gościnnie przebywającego 

często w Kudowie Mariana Stanisława 

Hermaszewskiego, Marcina Pałasza – 

autora bajek dla dzieci i młodzieży, Hanię 

Szudzińską, tegorocznego maturzystę 

– Jarka Charczuka, początkujące poetki 

– licealistki – Aleksandrę Czerniawską 

i Marysię Bastę, Staszka Szpilę, który swe 

wiersze dedykuje m.in. ukochanej córce 

i nieżyjącej, bliskiej sercu niejednego 

Kudowianina Tereni Karch. 

„Ty” 

Jesteś daleko 

zbyt daleko 

bym mogła cię dotknąć 

Zbyt blisko 

bym nie mogła 

o tobie myśleć 

Agnieszka Dziecinna-Drewniak 

W 2002 r. ukazał się tomik wierszy pani 

Agnieszki Dziecinnej-Drewniak „Cóż Ci 

mogę dać”, będący debiutem książkowym 

kudowianki. Pani Agnieszka tworzy wiersze 

bardzo osobiste, wyrastające z potrzeby 

chwili. Jest to poezja kobiety – dla 

kobiet, gdyż traktuje o miłości, za którą 

się tęskni, z powodu której się cierpi. Ulgę 

w cierpieniu, według poetki, przynosi 

Bóg i poezja. Niektóre wiersze Agnieszki 

Dziecinnej-Drewniak przypominają miniatury 

poetyckie Marii Pawlikowskiej- 

Jasnorzewskiej: 

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska nazywana 

jest polską Safoną, kudowską 

poetką piszącą o miłości jest właśnie pani 

Agnieszka: 

„Miłość” 

Miłość rzadko jest światem 

częściej mostem 

dla którego nie zbudowano 

drugiego brzegu 

a właśnie 

po tamtej stronie 

ktoś myśli podobnie 


Konstanty Ildefons Gałczyński pisał: 

„Moja poezja to jest noc księżycowa, wielkie 

uspokojenie”. Takie ukojenie i uspokojenie 

daje nam poezja pana Lucjana 

Anczykowskiego, lekarza, związanego 

przez dłuższy czas z naszym miastem. Liryka 

pana Anczykowskiego stanowi refleksję 

dotyczącą życia poety oraz natury. 

Poeta, w sposób subtelny, delikatny, próbuje 

uchwycić piękno swojej małej ojczyzny, 

która nadaje sens jego życiu: 

„Jeden dzień w zachwycie” 

Znany śpiew 

wirującego skowronka 

przyniósł 

całą potęgę 

ukrytej natury, 

tak ludzkiej, 

z tyloma pragnieniami, 

gdzie wszystko rozświetla 

szczera prostota 

i nie zanika 

śpiewny szept 

Lucjan Anczykowski 




Jarosław Charczuk 

13

Poprzez przyrodę dostrzec można jej 

twórcę, Boga-architekta (DEUS ARTI- 

FEKS). Podmiot liryczny zawdzięcza Bogu, 

że znalazł się w tym pięknym miejscu: 

W utworach pojawia się odwieczny 

motyw wędrówki, wędrówki po górskich 

szlakach, do lat dziecięcych, wędrówki 

ku wieczności, do której poeta-pielgrzym 

– jeszcze nie doszedł: 

warto iść w góry, zastanowić się nad swoim 

życiem, uporządkować je. Kazimierz 

Przerwa-Tetmajer był piewcą Tatr, Lucjan 

Anczykowski jest piewcą Gór Stołowych: 

„Aby wznieść się wyżej” 

Nutką Psalmu 

dziękuję samemu Panu 

za nasz skrawek ziemi, 

tak pięknie zwykły 

w boskość układany, 

za wianek życia 

wszystkich wieków 

z potomstwem poezji 

na wieczność pozostawioną 


„W cichym zamyśleniu” 

Widząc 

radość 

poczynającego się życia 

tkwię w nim 

całą swoją istotą, 

aż do powiewu nieba 


Leopold Staff pisał, że wiersz ma być 

„Tak jasny, jak spojrzenie w oczy i prosty, 

jak podanie ręki”. Takie są wiersze pana 

Lucjana – słowa proste, ale jakże ważne, 

kojące duszę. Z tomikiem wierszy poety 

W zdumieniu i zachwycie 

Właśnie tu, 

w Sudetach, 

unosi się świeżość świata 

wyrwana z łona. 

To piękno, 

jak karmienie piskląt, 

spływa promykiem światła 

na jałową glebę. 

Właśnie tu, 

Weź mnie za rękę 

i przeżyj czas, 

który nam pozostał. 


W zaprezentowanych wierszach kudowskich 

poetów każdy znajdzie coś dla siebie. Jak powiedział 

pan Lucjan Anczykowski: „Każde spotkanie 

z poezją jest podróżą z jej myślami”. 

Agnieszka Stwertetschka, autorka art. „Kudowscy Poeci”, na zdjęciu po prawej 

List do redakcji 

Witam i pozdrawiam serdecznie cały zespół redagujący nasz „Pamiętnik Kudowski”. Napisałam „nasz” 

bo tak w rzeczywistości jest. Już z niecierpliwością czekam na drugi numer bo pierwszy przeczytałam „od deski do deski”. 

Tyle w nim ciekawych artykułów, szczególnie zaciekawił mnie artykuł o „Powojennych początkach zakładów bawełnianych 

KZPB” i artykuł z cyklu: Rodziny kudowskie. Pana Zygmunta Gałeckiego chyba wszyscy znali. Ja zapamiętałam pana 

Zygmunta jako wiecznie uśmiechniętego, pełnego pozytywnej energii, bardzo sympatycznego pana. Nie mówiąc już o tym 

że robił mi zdjęcia począwszy od wczesnego dzieciństwa na moim ślubie kończąc. Następny tekst, który z ciekawością 

przeczytałam to spotkanie z ks. Janem Myjakiem. Wszyscy go znamy i kochamy za jego mądrość, dobre słowo, uśmiech, 

żart na każdą okazję mimo że jego choroba obdarza go cierpieniem. On nigdy się nie poddaje i zawsze ma w sercu radość 

i dobre słowo dla każdego. Miło czyta się o wydarzeniach kulturalnych w naszym mieście. A dzieje się u nas coraz więcej. 

Kocham swoje miasto i „zakochałam się” od pierwszego wczytania w „Pamiętniku Kudowskim”. Życzę wszystkim którzy 

współtworzą nasz kwartalnik dobrej passy, lekkiego pióra i jak największej ilości czytelników. 

Wierna czytelniczka Agnieszka Dziecinna-Drewniak. 

14

WSPOMNIENIA 

Ks. Jan Myjak 

Moje pierwsze spotkanie 

z Wrocławiem 

i Dolnym Śląskiem 

cz.2 

LATA SEMINARYJNE 

Sobór Trydencki nakazuje każdemu biskupowi 

ordynariuszowi mieć diecezjalne seminarium, 

w którym przygotowywaliby się kandydaci do 

kapłaństwa. Takie seminarium musi realizować wykształcenie 

i formację księdza. Do tego potrzebny jest odpowiedni 

regulamin. Rektorem seminarium (wrocławskiego) 

w tych latach był ks. Aleksander Zienkiewicz, 

zaś ojcem duchownym ks. Sąsiadek, jezuita, i liczny szereg 

profesorów. Większość stanowili księża ze Lwowa, 

z Uniwersytetu Jana Kazimierza. W 1954 r., I rok studiów 

rozpoczęło 72 alumnów. Wykłady rozpoczynały się 

1 września, a nie października, bowiem co piąty tydzień 

pracowaliśmy, trwały do końca czerwca. Diecezją kierował 

ks. Kazimierz Lagosz, wikariusz kapitulny, który był 

jednocześnie księdzem patriotą. Jak już wspomniałem, 

Ks. Milika aresztowało UB i może tym samym samochodem 

z więzienia przywieźli ks. Lagosza, którego 

żyjący kanonik Kapituły Wrocławskiej obrał Wikariuszem 

Kapitulnym. Wybór ten zatwierdził Ksiądz Prymas 

Stefan Wyszyński zgodnie z prawem kościelnym. 

Ojciec duchowny na rekolekcjach wstępnych wykazał 

nam wyraźnie potrzebę księży na Dolnym Śląsku, że 

w różnych warunkach należy realizować powołanie, 

by służyć kościołowi i Chrystusowi. I tak często przecież 

w życiu bywa. 

Ogromnie trudno jest ocenić ten czas w ówczesnych 

warunkach. Ksiądz Lagosz potrafił z więzień wyciągać 

wielu kapłanów, którzy w areszcie podpisywali deklaracje 

księży patriotów i wracali do pracy. W Katedrze 

Wrocławskiej proboszczem był kanonik Gaweł, lwowski 

ksiądz, już staruszek. Wcześniej był oficerem wojska 

austriackiego. Krążyły o nim wesołe opowiadanie, jak 

szedł ulica obok Szaber Placu do ojców Dominikanów, 

a za nim jechał tramwaj i dzwonił. On – jako ułan – szedł 

środkiem ulicy i nie ustępował drogi tramwajowi. Przypadkowo 

był tam również milicjant, zatrzymał go i obłożył 

mandatem 20 zł. Ksiądz dał mu 40 zł z argumentacją: 

„za chwilę będę szedł z powrotem (!)”. Parafię katedral- 

ną prowadzili dojrzali kapłani, a byli to ks. Dionizy 

Baran, ks. Piotr Mrówka i ks. Wiesław Gawlik profesor 

filozofii. Ksiądz Mrówka trafił do katedry z więzienia. 

W krótkim czasie ks. Mrówka otrzymał parafię 

Lubsza koło Brzegu nad Odrą. Poprosił mnie o pomoc 

w przeprowadzce i rozpocząłem rozpoznawanie Dolnego 

Śląska. 

W czasie moich studiów nie miałem żadnych problemów 

związanych z nauka i egzaminami. Mając też 

niezły słuch zostałem włączony do chóru chłopięcomęskiego 

prowadzonego przez Edmunda Kajdasza. Po 

pierwszym roku studiów, będąc w rodzinnej parafii, 

miejscowi księża zapytali mnie, czy uczę się na księdza 

patriotę. Za rządcą diecezji szła taka opinia, przenosiła 

się nawet na alumnów, ale życie wykazywało inne wartości. 

Zresztą, trwało to bardzo krótko. Z chórem jeździliśmy 

również po większych miastach Archidiecezji 

Wrocławskiej, dawaliśmy koncerty i śpiewaliśmy w czasie 

mszy świętej. W swoim czasie koncertowaliśmy także 

w Poznaniu. Pan Kajdasz był kolegą Pana Stuligrosza 

z Poznania i mam wrażenie, że chciał dać znać, że taki 

chór istnieje. W czasie pobytu w Poznaniu, duża grupa 

kleryków poprosiła o zgodę na pójście do seminarium 

poznańskiego. Zgodę otrzymaliśmy i w komplecie udaliśmy 

się do poznańskich współbraci. Niestety, nas nie 

wpuszczono. Uznaliśmy, że uważają nas za skażonych. 

Tak to odebraliśmy. Udaliśmy się więc wszyscy do 

poznańskiej katedry, a której akurat wyniesiono rusztowanie 

po remoncie stropu. Wybaczając pomyłkę wobec 

nas, zaśpiewaliśmy Alleluja Hendla. Po remoncie katedry 

byliśmy jako pierwsi ze śpiewem. 

Przy kurii była też stolarnia, a stolarzem był ślązak 

pan Lepszy. W czasie wojny był żołnierzem Wermachtu, 

pod Stalingradem znalazł się w kotle jako żołnierz armii 

marszałka Paulusa. Z kotła uratował się w ten sposób, 

że jego kolega przestrzelił mu z daleka dłoń. Został zabrany 

samolotem do szpitala. To go uratowało. Teraz korzystałem 

ze stolarni pana Lepszego. Ponieważ mój ojciec 

w Łącku zajmował się stolarstwem, więc nauczyłem 

się trochę tego fachu. Trzeba było coś robić, zachodziłem 

do stolarni i zaprzyjaźniłem się z panem Lepszym. 

W stołówce seminaryjnej brakowało krzeseł do stołów. 

Na polecenie księdza rektora i za zgodą pana Lepszego, 

a także przy jego pomocy zrobiłem wiele ławek do stołów. 

Byłe solidne i prawdopodobnie długo jeszcze na nich 

siedzieli klerycy. 

Seminarium duchowne to uczelnia połączona z ośrodkiem 

internatowym. Były sale wykładowe i stołówka. 

Wyżywienie z zakwaterowaniem dużej ilości studentów, 

to w tamtych czasach nie było sprawą łatwą. W tygodniu 

miłosierdzia trzeba było udawać się na pobliskie parafie 

i zbierać owoce ziemi, jak ziarno pszenicy, ziemniaki, 

kapustę, jarzyny. Pewnego roku był naprawdę fantastyczny 

plon ziemniaków. Piwnica była zapełniona i jeszcze 

dowożono. Postanowiono, że ziemniaki zostaną zakopcowane 

dla biednych ludzi z miasta Wrocławia. Poszedłem 

zobaczyć jak to robią. Wyszedłem na podwórko 

koło gmachu seminaryjnego i zobaczyłem starszego pan 

stojącego nad wykopanym dołem, w formie – kwadratu, 

o bokach po około cztery metry. 

15

– Co to ma być, zapytałem 

– Tu będą kopcowane ziemniaki 

– To wszystkie zgniją, powiedziałem 

– A wiesz jak to się robi, zapytał ów starszy człowiek 

– Pochodzę ze wsi, więc wiem. 

– A jak się nazywasz, zapytał. 

Podałem swoje nazwisko i ów starszy pan odszedł. 

Niebawem zostałem wezwany do księdza rektora, i ku 

swemu zaskoczeniu zobaczyłem, że obok rektora stoi 

ów starszy pan. Nie wiedziałem kim on był. 

– Wiem, że umiesz kopcować ziemniaki, powiedział 

ksiądz rektor. 

– Wyrosłem na Podhalu i znam rolnictwo. 

– Od tej chwili, jeśli tylko zechcesz możesz kopcować 

ziemniaki. Pomogą ci w tym klerycy. Ilu będziesz chciał, 

tylu wyznaczy alumn Józef Marek. 

Podwórko seminarium było małe, dlatego wykorzystaliśmy 

jako miejsce do kopcowania ogródki i podwórka 

klasztorne. Tak zakopcowaliśmy ponad 100 ton 

ziemniaków. Sfatygowani alumni odwdzięczyli mi się 

dowcipem: na św. Mikołaja wykonali mi z deski wielki 

termometr, do mierzenia temperatury w kopcach. Muszę 

wyjaśnić, że św. Mikołaj w seminarium miał charakter 

juwenaliów i takie dowcipy były czymś na miejscu. 

Kopcami zajmowałem się aż do wiosny, kiedy to kuria 

wrocławska je otworzyła do rozdawania mieszkańcom 

Wrocławia. Wtedy zauważyłem jak dużo było we Wrocławiu 

biednych ludzi. Ziemniakami tymi zaopatrywano 

także klasztory. Wiedziałem, że są klasztory o ostrych 

regułach. Oglądałem taki klasztor klarysek w Starym Sączu. 

We Wrocławiu miałem możliwość poznania zakonu 

karmelitanek bosych. Ich przełożona – w towarzystwie 

współsiostry – dziękowała mi przez kratę za prace przy 

przewózce towaru i zapewniała o modlitwie w mojej 

intencji. Odczuwałem to w czasie pobytu w seminarium, 

a potem w kapłaństwie. 

Pewnego dnia ksiądz rektor powiadomił nas, że mają 

do nas przyjechać alumni z seminarium w Poznaniu 

wraz z przełożonymi i ordynariuszem ks. arcybiskupem 

Baraniakiem. Wyczuwaliśmy pewien gest ze strony 

seminarium poznańskiego. Poprosiliśmy księdza rektora, 

by nasz kurs mógł podawać im do stołu. Robiliśmy 

to z dużą kulturą. Zarówno klerycy poznańscy jak i my, 

byliśmy z takiego przebiegu wizyty bardzo zadowoleni. 

Wiosna 1958 r. wydarzył się w naszym gospodarstwie 

na Wojszycach nieszczęśliwy wypadek, który spowodował, 

że otrzymałem dodatkowe obowiązki. Robotnik 

z majątku uderzył kawałkiem drewna dyrektora majątku, 

tak mocno, że uderzony stracił przytomność i zmarł 

w drodze do szpitala. Ów nieszczęśliwy dyrektor nastał 

po ks. Miętkim i ks. Kiwaczu. Trudno było od razu znaleźć 

nowego dyrektora gospodarstwa. W tej sytuacji 

odpowiadający za gospodarstwa ks. Pawlikiewicz wyznaczył 

mnie i ks. Dębowskiego do kierowania robotami w 

gospodarstwie do czasu znalezienia nowego dyrektora. 

Ów ks. Dębowski nosił wcześniej nazwisko Diablik, 

które zmienił na Dębowski. Kierowaliśmy pracami przez 

dwa miesiące: w lipcu ks. Dębowski , a w sierpniu ja. 

W latach 50-tych kosiło się zboże kosiarkami, snopy 

układało się w rzędy, a jeśli były suche to w pryzmę. 

Arcybiskup wrocławski Bolesław Kominek 1950 

Do Wojszyc zjechałem pod koniec koszenia i przypadły 

mi omłoty. Wszystkie prace wykonywali klerycy, 

którzy byli bardzo zdyscyplinowanymi robotnikami. 

Pracy wtedy nie brakowało. 

Na piątym roku studiów pojawił się nowy rektor. 

Był nim ks. Latusek, późniejszy biskup pomocniczy 

we Wrocławiu. W roku 1956, w czasie wielkich zmian 

w naszej ojczyźnie wyszedł na wolność Ksiądz Prymas 

Stefan Wyszyński, a w pierwszych dniach grudnia odbył 

się ingres ks. arcybiskupa Kominka do Wrocławia. 

Ksiądz Lagosz wyjechał do Warszawy, gdzie wnet zmarł. 

Nasz piąty kurs przygotowywał się intensywnie do 

święceń kapłańskich. W tym czasie na święcenia kapłańskie 

składały się cztery święcenia niższe i trzy wyższe: 

subdiakonatu, diakonatu i prezbiteria. Tu. przed każdymi 

święceniami były rekolekcje. Dnia 21 czerwca 1959 r., 

w katedrze wrocławskiej otrzymali święcenia klerycy, 

którzy rozpoczęli studia w 1954 r. Wśród nich byłem i ja. 

Święcenia kapłańskie otrzymaliśmy z rąk księdza biskupa 

Kominka. 

c.d.n. – w nr 3 

16

DZIEDZICTWO KULTUROWE 

Bruno 

Schulz 

w Kudowie-Zdroju 

Bruno Schulz (fot. www.grupaphp.com) 

Kudowa-Zdrój jako atrakcyjny kurort nieustannie budzi duże zainteresowanie pensjonariuszy i letników. 

Wprawdzie w połowie XIX w. przybywało tu tylko 300 kuracjuszy rocznie, ale już w końcu XIX w. było 

ich 1300, na początkach XX w. 4200, a w 1939 r. ok. 11000. Zaś w drugiej połowie lat sześćdziesiątych 

50000. 

Do wód zjeżdżają najrozmaitsi goście, urzędnicy, nauczyciele, robotnicy, studenci, lekarze, prawnicy, 

ale też wybitni artyści, pisarze, politycy, ludzie biznesu i przywódcy państw. Kotlina Kłodzka stała się 

ciekawą krajobrazowo i ważną zdrowotnie krainą nie tylko dla Polaków. Już w dawnych czasach cieszyła 

się ogromnym powodzeniem elit europejskich. Przybywali tu tak wielcy ludzie, jak genialny poeta 

niemiecki, Jan Wolfgang Goethe, caryca Rosji, Katarzyna II, car Aleksander I, królowie pruscy, Fryderyk 

II Wielki, Fryderyk Wilhelm III, czy prezydent Stanów Zjednoczonych, John Quincy Adams. Upodobali 

oni sobie najstarsze uzdrowisko w Polsce, Lądek Zdrój. 

W Dusznikach bawił Fryderyk Chopin, Jan Kazimierz, król Polski i Zygmunt Krasiński, poeta i dramatopisarz 

okresu romantyzmu. Maria Dąbrowska, znakomita pisarka i sławny piosenkarz, Mieczysław 

Fogg wybrali sobie Polanicę. 

Zaś Kudowę nawiedził przyszły prezydent Czechosłowacji – Masaryk, wędrując w okolicach Kudowy, 

Winston Churchill, późniejszy premier Wielkiej Brytanii, no i nasz wielki papież, wówczas jeszcze wykładowca 

teologii moralnej i etyki małżeńskiej, Karol Wojtyła, który przybywał tutaj w 1955 r. wraz ze swoimi 

studentami. 

Kudowę upodobał sobie także jeden z największych polskich pisarzy – Bruno Schulz, autor słynnych 

„Sklepów cynamonowych” i „Sanatorium pod Klepsydrą”, artysta wielce oryginalny, porównywany do 

takich mistrzów pióra jak Witkacy, czy Gombrowicz. Twórca klasy światowej, tłumaczony na wiele 

języków europejskich. I był tutaj, jak się wydaje, dwa razy. Poświęćmy mu kilka słów uwagi. 

c.d. na str. 20 

17

WALDEK STRZĘPEK I JEGO SZTUKA 

Każdy z nas jest Aniołem z jednym skrzydłem 

Jeśli chcemy pofrunąć, musimy mocno się objąć 

Waldek Strzępek 

W 2006 r. zmarł w wieku 50 lat utalentowany 

plastyk kudowski Waldemar Strzępek, 

autor pię-knych akwareli, które rozeszły się 

po świecie i stały się świadectwem kunsztu 

kudowskich plastyków. Nieliczne, które pozostały 

w kudowskich domach przechowywane 

są z pietyzmem. Trzeba w tym miejscu 

przypomnieć słowa poety , dostosowując 

do ducha tego artykułu: spieszmy się kupować 

obrazy naszych mistrzów, bo ludzie szybko 

odchodzą… 

Waldemar Strzępek – przez przyjaciół 

i rodzinę nazywany pieszczotliwie Waldusiem 

– urodził się w 1956 r. w Bytomiu. Jego 

przyjście na świat zaczęło się niefortunnie. 

Przyszedł trochę przed czasem. I dlatego już 

u swoich początków wiele miesięcy spędził 

w szpitalu, gdzie z wielkim poświęceniem 

opiekował się nim dr Stefan Kubisa, późniejszy 

kudowski pediatra. Rodzina Waldka 

przeprowadziła się do Kudowy-Zdroju, 

gdy ten miał zaledwie rok. Tu uczęszczał do 

szkoły podstawowej, a następnie ukończył 

szkołę zawodową, średnią i studium budowlane. 

Przez całe swoje życie pracował jako 

hydraulik, a na koniec jako konserwator. 

Waldek był człowiekiem prawym, skromnym 

i cichym. Miał wielu przyjaciół, z którymi 

podzielał swoje pasje i zainteresowania. 

Kochał świat i przyrodę, pochłaniała go 

tematyka związana z astronomią. Dużo na 

ten temat czytał, przeglądał mapy nieba, 

uwielbiał spoglądać przez lunetę na nieboskłon. 

Prawdziwymi jego pasjami jednak 

były malarstwo i fotografika. Tworzył akwarele 

i obrazy olejne. W swój zaczarowany 

świat barw i pejzaży wciągał ludzi z najbliższego 

otoczenia. Większość z nich – z lepszym 

lub gorszym skutkiem – zaczęła próbować 

swych sił i tak jak on utrwalali swój 

świat na papierze, czy płótnie. Z czasem te 

krótkie chwile spędzane razem przestały 

wystarczać. Dopomógł im proboszcz parafii 

ks. Jan Odziomek. Zaprosił na plebanię 

i tam w małej salce katechetycznej spotykali 

się, by malować, ścierać się w swoich poglądach 

na temat sztuki, marzyć o wystawach 

na których zaprezentują swoje prace. Widomość 

o ich „klubie” szybko się rozeszła i zaczęło 

przybywać chętnych, którzy również 

chcieli tak jak oni malować, rzeźbić, tkać itd. 

Zaczęło brakować miejsca a i ksiądz potrzebował 

tej salki do prowadzenia katechezy 

z najmłodszymi. I tu uśmiechnął się do nich 

los w postaci decyzji Burmistrza Czesława 

Kręcichwosta o przydzieleniu im pomieszczeń 

po dawnej kawiarni „Cyganeria”. Ta 

nazwa pozostała i tak powstał Dom Pracy 

Twórczej Cyganeria. 

Waldek od początku czuł się odpowiedzialny 

za wszystko, co działo się w ich nowym 

locum. Prawie każdego dnia po pracy 

szedł do Cyganerii. Pomagał w organizowaniu 

wystaw, pełnił dyżury i sam malował 

nastrojowe akwarele. Jego prace były 

wystawiane w Polsce i zagranicą. Zdobył 

szereg nagród i wyróżnień, ale jego niespokojna 

natura artysty ciągle szukała innych 

środków wyrazu. Pochłonęła go fotografika. 

I tym razem jego pasja po raz kolejny została 

podchwycona przez innych. Przybywało 

osób dla których ta dziedzina sztuki stała 

się formą ich wyrazu i ekspresji. Zaczęli plano-wać 

założenie kółka fotograficznego, 

niestety on już nie mógł w realizacji tych planów 

uczestniczyć. Walduś zmarł – w wyniku 

choroby nowotworowej płuc – 22 sierpnia 

2006 r. Ruch twórczości amatorskiej w Kudowie-Zdroju 

stracił artystę i przyjaciela. 

Twórczość jest jednak trwalsza od ludzi. 

Pozostały jego piękne dzieła plastyczne, fotografie 

artystyczne i wdzięczna pamięć o 

czynnym, społecznym człowieku, który zbliżał 

ludzi do sztuki i wzajemnie do siebie. 

L.G. 

18

WYSTAWY W KUDOWIE 

Wystawa „Nasze Prace” 

Pola i Magda 

od lewej Magda Burger, Pola Śleziak 

To tytuł wystawy plastycznej jaka prezentowana 

była w okresie świąt Bożego Narodzenia 

i Nowego Roku 2009 w galerii DPT „Cyganeria”. 

Na ekspozycję składały się prace plastyczne 

dwóch młodych artystek uczennic miejscowego 

liceum, uczestniczek i wychowanek Domu Pracy 

Twórczej „Cyganeria”. Wystawa ma charakter 

retrospektywny, obrazuje talent artystyczny obu 

młodych malarek na przestrzeni lat, jak on się 

rozwijał pod bokiem prowadzącej „Cyganerię” 

Jolanty Drawnel i gościnnie Iwana Malińskiego. 

Prezentowane prace wykonane zostały w różnych 

technikach malarskich i graficznych, były wśród 

nich pejzaże, martwe natury, akty, ilustracje do 

książek. 

Na wernisażu wystawy obok licznych mieszkańców 

Kudowy, członków rodzin obu malarek, 

obecni byli artyści działający w „Cyganerii” i pedagodzy. 

Wystawę zaszczycił swoją obecnością burmistrz 

Czesław Kręcichwost. Nestor miejscowych 

księży Jan Myjak, wygłosił krótką pogawędkę na 

temat piękna ludzkiego ciała, w którym przebywa 

duch stworzony na Boże podobieństwo… 

Magdzie i Poli życzymy wytrwałej pracy 

i dalszego rozwijania artystycznych talentów, 

a młodym kudowianom by brali je za wzór do 

naśladowania oraz pokazali swoje zainteresowania 

i pasje w różnych dziedzinach działalności nie 

tylko artystycznych. 

MK 

Magda Burger – rysunek 

Pola Śleziak – malarstwo 

Pola Śleziak – malarstwo 

19

c.d. ze strony 17 

RODOWÓD SCHULZA 

Urodził się 12 lipca 1892 r. w niewielkim kresowym 

miasteczku, Drohobyczu, w rodzinie kupca bławatnego, 

Jakuba Schulza i córki zamożnego handlarza drewnem, 

Henrietty z domu Kuhmerker. Choć biografia Schulza 

sięga głębokich korzeni żydowskich, w jego domu 

mówiło się po polsku. Szkołę średnią ukończył w Drohobyczu, 

a w 1910 r. zaczął studia na wydziale architektury 

Politechniki Lwowskiej. Jednak z powodu złego stanu 

zdrowia w 1913 r. przerwał naukę i wrócił do domu. 

Dwa lata później, w 1915 r., zmarł mu ojciec. Schulz 

podjął studia w Wiedniu, ale nie ukończył ich. W latach 

1924-1941 pracował jako nauczyciel rysunku w szkołach 

powszechnych i średnich Drohobycza. 

W 1933 r. opowiadaniem „Ptaki” debiutował w „Wiadomościach 

Literackich”. W tym samym roku przy 

pomocy Zofii Nałkowskiej opublikował w wydawnictwie 

„Rój” „Sklepy cynamonowe”, a w 1936 r. „Sanatorium 

pod klepsydrą”. Obie książki wywołały zachwyt 

krytyki literackiej i uznanie czytelników. Równocześnie 

uprawiał malarstwo, rysunek i grafikę, zaskakując 

koneserów indywidualnym widzeniem świata i karykaturalną 

wymową dzieł. W latach 1941-1942 przebywał 

w drohobyckim gettcie, a 19 listopada 1942 r. został 

zastrzelony przez gestapo. Niemiecka kula dosięgła 

go wtedy, gdy miał już gotowe papiery przygotowane 

przez AK na wyjazd za granicę. Niestety, zginął w okresie 

szczytowego rozwoju twórczego. 

Inspirację do swoich dzieł czerpał z kruchej psychiki, 

głębokich kompleksów, destrukcyjnych obsesji i niespokojnego 

ducha. Był samotnikiem, lękał się ludzi, popadał 

SCHULZ W KUDOWIE 

Na przestrzeni dziejów Kudowa mądrze wykorzystywała 

swoje atrakcyjne położenie. Jednym z gości uzdrowiska, 

powtórzmy, okazał się znakomity polski pisarz, Bruno Schulz. 

To mało znany epizod z jego biografii. 

Kiedy to było? I czy tylko raz gościł w Kudowie? Zajrzyjmy 

do dokumentów, listów i wypowiedzi samego twórcy. 

Pierwszą wzmiankę znajdujemy w dziele Brunona Schulza 

p.t. „Księga listów”, w opracowaniu Jerzego Ficowskiego, 

wydanym w 1975 r. w Wydawnictwie Literackim, w Krakowie. 

Otóż w liście z dnia 13.03.1934 r., pisanym do Arnolda Saeta, 

germanisty, tłumacza Goethego i nauczyciela gimnazjum 

w Stryju, Schulz pisze: 

„List pański obudził we mnie najczulsze wspomnienia. 

Jakże bym Pana nie miał pamiętać i naszych rozmów kudowskich... 

Z wielką przyjemnością skorzystam z Pańskiego 

miłego zaproszenia i odwiedzę Pana – ażeby po 11 latach 

kontynuować przerwaną rozmowę…”. 

List ten pisze Schulz z Drohobycza (ul. Floriańska 10). 

Sprawdźmy więc, kiedy przebywał w Kudowie. Nie widział się 

ze swoim korespondentem przez jedenaście lat, a list napisał 

w 1934 roku, wynika więc jasno, że w Kudowie spotkali się 

w 1923 roku. To ważny szczegół. Bowiem za chwilę dowiemy 

się, że był też w Kudowie w innym czasie. To znaczy, że był 

tutaj przynajmniej dwa razy. Ale czy to możliwe? Sprawdźmy 

dokładnie. Musiał być w lecie, bo na ogół kuracjusze i turyści 

przyjeżdżali do Kudowy latem. O tej porze Kudowa jest 

najpiękniejsza. Czy był zadowolony z tego pobytu? Z pewnością 

tak, skoro pisze, że list Spaeta wzbudził w nim „najmilsze 

wspomnienia”. Z czym się mogły te wspomnienia wiązać? 

Pewnie z podziwianiem krajobrazu, spacerami po alejkach 

parkowych, z atmosferą miasta i ciekawymi rozmowami. 

I poznał w Kudowie germanistę i tłumacza literatury niemieckiej, 

Spaeta. Nawiązał z nim rozmowę. Musiała być interesująca 

i ważna, skoro później podarował mu cykl swoich grafik 

„Xsięga Bałwochwalcza”. A nie daruje się takich prac byle 

komu. 

W innym liście do Arnolda Spaeta, z 1936 roku, znowu mu 

się przypomina Kudowa i pisze: 

... „Dawno Pana profesora nie widziałem, jeszcze w Kudowie 

i każde zetknięcie listowne z Panem przypomina mi dawne, 

stracone czasy...” 

Nie bójmy się tych słów. „Stracone czasy” znaczą tu odeszłe 

czasy, minione, nie zmarnowane. Stracone, to tyle, co 

na zawsze utracone, nie do odzyskania. Smutna refleksja nad 

przemijaniem. Taka refleksja każdego wrażliwego człowieka 

dopada. A Schulza szczególnie. Delikatnego, nadwrażliwego 

i depresyjnego. Kudowa pozostawiła w nim niezatarty ślad. 

Co tutaj robił? Kurował się? Odpoczywał? 

We wspomnieniach Ireny Kejlin-Mitelman 1 , z 1980 r., która 

jako mała dziewczynka bawiła wraz z matką w Kudowie i spotkała 

tam Schulza, czytamy: 

„Czas: sierpień 1921. miejscowość: Zdrój-Kudowa, Niemcy. 

Dramatis personae: Ja, dwunastoletnia dziewczynka, z Mamą 

na kuracji…” 

A więc nie 1923 r., a 1921. Co to znaczy? Czyżby w Kudowie 

znalazł się po raz pierwszy w 1921 roku? A potem, w 1923, 

znowu się tu zjawił? W Kudowie panna Irena, dwunastoletni 

wówczas podlotek, spotyka Schulza w sierpniu 1921 r., a więc 

nie w 1923, kiedy Schulz był tutaj, jak wiemy już z listu samego 

pisarza, ale w 1921 r. Jak to rozumieć? Albo Schulz przebywał 

w Kudowie dwukrotnie. I w 1921 i w 1923 r. Albo ktoś się tu 

myli. Czyżby Schulz? Możliwe. Mógł zapomnieć o dokładnej 

dacie swojego pobytu w Kudowie. Tym bardziej, że w kalendarium 

życia spotykamy taki oto zapis: 

„1923 Pobyt w Wiedniu (Kaiserstrasse 48/66) od lutego 

do końca sierpnia [zob.: Paolo Caneppele, Bruno Schulz 

20

w stany depresyjne i uchodził za dziwka. Jedynym wybawieniem 

była dla niego twórczość. 

Najczęstszym motywem w jego pracach malarskich, 

grafice i rysunkach był małomiasteczkowy świat z całą 

swoją małomiasteczkową menażerią, z ulicami i domami, 

z drohobycką śmietanką towarzyską, nauczycielkami, 

służącymi, handlarkami i damami z pobliskiego 

sanatorium w Truskawcu, a przede wszystkim 

z kobietami pokazywanymi w groteskowych ujęciach. 

Widzimy na tych pracach wciąż tego samego wielbiciela 

damskiej urody, pełnego pokory i uniżoności 

młodzieńca, w którym można się dopatrywać samego 

twórcy. 

To znak postawy masochistycznej, ale też, być może, 

ironiczna i gorzka satyra na świat eleganckich dam 

i ich rozliczne fanaberie. Jest to sztuka głęboko ekspresyjna, 

surrealistyczna, groteskowa, deformacyjna i karykaturalna. 

Na obrazach można rozpoznać wielu znajomych 

Schulza, członków jego rodziny, przyjaciół, całą 

galerię znanych w okolicy postaci. Gdziekolwiek Schulz 

się znajdował, zawsze potrafił odkryć jakiś ciekawy wątek 

dla swojej sztuki. 

Niedawno, w 2001 r. odnaleziono freski artysty, malowane 

na ścianie w domu jego niemieckiego opiekuna, 

niejakiego Landau. 

Dziś większość prac artysty znajduje się w Muzeum 

im. Adama Mickiewicza w Warszawie. Poza dwiema 

książkami literackimi i bogatym zbiorem prac plastycznych, 

zachowały się też setki listów pisarza, a także korespondencja 

skierowana przez wielu twórców i przygodnie 

spotkanych ludzi do Schulza. To kopalnia wiedzy 

o wielkim artyście. Na podstawie tych listów możemy 

do pewnego stopnia zrekonstruować pobyt pisarza 

Kudowie. 

w Wiedniu. – w: W ułamkach zwierciadła... Bruno Schulz 

w 110 rocznicę urodzin i 60 rocznicę śmierci. Pod redakcją 

Małgorzaty Kitowskiej-Łysiak i Władysława Panasa. – Lublin: 

TN KUL, 2003]. 

A więc w sierpniu nie może być w Kudowie, bo jest w Wiedniu. 

W 1921 roku natomiast przebywa tutaj w sierpniu. 

Ale z kolei w 1923 roku wyjeżdża do Warszawy. I jak znowu 

się orientujemy z kalendarium życia: „Dzięki pośrednictwu 

poznanej w Kudowie pani Kejlin, Schulz wykonuje tam szereg 

portretów na zamówienie. 

Czyżby dopiero po dwu latach spotkał się z p. Kejlin? Całkiem 

możliwe. Ale mogło też być tak, że po powrocie z Wiednia, 

na krótko wstąpił do Kudowy i tam spotkał germanistę, 

Arnolda Saeta, do którego później pisał list. To tylko hipoteza. 

Na wszelki wypadek zostawmy znak zapytania. 

W każdym razie w 1923 roku Schulz przybywa do Warszawy 

i gości przez jakiś czas u pani Kejlin, malując i sprzedając 

namalowane portrety. 

Wspomnienia pani Kejlin mają ciekawy walor psychologiczny, 

obyczajowy, historyczny i kulturowy. Opowiadają, jaki 

wtedy Schulz był, jak się ubierał, jak chodził, jak i o czym rozmawiał, 

jak się zachowywał, ale także jaka panowała atmosfera 

w mieście i co się tu działo. 

Posłuchajmy: 

„Ale dlaczego Schulz? – pyta już dorosła p. Kejlin-Mitelman. 

I sama odpowiada: – Może z powodu inflacji. Ale dlaczego 

w ogóle kurort – nie wiem. Nie pamiętam, żeby przeprowadzał 

jakąkolwiek kurację. – Pierwsze spotkanie. Park, z daleka 

słychać orkiestrę. Ja wracam w podskokach ze szkicownikiem 

do Mamy czytającej książkę zmrużonymi oczami. Mama patrzy 

przez lorgnon na moje ostatnie rysunki, ja się rozglądam. 

Na ławce naprzeciwko siedzi dziwna postać. Słońce praży, zieleń 

i kwiaty, a on cały ciemny – ubranie, twarz i włosy. Ciemny, 

skulony, jakby zamknięty w sobie. Nogi i stopy razem, dłonie 

złożone płasko, zamknięte kolanami, ciemna głowa wtulona 

między ramiona. Nieruchomo wpatruje się w Mamę. 

Tu prawdopodobnie przebywał Bruno Schulz 

Dawny Hotel Polanów „Austria” w Kudowie-Zdroju 

fot. Konrad Buss 

Matka – przed czterdziestką – była jeszcze ciągle niezwykle 

piękną kobietą i zawsze się w nią ktoś wpatrywał. 

A więc ten ciemny mężczyzna rozluźnia się troszkę, wstaje – 

mały i wąski – wolniutko podchodzi i wykrztusza: „Czy pani 

pozwoli? Bo ja z Polski i ja też jestem malarzem… Właściwie 

– ja też rysuję”. Usiadł na brzeżku ławki, obejrzał rysunki, 

pochwalił, powiedział parę niezdawkowych uwag i kiedy przyszła 

po mnie ta okropna „panienka w moim wieku” – został 

na ławce z Mamą. I został w ogóle. – Trzy tygodnie razem. 

Co rano czekał na ławeczce w ogrodzie naszego pensjonatu, 

a potem nam towarzyszył. Po wspólnym „piciu wód” w parku 

– zaczynał się kontredans. Odprowadzał Matkę na kąpiele, 

mnie na tenis lub gimnastykę. Gdy ja byłam zajęta – na ławce 

z Mamą. Ale Mama miała jeszcze dziesiątki planów i obowiązków, 

{…} wtedy chodziliśmy rysować. W parku zawsze było 

co – statyczne i dynamiczne. Rysowaliśmy razem – dwunastoletnia 

dziewczynka w drucianych okularach i Bruno Schulz. 

On szkicował wspaniale, miękkim ołówkiem lub piórkiem 

i tuszem. Raz pies ogonem wywrócił buteleczkę, tusz kapał 

21

z ławki na żwirek, Bruno się ubabrał, a ja dostałam czkawki 

ze śmiechu. Bruno uczył mnie patrzeć i eliminować, upraszczać 

i rysować co ja chcę, a nie jak ołówek poniesie. Najlepszy 

nauczyciel, jakiego kiedykolwiek miałam. Nie śmiałam nigdy 

poprosić go o rysunek. Ale on poprosił mnie, żebym mu dała 

szkic tuszem, który zrobiłam z okna – „Bruno na ławeczce” 

w tej samej pozie, z dłońmi między kolanami. Powiedział, że to 

pierwszy raz ktoś go narysował – w co nie wierzyłam – i stale 

mi powtarzał, że dzięki mnie tu w ogóle rysuje, bo nie chciał 

i nic ze sobą nie zabrał – w co wierzyłam, bo wszystko z trudem 

w Kudowie musiał kupić, co nie było łatwe. – Mama próbowała 

go wciągnąć do młodego towarzystwa. Milczał i znikał. 

Próbowała zabierać go na wycieczki w Riesengebirge 

(Karkonosze – ST.S.) – ale to go męczyło. Czyżby serce czy 

płuca? Kiedyśmy, niezmordowane piechurki, wracały z całodziennej 

wycieczki – czekał na nas, podawał wodę, celebrował 

powrót zdobywców niebosiężnych szczytów. Ale do Schädelkapelle 

(Kaplica Czaszek – ST.S.) przyłączył się i przez parę dni szkicował 

z pamięci fantasmagorie czaszek i piszczeli. Mama była 

zagniewana i powtarzała, że to, że Niemcy kochają szkielety 

(słowa, które dziesięć lat później słyszałam od Noakowskiego) 

nie powinno wprowadzać jego, Brunona, w trans niesamowitości. 

Wieczory wolne Matka spędzała z Schulzem w salonie 

pensjonatu lub na znanej nam ławeczce w ogrodzie przed 

naszym oknem. Czasem podsłuchiwałam, ale nie zawsze można 

było słyszeć wyraźnie. Jego – nigdy, gdyż mówił bardzo 

cicho, z opuszczoną głową. Bywały też długie milczenia i znowu 

podejmował – chyba zwierzenia. Mama mówiła przekonywująco 

i niektóre słowa wymawiane dużymi literami: „Nowe 

Życie”, „Świat jest Otwarty i Piękny”, „Pana Talent” – dolatywały 

na pierwsze piętro. Pewnego ranka nie było go na ławeczce. 

Szukałyśmy go w parku, nie miałyśmy jego adresu. Znikł. 

W Warszawie czekało już na Mamę kilka jego listów i zaczęła 

się korespondencja… 

Trudniejsza była sprawa wynagrodzenia za nasze trzy portrety. 

Ta scena w gabinecie Tatusia (podglądana przeze mnie 

nakrywającą do herbaty) jest godna lepszego niż moje pióra. 

Ludzie nieśmiali mają tak wymowne usta w milczeniu, ręce – 

nawet w bezruchu – i te oczy błagalne… siedzieli tak naprzeciwko 

siebie na brzeżku fotelików, Ojciec z wygasłym papierosem, 

Schulz zwijał jakiś papierek. Drzwi do stołowego były 

otwarte, czasem któryś z nich rzucał rozpaczliwe spojrzenie na 

te drzwi – może stamtąd przyjdzie wybawienie. Wiem, że w 

końcu Schulz przyjął te pieniądze, żeby Ojca nie zmartwić. Bruno 

postanowił zmienić czerwoną różę trzymaną przeze mnie 

– na bez, który się właśnie ukazał, jako bardziej nadający się 

„dla takiej małej dziewczynki”. Przemalował kwiaty, ale nie był 

pewny ręki, więc zbalansował obraz w owalnej ramie na sztalugach 

i ja „siedziałam do ręki”. Mama wyszła gdzieś na posiedzenie. 

Nagle Bruno odkłada paletę, klęka przede mną, pochyla 

się. Skoczyłam. Bruno został na czworakach na dywanie. 

Rysunek Nr 7 (i 6) w Drugiej jesieni [Wyd. literackie, 1973 r. 

– J.F.] jest dokładnym, fotograficznym prawie oddaniem jego 

pozycji i twarzy w owym momencie. Tylko że nie ta pogardliwa, 

drapieżna kobieta oddalała się od niego, tylko wystraszona 

dziewczynka o niemodnie rumianych policzkach. Schulz był 

potem u nas jeszcze parę razy. Wiedział, że nie powiem nic 

w domu – nie powiedziałam. Ani w domu, ani nigdy nikomu. 

Ale wszystko w tym jednym momencie zrozumiałam, mimo 

że nie widziałam wtedy jeszcze jego rysunków, że nie wiedziałam, 

co oznacza słowo masochizm. Aż raz powiedział, że wraca. 

Że warszawska atmosfera jest gorsza niż drohobycka, że się dusi 

i że to nie dla niego. Matka go nie namawiała do zostania…” 

Jakie stąd wnioski? Rodzi się wiele pytań. Jak długo Schulz 

przebywał w Kudowie? Pani Kejlin-Mitelman mówi o trzech 

tygodniach. Ale te trzy tygodnie spędzał w jej towarzystwie. 

A wcześniej? Musiał być więc dłużej niż trzy tygodnie. 

Powiedzmy, miesiąc. Czyli cały sierpień 1921 roku spędził 

w Kudowie. Gdzieś tu powinny być papiery, dokumenty z jego 

pobytu, jakieś księgi wpisu, rejestracja. Na razie nie znajduję. 

A po co do Kudowy przyjechał? Pani Kejlin-Mitelman 

powiada, że nie chodził na zabiegi, nie kurował się, nie przywiózł 

z sobą materiałów do malowania, więc w jakim celu się 

tu zjawił? Pewnie przyjechał, by odpocząć. Wybrał Kudowę, 

bo poczuł się tam dobrze. Odpowiadał mu krajobraz, klimat, 

ludzie, atmosfera. Ta teza wydaje się najbardziej prawdopodobna. 

W tym czasie miał już kłopoty ze zdrowiem. Słabe 

zdrowie będzie go nękać i później. Może więc odpoczywał. 

A przy okazji podziwiał krajobrazy i poznawał ludzi. Nie 

wiemy, niestety, w którym pensjonacie się zatrzymał. Na której 

ławeczce i przed jaką willą tak często siadywał. Wiemy 

WNIOSKI 

Jakie wnioski winna wyciągnąć Kudowa z pobytu Schulza? 

Po pierwsze: Kudowa od dawna kusi swoim urokiem. 

Skusiła więc i wielkiego pisarza. A jak zjeżdżają tu wielcy pisarze, 

to znaczy, że Kudowa jest warta mszy. Jest ważna. Wyróżnia 

się. Rajcowie miejscy i mieszkańcy winni być dumni z tego 

faktu. Muszą wiedzieć, że warto tu mieszkać. Warto przebywać. 

I warto miasto rozwijać. Inwestować w kulturę. Bo to ma 

sens. 

Po drugie, Schulz tutaj nie tylko odpoczywał, ale i pracował 

twórczo, rysował portrety i szkicował. Czyli Kudowa posiada 

walory niezbędne dla pracy twórczej artystów i pisarzy. Ojcowie 

miasta winni zatem dbać, by tacy artyści pojawiali się 

tutaj jak najczęściej. I by później w sposób naturalny rozsławiali 

miasto po świecie. 

Należałoby mądrze i w sposób wizualny upamiętnić pobyt 

Schulza w mieście, sporządzając, dla przykładu, tablicę 

pamiątkową lub też odsłaniając popiersie lub pomnik, 

jak to uczyniły np. Karlove Vary, gdzie przez pewien czas 

przebywał Mickiewicz, a dziś widnieje jego pomnik, czy 

jak postąpiło Opole z Agnieszką Osiecką, do której figurki 

można podejść, objąć i sfotografować się obok Uniwersytetu 

Opolskiego. 

22

tylko, że nie chodził po górach, bo góry go męczyły. Odmawiał 

dłuższych spacerów z paniami z towarzystwa. Czekał 

na nie, gdy wracały z wędrówek. Musiał je sobie upodobać. 

Nie jesteśmy tylko pewni, która z pań bardziej przypadła mu 

do gustu. Czy dwunastoletnia (a może czternastoletnia już 

wtedy) panna Irena, przed którą padł później na kolana? Czy 

też jej niespełna czterdziestoletnia urodziwa matka, w którą 

tak intensywnie się wpatrywał w kudowskim parku? Musiało 

go coś szczególnego urzec w obu paniach, albo w jednej z nich, 

skoro tak wiele czasu im poświęcał. Bo specjalnie nie lgnął do 

ludzi. Z natury rzeczy był bowiem, jak wiadomo, odludkiem, 

samotnikiem i człowiekiem bardzo nieśmiałym. Możemy 

w przybliżeniu powiedzieć, w którym miejscu, na której ławce 

spotkał obie panie w Parku Zdrojowym. Słychać stamtąd było 

słabe dźwięki muzyki zdrojowej orkiestry. Czyli mogło to być 

za zdrojową studnią, w pobliżu stawu. 

Warto dodać inny fragment wspomnień pani Ireny Kejlin- 

Mitelman. Pisze ona tak: 

„Kiedy byłam w 8 klasie, Matka pokazała mi teczkę rysunków 

Schulza. Było ich trzynaście (…) Wszystkie umęczone i storturowane, 

trzynaście stopni do piekła. Wyrażały samotność 

i rozpacz. Kobiety były potworne, okrutne i pogardliwe. Nawet 

rysunki domów i uliczek były pełne ciemnych tajemnic. Mama 

zapytała: „Teraz rozumiesz, jaki on jest nieszczęśliwy. [Chodzi 

tu o fragment „Xięgi Bałwochwalczej”]. A dalej autorka 

pisze: „Długośmy o nim rozmawiały, pierwszy i bodajże ostatni 

raz(…) Czy Mama zauważyła, że przypatrywałam się dłużej 

rycinie, która była wariantem rysunku Nr 6 i 7(…) i domyśliła 

się? Czy też może ona przetrzymała ją dłużej w ręce, bo 

przypomniała jej podobną sytuację – gdzie? Chyba w Kudowie, 

przed ławeczką? Nie wiem(…) Byłyśmy obie najmniej odpowiednimi 

modelkami do sceny, którą Schulz obsesyjnie przeżywał, 

inscenizował i rysował…” 

Można z tej wypowiedzi wnosić, że nie tylko przed córką 

padał Schulz na kolanach, ale także przed matką, gdy rozmawiali 

przed willą na ławeczce. I wydaje się, co sugeruje 

wspomnienie, że w Kudowie – być może – został zapoczątkowany 

cykl jego prac, w których ukazuje artysta padającego 

plackiem u nóg mężczyzny, z twarzą Schulza. Ale czy to 

możliwe? „Księgę Bałwochwalczą” rozpoczął Schulz w 1920 r. 

w Drohobyczu. A skończył w 1922 r. Jeśli przyjmiemy, że w Kudowie 

był w 1921 r., rzecz wydaje się prawdopodobna. Ale 

mogło być też inaczej. Mógł Schulz najpierw w Drohobyczu 

tworzyć pierwsze grafiki z postaciami drohobyckich dam, 

u których nóg zwija się mężczyzna z twarzą Schulza, a potem, 

w Kudowie i Warszawie, sam pada u nóg obu paniom, jednakże 

każdej oddzielnie. Tak, czy inaczej, Kudowa odegrała w tej 

sprawie ważną rolę 

Bywał Schulz w Kaplicy Czaszek w Czermnej i rysował 

piszczele. To wiemy. Wiemy też że siedział obok dwunastoletniej 

p. Ireny i rysował ją. Pracował ołówkiem, piórkiem i tuszem. 

Robił p. Irenie i jej matce portrety. Pewnie szkicował 

też krajobraz, architekturę, albo przygodnie spotkane twarze. 

Lubił tak robić. W taki sposób zaskakiwał swoich znajomych, 

a przede wszystkim znajome w Drohobyczu. 

Nie wiemy nic więcej o innych jego znajomościach z tego 

pobytu. Wiemy tylko o pani Kejlin-Mitelman, jej matce, 

Cecylii i tłumaczu Goethego, panu Arnoldzie Saecie. Z nimi 

na pewno się spotykał i prowadził rozmowy. Tylko nie wiemy, 

czy to było w tym samym czasie, czy w różnych czasach. 

Z pewnością inni badacze do tego dojdą. Wiemy, że obu poznanym 

paniom zrobił 3 portrety. I wiemy, że ta znajomość 

bardzo twórczo zaowocowała w przyszłości. Bo gdy pojechał 

do Warszawy, jak wspominaliśmy, znowu się spotkał z paniami, 

odwiedził je w domu, poznał tam wielu ich przyjaciół 

i malował im portrety. Czyli inspiracje kudowskie zaowocowały. 

Dzięki Kudowie, jego dzieła artystyczne rozprzestrzeniały 

się. 

Być może, jak twierdzą znawcy Schulza, chorobliwa 

nieśmiałość pisarza, kompleksy niższości oraz fobie i uprzedzenia 

wykreowały masochistyczny typ estetyki i erotyki 

w jego twórczości, w której dominuje kobieta, potężna, 

władcza i dumna, a mężczyzna staje się jej skromnym, 

uniżonym sługą. Niewątpliwie wiązało się to z typem wyobraźni 

pisarza, rodzajem jego wrażliwości i skłonnościami do 

przerysowywania. 

1 

„Listy, fragmenty”. Wspomnienia o pisarzu. Wydawnictwo Literackie, 

Kraków, 1984 r. Opracowanie: Jerzy Ficowski. 

Byłoby dobrze, gdyby w Parku Zdrojowym Kudowy znalazła 

się estetycznie przygotowana ławeczka z siedzącym na 

niej zamyślonym Schulzem. Pensjonariusze mieliby okazję 

posiedzieć przy nim i pomedytować nad życiem. A być może 

wielu z nich sięgnęłoby chętniej po dzieła mistrza. 

Można by zamówić u cenionego wrocławskiego malarza, 

wielbiciela Schulza, Witalija Sadowskiego, który się specjalizuje 

w problematyce schulzcowskiej, portret pisarza i umieścić 

go na właściwym miejscu, odtwarzając klimat i aurę 

tamtych lat. 

Można by jedną z alejek w parku nazwać alejką Schulza. 

W szkołach średnich powinno się urządzać coroczny konkurs 

schulzowski. 

I wreszcie, należałoby na stale wpisać w krajobraz miasta 

coroczne jesienne spotkania pisarzy z ościennych krajów pod 

duchowym patronatem Schulza, jako trwały znak więzi między 

dawnymi a nowymi czasami. I w trakcie takich spotkań 

pisarze mogliby uczestniczyć w obecności młodzieży i z młodzieżą 

w dialogu kultur po kilku stronach granicy. Tak budowałaby 

się nowa tradycja miasta i regionu. A owoce jej byłyby 

dalekosiężne. 

Bowiem przebywanie wśród wartości trwałych wzmacnia 

w nas poczucie przynależności do świata ważniejszego, ciekawszego 

i głębszego, który czyni nas lepszymi i bardziej 

wrażliwymi. A to zawsze ma sens. 

Stanisław Srokowski 

23

MATERIAŁY I DOKUMENTY 

Włoscy więźniowie 

w Kudowie 

w czasie II wojny światowej 

Luigi Baldan 2009 r. 

Moje zainteresowania historią Kudowy-Zdroju trwają od lat, inspirowane są ciekawymi losami mieszkańców 

tego miasta na przestrzeni epok. Bywają historie – zdawałoby się – krótkie, ale jakże dramatyczne i głębokie 

w swoich konsekwencjach. Oto historia włoskiego marynarza, Ligi Baldana, który jako więzień III Rzeszy 

przebywał ponad rok w Kudowie, w filii hitlerowskiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen położonej na Zakrzu 

(niemiecka nazwa Sackisch) obok fabryki bawełnianej, nazywanej po wojnie KZPB. 

W czasie II wojny światowej uruchomiono w tych zakładach produkcję zbrojeniową. Więźniowie pracowali we wspomnianej 

fabryce, a także w różnych okolicznych miejscach, według planów i potrzeb, jakie miała tu III Rzesza. Luigi 

Baldan opisał swoje dzieje wojenne, w tym z obozu w Kudowie i dzięki temu posiadamy pełniejszy obraz tego miejsca, 

życia więźniów, losu włoskich jeńców wojennych i innych więźniów, w tym m.in. Polaków, Czechów, Rosjan. Czas nawet 

jednego roku potrafi się zwielokrotnić, gdy życie jest stale zagrożone i gdy każdy dzień jest walką o przeżycie. Opis życia 

w obozie Sackisch poszerza nam obraz dziejów Kudowy z lat II wojny światowej. Jest to smutniejsza część dziedzictwa tej 

ziemi z okresu niemieckiego. W tym świecie zła – urządzonym przez hitlerowców – relacje więźniów, w tym Luigi Baldana, 

to skarby ludzkiego ducha, o których należy mówić i je przechowywać, dla zachowania naszej godności, jako ludzi. Włoski 

marynarz Baldan pokazał nam także postawę Włocha, troszczącego się o honor żołnierski i solidarność z innymi uwięzionymi 

ludźmi różnej narodowości. Być może idee jedności europejskiej – jakimi żyje Europa od początku XX wieku – mają 

także swoje korzenie we wspólnym cierpieniu wielu narodów i wspólnej walce ze złem w I i II wojnie światowej. 

Wydarzenia włoskie 

Luigi Baldan urodził się 5 września 

1917 roku, w miejscowości Dolo niedaleko 

Wenecji. Jego ojciec zmarł, gdy miał 

12 lat, został z mamą i rodzeństwem 

w ciężkiej sytuacji materialnej. Dlatego 

podjął pracę w warsztacie samochodowym. 

Przyuczenie do zawodu trwało kilka 

lat. Został wykwalifikowanym mechanikiem 

– tokarzem precyzyjnym. Od 

1922 roku Włochy były odurzone faszyzmem 

Mussoliniego i jego zgrabną 

propagandą ,,Dolce Vita”. W państwach 

należących do osi Berlin-Rzym-Tokio, 

narastał apetyt na ziemie i majątek sąsiadów. 

Nasz bohater przed wybuchem 

II wojny światowej służył w Królewskiej 

Marynarce Włoch na wodach Adriatyku. 

Z chwilą rozpoczęcia wojny, odbywał 

służbę wojskową na statku Titan i 1 flotylli 

Mas La Spezia, dzieląc los z wieloma 

innymi młodymi Włochami biorącymi 

udział w tamtych wydarzeniach w porcie 

Split, położonym na Wybrzeżu Dalmatyńskim. 

W lipcu 1943 r. zaszły wielkie zmiany 

w faszystowskich Włoszech. 10 lipca doszło 

w Rzymie do ,,rewolucji pałacowej”. 

Nastąpiła eskalacja wydarzeń. Od 6 do 

25 lipca Zgromadzenie Wielkiej Rady 

Faszystowskiej, głosowało za przywróceniem 

przedfaszystowskiego systemu 

rządów i przekazaniem dowództwa nad 

siłami zbrojnymi królowi Wiktorowi 

Emanuelowi III. Następnego dnia po 

spotkaniu z królem, Mussolini został 

aresztowany i zesłany na wyspę Ponza. 

Nowym premierem Włoch mianowanym 

przez króla został marszałek Pietro 

Badoglio. 

Przygotowania wojsk sprzymierzonych 

do inwazji na Włochy rozpoczęły się już 

27 sierpnia 1943 r. Zadanie to powierzono 

amerykańskiej 5 armii dowodzonej 

przez gen. Clarka i brytyjskiej 8 armii 

pod dowództwem gen. Montgomery’ego. 

Z lądującymi wojskami desantowymi 

aliantów skontaktował się marszałek 

Badoglio, proponując podpisanie układu 

pokojowego i zawieszenie broni. Decyzję 

tą ogłoszono publicznie 8 września 

1943 r. 

Niemcy, już w maju 1943 roku po 

klęsce niemieckich i włoskich oddziałów 

w Afryce Północnej, podejrzewali 

Włochów, że mogą zawrzeć odrębny 

układ pokojowy i gdy to nastąpiło, 

zrealizowali dawno przygotowane plany 

okupacji Włoch ,,Fal Achse” i „Fall 

Alaric”. 10 września 1943 r. oddziały 

niemieckie zajęły po krótkim oporze 

Rzym. W kraju zaprowadzono niemiecką 

administrację wojskową. 12 września 

1943 r. uwolniony przez Niemców Beni- 

24

to Mussolini proklamował 23 września 

Włoską Republikę Socjalną, całkowicie 

uzależnioną od Niemców. Teraz terror 

Niemców dopadł żołnierzy włoskich. 

W ramach rozbrajania włoskiej armii 

Wehrmacht i jednostki SS dokonały wielu 

zbrodni. Tak było na wyspie Kefalonia, 

gdzie włoski garnizon podjął nierówną 

walkę z Niemcami w wyniku, czego 

zostało rozstrzelanych ponad 4,5 tysiąca 

żołnierzy, a ogólna liczba zaginionych 

Włochów wyniosła 8400 osób. Działo się 

tak na podstawie wydanego przez Hitlera 

rozkazu i instrukcji dla armii niemieckiej, 

która od tego czasu podzieliła żołnierzy 

włoskich na następujące kategorie: 

• żołnierzy ,,wiernych sojuszowi” 

• żołnierzy, ,,nie chcących już dłużej 

walczyć” 

• żołnierzy, ,,stawiających opór lub paktujących 

z wrogiem lub bandytami” 

W odniesieniu do osób drugiej i trzeciej 

kategorii rozkaz brzmiał ,,Oficerów 

rozstrzelać, podoficerów i szeregowców 

wysłać na Wschód celem zatrudnienia 

”W wielu przypadkach rozkazy Oberkommando 

der Wehrmacht (OKW) doprowadziły 

do wielu zbrodni na żołnierzach 

włoskich. 

Droga w nieznane 

9 września 1943 r. bohater tej opowieści 

został zatrzymany w porcie Sebenico 

w Dalmacji przez wojska niemieckie 

i rozbrojony. Następnie już, jako jeniec 

z grupą innych Włochów, był pieszo konwojowany 

w głąb Bałkanów. Próby jakichkolwiek 

ucieczek kończyły się rozstrzelaniem 

na miejscu. Po kilku dniach jeńcy 

zostali załadowani w wagony towarowe 

jak ,,sardynki” i wywiezieni w nieznane. 

Podczas przymusowej podróży trwającej 

10-12 dni, pozbawieni byli wody, jedzenia, 

opieki medycznej, z brakiem możliwości 

załatwienia nawet potrzeb fizjologicznych. 

Niektórym udało się przez szczeliny 

w deskach podłogi wagonu, złapać 

parę źdźbeł trawy rosnącej na torowisku, 

dla zaspokojenia ostrego głodu. Konwojenci 

niemieccy strzałami w wagony uciszali 

krzyki i lamenty wydobywające się 

z wnętrza wagonów Nie wszyscy więc dojechali 

żywi. Pod koniec września 1943 r. 

dotarli do miejscowości Bad Orb w Niemczech. 

Znajdował się tam obóz jeniecki 

noszący nazwę Stalag IX B Wegscheid. 

Pobyt w tym miejscu dla Włochów okazał 

się przeżyciem bardzo traumatycznym. 

Internowani na własne oczy przekonali 

się, czym jest niemiecki faszyzm i III 

Rzesza. Wielu z nich mocno zweryfikowało 

swoje dotychczasowe poglądy związane 

z włoskim faszyzmem i Mussolinim. 

Byli przecież obecnie „zdrajcami”, a sami 

czuli się zdradzonymi. 

Zagłodzeni, chorzy, brudni i zapluskwieni, 

zostali zapędzeni na plac obozu, 

gdzie następnie wszystkich zarejestrowano 

i sfotografowano. Komendy wydawane 

przez niemieckich funkcjonariuszy 

obozu były dla nich niezrozumiałe, 

powodowały zamęt, który uciszany był 

biciem, kopaniem i strzałami z broni. 

Wielogodzinne apele coraz bardziej ich 

wyczerpywały. Większość z internowanych 

miała umundurowanie letnie, nieprzystosowane 

do klimatu w Niemczech. 

Śmierć zbierała kolejne żniwo. W miesiąc 

później Luigi Baldan został przeniesiony 

do obozu Heddernheim niedaleko Frankfurtu 

nad Menem. Z kolumną jeńców, co 

dzień z obozu do fabryki zbrojeniowej, 

odbywał 9 kilometrową drogę w konwoju. 

Po mozolnej 12-sto godzinnej pracy, 

ciężko było więźniom wracać do obozu. 

Pobyt w tym miejscu trwał 8 miesięcy. 

Umierali następni współtowarzysze niedoli 

Baldana. 

Arbeitskommando 

Luigi Baldan w obozie 

Z uwagi na kolejne klęski wojsk niemieckich, 

odczuwanego braku siły roboczej 

w III Rzeszy, coraz liczniejszych 

bombardowań zakładów przemysłowych 

w głębi Niemiec, narastało znaczenie 

miejsc mniej bombardowanych przez 

aliantów w których można było ukrywać 

fabryki zbrojeniowe. Do takich miejsc 

należała Kudowa. W kwietniu 1944 roku 

Luigi Baldana przeniesiono do obozu 

pracy usytuowanego niedaleko zakładu 

zbrojeniowego mieszczącego się w Bad 

Kudowa – Sackisch (Kudowa-Zdrój – 

Zakrze). W dalszym tekście będę używać 

w stosunku do obozu nazwy „Sackisch”, 

a nie „Zakrze”, tak jak na obóz Gross- 

Rosen nie mówi się „Rogoźnica”, a obóz 

w Auschwitz zawsze będzie „Auschwitz”, 

a nie „Oświęcim”. Baldan spisał relację 

z tego pobytu odręcznie w 1951 roku. 

Gdy znalazł się w lagrze Sackisch został 

skierowany do pracy w Vereinigte Deutsche 

Metalwerke (VDM) zakładzie, który 

uprzednio zajmował się produkcją płótna 

(późniejsze KZPB). W 1944 roku w zakładzie 

tym wytwarzane były części mechaniczne 

do samolotów. Znajdowały się 

tam komanda pracy i obóz koncentracyjny 

skupiające kilka tysięcy ludzi – kobiet 

i mężczyzn. Warunki życia internowanych 

Włochów nieznacznie się polepszyły, 

ponieważ jesienią 1944 r. zmienił 

się status jeńców wojennych włoskich na 

pracowników przymusowych, lecz nadal 

byli traktowani ,,jako niewolnicy Hitlera”. 

W poruszaniu się po terenie fabryki 

Włosi mieli więcej swobody niż inne 

komanda więźniów tj. Polaków, Czechów, 

Rosjan i innych. Sytuacja ta pozwalała im 

lepiej się zorganizować w codziennym życiu 

obozowym i dawała nadzieję, że przeżyją. 

Luigi Baldan był zatrudniony, jako 

mechanik przy tokarce precyzyjnej. Poznał 

język niemiecki na tyle, że rozumiał 

polecenia i rozmowy strażników niemieckich 

i personelu cywilnego fabryki. 

Zrozumiał, że lager, w którym przebywał 

jest jednym z podobozów ogromnego 

kompleksu obozów koncentracyjnych 

zwanych Gross-Rosen. W pojemniku na 

śmieci współwięźniowie czasem przemycali 

skradziony węgiel do obozu. Węglem 

tym ogrzewali barak, który zamieszkiwali. 

Między obozem a fabryką odległość 

wynosiła 1,5 km. Bywało też i tak, że byli 

zatrudnieni do prac fizycznych lub polowych 

u miejscowej ludności. Niemieccy 

pracownicy fabryki, jak i miejscowa ludność, 

z którą stykali się w drodze do pracy 

odnosiła się do więźniów niechętnie. Byli 

bici, poniżani na wszelkie sposoby. Oplucie, 

urągania czy uderzenie w twarz przez 

cywila w fabryce lub w drodze do obozu, 

gdy ich spotykali, były codziennością. 

Życie obozowe 

Typowy dzień w obozie wyglądał tak: 

bezsenne noce, zimno, niedożywienie, 

częste alarmy i apele na placu. Personel 

obozu – funkcjonariusze SS, uporczywie 

urządzali sobie zabawy zmuszając 

więźniów do kopania dołów w ziemi, 

25

a następnie do ich zasypywania. Gdy 

przyszły chłody wielu z nich bało się lazaretu 

czyli „izby chorych”, bowiem – jak 

pisze Baldan – gdy ktoś z nas tam trafił 

to już nigdy go nie widziano. Oznaczało 

to śmierć. Dlatego skrzętnie skrywali 

swoje choroby i niedomagania, które 

były codziennością. 

Produkcja prowadzona była przez 

24 godziny na dobę, więźniowie pracowali 

po 12 godzin. W niedzielę zamiast 

odpoczywać, wymuszano na nich inne 

prace. Od grudnia 1944, aż do kwietnia 

1945 roku, były to prace przy usuwaniu 

gruzów po bombardowaniach lotniczych. 

Wokół widzieli tylko śmierć i rozpacz 

jeńców. Do jedzenia dostawali niewielkie 

kawałki starego czarnego chleba 

i zupę z brukwi, takiej jak na paszę dla 

bydła. Jedna z części włoskiego obozu 

była słabiej strzeżona i gdy dochodziło 

do bombardowania powstawał zamęt 

w obozie. Wtedy ryzykując życie, potajemnie, 

z pobliskich pól kradli ziemniaki 

i co się tylko nadawało do jedzenia. 

Teren w całości był pilnowany przez 

strażników z bronią. Jeśli jeńcy przekroczyli 

wyznaczony teren obozu i strażnik 

zauważył ten fakt, to strzelano do nich 

bez ostrzeżenia. ,,My, jako Włosi byliśmy 

traktowani źle, ale to, co spotkało 

Polaków, Czechów, Rosjan a szczególnie 

Żydów to okrutne bestialstwo i wyniszczająca 

praca” – pisze Baldan. Po 

jednym z bombardowań nastąpiły szkody 

w terenie. Baldan został wyznaczony 

do usuwania gruzu. Wtedy to dokładnie 

widział mężczyzn z innego komanda 

ubranych w pasiaki, wyniszczonych fizycznie, 

którzy ciężko pracowali, a pomimo 

to byli obsesyjnie bici przez pilnujących 

ich niemieckich strażników. Jednego 

z tych więźniów nazwano ,,profesorem”. 

Przez jakiś czas widywał go przy tej pracy. 

Stan jego zdrowia i sił był fatalny, ale to 

,,profesor ich pocieszał”, mówiąc do nich, 

że wszystko będzie dobrze. Czy przeżył 

obóz tego Baldan nie wie, ale nigdy nie 

zapomni jego niezłomności ducha w tak 

dramatycznych okolicznościach. 

Wśród Włochów było kilku oportunistów 

wysługująch się Niemcom, za co byli 

przydzielani do lżejszej pracy i inaczej ich 

traktowano. Jeden z nich zażądał złotych 

pierścionków od żydowskich więźniów 

w zamian za jedzenie. Luigi Baldan dał 

mu ,,lekcję” po której odechciało mu się 

takiego „handlu”. 

Większość tutejszych Niemców była 

całkowicie oddana ideologii nazistowskiej. 

Jednak były wyjątki. Jeden z miejscowych 

rolników, do którego Baldan 

trafił do pracy polowej, dał mu skrycie 

żywność i ubranie. Od żony rolnika 

dowiedział się, że mają syna służącego 

w marynarce wojennej, który przebywał 

w Norwegii. Być może, dlatego rozumieli 

jego cierpienie, gdyż wiedzieli, że jest on 

marynarzem. Udzielanie takiej pomocy 

groziło wyrokiem śmierci lub ciężkimi 

karami. 

Nigdy nie był w stanie zapomnieć 

losu młodych kobiet Żydówek z obozu 

Sackisch. Pochodziły z różnych krajów. 

Okrucieństwo strażniczek SS wobec tych 

kobiet było ogromne. Żydowskie dziewczęta 

były zatrudnione w fabryce przy 

produkcji części mechanicznych. Każda 

niedoskonałość w wykonaniu tych prac 

była traktowana jako sabotaż, za co 

groziła śmierć. ,,Pomagaliśmy tym dziewczętom 

na ile to było możliwe” – wspomina 

Baldan. Wszelkie próby kontaktowania 

się z nimi, rozmowy, gesty, były 

natychmiast karane. A jednak współtowarzysze 

niedoli podrzucali tym kobietom 

w fabryce lub przez druty obozu 

jedzenie, kawałki szmat używanych do 

czyszczenia maszyn w fabryce. Dziewczęta 

były ubrane nędznie, przeważnie 

bose, tylko niektóre w drewniakach. 

Widać było, że zimno dokuczało im 

bardzo. Miały ogolone głowy, rany na 

całym ciele, a z tych szmat lub papieru 

robiły chusty, części ubrania i ochronę 

na stopy. Kobiety te ciężko pracowały. 

Pewnego dnia doszło do awarii tokarki, 

przy której pracowała młoda żydówka 

o imieniu Teresa. Nadzorujący pracę 

niemiec zaczął krzyczeć i powiadomił 

niemiecki personel techniczny, przybyły 

inżynier uznał, że to sabotaż. Widać 

było w oczach żydówki przerażenie, 

wtedy Baldan zdobył się na odwagę 

i przekonywał Niemca, że to nie jej wina. 

Do awarii doszło dlatego, że Teresa zasłabła 

z wycieńczenia podczas pracy. Na 

szczęście inżynier został przekonany, 

dziewczyna wróciła do pracy ,,Myślę, że 

uratowałem jej życie” zapisał Luigi Baldan. 

Ucieczka do wolności 

Solidarność wśród więźniów była duża. 

Oczywiście konspirowali, a ich codzienną 

walką było dążenie do spowolnienia produkcji. 

Ucieczka z obozu w przypadku 

schwytania oznaczała śmierć. Z uwagi na 

brak odpowiedniego zaplecza wydawało 

się to niemożliwe. Dokumenty, ubranie, 

znajomość języka, pieniądze i sam 

wygląd stwarzały już duże problemy. 

Naloty bombowe czyniły zamęt w obozie, 

wtedy zdarzyły się próby ucieczki, 

ale kończyły się tragicznie. ,,Pamiętam 

chłopaka z Triestu, którego zastrzelono”– 

pisze Baldan… Jednak pod koniec wojny 

Tak mieszkał więzień 

Baldan zaryzykował i w takich okolicznościach 

w nocy uciekł w pobliskie lasy, 

gdzie przedzierał się w stronę Czech 

w kierunku Nachod – Dvůr Králové. 

Tutaj pomógł mu pewien Czech, który 

podczas I wojny światowej był jeńcem 

wojennym we włoskiej miejscowości 

Rovigo. Przez niego nawiązał kontakt 

z miejscowym ruchem oporu. Ludzie 

ci zapewnili mu opiekę, pobyt, wyżywienie, 

ubranie i dokumenty. Jednakże, 

5 maja 1945 r. trafił jako zakładnik do 

koszar miejscowego SS. Ich dowódca 

fanatyczny nazista postanowił wycofać się 

w głąb Niemiec, chciał zabrać zakładników 

ze sobą. Baldanowi udało się jednak 

zbiec i tak 9 maja 1945 roku pojawiła się 

wolność. Świętowali ją wszyscy: Czesi, 

Rosjanie, Polacy i Włosi – niektórzy dołączyli 

z niedalekiego obozu dla internowanych 

w Dvůr Králové. 

Epilog 

W pierwszych miesiącach wolności przywrócenie 

komunikacji kolejowej i drogowej 

stanowiło duży problem. Grupa 

Włochów chcących wracać do domu, trafiła 

na pociąg, który miał jechać w kierunku 

Italii. Po kilku dniach Luigi Baldan 

zorientował się, że cały skład zmierza 

do Odessy. Na szczęście pociąg jechał 

powoli. Ponownie, choć z trudem wrócił 

do Pragi w sierpniu 1945 r. Dopiero 

pociągiem obsługiwanym przez wojsko 

amerykańskie dotarł przez Niemcy do 

Werony, a następnie ciężarówką do 

Wenecji i dalej pieszo. Po drodze w Niemczech 

i Włoszech widział zniszczenia, 

26

jakie wyrządziła wojna. Trafił do domu, 

do rodziny, bardzo zaniepokojonej jego 

losem. Wrócił po dwóch latach spędzonych 

w hitlerowskich obozach koncentracyjnych. 

Jednak, ze smutkiem wspomina, 

że nie ujrzał już matki, która zmarła 

w 1943 r. 

Po powrocie nękały go nocne koszmary. 

W snach znów był w obozie, widział 

śmierć, cierpienia i głód współtowarzyszy 

niedoli. Przez pierwsze lata po wojnie 

nikt z włoskiego rządu nie interesował się 

byłymi żołnierzami, których internowano 

do niemieckich obozów. 

,,Walczyliśmy przeciwko nazistowskim 

Niemcom, a oceniano nas, jako kolaborantów” 

– mówi z goryczą Baldan. Wielu 

więźniów obozów wkrótce zmarło lub 

ciężko chorowało na zaburzenia psychiczne, 

gruźlicę i inne choroby. ,,Postanowiłem 

dalej walczyć o należne nam prawa 

za cierpienia i poniesione ofiary, pamięć 

o tych, co nie doczekali się wolności”. 

Marzenia Luigi Baldana częściowo się 

spełniły. We Włoszech powoli zaczęto 

doceniać postawę i wysiłki żołnierzy, 

którzy odmówili współpracy z byłym 

niemieckim sprzymierzeńcem. Luigi 

Baldan, działa jako aktywny członek 

Włoskiej Federacji Wolontariuszy 

Wolności. W 2008 roku odznaczony 

został Medalem Honoru Deportowanych 

i Internowanych ,,MEDAGLIA 

D’ONORE AI DEPORTATI E INTER- 

NATI”. Medal Honoru dla Włochów to 

ciągłość ideału Ojczyzny. 

Makieta typowego, hitlerowskiego 

obozu robót przymusowych. 

Od Autora: 

Historię powyższą poznałem w czasie poszukiwań 

z Panem Bronisławem Kamińskim 

materiałów dotyczących wydarzeń 

w naszym mieście w okresie II wojny światowej. 

W 2007 r. została opublikowana 

książka autorstwa Luigi Baldana pt. Lotta 

per sopravvivere (walka o przeżycie). 

Niestety nie ma wydania i tłumaczenia 

polskiego, stąd przekład tekstu własny. 

Nawiązaliśmy także kontakty z innymi 

żyjącymi jeszcze więźniami obozu Sackisch 

w Kudowie. 

Po klęsce stalingradzkiej oraz załamaniu 

się koncepcji wojny błyskawicznej, władze 

III Rzeszy wiedziały już, że wojna potrwa 

dłużej. Dlatego zdecydowały, że więźniów 

obozów koncentracyjnych, obozów jenieckich 

należy wykorzystać, jako siłę roboczą 

w zakładach przemysłu zbrojeniowego 

i gospodarki wojennej. Przemieszczone 

lub nowo utworzone zakłady na Dolnym 

Śląsku były bezpieczne od bombardowań 

sił zbrojnych aliantów, jakie występowały 

w głębi Niemiec. W istniejącym obozie 

KL Gross-Rosen nastąpiła rozbudowa, 

pojawiło się łącznie na Dolnym Śląsku 

106 filii obozu Gross-Rosen, powstały kolejne 

podobozy pracy przy zakładach produkcyjnych 

a przede wszystkim, pojawiły się 

wielkie transporty więźniów z całej okupowanej 

przez Niemców Europy. Nadmienić 

należy, że ta ,,darmowa siła robocza” była 

ogromną korzyścią finansową dla formacji 

SS, naczelnego dowództwa Wehrmachtu 

i koncernów przemysłowych. Więźniowie 

kompleksu obozów Gross-Rosen pracowali 

między innymi dla koncernu: Krupp 

AG, IG Farbenindustrie, Siemens, Blaupunkt, 

Rheinmethall Borsing, Deimler 

Benz, Deutsche Alluminiumwerke, AEG, 

Feldmühle Nobel AG i wielu innych. Lista 

znanych firm, dla których pracowali więźniowie 

przekroczyła 200 pozycji. Społeczny 

Komitet Ochrony Miejsc Pamięci walk 

i Męczeństwa w Kudowie-Zdroju podjął 

działania dla upamiętnienia tego miejsca 

cierpienia w Kudowie przez zamieszczenie 

odpowiednich tablic pamiątkowych o treści: 

W Kudowie – Zakrze, 

na terenie od ul. Łąkowej, 

aż do Jeleniowej 

istniał w latach II wojny światowej 

kompleks obozów hitlerowskich 

III Rzeszy Niemieckiej: 

– filia obozu koncenracyjnego 

Gross-Rosen dla kobiet pochodzenia 

żydowskiego - Sackisch 

– obóz dla robotników przymusowych 

z Polski i innych krajów 

– obóz pracy przymusowej dla kobiet 

pochodzenia żydowskiego Gellenau 

– obozy dla radzieckich i włoskich jeńców 

wojennych 

Przebywało w nich ponad 4000 osób, 

których godność, zdrowie i życie 

były bestialsko niszczone. 

Zbigniew Kopeć 

Działalność upamiętniająca ma znaczenie 

dla historii i ludzkości. Już 

dawno zauważono, że zapominanie 

o zbrodni powoduje powtarzanie 

się jej. Narody, które ucierpiały 

umacniają pamięć tamtych zdarzeń. 

Ale pamięć jest ważna także dla 

narodu, w którym pojawili się sprawcy 

zbrodni i w którym mógł funkcjonować 

taki system. O tym jak 

ruch nazistowski był popularny 

wśród niemców na Dolnym Śląsku 

znajdujemy informację w monografii 

historycznej pt. Dolny Śląsk pod 

redakcją Wojciecha Wrzesińskiego 

wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego 

z 2006 roku – str. 546: ,,Liczba 

głosów oddanych na NSDAP 

w dolnośląskich okręgach wyborczych 

była wyższa od średniej 

krajowej, (43,9% głosów przy 88,8% 

frekwencji a w okręgu legnickim 54% 

i wrocławskim 50,2% czyli absolutna 

większość – były to jedne z najwyższych 

wyników wyborczych NSDAP 

w Niemczech w 1933 roku w wyborach 

do Reichstagu ” 

Literatura: 

Bardzo wnikliwie i dokładnie historię kompleksu obozów opisują pracownicy naukowi Muzeum Gross-Rosen ,,Filie obozu Koncentracyjnego Gross-Rosen’’ wyd. Muzeum G-R Wałbrzych 

2008 r. ,,KL Grosss-Rosen” Alfred Konieczny wyd. Muzeum G-R Wałbrzych 2006 r. ,,Byłem jeńcem wojennym w Landshut”– Leonardo Calossi – wyd. Muzeum G-R Wałbrzych 2005 r. 

Zainteresowanych literaturą w tym temacie, kieruję do publikacji które są do nabycia w tym Muzeum. www.gross-rosen.pl 

27

RODZINY KUDOWSKIE 

Kudowski fotograf i jego żona 

Zygmunt i Anna Gałeccy 

cz. II 

Droga do Kudowy 

KRYJÓWKA I WOLNOŚĆ 

Po odejściu rosyjskich zwiadowców nastała jakaś dziwna 

cisza. Niemcy uciekli – wojsko i ludność – gdzieś nie daleko 

słychać było głuche wybuchy, jakby wystrzały artylerii, a wojsk 

rosyjskich i polskich jeszcze nie było. Zygmunt wymyślił, 

że Anna i jej koleżanka Zosia (Polka spod Zbaraża pracująca 

w tym samym gospodarstwie co Anna) ukryją się w stodole. 

Sąsieki były załadowane sprasowaną słomą, wysoko, aż 

prawie pod sam dach. Zygmunt przyniósł najdłuższą drabinę 

jaka była, dziewczęta wydrapały się na samą górę, a następnie 

wciągnęły za sobą drabinę i zagrzebały się wśród wiązanek słomy. 

Drugiej, tak długiej drabiny nie było, czuły się bezpiecznie. 

Anna była dziewczyną wielkiej urody, Zosia zaś – po chorobie 

na ospę – miała twarz zeszpeconą krostami i ciężko to 

odczuwała. Akurat w tej sytuacji ta podziobana twarz stawała 

się dodatkową ochroną. Gdyby podochocony bojec chciał się 

wdrapać na tę górę słomy, to Zosia wychylając się mogła mu 

nawet pokazać język. Na sam jej widok wszystkiego by mu się 

odechciało. 

Tiurmeńczyki przyszli i poszli. Po kilkunastu godzinach 

dziewczęta zeszły na dół. Na spotkanie z wojskiem przymusowi 

robotnicy zbierali się do kupy. Tak łatwiej było porozumieć 

się i było bezpieczniej. Anna i Zygmunt postanowili jak najszybciej 

opuścić tą wieś. Pamiętali, że bauer od Anny powiedział, 

że gdy nadejdą wojska rosyjskie i polskie i gdy zechce 

ona stąd odejść, to najpierw niech wypuści na pole wszystkie 

zwierzęta, by mogły sobie coś znaleźć do jedzenia. Zaczął się 

maj, było już trochę trawy na polu. Teraz dotarły do niej te 

słowa bezdusznego bauera. Anna, Zygmunt i inni tam pracujący 

przymusowi biegli do zwierząt. Z radością otwierali 

obory i uwalniali wszystko, co żyło. Popędzali, by już, zaraz, 

w tej chwili wszystko, co oddycha wychodziło na wolność. 

Nie było już łańcuchów, zamkniętych drzwi, boksów, klatek, 

chlewików, kurników, kojców. Wszystko to gdacząc, chrząkając, 

becząc, piejąc, porykując wychodziło na pole. Ludzie, 

którzy – od świtu do zmroku – na co dzień troszczyli się o zwierzątka, 

karmili je i czyścili teraz tak się z nimi żegnali. Szkoda, 

że nie mogli tego widzieć owi bauerowie. Może wreszcie coś 

z tego zrozumieliby, zanim zbiegli przed frontem i karą. 

LUDZIE I PRACA 

Dla Anny i Zygmunta nadszedł wreszcie ostatni dzień ich 

dotychczasowego sposobu życia. Zygmunt, będąc silnym 

chłopcem łatwiej znosił swój los. Gorzej znosiła Anna. W gospodarstwie 

jej bauera (Anna mówi „bawora”) oprócz niej 

pracowała Zosia, chłopak spod Olkusza – (Polak) Józek i niepełnosprawny 

Niemiec, na którego mówiono „kastrat”. Był 

niedorozwinięty umysłowo i z tego powodu został wykastrowany. 

Ten, nieszczęsny Niemiec miał na imię August. Ponieważ 

dla Niemców imię to brzmiało zanadto poważnie – jak na 

tak potraktowanego człowieka – więc bauer mówił na niego 

„Paul”. Bauerowa wyjaśniła, że tak jest krócej i będzie „Paul”. 

I słusznie, po co jeszcze zużywać energię mięśni języka i dodatkowe 

ułamki sekund na dłuższe słowo „August”? To przecież 

oszczędna Rzesza! Niedaleko stąd, w obozie koncentracyjnym 

Gross-Rosen prochy ludzkie rozsiewano jako nawóz. Wszystko 

to miało ze sobą jakiś związek i zdawało się być głębsze od 

samego hitleryzmu. Anna i inni przymusowi znaleźli się 

w warunkach codziennego życia niemieckiej rodziny, która 

nie musiała być zwariowanym światem Niemiec, a jednak nim 

była. Na przykładzie tych kastratów poznawali nieznany im dotąd 

system „opieki społecznej”. Na terenie ziem okupowanych, 

hitlerowcy mordowali niepełnosprawnych, a u siebie swoich 

kastrowali. Anna pamięta, że w tej wsi było kilku takich wykastrowanych 

Niemców i Niemek Pracowali w gospodarstwach 

jak mogli i umieli, a od bauera otrzymywali miesięcznie po 

30 marek na swoje wydatki – niezależnie od codziennej opieki. 

Nasi przymusowi dostawali coś, albo nic, ale przeciętnie od 

5 do 10 marek miesięcznie. W swojej naiwnej prostocie Paul 

mówił, że ucieknie razem z Polakami. Pozostał jednak na łasce 

losu. Pocieszali się, że ani Rosjanom ani Polakom do głowy nie 

przyjdzie, by takiego człowieka tak po prostu zabić. Nadchodzili 

naprawdę inni ludzie. 

Następnego dnia Anna obudziła się i nie wiedziała, co z sobą 

zrobić. Dotychczas, już od czwartej rano pracowała. Miała (razem 

z Józkiem) wyrzucić obornik od 10 krów, 15 świń, 5 cieląt, 

nakarmić cielęta, nakarmić te 15 świń. Gdy było już posprzątane 

– to Zosia, razem z bauerową doiły krowy. Po wydojeniu 

krów Anna miała za zadanie wywieźć mleko na ulicę, skąd 

zabierał je traktor. Potem przynosiła z szopy węgiel i drewno. 

Do śniadania było jeszcze daleko. Trzeba więc było przynieść 

kilka wiader (80 kg) kartofli dla świń, wrzucić je do płukarki, 

wypłukać, a następnie przenieść do parownika, rozpalić pod 

parownikiem i pozostawić do parowania. Jeszcze z Józkiem 

nakarmili kury, kaczki i gęsi, a Zosia z Paulem karmili krowy. 

Teraz, gdy już to wszystko zostało wykonane i zbliżała się 

godzina ósma, myli się i jedli śniadanie, po którym byli mniej 

najedzeni od karmionych przez siebie zwierząt. Ciągle odczuwali 

głód. Po śniadaniu bauer rozdzielał zadania do wykonania. 

Jeśli nie było czegoś sensownego, to szli na pole zbierać 

kamienie. Chodziło o to, by ciągle pracowali i nie trzymały się 

ich głupoty. Tak było od świtu do nocy. Baurowie byli ewangelikami, 

więc nasi do kościoła nie chodzili, bo też pewnie trudno 

byłoby tym Niemcom pojąć, że mogą mieć Boga wspólnego 

z ludźmi niewolnymi. Tępi i bezduszni prześladowcy mieli siłę 

nieludzkiej maszyny, w którą umieli się zamieniać. I nagle to 

wszystko stanęło. Kierat zatrzymał się. Cały ten ich świat okazał 

się bezsensowny i zbrodniczy. Nadchodzące wojska wyzwalały 

28

więźniów i robotników przymusowych, ale nie bauerów. Oni 

nie czuli się wyzwalani, byli pokonani. 

Po latach, Anna i Zygmunt odkryli pewną pułapkę, że we 

wspomnieniach, taki kierat zaczyna żyć jakby swoim własnym 

życiem. Ów ciemiężyciel bezpośredni – jakim był bauer – 

gdzieś się rozmywał. Uczucia gniewu przenoszą się z niego na 

ten cały kierat. Drobiazgowa, bezduszna i potworna w swojej 

systematyczności machina zaczyna przysłaniać winy tych 

ludzi, którzy to naprawdę robili. Coraz bardziej pokusa podszeptuje: 

a co ten niemiecki bauer mógł zrobić, był jaki był. 

Może ktoś inny na jego miejscu byłby jeszcze gorszy ? 

Tak to człowiek ulepsza sobie przeszłość, ucieka od niej, gdy 

jest straszna, bo chce widzieć świat normalny – żeby w tym 

wszystkim znaleźć jakiś sens. Zgodziliśmy się z panią Anną, że 

zbyt szybkie i łatwe wybaczanie nie jest dobre. Temu, kto dokonał 

zbrodni nie należy pomagać w jej łatwym zapomnieniu. 

Źle rokowałoby to dla ludzkości. Ta pułapka pozwala jednak 

normalnie żyć. Dobrze to znają zesłańcy Sybiru. 

Z Mokrzeszowa do Częstochowy 

Po uwolnieniu zwierząt, Anna i Zygmunt ruszyli w drogę 

do Częstochowy. Wzięli z gospodarstwa mały wózek, włożyli 

nań co było pod ręką do jedzenia i spania, i dalej w drogę 

do rodziny, do Częstochowy. 

Musiał to być obrazek dość niezwykły, 

trochę dramatyczny a 

trochę romantyczny, jak dwoje 

bardzo młodych ludzi ciągnęło 

wózek, idąc na wschód drogami 

zatłoczonymi od wojska i cywilów. 

Już po kilku kilometrach 

minęli Świdnicę. Następnego 

dnia, w Jaworzynie, przeżyli 

zdarzenie nadzwyczajne. Oto, 

bryczką konną jechało dwóch 

polskich oficerów, powoził 

szeregowy żołnierz. Skądś 

wytrzasnęli bryczkę i jechali 

przez walczący świat ze spokojem 

zwycięzców. Takiego widoku 

nasi nie spodziewali się. 

Zygmunt stanął jak wryty, nie 

wierzył swoim oczom, patrzył 

jak na jakąś zjawę, oniemiał, 

patrzył i płakał, i nie mógł się 

opanować: Polska, Polska. 

Do Częstochowy, do domu 

rodzinnego Zygmunta w Białej 

Dolnej szli 10 dni. Dzisiejsi 

świdniccy pielgrzymi ks. Brudnowskiego 

mogą ocenić tempo 

tej pieszej podróży. Zygmunt 

prowadził Annę do swojej rodziny. 

Bo gdzie mieliby iść? 

Ożeni się z nią i jakoś sobie 

poradzą. Oboje mieli przy sobie niemieckie papiery robotników 

przymusowych, które od czasu do czasu pokazywali do 

kontroli i dla upewnienia kim są. W dokumencie Anny było 

jednakże zaznaczone, że jest z Rosji. A już ogłaszano, że kto 

z Rosji, ten ma wracać do ZSRR. Fatalne papiery Anny mogły 

spowodować zabranie jej do ZSRR. Wpadli więc na pomysł, 

że oboje podrą te swoje niemieckie papiery i niech się dzieje 

co chce. Czy to tylko oni nie mają papierów? Takich jest cała 

masa i jakoś żyją. W najbliższym lesie podarli i spokój. Anna 

już nie ruska. Umówili się, że dla różnych kontroli będą mówić, 

że są bratem i siostrą (Gałeccy z Białej Dolnej koło Częstochowy) 

i że wracają z robót w Niemczech. Tak szli do Białej 

Dolnej, oboje bez jakichkolwiek dokumentów. 

Papiery i ich człowiek 

Jak wolność, to wolność. Oboje doszli do Częstochowy 

i Anna była już w ciąży. Zrazu nic nie widać, ale tygodnie lecą 

szybko. A jak jej w domu Zygmunta nie zechcą? Musi wtedy 

wracać na Ukrainę, do Taszłyka. Zanim wyjedzie, trochę czasu 

upłynie, i jak wracać z brzuchem? Co powie matka? Wracać, 

czy nie wracać? 

Odsapnijmy trochę od tych męczących pytań i przenieśmy 

się w wyobraźni na głębokie Podole, w sienkiewiczowską scenerię 

Dzikich Pól, czyli na bracławszczyznę, nieopodal Humania, 

jakieś około dwieście kilometrów od Kijowa. W Taszłyku, 

dużej wsi liczącej 2.5 tys. mieszkańców żyła matka Anny z rodziną. 

Ziemia bracławska należy do najbardziej urodzajnych 

na Ukrainie i trudno znaleźć w całej Europie równie urodzajną 

glebę. Nie dziwota, że każdy 

z okolicznych krajów chętnie 

widziałby tą ziemie i jej mieszkańców 

w swoich granicach. 

To bogactwo stało się jednym 

z wielkich nieszczęść Ukrainy. 

Od XVI wieku magnaci polscy 

zajmowali coraz większe obszary. 

Napływała tu także drobna 

polska szlachta, jako rycerstwo, 

walczące z Tatarami, Turkami, 

Moskwą, a także Kozakami 

z Zaporoża. Wśród tej drobnej 

polskiej szlachty znaleźli się 

przodkowie Anny w linii ojca. 

Przywędrowali z Mazowsza, 

z rodu Gnatowskich, z nazwiskiem 

Stuła, herbu Łada, wędrowali 

po wschodnim Podolu, 

bracławszczyźnie i kijowszczyźnie. 

Ich chlebem codziennym 

była walka i poszukiwanie 

możliwości zakorzenienia się. 

Stare dzieje Stułów bracławsko-kijowskich 

toną w mrokach 

przeszłości. W nowszych 

czasach dziadek Anny (Stuła) 

szedł z legionami Piłsudskiego 

przeciw bolszewikom i był 

Anna Gałecka w 1974 r. 

w Kijowie. Jego syn Karol Stuła 

(ojciec Anny) już był zabrany 

do Armii Czerwonej i w II wojnie 

światowej zginął. Matka (Ukrainka) inteligentna i obrotna 

zatrudniła się w kuchni kołhozowej i ratowała rodzinę. Ojciec 

Polak i katolik, matka Ukrainka i prawosławna, a córka ma być 

w takiej religii, jak matka. Anna więc była od dziecka prawosławną. 

Przyjrzyjmy się jeszcze okolicom Taszłyka i Humania, 

29

y wiedzieć dokąd mogłaby Anna powrócić, gdyby nie osiadła 

w Częstochowie, w Kudowie, czy gdziekolwiek w Polsce, po 

robotach przymusowych w Niemczech. Najbliższe większe 

miasto od domu rodzinnego w Taszłyku to odległy o 30 km 

Humań. Ponieważ było to miasto bardzo dla Anny atrakcyjne, 

to zapewne tam szukała by dla siebie miejsca. A jaki jest 

Humań? Gdy od Taszłyku dojeżdżało się do Humania, to następowało 

pierwsze spotkanie ze słynnym parkiem humańskim, 

tzw. Zofiówką. Dla nas , kudowian, opisywanie jakiegoś parku 

zawsze odnoszone jest do parku zdrojowego w Kudowie. Jakiż 

więc jest ów park humański, ta sławna Zofiówka? Niebywały, 

nadzwyczajny, jeden z najpiękniejszych w Europie, a może 

i w świecie. Na 160 hektarach (!) Stanisław Szczęsny Potocki 

wybudował w latach 1796-1805 ten potężny kompleks parkowy 

jako dar dla swojej kochanej Zofii Wittowej-Potockiej, ówczesnej 

legendarnej piękności. Była to w latach budowy największa 

inwestycja w Europie. Pracowało przy niej 800 fachowców 

i tysiące ludzi z okolicznych wsi. Utworzono sztuczne stawy 

o zróżnicowanych poziomach, podziemną rzekę, groty, kaskady, 

wodotryski i największą w Europie fontannę i blisko 

sześćdziesiąt różnych budowli. Tysiące pachnących roślin dawały 

wrażenie jakiejś wielkiej 

perfumerii, a cudowne, cenne 

drzewa w ilości ponad półtora 

tysiąca robiły niezwykłe 

wrażenie. Nasi magnaci kresowi 

mieli wielkie bogactwo, 

fantazję i zdolności organizacyjne, 

tworzyli wielkie dzieła 

zdolnymi rękami Polaków 

i Ukraińców. Trzeba zobaczyć 

kresy, parki, zamki, warownie, 

świątynie, pałace, by z właściwą 

rezerwą podchodzić do cudów 

na zachodzie Europy. Anna, 

jadąc na roboty do Niemiec 

widziała trochę świata. W czasie 

robót w Mokszeszowie była 

trzykrotnie w Świdnicy. Po wyzwoleniu 

przewędrowała pieszo 

kawał Śląska i Polski centralnej. 

Czy mogła tu znaleźć coś piękniejszego 

od Humania? Dowiedziała 

się także od życia, że nie 

wszystko złoto, co się świeci. 

Taszłyk nie musiał być czymś 

złym. Skromniej i biedniej - to 

nie koniecznie musi znaczyć 

gorzej. Wiedziała także, że jest 

po ojcu Polką, a po matce Ukrainką. 

W swojej osobie łączyła te 

dwie nacje, bliskie przez pokrewieństwo, 

a skonfliktowane 

przez historię. Trzeba dla jasności 

dodać, że na wschodniej 

Ukrainie – skąd pochodziła rodzina 

Anny – nie było konfliktów etnicznych polsko-ukraińskich 

i nic takiego jak ruch Bandery nie było tam znane. Teraz, 

wracała z niewoli, mając serdecznego współtowarzysza niedoli 

i kiełkujące nowe życie. Młoda dziewczyna, o pięknych tradycjach 

kresowych polskich i ukraińskich stanęła na rozdrożu 

rodzinnym, narodowym i religijnym. Coś trzeba było wybrać. 

Z takimi kotłującymi się myślami dochodziła Anna 

z Zygmuntem do Białej Dolnej. Był maj 1945 r. W okolicach 

Częstochowy – po niemieckiej okupacji – bieda aż piszczało. 

Nic nie lepiej niż w Taszłyku. Ale tu może przynajmniej będzie 

lepiej, no i Zygmunt dobry i opiekuńczy i jego rodzina także. 

Najgorsze jednak – jak się okazało – to brak papierów. Trochę 

pospieszyli się z tym podarciem. Nie można się zameldować, 

nie ma jak mieszkać, nie można podjąć pracy, nie dadzą ślubu, 

nawet nie wiadomo czyje jest dziecko, nie da się żyć. Nie masz 

papierów, to jakby ciebie nie było, a nawet jeszcze gorzej. 

Żyło się już, a trzeba było się narodzić. 

Chrzest, ślub i pierwsze dokumenty 

Dla naszych młodych błysnęło na chwilę słońce: w Białej 

Dolnej sołtysem był wujek Zygmunta. Zameldował ich jako: 

„Zygmunt Gałecki i Anna Buczyńska”. Wymyślił „Buczyńska” 

żeby nie „Stuła”, bo mogli by wywieźć ją do Rosji. Lepiej, żeby 

takiego śladu nie było. Na drugi dzień wujek ich wymeldował. 

Nie ma takich, gdzieś sobie poszli. Ale byli, więc tacy żyją, jest 

jakiś ślad w papierach. Ulokowali 

się u wujenki, na przedmieściu 

Częstochowy. Myśleli o ślubie, 

bo jak tu inaczej żyć, zwłaszcza 

w Częstochowie. Najpilniejsze 

były metryki. Zygmunt łatwo 

odzyskał metrykę chrztu, więc 

już coś było. Anna postanowiła 

wziąć chrzest rzymsko-katolicki 

i to powinno otworzyć wszystkie 

drogi. Udała się do swojej 

parafii. Proboszcza nie zastała. 

Młody wikary poprosił o jakiś 

dokument. Powiedziała, że nie 

ma i że jest ze wschodniej, 

radzieckiej Ukrainy. Na to wikary 

powiedział jej, że powinna 

udać się blisko położonego biura 

sowieckiej komendantury i tam 

starać się o papiery. O katechizmie 

porozmawiają później. 

Postąpiła tak, jak radził młody 

ksiądz. Szła ze strachem, ponieważ 

wiedziała, że przez częstochowski 

dworzec przejeżdżają 

radzieckie wojenne eszelony 

(pociągi) i kto wie, co może się 

stać. Radziecki wojskowy nie był 

nadmiernie rozmowny. Jak ty od 

Bracławia – powiedział – to co ty 

tu jeszcze robisz. Podniósł głos i 

zakrzyknął: „do eszełona won”. 

Do dzisiaj ma te słowa w uszach. 

Zygmunt Gałecki z wnukami, 1988 r. 

Jak won to won, wyszła i wróciła 

do księdza. Miała szczęście, 

właśnie powrócił stary proboszcz. Wysłuchał tej sprawy. 

Po co ty – powiedział do wikarego – tam ją wysłałeś. Kto ci tak 

powiedział. Chce dziewczyna się ochrzcić, to ją ochrzcimy, jak 

Pan Bóg przykazał. No to do katechizmu, o prawosławiu nie 

30

trzeba zapominać, ale będziesz katoliczką. Dzisiaj nie byłoby 

żadnych problemów, chrzest prawosławny i katolicki oba 

kościoły wzajemnie uznają, jest ekumenizm, wiara jest jedna, 

ale wtedy tak nie było. I Anna została ochrzczona w kościele 

rzymsko-katolickim, nie byle gdzie, bo w Częstochowie. Otrzymała 

metrykę chrztu. Nareszcie jest dokument, są papiery! 

Teraz ślub, w kościele częstochowskim św. Rocha, podczas 

nieszporów. Wielu ludzi już znało historię młodej pary. Kościół 

pękał od zgromadzonych. Stary ksiądz dał ślub gratis, śpiewano 

Veni creator, tak, jak jej dawnym polskim przodkom. Od 

razu po ślubie odbył się chrzest ich trzytygodniowego synka. 

Trzeba przyznać, że duchowieństwo stanęło na wysokości 

zadania. Jest metryka chrztu, metryka ślubu i metryka chrztu 

dziecka, papierów więc co nie miara. Żyją i są znani. Zygmunt 

dość szybko miał komplet polskich papierów. Anna otrzymała 

dowód tymczasowy z zaznaczeniem że jest z ZSRR. Był rok 

1946. 

Kudowa, Kudowa 

Zaczęli wreszcie normalne życie. Zygmunt zatrudnił się 

u fotografa w Częstochowie. Tam spotkał fotografa z Zawiercia 

Henryka Jakubowskiego. Ów Jakubowski zauważył pracowitość 

Zygmunta, opowiedział mu, że ma w Kudowie-Zdroju 

zakład fotograficzny i że Zygmunt mógłby się u niego zatrudnić, 

jako lajkarz. Tak wtedy, w języku zawodowym mówiona 

na fotografów używających aparatów „Laica”. Zygmunt wyjechał 

więc najpierw do Zawiercia, by poznać jak jest naprawdę, 

a po dwóch tygodniach zjawił się w Kudowie. Był rok 1947. Na 

ul. Okrzei 22, w mieszkaniu Jakubowskiego urządzał Zygmunt 

miejsce dla swojej rodziny. Niebawem – jeszcze w 1947 r – cała 

rodzina była już w Kudowie. 

Kudowa, dzisiejsza z roku 2009 jest zupełnie inna, niż ta 

powojenna. W 1947 r. gdy przybyli nasi Gałeccy do Kudowy, 

byli ludźmi młodymi. Anna miała 20 lat, Zygmunt o dwa lata 

więcej. Dla młodych ludzi wszystko jest piękne, zwłaszcza 

w późniejszych wspomnieniach. Przyjeżdżali coraz to nowi 

ludzie. Budowano domy, szczególnie dla zakładów bewełnianych, 

uzdrowisko i domy wczasowe były pełne gości. Od czasu 

do czasu ktoś wyjeżdżał, ze starych mieszkańców niemieckich. 

W 1947 r. wyjeżdżali nawet większą grupą. Nikogo to specjalnie 

nie przejmowało. Niemcy spowodowali wojnę, śmierć 

i zniszczenia, i sami doprowadzili do wielkich wędrówek 

ludzi, w tym także swoich. Było więc całkiem naturalne, że 

wyjeżdżali. Na ogół ludzie pamiętali jak byli – jeszcze niedawno 

– traktowani przez Niemców przy usuwaniu z domów, własności, 

w obdzieraniu z godności, z biciem, grabieniem, zabijaniem, 

zepchnięciem na margines, wyniszczanie ciężką pracą 

zlikwidowaniem wszystkiego co polskie, w tym szkół, uczelni, 

paleniem książek i dokumentów, kradzieżą najcenniejszych 

dzieł kultury narodowej. Świeża była jeszcze pamięć lochów 

gestapo, rozstrzeliwań i dymiących kominów w licznych obozach 

koncentracyjnych. Polacy zastawali na dolnośląskiej 

ziemi różne dziedzictwo. Było jeszcze stare piastowskie, czyli 

polskie, było czeskie, austriackie i niemieckie. Z niemieckiego 

dziedzictwa najpierw widziano około 100 filii obozu koncentracyjnego 

Gross-Rosen. Taka filia obozu koncentracyjnego 

była także w Kudowie i było w niej więcej więźniów niż mieszkańców 

w całej ówczesnej niemieckiej Kudowie (Szczegółowo 

ten obóz w Kudowie opisuje w swoich publikacjach pan 

Zbigniew Kopeć). 

Prawie obok siebie mieliśmy w tym uzdrowisku urągliwe zestawienie: 

„Arbeit macht frei” i „Bad Kudowa – leczy serce, koi 

nerwy”. Za to wszystko, mogła spotkać każdego Niemca tylko 

zemsta i to sroga. Ale, tak nie było. Wyjazdy Niemców bardzo 

różniły się od niedawnych wyjazdów Polaków, zgotowanych 

przez Niemców. Wyjeżdżali spokojnie, bez dokuczania i prześladowania, 

a tym bardziej jakiegokolwiek bicia i poniżania. 

Polacy, napływali głównie z repatriacji z ziem wschodnich, 

cieszyli się, że żyją, organizowali Kudowę, nadali jej prawa 

miejskie, uruchomili zniszczone zakłady bawełniane (KZPB), 

uruchomiali szkoły, w tym także klasę z językiem … niemieckim, 

dla dzieci niemieckich. Pani Anna mówi, że nie obchodzono 

się z Niemcami tak jak oni z nami. A pamięć wojny była 

jeszcze bardzo świeża. Pozostał niemiecki lekarz dr Becker 

i ten jakby rozumiał ogromną historyczną zmianę. Pracował, 

leczył nadal i cieszył się zaufaniem nowo przybyłych. 

Znajomy Anny, tutejszy Niemiec (o nazwisku czeskim) 

pracował w aptece, jako farmaceuta. Miał ukończoną niemiecką 

szkołę drogeryjną. Zobowiązano go do uzupełnienia wykształcenia, 

w kierunku technikum farmaceutycznego, do którego 

miał łatwość wstąpienia w trybie zaocznym. Odmówił, uznając 

to za rodzaj prześladowania. Wyjechał do Niemiec i tam, 

żeby podjąć pracę w aptece musiał takie technikum zaliczyć. 

I zaliczył, ale tego już nie traktował jako prześladowania. 

W tamtych, pierwszych początkach, po cichu mówiono, 

że przez granicę w Kudowie uciekają na zachód różni ludzie, 

którym deptała po piętach nowa milicja polityczna, UB. Uciekali 

także Żydzi. Ci, jako syjoniści podążali w stronę Jerozolimy, 

by walczyć o utworzenia państwa żydowskiego. Nasi 

pogranicznicy mieli przymykać oko na braki w ich papierach 

lub udawać, że nic nie widzą. A Czesi kierowali ich dalej w stronę 

Austrii. W Kudowie działy się więc sprawy ważne i wielkie, 

choć to na co dzień tak nie wyglądało. Życie kudowskie pierwszych 

lat powojennych daje nam poczucie dumy, że potrafiliśmy 

niedawnych śmiertelnych wrogów potraktować w sposób 

ludzki, wznieść się ponad pogardę i zemstę. Starzy 

kudowscy powojenni mieszkańcy, jak Pani Anna i jej przyjaciele 

dostrzegają w tym wielkość Polaków i naszą siłę. 

W zakładzie fotograficznym Jakubowskiego pracowało 

się dobrze. Wyszedł jednak przepis, że można mieć tylko 

jeden zakład fotograficzny i Jakubowski musiał wybierać, czy 

w Zawierciu, czy w Kudowie. Wybrał Zawiercie. Zygmunt 

zatrudnił się teraz u fotografa Murmana, tam, gdzie obecnie 

jest zakład fotograficzny Stanisława Gałeckiego na ul. Słonecznej. 

Wtedy ta ulica nazywała się ul. Witosa. Po trzech miesiącach 

pracy u Murmana zwerbował go inny fotograf kudowski 

Leopold Kapanowski. Ten miał zakład fotograficzny w parku 

zdrojowym, tuż obok pijalni, miał dobre miejsce i dobre 

obroty. Kapanowski pochodził ze Lwowa, matka prowadziła 

restaurację na dworcu w Kudowie, a sam Leopold studiował 

medycynę w Krakowie. Zakład fotograficzny Kapanowskiego 

prowadził więc Zygmunt. Pan Leopold zajmował się studiowaniem 

medycyny w Krakowie, był dobrym studentem, studia 

te ukończył. Dochody z zakładu fotograficznego pozwalały 

mu utrzymać się na studiach. Raz w miesiącu przyjeżdżał do 

Kudowy, przywoził materiały dla Zygmunta, rozliczał działalność 

w Wydziale Finansowym w Kłodzku i biznes nie źle 

się kręcił. Ale, szczęście, jak zwykle, nie trwa zbyt długo. Do 

Kapanowskiego dobrał się Wydział Finansowy, dołożył domiar 

tak wielki, że Kapanowski nie wytrzymał. Anna doda- 

31

je, że Kapanowskiego zrujnowali, a jej Zygmunta wyleczyli 

z patriotyzmu. To, co się stało uważali Gałeccy za wielką 

niesprawiedliwość. Był to początek walki z tzw. inicjatywą 

prywatną. Był właśnie rok 1950. Zygmunt pozostał na lodzie. 

W tym samym 1950 r., 1 listopada nastąpiła tzw. wymiana 

pieniędzy. Kto miał jakieś zapasy w skarpetce, ten tracił. 

Gałeccy nie mieli nic, więc przynajmniej nie stracili na tej 

„sprawiedliwej” decyzji władzy ludowej. Leopold Kapanowski 

był człowiekiem bardzo eleganckim. Wystawił Zygmuntowi 

tak znakomitą opinię, że mógł łatwo przystąpić do egzaminu 

czeladniczego. Już 1 stycznia 1951 r. Zygmunt Gałecki jako 

dyplomowany fotograf otworzył Spółdzielnię Fotograficzną na 

ul. Słonecznej. Chciał jednak mieć swój własny zakład. Po tzw. 

odwilży październikowej 1956 r. i dojściu do władzy Gomułki, 

Zygmuntowi udało się zrealizować swoje marzenie. 13 listopada 

1956 r. otworzył prywatny zakład fotograficzny w parku 

kudowskim i miał go do końca swojej działalności zawodowej 

w 1990 r. Jego wychowanek Stanisław Gałecki założył 

(w 1960 r.) zakład fotograficzny na ul. Słonecznej, a wiele lat 

poźniej (w 2000 r.) kolejny Gałecki (Rafał syn Stanisława) zainstalował 

się z bardzo nowoczesnym zakładem fotograficznym 

przy ul. Zdrojowej. Rafał ukończył studia filologiczne, 

ale pociągnęła go rodzinna tradycja i tak rzemiosło fotograficzne 

w Kudowie związane jest z Gałeckimi. A początki dał 

Zygmunt. 

tradycjE i życiE rodzinne 

Zbliżamy się do końca opowieści o tej żywej historii rodzinnej. 

Przewędrowaliśmy z rodziną Zygmunta i Anny przez 

kawał historii naszego kraju. Powieść Sienkiewicza „Ogniem 

i mieczem” rozgrywała się na terenach wokół dawnego gniazda 

Stułów. Samo serce Dzikich Pól. Przeszliśmy od tamtych stron, 

aż do Kudowy. To ponad 1350 km, czyli tyle, co od Kudowy 

przez Czechy, Niemcy i Szwajcarię do okolic Paryża. II wojna 

światowa spowodowała taką gigantyczną wędrówkę. Teraz tam 

jest niepodległa Ukraina, a w Kudowie Rzeczpospolita Polska. 

Całe to przywiezione dziedzictwo żyje w nas. Zastane zaś cenimy 

jak ludzie, którzy wiedzą, co to jest dziedzictwo kulturowe 

i narodowe. Stułowie rozpoczęli wędrówkę na wschodnią 

Ukrainę za czasów jagiellońskich. 

To był czas największej potęgi kulturalnej i militarnej naszego 

kraju, szanującego zwyczaje i tradycje innych narodów. 

Wielkość naszych przodków pokazuje uchwała Sejmu Polskiego 

z 1589 r. nadająca herb województwu bracławskiemu. 

W uchwale tej Sejm zaznacza, że „pisarze ziemscy, gdy sprawy 

w trybunale odprawowane będą, mają księgi osobne mieć, 

a wszystkie sprawy do tych ksiąg pismem ruskim zapisywać, 

dekreta i sprawy wszelkie także pismem ruskim wydawać, za 

pieczęcią województwa”. Saga rodziny Anny i Zygmunta pozwoliła 

nam – w swoim bogactwie – sięgnąć do tych pięknych 

tradycji. 

Nasza pani Anna (w najbliższym otoczeniu mówią na nią 

„Andzia”) mieszka w Kudowie przy ul. 1 Maja, w budynku 

położonym nieco powyżej przystanku PKS dla wysiadających. 

Dawny budynek hotelu „Polanów”. To w tym domu miał 

mieszkać Bruno Schulz w czasie swojego pobytu w Kudowie. 

Pisarz Jan Koplowitz, autor znanej i sfilmowanej powieści 

„Kudowa moja miłość” (film był zatytułowany „Hotel 

Polanów i jego goście”) odwiedził Annę i opowiadał o swoich 

dziejach w Kudowie. Nadmienił, że urodził się piętro wyżej 

nad jej mieszkaniem. Zygmunt Gałecki zmarł w 1992 r. Mieli 

pięcioro dzieci, z tego jedno zmarło. Opiekowali się jeszcze 

dwójką dzieci z najbliższej rodziny. Anna otrzymała obywatelstwo 

polskie dopiero w 1962 r. Tak długo trwały papierowe 

problemy, rozpoczęte podarciem okupacyjnych dokumentów 

w lesie, w drodze do Białej Dolnej. 

Jak już wspomniano, bauerzy Zygmunta nie byli ludźmi 

najgorszymi. Wyróżniali się nawet jako ludzie lepsi od innych 

bauerów. Otóż ci bauerzy dowiedzieli się, że Zygmunt 

mieszka w Kudowie i w roku 1971 odwiedzili go i zaprosili 

Zygmunta i Annę do siebie, w NRD. W 1974 r. Gałeccy – 

będąc w NRD wstąpili do nich w Planitz. Chcieli zobaczyć, 

jak ci Niemcy teraz żyją. Anna mówi, że przyjęli ich bardzo 

serdecznie. Po ucieczce do Niemiec otrzymali gospodarstwo 

(z jakiejś parcelacji) – za pozostawione w Mokrzeszowie. Potem 

jednak to gospodarstwo sprzedali i kupili kamienicę w Planitz. 

W tej kamienicy mieszkało jeszcze trzech lokatorów. Może 

mieli jakieś dochody z czynszów do swojej emerytury. Źle 

im się nie powodziło. O latach wojny w ogóle nie mówili, tak, 

jakby tamtego czasu nie było. Zygmunt i Anna również na ten 

temat rozmowy nie wszczynali. Wyczuwało się, że tym starym 

i przyzwoitym Niemcom było przykro z powodu tego, co się 

kiedyś działo. Pozostali sami, ponieważ obaj ich synowie uciekli 

do RFN. 

W 1957 r. Anna po raz pierwszy wyjechała z dwójką dzieci 

do matki w Taszłyku. Druga dwójka pozostała z Zygmuntem 

w Kudowie. Gdyby Annę z Ukrainy nie wypuszczono 

– a wszystko mogło się zdarzyć – to przynamniej zostanie 

w Polsce dwoje dzieci. Radościom w Taszłyku i wielkim wzruszeniom 

nie było końca. Anna chciała zabrać matkę do Polski. 

Ta jednak odmówiła, uważając, że starych drzew się nie 

przesadza. Anna – jak wielu kudowian – musiała dzielić serce 

między Kudowę i stare kąty z kochanymi osobami pozostawionymi 

gdzieś daleko. 

Wszystkie dzieci Anny i Zygmunta osiągnęły wyższe wykształcenie. 

Córka jest ekonomistą, jeden z synów inżynierem 

sanitarnym, drugi ukończył wyższą szkołę pedagogiczną, 

następny syn jest inżynierem elektrykiem i informatykiem. 

Krewni chłopcy, którymi się zaopiekowali – również szczycą 

się pięknymi osiągnięciami. Jeden ukończył wyższe studia 

marynarki wojennej, drugi ukończył technikum fotograficzne 

i jest znanym w Kudowie fotografem. Dobrze wychowani 

ludzie, wykształceni fachowcy i wzorowi obywatele – piękna 

polska kudowska rodzina, która wpisuje się do pamięci naszego 

miasta. 

Bronisław M. J. Kamiński 

Poszukujemy 

fotografii czaszki Ks.Wacława Tomaszka 

Nasza redakcja pilnie poszukuje zdjęcia czaszki 

ks. Wacława Tomaszka, budowniczego kaplicy 

czaszek w Czermnej. Zdjęcie powinno pochodzić 

sprzed 1970 r. Jeśli ktoś ma takie zdjęcie 

lub wie w jakiej książce lub czasopiśmie jest 

zamieszczone – to prosimy o informacje na telefon 

lub e-mail naszej redakcji. 

32

STUDNIÓWKI KUDOWSKIE - 2009 

Coroczne wydarzenie. Jak zawsze wyjątkowe 

i niepowtarzalne. Z jednej strony 

moc dobrej zabawy, z drugiej strony 

ostrzeżenie przed nieubłagalnie upływającym 

czasem. Dla jednych to czas 

umysłowego odpoczynku, dla innych, 

wiadro zimnej wody, dobitnie ukazujące, 

że mają jedynie symboliczne 

„sto dni” na przygotowania do najważniejszego 

w życiu egzaminu: egzaminu 

dojrzałości. 

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych 

Liceum Ogólnokształcące im. Józefa Lompy 

W 

Kudowie odbywają się dwie studniówki, 

ponieważ mamy dwie grupy 

maturzystów. Są ci starsi, z Zespołu 

Szkół Ponadgimnazjalnych, i również, ci młodsi 

z Liceum Ogólnokształcącego im. Józefa Lompy. 

Dla obu roczników studniówka to wiele pracy: 

nauka poloneza, skrupulatne przygotowywanie 

programu artystycznego oraz części oficjalnej. 

Na szczęście uczniowie nigdy w tym wszystkim 

nie są sami, pomagają im rodzice oraz nauczyciele. 

Kiedy już jest po wszystkim uczniowie, opuszczają 

teatr i udają się wraz z osobami zaproszonymi na 

zabawę, gdzie dokładnie, to zależy od wcześniejszych 

ustaleń: najlepiej tam, gdzie puszczają dobrą 

muzykę i serwują znakomite jedzenie. Jest to pole 

do popisu dla miejscowych hoteli i pensjonatów. 

Oczywiście, że rywalizują ze sobą, bo przecież 

chodzi o kasę! Tyle ogółów. Aby opisać szczegółowo 

studniówki, to co wydarzyło się w roku 2009, 

muszę podzielić je na dwie kategorie, nie w celu 

porównania, bo przecież nie o to w tym wszystkim 

chodzi. 

33

Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych 

Liceum Ogólnokształcące 

im. Józefa Lompy 

Skrupulatne przygotowania odniosły wspaniałe plony. 

Występ w Teatrze Zdrojowym rozpoczął się od poloneza, 

nagrodzonego wielkimi brawami. Później przemówienie 

Pani Dyrektor Reginy Rusnarczyk i Burmistrza Czesława 

Kręcichwosta. Sentymentalne chwile, czyli prezentacje klas, 

a następnie to co jest uwielbiane przez widownię: występy 

i skecze. Było też muzycznie: zaskakujące „tańczące kurczaki” 

i młodzieżowy hit w wykonaniu uczniów, Alufelga czyli 

parodia piosenki „w aucie”. Publiczność żywo zareagowała 

na skecz „sąd nad…”, w którym przyszli maturzyści pokazali 

swoje zdolności aktorskie, humor i coś co spotykamy na co 

dzień: wielką przewrotność. W skeczu tym wzięła udział Pani 

Profesor Bubińska, która pokazała wyrozumiałość i poczucie 

humoru, należy podkreślić, że jako losowo wybrana z Grona 

Pedagogicznego zachowała zimną krew. Występ pokazał 

ile uczniowie włożyli w jego przygotowanie czasu i wysiłku. 

Słowa „dopięte na ostatni guzik” pasują w tym przypadku jak 

najbardziej. 

O zabawę, zapytałem samych zainteresowanych, czyli 

uczniów. Niestety, zaistniała jedna niezgodność. Kiedy pytałem 

o „królową i króla balu”, każdy typował siebie samego… 

Jedno jest pewne, na parkiecie wszyscy próbowali 

dorównać Piotrkowi i Pawłowi Szczepańskim. Umiejętności 

chłopaków są niemalże magiczne, może więc, powinni pójść 

(tanecznym krokiem) w tym kierunku…? Wracając do wypowiedzi 

uczniów, oto one: 

„Zabawę mieliśmy w hotelu „Kudowa”, trwała prawie do czwartej 

rano. Sala była trochę mała, ale daliśmy radę i pomieściliśmy 

się. Grał zespół Panów Kołta i Mioduskiego, naprawdę fajnie, 

cały czas praktycznie leciała muzyka, aż nadążyć nie mogliśmy!” 

Kamil Dzwonowski 

„Moim zdaniem studniówka była zarąbista, polonez i części 

artystyczne były bardzo dobrze dopracowane. Czy coś mi się nie 

podobało? Nie! Wszystko było OK!” 

Tomek Spychała 

„Na studniówce było bardzo fajnie. Wnętrze, wystrój hotelu 

„Kudowa” był piękny, naprawdę było wszystko idealnie przygotowane. 

Najgorzej chyba było z jedzeniem, było nieciekawe… No 

trudno. Parkiet był trochę za mały, ale się pomieściliśmy. Obsługa 

hotelu bardzo miła. Było w porządku!” 

Asia Staruch 

„Liceum pokazało klasę” – oto słowa, które, właściwie 

przypadkowo, usłyszałem od jednej z osób, które oglądały 

występ. Ciężko się z tym nie zgodzić! Udany polonez rozpoczął 

studniówkę „ogólniaka”. Później przemowa zastępcy 

burmistrza Pana Piotra Maziarza i Pani Dyrektor, Ewy 

Różewicz, a po tym... to, na co wszyscy czekali: część artystyczna, 

w formie znanego programu „Mam talent”. Tytuł 

adekwatny w każdym calu. Przyszli maturzyści pokazali 

nie tylko wielki talent aktorski, ale również muzyczny – 

ujrzeliśmy kilka udanych debiutów piosenkarskich. Pozostaje 

jedynie czekać na wydanie płyty i liczyć na autografy! 

Wielu osobom zakręciła się łezka w oku, kiedy oglądali 

wspomnienia i prezentacje klas. Kontrowersyjny 

natomiast był film chłopaków z III B, pokazywał realia 

naszego kraju w bardzo przerysowanej formie, chociaż 

jak w większości Hollywoodzkich produkcji, na końcu 

dobro zwyciężyło – i dobrze! Dokładne opisanie wszystkich 

skeczów zajęłoby mi dużo czasu (i miejsca), podobnie jak 

dużo czasu zajęło to maturzystom, ale każdy kto tam był 

nie żałował żadnej minuty. Nie sposób opisać wszystkiego, 

więc powiem tyle: niech Ci, którzy przegapili którąkolwiek 

studniówkę, żałują. 

Zapytałem licealistów, jak im się podobała zabawa w oddalonym 

od „centrum” naszego miasta, Hotelu St. George. 

Oto ich opinie: 

„Było w porządku, jedzenie zimne, ale to przez to, że się spóźniliśmy 

ponad godzinę. Mało miejsca do tańczenia, ale generalnie 

było całkiem przyjemnie.” 

Karolina Biernat 

„Bardzo mi się podobało! Mało miejsca do tańczenia, ale fajnie 

było!” 

Ania Wójcik 

„Więc, studniówka była bardzo fajna, z tego co widziałem 

wszyscy dobrze się bawili, na własnych odczuciach również mogę 

stwierdzić, że było całkiem sympatycznie. Wszystko było, OK. Jedzenie 

trochę chłodne, ale to było związane z tym, że po prostu 

późno tam przyjechaliśmy… Trochę mały parkiet, ale wszystko się 

nadrobiło dobrą zabawą i miłym towarzystwem.” 

Mateusz Mróz 

Ponieważ głównym zadaniem „Pamiętnika Kudowskiego” jest umieszczanie informacji użytecznych w przyszłości, podaję listę 

profesorów i abiturientów. Kto wie, może w przyszłości ktoś z tegorocznych maturzystów zostanie osobą sławną, a pierwsza 

wzmianka o nim ukaże się właśnie w naszym piśmie. Oczywiście, życzymy tego wszystkim! Natomiast jeśli chodzi o bliższą przyszłość… 

Redakcja „Pamiętnika” życzy maturzystom powodzenia na egzaminach dojrzałości. Trzymamy za Was kciuki! 

34

Profesorowie LO 

Andrzejewska Helena – język niemiecki • Baczmański Damian – wychowanie 

fizyczne • Białkiewicz-Krysiak Wiesława – matematyka • Bielawska 

Sylwia – historia, wiedza o społeczeństwie • Brodziak Ryszard – 

informatyka • Czakański Damian – chemia • ks. Dąbrowski Wojciech 

– religia • Dziewa Monika – wiedza o kulturze, biblioteka • Fornalczyk 

Barbara – matematyka, technologia informacyjna • Frąckiewicz 

–Baldy Bożena – rosyjski, biblioteka • Hoffman Grażyna – matematyka 

• Jarkowski Leszek – historia • Kleszczyński Edward – wycho– 

wanie fizyczne • Koczot Jadwiga – chemia • Krupa Violetta – mate– 

matyka • Lewandowska-Buksak Małgorzata – język polski • Łątkowska 

Elwira – język niemiecki • Łuczyszyn Wiesław – język angielski • 

Maćkowski Eugeniusz – wychowanie fizyczne • Mikusek Arleta – biologia • 

Piechocińska-Koczot Magdalena – język niemiecki • Powolny Beata – 

język angielski • Różewicz Ewa – dyrektor, podstawy przedsiębiorczości 

• Rytelewska-Kostusiak Patrycja – język angielski • Smolarska Emilia 

– język rosyjski • Sosinka Aleksandra – biblioteka • ks. Stala Jacek – religia 

• Starostecki Wojciech – przysposobienie obronne • Stwertetschka 

Agnieszka – język polski • Stwertetschka Dariusz – wychowanie fizyczne 

• Szafrańska-Poźniak Dorota – fizyka, technologia informacyjna • Szwed 

Dariusz – język niemiecki • Szymczyk Ewa – pedagog • Wiklowski 

Rajmund – wychowanie fizyczne, przysposobienie obronne • Wojtyła 

Teresa – pedagog • Wołowiec Stanisław – matematyka 

Abiturienci LO 

Klasa III „A” 

PROFIL HUMANISTYCZNO-LINGWISTYCZNY 

Basta Maria • Bergel Justyna • Biernat Karolina • Borysewicz Karina • 

Czerniawska Aleksandra • Dąbrowska Katarzyna • Gieracka Justyna • Gliwa 

Sylwia • Halczuk Patrycja • Horvat Paulina • Kluka Karolina • Korczyński 

Michał • Koterba Justyna • Kurman Joanna • Kuźnik Krzysztof • Majcher 

Edyta • Markowska Paulina • Midor Anna • Munia Natalia • Puk Dagmara 

• Rejsz Daniel • Rojek Ewa • Saternus Danuta • Stanisławczyk Bartosz • 

Stefańska Joanna • Śleziak Pola • Sztorc Katarzyna • Tartakowska Anna 

• Uchwał Barbara • Wilczyńska Klaudia • Wojnicka Paulina • Wolf Marta • 

Ziemianek Marta 

Klasa III „B” 

PROFIL EKOLOGICZNY 

Andrzejewski Marek • Brzeźny Jakub • Buc Dawid • Chodorowska Katarzyna 

• Ciombor Marika • Czajka Ewa • Drosdz Kamil • Fedynczyszyn Małgorzata 

• Filewicz Michał • Goławski Jacek • Grzelka Arkadiusz • Hodyl Kamil • 

Kieliszczyk Magdalena • Kowalik Małgorzata • Krajniak Kaja • Laskowski 

Andrzej • Łukomski Tomasz • Mróz Marzena • Mróz Mateusz • Osip 

Paulina • Ostrowska Justyna • Polityło Kinga • Siwakowska Ewa 

• Stasiak Agnieszka • Sukiennik Nela • Syc Piotr • Uberna Piotr • 

Wierteleczyk Elżbieta • Wojtkiewicz Damian • Wójcik Anna • Zasina Adrian 

• Ziemianek Michał 

Klasa III „C” 

PROFIL MATEMATYCZNY 

Adamczyk Artur • Duda Aleksandra • Dutczak Jarosław • Gulej Mateusz • 

Hochnaus Patryk • Ivanov Nikołaj • Jabłoński Jacek • Jędrkowiak Anna • 

Klimek Kamil • Krawczyk Barbara • Kruszelnicki Patryk • Łuczyszyn Patryk 

• Maćkowski Jacek • Marcisz Dorota • Orman Sławomir • Płoskonka Ewa • 

Sajpel Martin • Staszewski Sławomir • Stawnicki Beniamin • Ślęczek Aleksandra 

• Wartacz Dorota • Wisełka Andrzej • Wiśniewska Anna. 

Profesorowie ZSP 

Białas Izabela - elementy prawa • Bubińska Edyta – język 

polski, wiedza o kulturze • Dymek Stanisław – technologia 

gastronomiczna, Fornalczyk Barbara – metamatyka • 

Gwizd-Lewcio Barbara – fizyka • Huber-Łazowska Lucyna 

– informatyka, technika pracy biurowej • Jokiel Arkadiusz 

– przedmioty ekonomiczne • Kajoch Janusz – fizyka • 

Kamińska Grażyna – matematyka • Karch Izabela – 

przedmioty ekonomiczne • Lesya Lesyk – język angielski • 

Łuczyszyn Wiesław – język angielski • Łukasik Agnieszka 

– pedagog szkolny, podstawy, psychologii • Łukasik Jerzy – 

przysposobienie obronne • Maciąg Anna – podstawy psychologii, 

pedagog szkolny • Mosiołek Dorota – technologia 

gastronomiczna • Muszyńska Beata – geografia, biologia, 

chemia • Pawłowicz Ewa – język angielski • Rachuba Łucja 

– b. dyrektor • Raczkiewicz Mariusz – język niemiecki • 

Regina Rusnarczyk – dyrektor, religia, język polski • 

Różewicz Ewa – przedmioty ekonomiczne • Stwertetschka 

Dariusz - wychowanie fizyczne • Szymczyk Ewa – pedagog 

• Śliżewska Barbara – historia, wiedza o społeczeństwie • 

Zub-Rychlewska Agnieszka - biblioteka 

Abiturienci ZSP 

Klasa IV „A” 

TECHNIK HANDLOWIEC 

Basara Aleksandra • Bohuń Bernadeta • Dudek Dorota • 

Dudek Alicja • Ferenc Edyta • Gocel Rafał • Hołowienko 

Barbara • Kochanek Mariusz • Kuncewicz Joanna • Lech 

Katarzyna • Leśniak Elżbieta • Łaźniowski Damian • Mierzwa 

Joanna • Spendowska Agnieszka • Staruch Joanna • Zaziąbło 

Elżbieta 

Klasa IV „B” 

TECHNIK ORGANIZACJI 

USŁUG GASTRONOMICZNYCH 

Buczyńska Anna • Czarnik Damian • Dzwonowski Kamil • 

Gadomska Katarzyna • Gulej Przemysław • Królikowski 

Piotr • Kulik Łukasz • Łukaszewicz Maciej • Pakulski 

Dariusz • Pezda Szymon • Spychała Tomasz • Szczepański 

Piotr • Szczepański Paweł • Szmuc Marcin • Szubarczyk 

Roksana • Trzaskowski Krystian • Warganowska Anna • 

Wiśniewska Barbara 

autor: Jarosław Charczuk 

fotografie: Niechwiadowicz 

35

ŻYCIE KUDOWY NA STARYCH FOTOGRAFIACH 

Ludzie odchodzą, pozostają po nich pamiątki, dokumenty, 

są wśród nich stare fotografie. Na nich bliskie osoby 

które znaliśmy lub już nikt nie pamięta kto zaś… 

Wydarzenia utrwalone na poblakłej fotce… Miejsca, które znamy 

i codziennie mijamy... Jak wyglądały 10 lub 50 lat temu? Zmieniły 

się? Czy są do rozpoznania? 

Zapraszamy zainteresowanych powojenną historią miasta do 

podzielenia się na łamach „Pamiętnika Kudowskiego” swoimi zbiorami. 

Interesują nas zdjęcia z rodzinnych uroczystości, wydarzeń politycznych 

i społecznych oraz kulturalnych. (Praktycznie można je 

zeskanować w Referacie Kultury, Sportu i Promocji Urzędu Miasta 

w Kudowie-Zdroju). Dzisiaj kilka fotografii z lat 1945-1970. 

mk 

1Pochód 1-Majowy – lata 50, 

ul. Zdrojowa wybrukowana kostką granitową. 

W pochodzie dziewczęta z zespołu folklorystycznego 

Domu Młodego Robotnika 

Kudowskiego Zakładu Przemysłu Bawełnianego 

1 maja 1949 r. – wiec 1-Majowy, pracownicy Funduszu 

Wczasów Pracowniczych 

Kudowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego 

– zespół tkacki, tkalnia mechaniczna, lata 50. 

Od lewej: PANIE Pastuch, Buss, Siwek. 

Rok 1950, 

uzdrowisko Kudowa-Zdrój, 

Pracownicy Komisji Zdrojowej 

Od lewej: Kozłowski, Żyłowska, 

Czerniewski, Chajczuk, NN, Górski, 

Malik, Sikorska, Heliński. 

Siedzi: Wiśniewski. 

1945 r. – Komisariat Milicji Obywatelskiej 

z pierwszym komendantem Grabowskim. 

Spotkanie weteranów pracy 

w klubie FWP „Melodia” w latach 70. 

Lata 70. zebranie Stronnictwa Demokratycznego. 

Stoi: Kamiński, pierwszy z prawej: Szubert. 

36

I miejsce w kategorii 

balkon 

(fot. Konrad Buss) 

Rozdanie nagród w kategorii „Dom Jednorodzinny” 


W następnym numerze P. K.", m.in.: 

" 

– Rozmowa z uczonym 

– Rodziny kudowskie 

– Wspomnienia ks. J. Myjaka c.d. 

– Obóz w Kudowie 

– Misjonarze z Kudowy 

– Tkactwo kudowskie 

– Kuchnia kudowska W. Helińskiego 

– Stare fotografie 

...i inne 

PAMIĘTNIK KUDOWSKI 

kwartalnik społeczno-kulturalny 

PK ukazuje się w ostatniej dekadzie 

marca, czerwca, września i grudnia. 

Oddano do druku 20.III.2009. Nakład 1000 egz. 

Następny numer ukaże się 21.VI.2009 (lato 2009). 

Redaguje zespół: 

Bronisław M. J. Kamiński (B.K.) – Red. Naczelny 

e-mail: bronislaw.kaminski@neostrada.pl 

Marek Biernacki (M.B.) – Zast. Red. Nacz. 

e-mail: koksip@kudowa.pl 


dom jednorodzinny 


Urszula Faroń-Bielecka 

Konrad Buss 

Jarosław Charczuk 

Krzysztof Chilarski 


Zbigniew Kopeć (Z.K) 

Mikołaj Krzemiński (M.K.) – Sekr. Red. 

Katarzyna Mrowiec 

Agnieszka Stwertetschka 

Skład i oprawa graficzna: 

FeliX, Małgorzata Bełdowska 

Projekt okładki: 

FeliX 

Druk: 

© Wydawnictwo ZET® Wrocław 2009 

tel. 071 793 67 47; fax 071 783 28 64 

e-mail: biuro@wydawnictwozet.pl 


obiekt turystyczny 


Wydawca: 

Muzeum Kultury Ludowej 

Pogórza Sudeckiego w Kudowie-Zdroju 

Wszelkie prawa zastrzeżone 

Adres Redakcji: 

ul. Pstrążna 14 

57-350 Kudowa-Zdrój 

tel. 074 866 28 43 

e-mail: skansen@kudowa.pl 

Przedruk tekstów bez ograniczeń pod warunkiem podania źródła. 

Kwartalnik wpisany do rejestru czasopism w Sądzie Okręgowym w Świdnicy nr rej. 267 

zgodnie z Art. 20 Ustawy z dnia 26.I.1984 r. Prawo prasowe.

wersja elektroniczna - Muzeum Kultury Ludowej PogÃ³rza Sudeckiego

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?