wersja elektroniczna - Muzeum Kultury Ludowej PogÃ³rza Sudeckiego

Uczuciowość wyższa 

Wieczorni spacerowicze słyszą skomlenie i wycie psa, który 

uwiązany na łańcuchu pilnuje podwórka. To może zepsuć 

czyjś pięknie zapowiadający się urlop, kurację, lub wypoczynek. 

Słyszą to codziennie. Biedna psina przestępując z nogi 

na nogę litościwie patrzy i prosi o odrobinę uczucia i wolności. 

Jeśli kogoś stać na kupienie lub wybudowanie domu, to 

powinno go także stać na założenie odpowiedniego systemu 

elektronicznego, czy kamer i zgłoszenie opieki firmie ochroniarskiej. 

To już nie te czasy, by psy męczyć na łańcuchach. 

Przypominamy, że psy to zwierzęta o uczuciowości wyższej, 

bardzo podobne do człowieka w odczuwaniu swojego losu. 

A w wielu przypadkach można się zastanawiać nad uczuciowością 

wyższą człowieka. Nadmieniamy, że przy „Pamiętniku 

Kudowskim” będzie działać nasza młodzieżowa obserwacyjna 

grupa ekologiczna „Ekusie”, która będzie zwracać 

uwagę na los zwierząt dzikich i domowych, ryb i ptactwa 

oraz czystości rzek i potoków. 

Piszcie do nas na nasz adres mailowy 

Redakcja 

Z gazet i czasopism 

o Kudowie-Zdroju 

„Galickij Wisnik” 

W wychodzącym w Borszczowie, woj. tarnopolskie, tygodniku 

„Galickij Wisnik” Nr 44-45 z 2008 r. Kudowie poświęcona 

jest cała strona gazety. Naczelny redaktor Pani Maria Fafrunik, 

w artykule „Polska w kwitnieniu lata” opisuje wrażenia z pobytu 

w Kudowie. Mieszkała w pensjonacie „Kaprys”. Nadmieniła, 

że właściciel „Kaprysu” Pan Kazimierz Ferenz jest 

wychodźcą ze Lwowa i że kuchnia w tym pensjonacie – którą 

się zachwyca – bardzo przypomina lwowską kuchnię. Autorka 

artykułu opisała swoje wrażenia z obserwacji kontaktów 

polsko-czeskich w Kudowie i uznała je za wprost wzorowe. 

Czytelnicy tego pisma otrzymali bardzo sympatyczny obraz 

naszego miasta. Artykuł został udokumentowany dziewięcioma 

fotografiami z Kudowy-Zdroju i świetnie promuje nasze 

miasto. 

W następnym numerze P. K.", m.in.: 

" 

– Sylwetki i rodziny kudowskie 

– Rozmowa z uczonym 

– 10 lat Stowarzyszenia Na Rzecz Rozwoju 

Kudowy-Zdroju 

– Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych 

– Związek Sybiraków 

– Bruno Schulz w Kudowie Zdroju 

– Agnieszka Stwertetschka 

– Kasia Mrowiec o Czermnej 

– Festiwale Moniuszkowskie 

– Plastycy kudowscy 

– Skrzynia Czasu 

– Strategia rozwoju miasta 

PAMIĘTNIK KUDOWSKI 

kwartalnik społeczno-kulturalny 

Wychodzi w ostatniej dekadzie: III, VI, IX, XII. 

Redaguje zespół: 

Bronisław M. J. Kamiński (B.K.) – Red. Naczelny 

e-mail: bronislaw.kaminski@neostrada.pl 

Marek Biernacki (M.B.) – Zast. Red. Nacz. 

e-mail: koksip@kudowa.pl 

Urszula Faroń-Bielecka 

Konrad Buss 

Jarosław Charczuk 

Krzysztof Chilarski 

Wojciech Heliński 

Zbigniew Kopeć (Z.K) 

Mikołaj Krzemiński (M.K.) – Sekr. Red. 

Katarzyna Mrowiec 

Agnieszka Stwertetschka 

Skład i oprawa graficzna: 

Małgorzata Bełdowska 

Projekt okładki: 

FeliX 

Druk: 

© Wydawnictwo ZET® Wrocław 2008 

tel. 071 793 67 47; fax 071 783 28 64 

e-mail: biuro@wydawnictwozet.pl 

Wydawca: 

Muzeum Kultury Ludowej 

Pogórza Sudeckiego w Kudowie-Zdroju 

Wszelkie prawa zastrzeżone 

Adres Redakcji: 

ul. Pstrążna 14 

57-350 Kudowa-Zdrój 

tel. 074 866 28 43 

e-mail: skansen@kudowa.pl 

 

 

 

Nr 1 (1) 2008 Grudzień 2008 

PIASTÓWNA 

ANNA 

ŚWIDNICKA 

W NUMERZE M.IN.: 

• RODZINY KUDOWSKIE 

• WSPOMNIENIA 

• ROZMOWY 

• KZPB, JAK TO BYŁO? 

• KULTURA 

• IMPREZY 

• WYSTAWY 

• LOS ZWIERZĄT W KUDOWIE 

• ŻYCIE POLITYCZNE W KUDOWIE w 2008 r. 

Anna Świdnicka 

(1339-1362) 

Księżna Świdnicko-Jaworska z rodu Piastów 

Prawnuczka Króla Polski Władysława Łokietka 

Królowa Czech i Cesarzowa Cesarstwa Rzymskiego 

Patronka Historyczna Kudowy-Zdroju 

Kwartalnik wpisany do rejestru czasopism w Sądzie Okręgowym w Świdnicy nr rej. 267 

zgodnie z Art. 20 Ustawy z dnia 26 I 1984 r. Prawo prasowe. 

Wydawany przez Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego w Kudowie-Zdroju

90 LAT 

Odrodzona, niepodległa Rzeczpospolita Polska 

ma 90 lat. Nie jest to zbyt wiele w skali historii 

Polski; państwo nasze ma już bowiem ponad 

1000 lat. Ale odzyskanie niepodległości po 123 latach 

zaborów stało się tak wielkim wydarzeniem, tak 

wymarzonym, wymodlonym i tak krwawo wywalczonym, 

ze zostało upamiętnione Świętem Narodowym 

11 Listopada. Z tych 90 lat, Polska jest już w Kudowie 

63 lata. Do symbolu urasta wydarzenie z tegorocznych 

obchodów Święta Niepodległości, które odbyło się w kościele 

w Czermnej. Oto, przed nabożeństwem Chór Politechniki 

Wrocławskiej wykonywał pieśni i jedną z tych 

pieśni wykonano do słów poety ...Władysława Broniewskiego. 

To Broniewski pisał, że „są w ojczyźnie rachunki 

krzywd, obca dłoń ich też nie przekreśli”. Zanim napisał 

te pamiętne słowa (gdy nadchodził 1939 r.) otrzymał od 

Piłsudskiego – jako dzielny oficer legionów – Order Virtuti 

Militari za wojnę z bolszewikami. Po 1945 r. pisał 

kantaty na cześć Stalina. A w 2008 r. śpiewamy jego poezję 

w ...kościele. To jest właśnie nasza święta ojczyzna 

i losy jej dzieci. Gdziekolwiek by się zawieruszyli, powracają 

na ojczyzny łono, gdy tylko są Jej wierni. 

muzyki i śpiewu Regina Żurakowska-Wunderlich, prof. 

dr hab. Jarosław Ładoński z Uniwersytetu Ekonomicznego 

we Wrocławiu, a także z tegoż Uniwersytetu Ekonomicznego 

dr Paweł Kowalik. Z Czermnej wywodzi się 

prof. dr hab. Grzegorz Karch – matematyk, na Pstrążnej 

mieszka światowej sławy fizyk prof. dr hab. Bogdan Sujak. 

W centrum Kudowy mieszka prof. dr hab. Jan Rzońca – 

historyk z Uniwersytetu Opolskiego, oraz matematyk Mariusz 

Kieca doktorant z Uniwersytetu Wrocławskiego. 

Z Kudowy wywodzi się i tu mieszka dr hab. Maciej Szymczyk 

dyrektor Muzeum Papiernictwa w Dusznikach. Na 

KUL-u w Lublinie mamy kudowianina historyka prof. 

dr hab. Henryka Wąsowicza. Na Akademii Medycznej 

we Wrocławiu jest nasz kudowianin prof. dr hab. Zientek. 

Nie wymieniliśmy wszystkich. Są jeszcze profosowie, 

doktorzy nauk, doktoranci. Z wojskowych mamy 

także generała. Wszystko to dobrze zaświadcza o tradycji 

kudowskich szkół, i ta tradycja bardzo zobowiązuje. 

Składanie wieńców i kwiatów pod pomnikiem obok kościoła 

w Czermnej (fot. Ref. Kultury – Ł. Żuliński) 

Przemawia Burmistrz Czesław Kręcichwost 

(fot. Ref. Kultury – Ł. Żuliński) 

Zjechaliśmy się do Kudowy z różnych stron świata. 

Pierwszych z nas przygnała tu wojna. Stanowimy dobrą 

wspólnotę. Stoimy u bram kraju i my pierwsi dajemy 

wizerunek Polski. To nas zobowiązuje. W Kudowie, na 

przykładzie jednej dzielnicy, Czermnej, tylko w ciągu 

jednego pokolenia od połowy lat 70. do 2000 r. ilość 

studentów wyższych uczelni wzrosła … dwudziestokrotnie. 

Jest to ogromne osiągnięcie i to musi przynieść 

owoce za 20 do 40 lat. Kudowianie zainwestowali w naukę, 

w najlepsze, co tylko można. Kudowa daje Polsce 

naukowców, znakomitych profesorów wyższych uczelni 

we Wrocławiu, w Opolu, w Lublinie, w Krakowie. Niektórzy 

mieszkają w Kudowie i stąd dojeżdżają do swoich 

uczelni, jak ks. prof. dr hab. Tadeusz Fitych. W Kudowie 

mają swoje domy prof. Barbara Czechowska z Akademii 

Muzycznej we Wrocławiu, a w Czermnej profesor 

Miasto powiększyło się, stało się jednym z najpiękniejszych 

europejskich zdrojów. Jeszcze 30 lat temu na 

górnej Kudowie były pastwiska i chaszcze. Dzisiaj mamy 

tam piękną dzielnicę willową i pensjonatową. Jeszcze 30 

lat temu na ul. Zdrojowej pasły się krowy, a Czermną 

przykro było przejść przy otwartych rynsztokach. Pachniały 

obory, ale nie pachniały chlewiki i brudne rowy. 

Dziś mało kto pamięta, że w blokach mieszkalnych nocami 

trzeba było „łapać” wodę do wanien i wiader. Od 

stuleci płynęły stąd brudne rzeki do Czech. Dziś mamy 

bardzo skuteczną oczyszczalnię. 

Niedawno ciężko było dojechać do Czermnej ówczesną 

ulicą Graniczną. Trochę już o tym zapominamy, gdy 

przyzwyczajamy się do pięknych Alei Jana Pawła II. 

Burmistrz Czesław Kręcichwost przemawiając na święcie 

90. rocznicy odzyskania niepodległości dziękował 

kudowianom za te wspaniałe osiągnięcia. Powinniśmy 

sobie wszyscy podziękować za wspólne owoce pracy 

i budowę naszej Polski. 

Redakcja 

1

RYNEK PRACY W KUDOWIE 

• Perspektywy i zagrożenia 

Wśród bezrobotnych i osób niepokojących się o trwałość 

swojego miejsca pracy pojawiają się pytania, czy 

rysujący się światowy kryzys ekonomiczno-finansowy 

nie spowoduje dużego bezrobocia i biedy. Czy nie powtórzy 

się wielkie bezrobocie sprzed kilkunastu lat? 

Każde pojawiające się zwolnienie pracowników w Polsce, 

czy w Czechach podsyca ten niepokój. Wiadomo 

nie od dzisiaj, że zawsze są ruchy na minus i plus na 

rynku pracy i ludzie zapobiegliwi mają to na uwadze. 

Trzeba więc było i zawsze trzeba korzystać z kursów 

kwalifikacyjnych, mieć możliwości wykonywania pracy 

w różnych kwalifikacjach. 

Zatrudnienie w tych zawodach zwiększa się w okresie 

wiosna-lato, a maleje w okresie jesień-zima. Duża 

liczba pensjonatów i hoteli wprowadza do swojej działalności 

funkcje SPA i dlatego będzie istniało zapotrzebowanie 

w zawodach: rehabilitant, fizjoterapeuta, kosmetyczka. 

Dużą niewiadomą jest czeski rynek pracy. 

Na dzień dzisiejszy istnieje zapotrzebowanie na szwaczki 

i tapicerów w Firmie „Mavet” Nachod. 

Powiatowy Urząd Pracy w Kłodzku zwiększa zapotrzebowanie 

na zdobycie zawodu. 

• Ilość bezrobotnych w Kudowie-Zdroju 

Od 2004 r. bezrobocie w Kudowie systematycznie spada. 

Z ponad tysiąca bezrobotnych w 2007 r., mamy na 

początku 2008 r. 766 bezrobotnych, a w dniu 1 listopada 

br. mieliśmy 624 bezrobotnych, w tym 395 kobiet. Można 

by powiedzieć, że nie jest źle, ale nie będzie różowo. 

• Perspektywy na 2009 r. 

Ciągle będzie zapotrzebowanie w Kudowie na pracowników 

w takich zawodach jak: sprzedawca, kucharz, 

kelner-barman, recepcjonistka. W tych zawodach, pracodawcy 

zwracają uwagę na doświadczenie w zawodzie 

i stopień znajomości języków obcych. 

Także dobre są prognozy zdobycia pracy w zawodach 

nie wymagających wykształcenia, jak: pokojowa, pomoc 

kuchenna, jednakże są to prace o charakterze sezonowym. 

• Sezonowość i szkolenia 

Obecnie bezrobotni uczestniczą w kursach: podstawy 

obsługi komputera, kelner-barman, operator wózków 

widłowych, operator koparko-ładowarek. W 2009 r. 

środki na realizację szkoleń dla bezrobotnych będą 

zwiększone, co pozwoli na udział w nich bezrobotnych, 

w szczególnej sytuacji na rynku pracy, tj. w wieku 

+45 lat. 

• Zagrożenia 

Kudowskie zakłady produkcyjne, takie jak: Wemeco, 

Tevema, Centrum produkują w większości na eksport. 

Wobec pojawiającej się recesji gospodarczo-finansowej 

ich produkcja może maleć, pociągając zmniejszenie zatrudnienia. 

Nie powinno być zagrożeń w szeroko pojętych usługach 

w ruchu turystycznym, gastronomii i handlu. 

Wielką niewiadomą jest prognoza rynku pracy w Czechach. 

Uprzemysłowiony rejon województwa Hradec 

Králové nastawiony głównie na produkcję eksportową 

może poważnie odczuć skutki kryzysu, a co za tym 

idzie zmniejszyć produkcję i zatrudnienie. Mieszkańcy 

Kudowy wykazują jednak wielką mobilność w poszukiwaniu 

pracy. Przykładem są pracownicy z Zakładów 

Skoda-Auto Volkswagen w Kvasinach. Na około 60 zwolnionych 

kudowian, ok. ¾ znalazło nowego pracodawcę 

w Czechach. Warto być aktywnym. 

Istnieje obawa, że w przypadku pogłębienia się kryzysu 

finansowo-gospodarczego krajów Unii, ograniczenie 

zatrudnienia w Czechach dotknie przede wszystkim Polaków, 

a co za tym idzie mieszkańców Kudowy-Zdroju. 

Janusz Charczuk insp. PUP Kłodzko 

2

ROZMOWA Z UCZONYM 

JAKI JEST TEN ŚWIAT? 

rozmowa z prof. dr hab. Bogdanem Sujakiem 

Prof. dr hab. Bogdan Sujak 

(fot. Przegląd Uniwersytecki) 

W Kudowie-Zdroju, w Pstrążnej, zamieszkuje od roku 

1972 prof. dr hab. Bogdan Sujak. Wraz z żoną dr Aliną 

Sujak zajmują dom na stoku góry, ponad skansenem. 

Wielu mieszkańców Kudowy zna legendarnego Profesora. 

Niektórzy, dopiero dzisiaj dowiedzą się, że Ten skromny 

starszy pan z Pstrążnej, jeżdżący starym samochodem, 

jest jednym z najwybitniejszych uczonych fizyków, który 

gdyby chciał pozostać na zachodzie – jak Mu proponowano 

– zdobyłby sławę i pieniądze, z którymi nie wiedziałby 

co zrobić. Byłby współtwórcą przemysłu kosmicznego. 

I tak nim jest, choć na skalę, na jaką mógł to czynić 

w naszym kraju, w uwarunkowaniach swoich czasów. Jest 

pionierem w tworzeniu podwalin naukowych w zagadnieniach 

niskich temperatur i nadał im bieg praktyczny. Żona 

Profesora, dr Alina Sujak jest znakomitym lekarzem neonatologiem. 

Pełniła funkcje ordynatora na oddziale noworodków 

w szpitalu we Wrocławiu. Zachęcamy do uważnego 

przeczytania rozmowy z Profesorem. Dla zainteresowanych 

fizyką i chemią oraz nowoczesnymi technologiami i dla 

przyszłych naszych studentów tych dyscyplin naukowych – 

będzie to przyjemna uczta świąteczna. Tak jednak prowadziliśmy 

rozmowę z Profesorem, by to o czym mówi, było 

zrozumiałe dla każdego Czytelnika. Do zrozumienia tego, 

o czym mówi uczony, nie jest konieczne specjalistyczne wykształcenie. 

Potrzeba tylko być mądrym. 

Życzymy naszym Czytelnikom wczytania się i uczestniczenia 

w tej rozmowie. Młodzieży kudowskiej życzymy 

pójścia śladami znakomitego uczonego. 

Pamiętnik Kudowski (PK): 

Panie Profesorze! Jaki jest ten świat? Czy jest on taki, 

jakim go widzimy? 

Bogdan Sujak (B.S.): Moim zdaniem, na każdym etapie 

cywilizacji i kulturalnego rozwoju ludzkości „widzimy” 

(opisujemy) ten świat (planetę Ziemię jak i Wszechświat) 

trochę inaczej. Widzimy w sposób, na jaki pozwala 

nam aktualny stan rozwoju filozofii, techniki pomiarowej, 

czy – generalnie mówiąc – stan rozwoju nauk 

przyrodniczych. 

PK: Co to są te niskie temperatury, którym Pan Profesor 

poświęcił tyle pracy, jak niskie i do czego to służy? 

BS: Aby odpowiedzieć na te pytania, należy zauważyć, 

że każda substancja może występować w trzech stanach 

skupienia: jako gaz (np. para wodna), jako ciecz (np. 

woda), lub jako ciało stałe (np. lód). Powyższe stany 

skupienia odpowiednio występują w przedziale temperatury 

wysokiej (gaz), temperatury średniej (ciecz), czy 

temperatury niskiej (ciało stałe). Należy zauważyć, że 

w temperaturze rzędu -272˚C wszystkie – poza Helem 

– znane nam substancje występują już w stałym stanie 

skupienia. Wszystkie więc składniki powietrza, którymi 

oddychamy na naszej planecie Ziemi są już zestalone. 

Już obszar temperatury poniżej około -100˚C jest bardzo 

interesujący, chociażby ze względu na wpływ na 

zachodzące reakcje chemiczne, jak i możliwości ich sterowania 

z wszystkimi też konsekwencjami np. dla medycyny, 

biologii, elektroniki, materiałoznawstwa, czy 

przetwarzania środków spożywczych. Aby realizować 

technologie niskotemperaturowe trzeba stosować odpowiednie 

kriostaty (krios – zimno). Są to urządzenia 

pozwalające na utrzymywanie obrabianej substancji 

w warunkach niskiej temperatury. Urządzenia te nazywamy 

kriostatami. Budowa kriostatów wymaga już 

technologii stosowanej, np. przy budowie reaktorów 

atomowych, czy rakiet kosmicznych. Ogólnie mówiąc 

technologie stosowane w niskiej temperaturze (poniżej 

około -120˚C ) nazywamy kriotechnologiami, a procesy 

technicznej natury – kriotechniką. Naukę o procesach 

zachodzących w niskich temperaturach nazywamy kriogeniką. 

Temperaturę substancji trzeba umieć zmierzyć. 

Można ją w dużym przybliżeniu traktować jako miarę 

średniej energii ruchu cząsteczek (atomów), tworzących 

dane substancje. Należy więc utworzyć skalę temperatury 

i przyrządy, które będą pozwalały tą skalę realizować, 

czyli mierzyć. Zbudowanie takich przyrządów dla 

temperatury poniżej np. -200˚C wcale nie jest sprawą 

łatwą. Za ich zbudowanie i wycechowanie kilka osób 

w Polsce, po II wojnie światowej uzyskało stopnie doktora 

fizyki(!). Od 1990 roku, nasz Świat obowiązuje Międzynarodowa 

Skala Temperatur (MST-90), która jedno- 

3

znacznie podaje przepis, jak te skalę realizować. MST-90 

podaje jak zbudować termometry w skali Kelvina. Nie 

będę tego szerzej rozwijać, ponieważ jest tu wiele szczegółowych 

zagadnień naukowych. Kończąc tę kwestię 

dodajmy, że bez niskich temperatur nie byłby możliwy 

postęp w medycynie, nie byłby możliwy przemysł kosmiczny 

i wiele najnowszych technologii. 

JM Rektor prof. Zdzisław Latajka dekoruje prof. Bogdana Sujaka 

Medalem Jubileuszowym 300-lecia Uniwersytetu Wrocławskiego 

(fot. Przegląd Uniwersytecki) 

PK: Z którymi uczonymi w Polsce i w świecie współpracował 

Pan Profesor i w jakich zagadnieniach? 

B.S. W Polsce współpracowałem przede wszystkim z prof. 

W. Trzebiatowskim (w tym czasie Prezesem Polskiej Akademii 

Nauk) w Instytucie Niskich Temperatur i Badań 

Strukturalnych. W Instytucie tym tworzyłem Zakład 

Kriotechniki i kształciłem podstawową kadrę w zakresie 

termometrii niskotemperaturowej, jak i kriotechniki. 

Byłem też na Uniwersytecie Wrocławskim promotorem 

w procesie nadania tytułu „Doktora Honoris 

Causa” światowej sławy kriogenikowi Akademikowi 

Piotrowi Kapicy (Laureat Nagrody Nobla za wyniki prac 

w niskich temperaturach). Sam kriogenikę studiowałem 

w Anglii w latach 1959-1960 (Clarendon Laboratory- 

Oxford University) u H. Rosenberga. W 1957 roku, na 

zaproszenie Maxa von Laue (Laureat Nagrody Nobla) 

referowałem wyniki swoich wczesnych prac w Niemieckim 

Towarzystwie Naukowym w Berlinie Zachodnim. 

Wspólnie z W. Trzebiatowskim tworzyłem i prowadziłem 

pierwszy w Polsce program badań centralnie sterowanych 

05 – „Zastosowanie kriogeniki w gospodarce 

narodowej”. 

W problematyce „Wzbudzona emisja elektronów i jonów”, 

która była moją główną „miłością” współpracowałem 

z wieloma badaczami: Japońskimi, Rosyjskimi 

(wtedy Radzieckimi), Niemieckimi, Czeskimi – tworząc 

z nimi „Międzynarodowy Komitet Doradczy”, organizujący 

co trzy lata anglojęzyczne Międzynarodowe 

Seminaria „Emisji Egzoelektronów i jej zastosowań”. 

W Polsce odbyły się trzy takie seminaria, obok innych, 

o których powiem za chwilę. O kontaktach z fizykami 

zagranicznymi mógłbym długo opowiadać. Moim głównym 

celem było kształcenie młodych fizyków. To powodowało, 

że zorganizowałem coroczne ogólnopolskie (też 

anglojęzyczne) seminarium „Wzbudzona emisja elektronów 

i jonów oraz zjawiska towarzyszące”. Seminarium 

to – już w PRL – pozwalało na kształcenie młodych 

adeptów fizyki doświadczalnej w referowaniu i opisywaniu 

wyników badań w języku angielskim, mimo iż 

były często publikowane w Polsce. Ogólnopolskie seminarium 

gromadziło co roku 40-60 osób (moich uczniów 

i współpracowników). Pomagało wydajnie w wypromowaniu 

przeze mnie łącznie 48 doktorów w zakresie fizyki 

i kriotechniki, z których do dzisiaj wyhabilitowało się 

ok. 15, a 5 zostało docentami. Uczniowie, którzy się wyhabilitowali 

zostali już bądź profesorami tytularnymi, 

bądź uczelnianymi. Niestety, niektórzy już umarli. Wypromowałem 

także około 350 magistrów fizyki i ogłosiłem 

drukiem około 390 publikacji naukowych, realizowanych 

często z moimi uczniami. Wyniki tych publikacji 

były cytowane około 500 razy (do 1994 r.). 

PK: Uczeni fizycy należą do najlepszych znawców materialnego 

świata. A kim jest człowiek dla uczonego 

fizyka? Czy człowiek odkrywa świat, czy go tworzy? 

B.S.: Człowiek świat odkrywa i jednocześnie modyfikuje, 

wpływając swoimi drapieżnymi technologiami na 

otoczenie miejsca, w którym żyje, pracuje i ten świat 

poznaje. Człowiek jest bardzo labilnym układem biologicznym, 

wypełnionym np. kilogramami bakterii. Normalnie, 

jego ciało żyje w bardzo wąsko określonych warunkach 

(np. temperatura ciała zmienia się od +35˚C 

do +42˚C, czyli w przedziale tylko 7˚C). Podobnie jest 

z atmosferą do oddychania i zapotrzebowaniem na 

wodę i jedzenie. Podobnie też z ograniczonością zmysłów: 

wzroku, słuchu itp. To powoduje, że dla swego 

bezpiecznego życia, człowiek musi odpowiednio ingerować 

w swoje otoczenie – zmieniając je. Buduje sobie 

domy, szyje sobie ubrania, wynajduje sposoby i urządzenia 

np. do łatwego przemieszczania się itp. Po to 

musi znać prawa fizyki, opisujące zachowania się materii 

tego świata i to w różnych sytuacjach i warunkach. 

Inaczej człowiek popełniałby technologiczne błędy, które 

mogłyby szybko zniszczyć elementy jego systemu 

biologicznego (skórę, wnętrzności, kościec itd.) lub 

zniszczyć od razu wszystko. 

PK: Jakimi zagadnieniami naukowymi żyje Pan Profesor 

na co dzień w Kudowie, na Pstrążnej? 

B.S.: Obecnie, na Pstrążnej, poważnie nauką już się nie 

zajmuję. Pilnie natomiast obserwuję tzw. „elity polityczne” 

i zauważam, że coraz bardziej zajmują się swoimi 

sprawami. 

4

PK: Współcześni, starsi wiekiem kudowianie przybyli 

do naszego miasta po II wojnie światowej. Jaka była 

droga Pana Profesora przez II wojnę światową? 

B.S.: Urodziłem się 18 maja 1924 r. w Bydgoszczy. Jestem 

synem, Władysławy z domu Żakowicz i Zenona 

Sujaka. Jestem wyznania rzymskokatolickiego. Do wybuchu 

II wojny światowej, ukończyłem prywatną szkołę 

podstawową im. Marii Regame, z francuskim językiem 

nauczania i dwie klasy gimnazjum ogólnokształcącego 

im. J. Piłsudskiego w Bydgoszczy. Z akcji ewakuacyjnej 

(rodzina wojskowa) powróciłem z matką do Bydgoszczy 

w grudniu 1939 r. Ojciec znalazł się w obozie jenieckim. 

Pozbawiony z matką mieszkania przez Niemców, 

mieszkałem z Nią u mojej Babci w Bydgoszczy. Pracowałem 

dorywczo przy uprzątaniu ulic, na roli, w składzie 

opału, w charakterze gońca w księgarni niemieckiej 

itp. W 1943 r. zostałem przymusowo wywieziony do 

Niemiec, na francuskie pogranicze. Po wkroczeniu armii 

amerykańskiej w 1945 r. byłem najpierw tłumaczem 

przy oddziałach 80. Armored Division armii amerykańskiej, 

a następnie – po zakończeniu wojny – działałem 

na terenie powiatu Altotting w Bawarii Górnej w charakterze 

tłumacza i pełnomocnika tamtejszego Komitetu 

Polskiego z siedzibą w Altotting. Do kraju wróciłem 

w październiku 1945 r. Natychmiast zapisałem się na 

kursy gimnazjalne dla dorosłych, najpierw w Bydgoszczy, 

a następnie w Katowicach, dokąd przeniesiono mojego 

ojca, w tym czasie oficera I Armii Ludowego Wojska 

Polskiego. Po otrzymaniu świadectwa dojrzałości 

typu matematyczno-fizycznego, w roku 1947 wstąpiłem 

na Uniwersytet Wrocławski, rozpoczynając studia fizyki 

na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii. W tym samym 

czasie moja przyszła żona Alina Burczak zaczęła 

studia na Wydziale Lekarskim tegoż Uniwersytetu (repatriowana 

ze Lwowa). W 1949 r., gdy byłem na trzecim 

roku studiów, zatrudniono mnie na etacie zastępcy asystenta 

przy III Katedrze Fizyki Uniwersytetu i Politechniki 

Wrocławskiej. Tym samym, rozpocząłem moją karierę 

pracownika naukowo-dydaktycznego na Uniwersytecie 

Wrocławskim – trwającą 45 lat(!). W 1972 r. 

przypadkowo trafiliśmy z żoną do Pstrążnej, która przynależała 

wtedy do gminy Lewin i postanowiliśmy się tutaj 

osiedlić, kupując sobie dom, który stał pusty. Mieszkamy 

w nim do dzisiaj. Od 15 lat, także tutaj zimujemy. 

PK: Czy patriotyzm i Polska nie tracą na sile w jednoczącej 

się Europie? Co jest trwałe i najtrwalsze? 

B.S.: W Polsce stale jeszcze dominuje myślenie postkolonialne. 

Jest to wynikiem przecież 120 lat kolonialnych 

zaborów: Prus (Niemiec), Austrii i Rosji. Świadomość 

eksploatacji kolonialnej przez trzech sąsiadów rozbudzała 

w XIX wieku prawdziwy, żarliwy narodowy patriotyzm 

Polaków. Dzisiaj patriotą albo się jest, albo się 

tylko o tym mówi. Dzisiaj brakuje takich zagrożeń, jakie 

występowały w Polsce w XIX wieku lub w czasie II wojny 

światowej. Miarą tego może być występowanie tylko 

nielicznych flag narodowych na prywatnych domach 

w Kudowie-Czermnej, czy Pstrążnej w dniu 11 Listopada 

2008 r. Patriotyzm rodzi się bowiem z umiłowania 

i trwogi o dobro ziemi, na której się żyje (patriotyzm lokalny) 

lub w sytuacji zagrożenia narodowego (patriotyzm 

narodowy). Jeżeli chce się rozbudzić w narodzie 

żarliwy patriotyzm (narodowy), należy wskazać groźnego 

wroga – to stara prawda. Ale przecież jednocząca się 

Europa nie jest naszym wrogiem. 

PK: Obserwuje Pan Profesor Kudowę i jej mieszkańców 

już przez trzydzieści parę lat. Jaka jest ocena 

Pana Profesora w spojrzeniu na całość? 

B.S.: Kudowa pięknieje. Uderza intensywny rozwój budownictwa 

domów jednorodzinnych i pensjonatów. 

Władze miasta, w ciągu ostatnich lat, wyraźnie umiejętnie 

sterują inwestycyjnym rozwojem miasta, a także 

pięknie utrzymanego parku zdrojowego i zieleni miejskiej. 

Uderza wysoki poziom intelektualny i duża życzliwość 

przeciętnego mieszkańca. Zadziwia całoroczne 

bogactwo wydarzeń kulturalnych, podkreślających charakter 

dobrego „Kurortu”, do czego przyczynia się także 

skansen w Pstrążnej. Miasto jest czyste i zadbane. Widać 

rosnącą zasobność mieszkańców. 

PK: Mieszkańcy Kudowy-Zdroju będą czytać rozmowę 

z Panem Profesorem przy świątecznych stołach. 

Betlejem, w którym narodził się Jezus Chrystus jest 

położone niemal na tej wysokości, na jakiej jest dom 

Pana Profesora. Co chciałby Pan Profesor powiedzieć 

naszym czytelnikom od siebie i swojej rodziny? 

B.S: Żyjemy w urokliwym miejscu, na pograniczu Polski, 

o bogatej historii od wielu setek lat. Życzmy sobie 

zdrowia, pogodnego i spokojnego oraz wystarczająco 

dostatniego życia w budującej zgodzie z sąsiadami. Pamiętajmy, 

że pogranicze zawsze było, jest i będzie wizytówką 

każdego kraju, bez względu na polityczne, czy 

społeczne sytuacje oraz wydarzenia. 

PK: W imieniu Redakcji dziękuję Panu Profesorowi 

za podzielenie się z naszymi Czytelnikami wiedzą 

i doświadczeniem z bogatego życia. Swoimi osiągnięciami 

naukowymi, które Pan Profesor jakby 

ukrył przed mieszkańcami Kudowy – przysłaniając 

je swoim skromnym życiem – nobilituje Pan nasze 

miasto. Składamy Panu Profesorowi i Jego Małżonce 

oraz Całej Rodzinie życzenia radosnych Świąt Bożego 

Narodzenia, zdrowia i satysfakcji z twórczego 

życia. 

W imieniu Redakcji 

Redaktor Naczelny 

5

POMNIKI KUDOWSKIE 

Odsłonięcie Pomnika Anny Świdnickiej 

Pomnik Moniuszki w Parku Zdrojowym 

Pomnik Trzech Kultur 

Niech radość i spokój Świąt Bożego Narodzenia towarzyszy wszystkim 

mieszkańcom Kudowy-Zdroju i przebywającym gościom przez cały 

2009 Nowy Rok. 

Życzymy aby był to rok szczęśliwy w osobiste doznania, spełnił 

zamierzenia oraz aby przyniósł wiele satysfakcji z własnych dokonań, 

dużo radości i dobroci od ludzi. 

Burmistrz Miasta 

Czesław Kręcichwost 

Przewodniczący Rady Miejskiej 

Bogusław Burger 

6

WSPOMNIENIA 

Ks. Jan Myjak 

Moje pierwsze spotkanie 

z Wrocławiem 

i Dolnym Śląskiem 

Łącko 

DROGA DO SEMINARIUM 

Rodzinne strony to Podhale. 

W młodości całym sercem śpiewaliśmy: 

Łącko z nad dunajcowych fal, 

Łącko na tle tatrzańskich hal, 

Łącko, kochane Łącko, 

największe z twierdz młodzieńczych serc... 

Wyższe Seminarium Duchowne we Wrocławiu 

Był rok 1944. Kościelny poprosił mnie, bym 

w zimowy dzień, o 6 rano przyszedł do kościoła 

służyć do mszy. Były to dziwne prymicje. 

Dzień wcześniej otrzymał święcenia – w Nowym 

Sączu u Ojców Jezuitów – mój rodak diakon Piotr 

Mrówka wobec najbliższych odprawił prymicje bardzo 

skromnie i poszedł do Armii Krajowej na kapelana. 

O tym dowiedziałem się wiele lat później. Po wojnie, 

wielu byłych żołnierzy AK – chcąc się zawieruszyć – 

wyjeżdżało na Zachód. Wyjechał też ks. Mrówka i pracował 

w Archidiecezji Wrocławskiej, w Bogatyni. Ja zaś, 

mając kilka lat pracy za sobą – rok pracy w gminie, jako 

urzędnik i trzy lata pracy nauczycielskiej – zdecydowałem 

się pójść do seminarium duchownego. Rodzima 

diecezja tarnowska zawsze miała pełną ilość kleryków 

i ze starszych rezygnowała. Ówczesny rektor poradził 

mi szukać miejsca w innym seminarium. Będąc w Krakowie, 

odwiedziłem Seminarium Częstochowskie, które 

wtedy tam się znajdowało, złożyłem dokumenty i zostałem 

przyjęty. Po jakimś czasie, w rodzinnej parafii spotkałem 

ks. Piotra Mrówkę. Wiedział już o mojej decyzji 

i przedstawił mi swój punkt widzenia. Powiedział, że 

Wrocław bardzo potrzebuje księży. Zjeżdżają się tu 

osadnicy z całej Polski, a nawet ze świata, by mieszkać 

na Ziemiach Odzyskanych. Chętniej osiedlają się tam, 

gdzie jest już kapłan, czy to w wiosce, czy w miasteczku. 

Rządca diecezji nie ma księży. Bardzo ich potrzeba. 

I ks. Mrówka doradził: zostaw inne seminaria, idź do 

Wrocławia, porozmawiam na twój temat i sam zawiadomię 

cię o wstępnym egzaminie lub rozmowie. Zgodziłem 

się. Po pewnym czasie otrzymałem wiadomość, 

że mam przyjechać do Wrocławia. W oznaczonym, czasie 

pojechałem do Wrocławia. Był rok 1954. Wysiadłem 

na dworcu głównym, stąd tramwajem dostałem się na 

Plac Grunwaldzki. Wysiadłem za Mostem Grunwaldzkim 

i napotkanego przechodnia zapytałem jak dojść do 

Ostrowa Tumskiego. Ów przechodzień popatrzył na 

mnie uważnie i zapytał, czy czasem nie idę do seminarium. 

Tak, proszę pana – odpowiedziałem. On na to: 

pozwoli pan, że osobiście pana zaprowadzę, robię to 

z prawdziwą przyjemnością, nie ma pan pojęcia, jak my 

potrzebujemy księży. Doprowadził mnie pod seminarium, 

które mieściło się przy Placu Katedralnym 14. 

Uprzejmie podziękowałem, a spotkany miły pan życzył 

mi ukończenia seminarium i dobrego kapłaństwa. Po 

złożeniu dokumentów i rozmowie, w trakcie której odbył 

się także egzamin wstępny, otrzymałem pismo, że 

mam się zgłosić pierwszego sierpnia do seminarium, do 

miesięcznej pracy. 

Jak wspomniałem, był to rok 1954. Wrocław był 

w gruzach i kandydaci do seminarium pracowali przy 

odgruzowywaniu miasta, w okolicach Ostrowa Tumskiego 

i w majątku seminaryjnym, który był na Wojszycach. 

Jaka była wtedy sytuacja w Archidiecezji Wro- 

7

cławskiej? Na mocy uprawnień 

otrzymanych ze Stolicy Apostolskiej, 

ks. Kardynał Hlond 

ustanowił na Ziemiach Zachodnich 

nowe diecezje (w Opolu 

i Gorzowie Wielkopolskim) 

i tam mianował administratorów 

apostolskich. Wrocław był 

i pozostał siedzibą Archidiecezji. 

W Opolu administratorem 

został ks. Kominek, w Gorzowie 

Wielkopolskim ks. Nowicki, 

a we Wrocławiu ks. Milik. 

Były to dla kościoła czasy 

szczególne pod wieloma względami. 

Władze świeckie ingerowały 

w obsadę stanowisk kościelnych. 

Urząd Bezpieczeństwa 

(UB) aresztował ks. Milika 

i na jego miejsce przywiózł 

ks. Lagosza. Może nawet tym 

samym samochodem. Żył jedyny 

kanonik kapituły wrocławskiej 

i on wybrał ks. Lagosza 

wikariuszem kapitulnym. 

Wikariusz kapitulny może sprawować rządy tylko do 

nominacji biskupa. Wybór zatwierdził ks. Kardynał 

Wyszyński. Rektorem seminarium był wtedy ks. Zienkiewicz, 

ojcem duchownym ks. Sąsiadek TJ. Zgodnie 

z otrzymanym zawiadomieniem stawiłem się 1 sierpnia 

1954 r. do pracy w seminarium. Zniszczone miasto mobilizowało 

do pracy już samym swoim widokiem. Nikt 

się nie ociągał, nie słyszałem ani jednego słowa krytyki, 

czy użalania się. Żeby żyć i mieszkać, trzeba czynić sobie 

ziemię poddaną. Na pierwszym roku seminaryjnym 

było nas 72 alumnów i w takiej liczbie rozpoczęliśmy 

pracę przy odgruzowywaniu Wrocławia. Niektórzy mieli 

wyznaczoną pracę w gospodarstwie rolnym na Wojszycach. 

Mnie wyznaczono do grupy pracującej w Wojszycach. 

Gospodarstwo rolne liczyło 72 ha ziemi i było własnością 

sióstr magdalenek. W Polsce, ziemię wraz z zabudowaniami 

przejęła kapituła wrocławska, i owoce tej 

ziemi i pracy były przeznaczone dla kleryków. Głównym 

gospodarzem był ks. Miętki, były też siostry zakonne 

i osoby świeckie zatrudnione na stałe. Porządek 

dnia przewidywał spotkanie całej grupy po mszy św. 

i wyznaczanie do konkretnej pracy. Wszystko to czynił 

ks. Miętki z ogromnym dowcipem. Mieliśmy tam konika 

sybirskiego, jeszcze z wojny. Podszedłem do konia, 

pogłaskałem go, podzieliłem się z nim kawałkiem chleba, 

który jadłem. Koń spożył i zaraz położył mi głowę 

na ramieniu. Dostrzegł to ks. Miętki i zawołał: mamy 

już dowożącego do seminarium. Zmartwiony powie- 

działem księdzu, że jeszcze nie 

znam Wrocławia. Nie martw 

się, powiedział ks. Miętki, ale 

koń zna doskonale miasto i zaprowadzi 

cię, gdzie trzeba. 

Tak otrzymałem pierwsze 

zajęcia. Nie znałem miasta i jak 

tu koniem jeździć po tak wielkim 

mieście. Pomyślałem, że 

pewnie będę mieć problemy 

z milicjantami. Dałem jeszcze 

konikowi dwie kostki cukru, 

żeby się z nim bardziej zaprzyjaźnić, 

zaprzągłem do wozu, 

wskoczyłem na załadowany wóz 

i ...wio koniku! Koń pogodnie 

ruszył i z tak dziwnym przewodnikiem 

wyruszyłem dowieść 

towar do seminarium i po 

drodze poznać miasto. Byłem 

zaskoczony, jak koń zachowywał 

się świadomie i wiedział 

dokąd ma iść. Minęliśmy osiedle 

Wojszyce, Ulicę Borowską, 

Student Jan Myjak w 1954 r. 

pozostawiliśmy z lewej strony 

Dworzec Główny. Kochany konik doszedł do Mostu 

Grunwaldzkiego i na lewo już Ostrów Tumski. Najdziwniejsze 

przy tym było to, że gdzie był przystanek tramwajowy, 

znał się na dzwonkach tramwajowych, stawał 

i ruszał dopiero wtedy, gdy ruszył tramwaj. Wspaniały, 

mądry koń! Bez kierowania wjechałem na podwórko 

seminaryjne. Pierwszym moim gestem po zejściu z wozu 

było uściśnięcie konia i obdarowanie go kostkami cukru. 

Tak z moim konikiem – którego nazywałem „Łyskiem” 

– woziłem do seminarium jarzyny z dużego ogrodu 

prowadzonego przez siostry zakonne, mleko i mięso 

z tuczników. Z seminarium zaś przywoziłem zlewki dla 

zwierząt. Jeżdżąc po mieście tam i z powrotem poznawałem 

to miasto. Ogromne wrażenie robiły na mnie 

gruzy po zniszczonych przez wojnę budynkach. Potem 

poznałem dzieje oblężenia z książki ks. Paikerta „Dni 

oblężonego Wrocławia”. Następne prace miałem już 

przy odgruzowywaniu miasta. Tak minął ten pierwszy 

miesiąc we Wrocławiu. Od 1 września (1954 r.) rozpoczęły 

się wykłady. Trwały pięć tygodni, następnie był 

tydzień pracy w naszym majątku i przy odgruzowywaniu 

miasta. 

Odzyskiwaną cegłę posyłano do Warszawy, którą odbudowywano 

po wojennym zniszczeniu. Pracowało 

całe seminarium, za wyjątkiem ostatniego rocznika, 

który był zwolniony od prac. Z tamtych lat wspominam 

naszych wspaniałych profesorów. W większości byli ze 

Lwowa. (c.d.n.) 

8

NA SZLAKACH NIEPODLEGŁEJ 

W 

dniach 5-7 listopada 2008 r. Uniwersytet 

Wrocławski zorganizował w Kudowie-Zdroju 

Międzynarodową konferencję naukową 

„Na szlakach Niepodległej” z okazji 90. rocznicy odzyskania 

przez Polskę niepodległości. Przybyli uczeni historycy, 

prawnicy, politolodzy z różnych ośrodków uniwersyteckich. 

Zebranych przywitał rektor Uniwersytetu 

Wrocławskiego prof. dr hab. Marek Bojarski. 

W żywej dyskusji w czasie przerwy uczestniczyła sekretarz Gminy 

Pani Barbara Kopeć (fot. Ref. Kultury – Ł. Żuliński) 

Prezydium konferencji na czele z Rektorem Uniwersytetu Wrocławskiego 

prof. Markiem Bojarskim (fot. Ref. Kultury – Ł. Żuliński) 

W imieniu naszego miasta witał uczonych Burmistrz 

Czesław Kręcichwost. Obrady toczyły się w dwóch 

sekcjach. Sekcja I obradowała w Teatrze Zdrojowym. 

Przedmiotem jej obrad (referatów i dyskusji) było: myśl 

polityczna okresu międzywojennego, państwo (silne, 

federacyjne, uspołecznione), ciągłość państwa, racja 

stanu, filozofia prawa, koncepcja samorządu, doktryna 

polskiego kolonializmu na początku II RP. W Sekcji II 

mówiono o narodowej demokracji, partiach katolickich, 

polskiej myśli konserwatywnej, liberalnej, o ruchu trockistowskim, 

o poglądach Jana Karola Kochanowskiego, 

Stanisława Cara i Michała Romera. Członkowie redakcji 

PK brali udział w obradach obu sekcji. Mimo afiszy 

rozwieszonych po całym mieście stosunkowo mało było 

mieszkańców naszego miasta. Podczas przerw, słuchacze 

z Kudowy żywo komentowali wygłaszane tezy. Z taką reakcją 

spotkał się m.in. wykład prof. dr hab. Janusza 

Sondela z UJ na temat „Jus postliminum jako zasada 

uznania ciągłości II i III RP”. 

W obradach Sekcji II w pensjonacie „Scaliano” szczególne 

nasze zainteresowanie wzbudził wykład dr Marka 

Białokura z Uniwersytetu Opolskiego pt. „Narodowa 

Demokracja wobec Czechosłowacji i stosunków polskoczechosłowackich 

w okresie paryskiej konferencji pokojowej 

(1919-1920). Szkic z dziejów polskiej myśli 

politycznej”. W dyskusji zabrał głos dyrektor kudowskiego 

muzeum, przedstawiając działalność muzeum 

w aspektach wiążących się z problematyką konferencji. 

Nadmienił o zainteresowaniach poglądami prof. Ewy 

Thompson w odniesieniu do wpływu doświadczeń historycznych 

na współczesne postawy Polaków. 

Dyskusja w kuluarach (fot. Ref. Kultury – Ł. Żuliński) 

Pewnym niedostatkiem obrad był brak spojrzenia 

ogólniejszego na drogi do niepodległości, tak państwa 

polskiego jak i niepodległej myśli współczesnego Polaka. 

Redakcja 

9

LITERATURA POGRANICZA 

František Pilz 

„Babunia” i „Gość” 

w kudowskich domach 

Od Redakcji 

Prezentujemy piękne i bardzo interesujące fragmenty 

literatury czeskiej, mającej powiązania 

z Polską, z Kudową i jej okolicami. Pisze František 

Pilz, czeski nauczyciel, który pracował w Kudowie 

zaraz po II wojnie światowej. Dziś mieszka 

w Nowym Mieście, kilkanaście kilometrów od 

Nachodu. Mówi i pisze po polsku i często oprowadza 

i obwozi wycieczki po Polsce. 

Francišek Pilz w Teatrze Zdrojowym 

w Kudowie-Zdroju w 2008 r. 

Od studenckich lat interesowałem 

się Polską, jej 

historią, literaturą i językiem. 

Mile wspominam, jak 

przed blisko 60 laty, w Teatrze 

Zdrojowym w Kudowie 

stałem przed chórem 

dziecięcym mojej szkoły, 

koncertującym kuracjuszom 

i mieszkańcom czeskie 

piosenki ludowe, przeplatane 

czeską poezją. W roku 

2008 w sali Teatru Zdrojowego, 

pięknie odnowionej, 

przedstawiłem polskiej 

społeczności Kudowy czeskich 

pisarzy tego pogranicza. 

Chciałem podzielić się 

z Czytelnikami „Pamiętnika 

Kudowskiego”, tym, co 

powiedziałem w czasie Sesji 

Literackiej w 2008 r., jak 

klasycy literatury czeskiej Bożena Nemcowa i Alois Jirasek 

pomagali mi poznać Ziemię Kłodzką i Kudowę, jej 

przeszłość, walory krajobrazowe, piękno przyrody, Polskę 

i Polaków. Dzieła tych pisarzy pomogły mi po przybyciu 

do Kudowy w 1948 r. – lepiej zrozumieć przeszłość 

i obecne warunki, które istniały po wojnie na 

tych terenach, gdzie osiedlili się nowi osadnicy z głębi 

Polski. Dla czytelnika dzieł czeskich pisarzy, ten teren 

pod Błędnymi Skałami, Szczelińcem i Wzgórzami Lewińskimi 

nie jest obcy. Po czesku nazywamy te góry 

Bor i Hejśovina. Swoją wiedzę o ziemi kłodzkiej przedstawię 

w oparciu o dwa utwory wymienionych pisarzy 

czeskich tj. o „Babunię” pióra Bożeny Nemcowej i „Gościa” 

Aloisa Jiraska. 

Kim byli Bożena Nemcova i Alois Jirasek, i kim są 

dzisiaj? Bez przesady chcę powiedzieć, że są drodzy sercu 

każdego Czecha, już od prawie półtora stulecia. Od 

drugiej połowy XIX wieku oni kształtowali świadomość 

narodową Czechów, naszego narodu, który od 

XVII wieku, przez ponad trzysta lat cierpiał zabór od 

monarchii austriackiej, z powodu germanizacji i rekatolizacji 

habsburskiej. 

Bożena Nemcova 

Urodziła się w 1820 r w Wiedniu. Dzieciństwo spędzała 

w Ratiborzicach, położonych w malowniczej dolinie 

rzeki Upy, koło miasta Czeska Skalica, niedaleko od 

Kudowy. Jej rodzice byli zatrudnieni u księżnej Katarzyny, 

córki Piotra Birona z Kurlandii, właścicielki zamków 

w Nachodzie, zameczku w Ratiborzicach oraz zamku 

w Żaganiu w północno-zachodniej części Dolnego Śląska. 

Księżna występuje w powieści jako dobrodziejka 

dla poddanego ludu, jako postać sympatyczna. Przebudowała 

w sposób zasadniczy zameczek w Ratiborzicach 

i prowadziła postępową gospodarkę rolną w swoich dobrach. 

Ojciec pisarki był stangretem u księżniczki, pochodził 

z Austrii i mówił z rodziną tylko po niemiecku. 

Matka była Czeszką i pracowała na zamku jako pokojówka. 

Rodzice zapoznali się w Wiedniu. Po urodzeniu 

Bożeny, rodzina przeniosła się z Wiednia do Czech, do 

Ratiborzic. Powieść „Babunia” to klejnot w czeskiej literaturze 

połowy XIX wieku. Pisarka wspomina w niej 

swoje dzieciństwo, spędzone w dolinie rzeki Upy, w Ratiborzicach 

jako najszczęśliwszy okres życia. Czytelnik 

dowiaduje się w książce drobiazgowo, jakie były warunki 

życia na pograniczu kłodzkim, które było ściśle 

związane ze stosunkami politycznymi drugiej połowy 

XVIII wieku oraz na początku XIX wieku, niedługo po 

wojnach śląskich. Ziemia Kłodzka przeszła wtedy spod 

panowania Austrii pod panowanie pruskie (niemieckie). 

Wzajemne stosunki mieszkańców po obydwu stronach 

granicy były jednak dalej utrzymywane i kontynuowane. 

Ta sytuacja odzwierciedla się też w powieści „Babunia”. 

Bohaterką powieści jest babcia Bożeny Nemcowej, 

Magdalena Czudowa. Babunia – jak ją znamy z powieści 

– urodziła się w 1770 r. w Dobruszce, małym mia- 

10

steczku pod Górami Orlickimi. Jej przyszłym małżonkiem 

był Jerzy Nowotny, również z Dobruszki. Mimo, 

że zakończyła się wojna siedmioletnia o Śląsk pomiędzy 

Prusami i Austrią, to nadal wisiała groźba wojen. Jerzy 

Nowotny obawiając się, że zostanie zabrany do wojska 

austriackiego uciekł z domu do Kłodzka, które było 

już wtedy w państwie pruskim. Zamieszkał w Kłodzku 

u swojego krewnego. Umówił się ze swoją narzeczoną 

(Magdaleną), że spotkają się w Wambierzycach, dokąd 

Magdalena przybędzie w niedługim czasie w tradycyjnej 

pielgrzymce z Czech. Tam się rzeczywiście spotkali 

i 5 lutego 1792 r. odbył się ich ślub w katedrze kłodzkiej. 

Niestety, Jerzego wcielono przymusowo do wojska pruskiego. 

Służył najpierw w Kłodzku, potem w twierdzy 

w Nysie. W 1794 r., doszło w Polsce do wybuchu powstania 

kościuszkowskiego, o niepodległość kraju. 

Pierwsza bitwa powstańców pod Racławicami była dla 

powstańców zwycięska. Kościuszko szedł na Warszawę, 

by udzielić pomocy powstańczej Warszawie. Wtedy, car 

rosyjski zwrócił się do króla pruskiego o pomoc przeciwko 

powstańcom polskim. Król pruski wysłał do walki 

z powstańcami garnizon z Nysy. Takim to sposobem, 

doszło do tego, że Jerzy Nowotny, dziadek Bożeny Nemcowej, 

był uczestnikiem bitwy pod Maciejowicami, po 

stronie pruskiej. Został w tej bitwie ciężko ranny, powrócił 

do Nysy i został zwolniony z wojska. Zamieszkał 

z rodziną w Kłodzku. Zarabiał na utrzymanie rodziny 

produkcją i sprzedażą koców. Zmarł w 1805 r., pozostawiając 

wdowę (Babunię) z pięciorgiem dzieci bez jakichkolwiek 

środków. Babunia zdecydowała się wrócić 

do Czech, do Gór Orlickich, gdzie mieszkali jej krewni. 

Nemcowa napisała powieść Babunia w ostatnich latach 

swego krótkiego życia. Zmarła w 1862 r., nie mając 

jeszcze 42 lat. Były to lata dla niej i dla całej rodziny 

bardzo trudne. Jej mąż 

stracił pracę w związku 

z działalnością patriotyczną, 

a twórczość literacka 

kobiet nie była w tamtych 

czasach doceniana. Ukochany 

i utalentowany syn 

Hynek zmarł na gruźlicę. 

Śmiertelnie chora pisarka 

– prawie bez środków do 

życia – wracała w ostatnich 

latach życia do kojących 

wspomnień z lat dzieciństwa, 

do szczęśliwych lat 

młodości, które były związane 

z uroczą doliną w Ratiborzicach 

i z umiłowaną 

babcią, która uczyła swoją 

wnuczkę kochać czeska ojczyznę. 

Całe jej dorosłe ży- 

cie było pełne cierpienia. Dzisiaj cenimy ją, jako jedną 

z największych osobowości czeskich kobiet, w całej historii 

czeskiego narodu. 

Alois Jirasek 

Urodził się w Hronovie 

w roku 1851. Jego ojciec 

był miejscowym piekarzem 

i drobnym rolnikiem. 

Utalentowany syn Alois 

uczył się w gimnazjum 

w Broumovie, następnie 

w Hradcu Králové i na Uniwersytecie 

Karola w Pradze. 

Już jako student miał 

wielkie sympatie do narodu 

polskiego. Interesowały 

go losy uciekinierów po 

klęskach powstania listopadowego 

1830 r. i powstania 

styczniowego z 1863 r. 

Po studiach, najpierw był 

profesorem historii w Litomyślu, 

później w Pradze. 

Jest czeskim „Sienkiewiczem”. 

Alois Jirasek 

W swoich dziełach popularyzował historię narodu 

czeskiego od czasów mitologicznych do XX wieku. Najbardziej 

popularne są jego powieści o tematach pochodzących 

z czesko-kłodzkiego pogranicza: czterotomowa 

kronika „U nas”, dotycząca dziejów Hronova z pierwszej 

połowy XIX wieku i pięciotomowa powieść „F.L.Vek” 

o Dobruszce w czasach odrodzenia narodowego w drugiej 

połowie XVIII wieku. Mnie, osobiście bardzo bliskie 

są jego krótkie opowieści, na pierwszym miejscu 

opowieść „Gość” (po czesku „Host”). 

W opowieści „Gość” czytamy o własnych wspomnieniach 

autora z lat młodzieńczych, gdy miał 15 lat 

i uczęszczał do szkół w Broumovie. W czerwcu 1866 r. 

wybuchła wojna prusko-austriacka i trzy armie pruskie 

przekroczyły granice Czech. Przez rodzinne miasto Jiraska, 

Hronov, oddziały armii następcy tronu pruskiego 

Friedricha Wilhelma – podążające w stronę Nachodu – 

przechodziły 26 czerwca 1866 r. W środku Hronova zatrzymały 

się, żeby odpocząć. Młody Jirasek obserwował 

ruch wojska z ogrodu rodzinnego domu. W pewnym 

momencie zbliżył się do niego młody żołnierz w pruskim 

mundurze. Okazało się, że nie jest Niemcem, ale 

że jest Polakiem z Poznańskiego, że nazywa się Stanisław 

Koroński i że jest zmuszony, jako Polak z zaboru 

pruskiego walczyć o obce interesy prze- 

c.d. s. 15 

11

ZDZISŁAW POŁĄCARZ W KUDOWIE 

Zdzisław Połącarz jest jednym z bardziej znanych w świecie 

oświęcimskich i nowotomyskich plastyków. Zaczynał swoją 

przygodę ze sztuką jako twórca nieprofesjonalny. Nadal 

zresztą jest członkiem grup nieprofesjonalnych, choć jego 

twórczość już od dawna nosi znamiona profesjonalizmu. 

Zdzisław Połącarz 

Wenecja 

Artysta specjalizuje się w pejzażach oraz uwiecznianiu 

zabytkowej architektury sakralnej i świeckiej. Posługuje 

się głównie rysunkiem i akwarelą, rzadziej olejem. 

Droga rozwoju jego osobowości jest dość długa i ciekawa. 

Od realistycznych rysunków przez pastelowe, impresjonistyczne 

akwarele, po twórczość bardziej ekspresyjną, 

o większym zróżnicowaniu barwy, a w ostatnim 

okresie podejmuje próby z pogranicza abstrakcji. 

Zdzisław Połącarz jest twórcą bardzo aktywnym. 

Uczestniczy w wielu plenerach, nierzadko w roli ich 

komisarza. 

Kraków – Sukiennice 

Praga 

Często wystawia swoje prace również za granicą, 

zwłaszcza w Niemczech, działa w 82 Stowarzyszeniu 

Artystów Polskich na Ukrainie w Tarnopolu oraz w Towarzystwie 

Polskich Plastyków przy Związku Polaków 

na Białorusi. 

Jest laureatem wielu nagród, zarówno artystycznych 

jak i za upowszechnianie kultury polskiej, w tym nagród 

państwowych. 

W tym roku wystawiał również swoje prace w kudowskim 

Domu Pracy Twórczej „Cyganeria”. Od 12 lipca 

do 20 sierpnia mogliśmy podziwiać prace pana 

Zdzisława Połącarza zebrane w cyklu „Miasta Europy 

w akwarelach” na 140 wystawie indywidualnej. Wystawa 

była bardzo chętnie odwiedzana przez mieszkańców 

i gości naszego miasta. 

DPT „Cyganeria” jest galerią i miejscem pracy kudowskich 

artystów nieprofesjonalnych oraz dzieci i młodzieży. 

Obecnie jest w strukturach Miejskiej Biblioteki 

Publicznej w Kudowie-Zdroju. Prowadzona jest tam 

bardzo szeroko działalność kulturalna. 

Uczestnicy warsztatów współpracują w organizacji 

imprez kulturalnych z Muzeum Kultury Ludowej Pogórza 

Sudeckiego w Kudowie-Zdroju oraz Referatem Kultury, 

Sportu i Promocji przy Urzędzie Miasta w Kudowie-Zdroju. 

Urszula Faroń-Bielecka 

12

NA FELIETONOWĄ NUTKĘ 

X POLSKO-CZESKIE DNI MORZA 

w Kudowie-Zdroju 

Jednym z celów naszego pamiętnika – mam tutaj na 

myśli – nas, czyli mieszkańców i miłośników Kudowy, 

będą relacje z wydarzeń kulturalnych, sportowych, społecznych 

...hmmm, krótko mówiąc ważnych. Znamiennym 

jest to, że w pierwszym numerze, obok informacji 

o Festiwalu Moniuszkowskim, pojawia się relacja z imprezy, 

która jest przykładem inicjatywy oddolnej. Albowiem 

wydarzenie to zaistniało na pograniczu polskoczeskim 

dzięki inicjatywie Kasi Mrowiec i kilku zapaleńców, 

miłośników żagli, szant, przygody i dobrej 

zabawy. Całość zaprawiona sporą dozą rosnącej sympatii 

do naszych południowych sąsiadów. 

Jako absolwent Technikum Żeglugi Śródlądowej, miałem 

w tym również skromny udział od samego początku. 

Wiele jest obecnie takich inicjatyw, polsko-czeskich 

zwłaszcza. A ponieważ cieszą one bardzo, nie tylko 

mnie, postaramy się pisać o nich więcej. 

Polsko-Czeskie Dni Morza w Kudowie? Samo hasło 

wywołuje lekki uśmieszek na twarzy (co sprzyja medialności 

imprezy). Na wstępie pragnę zatem głośno i wyraźnie 

zgodzić się z tymi wszystkimi, którzy zwracali 

nam (często z lekkim zastanawianiem się) uwagę, – tak! 

Ba!, 3 x tak!!! – „Czechy nie mają morza!” – wiemy to. 

Tak jak i wiemy, że Moniuszko rzadko bywał osobiście 

na Festiwalu Moniuszkowskim w Kudowie. 

Brzmi zatem ta nazwa absurdalnie. Tyle, że cel jest 

inny. Pierwszy to zabawa, drugi to chęć pokazania niedowiarkom, 

iż marzenie i pasje można realizować niezależnie 

od miejsca, w którym się mieszka. Ciągle jeszcze wierzę, 

że nie trzeba jechać do Anglii, by zarabiać pieniądze. 

Nie trzeba jechać do Częstochowy, by odzyskać wiarę. 

I nie trzeba mieszkać nad morzem, by śpiewać szanty. 

Te, pozornie odległe aspekty wiążą się ze sobą (dla 

mnie) jednym ważnym czynnikiem – miłością do miejsca, 

w którym się urodziło, mieszka, działa. 

Często jest bowiem tak, iż szukamy po świecie czegoś, 

co mamy pod nosem. A odkrywanie własnego miejsca 

13

jest pasją ludzi, których połączyła redakcja „Pamiętnika 

Kudowskiego”. 

Tyle o idei. A jak było? He, kto nie był, niech żałuje, 

żadne słowa tego nie oddadzą. Zgodnie z zasadą, że Kudowa 

miasto portowe gromadzi różnoraką publiczność, 

przygotowaliśmy repertuar wg recepty dla każdego coś 

dobrego. Dzięki wsparciu Referatu Kultury Urzędu 

Miasta w Kudowie-Zdroju, tegoroczna X edycja trwała 

trzy dni. W piątek, w Cafe pod Palmami graliśmy morsko, 

sentymentalnie, plażowo i dansingowo, bo taki był 

cel koncertu pt. „Jeszcze się w dali żagiel bieli” w wykonaniu 

wrocławskich artystów związanych z operetką, 

filharmonią, Akademią Muzyczną, weselami i szantami. 

Sobota była bardziej „szantowa”, aczkolwiek zespół Klar 

umieścił w swym repertuarze wiele utworów nie tylko 

miłośników szant. Sobota pod Palmami to również zabawy, 

konkursy, statki piwne i słynny Bal Na Tytaniku. 

Nie będę pisał do której i nie będę pisał kto z kim i co ... 

heheheh, to tematy na kronikę towarzyską, która być 

może zagości również w naszym pamiętniku. 

Wydarzeniem tegorocznych dni morza był z pewnością 

niedzielny występ czeskiego zespołu „Rhodesia 

Novostro”, grającego folklor szkocki i irlandzki (faceci 

w spódniczkach), który w Teatrze Zdrojowym towarzyszył 

dzieciom i młodzieży biorącej udział w koncercie 

pt. „Kudowa Szuka Gwiazdy”. Konkurs adresowany był 

głównie do młodzieży kudowskiej, ale dzięki „wielkiemu 

zaangażowaniu” naszych szkół w rozpropagowaniu 

go wśród uczniów kudowskich szkół, które pominę znaczącym 

milczeniem, nagrody zgarnęli Basia i Jędrek 

Małkowie z Karłowa, Dominika Radwan z Polanicy i zespół 

Underground z Lewina. Podsumowując, pragnę po 

żeglarsku powiedzieć: Ech, działo się działo /ludzi było 

kupa/, a kto nie był, ten jest ...tralalala. 

Za wsparcie, w imieniu Kasi Mrowiec z Cafe Pod Palmami 

i Stowarzyszenia Fundus Glacensis, w którym 

działam, pragnę podziękować Referatowi Kultury Urzędu 

Miasta (oprócz kasy, warto wspomnieć, że impreza 

była debiutem nowego „urzędowego” profesjonalnego 

sprzętu), Maryli Ozierańskiej z Muzeum Zabawek oraz 

Willi Fonte i Willi Pigmalion. Dzięki Wam zabieramy się 

już do XI Polsko-Czeskich Dni Morza, na które dzisiaj 

serdecznie zapraszam wszystkich Czytelników. Ahoj! 

Wojciech Heliński 

(fotografie Ref. Kultury – Ł. Żuliński) 

Podziękowania z Muzeum 

Prof. Irena Leśniak-Kulpa 

Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego w Kudowie-Zdroju, popularny „Skansen w Pstrążnej” 

składa podziękowanie kudowianom za znacznie zwiększone odwiedzanie muzeum w 2008 r., 

w stosunku do lat poprzednich. Słowa wdzięczności kierujemy do Dyrektorów Szkół i nauczycieli 

za grupowe wycieczki uczniów do muzeum. 

Z podziwem i wdzięcznością myślimy o paniach i panienkach kudowskich, które na „Majówkę 

Ireny” przybyły w pięknych długich sukniach i kapeluszach, aby w ten sposób upamiętnić oryginalną 

i pełną fantazji prof. Irenę Kulpową. Dziękujemy kudowskiej Orkiestrze Zdrojowej za uświetnienie 

tej Majówki. Liczymy, że w 2009 r. będzie nas na Majówce Ireny jeszcze więcej. Z wielu imprez 

muzeum wyróżniamy Majówkę Ireny, ponieważ jest obrazem naszego życia tu i teraz i do tego 

w bardzo eleganckiej formie. Długie suknie, piękne kapelusze pań i kwiaty panów oraz tradycyjne 

piękne melodie grane przez Orkiestrę Zdrojową – to szczególnie uroczy obraz naszej uzdrowiskowej 

miejscowości i naszej społeczności. 

Dyrekcja Muzeum 

14

ciwko rodakom z Galicji, którzy wtedy byli w armii 

austriackiej. Przypomnijmy, że po powstaniu kościuszkowskim 

z 1794 r., o którym wspomnieliśmy przy omawianiu 

„Babuni” Nemcowej, cała Polska została – rok 

później w 1795 r. – rozdzielona na trzy zabory, między 

sąsiednie mocarstwa Prusy, Austrię i Rosję. W toku tego 

niespodziewanego spotkania przyszłego wielkiego czeskiego 

pisarza z młodym Polakiem, Stanisław Koroński 

pokazał studentowi Jiraskowi, że jako talizman zabrał ze 

sobą na wojnę poemat Adama Mickiewicza „Konrad 

Wallenrod” oraz stary, zabytkowy zegarek. Zegarek ten 

miał ze sobą dziadek Korońskiego podczas bitwy pod 

Maciejowicami. Teraz miał chronić wnuka przed śmiercią. 

Jirasek poprosił gościa do domu, zaprowadził do 

swego pokoiku i pokazał mu biblioteczkę. Gość znalazł 

wśród książek „Kordiana” Juliusza Słowackiego, otworzył 

książkę i przeczytał dźwięcznym głosem. 

Na stole leżała książka Cesara „Pamiętniki o wojnie 

galijskiej”. Otworzył ją i przeczytał „Galia Est divisa In 

parte stres”. I przetłumaczył to zdanie z refleksją: „Polska 

jest rozdzielona na trzy części”. 

Pomnik Stanisława Korońskiego 

(fot. Ref. Kultury – K. Buss) 

Krótki odpoczynek (z niezwykłym spotkaniem) w Hronovie 

dobiegł końca. Trzeba było pożegnać się, wojsko szło 

dalej. Jirasek jednak powtarzał sobie przez cały czas słowa 

niespodziewanego gościa: „Polska jest rozdzielona 

na trzy części”. Na drugi dzień dotarła do Hronova wieść 

o krwawej bitwie na wzgórzu Dobenin, pod Nachodem, 

że jest dużo ofiar, zabitych i rannych. Rolnicy z pośpiechem 

przygotowywali wozy dla transportu rannych i dla 

grzebania poległych. Student Jirasek prosił, żeby mu 

pozwolić pojechać razem z nimi na pole bitwy. Cały 

czas myślał tylko o swoim gościu. Po przybyciu zobaczył 

straszny obraz śladów wczorajszego krwawego starcia: 

wszędzie leżały trupy i słychać było głośne narzekanie 

rannych. Jirasek szukał ,czy wśród ofiar nie jest jego 

znajomy z wczorajszego dnia. 

Wreszcie znalazł go, ale martwego. 

Przy jego boku leżał 

żołnierz austriacki. W śmierci 

sprzymierzyli się. Jirasek poprosił 

stojącego na warcie pruskiego 

żołnierza, aby pozwolił 

mu wyjąć z kieszeni poległego 

książkę i zegarek jako pamiątki 

po znajomym Polaku. Zegarek 

stanął w godzinie śmierci, 

a w pół do czwartej zastygł, 

zalany krwią. Przez całe życie, 

Jirasek przechowywał ten zegarek 

i książkę jako znak pamięci 

o gościu z tragicznym 

losem swojego narodu. Jego 

grób do dziś znajduje się przy szosie z Nochodu do Nowego 

Mesta nad Metuji. 

Po powrocie do domu, Jirasek znalazł w książce 

„Konrad Wllenrod” dwa wiersze podkreślone przez Korońskiego. 

Przeczytał je: 

„Pójdź do mnie, siedziałem na grobie narodów, 

Będziemy dumać, śpiewać i łzy ronić” 

W odległości ok. 300 metrów od grobu Korońskiego 

znajduje się masowy grób 52 poległych Polaków galicyjskich 

z armii austriackiej, oficerów i żołnierzy, którzy 

zginęli podczas ataku na pozycje oddziału pruskiego, 

w którym służył Stanisław Koroński. Te groby są obrazem 

całej tragedii narodu polskiego podczas zaborów: 

Polak z poznańskiego był zmuszony walczyć przeciwko 

Polakowi z Galicji, za obce interesy. Już półtora stulecia 

przemawiają te groby i te pomniki do nas, jak najbardziej 

żywo, jako symbol tragicznych losów naszych narodów 

i dają następnym pokoleniom może więcej wiedzy 

o owych czasach, niż czytanie całych rozdziałów na 

ten temat w podręcznikach szkolnych. 

Rezultatem tej wojny Prus przeciwko Austrii, a następnie 

(5 lat później, w 1871 r.) klęska Francji w wojnie 

z Prusami, było zjednoczenie państw i państewek niemieckich 

pod przewodnictwem Prus i powstanie II Rzeszy 

Niemieckiej. Jak się później okazało, było to otwarcie 

drogi do pierwszej wojny światowej, a potem do drugiej. 

Dzieło Nemcowej i Jiraska doskonale ilustruje, jaki 

wpływ mają sprzeczności między sąsiednimi państwami 

na losy zwykłych ludzi. Po drugiej wojnie światowej 

doszło do zmian geopolitycznych na pograniczu czesko-kłodzkim. 

Sąsiadem Czech, od 1945 r. jest państwo 

polskie. Starajmy się być dobrymi sąsiadami. Zaraz po 

wojnie, gdzieś czytałem „Poznajmy się – Kochajmy się”. 

Czy korzystamy dostatecznie z możliwości wzajemnego 

poznania się? Otwarcie granicy – po wejściu do unii – 

daje nam jak najlepsze warunki, o jakich tylko mogliśmy 

marzyć przez ostanie 60 lat po wojnie. Spełniajmy 

więc nasze zadanie otwarcia się na przyszłe pokolenia. 

Drodzy Kudowianie! 

Z przyjemnością wspominam świetnie przygotowaną 

Sesję Literacką „Kudowa i Pogórze w Literaturze – 2008”. 

Dziękuję za duże zainteresowanie moją powieścią „Ukraiński 

Kochanek”. Polecam ją i inne moje książki życzliwej 

uwadze. Piszę o sprawach, które żywo zajmują mieszkańców 

Kudowy-Zdroju, mających korzenie kresowe. 

Z okazji Świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku życzę 

Państwu wszelkich łask Nieba, zdrowia, pomyślności i twórczej 

pracy dla regionu. 

Stanisław Srokowski 

15

MATERIAŁY I DOKUMENTY 

Powojenne początki 

zakładów bawełnianych KZPB 

Zaczęło się przed 103 laty, gdy Kudowa otrzymała połączenie kolejowe 

z Kłodzkiem. W owych czasach, na przełomie XIX i XX wieku 

kolej była motorem rozwoju nowoczesnego przemysłu, także innych 

dziedzin gospodarki – w tym lecznictwa uzdrowiskowego i turystyki. 

W 1905 r. bielawski koncern włókienniczy Christiana Dieriga uruchomił na 

terenie Zakrza – obok dworca kolejowego – tkalnię mechaniczną. Po II wojnie 

światowej, w 1945 r., zwycięska Armia Czerwona przejęła zakład. Co się 

działo na jego terenie oraz jaka panowała sytuacja pomiędzy dowództwem 

radzieckim, a polskim kierownictwem zakładu przedstawia poniższe sprawozdanie-protokół, 

które w listopadzie 1945 r. przekazano Zjednoczeniu 

Przemysłu Bawełnianego w Dzierżoniowie (wtedy jeszcze Rychbachu). 

Takie były początki Kudowskich Zakładów Przemysłu Bawełnianego po 

II wojnie światowej, które przez drugą połowę XX wieku zdominowały życie 

Kudowy-Zdroju. Przejęty w 1945 r. zakład był w stanie ruiny. 

Jego wojenny charakter (funkcjonowała tam niemiecka filia obozu koncentracyjnego 

Gross-Rosen w produkcji zbrojeniowej) i opisany w poniższym 

protokole stan zakładu przy przejmowaniu go od Armii Czerwonej – 

wymagał olbrzymiej pracy polskiego zarządu i robotników polskich po 1945 r. 

Likwidacja KZPB w 1991 r. była wielkim wstrząsem dla całego organizmu 

miejskiego, a skutki społeczne odczuwamy do dnia dzisiejszego. Ludzie związani 

z KZPB w przeszłości i dziś przekształcają swoją twórczą pracą Kudowę-Zdrój, 

w nowoczesne miasto na miarę XXI wieku. Zapraszamy byłych 

pracowników KZPB do podzielenia się swoimi wspomnieniami i refleksjami 

na temat tego zakładu. Zachowujemy dla potomnych historię zakładów, a zarazem 

cząstkę dziejów Kudowy-Zdroju. 

Mikołaj Krzemiński 

Tekst sprawozdania – protokołu (śródtytuły pochodzą od autora M.K.) 

„Zarząd Państwowy Fmy 

„Ch. Dierig” 

Zakłady Włókiennicze 

Kudowa-Zakrze 

Zakrze, dnia 31.10.1945 

dot.: Sprawozdania z działalności 

dyrekcji Fmy „Ch. Dierig” Zarz. 

Państw. za okres 16.08-31.10.1945. 

Do Zjednoczenia Przemysłu 

Bawełnianego w Rychbachu 

(Dzierżoniów) 

W dniu 14.08.1945 r. – fabryka 

tekstylna „Ch. Dierig” w Kudowie-Zakrzu 

została przejęta od Władz Sowieckich 

przez delegowanego z ramienia 

Komitetu Ekonomicznego R.M. 

w Kładzku (Kłodzko), p. Scheidlingera 

upoważnionego przez Pełnom. K.E. 

inż. Irowca. Wygotowany wówczas akt 

przyjęcia, którego odpis znajduje się 

w biurze Pełnom. K.E. w Kładzku wyszczególnia 

jako przejęte przez Władze 

Polskie: budynki fabryczne, maszyny 

tkackie, natomiast o surowcach, 

towarach gotowych jak również chemikaliach 

znajdujących się w fabryce nie 

ma żadnej wzmianki. Z innego źródła 

jest wiadomym dyr. techn. Merkertowi, 

że wg oryginału umowy znajdującego 

się w Gł. Kom. Czerwonej Armii 

w Wałbrzychu – 84.000 kg przędzy, 

99.000 m gotowego surowego towaru 

i 20.000 kg chemikalii, znajdujących 

się na składzie w fabryce, stanowi nadal 

własność Czerwonej Armii i nie podlega 

przekazaniu Zarządowi Polskiemu. 

Równocześnie przybywa do fabryki 

w dniu 16.08.45 r. delegowany przez 

Pełnom. K.E. w Kładzku inż. J. Irowca, 

obecny dyr admin.-handlowy Aleksander 

Krysakowski w charakterze Kierow- 

16

nika Tymczasowego, obejmując pieczę 

nad fabryką i jej kierownictwo. W dniu 

19.08. przybywa również delegowany 

przez Zjednoczenie Przemysłu Bawełnianego 

w Rychbachu dyr. techniczny 

Aleksander Merkert nawiązując natychmiast 

współpracę z dyr. Krysakowskim. 

Fabryka zostaje organizowana wg 

wskazówek udzielonych przez dyr. nacz. 

Z.P.B. w Rychbachu K. Bromka...” 

600 żołnierzy rosyjskich demontuje 

fabrykę zbrojeniową 

„...Organizacja fabryki odbywa się 

wśród bardzo trudnych warunków ze 

względu na obecność około 600 żołnierzy 

rosyjskich demontujących fabrykę 

piast i śmigieł samolotowych 

„Continental” mieszczących się w większej 

części budynków firmy „Ch. Dierig”, 

których ustosunkowanie się do 

Zarządu Polskiego nie zawsze było 

przychylne. Również obecność przedstawiciela 

Armii Czerwonej kpt. Usiek 

a następnie kpt. Tychomirowa w dużej 

mierze utrudnia zorganizowanie 

zakładów. 

Warta rosyjska pełniąca straż nad 

magazynem niejednokrotnie ograniczała 

swobodę poruszania się po terenach 

fabrycznych nawet dyrekcji zakładów. 

Kilkakrotne usiłowania Dyrekcji 

w os. dyr. Merkerta i Krysakowskiego 

mające na celu zaprojektowanie 

umowy określającej ile towaru gotowego 

zobowiązują się Władze Polskie 

fabryki dostarczyć Armii Czerwonej 

z posiadanego na składzie surowca, 

spotyka się stale z nieprzejednanym 

stanowiskiem kpt. Tychomirowa. 

Dnia 6.09.1945 r. następuje podpisanie 

formalnego aktu przekazującego 

fabrykę z rąk Kom. Ek. R.M. w Kładzku 

– Zjednoczeniu Przem. Włókienniczemu 

w Rychbachu. 

W dniu 20.09. na skutek telefonicznej 

rozmowy z dyr. naczelnym K. Bromkiem 

i wiadomości o podpisaniu umowy 

między przedstawicielem dowództwa 

Armii Czerwonej gen. Rokossowskiego 

i Ministerstwa Przemysłu 

p. Poznańskim, Dyrekcja Fabryki wystosowuje 

pismo do kpt. Tychomirowa 

żądając przekazania magazynów Zarządowi 

Polskiemu. Pismo to wywołuje 

bardzo ostrą reakcję u kpt. Tychomirowa 

i doprowadza do wymiany 

zdań między dyr. Merkertem i dyr. 

Krysakowskim z jednej strony, a kpt. 

Tychomirowem z drugiej, jak również 

jego pisemną odpowiedź. Oryginał 

tych pism znajduje się w posiadaniu 

dyr. nacz. Bromka. 

Niemożność natychmiastowego komunikowania 

się z Centralą na skutek 

braku samochodu, spowodowała przedłużenie 

pobytu przedstawiciela Armii 

Czerwonej w fabryce i niewyjaśniony 

stan rzeczy. Dopiero, gdy 

Zarząd Polski fabryki w osobach obu 

dyrektorów, nakładem wielu trudów 

i starań zdobył i wyremontował samochód 

osobowy DKW, sprawa przekazania 

magazynów została pchnięta 

naprzód. Spowodowanie interwencji 

dyr. nacz. Bromka u mjr. Zacharowa 

w Dow. Cz. Armii przez dyr. techn. 

Merkerta, doprowadziło do wydania 

pisma w którym major zabrania kpt. 

Tychomirowemu jakiegokolwiek wywozu 

gotowej produkcji, surowców 

czy chemikalii z terenu fabryki...” 

Pierwsza produkcja tkanin na 532 

krosnach 

„…Ponieważ wiele krosien odrobiło 

osnowy na 532 krosnach, ok. 200 było 

już nieczynnych, za zgodą dyr. nacz. 

Bromka dnia 22.10. wstrzymano produkcję 

fabryki. W tym czasie przyjeżdża 

przedstawiciel Dow. Czerw. Armii 

Czerwonej z Wałbrzycha i z upoważnienia 

mjr Zacharowa podpisuje 

ostateczne rozliczenie i rezygnacje 

z wszelkich pretensji Armii Czerwonej 

do Zarządu Państwowego firmy 

„Ch. Dierig” w Kudowie-Zakrzu. Jako 

przedstawiciel Armii Cz. umowę podpisał 

mjr Sierekow. Umowa została 

podpisana dnia 26.10. 

Zakłady uruchomiono ponownie 

dnia 29.10.1945 r. przerabiając już nadeszły 

w międzyczasie surowiec włókienniczy. 

Dyrektor adm.-handl. A. Krysakowski 

Dyrektor techn. A. Merkert 

Ks. prof. dr hab. Tadeusz 

Fitych 

Apel Ks. prof. dr hab. Tadeusza Fitycha 

Ks. prof. Tadeusz Fitych przygotowuje książkę pt. „Przydrożne krzyże, rzeźby i kapliczki 

pogranicza kudowsko-nachodskiego (sakralna przestrzeń wspólnoty z Bogiem 

i człowiekiem)”. Prezentujemy jedną z kapliczek poszukiwanych i opisywanych przez 

Ks. Profesora. 

Autor zwraca się z prośba do mieszkańców Kudowy-Zdroju o pomoc w zinwentaryzowaniu 

tych zabytków. Pragnie bowiem zestawić wszystkie te zabytki małej architektury 

sakralnej i dać ich pełny opis. Zwraca uwagę, że obiekty architektury sakralnej 

mają znaczenie w życiu codziennym, służą przeżywaniu prawd wiary, miłości Boga, 

wspólnoty ze świętymi, w tworzeniu się wspólnot rodzinnych i pobożności, a także rozumieniu 

tradycji. 

Ks. Profesor będzie wdzięczny za przekazywanie do jego rąk różnych materiałów związanych z tymi obiektami, a więc np. 

starych fotografii, szkiców, map, opisów, starych książek, widokówek, reprodukcji itp., a w szczególności wskazywania gdzie 

mogą być takie obiekty powalone, uszkodzone, mało widoczne i dotychczas nie ujawniane. Przy tej okazji Ks. Profesor składa 

naszym Czytelnikom najlepsze życzenia świąteczne i noworoczne, błogosławieństwa i odpoczynku. 

Redakcja 

17

DIALOG KULTUR 

W 

2008 r. muzeum kudowskie 

zorganizowało spotkanie 

byłych mieszkańców 

Wołynia narodowości czeskiej 

i polskiej. W tym miejscu przypominamy, 

że przed 1939 r. na Wołyniu 

mieszkało ok. 1.700.000 Ukraińców, 

ok. 300.000 Polaków i ponad 30.000 

Czechów. Skąd Czesi na Wołyniu? 

Otóż, rodziny czeskie zostały zachęcone 

przez Rosję carską do osiedlania 

się na Wołyniu w I połowie XIX wieku. 

Carat liczył na to, że wprowadzenie 

większego zróżnicowania narodowościowego 

zrównoważy siły etniczne 

Ukraińców i Polaków. W czasie 

II wojny światowej, organizacja nacjonalistów 

ukraińskich UPA, uzbrojona 

i podżegana przez niemieckiego 

Przemawia dr. Ryszard Gładkiewicz 

Pierwsza z lewej – Maria Fafrunik z Ukrainy 

Przemawia wołyński Czech Pan Vašek 

okupanta, wprowadziła na Wołyniu 

wyjątkowo krwawy terror. UPA mordowała 

ludność polską, ale również 

terroryzowała i mordowała Ukraińców 

i Czechów, którzy odmawiali 

współpracy z UPA. W stosunku do 

Czechów UPA podjęła próby pozyskania 

ich przeciwko Polakom. To się 

jednak nie powiodło. Czesi nie poszli 

na współpracę z UPA i wielu Czechów 

z tego powodu UPA zamordowała. 

My, Polacy doceniamy tę solidarność 

Czechów z Polakami na Wołyniu. 

Trzeba o tym pamiętać. W roku 

2006 muzeum na Pstrążnej odkryło, 

że po drugiej stronie granicy, 

w pobliskich rejonach Sudetów mieszkają 

Czesi przesiedleni z Wołynia po 

II wojnie światowej. Po polskiej zaś 

stronie, na kłodzczyźnie, mieszkają 

liczne polskie rodziny z kresów, w tym 

z Wołynia. Jesteśmy znowu obok siebie. 

W czerwcu 2008 r. spotkali się 

w skansenie na Pstrążnej. Okazało 

się, że Czesi wołyńscy mówią znakomicie 

po polsku, z sympatią wspominają 

współżycie z Polakami na Wołyniu. 

Program spotkania został ujęty 

w następujący sposób: „Sudety – Wołyń, 

pamięć i co dalej?” Spotkanie 

prowadził dr Ryszard Gładkiewicz. 

Zebrani postanowili spojrzeć odważnie 

do przodu, wysłuchać... Ukraińca, 

aby powiedział, jak to wszystko 

co było, widzą teraz Ukraińcy, i co 

dalej. Przybył z Ukrainy pisarz i dziennikarz 

Petro Dowhoszija wraz z małżonką, 

również pisarką i redaktorem 

naczelnym gazety. Ukraiński gość był 

bardzo wiarygodny, ponieważ jego 

matka wsławiła się tym, że z narażeniem 

życia ratowała polskie dzieci od 

siepaczy z UPA. Podczas tego spotkania 

wspomnieliśmy o ok. 200.000 Polaków 

zamordowanych przez UPA, 

ale także pamiętaliśmy, że z rąk UPA 

zginęło ok. 80.000 Ukraińców, którzy 

odmawiali współdziałania z tą terrorystyczną 

organizacją. To także są bohaterowie 

– ofiary terroru. Szkoda, 

że rzadko się o tym pamięta. Z pokorą 

także trzeba przyznać, że nie były 

dostrzegane przez rząd polski potrzeby 

narodowościowe Ukraińców 

w II RP. To, że po drugiej stronie Zbrucza 

– w ówczesnym ZSRR – o wiele 

bardziej tłamszono marzenia Ukraińców 

nie jest dobrym argumentem 

dla Polski. Od Rzeczypospolitej wymagano 

więcej, aniżeli od ciemnych 

bolszewików Stalina, którzy nawet 

eksterminowali Ukraińców sztucznie 

wywołanym wielkim głodem w latach 

1931-1932. Zabili wtedy kilka 

milionów Ukraińców straszną śmiercią 

głodową. Dyskusje wokół działań 

UPA na Wołyniu i ówczesnych kresach 

– przenoszą się stopniowo z rozliczeń 

historycznych na płaszczyzny 

moralne i kulturowe. Chodzi o to, by 

taki nieludzki terroryzm już nigdy 

się nie powtórzył. 

Pan Dowhoszija poszukiwał pomostów 

do dialogu kultur między 

Ukraińcami, Polakami i Czechami. 

Widział te pomosty w docenianiu 

postaw solidarności wobec terroru, 

ale przede wszystkim w pogłębianiu 

zbliżenia ekumenicznego, jako fundamentu 

wzajemnego rozumienia się 

ludzi. Przykłada duże znaczenie do 

postaw religijnych. Madonny kresowe, 

wg pana Dowhosziji łączą nas. 

Podał jako przykład Madonnę Wicyńską 

z Krasnopuszczy, z klasztoru 

Bazylianów, która stała się od XVII 

stulecia znakiem bliskiej więzi między 

Polakami i Ukraińcami i tak jest 

do dzisiaj. Wiele czynów ludzkich 

może nas dzielić, ale symbole boskie 

łączą, w nich jesteśmy jedno – mówił 

Dowhoszija. 

Następnym ważnym elementem 

dialogu jest wspólne kresowe dziedzictwo 

kulturowe, w którym mają 

wkład Ukraińcy, Polacy, Czesi i Żydzi. 

Spotkanie uświadomiło zebranym 

potrzebę dialogu i istnienie 

wielu dobrych pomostów w tym kierunku. 

Spotkania te będą kontynuowane 

w 2009 r. w czerwcu, na które 

już dzisiaj muzeum kudowskie zaprasza 

Czytelników „Pamiętnika”. 

Bronisław MJ Kamiński 

18

PARTIE POLITYCZNE W KUDOWIE W 2008 R. 

Od redakcji: 

„Pamiętnik Kudowski” jest pismem ponadpartyjnym. Pragniemy przedstawiać 

obiektywnie partie polityczne i ich programy oraz poglądy działaczy, ale tylko 

w sprawach ważnych z punktu widzenia programu danej partii lub konkretnego 

działania, gdy chodzi o sprawy kudowskie. Możemy zamieszczać relacje z ważnych 

dyskusji i szerszych spotkań, bez typowej propagandy. 

Początkowo zamierzaliśmy zaprezentować partie poprzez zwiad wśród członków, 

z zamieszczeniem ich wypowiedzi. Ponieważ ta forma nie wszystkim odpowiadała, 

postanowiliśmy dokonać prezentacji w formie opisu, z dokonanych obserwacji 

i rozmów. 

W Kudowie istnieją koła PiS, PO i SLD. Nie natrafiliśmy na struktury innych partii. 

Zauważyliśmy pewne ożywienie w zainteresowaniu hasłami nowopowstałego ruchu 

pod nazwą „Polska XXI”. 

Prawo i Sprawiedliwość (PiS) 

Koło PiS liczy 18 członków, przewodniczącym koła 

jest pan Robert Bubiński. Z przeprowadzonego sondażu 

wynika, że koło nie chce informować o swoim 

programie, wyczekując na polecenia lub wytyczne 

z góry. W każdym razie, najważniejsze hasła polityczne 

sprowadzają się do trzech spraw, to troska o budowanie 

postaw patriotycznych, sprawiedliwość i wartości 

chrześcijańskie. Nadto, wymieniane są zainteresowania 

rozwojem przestrzennym miasta i popieraniem 

gospodarki rynkowej. Jednakże, co do tego 

ostatniego hasła (gospodarka rynkowa) nie ma jasnego 

poglądu, jak to należy rozumieć. W świetle obecnego 

kryzysu finansowo-ekonomicznego świata, hasło 

gospodarki rynkowej traci swoją dotychczasową 

pozorną jasność („niewidzialna ręka rynku”) i członkowie 

PiS chcą zachować pewną ostrożność, wyczekując 

na dalszy bieg zdarzeń. Jeśli chodzi o konkrety kudowskie, 

to nadal podtrzymują, że należy zmienić nazwę 

„Ul. Buczka” na innego patrona, np. Pileckiego. 

Uważają, że Marian Buczek to postać niegodna imienia 

ulicy w polskiej miejscowości, ponieważ przed 

1939 r. działał na rzecz wrogiego państwa, jakim był 

wtedy Związek Radziecki. Nie chodzi tu więc tyle 

o jego poglądy komunistyczne, ile o praktyczną działalność 

antypaństwową, a więc zdradziecką. W odniesieniu 

do integracji europejskiej i traktatu lizbońskiego 

popierają stanowisko prezydenta państwa. Na 

uwagę, że z 18 członkami trudno będzie wiele w Kudowie 

zwojować, odpowiadają, że mają z deklaracjami 

20 osób, a to już nie jest mało, jest to więcej niż 

kiedyś w PZPR dwa tysiące członków, ponieważ wśród 

tych dwóch tysięcy pezetperowców nie było dwudziestu 

prawdziwych komunistów, a może nie było 

nawet dziesięciu. Dają więc do zrozumienia, że dzisiejsze 

małe liczby w kołach partyjnych trzeba widzieć 

inaczej, niż w czasach PRL. Kudowskie koło PiS ma 

trzech radnych, współdziałających z klubem „Rozwój”. 

Są to radni: Wojciech Biernacik, Tadeusz Szełęga, Mariusz 

Oleśko. 

Platforma Obywatelska (PO) 

Na początku roku liczyła trzech członków, a obecnie 

liczy 7 członków i spodziewają się dalszych chętnych. 

W Kudowie nie ma oddzielnego koła PO. Kudowscy 

członkowie PO należą do Międzygminnego 

Koła Gór Stołowych, któremu przewodniczy pan Dariusz 

Kłonowski. W Kudowie aktywnym działaczem 

organizacyjnym jest pan Wojciech Heliński. Większe 

nastawienie na harmonię, ład, rozwój, działalność 

społeczną i kulturalną w stronę integrowania społeczeństwa. 

Kudowska Platforma podejmuje aktywne 

działania w środowisku młodzieżowym. PO szczyci się 

tym, że ma silną reprezentację we władzach powiatu 

kłodzkiego (w koalicji z PiS kierują Radą Powiatu), 

mają stanowisko starosty powiatu (pan Krzysztof Baldy). 

Członkom PO wydaje się, że pod względem politycznym 

społeczeństwu kudowskiemu najbardziej 

odpowiada program PO. 

Wojciech Heliński: „Chcemy zrównoważonego rozwoju. 

Blisko nam do wszystkich, którym zależy na do- 

19

u naszego miasta i powiatu. Na szczęście na poziomie 

gminnym nie jesteśmy tak podzieleni jak na 

poziomie powiatowym. Osobiście cieszy mnie to najbardziej, 

gdyż moje doświadczenia w Radzie Powiatu 

pokazały, że podziały polityczne w małych społecznościach 

są dramatem. Jak wiemy, w Kudowie Pisowiec 

poda rękę Platformersowi i odwrotnie. A w Kłodzku 

już czasem nie. Dlatego ja zawsze będę wierzył w Małą 

Ojczyznę...” 

Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD) 

Na przykładzie kudowskiej grupy SLD widać, że 

obecnie lewica w Polsce poszukuje nowego programu, 

jakiejś nowej tożsamości. Być może, nie są ważne 

w tej chwili wielkie spory ideowe. Marksizm nadal ma 

na świecie zwolenników. W Chinach przeszedł głębokie 

przemiany i gospodarka stała się dźwignią rozwoju. 

Obecny, światowy kryzys ekonomiczno-finansowy 

(kapitalizmu) może spowodować ożywienie się ideologii 

lewicowych. Na skalę naszego miasta ważniejsze 

są pewne praktyczne sprawy społeczne. Lewica – 

w ujęciu jednego ze znanych kudowskich lewicowców 

– to po prostu serce po lewej stronie, czyli zainteresowanie 

człowiekiem biedniejszym, problemami społecznymi, 

zwalczaniem bezrobocia, praktycznymi 

warunkami socjalnymi życia, dostępem do oświaty 

publicznej i publicznej opieki zdrowotnej. Lewica jest 

– w ich przekonaniu – stale potrzebna i prędzej, czy 

później ludzie do lewicy powracają. To lewica (a nie 

prawicowi konserwatyści) ciągnie świat do przodu. 

Życzenia 

W imieniu Honorowych Dawców Krwi 

w Kudowie-Zdroju 

składam mieszkańcom naszego miasta 

oraz Panu Burmistrzowi Miasta 

i Radzie Miejskiej życzenia 

Wesołych Świąt i Szczęśliwego Nowego Roku. 

Prezes Klubu HDK 

Tadeusz Szałęga 

Uważają, że dobre rzeczy trzeba kontynuować, a złe 

eliminować i nie wszystko w przeszłości było złe. 

Mimo dotkliwych następstw likwidacji KZPB, kudowska 

lewica czynnie włączyła się do tworzenia nowego 

ładu gospodarczego miasta. Fakt ten został przez 

miasto dostrzeżony, m.in. w tym, że Honorowym Obywatelem 

Kudowy został pan Henryk Gołębiewski (aktualny 

poseł do Sejmu), szanowany działacz lewicowy, 

zaangażowany w pomaganie Kudowie. Koło SLD 

w Kudowie liczy 12 członków statutowych, a z posiadanymi 

deklaracjami ma razem około dwudziestu 

działaczy. Przewodniczącym koła jest pan Janusz 

Charczuk, sekretarzem pan Bartłomiej Andrzejewski, 

skarbnikiem pani Iwona Samsonowicz-Smoleńska. 

W Wigilijny Wieczór najbardziej rodzinnych Świąt, 

Stowarzyszenie Pomocy Osobom Niepełnosprawnym w Kudowie-Zdroju 

łączy się ze wszystkimi ludźmi w naszym mieście z wdzięcznością 

za okazywane serce naszym podopiecznym. 

W Ich imieniu życzymy Wam Drodzy Państwo 

zdrowia, radości i wszelkiej pomyślności. 

Serdeczne życzenia kierujemy do Pana Burmistrza i Rady Miejskiej 

za stałą pamięć o nas. 

Niech Boże Dziecię Błogosławi we wszelkich poczynaniach. 

Prezes Stowarzyszenia 

Grażyna Janiszewska 

20

DO MŁODZIEŻY 

„Pamiętnik Kudowski” to jest 

to, na co czekaliśmy, my młodzi 

mieszkańcy naszego miasta. Wiele 

osób przecież pisze, i choć być 

może nie jest to twórczość światowego 

formatu, to chciałoby się, 

by ktoś to przeczytał, skomentował 

i by gdzieś zostało to zachowane. 

Nie tylko na dnie szuflady, 

lub co bardziej prawdopodobne, 

w którymś z komputerowych folderów. 

Zwykle jednak nie ma takiej 

możliwości lub brak nam od- 


wagi. 

Ta gazeta, ten dział dają taką szansę i cieszę się, że 

mogę w tym uwiecznianiu naszych „wypocin”, mieć 

swój udział. Jestem tegorocznym maturzystą i moje doświadczenie 

dziennikarskie jest ubogie. U mnie wszystko 

zaczęło się od bloga, który prowadzę, a do gazety trafiłem, 

dzięki temu, że Kudowa jest mała. Większość 

z nas uważa, że jest to wadą, ale w moim przypadku stało 

się to zaletą, bo wystarczyło gdzieś napomknąć: „Trochę 

piszę” i dotarło to do właściwej osoby. Zaczęło się 

od króciutkiej prezentacji własnej twórczości w Teatrze 

Zdrojowym. Króciutkiej, bo trema. Jednak udało mi się 

dość niezgrabnie przekazać, że jeśli chociaż jedną osobę, 

chociaż w małym stopniu zainteresuje mój wiersz, 

poczuję się spełniony. To nie znaczy, że spocznę na laurach. 

Doda mi to energii, aby dalej się doskonalić. 

Wiersze są najprostszą i zarazem najpiękniejszą formą 

wyrażania naszych uczuć. Podobnie jak myśli, mogą 

mówić o wszystkim, co nas zajmuje, denerwuje czy 

wzrusza. W teatrze na tegorocznej sesji literackiej, zobaczyłem, 

że ilość kudowskich pisarzy wcale nie jest 

taka mała. Chociaż jestem pewny, że jest nas o wiele 

więcej. Gdzieś tam się ukrywacie. I mam nadzieję, gdy 

„III – Comploratio” 

W te dni słoneczne łzy ze światłem kontrastują, 

Spokojny wiatr przenosi ciepłe wspomnienia. 

Rodzinne postaci wciąż w żalu się obejmują, 

W radosnym świecie słychać ponure westchnienia. 

Ktoś znajomy upadł na kolana zalany cierpieniem, 

Jakaś bliska Ci osoba wygłosiła żałobne słowa. 

Nikt się nie godzi abyś pozostał jedynie 

wspomnieniem, 

Zaś ktoś inny Twoje zdjęcie w portfelu schował. 

się ujawnimy, to zachęcimy 

tych, którzy mają 

w sobie iskierkę talentu, 

aby złapali długopis 

czy usiedli przy komputerze 

i również coś 

stworzyli. A wszystko 

to co napiszecie, znajdzie 

miejsce w Pamiętniku 

Kudowskim i na 

pewno zostanie zauważone. 

Co należy zrobić? 

Wystarczy skontaktować 

się ze mną i znaleźć 

parę minut, aby powiedzieć 

kilka zdań o sobie 

i swojej twórczości. To 

może być Wasz 1 i znaczący 

wywiad. Umieścimy 

krótką notatkę 

o autorze oraz kilka 

wierszy (jednak zależy 

to od ich długości). 

„Popiół” 

Popiół 

Z papierosa 

Upada na ziemię 

I znika 

A człowiek wypala się 

Z każdą chwilą 

Z każdym tchnieniem 

Z każdym wydechem 

I patrzy 

Na popiół 

Na dogasające chwile 

Na konsekwencje 

Tego 

Że na nic 

Nie ma wpływu 

I jest jak popiół 

Z papierosa 

Zabrany przez wiatr 

I znika 

Oczywiście, że można publikować na blogu, mieć komentarze 

i być zadowolonym. Jednak wierzcie: słowo 

drukowane ma magiczną moc i o wiele przyjemniej jest 

ujrzeć swoje nazwisko w gazecie. Dlatego piszcie, dzwońcie 

pod adres redakcji lub emailujcie bezpośrednio do 

mnie na adres e-mail: zero@vp.pl. 

Na początek, by zaprezentować się jako autor, no 

i oczywiście, by niejako zapełnić stronę, przedstawiam 

poniżej fragmenty własnej twórczości. Już w następnym 

numerze możecie w tym miejscu ujrzeć własne wiersze, 

a może fragmenty opowiadania (może nawet w odcinkach) 

albo przemyślenia, opinie o życiu w Kudowie. Pamiętajcie. 

To nasza strona i możemy na niej pisać o tym, 

co nas boli i cieszy. Na pewno nie zostanie to bez reakcji. 

Życzenia świąteczne 


„Cafe Pod Palmami” 

życzy swoim wiernym Gościom, 

w szczególności kudowskiej młodzieży 

Radosnych Świąt Bożego Narodzenia 

i szczęśliwego Nowego Roku. 

Niech się spełnią piękne marzenia 

21

SYLWETKI KUDOWSKIE 

Prof. Antoni Falkiewicz 

W „Pamiętniku Kudowskim” przypominamy ludzi, 

którzy swoją działalnością zasłużyli się szczególnie naszemu 

miastu. Po II wojnie światowej uzdrowisko kudowskie 

wymagało jakiegoś nowego wyrazu. Prosta kontynuacja 

tego, co było dotychczas, była oczywiście 

możliwa, ale pojawiała się możliwość zmian. Uzdrowiska 

zaczęły cieszyć się niespotykanym dotąd powodzeniem 

– zapełniały się bowiem skierowaniami na leczenie wystawianymi 

przez uspołecznioną służbę zdrowia. Leczenie 

uzdrowiskowe łączyło w sobie działania medyczne 

z rehabilitacją, a często nawet z komfortowym wypoczynkiem, 

którego ludziom bardzo brakowało, do odzyskania 

równowagi po latach psychicznego i fizycznego 

wyniszczenia wojną i latami odbudowy. Odnowicielem 

kudowskiego uzdrowiska stał się prof. dr Antoni Falkiewicz. 

Byłem pacjentem Profesora w 1971 r., dlatego mogę 

spojrzeć na Profesora poprzez swoje doświadczenie. 

WE LWOWIE 

Prof. Antoni Falkiewicz urodził się w 1901 r. Studiował 

medycynę na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie 

i w 1925 r. otrzymał tytuł doktora wszechnauk lekarskich. 

Roczny staż naukowy w Wiedniu u prof. Wenckebacha 

pozwolił poznać nowatorską wtedy metodę 

elektrokardiografii. Po powrocie do Lwowa, pracował w 

Uniwersyteckiej Klinice Chorób Wewnętrznych. Dał się 

poznać jako uzdolniony diagnosta, naukowiec, lekarz 

i nauczyciel akademicki. Był ordynatorem oddziału wewnętrznego, 

potem kardiologiczno-reumatologicznego 

w klinice lwowskiej. 

WE WROCŁAWIU 

Po wojnie, już w 1945 r. osiadł Profesor we Wrocławiu, 

gdzie powierzono mu prowadzenie Kliniki Chorób 

Wewnętrznych Uniwersytetu i Politechniki (przy ul. Pasteura 

4). Kliniką tą – w różnych zmianach organizacyjnych 

uczelni – kierował do końca swojej pracy zawodowej. 

Działał w polskich i zagranicznych towarzystwach 

lekarskich, w 1961 r. uzyskał tytuł profesora zwyczajnego 

i sławę jednego z najlepszych internistów polskich. 

W KUDOWIE-ZDROJU 

Kierując swoich pacjentów do uzdrowiska, zajął się 

również metodami leczenia uzdrowiskowego. Upodobał 

sobie Kudowę ze względu na leczenie chorób serca 

i nasze miasto stało się jego drugim miejscem pracy 

Prof. Antoni Falkiewicz 

i nauki po wrocławskiej klinice. W Kudowie zasłużył się 

szczególnie jako kierownik ośrodka naukowo-badawczego 

i konsultant naukowy uzdrowiska (po lwowsku 

mówiono „konsulent naukowy”). Ta funkcja pozwalała 

Profesorowi tworzyć model uzdrowiska, kształtować 

jego profil, metodę i kadrę medyczną oraz powiązania 

z badaniami naukowymi. Był to najświetniejszy okres 

w dziejach kudowskiego zdroju. Profesor stał się legendą 

uzdrowiska. W badaniach pacjentów był zawsze skupiony, 

cierpliwy i przede wszystkim życzliwy. Osobiście 

tego doświadczyłem, gdy jako młody pacjent otrzymałem 

staranną diagnozę i leczenie. Uchroniło to mnie od 

zapalenia wsierdzia i jego następstw. 

Profesor udzielał konsultacji i porad lekarzom, doskonalił 

kadrę. Systematyczne spotkania z Profesorem 

odbywały się w Zameczku. Przyjmował chorych, kuracjuszy 

i przybywających licznie mieszkańców Kudowy- 

Zdroju. Zjawiali się poszukujący pomocy z całego Dolnego 

Śląska. W Kudowie wyczuwało się związek uzdrowiska 

z kliniką. Były to także szczytowe lata osiągnięć 

Profesora. W 1972 r. otrzymał tytuł doktora honoris 

causa Akademii medycznej we Wrocławiu, potem Wojskowej 

Akademii Medycznej w Łodzi. Wdzięczne miasto 

Kudowa-Zdrój nadało Profesorowi tytuł Honorowego 

Obywatela. Otrzymał wysokie odznaczenia, w tym 

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. 

22

RODZINY KUDOWSKIE 

MODEL UZDROWISKA I LEGENDA 

Po nagłej śmierci Profesora w 1977 r. okazało się, że 

funkcjonowanie modelu uzdrowiska – w jego dotychczasowej 

formie – bez osoby Profesora, nie dało się 

utrzymać. Jednakże, nadany przez Profesora kierunek 

spowodował świetny rozwój naszego uzdrowiska, podniósł 

renomę tego lecznictwa, pojawiły się specjalizacje 

naukowe w tej dziedzinie. Jak zawsze, w tego rodzaju 

sytuacji pojawia się działanie kreatywne legendy. Na 

Pijalni Wód Mineralnych w Kudowie odsłonięto tablicę 

pamiątkową Prof. Falkiewicza ze słowami Profesora, że 

„Lekarz przyjmuje pacjenta, a nie procesję chorych narządów. 

Musimy widzieć człowieka w całym jego otoczeniu, 

a nie same choroby, od których chcemy go uwolnić”. 

Prof. Falkiewicz był odnowicielem kudowskiego 

uzdrowiska, twórcą optymalnego modelu uzdrowiska 

powiązanego z nauką (kliniką) i w tym względzie stał 

się postacią historyczną Kudowy. Jest nieprzemijającą 

twórczą legendą, która pociąga do doskonalenia się ludzi 

i metod leczenia i będzie siłą napędową dalszego 

odnawiania i rozwoju. Model zdroju został skrojony 

przez Profesora na skalę bardzo wysoką. Taka skala nie 

przemija. Czeka i działa siłą ducha i wyobraźni, aż ktoś 

nada jej życie w nowych uwarunkowaniach. 

Zbigniew Kopeć 

Kudowski fotograf i jego żona 

Zygmunt i Anna Gałeccy 

W pamięci naszego miasta pozostał fotograf Zygmunt 

Gałecki, który chodził z aparatem fotograficznym 

po kudowskim parku, od przybycia do Kudowy 

w 1947 r., do śmierci w 1992 r. W powojennych latach 

mało kto miał dobry aparat fotograficzny. Wielu cudem 

przeżyło wojnę. Ludzie chcieli mieć własne fotografie, 

jakby dowód, że naprawdę żyją. Pan Zygmunt nie narzekał 

na brak pracy. A było dla kogo pracować, miał 

żonę Annę i kilkoro dzieci, pięcioro swoich i dwoje dodatkowo 

z rodziny, do zaopiekowania się i przygotowania 

do życia. Oboje z żoną byli ludźmi bardzo opiekuńczymi. 

Było ich dwoje i pięcioro dzieci. Przy siódemce 

wyżywi się i ósme. A przy ósemce – wyżywi się i dziewiąte. 

Tak wtedy ludzie myśleli. Dzisiaj, już z jednym 

robią sobie ludzie problemy. 

Z BIAŁEJ DOLNEJ W NIEPEWNY ŚWIAT 

No, ale zacznijmy od początku. Zygmunt urodził się 

w 1924 r. we wsi Biała Dolna. Dzisiaj ta wieś znajduje 

się już niemal w wielkiej aglomeracji miejskiej Częstochowy. 

W 1939 r. zaczął uczyć się fotograficznego rze- 

Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Miasta 

Kudowy-Zdroju składa mieszkańcom 

naszego miasta i jego władzom 

najlepsze życzenia Wesołych Świąt 

i Szczęśliwego Nowego Roku. 

Dziękujemy za współdziałanie 

dla dobra naszego miasta, za to, 

że potrafimy tworzyć dobre 

i zgodne społeczeństwo. 

Stowarzyszenie nasze dziękuje szczególnie 

za ofiarność na cele społeczne. 

Na początku 2009 r. znowu będziemy 

organizować Bal Charytatywny 

dla wsparcia spraw naszych dzieci. 

Spotkajmy się więc na Balu. 

Niech Nowy Rok 2009 będzie dobry 

dla naszego Miasta. 

Zarząd Stowarzyszenia 

Zygmunt Gałecki 

23

miosła, techniki i sztuki zarazem. Wojna spowodowała, 

że musiał tę naukę odłożyć o parę lat i intensywniej 

uczyć się życia, zwłaszcza, że mogło być bardzo krótkie. 

Okupacja niemiecka dotknęła całą rodzinę, nie tylko ludzi, 

ale nawet rzeczy, dom i pole. W 1940 r., jako siedemnastolatka 

zabrano na roboty do Niemiec (przypominam 

w tym miejscu, że zaraz po wojnie pisaliśmy 

w szkole nazwę tego kraju z małej litery). Niedawny 

uczeń fotografiki miał teraz pracować w oborze u bauera. 

Taki miał być los pokonanych dzieci. To i tak jeszcze 

nie było najgorzej. Zawieźli go więc jako robotnika 

przymusowego do Mokszeszowa koło Świdnicy. Tymczasem, 

w jego domu w Białej Dolnej także pojawili się 

Niemcy. Było to nowe przekleństwo. Otóż, ci przybysze, 

to byli osadnicy niemieccy z ...Besarabii. Rodzinę Gałeckich 

(matka, ojciec i czworo dzieci – bo Zygmunt 

wprawdzie piąty, ale był daleko) po prostu okupant wyrzucił 

z domu, zabrano pole dla nowych niemieckich 

osadników, a Gałeckich bezceremonialnie dokwaterowano 

do innego biednego domu polskiego (teraz ci niemieccy 

osadnicy z Besarabii uważają się w Niemczech 

za ...wypędzonych ze swojej niemieckiej własności jak 

w Białej Dolnej koło Częstochowy, jak również ze wsi 

Zamojszczyzny itp.). Najmłodsze z dzieci Gałeckich 

miało wtedy cztery lata. I w takiej sytuacji, w 1942 r., 

umiera ich matka. Ojciec, zaharowany, zagłodzony 

i schorowany dożył do 1947 r. i zmarł na gruźlicę. 

W MOKSZESZOWIE NA DOLNYM ŚLĄSKU 

Ale powróćmy do Zygmunta. W Mokszeszowie było 

więcej takich młodych przymusowych. W innym gospodarstwie 

pracowała Anna Stuła. Przywieziono ją tu 

w 1942 r., jako 15-letnią dziewczynę. Źle trafiła, jej bauerzy 

nie byli dobrymi ludźmi. Mimo wszystko bauerzy 

Zygmunta byli bardziej ludzcy. Niedola zbliża ludzi, 

a jeszcze żywiej serca biją, gdy są młode i jest jakaś 

nadzieja. Zygmunt zaczął opiekować się po trochu koleżanką 

wspólnej niedoli. Amory przyszły potem, po 

wyzwoleniu. A na razie zbliżał się front. Zygmunt podsłuchiwał, 

co mówili z niepokojem Niemcy i na ukrytej 

za szafą mapie przesuwał linię frontu w swoją stronę. 

Anna, mimo swoich nastu lat (urodziła się w 1927 r.) 

była dziewczyną, która wiele już w życiu widziała. Była 

nawet dojrzalsza od swojego kolegi. Pochodziła ze wsi 

o egzotycznej nazwie Taszłyk. Prawie, jak gdzieś u Tatarów. 

Była to miejscowość na dawnych kresach stepowych 

Rzeczpospolitej szlacheckiej. Przed 1772 r. było tu 

polskie województwo bracławskie. Po 1918 r. teren ten 

został włączony do ZSRR (obecnie jest to Ukraina, województwo 

Winnica). Rodzina Anny znalazła się więc 

po 1918 r., w ZSRR, ze wszystkimi tego skutkami. Teren 

ten dotknęła straszliwa katastrofa tzw. wielkiego głodu 

w latach 1931-1932, spowodowanego celową polityką 

Zygmunt i Anna Gałeccy, 1974 r. 

Stalina i bolszewików – skolektywizowania rolnictwa 

i wyniszczenia Ukrainy. Co ta rodzina i to kilkuletnie 

dziecko przeżyli – to jest nie do opisania. Anna to 

wszystko, tą całą gehennę dokładnie pamięta. Ma dzisiaj 

81 lat, i na nieszczęście ma dobrą pamięć. 

Nie tak łatwo jest przeżyć życie! Nie powtórzę tu jej relacji, 

by nie przygnębiać Czytelników, a i sama Anna 

prosiła, by tego nie robić. A skąd ten Taszłyk? A, stąd że 

„taszłyk” to po tatarsku „wodopój”. Tamtędy więc gnały 

tabuny stepowe chanów krymskich, koniki popijały wodę, 

a wojownicy skośnoocy nie próżnowali, tylko brali 

w jasyr, co się dało. Jak się która białogłowa uchowała, 

to teraz jej prawnuczęta lądowały w Mokszeszowie. Tak 

to było mieszkać na kresach, sama radość. Coś o tym 

wiem, bo sam z kresów pochodzę. 

NADCHODZĄ TIURMIEŃCZYKI 

Tymczasem, nasi przymusowi z Mokszeszowa doczekali 

radośniejszej chwili. Ich niemieccy bauerzy siadali na 

furmanki i uciekali przed frontem w stronę Wałbrzycha. 

Byle szybciej, byle dalej, byle uciec do Niemiec. Nareszcie 

wszystko się odwróciło. Anna pamięta drogi 

zatłoczone od uciekających Niemców. Za niektórymi 

bauerami przymusowi robotnicy musieli pędzić ich 

bydło. Na drogach koło Mokrzeszowa było tak tłoczno, 

że bauerzy Zygmunta i Anny pozostawili ich z krowami 

i z całym dobytkiem. Któregoś kwietniowego dnia 

1945 r. nadeszli Rosjanie. Najpierw kilku żołnierzy zwiadowców. 

Nasi mieli szczęście: to byli starsi wiekiem 

żołnierze, a nie jakieś frontowe żółtodzioby, szukający 

przygód i łatwej zemsty. Żołnierze wypytywali, jak ich 

Niemcy traktowali. Potem, stary ruski sołdat doradził 

Annie (18-letniej już pannie), że lepiej będzie jeśli dobrze 

się ukryje, bo zaraz nadejdą oddziały pierwszej linii, 

czyli „tiurmieńczyki” (to znaczy „więziennicy” z karnych 

kompanii). Mogą zgwałcić, a taki nie dość że 

zgwałci, to może i udusić. Oboje byli przerażeni. Trzeba 

przeczekać, aż przejdą – dodał stary żołnierz. Zygmunt 

zaczął pilnie przygotowywać dobrą kryjówkę dla Anny. 

Bronisław MJ Kamiński 

c.d.n. – w nr 2 

24

wersja elektroniczna - Muzeum Kultury Ludowej PogÃ³rza Sudeckiego

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?