magazine

dialecte
Neologismus
« Näia Sàcha erfordra näia
Wärter! » Da Leitsàtz vom
Ciceron ìsch nìt nur gìltig
gsì fer d làtinischa Sproch
un Literàtür vo sinera Zit,
àwer o fer d Sprocha un
Mundàrta vo dr Gegawàrt.
Àlso o fer Elsassisch ! Y. Bisch
Làwandig
A làwandiga Sproch ìsch nìt nur a
Sproch, wo vo dr Sprochgmeinschàft
verwanda wìrd, àwer sìe müass sìch
o àn d hìtiga Walt àbàssa un ernähra,
näia Wärter un Üsdrìck erschàffa un
verbreita. Sìe därf nìt àn Ìnzucht lida.
Ìn dam Sìnn kummt eim d elsassischa
Sproch so vor wìe na Dornreesla, wo
johralàng igschlofa gsì ìsch, un làng uf
dr Schmutz vo ma Prìnz gwàrta hàt fer
verwàcha. Jetz heisst’s unbìdìng sìch
àn sina näia Umgabung àpàssa.
Lehnwort
Wärter wara vo àndera Sprocha glehnt
un àgwanda, dàs ìsch vo jehar dr Fàll gsì
un fer jeda Sproch. Zum Glìck han mr
sa die unzehlbàra Wärter üssem Frànzeescha
: Trottoir, Coiffeur, a Trànscha
Schàmbung, Kumfitür, mabul, àmüsiara,
trumpiara, Anglischa : Brosching,
Korner, Lift, Bülldozer, Film, Yiddish :
a Kàf, Maschugga, Schlàmàssel, Aztekischa
: Tomata, Schokolà, Àràbischa:
Àlkohol, Kàmel, Mokka, Griachischa :
Àltàr, Skàndàl, Theàter, Maori : Kiwi,
Maya : Zigàrra, Türkisch : Döner,
Joghurt, Ungàrisch : Gulasch, Paprika,
Italianisch : Salami, Risiko, u.s.w…
Gràd so güat fìndet ma franzeescha
Üssdrìck àgwanda ìn Hochditsch,
bsunders ìn dr Gastronomie : Baguette,
Croissant, Cordon bleu, Ragoüt.
S Gegateil ìsch o wohr, danka nur àn :
choucroute, blockhaus, kitch, landau,
loustic …
Näia Wärterbìldung
Wurum sott ma plätzlig kä Näiwärter
un Üsdrìck meh ifiara, bsunders fer
Sàcha wo’s friehjer nìt ga hàt, zB :
a Händy, Hosabipser, Taschlasurri,
Schwàuiderkaschtla, S.M.S. ? Un dàs
vor àllem wàs Informàtik un Technik
àgeht. A àlt Wort kàt o a näia Beditung
biku, wìe d Müs, wo uffem Müsmattla
nawem Computer ummarennt.
Dr Vorteil ìsch àss ma uf Elsassisch,
wìe uf Hochditsch, Wortkombinationa
kà entwìckla àm làuifenda Bànd.
Zammasetzung vo näia Wärter ìsch a
unandliga Qualla : Fràtzbüech, Àffaschwànz,
Mìschtbriaf, Liachtgrìffel,
Virüsschlucker…
Un jetz schlàg ìch vor, àss a jeder Laser
sina elsassischa Narvazella àspànnt,
un a pààr näia Wärter erfìndet, ìn ìrgend
wàs fer ma Gebiat, un sandet sa
àn : agate.als@orange.fr
Wàs kà ma gwìnna ? d Freid fer dàs
Wort ìm a züakìnftiga Wärterbüach
z’fìnda.
Ìch hà scho a näi Wort uf Làger :
Wuwuzala, dàs kummt vo Süd-Àfrikà,
klìngt so typisch elsassisch, un wenn
ma dàs ìm Dornreesla ìn’s Ohr zwiselt,
no làcht’s mìt àlla Bàckazähn. Hoffentlig
brücha mìr nia Chikungunya ifiara.
d Ìnzucht : la consanguinité
a Lehnwort : un emprunt lexical
Fràtzbüech : Facebook
dr Àffaschwànz : l’Arrobase, At-Zeicha
dr Mìschtbriaf : le Spam
dr Liachtgrìffel : le crayon optique
dr Virüsschlucker : l’anti-virus
Narvazella : les neurones
Haut-Rhin magazine N°33 - novembre 2010
45