FRIKCIONE SPOJNICE

FRIKCIONE SPOJNICE

SADRŽAJ
1.Uvod...............................................................................................................................3
2.Konstrukcija jednodiskosne spojnice.............................................................................4
2.1.Sastavni dijelovi spojnice............................................................................................7
2.1.1.Potisni ležaj..............................................................................................................7
2.1.2.Potisna ploča.............................................................................................................8
2.1.3.Disk (lamela)............................................................................................................8
2.1.4.Spojničko vratilo.......................................................................................................9
2.2.Proces rada spojnice..................................................................................................10
2.3.Periodi rada spojnice.................................................................................................11
2.4.Jednodiskosne spojnice.............................................................................................14
2.5.Komandni uređaji spojnica.......................................................................................20
2.5.1.Mehanički komandni mehanizam spojnice............................................................21
2.6.Frikcione jednodiskosne i višediskosne spojnice......................................................22
3.Zaključak......................................................................................................................24
4.Literatura......................................................................................................................25
2

1. UVOD
Primjena motora s unutrašnjim sagorijevanjem, kao energetskog pogonskog
agregata motornih vozila, nameće upotrebu posebnog mehanizma koji bi povezao ili
odvojio motor od elemenata transmisije.Mehanizam koji ima zadatak da u svakom
trenutku, u slučaju potrebe, prekine prenos obrtnog momenta bez prekida rada motora, i
da ga ponovo uključi sa što manje udara, dakle mirno i polagano, naziva se spojnicom.
Spojnica, znači, omogućava kratkotrajnu odvajanje motora od pogonskih točkova u
trenutku polaska, kada treba promijeniti stepen prenosa, odnosno sigurnosnu funkciju,
jer spriječava preopterećenje transmisije ukoliko kočenja nagla i vrlo snažna, a motor
nije odvojen od nje.
Konstrukcija spojnice mora obezbijediti jednostavnost izvođenja, nisku proizvodnu
cijenu, pouzdano dugi vijek trajanja, lake mogućnosti podešavanja tokom
rada,jednostavnu i brzu popravku mogućih kvarova itd.
Neophodno je naglasiti da se na motornim vozilima raznih vrsta, pored definisane
spojnice (koja se često naziva i glavnom), sreću i druge spojnice s istim osnovnim
konstrukcijskim karakteristikama, a ponekada i sa drugim zadacima, pa vrlo često i sa
sasvim drugačijim konstrukcijskim rješenjima (bočna kvačila spojnice kod vozila na
gusjenicama, koje predstavljaju elemente sistema za upravljanje).
3

2. KONSTRUKCIJA JEDNODISKOSNE SPOJNICE
Na Slici 2.1.uprošćeno je prikazana konstrukcija jednodiskosne spojnice.Na vratilu
(1) mjenjačkog prenosnika postavljen je vodeći disk spojnice, između zamajca (3)
motora i potisnog diska (5).Disk (4), pritisnut je između njih zavojnim oprugama (6),
pričvršćenim zavrtnjima.Ovi zavrtnji povezuju zamajac motora s potisnim diskom.
Ako su sile sabijanja tarućih površina diska dovoljno jake, sva snaga motora se
preko spojnice prenosi na mjenjački prenosnik.
Spojnica se isključuje pritiskom na pedalu (7), pri čemu se preko prstena aksijalnog
potisnog ležaja sila prenosi na prirubnicu potisnog ležaja.Tako se potisni disk (5)
pomjera i sabija opruge.
Spojnica je s jednom pločom, sa središnjom potisnom oprugom (11).Obloga
spojnice je pričvršćena uz zamajac pomoću šest vijaka (9), a spotisnom pločom (8)
pomoću tri para elastičnih ploča (19). Vođena ploča (5) u sklopu s prigušivačem
smještena je na žljebovima primarne osovine (6) mjenača.
Pogon isključivanja kvačila je žičaničan sa servomehanizmom.Pedale spojnice i
kočnice su u konzoli (11) (Slika 2.3) na zajedničkoj osovini.
Uzengija (12) žičanika spojena je sa gornjim remenom pedale, a naglavak (8)
obloga žičanika pričvršćen u gumenom odbojniku (9).Drugi kraj žičanika je povocem
(1) pričvršćen za podlogu viljuške za isključivanje spojnice. Donji naglavak (6) obloge
ćičanika pričvršćen je u konzoli (3) pomoću dvije navrtke (5)s podloškama (4). Konzola
(3) je pričvršćena uz mjenjač.
Slika 2.1.- Prikaz jednodiskosne spojnice
4

Slika 2.2.-Spojnica u aksonometrijskom izgledu: 1- poklopac potisnog diska; 2.-potisni disk; 3.-igličasti
ležaj; 4- osovinica; 5.-oslona viljuska za opuštanje; 6.-opruga; 7.-mazalica; 8.-poklopac ventilacionog
otvora; 9.-regulaciona navrtka viljuške potisnog diska; 10.-poluga za otpuštanje; 11.-savitljiva cijev za
podmazivanje, 12.-ležaj mjenjačkog prenosnika; 13.-poklopac;14 i 27 –isključna viljuška; 15.-zaštitna
viljuška; 16.-karter spojnice, 17.-mazalica pedale; 18.-nosač pedale, 19.-poluga pedale; 20.-spona; 21.-
povratna opruga pedale; 22.-osovinica pedale; 23.-čaura; 24.-isključna opruga viljuške; 25.-spona; 26.-
regulaciona navrtka viljuške; 28.-pritisna opruga, 29.-loptasti oslonac viljuške, 30.-termoizolacioni
pšodmetač; 31.-fikcioni podmetač; 32.-glavčina vođenog diska; 33.-koljenasto vratilo motora; 34.-ulazno
vratilo mjenjačkog prenosnika; 35.-prednji ležaj ulaznog vratila mjenjačkog prenosnika; 36.-otpušač; 37.-
ležakj; 38.-vijak; 39.-opruga prigušivača torzionih oscilacija; 40.-ploča; 41 i 43-fikcione obloge; 42.-
pločasta opruga fikcionog diska; 44.-zamajac; 45.-kućište spojni
5

Slika 2.3.-spojnica u aksonometrijskom izgledsu: 1-poklopac; 2-zamajac; 3-kućište; 4-zakovica; 5-
elastićna pločica; 6-zavrtanj; 7-potisni disk; 8-fikcioni disk; 9-potisna opruga; 10-vijak; 11-ležaj; 12-
koljenasto vratilo;13-mazalica; 14-opruga prigušivača torzionih oscilacija; 15-teg za uravnoteženje; 16-
poklopoac spojnice i zamajca; 17-igličasti ležaj; 18-osovinica; 19-oslonac viljuške za uključivanje; 20-
navrtka sa sferičnom površinom; 21-oslona pločica; 22-poluga za uključenje; 23-potisni ležaj; 24-
pogonsko vratilo mjenjačkog prenosnika; 25-viljuška za uključenje spojnice
Slika 2.4.-kompletna spojnica:1-karter spojnice; 2-oslonačna čaura vratila viljuške za isključivanje
spojnice; 3-viljuška za isključivanje spojnice; 4-ležaj isključivanja spojnice; 5-vođena ploča; 6-primarna
osovina mjenjača; 7-zamajac; 8-potisna ploča; 9-vijak pričvršćenja spojnice uz zamajac; 10-obloga
spojnice; 11-potisna opruga; 12-ležaj primarne osovine; 13-čaura vratila viljuške za isključivanje
spojnica; 14-opruga poluge viljuške za isključivanje spojnice; 15-poluga viljuške za isključivanje
spojnice; 16-frikcione obloge; 17-glavčina vođene ploče; 18-opruga prigušivača; 19-ploča koja spaja
oblogu spojnice i potisnu ploču; 20-oslonačni prstenovi potisne opruge; 21-spojnica lećaja isključivanja
spojnice; 22-spojna opruga viljuške i spojnice ležaja isključivanja spojnice
6

Slika 2.5.-pogon spojnice: 1-povodac žičanika; 2-zaštitna navlaka; 3-pričvrsna konzola donjeg naglavka
obloge; 4-podloška; 5-navrtka za podešavanje; 6-donji naglavak obloge; 7-obloga žičanika; 8-gornji
naglavak; 9-gumeni odbojnik; 10-žičanik; 11-konzola pedala spojnice i kočnice; 12-uzengija žičanika;
13-pedala spojnice;14-poluga servomehanizma; 15-zaustavna spona; 16-potiskivač servomehanizma; 17-
opruga; 18-oslonac opruge servomehanizma; 19-sonda; 20-poluga viljuške za isključivanje spojnice; B-
ivica otvora povo
2.1. SASTAVNI DIJELOVI SPOJNICE
Na Slici 2.6.prikazani su glavni dijelovi spojnice
2.1.1. Potisni ležaj
Potisni ležaj (3)nalazi se neposredno do dvokrakih poluga (pipaka) ili tanjiraste
opruge. Njegov zadatak je da za vrijeme aksijalnog kretanja izvrši pritisak na segmente
tanjiraste opruge i preko sistema poluga omogući odvajanje potisne ploče od diska, a
samim tim i isključivanje spojnice. Potisni ležaj je aksijalni kuglični ležaj, a umjesto
njega se, premda nešto rjeđe, može koristiti i grafitni prsten.
Potisni ležaj se kod nekih vozila podmazuje. Za vrijeme rada motora, kada je
spojnica uključaena, potisni ležaj treba da bude slobodan i udaljen od tanjiraste opruge
2-5mm.Ukoliko ne bi bilo zazora, ležaj bi se stalno obrtao i vijek bi mu se bitno
smanjio.Slobodni hod potisnog ležaja je u direktnoj zavisnosti od hoda pedale spojnice.
Tanjirasta opruga (5) ima zadatak da izvrši pritisak na potisnu ploču (8), koja dalje
vrši pritisak na disk (lamelu).
Poklopac spojnice (6) pričvršćen je na zamajcu pomoću zavrtnjeva. Za manja vozila
izrađuje se od presovanog čeličnog lim, a za vozila veće snage od livenog gvožđa.
Slika 2.6.- Spojnica: 1-osigurač veze potisnog ležaja i dvokrake poluge (viljuške); 2-nosač potisnog
ležaja; 3-potisni ležaj; 4-segmenti tanjiraste opruge; 5-tanjirasta opruga; 6-poklopac spojnice; 7-mjesto
nalijeganja potisnog ležaja; 8-potisna ploča; 9-zakivak za spajanje tijela i frikcionih obloga; 10-frikcione
obloge; 12-glavčina diska; 13-talasasti nosač obloga;11-14-disk ( lamela);15-zavojne prigušne opruge;
16-poluga za vezu potisne ploče i tanjiraste opruge; 17-elastični osigurač potisne ploče i tanjiraste opruge
7

2.1.2. Potisna ploča
Potisna ploča (8) nalazi se između diska i tanjiraste opruge. Ima zadatak da, pod
dejstvom aksijalne sile koja potiče od tanjiraste opruge (5), izvrši pritisak na disk, koji
se zajedno sa osom spojničkog vratila podužno pomjera i naliježe na zamajac motora.
Spojnice s jednim diskom imaju potisnu ploču, a one sa dva diska dvije. Potisna
ploča se izrađuje od specijalnog liva, koji treba da ima dobra frikciona svojstva.
2.1.3. Disk (lamela)
Disk je dio spojnice koji se sastoji od: glavčine (12), nosača frikcionih obloga,
frikcionih obloga (10) i zavojnih opruga (15). Unutrašnji dio glavčine je obilježen.
Centralni dio se izrađuje od čelika, a nosači frkcionih obloga od čeličnog lima.
Između glavčine i nosača frikcionih obloga nalazi se određeni broj zavojnih
opruga,čiji je zadatak da obezbjede elastičnu vezu između ovih dijelova.
Nosač frikcionih obloga je posredstvom zavojnih opruga u vezi sa glavčinom diska.
Na nosač se pričvršćuju frikcione obloge, koje imaju oblik kružnih prstenova.
Obloge se spajaju s nosačem pomoću zakivaka od bakra ili aluminijuma. Kada se
spojnica uključuje,pritisak diska na zamajcu se povećava i tako raste trenje između
diska i zamajca, što omogućuje postepeno prenošenje momenta.
Kako frikcione obloge treba da obezbijede maksimalni koeficijent trenja, one se
izrađuju od specijalnog materijala. To je najčešće azbest, kao osnovni materijal, a
dodaju mu se mesing, bakar, cink i dr.Danas se azbest kao frikcioni materijal sve manje
koristi.
Jedan od važnih podsklopova frikcionih spojnica je frikcioni disk s oblogamaprstenastog
oblika.Prenos obrtnog momenta motora preko elemenata koji su čvrsto
povezani za koljenasto vratilo motora, tj. preko zamajca s jedne strane i potisne oloče sa
druge, omogućava trenje frikcionog materijala obloga na površinama
nalijeganja.Frikcioni disk je čvrsto pritisnut između površina nalijeganja na zamajcu i
potisnom disku, pomoću opruga (Slika 2.7.) koje stvaraju potrebnu i dovoljnu silu
pritiska, i tako vrši prenos maksimalnog obrtnog momenta sa motora na mjenjački
prenosnik, i dalje na druge elemente transmisije.
Obrtni moment prenosi se trenjem. Sila trenja (P R ) zavisi od pritiska opruga (P 0 ) na
obloge i od koeficijenta trenja (u),tj.
Moment koji prenosi spojnica određen je izrazom:
M S = P R x r m
pri čemu je:
r m - srednji prečnik frikcione obloge.
Prečnik je frikcione stalne vrijednosti, znači može se mijenjati samo sila trenja P R .
Kako je u ovom slučaju riječ o trenju, sila trenja P R zavisi od pritiska P 0, opruga i
koeficijenta trenja u.
Spojnica se uključuje, odnosno isključuje, jačim ili slabijim pritiskom opruga na
potisni disk.U suštini,u praksi se to ostvaruje pritiskom noge na pedalu. Pritisak se na
opruge prenosi sistemom poluga ili hidraulički. Postepenim smanjenjem pritiska na
pedalu spojnice raste pritisak na potisni disk, pa prema tome i sila trenja. Na taj način se
spojnica postepeno uključuje i tako se motor štiti od iznenadnog i nagloh opterećenja.
8

Slika 2.7.- Sila trenja F R zavisi od pritiska opruge P 0 i koeficijenta trenja obloge u
2.1.4. Spojničko vratilo
Spojničko vratilo (Slika 2.6 ) dio je spojnice čiji je jedan kraj u kotrljajućem ili
kliznom ležaju u koljenastom vratilu,a drugi se oslanja na ležaj, koji se nalazi u
mjenjačkom prenosniku.Spojničko vratilo ima zadatak da prenese snagu
motora,odnosno obrtni moment,koji prima od diska.Veza između diska i spojničkog
vratila ostvarena je pomoću žljebova i zahvaljujući njoj, disk se može podužno
pomjerati po spojničkom vratilu. Zbog toga su ova dva dela u direktnoj vezi – ili se oba
okreću ili oba miruju. Jedan kraj spojničkog vratila smješten je u mjenjač i najčešće se
završava zupčanikom. Na čeonoj strani u središnjem dijelu spojničkog vratila postavljen
je ležaj, u kome se okreće jedan kraj glavnog vratila mjenjača. Ležaj je najčešće igličast.
Na Slici 2.8. prikazana je jednodiskosna spojnica s oprugama raspoređenim po
obimu i mehaničkim uređajem za komandovanje.
Između zamajca (3) i potisnog diska (5) nalazi se tanki disk (4) s frikcionim
oblogama.Disk (4) je sa glavčinom (1) ožebljenjem spojen s ulaznim vratilom (17)
mjenjačkog prenosnika, pteko prigušivača torzionih oscilacija, to jest osam opruga (2).
Potisni disk (5) je zaštićen oblogom (7), koja je spojena zavrtnjima za zamajac.
Disk (5) spojen je sa četiri elastične pločice (23), čiji su krajevi učvršćeni za zaštitnu
oblogu (7), a zavrtnjima sa čaurama za potisni disk.
Preko pločica obrtanja, preko diska (7), prenosi se disk, koji istovremeno može da
se pomijera i aksijalno.
Između zaštitne obloge i potisnog diska nalazi se šesnaest pritisnih opruga (22)
(Slika 2.8). One se centriraju na potisnom disku ispustima i oslanjaju o njega preko
termoizolacionih podmetača. Preko ušica diska pomoću osovinice (8) na igličastim
ležajevima spojene su četiri isključne poluge (13). Svaka poluga postavljena na
igličastom ležaju na osovinici (9) pričvršćena je za viljušku (10). Viljuške su spojene sa
zaštitnom oblogom regulacionim navrtkama (11), koje imaju sferičnu oslonu površinu.
Navrtke se pritežu uz oblogu elastičnim pločicama (12), pričvršćenim na zaštitnu
oblogu sa dva zavrtnja. Zahvaljujući sferičnim površinama navrtki, viljuške se mogu
njihati, što je neophodno pri povratku isključnih poluga.Na suprotnom kraju isključnih
poluga (13) ,na prstenu (18),nalaze se prirubnica, učvršćena za zid kućišta mjenjaćkog
prenosnika, i isključna spojnica(16) s potisnim ležajem (14). Spojnica se u polazni
položaj vraća pomoću opruge(15).
Spojnica skupa sa zamajcem smještena je u kućište (6), koje se vijcima pričvršćuje
za blok – kućicu motora.Donji dio kućišta zatvoren je poklopcem (26). Na valjku
nosača (26) učvršćena je na rukavcima (20) viljuška (19),koja obuhvata spojnicu.
Poluga (27) učvršćena na lijevom spoljašnjem rukavcu, podešava se polugom (28) s
oprugom, gdje je učvršćena i poluga pedale (24). Rukavac (31) postavljen je na nosaču
(29), koji je učvršćen za gredu okvira vozila. Pedala ima i oprugu (25), koja je vraća u
početni položaj.
9

Slika 2.8.-jednodiskosna spojnica s uređajem za komandovanje
2.2. PROCES RADA SPOJNICE
Za razmatranjeprocesa rada spojnice i uspostavljanje analitičkih izraza za
određivanje osnovnih parametara, neophodno je poznavanje dinamičkih odnosa: motorspojnica
– pogonski točkovi.
Sistem za prenos snage motornih vozila može se šematizovati (Slika 2.9.a.) i daljim
uprošćavanjem predstaviti kao sistem sa dvije mase (Slika 2.9.b.).
Masa m 1 vrijednost momenta inercije I 1 , koji odgovara momentu inercije zamajca
motora i momentima inercije svih pokretnih dijelova motora redukovanih na izlazno
vratilo motora (koljenasto vratilo), odnosno ulazno vratilo spojnice (vratilo A na Slici
2.9).Masa m 2 ima ima moment inercije I 2, , koji obuhvata:
- moment inercije mase vozila, redukovan na izlazno vratilo spojnice (vratilo B na
Slici 2.9);
-moment inercije točkova i obrtnih dijelova kočnica, redukovan na izlazno vratilo
spojnice;
- momente inercije svih ostalih pokretnih dijelova sistema za prenos snage,
redukovane takođe na izlazno vratilo spojnice.
Ugaona brzina mase m 1 odgovara ugaonoj brzini koljenastog vratila motora, q e , dok
se masa m 2 obrće ugaonom brzinom izlaznog vratila spojnice,q s .
10

Na masu m 1 , djeluje pogonski moment motora, m e ,a na masu m 2 moment otpora
kretanju vozila, M ot redukovan je na izlazno vratilo spojnice, a spojnica prenosi moment
M n (momenat nošenja spojnice).
Slika 2.9.-Moment kod spojnice
Za ovako šematizovan sistem za prenos snage, to jest dinamički model, mogu da se
izvedu jednačine kretanja.
Da bi se jednačine riješile, neophodno je poznavati zakone promene pojedinih
parametara (M n , M e , M ot ,q e i q s ) tokom vremena.U slučaju stvarnog rada spojnice ,
međutim, ti parametri predstavljaju značajan problem s obzirom da su promjene tih
veličina tokom vremena slučajnog karaktera i zavise od čitavog niza subjektivnih i
objektivnih činilaca.Zato se vrlo često navode određene predpostavke, aproksimacije i
idealizacije stvarnog procesa rada spojnice, drugim riječima, često se usvajaju pojedini
pojednostavljeni režimi rada spojnice.
Treba napomenuti da je i prikazani dinamički model veoma uprošćen budući da se
sistem za prenos snage posmatra kao potpuno kruti sistem, to jest zanemaruju se
njegove elastične osobine. Ako bi se uzele u obzir i krutosti sistema, veoma bi se
iskomplikovale i jednačine kretanja i tako bi se, uz već postojeće probleme u rješavanju
dinamičkih odnosa, pojavile i nove teškoće.
2.3. PERIODI RADA SPOJNICE
Analizom procesa rada spojnice mogu se definisati sledeći periodi njenog rada:
- period uključenosti;na frikcionim površinama ostvarena je nominalna sila trenja,
to jest izostaje klizanje, proklizavanja su moguća samo u trenucima preopterećenja
sistema za prenos snage;
- period isključenosti;frikcione površine su razmaknute, a tok snage od motora ka
ostalim dijelovima sistemaza prenos snage je prekinut;
- period uključivanja;frikcione površine se spajaju, drugim riječima, uspostavlja se
tok snage, klizanja frikcionih površina su osjetna, u zavisnosti od veličine spoljnih
otpora, kvaliteta frikcionog para, brzine uključivanja i dr.
- period isključivanja; frikcione površine se odvajaju, što će reći, tok snage se, u
cilju popkretanja motora ili promjene stepena prenosa prekida; takođe ga karakteriše
klizanje frikcionih površina, ali u daleko manjoj mjeri nego u slučaju uključivanja
spojnice.
Ovi periodi u procesu rada spojnice razlikuju se po nivou njenog
opterećenja.Opterećenja spojnice u prvom redu potiču od:
- momenta koji prenosi spojnica (moment nošenja M n ),
- sile pritiska na frikcionim površinama,
- sile na komandi za isključivanje spojnice,
11

- klizanja frikcionih površina
Momenti nošenja i sila za isključivanje spojnice po pravilu nisu istovremeni. Kada
djeluje moment nošenja, spojnica je uključena, a kada je ona isključena, aktivira se sila
na komandi. Sila pritiska opružnog sistema djeluje stalno, čak kada se vozilo i ne
koristi.U periodima uključivanja, odnosno isključivanja, funkcionišu svi uzročnici
opterećenja spojnice.
S obzirom da se u periodu isključivanja vrši samo prekid toka snage u sistemu za
prenos snage motornog vozila, spojnica nije izložena velikim opterećenjima. Periodi
uključivanja spojnice, međutim, podrazumijevaju pokretanje vozila iz mjesta i početni
period zaleta u pojedinim stepenima prenosa, tako da spojnica tada trpi najveća
opterećenja. Zbog svega toga se period uključivanja spojnice može posmatrati kao
„radni period“ pa se teorijska razmatranja procesa njenog rada i isključivanja pretežno
na njega usmjeravaju.Tada je moguće steći uvid u stvarne karakteristike spojnice.
Na Slici 2.10. dat je prikaz zapisa promjene osnovnih parametara spojnice prilikom
pokretanja teretnog vozila iz mjesta.
U trenutku i 0 ugaona brzina ulaznog vratila spojnice, tj. koljenastog vratila motora,
q e ima svoju najmanju vrijednost q e0 , motor radi na praznom hodu. Tada vozač, da bi
pokrenuo vozilo iz mjesta, djeluje na komandu akceleratora motora i istovremeno
uključuje spojnicu. Ugaona brzina q e raste, a zazori između frkcionih površina se
poništavaju pa u trenutku t 1 dolazi do pojave momenta trenja M n i klizanja frkcionih
površina. Do trenutka t 2 klizanje je 100% s obzirom da je izlazno vratilo spojnice još
uvijek nepokretno. U trenutku t 2 moment trenja dostiže vrijednost spoljnih otpora pa
počinje da se obrće i izlazno vratilo spojnice ugaonom brzinom q s . Kako ostvareni
moment trenja opterećuje motor, ugaona brzina q e opada uz istovremeno povećavanje
ugaone brzine q s . To znači da se vrijednost klizanja frikcionih površina stalno smanjuje,
do trenutka t 3 , kada ono prestaje, drugim riječima, izjednačavaju se ugaone brzine q e i
q s , a period uključivanja spojnice se završava. Treba još samo napomenuti da se
maksimalna vrijednost momenta trenja obično postiže kada se uključivanje spojnice
završava, tj. u trenutku t 3 .
Posmatrani primjer polaska vozila iz mjesta pokazuje karakter promjena pojedinih
parametara spojnice tokom vremena, dok se zakonitosti ovih promjena mijenjaju u vrlo
širokom dijapazonu, u zavisnosti od veličine spoljnih otpora, opterećenja vozila,
kvaliteta spojnice, umješnosti vozača i dr. Teorijska razmatranja, međutim,pretežno
koriste uprošćene dijagrame promjene osnovnih parametara spojnice jer postojećim
matematičkim aparatom gotovo da nije moguće opisati stvarni proces rada spojnice.
Zato se i uvode određene aproksimacije i idealizacije rada spojnice, što će reći zakona
promjene osnovnih parametara.
Slika 2.10.- Promjena osnovnih parametara spojnice kod teretnog vozila
12

Proces pokretanja iz mjesta spojnice poljoprivrednog traktora donekle je izmijenjen
usljed specifičnosti njegovog rada.Traktori su naime opremljeni motorom sa
sverežimskim regulatorom, koji u principu ne predviđa mogućnost promene stepena
prenosa tokom kretanja.To znači da vozač prije polaska bira potrebni stepen prenosa,
što ima naročitog značaja za upotrebu traktora u transportu, za koji je na karakterističan
viši stepen prenosa.Na Slici 2.11.prikazan je šematizovani dijagram promjene osnovnih
parametara spojnice pri pokretanju traktora, to jest traktorskog agregata, iz mjesta.
Moment koji se prenosi preko sistema za prenos snage do motora obično ima veliku
vrednost pa u određenim slučajevima za pokretanje trktora, odnosno traktorskog
agregata, pored momenta motora djeluje i moment tangentnih sila inercije pokretnih
masa motora i moment inercije zamajca.
Prije pokretanja traktora, mehanizam za ubrizgavanje goriva postavlja se u željeni
položaj (bilo koji, s obzirom na motor sa sverežimskim regulatorom), a zatim se
uključuje spojnica.Pri postepenom uključivanju moment trenja M n se povećava, a
zajedno s njim i količina ubrizganog goriva:kada se dostigne gornja granica ubrizganog
goriva, ugaona brzina koljenastog vratila motora q e opada, dok pokretne mase motora
predaju spojnici svoju kinetičku energiju, usled čega moment motora M e raste iznad
nominalnog.Istovremeno s opadanjem ugaone brzine koljenastog vratila motora
povećava se ugaona brzina izlaznog vratila spojnice, nakon što je moment trenja
dosegao vrijednost momenta spoljnih otpora.
Slika 2.11.-Primjena osnovnih parametara spojnice kod traktora
S poništavanjem zazora između frikcionih površina, to jest s pojavom momenta
trenja (trenutak t o ), one počinju da klizaju.Do pokretanja izlaznog vratila spojnice
(trenutak t 1 ) klizanje je stoprocentno.Ono prestaje kada se ugaone brzine koljenastog
vratila motora i izlaznog vratila spojnice izjednače(trenutak t 2 ).Dalje se ugaona brzina
cijelog sistema povećava do unaprijed određene vrijednosti ugaone brzine koljenastog
vratila motora.
Analiza procesa rada spojnice, bilo da se radi o transportnom vozilu, bilo o
poljoprivrednom traktoru, pokazuje da su opterećenja najveća kada se spojnica
isključuje za vrijeme pokretanja vozila iz mjesta.Opterećenja spojnice mogu da se
podijele prema sledećoj klasifikaciji:
-mehanička
-toplotna i
-strukturna.
Mehanička opterećenja frikcionih spojnica opterećuju skoro sve elemente spojnice
.Pored izazivanja napona i složenih naprezanja na svim elementima spojnice, ona
13

zajedno s klizanjem značajno utiču i na habanje, trošenje frikcionih površina spregnutih
materijala, kao i na zamor i lom pojedinih dijelova spojnice.
Toplotna opterećenja potiču od rada sile trenja, što će reći klizanja frikcionih
površina, te se javljaju u svim procesima uključivanja ili isključivanja spojnice. Ona
djeluje prije svega na elemente koji nose frikcione površine (zamajac,frikcioni i potisni
disk), kao i na elemente u neposrednoj blizini. Njihov uticaj na karakteristike spojnice
ogleda se u sledećem:
-pojava promjene karakteristike trenja, „slabljenje“ frikcione veze (feding);
-promjena strukture („pregorevanje“) kako nemetalnih, tako i metalnih frikcionih
površina, što dovodi do daljnih pogoršanja prenosa snage trenjem;
-slabljenje opružnog sistema,tj,smanjivanje sile pritiska na frikcionim površinama;
-strukturno opterećenje može imati različite vidove, kao što je npr. hemijska
agresivnost (aktivnost) sredine;
-toplotno opterećenje je toplotni fluks, količina toplote koja prolazi kroz posmatrani
element.
Suma opterećenja mašinskih dijelova i sistema mogu da budu radna i kritična.
Radna opterećenja određuju radna stsnja elemenata, dok su kritična opterećenja bilo one
vrijednosti aktivnih veličina koje izazivaju kritična stanja, tj. dovode do oštećenja
elemenata, ili kumulativna vrijednost radnih opterećenja u odeređenom periodu rada
elemenata. Znači, opterećenje treba da se posmatra ne samo kao neka izolovana
vrijednost određene veličine koja utiče na promjene stanja elemenata, već i kao
kumulativna vrijednost ove veličine u određenom periodu posmatranja.Takav način
analize opterećenja mašinskih elemenata i sistema odgovara današnjem stepenu naučne
misli u ovoj oblasti. U većini slučajeva on,međutim,još uvijek nije ostvaren i u samom
procesu realizacije proizvoda, a naročito kad govorimo o motornim vozilima.
Osnovni uzrok te pojave leži u činjenici da se stvarna opterećenja motornih vozila
ne poznaju dovoljno. U tom području još nije obavljeno dovoljno istraživanja, a ako i
jeste, njihovi rezultati predstavljaju poslovnu tajnu.
2.4. JEDNODISKOSNE SPOJNICE
Diskosna opružna frikciona spojnica s jednim diskom sastoji se (Slika 2.12.) od
sledećih osnovnih komponenata: frikcionog diska (1), potisne ploče (2), opruga (3),
poklopaca (4), poluga (5), komandnog mehanizma (6) s potisnim ležajem (7). Opruge
diskosnih spojnica mogu biti zavojne, i to postavljene kružno (Slika 2.11 i 2.12) ili
centralno (Slika 2.13), te tanjiraste (Slika 2.14), tako da je 1-potisni disk; 2-poklopac; 3
i 3’-osloni prsteni; 4-tanjirasta opruga; 5-potisni ležaj; 6-frikcioni disk.
Prenošenje obrtnog momenta (Slika 2.12) od vodećeg-obično, zamajca motora(8)-
na vodeći element-obično ulazno vratilo menjačkog prenosnika (9) –koje se naziva i
spojničko vratilo-ostvaruje se preko momenta trenja, koji nastaje između frikcionog
diska (1) – obloženog frikcionim materijalom-oblogama, metalnih površina zamajca (8)
i potisne ploče (2). Moment trenja postiže se dejstvom sila u oprugama (3), usled čega
je frikcioni disk (1) pritisnut potisnom pločom (2) uza zamajac motora (8). Opruga se
jednim krajem oslanja na potisnu ploču, a drugim na poklopac (4) spojnice.Ovaj
poklopac nosi na sebi poluge (5) za komandu (obično tri),a učvršćen je obično vijcima
za zamajac motora prateći na taj način, zajedno sa potisnom pločom, njegovo obrtno
kretanje.
Kad je spojnica uključena, obrtni moment sa zamajca prenosi se na frikcioni disk, a
s ovog na spojničko, odnosno ulazno vratilo mjenjačkog prenosnika.
14

Slika 2.12.- Šematski prikaz jednodiskosne spojnice sa kružno raspoređenim zavojnim pritisnim
oprugama
Slika 2.13.-Jednodiskosna spojnica s centralno postavljenom zavojnom oprugo
Slika 2.14.- Jednodiskosna spojnica s pritisnom tanjrastom oprugom:a) uključeno stanje;
b)isključeno stanje; v)rasklopljeno stanje; 1-potisni disk; 2-poklopac; 3,3’-osloni prsten; 4-tanjrasta
opruga; 5-potisni ležaj;6-frikcioni disk
15

Slika 2.16.-Konstrukcija izvođenja: a) jednodiskosna spojnica; b)dvodiskosna spojnica; v)spojnica s
centralnom oprugom; d)spojnica s tanjrastom oprugom; 1-zamajac; 2-potisni disk; 3-poluga za
isključenje; 4-prigušivač; 5-tijelo;6-potisni ležaj, 7-pritisna opruga; 8-pločica
Veza između frikcionog diska (1) i spojničkog vratila (9) ostvaruje se ožebljenom
vezom.U uključenom položaju spojnice, komadni mehanizam(6) i potisni ležaj (7),pod
dejstvom opruga(10), nalaze se odmaknuti od poluge(5) za komandu.Djelovanjem silom
noge na komandnu pedalu (12), potisni ležaj prilazi dvokrakim polugama (5)
potiskujući ih.Time se potisna ploča pomjera udesno (odmičući se od diska) sabijajući
opruge (3).Na taj način na površinama trenja iščezava normalna sila, samim tim i
moment trenja, te se prekida dejstvo snage između motora i ostalog dijela prenosnika
snage.Zamajac s poklopcem spojnice (4), polugama(5) i potisnom pločom(2) nastavlja
da se obrće,dok se disk(1) sa spojničkim vratilom (9) postepeno zaustavlja.Pri
postepenom otpuštanju komandnog mehanizma,potisna ploča (2) pod dejstvom opruga
(3),naliježe ponovo na disk (1),a ovaj na zamajac(8)motora,i tako nastaje moment trenja
u površinama trenja i disk (1) sa spojničkim vratilom(9) počinje da se obrće prenoseći
snagu.U ovoj fazi dolazi do relativnog klizanja između diska s jedne, i zamajca i potisne
ploče sa druge strane, pri čeme rad trenja prelazi u toplotu zagrijevajući sve komponente
spojnice.
Kada vrijednost obrtnih momenata u spojnici prelazi vrijednost maksimalnog
momenta trenja (tzv.moment nošenja), u površinama trenja dolazi do klizanja iako
komandni mehanizam nije aktiviran.Na taj način spojnica izvršava svoj drugi,
sekundarni zadatak-osiguranje motora i prenosnika snage od preopterećenja.
Frikcioni diskovi mogu da se izvode, kao elastični i kruti, s torzionim prigušivačima
i bez njih.
16

Frikcione obloge elastičnih diskova vezuju se za glavčinu diska preko elastičnih
segmenata (slika 2.16),koji obezbjeđuju ravnomjerni prenos pritiska po cijeloj
frikcionoj površini.
Slika 2.16.-Frikcioni disk: 1-frikciona obloga; 2,3-zakovice; 4-ploča prigušna;5
prišušna opruga; 6-opružni prsten prigušivača;7-glavčina; 8-osloni prsten prigušivača;9-frikcioni
prsten;10-oslone čaure;11-ploča diska; 12-elastična ploča formirana od segmenta
Slika 2.16.a-Elementi konstrukcije frikcionog diska: 1-disk; 2-frikcione obloge;3-
elastične ploče
Slični ,ali znatno slabiji efekti postižu se i s jedinstvenim radnim krutim diskom,
izrađenim od opružnog čelika, što je sa gledišta proizvodnje jednostavnije.Bez obzira na
način izvođenja, elastični diskovi su u pogledu ravnomjernosti trošenja obloga
povoljnije rešenje od običnih krutih diskova.Konstrukcija frikcionog diska prikazan je
na Slici 2.17.gdje je:1-disk;2-elastični segmenti frikcionog diska;3-frikcione obloge i 4-
zakivci.
Frikcioni disk u rasklopljenom stanju prikazan je na Slikama 2.18 i 2.23,a
konstrukcijski crtež na slici 2.19.
Radi sprečavanja pojave rezonantnih ugaonih oscilacija, koje mogu nastati kao
posljedica neravnomjernosti obrtnog momenta motora,u frikcione diskove se ugrađuju
posebni opružni elementi,tzv.torzioni prigušivači (1,Slika 2.19).
Konstrukcijsko izvođenje opružnih i prigušnih elemenata i njihova ugradnja u disk
prikazani su na Slikama 2.19. i 2.21.
17

Frikcioni disk (slika 2.18,2.19. i 2.20.)postavlja se na ožljebljeno ulazno vratilo
mjenjačkog prenosnika, a sastoji se od glavčine (8),frikcionih obloga (1) i
(13),prigušivača torzionih oscilacija (11) itd.Da bi se omogućili kvalitetniji kontakt
površina trnja i ravnomjerno uključivanje te spriječila izvitoperenja pri zagrijevanju,teži
se slabijoj aksijalnoj krutosti frikcionog diska.Zato se isti prave s razrezima T-oblika
(Slika 2.16.a).Između diska i frikcionih obloga često se postavljaju elastične
ploče.Frikcione obloge se učvršćuju nezavisno jedna od druge, za disk ili elastične
ploče.
Slika 2.17.-Elastični frikcioni disk: 1-disk;2-elastični segmenti frikcionog diska;3-frikcione
obloge;4-zakivci’
U frikcioni disk spojnice(Slika 2.22) postavljaju se prigušivači torzionih oscilacija,
koji imaju zadatak da umanje ili potpuno odstrane visokofrekventne oscilacije, nastale u
transmisiji usled dejstva periodičnih pobuda.Oni mijenjaju elastičnu karakteristiku
transmisije i smanjuju vjerovatnoću pojave rezonance pri poklapanju sopstvenih i
prinudnih učestanosti torzionih oscilacija.
Slika 2.18.-Frikcioni disk u rasklopljenom stanju:1 i 13-frikcione obloge; 2 i 4-zakivci; 3-pločasta opruga;
5 i 12-disk; 6 i 9- frikcioni prsteni; 7-osigurač; 8-glavčina; 10- regulacioni podmetač;11- opruga; 14 i 15-
zakovice.
Slika 2.19.-Konstrukcijska izvođenja frikcionog diska s prigušnim elementima torzionih oscilacija;1-
disk;2-glavčina;3-frikcione obloge (tanjiraste , cilindrične);4 gumeni elastični element
18

Primjenu su prigušivači s oprugama našli na frikcionim diskovima, Slike 2.20 i
2.21.zahvaljujući opruzi (3), postavljenoj u otvorima na glavčini (6) diskova (1) i (4),
disipacija energije ostvaruje se na površinama trenja koje su formirane na diskovima(1),
(2),(4) i (5),(9).Skupljanje površina trenja postiže se pomoću zavrtnjeva(7).U
poslednjem slučaju, radi poboljšanja stabilnosti sile pritiska, dodaju se elastične
podloške ili opruge.
Slika 2.20.-Konstrukcijski ugrađeni prigušivači
Glavčina, disk s frikcionim oblogama i prigušivač torzionih oscilacija elementi su
frikcionog diska koji se centriraju i statički uravnotežavaju.Da bi se spriječilo
izvitoperenje, do koga može doći zagrevanjem, na njemu su predviđeni radijalni prorezi.
Kao opružni elementi(slike 2.19 i 2.20.)obično se koriste zavojne cilindrične
opruge.One jednim krajem naliježu na disk glavčine, a drugim na diskove,za koje se
učvršćuju frikcione obloge.
Slika 2.21.-Frikcioni disk s elementima talasaste forme:1-glavčina; 2-disk;3-element; 4-otvori za
postavljanje uravnotežavajućih pločica
Diskovi (Slika 2.18) su međusobno spojeni zakivcima obuhvatajući disk glavčine od
čelika ili frikcionog materijala.Ovaj sklop ima ulogu frkcionog
prigušivača.Podešavanjem debljine prstenova obezbjeđuje se potrebni moment trenja
prigušenja,da bi se olakšala izrada,prstenovi se prave u ovalnom (talasastom)obliku,koji
pri sklapanju frikcionog diska obezbješuje aksijalnu silu za realizaciju momenta
trenja.Ponekad prorezi u disku glavčine za smještaj opruga(najčešće 6-9) mogu biti
19

azličite dužine kako bi se opruge, pri porastu momenta, postepeno uključivale, čime se
postepeno mijenja torziona krutost sistema.
Slika 2.22.-Frikcioni disk spojnice:1-čaura s oslonom prirubnicom;2-opruga prigušivača (spoljašnja); 3-
toplotnoizolaciona podloška; 4- podmetač; 5 i 6-zakivci;7 i 13- disk;8-frikcione obloge;10-jedna od
prigušnih torzionih opruga; 11-osovinica;12-glavčina;14-uravnotežavajući teg.
2.5. KOMANDNI UREĐAJI SPOJNICA
Na slici 2.23.prikazana je šema mehaničke i hidrauličke komande spojnice.Ukupni
prenosni odnos komande spojnice obuhvata prenosni odnos poluga isključenja i
prenosni odnos pedale.Ukupni prenosni odnos spojnice određuje uslov da sila na pedali
bez ugrađenog pojačivača u putničko vozilo ne bude veća od 150 N,a u teretna 250 N.
Maksimalni hod pedale iznosi 120-190 mm uključujući i slobodni hod.Ukupni
prenosni odnos U jednak je proizvodu prenosnih odnosa pedale U 1 i poluga U 2 .
Za mehaničku komandu
U =U 1 .U 2
Slika 2.23.-Šema komandi spojnicom:a-mehanička; b- hidraulička
A za hidrauličku:
20

2.5.1. Mehanički komandni mehanizam spojnice
Spojnica se uključuji i isključuje kad sevozilo pokreće iz mjesta ili se zaustavlja, ili
kada se stepen prenosa u mjenjačkom prenosniku mijenja.
Dok se vozilo pokreće, proces uključivanja spojnice treba da bude znatno duži,nego
kada se stepen prenosa mijenja da bi se postiglo mirno i postepeno opterećenje sistema
prenosa snage, a vozilo pokrenulo iz mjesta bez trzanja i udara.
Rad sa spojnicom, pri promjeni stepena prenosa, obavlja se znatno brže, posebno
kod mjenjačkih prenosnika koji imaju sinhrone spojnice.
Za ostvarivanje procesa isključivanja i uključivanja spojnice koriste se posebni
mehanizmi ili sistemi, koji mogu biti prinudni ili automatski.
Kod prinudnih komandnih mehanizama spojnice rad sa njom obavlja sam vozač
pomoću odgovarajućih komandnih organa, obično preko nožne pedale, ili rjeđe
posredstvom ručne poluge (kod traktora gusjeničara i specijalnih vozila).
Prinudni komandni mehanizmi mogu biti direktni (za komandovanje frikcionom
spojnicom koristi se isključivo energija vozača) i indirektni (pored energije vozača,
djeluje i neka druga energija da bi se lakše komandovalo spojnicom, tj.upravljalo
vozilom).
Proces uključivanja i isključivanja automatskog sistema odvija se bez direktnog
učešća vozača, a diriguje se snekog drugog komandnog organa kojim vozač upravlja
(najčešće papučica za punjenje motora ili ručica za promjenu stepena prenosa).
U slučaju kad se prenošenje energije od vozača do spojnice obavlja isključivo
mehanički,tj. kad se sila kojom se djeluje komandnu pedalu prenosi direktno, preko
odgovarajućeg mehaničkog prenosnog sistema na elemente spojnice za isključenje
(potisni ležaj), onda je riječ o mehaničkom komandnom mehanizmu spojnice.
Princip rada mehanizma ove vrste je vrlo jednostavan, a zasniva se na zakonu
poluga.Sila s komande pedale (12) (slika 2.12.), koja je izvedena u obliku
poluge,prenosi se preko zatege 811) i poluge (6) na potisni (aksijalni) ležaj (7),a on se
pomjera po spojničkom vratilu i zatim preko dvokrakih poluga (5) spojnice na potisnu
ploču (2).
U uključenom položaju spojnice, između aksijalnog ležaja (7) i dvokrakih poluga
(5) mora da postoji zazor (najmanje 2-3 mm)da bi se obezbijedilo potpuno uključenje
spojnice i poslije određenog habanja frikcionih obloga.Ovaj zazor se obično podečanva
postavljanjem kraj poluge (6) na zategu (11) pomoću navrtki.Da bismo bili sigurni kako
je aksijalni ležaj(4) odmaknut, u mehanizam se ubacuje opruga(10).Ova se opruga može
postaviti na različitim mjestima u sistemu, ali njeno dejstvo mora biti takvo da dovoljno
sigurno drži odmaknuti aksijalni ležaj,kao i komandnu pedalu u krajnjem položaju kada
se na nju djeluje silom.
Slika 2. 24.-Mehanički komandni mehanizam spojnice:1-pedala; 2-zatega; 3-navrtka za
podešavanje;4- uže; 5-obloga, 6-dvokraka poluga, 7-potisni ležaj; 8-poluga mehanizma spojnice
21

Ponekad se ugrađuju i po dvije opruge na različitim mjestima u sistemu (npr.na
komandnoj pedali i na aksijalnom ležaju).
Konstrukcijska rešenja mehanizma i njegovih komponenata mogu biti veoma
različita.
Pri većim rastojanjima, između komandne pedale i spojnice,za zategu se koristi
čelično uže (Slika 2.24.).Ovakva rešenja su česta kod vozila čiji je motor smješten u
zadnjem dijelu.Komandne poluge (pedale) mogu da se izvode kao ’’stojeće’’(oslonac
pedale ispod kraja na koji djeluje vozač) i ’’viseće’’(oslonac pedale iznad).Kraj
komandne poluge na mjestu na koje djeluje vozač izvodi se hrapavom ili profilisanom
površinom, preko koje se često navlači i guma kako bi se spriječilo da noga vozača
isklizne.Potisni (aksijalni) ležaj najčešće se s kotrljajućim,zatvorenim ležajem,koji je
smješten u kućište.Ono ima na sebi žljeb (vidi Sliku 2.13) ili dva rukavca.U žljeb ili
rukavce ulazi viljuškasta poluga (69 (slika 2.12).
2.6. FRIKCIONE JEDNOSTEPENE I VIŠEDISKOSNE SPOJNICE
Obrtni moment koji se prenosi preko frikcione spojnice zavisi od više parametara:
-sile pritiska
-broja frikcionih površina
-srednjeg prečnika frikcionih površina itd.
Kako se, zbog ograničenja koja su uslovljena sastavom frikcionog materijala, sila
pritiska nemože povećati preko jedne određene granice, to se veća nosljivost spojnice
može postići povećanjem broja i veličine frikcionih površina.Kako je racionalna gradnja
uslovljena održavanjem spoljnjeg prečnika frikcionih spojnica u relativno ograničenim
dimenzijama (350-400 mm),za prenošenje većih obrtnih momenata upotrebljavaju se
spojnice sa dva diska (Slike 2.25 i 2.16.b.).
Obrtni moment od vodećeg-zamajac motora (1)-vođeni element-ulazno vratilo
mjenjača(13)-prenosi se preko sila trenja koje se razvijaju između frikcionih diskova(2 i
4),obloženih frikcionim materijalima, i metalnih površina zamajca i potisnih diskova(3 i
5).Potisni diskovi (3 i 5) vezani su za zamajac (1) preko vijaka (12), tako da se s njim
zajedno obrću kao jedna cjelina,donekle zadržavajući slobodu pomjeranja.Sila pritiska
za obezbješenje potrebnih sila trenja ostvaruje se pomoću potisnutog diska, dejstvom
opruga (11), kojih obično ima dvanaest.
Pritiskom na pedalu spojnice (7),viljuškasta poluga (10) pomjera se u pravcu
zamajca(1) i djeluje na isključivač sa ležajem(9), naliježući na poluge (8),ostvaruje
pomjeranje potisnog diska(3) ostvaruje se pomoću opruga (koje se na slici nevide)
Da bi se motor potpuno i sigurno odvojio od transmisije, broj frikcionih diskova kod
spojnice ovakve vrste obično ne treba povećavati preko tri jer se u protivnom uslovi
promjene stepena prenosa u mjenjačkom prenosniku znatno otežavaju.Prethodno
analizirana spojnica je frikciona, dvodiskosna, ali jednostepena.
Frikcione spojnice su najčešće suve, što znači sa suvim površinama trenja, a
izuzetno, praktično isključivo kod jednotražnih vozila (motocikala) uljne, dakle s
frikcionim površinama potopljenih u uljno kupatilo.U slučaju da frikcione površine rade
u ulju, koeficijenti trenja su na znatno nižim nivoima, što znači da za ostvarenje prenosa
iste veličine obrtnog momenta kao sa suvom spojnicom, ona potopljena u ulje zahtijeva
znatno veći broj frikcionih površina.
Kada se govori o spojnicama sa više diskova, neophodno je ukazati na činjenicu da
se na velikom broju traktora, naročito poljoprivredne namjene, danas sve više sreću
takozvane dvostruke frikcione spojnice, sa vda nezavisna frikciona diska. Primjer takve
konstrukcije dat je na Slici 2.26.,traktor IMT-555.
22

Slika 2.25.-Šematski prikaz dvodiskosne spojnice: 1-zamajac; 2 i 4-frikcioni diskovi; 3 i 5-potisni
diskovi; 6-poklopac; 7-pedala; 8-poluga; 9-potisni ležaj; 10-viljuškasta poluga;11-opruga; 12-vijak; 13-
ulazno vratilo mjenjača
Kod te spojnice obrtni moment se od motora prenosi se na pogonske točkove preko
frikcionog diska I, dok frikcioni disk II služi za prenos obrtnog momenta na priključno
vratilo traktora.
Slika 2.26.-Dvostruka frikciona spojnica traktora IMT-555
Mehanizam spojnice je tako riješen da se pritiskom na komandnu papučicu u gornjem
dijelu njenog hoda frikcioni disk I isključuje,dakle prekida se pogon na pogonske
točkove, a u drugom dijelu hoda i isključivanje frikcionog diska II, to jest pogona
priključnog vratila.Ovakvom konstrukcijom se omogućava rad priključnog vratila i na
njega vezanog priključnog oruđa,i kada se traktor isključenjem frikcionog diska I
zaustavi, što je od posebnog značaja za primjenu traktora na određenim radnim
operacijama.
Šematski prikaz dvostruke frikcione spojnice (firma ,,Valteršajd’’).dat na Slici
2.27,omogućava sagledavanje suštinske karakteristike ovih spojnica, a ona se ogleda u
tome što se kod dvostrukih spojnica ostvaruje nezavisan pogon na točkove i na
takozvano priključno vratilo, a preko njega pogon raznih pomoćnih agregata.
Slika 2.27.-Šematski prikaz ugradnje dvostruke frikcione spojnice
23

3. ZAKLJUČAK
Spojnica služi za prenošenje obrtnog momenta sa zamajca na sastavne dijelove
transmisije kao što su: mjenjač, kardansko vratilo, diferencijal, poluosovina i točkovi.
Spojnice, takođe,služe za prekidanja prenošenja obrtnog momenta na elemente
transmisije što u slučaju kada se mijenja stepen prenosa, u slučaju naglih kočenja, a da
pri tome ne dođe do prekida rada motora. Iz ovoga se može zaključiti da spojnice
omogućavaju odvajanje motora od pogonskih točkova što je pogotovo važno u trenutku
polaska s mjesta kao i sigurnosnih funkcija koja ima za cilj smanjenje preopterećenja
motora prilikom naglih kočenja i prilikom naglih polazaka s mjesta.
Spojnice moraju imati takvu konstrukciju koja im omogućava što jednostavnije
sastavljanje i rastavljanje, moraju imati nisku cijenu, dug vijek trajanja i pouzdanost u
radu tokom upotrebe.
Spojnice su podijeljenje na:
1. frikcione spojnice
2. hidraulične spojnice
3. elektomagnetne spojnice
Najveću upotrebu imaju frikcione spojnice kod kojih se obrtni moment prenosi
zahvaljujući trenju koje nastaje između zamajca frikcionog diska (lamele) i potisne
ploče koja vrši pritisak na lamelu.
S obzirom na oblik trenja razlikuju se sledeće vrste frikcionih spojnica:
1. konusne frikcione spojnice
2. dobošaste frikcione spojnice
3. diskosne frikcione spojnice, koje se danas najviše koriste
Spojnice su našle najširu upotrebu kod svih vrsta vozila i bez njih se ne bi mogao
zamisliti rad motora.
24

LITERATURA
-Janković,D.:Motorna vozila II, Konstrukcija, Vojna akademija kopnene vojske
JNA, Beograd,1971.
-Janićijević,N.,Janković,D.Todorović,J.: Konstrukcija motornih vozila, Mašinski
fakultet, Beograd,1987.
-Todorović,J.,zelenović,D.:Efektivnost sistema u mašinstvu, Fakultet tehničkih nauka,
Novi Sad, 1978.
-Janković,D.,Todorović,J.: Teorija kretanja motornih vozila, Mašinski fakultet,
Beograd, 1983.
-Janićijević,N.,terzić,M.: Elektronski uređaji u automobilu, Tehnička knjiga,
Beograd 1993.
-prospekti:FAP-a,TAM-a,IMT-a,Zavoda „Crvena zastava“, RRT itd.
25