You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
11<br />
CYNHADLEDD TY GWYN AR DAF<br />
Cyn 942, roedd cyfreithiau<br />
pob ardal yng Nghymru yn<br />
wahanol. Penderfynodd<br />
Hywel gael un gyfraith i<br />
bawb - ond sut?<br />
Galwodd Hywel arweinwyr<br />
o bob ardal yng Nghymru i<br />
gynhadledd yn Nhŷ Gwyn ar<br />
Daf (Hendy-gwyn ar Daf<br />
heddiw).<br />
Dyma Olion Tŷ Gwyn ar Daf<br />
Roedd yr arweinwyr yn:<br />
• trafod yr hen<br />
gyfreithiau.<br />
• dewis pa rai i’w cadw a<br />
pha rai i’w newid.<br />
• trafod cyfreithiau newydd.<br />
Ar ôl chwe wythnos o drafod, dyma Gyfreithiau<br />
Hywel Dda yn gweld golau dydd am<br />
y tro cyntaf. Cyfreithiau Hywel<br />
oedd prif gyfreithiau Cymru<br />
am flynyddoedd i ddod.<br />
Dyma gopi Cymraeg o<br />
Gyfreithiau Hywel Dda<br />
WEL WEL…<br />
Cymru oedd un o’r<br />
gwledydd cyntaf yn<br />
Ewrop i gael cyfreithiau yn<br />
ei iaith ei hun. Lladin oedd iaith<br />
swyddogol y rhan fwyaf o wledydd yn yr<br />
oesoedd canol. Yn amser Hywel, Cymraeg<br />
oedd iaith y gyfraith a Chymraeg oedd iaith<br />
y llysoedd.<br />
CYFRAITH HYWEL<br />
Roedd Cyfreithiau Hywel yn fodern iawn. Roedd hawliau pobl, yn enwedig<br />
pobl gyffredin yn bwysig i Hywel Dda.<br />
Doedd dim llawer o gosb gorfforol am droseddu.<br />
Yn lle cosb gorfforol, roedd y troseddwr yn talu iawndal neu ‘arian gwaed’ i’r<br />
dioddefwr.<br />
Dyma rai o’r cyfreithiau mwyaf diddorol:<br />
Anafu - roedd faint yr iawndal am anafu rhywun yn dibynnu ar ba ran o’r corff roedd yr anaf a statws<br />
y dioddefwr, er enghraifft:<br />
• roedd bywyd dyn rhydd yn werth 3,780 ceiniog neu 63 buwch!!<br />
• roedd tafod cyfreithiwr yn werth 100 buwch!<br />
Dyma’r iawndal am dorri rhan<br />
o gorff dyn rhydd i ffwrdd:<br />
Clust<br />
Llygaid<br />
480 ceiniog<br />
480 ceiniog Craith ar y wyneb<br />
Gwefus<br />
480 ceiniog<br />
Trwyn<br />
480 ceiniog<br />
120 ceiniog<br />
Dyma’r iawndal am anafu rhan<br />
o gorff dyn rhydd:<br />
‘teyr punt a geyf y nep a archoller y<br />
gan y nep ay harchollo’<br />
Craith sy’n agor y pen a<br />
dangos yr ymennydd<br />
tair punt<br />
Bys Bawd<br />
80 ceiniog<br />
Llaw<br />
480 ceiniog<br />
Roedd y dannedd<br />
blaen yn werth mwy<br />
na’r dannedd ôl<br />
Craith ar y llaw<br />
chwe deg ceiniog<br />
Bys<br />
80 ceiniog<br />
Pen y bys<br />
26 a 2/3 ceiniog<br />
WEL WEL…<br />
Pe basai person yn colli clust ond ddim yn<br />
colli clyw, yr iawndal oedd 160 ceiniog!!<br />
Ewin<br />
30 ceiniog<br />
Troed<br />
480 ceiniog<br />
Torri troed neu fraich<br />
tair punt<br />
Craith ar y troed<br />
tri deg ceiniog<br />
Craith cudd<br />
pedair ceiniog<br />
Craith sy’n agor y<br />
stumog a dangos<br />
y perfeddion<br />
tair punt<br />
WEL WEL…<br />
pe basai taeog yn taro<br />
dyn rhydd, y gosb fasai<br />
colli ei fraich!
Change language