21.06.2013 Views

Contribución de las microondas en el desarrollo de la química verde ...

Contribución de las microondas en el desarrollo de la química verde ...

Contribución de las microondas en el desarrollo de la química verde ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

INSTITUTO POLITÉCNICO NACIONAL<br />

ESCUELA SUPERIOR DE INGENIERÍA Y ARQUITECTURA<br />

UNIDAD ZACATENCO<br />

SECCION DE ESTUDIOS DE POSGRADO E INVESTIGACIÓN<br />

<strong>Contribución</strong> <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong> ver<strong>de</strong>, su<br />

<strong>de</strong>scripción y aportación <strong>en</strong> procesos ambi<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te b<strong>en</strong>ignos<br />

T E S I S<br />

QUE PARA OBTENER EL GRADO DE MAESTRO EN CIENCIAS EN INGENIERÍA<br />

AMBIENTAL.<br />

P R E S E N T A<br />

IQI JESÚS MORALES INFANTE<br />

DIRECTOR DE TESIS: DR. JORGE MELENDEZ ESTRADA<br />

DIRECTOR DE TESIS: DR. ELOY VAZQUEZ LABASTIDA<br />

México, D.F. Junio 2010


AGRADECIMIENTOS<br />

_______________________________<br />

A DIOS<br />

Por darme <strong>la</strong> oportunidad <strong>de</strong> vivir <strong>en</strong> este espacio y tiempo, yo se que siempre estas a mi <strong>la</strong>do; al Divino<br />

Rostro que siempre me ayuda <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to ¡¡Gracias¡¡.<br />

AL INSTITUTO POLITECNICO NACIONAL<br />

Por ser una Institución <strong>de</strong> gran prestigio a Niv<strong>el</strong> Nacional e Internacional, por estar siempre a <strong>la</strong><br />

vanguardia <strong>en</strong> Ci<strong>en</strong>cia y Tecnología, “<strong>la</strong> Técnica al Servicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Patria”.<br />

A LA ESCUELA SUPERIOR DE INGENIERIA Y ARQUITECTURA<br />

Por darme <strong>la</strong> oportunidad <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er mi Maestría.<br />

AL DR. JORGE MELENDEZ ESTRADA<br />

Por sus valiosas aportaciones acertadas, por su gran experi<strong>en</strong>cia como Profesor, para que se culminara<br />

esta tesis.<br />

AL DR. ELOY VAZQUEZ LABASTIDA<br />

Por ser una persona humanitaria y admirable que brinda sus consejos tan sabios que me ayudaron a<br />

seguir una trayectoria como profesionista <strong>de</strong> éxito, por brindarme su confianza y amistad,<br />

obsequiándome éste regalo que lo conservaré para siempre……………………….... (Gracias Estr<strong>el</strong>lito).<br />

AL M. EN I. FELIPE LÓPEZ SANCHEZ<br />

Gracias por sus aportaciones valiosas para que este trabajo se culminara, por ser un profesor exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te<br />

con gran criterio profesional y ambi<strong>en</strong>talista.<br />

AL M. EN C. RICARDO CONTRERAS CONTRERAS<br />

Por sus valiosas aportaciones acertadas y sus valiosos consejos profesionales.<br />

AL M. EN C. JAVIER AVILA MORENO<br />

Gracias por sus valiosas aportaciones, por ser un profesor <strong>de</strong> tan amplio criterio ambi<strong>en</strong>tal.<br />

AL M. EN C. ALVARO DE JESUS CRUZ<br />

Por brindarme siempre <strong>el</strong> apoyo <strong>en</strong> esta tesis, por tu valiosa experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> percepción<br />

¡!Gracias Amigo¡¡.<br />

A MIS PADRES<br />

Gracias por brindarme <strong>la</strong> vida y a sus consejos tan valiosos que se cumpl<strong>en</strong> y se aplican <strong>en</strong> toda <strong>la</strong> vida.<br />

A MI ESPOSA: MARIA DEL PILAR DIANA ANGELES TREJO<br />

Por <strong>el</strong> apoyo que me brindaste, Corazón por t<strong>en</strong>erme paci<strong>en</strong>cia yo se que siempre estarás a mi <strong>la</strong>do.<br />

A MI HIJO: ERIC TADEO MORALES ANGELES<br />

Con gran cariño espero que seas una persona con gran tal<strong>en</strong>to, que sigas una trayectoria exitosa y que<br />

t<strong>en</strong>gas prosperidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida.<br />

A MIS HERMANOS<br />

Por todos los apoyos incondicionales que me brindaron para <strong>la</strong> culminación <strong>de</strong> esta tesis.


ESTE TRABAJO DE TESIS FUE REALIZADO EN LA ESCUELA SUPERIOR DE<br />

INGENIERIA Y ARQUITECTURA ESIA ZATENCO Y EN EL LABORATORIO DE<br />

QUIMICA ORGANICA, ESIQIE Z-6325 DE LA ESCUELA SUPERIOR DE INGENIERIA<br />

QUMICA E INDUSTRIAS EXTRACTIVAS DEL INSTITUTO POLITECNICO<br />

NACIONAL, BAJO LA DIRECCION DEL Dr. JORGE MELENDEZ ESTRADA Y LA<br />

DIRECCION EXTERNA DEL Dr. ELOY VAZQUEZ LABASTIDA.


RESUMEN<br />

ABSTRAC<br />

INDICE GENERAL<br />

CAPITULO 1 INTRODUCCION<br />

1.1 G<strong>en</strong>eralida<strong>de</strong>s… ……………………………………………………......... 1<br />

1.2 Justificación………………………………………………………………… 3<br />

1.3 Objetivo G<strong>en</strong>eral…………………………………………………………… 3<br />

1.3.1 Objetivos Específicos……………………………………………………… 3<br />

1.3.2 Hipótesis……………………………………………………………………. 3<br />

1.4 El Espectro Electromagnético……………………………………………. 4<br />

CAPITULO 2 ANTECEDENTES DE LA MICROONDAS<br />

2.1 Orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> los Efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Microondas………………………………… 6<br />

2.2 Efectos Específicos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> Microondas…………………………………. 7<br />

2.3 Efectos <strong>de</strong>l Medio <strong>de</strong> Reacción. 10<br />

CAPITULO 3 CONTRIBUCION DE LAS MICROONDAS EN EL MECANISMOS DE<br />

RACCION<br />

3.1 Química Ver<strong>de</strong>……………………………………………………………... 15<br />

3.2 Método Tradicional <strong>de</strong> Frie<strong>de</strong>l & Crafts…………………………………. 17<br />

3.3 Método Modificado <strong>de</strong> Frie<strong>de</strong>l & Crafts…………………………………. 18<br />

3.4 Reacciones con Estado <strong>de</strong> Transición Isopo<strong>la</strong>r………………………... 21<br />

CAPITULO 4 DESCRIPCIÓN DE REACCIONES BIMOLECULARES<br />

4.1 Reacciones Aniónicas. …………………………………………………... 26<br />

4.2 Efectos Sobres <strong>la</strong> S<strong>el</strong>ectividad. ………………………………………… 27<br />

4.3 Reacciones Bimolecu<strong>la</strong>res con Reactivos Neutros. ………………….. 28<br />

CAPITULO 5 DESARROLLO DE REACCIONES SN2 CON MICROONDAS<br />

5.1 Substitución Aromática Nucleofílica. …………………………………… 37<br />

5.2 Reacciones Aniónicas con un Reactivo Cargado. …………………… 40<br />

5.3 Reacciones Aniónicas SN2 que Involucran Aniones con Carga<br />

Deslocalizada.<br />

46<br />

CAPITULO 6 EFECTOS DE LAS MICROONDAS SOBRE LA SELECTIVIDAD EN<br />

PROCESOS AMBIENTALMENTE BENIGNOS<br />

6.1 B<strong>en</strong>ci<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> 2-Piridina. …………………………………………….. 58<br />

6.2 Cicloadición a Fuler<strong>en</strong>o C70. …………………………………………… 60<br />

GLOSARIO ………………………………………………………………………………………… 63<br />

CONCLUSIONES ………………………………………………………………………………………… 65<br />

RECOMENDACIONES ………………………………………………………………………………………… 66<br />

BIBLIOGRAFÍA ………………………………………………………………………………………… 67<br />

I<br />

II


Resum<strong>en</strong><br />

Las <strong>microondas</strong> como medio <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergizar reacciones <strong>química</strong>s ha t<strong>en</strong>ido una gran aceptación por parte<br />

<strong>de</strong> mucho grupos ci<strong>en</strong>tíficos <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> mundo. En nuestra escu<strong>el</strong>a <strong>el</strong> grupo li<strong>de</strong>rado por <strong>el</strong> Dr. Eloy<br />

Vázquez Labastida ha v<strong>en</strong>ido trabajando <strong>en</strong> los últimos 6 años con exc<strong>el</strong><strong>en</strong>tes resultados. Por los que<br />

<strong>en</strong> este trabajo se resume y analizan muchos <strong>de</strong> los datos ci<strong>en</strong>tíficos que han llevado a esta tecnología<br />

a los niv<strong>el</strong>es que ti<strong>en</strong>e <strong>el</strong> ambi<strong>en</strong>te, se <strong>de</strong>stacan los avances más importantes, <strong>en</strong>focando <strong>el</strong> trabajo <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> conocer y analizar <strong>la</strong> converg<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre esta técnica y <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas tocologías.<br />

El horno <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> doméstico es una inv<strong>en</strong>ción coinci<strong>de</strong>ncial, como muchas <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> que han<br />

aparecido a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> historia <strong>de</strong>l hombre. Qui<strong>en</strong> iba a p<strong>en</strong>sar que <strong>el</strong> hecho acontecido a Percy<br />

Sp<strong>en</strong>cer qui<strong>en</strong> trabajaba para una empresa fabricante <strong>de</strong> radares durante <strong>la</strong> 2ª guerra mundial, le<br />

proporcionaría <strong>la</strong> información que le llevaría al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tación cuando él<br />

advirtió <strong>de</strong>l calor g<strong>en</strong>erado <strong>en</strong> una ant<strong>en</strong>a <strong>de</strong> radar. En 1947 apareció <strong>la</strong> primera unidad comercial <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

mercado para <strong>la</strong> transformación <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos. El primer horno <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> casero <strong>de</strong>l que se ti<strong>en</strong>e<br />

conocimi<strong>en</strong>to fue pres<strong>en</strong>tado por <strong>la</strong> vieja empresa norte americana <strong>de</strong> <strong>el</strong>ectrodomésticos Tappan-IEM <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> año <strong>de</strong> 1955. Actualm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> hornos caseros económicos y su uso repres<strong>en</strong>tan un mercado<br />

anual multi-millonario, sin embargo no <strong>de</strong>bemos confundir estos artículos con <strong>la</strong> nueva g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong><br />

empresas <strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong> fabricación <strong>de</strong> equipos específicos para investigación don<strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura y <strong>la</strong><br />

presión pue<strong>de</strong>n ser perfectam<strong>en</strong>te contro<strong>la</strong>das.<br />

Numerosas aplicaciones empleando <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> como medio <strong>en</strong>ergizante han aparecido <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> dos<br />

ultimas décadas principalm<strong>en</strong>te para <strong>el</strong> secado <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> materiales (hules, tabaco, cuero,<br />

azúcar, café, granos, etc.), <strong>en</strong> procesos y tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> e<strong><strong>la</strong>s</strong>tómeros, vulcanización, extracción,<br />

polimerización, síntesis <strong>de</strong> fármacos y materias primas, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> su amplia aceptación <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria<br />

alim<strong>en</strong>ticia y <strong>de</strong> proceso.<br />

El campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong> orgánica asistida con <strong>microondas</strong>, es por lo tanto una técnica prácticam<strong>en</strong>te<br />

jov<strong>en</strong>. Las dos primeras publicaciones, consi<strong>de</strong>radas pioneras <strong>de</strong>l campo aparecieron <strong>en</strong> 1986 y son<br />

atribuidas a los investigadores R. Gedye y R. J. Giguere. Estos autores <strong>de</strong>scribieron que varias<br />

reacciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong> orgánica que requerían <strong>de</strong> mucho tiempo bajo cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to tradicional<br />

(mecheros, baños <strong>de</strong> aceite, mantas <strong>de</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to, etc.…) eran concluidas <strong>en</strong> tiempos muy cortos<br />

empleando <strong>microondas</strong> (MW), como medio <strong>de</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> solo unos cuantos minutos y aun<br />

segundos, cuando estaban colocados <strong>en</strong> recipi<strong>en</strong>tes cerrados (vidrio, cuarzo o Teflón) <strong>en</strong> hornos<br />

domésticos. Si <strong>la</strong> viabilidad <strong>de</strong>l procedimi<strong>en</strong>to era evi<strong>de</strong>nte, algunas explosiones causadas por <strong>el</strong> rápido<br />

<strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> altas presiones g<strong>en</strong>eradas <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los sistemas <strong>de</strong> reacción se manifestaron, por lo que<br />

fueron <strong>el</strong> principal objetivo <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> primeras experi<strong>en</strong>cias reportadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> literatura ci<strong>en</strong>tífica por múltiples<br />

autores.<br />

Las primeras experi<strong>en</strong>cias reportadas estuvieron dirigidas a <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> dichas <strong>de</strong>sv<strong>en</strong>tajas y se<br />

buscaron técnicas más seguras empleando así equipos <strong>de</strong> reacción mas seguros con dispositivos<br />

abiertos, empleando disolv<strong>en</strong>tes, hasta llegar a <strong><strong>la</strong>s</strong> nuevas opciones <strong>de</strong> reacciones sin disolv<strong>en</strong>te o <strong>en</strong><br />

soportes inertes llevando <strong>la</strong> técnica hacia <strong>el</strong> área <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>nominada “Química Ver<strong>de</strong>”. Este<br />

procedimi<strong>en</strong>to ha mostrado interés <strong>en</strong> reacciones libres <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>te, es una técnica más económica <strong>de</strong><br />

rápida ac<strong>el</strong>eración <strong>en</strong> <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción y sin <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> reacciones secundarias o basura<br />

contaminante.<br />

El objetivo <strong>de</strong> este trabajo es c<strong>en</strong>trarse <strong>en</strong> los diversos campos <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> esta nueva tecnología y <strong>en</strong> los<br />

principales campos <strong>de</strong> <strong>la</strong> síntesis orgánica, tratando <strong>de</strong> interpretar mediante <strong>el</strong> análisis <strong>de</strong> los trabajos que<br />

han aparecido, ac<strong>la</strong>rar no solo <strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o térmico <strong>de</strong>l proceso, sino también, como son afectadas <strong>la</strong><br />

v<strong>el</strong>ocidad y <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción.<br />

I


A B S T R A C<br />

The microwaves like way of <strong>en</strong>ergizing chemical reactions it has had a great acceptance on the part of<br />

very much sci<strong>en</strong>tific groups in the whole world. In our school the group led by the Dr. Eloy Vazquez<br />

Labastida has come being employed in the <strong><strong>la</strong>s</strong>t 6 years at this area with exc<strong>el</strong>l<strong>en</strong>t results. For those who<br />

in this work are summarized and they analyze many of the sci<strong>en</strong>tific information that have led to this<br />

technology to the lev<strong>el</strong>s that the <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t has, the most important advances are outlined, focusing the<br />

work in the s<strong>en</strong>se of knowing and analyzing the converg<strong>en</strong>ce betwe<strong>en</strong> this tannic and the new<br />

technology.<br />

The ov<strong>en</strong> of domestic microwave is an inv<strong>en</strong>tion coinci<strong>de</strong>ncial, as many of that they have appeared along<br />

the history of the man. The one who was going to think that the fact happ<strong>en</strong>ed to Percy Sp<strong>en</strong>cer who was<br />

working for a manufacturing p<strong>la</strong>nt of radars during 2 ª world war, would provi<strong>de</strong> to him the information that<br />

would take him to the <strong>de</strong>v<strong>el</strong>opm<strong>en</strong>t of this type of instrum<strong>en</strong>tation wh<strong>en</strong> he noticed of the heat build-up in<br />

an ant<strong>en</strong>na of radar. In 1947 the first commercial unit appeared on the market for the food transformation.<br />

The first ov<strong>en</strong> of domestic microwave of which knowledge is had was pres<strong>en</strong>ted by the old north American<br />

company of domestic appliances Tappan-IEM in the year of 1955. Nowadays the sale of domestic<br />

economic ov<strong>en</strong>s and his use they repres<strong>en</strong>t an annual multimillionaire market, neverth<strong>el</strong>ess we must not<br />

confuse these articles with the new g<strong>en</strong>eration of companies <strong>de</strong>dicated to the manufacture of specific<br />

equipm<strong>en</strong>ts for investigation where the temperature and the pressure can be perfectly controlled.<br />

Numerous applications using the microwaves as way <strong>en</strong>ergizante they have appeared in <strong><strong>la</strong>s</strong>t two<br />

<strong>de</strong>ca<strong>de</strong>s principally for the dried one of differ<strong>en</strong>t types of materials (rubbers, tobacco, leather, sugar,<br />

coffee, grains, etc ...), in processes and treatm<strong>en</strong>t of e<strong><strong>la</strong>s</strong>tomers, vulcanization, extraction, polymerization,<br />

synthesis of medicam<strong>en</strong>ts and raw materials, besi<strong>de</strong>s his wi<strong>de</strong> acceptance in the food processing industry<br />

and of process. The fi<strong>el</strong>d of the organic chemistry repres<strong>en</strong>ted with microwave, it is therefore a technology<br />

practically young woman. The first two publications, consi<strong>de</strong>red pioneers of the fi<strong>el</strong>d appeared in 1986 and<br />

they are attributed to the investigators R. Gedye and R. J. Giguere. These authors <strong>de</strong>scribed that several<br />

reactions in the organic chemistry that they were needing of a lot of time un<strong>de</strong>r traditional warming<br />

(burners, baths of oil, b<strong>la</strong>nkets of warming, etc. …) they were conclu<strong>de</strong>d in very short times using<br />

microwave (MW), as way of warming in only a few minutes and ev<strong>en</strong> seconds, wh<strong>en</strong> they were p<strong>la</strong>ced in<br />

closed containers (g<strong><strong>la</strong>s</strong>s, quartz or teflón) in domestic ov<strong>en</strong>s.<br />

If the viability of the procedure was evi<strong>de</strong>nt, some explosions caused by the rapid <strong>de</strong>v<strong>el</strong>opm<strong>en</strong>t of<br />

discharges pressures g<strong>en</strong>erated insi<strong>de</strong> the systems of reaction <strong>de</strong>monstrated, for what they were the<br />

principal aim of the first experi<strong>en</strong>ces brought in the sci<strong>en</strong>tific literature for multiple authors.<br />

The first brought experi<strong>en</strong>ces were directed the prev<strong>en</strong>tion of the above m<strong>en</strong>tioned disadvantages and<br />

surer technologies were looked using equipm<strong>en</strong>ts like that of reaction more sure with op<strong>en</strong>ed <strong>de</strong>vices,<br />

using solv<strong>en</strong>ts, up to coming to the new options of reactions without solv<strong>en</strong>t or in inert supports taking the<br />

technology towards the area of the called " Gre<strong>en</strong> Chemistry ". This procedure has showed interest in free<br />

reactions of solv<strong>en</strong>t, is a more economic technology of rapid acc<strong>el</strong>eration in the speed of the reaction and<br />

without the g<strong>en</strong>eration of secondary reactions or pollutant garbage.<br />

The aim of this work is to c<strong>en</strong>tre on the diverse fi<strong>el</strong>ds of the use of this new technology and on the<br />

principal fi<strong>el</strong>ds of the organic synthesis, trying to interpret by means of the analysis of the works that have<br />

appeared, to c<strong>la</strong>rify not only the thermal ph<strong>en</strong>om<strong>en</strong>on of the process, but also, since there are affected the<br />

speed and the <strong>en</strong>ergy of the reaction.<br />

II


CAPITULO 1<br />

INTRODUCCIÓN


Metodología <strong>de</strong> <strong>la</strong> experim<strong>en</strong>tación<br />

Una reacción <strong>de</strong> estas características <strong>de</strong> modo g<strong>en</strong>eral se realiza <strong>de</strong><br />

acuerdo al sigui<strong>en</strong>te procedimi<strong>en</strong>to:<br />

En un matraz <strong>de</strong> fondo redondo <strong>de</strong> 100 ml <strong>de</strong> capacidad se colocan<br />

Con formato: Izquierda


1.1 G<strong>en</strong>eralida<strong>de</strong>s<br />

De acuerdo con <strong>el</strong> famoso diccionario <strong>de</strong> <strong>química</strong> <strong>de</strong> N. Macquer editado <strong>en</strong> 1775, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se<br />

m<strong>en</strong>cionaba que "Todas <strong><strong>la</strong>s</strong> operaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong> podían ser reducidas a <strong>la</strong> <strong>de</strong>scomposición y a <strong>la</strong><br />

combinación; por lo tanto, <strong>el</strong> fuego aparece como ag<strong>en</strong>te universal tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong> como <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

naturaleza" cal<strong>en</strong>tando estimu<strong>la</strong>mos <strong><strong>la</strong>s</strong> reacciones <strong>química</strong>s que proce<strong>de</strong>n l<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te bajo condiciones<br />

ambi<strong>en</strong>tales, aunque se han utilizado varias técnicas para lograr un rápido <strong>de</strong>sarrollo, ejemplos son <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

técnicas; foto<strong>química</strong>s, ultrasónicas, <strong>de</strong> alta presión y p<strong><strong>la</strong>s</strong>ma. En este trabajo como <strong>en</strong> otros<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> investigaciones realizadas por <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> trabajo <strong>de</strong>l Dr. Eloy<br />

VazquezVázquez-Labastida, <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>la</strong>boratorio <strong>de</strong> síntesis orgánica, <strong>de</strong>scribiremos resultados<br />

experim<strong>en</strong>tales y observaciones obt<strong>en</strong>idas con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong>l cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to con MW. El cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to con<br />

<strong>microondas</strong> o cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to di<strong>el</strong>éctrico, es una alternativa al cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to inductivo conv<strong>en</strong>cional,<br />

característica <strong>de</strong> algunos productos (líquidos y sólidos) para transformar <strong>en</strong>ergía <strong>el</strong>ectromagnética <strong>en</strong><br />

calor. Esta forma <strong>de</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to por conversión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía "in situ" es muy atractivo para<br />

aplicaciones <strong>en</strong> <strong>química</strong> orgánica, síntesis <strong>de</strong> fármacos y procesos <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes materiales. Como lo<br />

<strong>de</strong>scribe <strong>la</strong> figura No.1.<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto


Figura No.1 efecto <strong>de</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to con <strong>microondas</strong> y cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to clásico<br />

El efecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura sobre <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción es bi<strong>en</strong> conocido y fácil <strong>de</strong> expresar, <strong>el</strong><br />

problema se vu<strong>el</strong>ve difer<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> interpretación <strong>de</strong> los efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> ondas <strong>el</strong>ectromagnéticas. ¿Qué<br />

pue<strong>de</strong> uno esperar <strong>de</strong> <strong>la</strong> acción <strong>en</strong> <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los campos <strong>el</strong>ectromagnéticos a niv<strong>el</strong>es<br />

molecu<strong>la</strong>res? ¿Pue<strong>de</strong>n los campos <strong>el</strong>ectromagnéticos increm<strong>en</strong>tar o modificar <strong><strong>la</strong>s</strong> colisiones <strong>en</strong>tre los<br />

reactivos? Todas estas y otras muchas preguntas son p<strong>la</strong>nteadas diariam<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía<br />

g<strong>en</strong>erada por <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong>.<br />

El primer anuncio que se conoce <strong>de</strong> un horno <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> fue probablem<strong>en</strong>te un artículo acerca <strong>de</strong> un<br />

compartimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do para su uso <strong>en</strong> una línea aérea.<br />

Este dispositivo, podía cal<strong>en</strong>tar y cocer al horno galletas <strong>en</strong> 29 s, cocinar hamburguesas <strong>en</strong> 35 s y<br />

salchichas <strong>de</strong> Francfort a <strong>la</strong> parril<strong>la</strong> <strong>en</strong> 10 s. <strong>el</strong> primer horno <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> comercial fue <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do<br />

como lo m<strong>en</strong>cionamos anteriorm<strong>en</strong>te por P. Sp<strong>en</strong>cer, <strong>en</strong> una compañía l<strong>la</strong>mada Raytheon, <strong>en</strong> 1952. Hay<br />

una ley<strong>en</strong>da que P. Sp<strong>en</strong>cer, estudió <strong><strong>la</strong>s</strong> fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> alta pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> para usos <strong>en</strong><br />

radares, observó como una barra <strong>de</strong> choco<strong>la</strong>te se <strong>de</strong>rretía <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> su bolsillo. Otra historia dice que<br />

Sp<strong>en</strong>cer comía algo <strong>de</strong> maíz que estalló <strong>en</strong> su bolsillo mi<strong>en</strong>tras él estaba parado junto a una fu<strong>en</strong>te viva<br />

<strong>de</strong> <strong>microondas</strong>. Esta i<strong>de</strong>a llevo al completo <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l horno <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> año <strong>de</strong> 1961 y a <strong>la</strong><br />

g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> un gran mercado <strong>de</strong> masas. El uso ext<strong>en</strong>sivo a niv<strong>el</strong> doméstico <strong>de</strong> hornos <strong>de</strong> microonda<br />

sucedió durante <strong><strong>la</strong>s</strong> décadas <strong>de</strong> los años 70 y 80’s como un resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> tecnología<br />

Japonesa y <strong>de</strong> <strong>la</strong> comercialización global. Curiosam<strong>en</strong>te, <strong><strong>la</strong>s</strong> primeras aplicaciones industriales fueron<br />

realizadas con hornos domésticos. Gedye y Bray 1986,<br />

1<br />

Originalm<strong>en</strong>te, <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> <strong>de</strong>sempeñaron un pap<strong>el</strong> importante durante <strong>la</strong> 2ª guerra mundial,<br />

especialm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> batal<strong><strong>la</strong>s</strong> que se llevaron a cabo <strong>en</strong> <strong>la</strong> Gran Bretaña <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> cuales, gracias al radar,<br />

los aerop<strong>la</strong>nos ingleses ganaron a pesar <strong>de</strong> ser excedidos <strong>en</strong> número <strong>de</strong> tres a uno por <strong>el</strong> ejercito<br />

Alemán. El primer g<strong>en</strong>erador <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> para radar, l<strong>la</strong>mado magnetrón, fue diseñado por<br />

Randall y Booth <strong>en</strong> <strong>la</strong> universidad <strong>de</strong> Birmingham durante los años 40’s. Posteriorm<strong>en</strong>te se fabricaron <strong>en</strong><br />

gran<strong>de</strong> <strong>en</strong> los EUA, por empresas como Raytheon. La activación con <strong>microondas</strong> (MW) como fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>ergía no conv<strong>en</strong>cional se ha convertido <strong>en</strong> un método tecnológico muy popu<strong>la</strong>r y útil <strong>en</strong> <strong>química</strong><br />

orgánica, como lo <strong>de</strong>ja ver <strong>la</strong> revisión que apareció publicada <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2001 realizada por Lidström.<br />

Don<strong>de</strong> <strong>el</strong> número anual <strong>de</strong> publicaciones sobre <strong>la</strong> aplicación <strong>en</strong> <strong>química</strong> orgánica asistida o apoyada con<br />

<strong>microondas</strong> está creci<strong>en</strong>do rápidam<strong>en</strong>te con miles <strong>de</strong> publicaciones anuales <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> los<br />

primeros trabajos <strong>de</strong> Gedye y Giguere <strong>en</strong> <strong>el</strong> año <strong>de</strong> 1986, <strong>la</strong> figura No.2 nos muestra un gráfico <strong>de</strong> los<br />

trabajos anuales que sobre éste tema han aparecido. Información ya actualizada <strong>de</strong>l año 1997 y hasta <strong>el</strong><br />

año 2004. Gedye y Bray 1986., Varma 1999.<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto, Sin<br />

Negrita<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto, Sin<br />

Negrita<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 6 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto, Sin<br />

Negrita<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 6 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto, Sin<br />

Negrita


Figura No. 2 publicaciones ci<strong>en</strong>tíficas con síntesis orgánicas apoyadas con <strong>microondas</strong><br />

La mayoría <strong>de</strong> estas publicaciones <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> ac<strong>el</strong>eraciones importantes <strong>de</strong> una amplia gama <strong>de</strong><br />

reacciones orgánicas especialm<strong>en</strong>te cuando estás se realizan bajo condiciones sin disolv<strong>en</strong>te. La<br />

combinación <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> condiciones <strong>de</strong> reacción y <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong> sin disolv<strong>en</strong>te conduce a<br />

gran<strong>de</strong>s reducciones <strong>en</strong> los tiempos <strong>de</strong> reacción, al increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción y a veces a una bu<strong>en</strong>a<br />

s<strong>el</strong>ectividad , con varias v<strong>en</strong>tajas <strong>de</strong> un acercami<strong>en</strong>to eco-amistoso, colocando a este tipo <strong>de</strong> procesos<br />

<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> l<strong>la</strong>mada "Química Ver<strong>de</strong>". Muchos <strong>de</strong> estos informes, sin embargo, se basan <strong>en</strong><br />

comparaciones inexactas o injustificadas con <strong><strong>la</strong>s</strong> condiciones clásicas que no permit<strong>en</strong> llegar a<br />

conclusiones c<strong>la</strong>ras sobre los efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>. Por esta razón, son muchas <strong><strong>la</strong>s</strong> contradicciones<br />

y <strong><strong>la</strong>s</strong> evi<strong>de</strong>ntes controversias que han aparecido <strong>en</strong> <strong>la</strong> literatura. Para tratar <strong>de</strong> racionalizar todos estos<br />

resultados es necesario proponer una interpretación p<strong>la</strong>usible <strong>de</strong> los efectos basados <strong>en</strong> datos exactos y<br />

confiables resultado <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> comparaciones convinc<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> reacciones realizadas bajo condiciones<br />

simi<strong>la</strong>res (medio <strong>de</strong> reacción, temperatura, tiempo, presión, etc.) <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong> y <strong>el</strong><br />

cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to conv<strong>en</strong>cional. Kabza et al ., 2000. Cur<strong>en</strong>t et al.,1992.<br />

Un reactor mono-modal <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> <strong>de</strong>be ser <strong>el</strong> prefer<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te utilizado, porque éste permite<br />

<strong>en</strong>focar <strong><strong>la</strong>s</strong> ondas sobre <strong>el</strong> medio <strong>de</strong> reacción (homog<strong>en</strong>eidad confiable <strong>de</strong>l campo <strong>el</strong>éctrico) y <strong>el</strong> control<br />

exacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura (por medio <strong>de</strong> fibra óptica o <strong>de</strong>tección infrarroja) <strong>de</strong> una manera directa sobre <strong>el</strong><br />

medio <strong>de</strong> reacción. Esto permite utilizar ambos tipos <strong>de</strong> activación con aum<strong>en</strong>tos simi<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l perfil <strong>de</strong><br />

temperatura. En base a estas comparaciones se podrá llegar, <strong>de</strong> ser posible, a hacer un juicio correcto<br />

sobre <strong>la</strong> conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cia, o forma a<strong>de</strong>cuada <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía que se le <strong>de</strong>berá suministrar a una reacción <strong>química</strong><br />

y <strong>de</strong> cuales serán sus condiciones experim<strong>en</strong>tales i<strong>de</strong>ales. Goncalo et al., 1999., Westaway y Gedye,<br />

995. Vázquez et al., 2005.<br />

1.2 Justificación I<br />

2<br />

La contaminación La problemática quees una problemática que existe <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> nuestro<br />

p<strong>la</strong>netahoy <strong>en</strong> día <strong>de</strong> <strong>la</strong> contaminación: aunque <strong>en</strong> tiempos remotos siempre ha existido y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> siglo<br />

pasado se increm<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> manera <strong>de</strong>smedida <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> todos los productos y<br />

necesida<strong>de</strong>s que utiliza <strong>el</strong> ser humano, principalm<strong>en</strong>te estos contaminantes han sido g<strong>en</strong>erados por <strong>la</strong><br />

industria al seguir utilizando síntesis, procesos, infraestructura y metodologías que <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad<br />

resultan ser obsoletas y se requiere <strong>de</strong> nuevas tecnologías mas limpias y apropiadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong><br />

los casos.<br />

Estos contaminantes principalm<strong>en</strong>te se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran con mayor frecu<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>de</strong>l aire, <strong>de</strong>l agua y <strong>de</strong>l<br />

su<strong>el</strong>o, ya que no <strong>en</strong> todo <strong>el</strong> p<strong>la</strong>neta es preocupante <strong>de</strong>bido a q se ti<strong>en</strong>e ue conci<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>salojo y<br />

tratami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> todos los procesos <strong>de</strong> síntesis para disminuir losorgánicos se g<strong>en</strong>eran eflu<strong>en</strong>tes y<br />

subproductos, contaminantes dañinos nocivos y p<strong>el</strong>igrosos que impactan que son nocivos<br />

Con formato: Español (alfab.<br />

internacional)<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 12 pto, Español<br />

(alfab. internacional)<br />

Con formato: Español (alfab.<br />

internacional)<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto


paradirectam<strong>en</strong>te a nuestro<strong>el</strong> medio ambi<strong>en</strong>te, es por esto <strong>el</strong>lo que <strong>en</strong> estae trabajo investigación se<br />

propone una alternativaes muy <strong>de</strong> mejorar a esta problemática imprtante utilizando como medio <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>ergíausar a <strong><strong>la</strong>s</strong> sintesis por medio <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo nuevos <strong>de</strong> procesos y<br />

síntesis dando como resultado <strong>el</strong> inicio <strong>de</strong> una nueva cultura o filosofía <strong>la</strong> <strong>química</strong> ver<strong>de</strong>QUIMICA<br />

VERDE , que contribuye contribuye <strong>de</strong> manera importante <strong>en</strong> <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> todos estos<br />

contaminantes simplificando <strong>de</strong> manera importante y r<strong>el</strong>evante <strong>en</strong> tiempo, r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to, efici<strong>en</strong>cia,<br />

omiti<strong>en</strong>do <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> combustibles fósiles como medio <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía y cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to, mejorando <strong>en</strong><br />

su mayoría los procesos y <strong>de</strong> síntesis que se conoc<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad. orgánicas.<br />

Así también <strong>en</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> uso <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía y <strong>en</strong> <strong>la</strong> cinetica <strong>de</strong> procesos <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se realizan<br />

si<strong>en</strong>tes organicas así como <strong>en</strong> algunos ejemplos <strong>de</strong> reacciones <strong>química</strong>s obt<strong>en</strong>idas por este método.<br />

Con <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> su objetivos principal es <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> contaminantes que es mas<br />

costoso <strong>el</strong>iminarlos su transporte, y estos se <strong>en</strong>viarian a eflu<strong>en</strong>tes causando daños irreversibles a <strong>la</strong><br />

flora y fauna.<br />

Reducción <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> síntesis <strong>en</strong> procesos ambi<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te b<strong>en</strong>ignos.<br />

Reducción <strong>de</strong>l tiempo <strong>de</strong> reacción <strong>en</strong> nuevos procesos <strong>de</strong> síntesis orgánicas<br />

La propuesta <strong>de</strong> procesos <strong>de</strong> sintesis asistidoa por <strong>microondas</strong> que son más limpios que contribuy<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> protección y <strong>la</strong> no afectación <strong>de</strong> los ecosistemas naturales.<br />

1.3 Objetivo G<strong>en</strong>eral<br />

Este trabajo eses una opción <strong>el</strong> inicio <strong>de</strong> una posible sy solución a <strong>la</strong> problemática actual que se ti<strong>en</strong>e<br />

como consecu<strong>en</strong>cia como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> contaminación ambi<strong>en</strong>tal causada<strong>de</strong> por <strong>la</strong> quema <strong>de</strong><br />

combustibles fósiles <strong>en</strong> <strong>el</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to por conducción y convección, <strong>en</strong>ergía utilizadaos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

mayoría <strong>de</strong> los procesos y síntesis a niv<strong>el</strong> <strong>la</strong>boratorio e industrial, para g<strong>en</strong>erar <strong>en</strong>ergía, trabajo y calor,<br />

para <strong>la</strong> transformación <strong>de</strong> procesos y productos químicos que son utilizados <strong>en</strong> nuestra vida, y trata <strong>de</strong><br />

evitaevitando <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>scargas y r <strong><strong>la</strong>s</strong> contaminantesemiciones hacia los y eflu<strong>en</strong>tes, cuerpos <strong>de</strong> agua, aire<br />

y su<strong>el</strong>o. consumo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergéticos fósiles como los <strong>de</strong>rivados <strong>de</strong>l petróleo sustituy<strong>en</strong>do G<strong>en</strong>erando por<br />

una tecnologías más más limpias que aportan a <strong>la</strong> filosofía (Química Ver<strong>de</strong>).<br />

como <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>el</strong>éctri1.3.1 Objetivos Particu<strong>la</strong>res<br />

Proponer técnicas alternativas basadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> para evaluar <strong>la</strong><br />

posibilidad <strong>de</strong> tomar<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta como medio <strong>de</strong> reacción <strong>en</strong>ergizante para <strong>la</strong> consíntesis <strong>de</strong><br />

diversos materiales que evit<strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> subproductos, y <strong>de</strong>sechos toxicostóxicos y<br />

corrosivos, que dañan nuestrolos ecosistemas naturales.<br />

Sintetizar difer<strong>en</strong>tes materiales orgánicos que son utilizados <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria farmacéutica y<br />

alim<strong>en</strong>ticia, industria y tratar <strong>de</strong> explicar como se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>en</strong> los mecanismos <strong>de</strong> reacción,<br />

con ayuda <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> para <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong> ver<strong>de</strong>.<br />

Modificar los procesos y operaciones que actualm<strong>en</strong>te son utilizados <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

síntesis orgánicas con <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> cuidar y conservar <strong>el</strong> medio ambi<strong>en</strong>te.<br />

1.3.2 Hipótesis<br />

Con formato ...<br />

Con formato ...<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato ...<br />

Con formato ...<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto


La combinación <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> condiciones <strong>de</strong> reacción y <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong>, con catalizadores<br />

conduce a gran<strong>de</strong>s reducciones <strong>en</strong> tiempos <strong>de</strong> reacción, aum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>el</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to, <strong>el</strong>iminación<br />

<strong>de</strong> subproductos y una bu<strong>en</strong>a s<strong>el</strong>ectividad, surg<strong>en</strong> varias v<strong>en</strong>tajas da un acercami<strong>en</strong>to ecoamistoso,<br />

colocando a este tipo <strong>de</strong> procesos <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> l<strong>la</strong>mada "Química Ver<strong>de</strong>".<br />

Metodología <strong>de</strong> <strong>la</strong> experim<strong>en</strong>tación<br />

Una reacción <strong>de</strong> estas características <strong>de</strong> modo g<strong>en</strong>eral se realiza <strong>de</strong> acuerdo al sigui<strong>en</strong>te<br />

procedimi<strong>en</strong>to:<br />

En un matraz <strong>de</strong> fondo redondo <strong>de</strong> 100 ml <strong>de</strong> capacidad se coloca<br />

3<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 8 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto, Espacio<br />

ajustado <strong>en</strong> 8 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto


1.4 El Espectro Electromagnético<br />

En <strong>el</strong> espectro <strong>el</strong>ectromagnético, <strong>la</strong> radiación <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> aparece <strong>en</strong> un área <strong>de</strong> transición <strong>en</strong>tre<br />

<strong><strong>la</strong>s</strong> ondas <strong>de</strong> radiofrecu<strong>en</strong>cia, como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura No. 3. Las longitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> onda <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>en</strong>contramos <strong>en</strong>tre 1 c<strong>en</strong>tímetro y 1 m y <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre los 30 Ghz y los 300 Mhz.<br />

Figura No. 3 <strong>el</strong> espectro Electromagnético y sus áreas <strong>de</strong> aplicación<br />

La r<strong>el</strong>ación fundam<strong>en</strong>tal <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía, E, <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia , <strong>la</strong> longitud <strong>de</strong> onda y <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia , es<br />

obt<strong>en</strong>ida <strong>de</strong> <strong>la</strong> ecuación <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía. (Ec. 1):<br />

Ec. (1): E = h = h = hc / <br />

Para evitar interfer<strong>en</strong>cia con <strong><strong>la</strong>s</strong> t<strong>el</strong>ecomunicaciones y <strong><strong>la</strong>s</strong> frecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> t<strong>el</strong>efonía portátil, <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

aplicaciones para cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>berán utilizar longitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> onda <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> bandas ISM (Industrial<br />

Sci<strong>en</strong>tific and Medical Frequ<strong>en</strong>cies) <strong><strong>la</strong>s</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>en</strong>tre los 27.12915 MHz y 2.45 Hhz,<br />

(longitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong> onda a 1.05 m, 7.24 c<strong>en</strong>tímetros y 2.24 c<strong>en</strong>tímetros, respectivam<strong>en</strong>te). Los hornos<br />

domésticos y los sistemas <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio trabajan g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te a 2.45 GHz. A frecu<strong>en</strong>cias por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong><br />

los 100 MHz, don<strong>de</strong> se utilizan los circuitos conv<strong>en</strong>cionales <strong>de</strong> los hornos, <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía g<strong>en</strong>erada pue<strong>de</strong> ser<br />

<strong>de</strong>scrita como un cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to por radiofrecu<strong>en</strong>cia. Aquí <strong>el</strong> objeto a ser cal<strong>en</strong>tado se coloca <strong>en</strong>tre los<br />

<strong>el</strong>ectrodos <strong>de</strong> un con<strong>de</strong>nsador. En <strong><strong>la</strong>s</strong> frecu<strong>en</strong>cias arriba <strong>de</strong> los 500 MHz, aquí no se pue<strong>de</strong>n usar<br />

circuitos y <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía es transferida a un dosificador <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> que es colocado por protección <strong>de</strong>ntro<br />

<strong>de</strong> una caja metálica <strong>en</strong> <strong>la</strong> cual <strong>el</strong> objeto a cal<strong>en</strong>tar también es colocado.<br />

Estas condiciones <strong>de</strong> trabajo serán referidas como procesos <strong>de</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to con <strong>microondas</strong>, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

banda <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> <strong>la</strong> longitud <strong>de</strong> onda es <strong>de</strong>l or<strong>de</strong>n y tamaño <strong>de</strong> los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> g<strong>en</strong>eración y<br />

transmisión. Los <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos por lo tanto, no se pue<strong>de</strong>n, consi<strong>de</strong>rar como puntos <strong>en</strong> comparación con <strong>la</strong><br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto


longitud <strong>de</strong> onda, como es usual <strong>en</strong> <strong>la</strong> teoría <strong>de</strong> circuitos. De <strong>la</strong> misma manera, es imposible<br />

consi<strong>de</strong>rarlos como mayores a <strong>la</strong> longitud <strong>de</strong> onda, como <strong>en</strong> <strong>la</strong> geometría óptica. Por lo tanto, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong><br />

posición <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> espectro <strong>el</strong>ectromagnético, <strong>de</strong>berán ser empleados los conceptos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

mecánica cuántica y <strong><strong>la</strong>s</strong> ecuaciones <strong>de</strong> Maxw<strong>el</strong>l. Un análisis <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do <strong>de</strong> estos f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os está más allá<br />

<strong>de</strong>l alcance <strong>de</strong> este trabajo.<br />

Es bi<strong>en</strong> conocido que los fotones X o Y ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong>ergías a<strong>de</strong>cuadas para <strong>la</strong> excitación <strong>de</strong> <strong>el</strong>ectrones<br />

internos. En base a esto po<strong>de</strong>mos utilizar radiación ultravioleta o visible para iniciar reacciones <strong>química</strong>s<br />

(foto<strong>química</strong>). La radiación infrarroja excita so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te vibraciones <strong>en</strong> los <strong>en</strong><strong>la</strong>ces mi<strong>en</strong>tras que <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

frecu<strong>en</strong>cias hiperactivas excitan <strong>la</strong> rotación molecu<strong>la</strong>r. En <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 1 se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>en</strong>ergías<br />

asociadas a <strong><strong>la</strong>s</strong> ligaduras <strong>química</strong>s y al movimi<strong>en</strong>to Browniano y se comparan con <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>microondas</strong> que correspon<strong>de</strong>n a <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia usada <strong>en</strong> sistemas <strong>de</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to con <strong>microondas</strong>,<br />

como <strong><strong>la</strong>s</strong> g<strong>en</strong>eradas por hornos domésticos e industriales (2.45 Ghz, 2.22 c<strong>en</strong>tímetros).<br />

4<br />

Tab<strong>la</strong> No.1 movimi<strong>en</strong>to Browniano y <strong>en</strong>ergías <strong>de</strong> <strong>en</strong><strong>la</strong>ce<br />

Movimi<strong>en</strong>to En<strong>la</strong>ces <strong>de</strong> En<strong>la</strong>ces En<strong>la</strong>ces<br />

Browniano hidróg<strong>en</strong>o coval<strong>en</strong>tes iónicos<br />

Energía (eV) 0. 017 (200 K) 0.04 a 0.44 4.51 (C-H)<br />

3.82 (C-C)<br />

7.6<br />

Energía (kJ mol -1 ) 1.64 3.8 a 42 435 (C-H)<br />

368 (C-C)<br />

730<br />

De acuerdo a los valores <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> no. 1, los fotones g<strong>en</strong>erados por <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> no ti<strong>en</strong>e <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía<br />

sufici<strong>en</strong>te como para romper los <strong>en</strong><strong>la</strong>ces <strong>de</strong>l hidróg<strong>en</strong>o. Su <strong>en</strong>ergía es, a<strong>de</strong>más mucho más pequeña que<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>l movimi<strong>en</strong>to Browniano y no se pue<strong>de</strong> inducir obviam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> reacciones <strong>química</strong>s. Por lo que al<br />

respecto aparecerán una serie <strong>de</strong> preguntas a <strong><strong>la</strong>s</strong> cuales conforme avanc<strong>en</strong> los <strong>de</strong>sarrollos, irán t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />

respuesta, sin embargo a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntándonos a futuras interpretaciones analizaremos <strong>en</strong> esta ocasión algunas<br />

observaciones realizadas sobre trabajos reportados y los <strong>en</strong>focaremos a los aspectos no térmicos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

reacciones realizadas con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> como medio <strong>de</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to. La tab<strong>la</strong>do No. 2<br />

complem<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> información cuando se compara <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> con otro tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergías<br />

disponibles. Mingos et al., 1997.<br />

Tab<strong>la</strong> No. 2 tipos <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía g<strong>en</strong>eradas por <strong><strong>la</strong>s</strong> frecu<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>el</strong> espectro <strong>el</strong>ectromagnético<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto, Sin<br />

Negrita<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto, Sin<br />

Negrita<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: C<strong>en</strong>trado<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto


Energía <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> vs. otro tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>el</strong>ectromagnética<br />

Tipo <strong>de</strong> Frecu<strong>en</strong>cia Energía quántica Tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong><strong>la</strong>ce Energía <strong>química</strong> <strong>de</strong><br />

radiación típica (MHz) (kcal/mol)<br />

químico <strong>en</strong><strong>la</strong>ce (kcal/mol)<br />

Rayos gamma 3.0 x 10 14 2.86 x 10 7<br />

H OH<br />

120<br />

Rayos X 3.0 x 10 13 2.86 x 10 6 H CH3<br />

Ultravioleta 1.0 x 10 9 95 H NHCH3<br />

Visible 6.0 x 10 8 58 H3C CH3<br />

Infrarrojo 3.0 x 10 6 0.28 PhCH2 COOH<br />

Microondas<br />

Ondas <strong>de</strong><br />

2450 0.037<br />

radio<br />

1<br />

3.0 x 10 14<br />

Mingos et al., 1997.<br />

5<br />

H<br />

O<br />

H<br />

H<br />

O<br />

H<br />

104<br />

92<br />

88<br />

55<br />

4.8<br />

Tab<strong>la</strong> con formato<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: C<strong>en</strong>trado<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto


CAPITULO 2<br />

ANTECEDENTES DE LAS<br />

MICROONDAS<br />

Energía <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> vs. otro tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>el</strong>ectromagnética<br />

Tipo <strong>de</strong> Frecu<strong>en</strong>cia Energía quántica Tipo <strong>de</strong> <strong>en</strong><strong>la</strong>ce Energía <strong>química</strong> <strong>de</strong><br />

radiación típica (MHz) (kcal/mol)<br />

químico <strong>en</strong><strong>la</strong>ce (kcal/mol)<br />

Rayos gamma 3.0 x 10 14 2.86 x 10 7<br />

H OH<br />

120<br />

Rayos X 3.0 x 10 13 2.86 x 10 6<br />

Ultravioleta 1.0 x 10 9 95<br />

Visible 6.0 x 10 8 58<br />

Infrarrojo 3.0 x 10 6 0.28<br />

Microondas 2450 0.037<br />

Ondas <strong>de</strong><br />

radio<br />

1<br />

3.0 x 10 14<br />

H CH3<br />

H NHCH3<br />

H3C CH3<br />

PhCH2 COOH<br />

H<br />

O<br />

H<br />

H<br />

O<br />

H<br />

104<br />

92<br />

88<br />

55<br />

4.8<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto


Tab<strong>la</strong> no. 2. Difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía g<strong>en</strong>eradas por <strong><strong>la</strong>s</strong> frecu<strong>en</strong>cias g<strong>en</strong>eradas <strong>en</strong> <strong>el</strong> espectro<br />

<strong>el</strong>ectromagnético<br />

2.1 Orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> los Efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> Microondas<br />

La ac<strong>el</strong>eración <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> reacciones por exposición a <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> resulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> agitación e interacción <strong>de</strong><br />

<strong><strong>la</strong>s</strong> molécu<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> medio <strong>de</strong> reacción, lo que lleva a g<strong>en</strong>erar los efectos térmicos (lo que se pue<strong>de</strong><br />

estimar fácilm<strong>en</strong>te por <strong>la</strong> medida <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura) y a otros efectos específicos (no puram<strong>en</strong>te<br />

térmicos). C<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te, una combinación <strong>de</strong> estas dos contribuciones <strong>en</strong> <strong>el</strong> medio <strong>de</strong> reacción pue<strong>de</strong> ser<br />

<strong>la</strong> responsable <strong>de</strong> los efectos observados.<br />

Los efectos térmicos (cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to di<strong>el</strong>éctrico) pue<strong>de</strong>n resultar <strong>de</strong> una po<strong>la</strong>rización dipo<strong>la</strong>r como<br />

consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> interacciones dipolo-dipolo <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> molécu<strong><strong>la</strong>s</strong> po<strong>la</strong>res con <strong>el</strong> campo <strong>el</strong>ectromagnético.<br />

Originando <strong>la</strong> disipación <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía como calor, como un resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> agitación y fricción<br />

intermolecu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> molécu<strong><strong>la</strong>s</strong> por <strong>el</strong> cambio <strong>de</strong> los dipolos y su ori<strong>en</strong>tación mutua <strong>en</strong> cada alteración<br />

<strong>de</strong>l campo <strong>el</strong>éctrico a muy alta frecu<strong>en</strong>cia ( = 2450 MHz) ver figura No. 4. Mingos et al., 1997, Z<strong>en</strong>atti<br />

et al, 1992.<br />

Figura No. 4 efectos <strong>de</strong>l campo <strong>el</strong>éctrico circundante con <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación mutua <strong>de</strong> dipolos: (a) sin<br />

exig<strong>en</strong>cia; (b) sometido a un campo <strong>el</strong>éctrico continuo y (c) sometido a un campo <strong>el</strong>éctrico <strong>de</strong> alta<br />

frecu<strong>en</strong>cia alterna<br />

Esta disipación <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>en</strong> <strong>el</strong> corazón <strong>de</strong> los materiales da lugar a una temperatura mucho más<br />

uniforme que <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do mediante <strong>el</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to clásico. Procedimi<strong>en</strong>tos térmicos clásicos son;<br />

conducción, convección, radiación, etc., los que juegan un pap<strong>el</strong> secundarios <strong>en</strong> <strong>el</strong> equilibrio a posteriori<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura.<br />

En esta gama <strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> po<strong>la</strong>rización carga-espacio pue<strong>de</strong> también ocurrir y pue<strong>de</strong> ser <strong>de</strong> gran<br />

importancia <strong>en</strong> los semiconductores, porque afecta los materiales que conti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong>ectrones libres <strong>de</strong><br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: Izquierda<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 10 pto<br />

Con formato: C<strong>en</strong>trado


conducción. Este f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o es es<strong>en</strong>cial para <strong>el</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> partícu<strong><strong>la</strong>s</strong> sólidas, más o m<strong>en</strong>os<br />

magnéticas, por ejemplo una variedad <strong>de</strong> óxidos minerales o especies metálicas.<br />

Para los productos líquidos (disolv<strong>en</strong>tes), so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong><strong>la</strong>s</strong> molécu<strong><strong>la</strong>s</strong> po<strong>la</strong>res absorb<strong>en</strong> s<strong>el</strong>ectivam<strong>en</strong>te <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>microondas</strong>, porque <strong><strong>la</strong>s</strong> molécu<strong><strong>la</strong>s</strong> no po<strong>la</strong>res son inertes a <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> al per<strong>de</strong>r su di<strong>el</strong>éctrico. En<br />

este contexto <strong>de</strong> absorción efici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, también ha quedado <strong>de</strong>mostrado que los puntos<br />

a los que hierv<strong>en</strong> pue<strong>de</strong>n ser más altos cuando los disolv<strong>en</strong>tes se somet<strong>en</strong> a <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong><br />

que cuando se les <strong>en</strong>ergiza con cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to conv<strong>en</strong>cional. Este efecto, l<strong>la</strong>mado "efecto <strong>de</strong><br />

sobrecal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to" se ha atribuido al retraso <strong>de</strong> <strong>la</strong> nucleación (una interpretación <strong>de</strong> este concepto es<br />

cuando se cali<strong>en</strong>ta un sistema, los reactivos como que se amontonan protegiéndose <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía,<br />

situación que no suce<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> espontánea g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía por acción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>), durante<br />

<strong>el</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to con <strong>microondas</strong>, como se pue<strong>de</strong> apreciar <strong>en</strong> los valores colocados <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 3.<br />

Bond, 1991, Baghurst y Mingos, 1992, Thuéry, 1992.<br />

6<br />

Tab<strong>la</strong> No. 3 puntos <strong>de</strong> ebullición (º C) <strong>de</strong> algunos disolv<strong>en</strong>tes po<strong>la</strong>res bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación <strong>de</strong><br />

MW <strong>en</strong> aus<strong>en</strong>cia o pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un regu<strong>la</strong>dor <strong>de</strong> nucleación<br />

Disolv<strong>en</strong>te Puntos <strong>de</strong> Exposición a <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> con equipo<br />

ebullición multimodal unimodal unimodal+cuerpos<br />

(100 W) <strong>de</strong> ebullición<br />

Agua 100 105 100 100<br />

l-Heptanol 176 208 180 176<br />

Acetato <strong>de</strong> etilo 77 102 92 77<br />

Cloroformo 61 89 85 62<br />

Ciclohexanona 155 186 168 155<br />

La <strong>en</strong>ergía está c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te conectada con <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong> mezc<strong>la</strong>do y <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un regu<strong>la</strong>dor <strong>de</strong><br />

nucleación.<br />

Todo esto también se r<strong>el</strong>aciona con <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>. Se ha <strong>de</strong>mostrado que <strong>el</strong> efecto es<br />

<strong>el</strong>iminado cuando los experim<strong>en</strong>tos se realizan con mezc<strong><strong>la</strong>s</strong> bi<strong>en</strong> agitadas usando baja <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong><br />

<strong>microondas</strong>.<br />

Podía ser es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te una consecu<strong>en</strong>cia <strong>la</strong> <strong>el</strong>iminación <strong>de</strong>l mezc<strong>la</strong>do, cuando son utilizados<br />

recipi<strong>en</strong>tes cerrados <strong>en</strong> un horno <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> incluso doméstico. Saiuard et al., 1995. Rault et al.,<br />

1995, Chemat y Esw<strong>el</strong>d, 2001, Stadler y Kappe, 2001, Stadler y Kappe, 2001.<br />

2.2 Efectos Específicos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> Microondas<br />

El orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> los efectos específicos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> es doble como se <strong>de</strong>scribe a continuación:<br />

Los que no son puram<strong>en</strong>te térmicos<br />

Un efecto térmico especial conectado con <strong>la</strong> posible interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> "puntos cali<strong>en</strong>tes".<br />

Uno <strong>de</strong> los pocos reportes teóricos que int<strong>en</strong>tan explicar <strong>la</strong> ac<strong>el</strong>eración bajo acción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> fue<br />

publicado por A. Mik<strong>la</strong>vc.<br />

Él <strong>de</strong>scribe que los <strong>en</strong>ormes increm<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> v<strong>el</strong>ocida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> reacciones <strong>química</strong>s se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> a los<br />

efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> colisiones por excitación <strong>de</strong> <strong>la</strong> rotación geométrica <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> molécu<strong><strong>la</strong>s</strong>. Esto <strong>de</strong>be ser<br />

consi<strong>de</strong>rado pru<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te cuando uno ti<strong>en</strong>e conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> <strong>la</strong> casi-nada implicada por <strong>la</strong><br />

interacción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> ley <strong>de</strong> P<strong>la</strong>nck. Mikiavc, 2001.<br />

[E = hc / = 0.3 cal / mol]<br />

Los efectos no puram<strong>en</strong>te térmicos (con excepción <strong>de</strong>l cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to di<strong>el</strong>éctrico simple) se pue<strong>de</strong>n<br />

prever y pue<strong>de</strong>n t<strong>en</strong>er oríg<strong>en</strong>es múltiples. Estos efectos se pue<strong>de</strong>n racionalizar por consi<strong>de</strong>ración <strong>en</strong>


términos <strong>de</strong> <strong>la</strong> ecuación <strong>de</strong> Arrh<strong>en</strong>ius y pue<strong>de</strong>n resultar <strong>de</strong> <strong>la</strong> modificación <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los términos<br />

implicados <strong>en</strong> <strong>la</strong> ecuación que se repres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura No. 5. Berian et al., 1991, Julli<strong>en</strong> at al., 1999.<br />

7<br />

Figura No. 5 ecuación <strong>de</strong> Arrh<strong>en</strong>ius<br />

La primera posibilidad es un aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> factor pre-expon<strong>en</strong>cial, A, que repres<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> probabilidad <strong>de</strong><br />

impactos molecu<strong>la</strong>res. La eficacia <strong>de</strong> <strong>la</strong> colisión se pue<strong>de</strong> influ<strong>en</strong>ciar con efici<strong>en</strong>cia por <strong>la</strong> ori<strong>en</strong>tación<br />

mutua <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> molécu<strong><strong>la</strong>s</strong> po<strong>la</strong>res implicadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción. Ya que este factor <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vibración <strong>de</strong> los átomos <strong>en</strong> <strong>la</strong> interfase <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción, podría ser postu<strong>la</strong>do que <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>microondas</strong> como <strong>el</strong> responsable <strong>de</strong> afectar esto. Binner y co<strong>la</strong>boradores explicaron que <strong><strong>la</strong>s</strong> creci<strong>en</strong>tes<br />

v<strong>el</strong>ocida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> reacción observadas durante <strong>la</strong> síntesis con <strong>microondas</strong> <strong>de</strong>l carburo <strong>de</strong> titanio, se podía<br />

aplicar bajo <strong>el</strong> concepto antes vertido <strong>de</strong> acuerdo a <strong>la</strong> reacción <strong>en</strong> estudio y que se resume <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción<br />

No. 1. Binner et al.,1995.<br />

TiO2 + 3C TiC + 2CO2<br />

Reacción No. 1 síntesis <strong>de</strong>l carburo <strong>de</strong> titanio<br />

Los cálculos han mostrado que <strong><strong>la</strong>s</strong> v<strong>el</strong>ocida<strong>de</strong>s más rápidas <strong>de</strong> difusión se pue<strong>de</strong>n explicar por un<br />

aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l factor A, sin cambio <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> activación. Una disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> activación<br />

Ea o ΔG ‡ es realm<strong>en</strong>te un efecto importante. Debido a <strong>la</strong> contribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>talpía y <strong>la</strong> <strong>en</strong>tropía <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

valor <strong>de</strong> <strong>la</strong> ΔG ‡ = (ΔH ‡ - TΔS ‡ ), y que pue<strong>de</strong> pre<strong>de</strong>cir por <strong>el</strong> cambio <strong>en</strong> <strong>la</strong> magnitud <strong>de</strong>l término TΔS ‡ <strong>en</strong><br />

una reacción inducida con <strong>microondas</strong>, ya que con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> <strong>la</strong> organización es mayor que <strong>en</strong> un<br />

cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to clásico, como consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> po<strong>la</strong>rización dipo<strong>la</strong>r.<br />

Una evi<strong>de</strong>ncia experim<strong>en</strong>tal actual es <strong>la</strong> <strong>de</strong>scrita por Lewis para tal <strong>de</strong>scripción, <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> medidas <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

constantes <strong>de</strong> v<strong>el</strong>ocidad a difer<strong>en</strong>tes temperaturas para <strong>la</strong> imidizacion cíclica <strong>de</strong> una poli-N-metil


pirrolidinona, los datos se complem<strong>en</strong>tan con <strong>la</strong> reacción No. 2, figura No. 6 y <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 4, para <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

afirmaciones antes hechas. Lewis et al.,1992.<br />

O2S<br />

N<br />

H<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

O2S<br />

Reacción No. 2 ciclización <strong>de</strong> una poli-N-metil pirrolidinona con MW<br />

8<br />

Figura No. 6 gráfica <strong>de</strong> una cinética <strong>de</strong> primer or<strong>de</strong>n para <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong> imidización empleando<br />

<strong>microondas</strong> y cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to conv<strong>en</strong>cional<br />

Tab<strong>la</strong> No. 4 resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> gráfica <strong>de</strong> Arrh<strong>en</strong>ius obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura no. 6<br />

Método <strong>de</strong><br />

cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to*<br />

AH (kJ mol -1 ) Log A<br />

MW 57 ± 5 13 ± 1<br />

CT 105 ± 14 24 ± 4<br />

* MW = <strong>microondas</strong>, CT = Cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to conv<strong>en</strong>cional<br />

La <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> activación se reduce substancialm<strong>en</strong>te. La misma explicación, es <strong>de</strong>cir una disminución <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> ΔG ‡ , también es propuesto para <strong>la</strong> <strong>de</strong>scomposición <strong>de</strong>l bicarbonato <strong>de</strong> sodio <strong>en</strong> solución acuosa.<br />

La posible interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> altas temperaturas microscópicas localizadas, para justificar <strong>el</strong> efecto se<br />

reatribuye a efectos sonó químicos. Indudablem<strong>en</strong>te existe una car<strong>en</strong>cia inevitable <strong>de</strong> datos<br />

experim<strong>en</strong>tales, ya que no se pue<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er acceso a <strong>la</strong> temperatura microscópica. Se ha sugerido que <strong>en</strong><br />

algunos ejemplos, <strong>la</strong> activación con MW podría originar puntos cali<strong>en</strong>tes g<strong>en</strong>erados por <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ajación<br />

di<strong>el</strong>éctrica a esca<strong>la</strong> molecu<strong>la</strong>r. Como se pue<strong>de</strong> apreciar <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura No. 7. Cur<strong>en</strong>t et al., 1992., Berian et<br />

al., 1991, Shibata et al 1996, Kabza et al 2000, Baghurst y Mingos, 1992, Stuerga y Ailiard, 1996.<br />

O<br />

N<br />

O


Figura No. 7 g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> puntos cali<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> reacción<br />

2.3 Efectos <strong>de</strong>l Medio <strong>de</strong> Reacción<br />

9<br />

Los efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> también tratar según <strong>el</strong> medio <strong>de</strong> reacción. Los efectos <strong>de</strong> los<br />

disolv<strong>en</strong>tes son <strong>de</strong> particu<strong>la</strong>r importancia <strong>en</strong> esta técnica. Loupy y Prague, 1998., Langa et al., 2000.<br />

Si se utilizan disolv<strong>en</strong>tes po<strong>la</strong>res, próticos (ejem. alcoholes) o apróticos (ejem. DMF, CH3CN, DMSO etc.),<br />

<strong>la</strong> principal interacción su<strong>el</strong>e ocurrir <strong>en</strong>tre <strong><strong>la</strong>s</strong> MW y <strong><strong>la</strong>s</strong> molécu<strong><strong>la</strong>s</strong> po<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l disolv<strong>en</strong>te. Por lo tanto <strong>la</strong><br />

transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía es <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> molécu<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong> los disolv<strong>en</strong>tes (pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> gran exceso) hacia <strong>la</strong><br />

mezc<strong>la</strong> <strong>de</strong> reacción y los reactivos, con lo que se espera que cualquier efecto específico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> MW sobre<br />

los reactivos sea <strong>en</strong>mascarado por absorción <strong>de</strong>l sistema formado <strong>en</strong> gran parte por <strong>el</strong> disolv<strong>en</strong>te. Las<br />

v<strong>el</strong>ocida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> reacción <strong>de</strong>berán ser, por lo tanto, casi iguales a <strong><strong>la</strong>s</strong> que observamos bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> un<br />

cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to conv<strong>en</strong>cional (CT). Esto es es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te cierto, cuando fue evi<strong>de</strong>nciado <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

v<strong>el</strong>ocida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> esterificación <strong>en</strong> medio alcohólico <strong>de</strong>l 1-propanol con ácido acético y <strong>de</strong>l 2-propanol con<br />

ácido mesitoico, <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un efecto específico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> llegó a ser evi<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> varios<br />

experim<strong>en</strong>tos realizados cuidadosam<strong>en</strong>te con alcoholes o DMF bajo condiciones simi<strong>la</strong>res con<br />

<strong>microondas</strong> y/o cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to conv<strong>en</strong>cional.<br />

Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> síntesis <strong>de</strong> Bigin<strong>el</strong>li con <strong>microondas</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> dihidropirimidina reacción No. 3, fue re<br />

investigada usando un reactor comercial construido ex-profeso para trabajar con <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>microondas</strong> y <strong>el</strong> control <strong>en</strong> línea, <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura y <strong>la</strong> presión. Las transformaciones realizadas con <strong>el</strong><br />

cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to con <strong>microondas</strong> a presión atmosférica <strong>en</strong> solución etanólica no dieron lugar a un<br />

increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad aun cuando <strong>la</strong> temperatura era idéntica a <strong>la</strong> utilizada cuando se realizó <strong>el</strong><br />

mismo experim<strong>en</strong>to con cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to térmico clásico. Los únicos increm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> v<strong>el</strong>ocidad y <strong>el</strong><br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to fueron <strong>en</strong>contrados cuando <strong>la</strong> reacción fue realizada bajo condiciones sin disolv<strong>en</strong>te <strong>en</strong> un<br />

sistema abierto. Stadler y Kappe, 2000, Pollington et al 1991., Raner y Strauss, 1992., Westaway y<br />

Gedye, 1995.<br />

O<br />

H<br />

+<br />

H2N<br />

O<br />

NH2<br />

+<br />

EtO2C<br />

O<br />

Me<br />

EtOH<br />

Reacción No. 3 reacción <strong>de</strong> síntesis <strong>de</strong> Bigin<strong>el</strong>li<br />

EtO2C<br />

Me<br />

N<br />

H<br />

N<br />

H<br />

O


Un procedimi<strong>en</strong>to rápido y efici<strong>en</strong>te para <strong>el</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to con irradiación por <strong>de</strong>st<strong>el</strong>lo <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> se<br />

ha <strong>de</strong>scrito <strong>en</strong> <strong>la</strong> adición <strong>de</strong> ácidos carboxílicos aromáticos y alifáticos a polímeros <strong>de</strong> poli cloro estir<strong>en</strong>o<br />

meti<strong>la</strong>do vía sus sales <strong>de</strong> cesio, como queda <strong>de</strong>scrito <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 4. Stadler y Kappe, 2001.<br />

Pol.<br />

O<br />

Cl<br />

RCO2H, CsCO3<br />

MW, CT<br />

Pol.<br />

O<br />

O<br />

O R<br />

Reacción No. 4 adición <strong>de</strong> ácidos carboxílicos aromáticos y alifáticos a polímeros meti<strong>la</strong>dos<br />

10<br />

Si se han observado ac<strong>el</strong>eraciones importantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> reacción y r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos más altos<br />

cuando se comparan procedimi<strong>en</strong>tos térmicos asistidos con <strong>microondas</strong> contra los realizados empleando<br />

métodos clásicos <strong>de</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to. Los tiempos <strong>de</strong> reacción se reduc<strong>en</strong> <strong>de</strong> 12 a 48 hr. cuando se<br />

realizan con cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to tradicional a 80° C, a solo unos 5-15 minutos con <strong>el</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to con<br />

<strong>microondas</strong> y a temperaturas <strong>de</strong> hasta cerca <strong>de</strong> los 200° C. Finalm<strong>en</strong>te, estudios cinéticos <strong>de</strong><br />

comparación han mostrado que los increm<strong>en</strong>tos observados <strong>en</strong> <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad se pue<strong>de</strong>n atribuir más a un<br />

cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to rápido y directo <strong>de</strong>l disolv<strong>en</strong>te, que a un efecto no-térmico específico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>.<br />

Stadler y Kappe, 2001.<br />

La síntesis <strong>de</strong> β-<strong>la</strong>ctamas a partir <strong>de</strong> diazo-cetonas e iminas pue<strong>de</strong>n ser realizadas no so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te usando<br />

reacciones foto<strong>química</strong>s, sino que también bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong>. Cuando <strong>la</strong><br />

reacción fue realizada <strong>en</strong> o-di cloro b<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o a 180° C. Sin embargo, <strong><strong>la</strong>s</strong> v<strong>el</strong>ocida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> dos rutas <strong>de</strong><br />

cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to tanto <strong>la</strong> térmica clásica como <strong>la</strong> asistida con <strong>microondas</strong> mostraron que <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> β<strong>la</strong>ctamas<br />

eran idénticas <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los limites <strong>de</strong>l error experim<strong>en</strong>tal (80-85 % <strong>de</strong> conversión <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> 5<br />

minutos). De acuerdo con estos datos <strong><strong>la</strong>s</strong> pequeñas difer<strong>en</strong>cias que podrían observarse, consi<strong>de</strong>rando <strong>el</strong><br />

efecto <strong>de</strong> sobrecal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l disolv<strong>en</strong>te bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> <strong>en</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> mezc<strong>la</strong>do.<br />

Esto ocurre seguram<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> isomerización <strong>de</strong>l azafrán y eug<strong>en</strong>ol <strong>en</strong> etanol bajo reflujo (1 h con MW ó<br />

5 h con CT para obt<strong>en</strong>er r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos equival<strong>en</strong>tes).<br />

El sobrecal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l disolv<strong>en</strong>te se pi<strong>en</strong>sa es <strong>el</strong> responsable <strong>de</strong>l increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad<br />

observada <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción bajo radiación con <strong>microondas</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> síntesis <strong>de</strong> 4-aminio triazoles, 3,5-disustituidos,<br />

cuando esta se realiza <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> etil<strong>en</strong> glicol como disolv<strong>en</strong>te (po<strong>la</strong>r), como se pue<strong>de</strong><br />

apreciar <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 5. B<strong>en</strong>tiss et al., 2000., Salmoria et al .,1997.


CN<br />

HOCH2CH2OH<br />

NH2NH2, 2HCl<br />

NH2NH2, H2O<br />

H<br />

H<br />

N<br />

N<br />

N N<br />

Reacción No. 5 síntesis <strong>de</strong> 4-aminio triazoles, 3,5-di-sustituidos<br />

NH2<br />

N N<br />

Los r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos obt<strong>en</strong>idos por medio <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> MW y <strong>el</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to tradicional CT, son c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te<br />

difer<strong>en</strong>tes por los tiempos muy cortos <strong>de</strong> reacción, los que pue<strong>de</strong>n llegar a ser simi<strong>la</strong>res <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> 15<br />

minutos a 130° C, como se pue<strong>de</strong> apreciar <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura No. 8.<br />

11<br />

Figura No. 8 comparación <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> contra cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to clásico<br />

Más interesante es <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>tes no-po<strong>la</strong>res (ejemplos, xil<strong>en</strong>o, tolu<strong>en</strong>o, tetracloruro <strong>de</strong> carbono,<br />

hidrocarburos), ya que éstos son transpar<strong>en</strong>tes a <strong><strong>la</strong>s</strong> MW y so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te los absorb<strong>en</strong> muy débilm<strong>en</strong>te. Por<br />

lo tanto permit<strong>en</strong> <strong>la</strong> absorción directa por parte <strong>de</strong> los reactivos. Ya que como se m<strong>en</strong>cionó <strong>en</strong> r<strong>en</strong>glones<br />

anteriores si los reactivos son po<strong>la</strong>res, <strong>la</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía proce<strong>de</strong> <strong>de</strong>l disolv<strong>en</strong>te a los reactivos y<br />

los resultados pue<strong>de</strong>n ser difer<strong>en</strong>tes bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> MW. Este efecto que parece ser c<strong>la</strong>ro<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción es, sin embargo, un tema <strong>de</strong> controversia. Por ejemplo, <strong>en</strong> xil<strong>en</strong>o bajo reflujo<br />

no se observó ninguno efecto específico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> MW <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong> Di<strong>el</strong>s & Al<strong>de</strong>r don<strong>de</strong> importantes<br />

efectos son adjudicados a <strong>la</strong> síntesis <strong>de</strong> arildiazepinona reacción No. 6 Bougrin et al., 1994.


Estos ejemplos serán discutidos y explicados más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, durante <strong>la</strong> discusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />

los efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> MW <strong>en</strong> <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> reacción.<br />

El efecto <strong>de</strong>l disolv<strong>en</strong>te parece ser <strong>de</strong> gran importancia con <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>scribir algunos efectos<br />

específicos cuando se emplean <strong><strong>la</strong>s</strong> MW. Éstos podrán disminuir cuando <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong>l disolv<strong>en</strong>te<br />

disminuye. Este efecto fue <strong>de</strong>mostrado <strong>en</strong> por lo m<strong>en</strong>os dos trabajos uno <strong>de</strong> Ber<strong>la</strong>n y otro más<br />

reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> Bogdal. En <strong>el</strong> primer trabajo <strong>la</strong> ac<strong>el</strong>eración no simétrica <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong> Di<strong>el</strong>s & Al<strong>de</strong>r<br />

bajo acción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> MW fue más evi<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> xil<strong>en</strong>o que <strong>en</strong> éter dibutílico más po<strong>la</strong>r, como se pue<strong>de</strong><br />

apreciar <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura No.9. Berian et al., 1991., Bogdalet et al., 2000.<br />

+<br />

O<br />

Reacion No. 6 sintesis <strong>de</strong> arildiazepinona<br />

12<br />

Figura No. 9 efectos empleando MW<br />

En <strong>la</strong> segunda investigación, implica una síntesis <strong>de</strong> cumarinas por con<strong>de</strong>nsación <strong>de</strong> Knoev<strong>en</strong>ag<strong>el</strong>,<br />

apoyada por medidas constantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad y cálculos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> activación, aquí fue<br />

<strong>en</strong>contrado que <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> MW era más importante cuando <strong>la</strong> reacción fue realizada <strong>en</strong> xil<strong>en</strong>o y<br />

perceptiblem<strong>en</strong>te m<strong>en</strong>or <strong>en</strong> etanol como se pue<strong>de</strong> apreciar <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 7 y complem<strong>en</strong>tada con los<br />

datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 5. Bogdal y Krakow, 1999.<br />

O


CHO<br />

OH<br />

+<br />

CO2H<br />

CO2H<br />

k1<br />

Piridina<br />

CO2EtH<br />

CO2EtH<br />

OH<br />

Reacción No. 7 síntesis <strong>de</strong> cumarinas<br />

Tab<strong>la</strong> No. 5 xil<strong>en</strong>o vs etanol<br />

T ºC Xil<strong>en</strong>o k1(mol Ls -1 ) Etanol k1(mol Ls -1 )<br />

MW CT MW CT<br />

60 5.7 2.2 6.9 4.9<br />

80 12.2 3.7 12.9 8.6<br />

O O<br />

CO2EtH<br />

Los efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> ti<strong>en</strong><strong>en</strong> posibilidad <strong>de</strong> ser mejor observados bajo reacciones cuando no se<br />

emplean disolv<strong>en</strong>tes. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l interés preparatorio <strong>de</strong> estos métodos <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> uso, separación<br />

y economía, así como <strong>de</strong> ser segura y limpia, <strong>la</strong> absorción <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, <strong>la</strong> vamos<br />

so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te a limitar a <strong>la</strong> especie reactiva. Los posibles efectos específicos por lo tanto podrán ser<br />

optimizados, ya que no serán mo<strong>de</strong>rados ni impedidos por los disolv<strong>en</strong>tes. Giguere et al., 1986.<br />

13<br />

Esto se pue<strong>de</strong> realizar por los tres métodos que a continuación se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> Loupy, 1999.<br />

1. Con reacciones <strong>en</strong>tre reactivos con cantida<strong>de</strong>s, estequiometrias o cuasi-equival<strong>en</strong>tes, requier<strong>en</strong>,<br />

prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, por lo m<strong>en</strong>os una fase líquida <strong>en</strong> medio heterogéneo y efectuándose <strong><strong>la</strong>s</strong> reacciones <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> interface. Las consi<strong>de</strong>raciones cinéticas para una reacción <strong>en</strong>tre dos sólidos han sido <strong>de</strong>scritas con <strong>la</strong><br />

consi<strong>de</strong>ración <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> una fusión aut<strong>en</strong>tica durante <strong>la</strong> reacción. Tanaka, 2000, Cave et al<br />

2001.<br />

2. Por catálisis por transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fase sólido-liquido (PCT), <strong><strong>la</strong>s</strong> condiciones para <strong><strong>la</strong>s</strong> reacciones<br />

aniónicas usando líquidos <strong>el</strong>ectrofónicos, como reactivo y fase orgánica y una cantidad catalítica <strong>de</strong> sales<br />

<strong>de</strong>l tetra alquil amonio como ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia K. Tanaka, 2000.<br />

3. Con reacciones usando reactivos impregnados <strong>en</strong> soportes minerales sólidos (alúmina, sílice, arcil<strong><strong>la</strong>s</strong>)<br />

<strong>en</strong> medios secos. Giguere et al., 1986, Varma 1999, Deshayes et al., 1999.<br />

Estos procedimi<strong>en</strong>tos unidos a <strong>la</strong> activación con <strong>microondas</strong> han mostrado b<strong>en</strong>eficios y han g<strong>en</strong>erado<br />

muchas historias <strong>de</strong> éxito, <strong><strong>la</strong>s</strong> que se han <strong>de</strong>scrito <strong>en</strong> varios reportes y revisiones técnicas y ci<strong>en</strong>tíficas,<br />

como se podrá observar a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> este trabajo. Abramovich, 199.<br />

Sin embargo, algunos efectos específicos al parecer pue<strong>de</strong>n pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los soportes. Los<br />

soportes minerales son g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te conductores pobres <strong>de</strong>l calor, es <strong>de</strong>cir los gradi<strong>en</strong>tes significativos<br />

<strong>de</strong> temperatura pue<strong>de</strong>n <strong>en</strong>contrarse <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los recipi<strong>en</strong>tes bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong>l cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to<br />

conv<strong>en</strong>cional, mi<strong>en</strong>tras que pres<strong>en</strong>tan o se comportan como efici<strong>en</strong>tes amortiguadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong><br />

<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, por lo tanto con una mejor homog<strong>en</strong>eidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura, como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

figura No. 10.


Figura No. 10 gradi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> temperatura <strong>en</strong> materiales sujetos a cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to. A).- Clásico y b).- con<br />

<strong>microondas</strong><br />

14<br />

CAPITULO 3<br />

CONTRIBUCIÓN DE LAS MICROONDAS EN<br />

EL MECANISMO DE REACCIÓN


3.1 Química Ver<strong>de</strong><br />

Implica es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te <strong>el</strong> hacer <strong>química</strong> para mejorar <strong>el</strong> medio ambi<strong>en</strong>te, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

cualquier situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong> ver<strong>de</strong> es so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te una filosofía <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to y una forma <strong>de</strong><br />

trabajo. No es una rama <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong> como muchos autores <strong>de</strong>l campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong> pret<strong>en</strong><strong>de</strong>n hacer<strong>la</strong><br />

suya, es un conjunto <strong>de</strong> herrami<strong>en</strong>tas, técnicas y tecnologías que pue<strong>de</strong>n ayudar a los químicos y a los<br />

productores químicos y sus <strong>de</strong>rivados <strong>en</strong> <strong>la</strong> investigación, <strong>la</strong> producción a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r productos<br />

ecológicam<strong>en</strong>te más b<strong>en</strong>évolos y trabajar <strong>en</strong> procesos más efici<strong>en</strong>tes. Fue <strong>la</strong>nzado como un concepto <strong>de</strong><br />

trabajo por <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> protección al medio ambi<strong>en</strong>te <strong>de</strong> los EE. UU. Conocida como EPA ( una<br />

<strong>en</strong>tidad <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l gobierno <strong>de</strong> los EUA, con más <strong>de</strong> treinta años <strong>de</strong> exist<strong>en</strong>cia, comprometidos con<br />

<strong>la</strong> conservación <strong>de</strong>l aire, tierra y agua <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>neta, cu<strong>en</strong>ta con 18000 empleados <strong>en</strong>tre ci<strong>en</strong>tíficos y<br />

expertos con 17 <strong>la</strong>boratorios <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los EUA. Se <strong>en</strong>vió como un m<strong>en</strong>saje para <strong>la</strong> comunidad <strong>química</strong><br />

<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, a toda aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> <strong>en</strong>tidad que involucre <strong>en</strong> su producción algún compuesto o mezc<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

productos químicos.<br />

Se <strong>de</strong>fine como <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> un sistema <strong>de</strong> principios para reducir o <strong>el</strong>iminar <strong>el</strong> uso o g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong><br />

sustancias p<strong>el</strong>igrosas <strong>en</strong> <strong>la</strong> fabricación, síntesis y usos <strong>de</strong> productos químicos.<br />

En principio <strong>la</strong> EPA publicó 12 conceptos básicos que <strong>de</strong>berían regir <strong>la</strong> filosofía <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong> ver<strong>de</strong>,<br />

que van a guiar y explica <strong>el</strong> significado <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los principios <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica cubr<strong>en</strong> conceptos<br />

tales como:<br />

El diseño <strong>de</strong> procesos para maximizar <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> materias primas <strong>de</strong> partida y que repercute<br />

<strong>en</strong> una máxima efici<strong>en</strong>cia con perdidas mínimas.<br />

El uso <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>tes ambi<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te- b<strong>en</strong>ignos y seguros <strong>en</strong> lo mayor <strong>de</strong> lo posible.<br />

El diseño <strong>de</strong> procesos efici<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergía.


Desarrollo <strong>de</strong> mejores formas para <strong>la</strong> <strong>el</strong>iminación <strong>de</strong> residuos. T<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do como primer objetivo, <strong>el</strong><br />

no crearlos.<br />

Aun que mucho <strong>de</strong> esto pue<strong>de</strong> parecer <strong>de</strong> s<strong>en</strong>tido común, sorpr<strong>en</strong><strong>de</strong> ver cuantos profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>química</strong> ver<strong>de</strong> <strong>de</strong>dicados a <strong>la</strong> investigación y <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> procesos no pi<strong>en</strong>san <strong>en</strong> estos términos.<br />

Para t<strong>en</strong>er una i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> que no se ha dado <strong>la</strong> importancia que requiere <strong>de</strong> este tema, <strong>en</strong> un estudio<br />

realizado por Perkin Transactions (una revista internacional <strong>de</strong> gran prestigio <strong>en</strong> <strong>química</strong> orgánica y<br />

bio<strong>química</strong>), <strong>de</strong> un análisis que hace <strong>en</strong> 29 publicaciones s<strong>el</strong>eccionadas, <strong>en</strong>contró que <strong>el</strong> 31 % <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong><strong>la</strong>s</strong> se<br />

emplearon disolv<strong>en</strong>tes orgánicos que involucran al cloro <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> su estructura <strong>química</strong>, 35% <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong><strong>la</strong>s</strong><br />

incluía disolv<strong>en</strong>tes dipo<strong>la</strong>res orgánicos, dipo<strong>la</strong>res apróticos como <strong>el</strong> dimetil formamida (DMF) y un 24% <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong><strong><strong>la</strong>s</strong> citan otros disolv<strong>en</strong>tes orgánicos nocivos <strong>en</strong>tre los que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>el</strong> b<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o y <strong>la</strong> piridina, <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

operaciones <strong>de</strong> síntesis o transformaciones que los autores realizaron. So<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te un artículo m<strong>en</strong>cionó <strong>el</strong><br />

agua como disolv<strong>en</strong>te. Esto indica que actualm<strong>en</strong>te se requerirá <strong>de</strong> mucha educación <strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te que<br />

involucra a <strong>la</strong> <strong>química</strong> como su medio <strong>de</strong> trabajo y que empiece a p<strong>en</strong>sar <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> los principios<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong> ver<strong>de</strong>. Algunas investigaciones han empezado, sin embargo han t<strong>en</strong>idos pequeños logros.<br />

La presión social y principalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>tiva se está impulsando a <strong>la</strong> industria hacia <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

tecnología más limpia. Los químicos se están transformado y educando <strong>en</strong> los puntos finos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

economía y <strong><strong>la</strong>s</strong> funciones financieras <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> industrias, ya están aplicando estos conceptos para justificar<br />

sus investigaciones y <strong>de</strong>sarrollo hacia procesos más limpios. En al <strong>en</strong>señanza, iniciativas basadas <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

uso <strong>de</strong> tecnologías más limpias están si<strong>en</strong>do transmitidas a los nuevos estudiantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong>, por<br />

otro <strong>la</strong>do los gobiernos han animado a profesores e investigadores a que incluyan este concepto <strong>en</strong> sus<br />

investigaciones , <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza como parte importante <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> los nuevos profesionales <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>química</strong>. Los catalizadores Están <strong>en</strong> <strong>el</strong> corazón <strong>de</strong>l p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong> ver<strong>de</strong>. Estos no solo<br />

pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>limitar <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> lo estequiométrico <strong>de</strong> los materiales <strong>de</strong> partida, si no que pue<strong>de</strong>n ser parte<br />

muy importante <strong>en</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ectividad <strong>de</strong> una reacción.<br />

Es bu<strong>en</strong>o ac<strong>la</strong>ra que <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> naciones, así como para mayoría <strong>de</strong> sus habitantes incluy<strong>en</strong>do<br />

<strong>el</strong> nuestro, <strong>la</strong> pa<strong>la</strong>bra ver<strong>de</strong> esta asociada con <strong>la</strong> naturaleza y por lo tanto resulta ser un concepto <strong>de</strong><br />

bi<strong>en</strong>estar.<br />

15<br />

El éxito <strong>de</strong> este movimi<strong>en</strong>to será <strong>de</strong>terminado por <strong><strong>la</strong>s</strong> acciones y <strong>de</strong>cisiones que tome <strong>la</strong> industria<br />

principalm<strong>en</strong>te, sin embargo mucho <strong>de</strong>l éxito que a futuro se pue<strong>de</strong> lograr, esta <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor que<br />

los académicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong> cooperemos <strong>en</strong> <strong>la</strong> conci<strong>en</strong>tización <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> futuras<br />

g<strong>en</strong>eraciones a que se integra a <strong>la</strong> investigación ci<strong>en</strong>tífica y <strong>de</strong> procesos r<strong>el</strong>acionados con <strong>la</strong> <strong>química</strong><br />

ver<strong>de</strong>. Inc<strong>en</strong>tivando a los nuevos profesionales <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> nuevos productos y procesos<br />

ambi<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te amigables, para que a futuro <strong>el</strong>los mismos puedan t<strong>en</strong>er un calidad <strong>de</strong> vida más<br />

agradable que <strong>la</strong> que actualm<strong>en</strong>te se nos está pres<strong>en</strong>tando. La <strong>química</strong> cu<strong>en</strong>ta ahora con <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

herrami<strong>en</strong>tas necesarias para reparar y tomar medidas pertin<strong>en</strong>tes para corregir los problemas exist<strong>en</strong>tes<br />

y conservar <strong>el</strong> medio ambi<strong>en</strong>te. Vázquez E. et al, 2004.<br />

PRINCIPIOS BASICOS DE LA QUIMICA VERDE<br />

Acción Concepto Principio<br />

1 Prev<strong>en</strong>ir Es mejor prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> residuos que tratar <strong>de</strong> <strong>el</strong>iminar o<br />

limpiar los que se hayan g<strong>en</strong>erado.<br />

2 Economía <strong>de</strong>l átomo Los métodos <strong>de</strong> síntesis <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser diseñados para maximizar <strong>la</strong><br />

incorporación <strong>de</strong> todos los materiales <strong>de</strong> partida utilizados <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

proceso, (g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> CO2).<br />

3 Síntesis <strong>química</strong>s sin Todas <strong><strong>la</strong>s</strong> síntesis <strong>de</strong>berán diseñarse con <strong>el</strong> objetivo <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar<br />

Riesgo<br />

sustancias con poca o nada <strong>de</strong> toxicidad hacia <strong>el</strong> medio ambi<strong>en</strong>te.<br />

4 Diseño <strong>de</strong> productos Los productos químicos se <strong>de</strong>b<strong>en</strong> diseñar, reduci<strong>en</strong>do al mínimo <strong>el</strong><br />

químicos más seguros<br />

5 Disolv<strong>en</strong>tes seguros y<br />

materiales auxiliares<br />

riesgo <strong>de</strong> manipu<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> su <strong>el</strong>aboración.<br />

El uso <strong>de</strong> sustancias auxiliares (ejemplo; disolv<strong>en</strong>tes, ag<strong>en</strong>tes<br />

t<strong>en</strong>soactivos, materiales <strong>de</strong> separación, etc.) <strong>de</strong>b<strong>en</strong> consi<strong>de</strong>rarse


6 Diseño con optimización<br />

como innecesarios e inof<strong>en</strong>sivos cuando se les requiera.<br />

Las necesida<strong>de</strong>s <strong>en</strong>ergéticas <strong>de</strong> cualquier proceso químico <strong>de</strong>b<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía conocerse a <strong>de</strong>talle, para saber su impacto ambi<strong>en</strong>tal y económico<br />

realizando prefer<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> síntesis a temperatura y presión<br />

ambi<strong>en</strong>tal.<br />

7 Uso <strong>de</strong> materia primas Una materia prima o <strong>de</strong> partida <strong>de</strong>be ser r<strong>en</strong>ovable lo que permitirá<br />

r<strong>en</strong>ovables contar con material <strong>de</strong> trabajo y g<strong>en</strong>erar fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> trabajo,<br />

económicam<strong>en</strong>te sust<strong>en</strong>tables.<br />

8 Reducción <strong>de</strong> <strong>de</strong>rivados El uso <strong>de</strong> grupos bloqueadores, <strong>de</strong> protección o <strong>de</strong>sprotección, <strong>la</strong><br />

modificación o paro temporal <strong>de</strong> procesos físico-químicos <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser<br />

reducidos al mínimo ya que requier<strong>en</strong> <strong>de</strong> reactivos adicionales y<br />

g<strong>en</strong>erar residuos in<strong>de</strong>seables.<br />

9 Catálisis Los materiales catalíticos (<strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser altam<strong>en</strong>te s<strong>el</strong>ectivos ) y serán<br />

utilizados <strong>en</strong> <strong>la</strong> mínima cantidad requerida para <strong>la</strong> síntesis, con <strong>la</strong><br />

int<strong>en</strong>ción ser reutilizados y crear una salida apropiada y limpia una<br />

vez agotados.<br />

10 Diseño <strong>de</strong> materiales Los productos químicos se <strong>de</strong>berán diseñar <strong>de</strong> modo tal que al final<br />

<strong>de</strong>gradables <strong>de</strong> su función, se conviertan <strong>en</strong> productos inof<strong>en</strong>sivos <strong>de</strong> fácil<br />

<strong>de</strong>gradación y no perdur<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> medio ambi<strong>en</strong>te.<br />

11 Estudio <strong>de</strong> tiempo real Las metodologías actuales <strong>de</strong>berán estar diseñadas para un tiempo<br />

para prev<strong>en</strong>ir <strong>la</strong> corto antes <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar sustancias p<strong>el</strong>igrosas que dañ<strong>en</strong> <strong>el</strong> medio<br />

contaminación ambi<strong>en</strong>te.<br />

12 Una <strong>química</strong> más La composición <strong>de</strong>l estado físico <strong>de</strong> una sustancia <strong>química</strong> utilizada<br />

segura <strong>en</strong> <strong>la</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> un proceso químico <strong>de</strong>berá ser <strong>el</strong>egida a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te para<br />

<strong>de</strong> acci<strong>de</strong>ntes reducir al mínimo su pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar acci<strong>de</strong>ntes, como,<br />

explosiones, proyecciones, g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> humo y fuego.<br />

16<br />

3.2 Método Tradicional <strong>de</strong> Frie<strong>de</strong>l & Crafts<br />

La síntesis <strong>de</strong> Frie<strong>de</strong>l & Crafts, consiste <strong>en</strong> hacer reaccionar un halog<strong>en</strong>uro <strong>de</strong> ácido y un compuesto<br />

aromático <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un catalizador <strong>de</strong> Lewis, como es <strong>el</strong> AlCl3 que permite <strong>la</strong> unión al anillo<br />

b<strong>en</strong>cénico <strong>de</strong> diversos grupos estructurales por <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un átomo <strong>de</strong> hidrog<strong>en</strong>o, este se une<br />

al cloro <strong>de</strong>l cloruro <strong>de</strong> acilo para formar ácido clorhídrico.<br />

Esta síntesis se usa para preparar <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los ar<strong>en</strong>os (alqui<strong>la</strong>ción) y es un exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te método para<br />

obt<strong>en</strong>er cetonas aromáticas (aci<strong>la</strong>ción). Fueron <strong>de</strong>scubiertas <strong>el</strong> año 1877 por <strong>el</strong> químico francés Charles<br />

Frie<strong>de</strong>l y por <strong>el</strong> químico americano James M. Crafts. Los compuestos obt<strong>en</strong>idos mediante esta síntesis<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> aplicación como disolv<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> plásticos, productos farmacéuticos y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

industria <strong>de</strong> los cosméticos, como ejemplo <strong>de</strong> esta síntesis <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>la</strong>boratorio se ha s<strong>el</strong>eccionado <strong>la</strong><br />

obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> b<strong>en</strong>zof<strong>en</strong>ona a partir <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o, cloruro <strong>de</strong> b<strong>en</strong>zoilo y tricloruro <strong>de</strong> aluminio.<br />

Reacción global


La reacción ti<strong>en</strong>e lugar a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong>l catión acilio, (R-CO + ), como intermedio. Éste se<br />

g<strong>en</strong>era cuando se forma un educto <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> halóg<strong>en</strong>o <strong>de</strong>l haluro <strong>de</strong> acilo y <strong>el</strong> ácido <strong>de</strong> Lewis AlX3, <strong>el</strong> cual<br />

pue<strong>de</strong> disociarse originando pequeñas cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l catión acilio, que es <strong>el</strong>ectrófilo. A continuación <strong>el</strong><br />

carbono <strong>de</strong>l grupo acilio ataca <strong>el</strong> anillo aromático, seguido <strong>de</strong> perdida <strong>de</strong> protón (H + ), según <strong>el</strong> mecanismo<br />

g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> una sustitución <strong>el</strong>ectrófi<strong>la</strong> aromática.<br />

Dado que <strong>el</strong> grupo acilo es <strong>de</strong>sactivante, <strong>el</strong> producto es m<strong>en</strong>os reactivo que <strong>el</strong> compuesto <strong>de</strong> partida y<br />

por tanto no sufre más sustituciones. A<strong>de</strong>más su capacidad aceptora <strong>de</strong> <strong>el</strong>ectrones se ve ac<strong>en</strong>tuada por<br />

<strong>la</strong> formación <strong>de</strong> un aducto <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> ácido <strong>de</strong> Lewis AlX3 y <strong>el</strong> átomo <strong>de</strong> oxíg<strong>en</strong>o <strong>de</strong>l grupo carbonilo. Esto<br />

obliga a usar más <strong>de</strong> un equival<strong>en</strong>te <strong>de</strong> catalizador. Se requiere un tratami<strong>en</strong>to acuoso final para liberar <strong>el</strong><br />

producto <strong>de</strong>l complejo con <strong>el</strong> haluro <strong>de</strong> aluminio. Figura A<br />

Preparación De Reactivos<br />

Figura A<br />

17<br />

Colocar <strong>en</strong> un matraz <strong>de</strong> fondo redondo o p<strong>la</strong>no previam<strong>en</strong>te sumergido <strong>en</strong> un baño <strong>de</strong> agua h<strong>el</strong>ada, 5 g<br />

<strong>de</strong> tricloruro <strong>de</strong> aluminio anhidro finalm<strong>en</strong>te pulverizado y 15 ml <strong>de</strong> b<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o recién <strong>de</strong>sti<strong>la</strong>do.<br />

Aci<strong>la</strong>ción D<strong>el</strong> B<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o<br />

Agregar l<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te, mediante un embudo <strong>de</strong> separación, 3.5ml <strong>de</strong> cloruro <strong>de</strong> b<strong>en</strong>zolilo, agitando<br />

constantem<strong>en</strong>te <strong>el</strong> sistema durante <strong>la</strong> adición. (durante 15 min.)<br />

Retirar <strong>el</strong> baño <strong>de</strong> agua h<strong>el</strong>ada y reflujar a baño maría durante 60 min., mant<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>la</strong><br />

temperatura <strong>de</strong> 70°C.<br />

Dejar <strong>en</strong>friar <strong>la</strong> mezc<strong>la</strong> y transferir<strong>la</strong> a un matraz Erl<strong>en</strong>meyer que cont<strong>en</strong>ga 10 g <strong>de</strong> hi<strong>el</strong>o, 30 ml<br />

<strong>de</strong> agua, y 5 ml <strong>de</strong> ácido clorhídrico conc<strong>en</strong>trado.<br />

Agitar perfectam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> mezc<strong>la</strong>.<br />

Separación D<strong>el</strong> Producto<br />

Verter <strong>el</strong> cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>l matraz Erl<strong>en</strong>meyer a un embudo <strong>de</strong> separación y adicionar 20 ml. <strong>de</strong><br />

b<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o para aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> separación <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> fases.<br />

Eliminar <strong>la</strong> capa inferior.<br />

Lavar <strong>la</strong> capa orgánica con 15 ml <strong>de</strong> agua, <strong>de</strong>sechando <strong>la</strong> capa inferior.<br />

Secar <strong>la</strong> fase orgánica con sulfato <strong>de</strong> sodio anhidro.<br />

Decantar <strong>en</strong> un cristalizador <strong>la</strong> fase orgánica.<br />

Dejar cristalizar <strong>la</strong> b<strong>en</strong>zof<strong>en</strong>ona.


Pesar y calcu<strong>la</strong>r r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to. Figura B. Vázquez, et al., 2009.<br />

Figura B<br />

3.3 Método Modificado <strong>de</strong> Frie<strong>de</strong>l & Crafts<br />

Con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> mejorar este método <strong>de</strong> Frie<strong>de</strong>l & Crafts se consi<strong>de</strong>ró <strong>la</strong> reacción No. 8 <strong>en</strong>tre <strong>el</strong><br />

b<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o y sus <strong>de</strong>rivados con cloruros <strong>de</strong> acilo, <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ácido <strong>de</strong> Lewis. Para g<strong>en</strong>erar cetonas<br />

aromáticas, aromático alifáticas y alqui<strong>la</strong>ciones.<br />

Reacción No. 8 reacción <strong>de</strong> Frie<strong>de</strong>l & Crafts utilizando MW y difer<strong>en</strong>tes catalizadores<br />

Método Experim<strong>en</strong>tal<br />

18<br />

Tab<strong>la</strong> No. 6 Características <strong>de</strong> los catalizadores<br />

Catalizador Característica Aplicación<br />

AlCl3 Sólido En reacciones <strong>de</strong> síntesis<br />

como <strong>el</strong> más repres<strong>en</strong>tativo <strong>de</strong><br />

los ácidos <strong>de</strong> Lewis.<br />

B<strong>en</strong>tonita natural Arcil<strong>la</strong> Como carga <strong>en</strong> pap<strong>el</strong>ería,<br />

b<strong>la</strong>nqueado <strong>de</strong> aceites y<br />

reacciones <strong>química</strong>s.<br />

Arcil<strong>la</strong> súper ácida (SACS) Montmorrillonita soportada Catalizador súper ácido <strong>en</strong><br />

con (CF3-OSO3H) múltiples reacciones.<br />

Arcil<strong>la</strong> impregnada con H3PO4 Catalizador industrial Obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> tetrámero <strong>de</strong><br />

polímero.<br />

Omega- Al2O3 Alúmina Soporte <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />

catalizadores.<br />

ZSM-5 Zeolita Catalizador <strong>en</strong> cracking <strong>de</strong><br />

petróleo y otras reacciones<br />

<strong>química</strong>s industriales.<br />

Se utilizó un equipo <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> común y modificado con pot<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 100, 70, 50, 30, 10 trabajando <strong>la</strong><br />

experim<strong>en</strong>tación al 100% <strong>de</strong> pot<strong>en</strong>cia y v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> agitación <strong>de</strong> 150 rpm como lo <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> figuras<br />

No. 11,12 y 13.


Figura. 11 Figura. 12 Figura. 13<br />

Figura. 11 Equipo <strong>de</strong> MW común<br />

Figura. 12 Sistema <strong>de</strong> reflujo con agitación<br />

Figura. 13 Medición <strong>de</strong> temperatura<br />

Se <strong>de</strong>terminó <strong>la</strong> temperatura antes durante y <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> experim<strong>en</strong>tación con punta <strong>de</strong> infrarrojo,<br />

realizando 7 pruebas experim<strong>en</strong>tales con difer<strong>en</strong>tes catalizadores, utilizando como disolv<strong>en</strong>te b<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o<br />

grado analítico MERCK, figura No. 14.<br />

Figura. No.14 viales <strong>de</strong> experim<strong>en</strong>tos y difer<strong>en</strong>tes catalizadores<br />

19<br />

En cada uno <strong>de</strong> los experim<strong>en</strong>tos se utilizó 1 ml <strong>de</strong> b<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o y 1.2 ml <strong>de</strong> cloruro <strong>de</strong> b<strong>en</strong>zolilo <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> 100 mg con difer<strong>en</strong>tes catalizadores incluy<strong>en</strong>do <strong>el</strong> tricloruro <strong>de</strong> aluminio como catalizador <strong>de</strong><br />

refer<strong>en</strong>cia, los tiempos <strong>de</strong> reacción fueron <strong>en</strong> intervalos <strong>de</strong> 1 a 3 min. Observando difer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong><br />

temperatura alcanzada para cada uno <strong>de</strong> los casos. Los productos obt<strong>en</strong>idos se i<strong>de</strong>ntificaron por RMN <strong>de</strong><br />

H 1 , <strong>en</strong> un equipo Varian <strong>de</strong> 300 Mhz y TMS como refer<strong>en</strong>cia interna. Los resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

experim<strong>en</strong>tación se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 7 <strong>la</strong> reacción con AlCl3 se realizó tres veces con difer<strong>en</strong>tes<br />

tiempos <strong>de</strong> 1 , 2 y 3 minutos observando que para los casos 2 y 3 minutos <strong>la</strong> temperatura alcanzada fue<br />

<strong>de</strong> 110 °C, resultado una perdida <strong>de</strong> hasta <strong>el</strong> 60 % <strong>de</strong>l volum<strong>en</strong> inicial, por lo que se consi<strong>de</strong>ró modificar<br />

<strong>el</strong> tiempo <strong>en</strong> <strong>la</strong> experim<strong>en</strong>tación consi<strong>de</strong>rando un tiempo <strong>de</strong> reacción <strong>de</strong> 1.5 min. y una temperatura <strong>de</strong><br />

100°C ya que <strong>de</strong> esta manera se logró finalm<strong>en</strong>te que <strong>la</strong> reacción se realizara <strong>de</strong> manera a<strong>de</strong>cuada,<br />

para cada uno <strong>de</strong> los casos.<br />

Purificación <strong>de</strong>l Producto<br />

El producto obt<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> <strong>el</strong> vial se le adicionaron 6 ml. <strong>de</strong> b<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o con <strong>la</strong> finalidad <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong><br />

separación <strong>de</strong> <strong>la</strong> fase, <strong>el</strong>iminando <strong>la</strong> capa superior y posteriorm<strong>en</strong>te se <strong>la</strong>vó con 5 ml <strong>de</strong> agua<br />

<strong>de</strong>sechando <strong>la</strong> fase líquida adicionando 0.2gr <strong>de</strong> sulfato <strong>de</strong> sodio anhidro, que posteriorm<strong>en</strong>te se colocó<br />

<strong>en</strong> un <strong>de</strong>secador por 24 Hrs. para su <strong>el</strong>iminación total <strong>de</strong> humedad y así obt<strong>en</strong>er finalm<strong>en</strong>te<br />

bezof<strong>en</strong>ona pura.<br />

Caracterización <strong>de</strong>l producto <strong>en</strong> RMN<br />

Se adicionó <strong>en</strong> tubos capi<strong>la</strong>res con ayuda <strong>de</strong> una jeringa adicionando 0.5 ml <strong>de</strong> CCl4 para <strong>la</strong> dilución <strong>de</strong><br />

cada una <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> muestras, e ingresándo<strong><strong>la</strong>s</strong> al equipo para su análisis.<br />

Tab<strong>la</strong> No. 7 resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>la</strong>boratorio <strong>de</strong> investigación Z-6325


No.<br />

Experim<strong>en</strong>to<br />

Sólido MW<br />

Min.<br />

T°C<br />

Alcanzada<br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />

%<br />

1 ------ 1.5 90 -------<br />

2 AlCl3 1.5 100 69<br />

3 B<strong>en</strong>tonita Natural 1.5 85 --<br />

4 (SACS) 1.5 82 92<br />

5 ZSM-5 1.5 102 85<br />

6 Gama-Al2O3 1.5 80 --<br />

7 H3PO4 (Soportado) 1.5 112 93<br />

Para i<strong>de</strong>ntificar y caracterizar los resultados finalm<strong>en</strong>te obt<strong>en</strong>idos se utilizó un equipo VARIAN <strong>de</strong> 300<br />

MHz, NMR, MARCA OXFORD, como se ilustra <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura No. 15.<br />

Figura. No.15 equipo <strong>de</strong> RMN <strong>de</strong> 300 MHz, NMR, OXFORD para caracterizar e i<strong>de</strong>ntificar resultados.<br />

20<br />

Los espectros No. 1 y 2 <strong>de</strong> RMN 1 muestran los resultados característicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

b<strong>en</strong>zof<strong>en</strong>ona <strong>de</strong>l experim<strong>en</strong>to No. 7, utilizando 16 barridos, <strong>en</strong> este tipo <strong>de</strong> análisis se obti<strong>en</strong>e<br />

directam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to.<br />

Espectro No.1 <strong>de</strong> B<strong>en</strong>zof<strong>en</strong>ona <strong>de</strong> 8.2 a 7.5 ppm Espectro No. 2 <strong>de</strong> b<strong>en</strong>zof<strong>en</strong>ona <strong>de</strong> 8.2 a 8.10 ppm<br />

3.4 Reacciones con Estado <strong>de</strong> Transición Isopo<strong>la</strong>r<br />

Los efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> son un resultado <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> interacciones ondas-materiales, <strong>de</strong>bido al<br />

f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> po<strong>la</strong>rización <strong>de</strong>l dipolo, <strong>en</strong>tre mayor es <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> <strong>la</strong> molécu<strong>la</strong> (disolv<strong>en</strong>te) mas<br />

pronunciado es <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, lo que se ve reflejado también <strong>en</strong> <strong>la</strong> temperatura. Gedye et<br />

al.,1998.<br />

En términos <strong>de</strong> reactividad y <strong>de</strong> <strong>la</strong> cinética <strong>el</strong> efecto específico ti<strong>en</strong>e por lo tanto que ser consi<strong>de</strong>rado <strong>de</strong><br />

acuerdo al mecanismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción y particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te, con respecto a cómo <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong>l sistema se<br />

altera durante <strong>el</strong> progreso <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción. Estas aseveraciones están evi<strong>de</strong>ntem<strong>en</strong>te conectadas con <strong>el</strong><br />

mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> Hughes-Ingold adoptadas universalm<strong>en</strong>te para explicar los efectos <strong>de</strong> los disolv<strong>en</strong>tes y<br />

especialm<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>tes apróticos dipo<strong>la</strong>res. Hughes, 1935.


Efectos específicos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> pue<strong>de</strong>n esperarse <strong>en</strong> mecanismos po<strong>la</strong>res, cuando <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad<br />

aum<strong>en</strong>ta durante <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong>l estado base hacia <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> transición (como <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong>scripciones<br />

hechas por Abramovich <strong>en</strong> su revisión <strong>de</strong> 1991). Don<strong>de</strong> <strong>el</strong> resultado es es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l<br />

medio y <strong>el</strong> mecanismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción. Abramovich, 1991.<br />

Si <strong>la</strong> estabilización <strong>de</strong>l estado <strong>de</strong> transición (TS) es más efici<strong>en</strong>te que <strong>el</strong> <strong>de</strong>l estado base (GS), ésto dará<br />

lugar a un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> reactividad como resultado <strong>de</strong> una disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> activación,<br />

ver <strong>la</strong> figura No. 16, <strong>de</strong>bido a <strong><strong>la</strong>s</strong> interacciones <strong>el</strong>ectrostáticas <strong>de</strong>l tipo dipolo-dipolo <strong>de</strong> molécu<strong><strong>la</strong>s</strong> po<strong>la</strong>res<br />

con <strong>el</strong> campo <strong>el</strong>éctrico.<br />

Figura No. 16 estabilización r<strong>el</strong>ativa <strong>de</strong>l TS más po<strong>la</strong>r <strong>en</strong> comparación con <strong>el</strong> GS. (Mecanismo po<strong>la</strong>r)<br />

Los complejos isopo<strong>la</strong>res activados se difer<strong>en</strong>cian muy poco o nada <strong>de</strong> <strong>la</strong> separación <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga o<br />

distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> cargan <strong>de</strong> sus reactivo iniciales correspondi<strong>en</strong>tes. Estos complejos se forman <strong>en</strong><br />

reacciones pericíclicas como los que aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> reacciones <strong>de</strong> ciclo adición <strong>de</strong> Di<strong>el</strong>s & Al<strong>de</strong>r y <strong>el</strong><br />

reareglo <strong>de</strong> Cope.<br />

21<br />

La po<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> los estados básicos y <strong>de</strong> transición es a priori idéntica, porque no se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> ninguna<br />

carga durante <strong>la</strong> trayectoria <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción. Después <strong>de</strong> esta reg<strong>la</strong>, los efectos específicos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>microondas</strong> no se esperarían para cuando estas reacciones, cuando son realizadas <strong>en</strong> un disolv<strong>en</strong>te no<br />

po<strong>la</strong>r. Los efectos <strong>de</strong>l disolv<strong>en</strong>te <strong>en</strong> estas reacciones son tan pequeños, o insignificantes, por <strong><strong>la</strong>s</strong> mismas<br />

razones, como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción concertada <strong>de</strong> Di<strong>el</strong>s & Al<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción No. 9 y<br />

complem<strong>en</strong>tada con <strong>la</strong> figura No. 17. Majetich et al., 1997.<br />

+<br />

O<br />

Reacción No. 9 reacción concertada <strong>de</strong> Di<strong>el</strong>s & Al<strong>de</strong>r<br />

Figura No. 17 estabilización para estados isopo<strong>la</strong>res <strong>de</strong> TS y GS. (Mecanismo sincronizado)<br />

Sin embargo, esta conclusión, está conectada con <strong>el</strong> carácter sincronizado <strong>de</strong>l mecanismo. Si un proceso<br />

por etapas es <strong>el</strong> implicado (<strong>la</strong> formación no simultánea <strong>de</strong> los dos nuevos <strong>en</strong><strong>la</strong>ces), <strong>en</strong> cuanto a di<strong>en</strong>os<br />

O<br />

O


asimétricos y/o di<strong>en</strong>ofilos o <strong>en</strong> reacciones <strong>de</strong> hetero Di<strong>el</strong>s & Al<strong>de</strong>r, <strong>en</strong>tonces si un efecto específico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>microondas</strong> podría interv<strong>en</strong>ir, ya que <strong><strong>la</strong>s</strong> cargas se pres<strong>en</strong>tan <strong>en</strong> <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> transición. Esto podría ser<br />

cierto para algunas ciclo adiciones y particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te para ciclo adiciones bipo<strong>la</strong>res-1,3. Estas<br />

aseveraciones se han verificado experim<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te y han sido justificadas consi<strong>de</strong>rando cálculos<br />

teóricos que pre<strong>de</strong>cían un mecanismo asincrónico <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciclo adición <strong>de</strong>l ilido <strong>de</strong>l N-meti<strong>la</strong>zometino al<br />

fuler<strong>en</strong>o C70 como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 10. Carrillo et al., 1997., Carrillo et al., 2000.<br />

C70<br />

CH3NHCH2CO2H / HCHO<br />

MW o CT<br />

C70<br />

N CH3<br />

Reacción No. 10 ciclo adición <strong>de</strong>l ilido <strong>de</strong>l N-meti<strong>la</strong>zometino<br />

Durante <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> un estudio <strong>de</strong> ciclo adición <strong>de</strong>l azidometildietifl fosfonato con acetil<strong>en</strong>os y <strong>en</strong>aminas<br />

que llevan a los alquil triazoles bajo condiciones sin disolv<strong>en</strong>te observamos que efectos específicos<br />

pue<strong>de</strong>n estar implicados, <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong> los sustitutos <strong>en</strong> los dipo<strong>la</strong>rofilos, como se<br />

pue<strong>de</strong> apreciar <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No.11 y complem<strong>en</strong>tada con los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 8 Louerat et al.,<br />

1998.<br />

O<br />

EtO<br />

P N3<br />

OEt<br />

+<br />

R1<br />

R2<br />

22<br />

O<br />

EtO<br />

P N<br />

OEt<br />

(R1)R2<br />

Reacción No. 11 sustitutos <strong>en</strong> los dipo<strong>la</strong>rofilos<br />

N<br />

N<br />

(R1)R2<br />

Tab<strong>la</strong> No. 8 activación térmica y con <strong>microondas</strong> para <strong>la</strong> cicloadición <strong>de</strong>scrita <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 8<br />

R1 R2 Activación Condiciones<br />

T (min) T ºC<br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />

(%)*<br />

CH3 P(O)(OEt)2 CT 20 90 5<br />

MW 20 90 78<br />

H CO2Et CT 5 100 70<br />

MW 5 100 92<br />

C6H5 CO2Et CT 10 160 >98<br />

MW 10 160 >98<br />

H C6H5 CT 30 120 40<br />

MW 30 120 >98<br />

H CH2OH CT 30 100 40<br />

MW 30 100 >98<br />

* El coci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los dos isómeros formados fue idéntico para <strong><strong>la</strong>s</strong> dos condiciones <strong>de</strong><br />

activación.


La síntesis <strong>de</strong> compuestos biológicos característicos <strong>de</strong> heterociclos fluorados ha sido lograda mediante<br />

reacciones <strong>de</strong> ciclo adición bipo<strong>la</strong>r-1,3 <strong>de</strong> nitrones a dipo<strong>la</strong>rofilos fluorados. Esta reacción fue mejorada<br />

perceptiblem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> condiciones <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> cuales no se emplean disolv<strong>en</strong>tes y con <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> radiación con<br />

<strong>microondas</strong>, como se pue<strong>de</strong> apreciar <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 12 y complem<strong>en</strong>tada con los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong><br />

No. 9. Loupy et al., 1995.<br />

N +<br />

H CH3<br />

O -<br />

+<br />

HO CO2Et<br />

F3C H<br />

HO<br />

CO2Et<br />

O N<br />

Reacción No. 12 ciclo adición bipo<strong>la</strong>r-1,3 <strong>de</strong> nitrones a dipo<strong>la</strong>rofilos fluorados<br />

Tab<strong>la</strong> No. 9 activación con MW para cicloadición <strong>de</strong>scrita <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 10<br />

Condiciones<br />

Activación disolv<strong>en</strong>te Tiempo Temperatura (º C) Producción (%)<br />

CT Tolu<strong>en</strong>o 24h 110 65<br />

MW Ninguno 3min 119 98<br />

CT Ninguno 3min 119 64<br />

CT Ninguno 30min 119 98<br />

23<br />

En este caso es evi<strong>de</strong>nte que existe una c<strong>la</strong>ra v<strong>en</strong>taja al operar bajo condiciones sin disolv<strong>en</strong>te. El efecto<br />

específico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> aquí es <strong>de</strong> baja magnitud, pero evi<strong>de</strong>nte, porque <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> 3 minutos <strong>el</strong><br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to aum<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> un 64% a un 98%. Una prórroga <strong>de</strong>l tiempo <strong>de</strong> reacción con cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to<br />

tradicional lleva a un resultado equival<strong>en</strong>te. El efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> aquí es limitado, posiblem<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>bido a un mecanismo <strong>de</strong> tipo sincronizado.<br />

Reacciones unímolecu<strong>la</strong>res<br />

Contribuciones <strong>en</strong>trópicas a <strong>la</strong> ac<strong>el</strong>eración <strong>de</strong> reacciones <strong>de</strong> primer or<strong>de</strong>n por efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong><br />

pue<strong>de</strong>n ser insignificantes (ΔS ‡ = 0). Cuando <strong><strong>la</strong>s</strong> ionizaciónes (SN1 o E1) o procesos intramolecu<strong>la</strong>res <strong>de</strong><br />

adición (ciclizaciones) se implique un efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, son hechos don<strong>de</strong> se podría ver como<br />

resultando un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong>l GS a los TS, <strong>de</strong>bido al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> intermedios bipo<strong>la</strong>res,<br />

como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura No. 18.<br />

F3C<br />

Figura No. 18 <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> intermedios bipo<strong>la</strong>res<br />

Efecto <strong>de</strong> <strong>la</strong> posición <strong>de</strong>l estado <strong>de</strong> transición a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> coor<strong>de</strong>nadas <strong>de</strong> reacción<br />

La posición <strong>de</strong>l estado <strong>de</strong> transición a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> coor<strong>de</strong>nadas <strong>de</strong> reacción <strong>en</strong> lo refer<strong>en</strong>te al<br />

postu<strong>la</strong>do conocido <strong>de</strong> Hammond podrá ahora ser consi<strong>de</strong>rado. Si <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> activación, ΔG ‡ , <strong>de</strong> una<br />

reacción es pequeña tanto <strong>en</strong> <strong>el</strong> estado TS como <strong>en</strong> <strong>el</strong> GS (se pue<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar como un "reactivo” <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

CH3


estado <strong>de</strong> transición). Por lo tanto, <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad solo se ve modificada levem<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> GS y los TS<br />

durante <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción y únicam<strong>en</strong>te efectos específicos débiles <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> pue<strong>de</strong>n ser<br />

esperados bajo estas condiciones. Hammond, 1955.<br />

En contraste, una reacción más difícil implica una <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> activación más alta. Los TS por lo tanto<br />

suce<strong>de</strong>n más l<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> trayectoria <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción y, por lo tanto, <strong>la</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los<br />

efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad pue<strong>de</strong> ser perceptiblem<strong>en</strong>te más fuertem<strong>en</strong>te. Pue<strong>de</strong> esto ser atribuido a que un<br />

efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> pue<strong>de</strong> ser más marcado cuando los TS suce<strong>de</strong>n más pronto a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

coor<strong>de</strong>nadas <strong>de</strong> reacción (pres<strong>en</strong>tados más como un "producto" que como estado <strong>de</strong> transición) y son,<br />

por lo tanto, consi<strong>de</strong>rados más po<strong>la</strong>res, como se pue<strong>de</strong> apreciar <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura No. 19. Esta conclusión está<br />

<strong>de</strong> acuerdo con Lewis que dijo, que "sistemas que reaccionan más l<strong>en</strong>tam<strong>en</strong>te ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n a mostrar un<br />

mayor efecto bajo radiación con <strong>microondas</strong>, más rápidam<strong>en</strong>te que cuando reaccionan solos". Lewis y<br />

Mater, 1992. Por lo tanto, un efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> pue<strong>de</strong> ser importante cuando efectos estéricos<br />

están implicados <strong>en</strong> una reacción, según lo ejemplificado por <strong>la</strong> magnitud creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l efecto <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

saponificación <strong>de</strong> ésteres b<strong>en</strong>zoicos <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con los obstaculizados <strong>de</strong> los ésteres mesitoicos. Loupy<br />

et al., 1994.<br />

Figura No. 19 (a) pequeño ΔG = TS rápidos, pequeña carga <strong>en</strong> <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad, TS/GS => efectos débiles<br />

<strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>. (b) Gran ΔG = TS tardíos => importantes cambios <strong>de</strong> po<strong>la</strong>ridad, TS/GS => efectos<br />

gran<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>.<br />

Reacción <strong>de</strong> imidización <strong>de</strong> un ácido Poliámico<br />

24<br />

El precursor ácido poliámico (ver su estructura <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura no. 24) fue preparado agregando cantida<strong>de</strong>s<br />

estequiométricas <strong>de</strong>l di-anhídrido <strong>de</strong>l ácido 3, 3, 4, 4-b<strong>en</strong>zof<strong>en</strong>o tetra carboxílico (BTDA) y diamino<br />

dif<strong>en</strong>ilsulfona (DDS). El disolv<strong>en</strong>te empleado fue n-metil formamida (NMP) y <strong>el</strong> sistema fue sometida a<br />

cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to térmico tradicional y con <strong>el</strong> empleo <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> con una a<strong>de</strong>cuada supervisión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

temperatura, ver los resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 13.<br />

O2S<br />

O2S<br />

N<br />

H<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

O<br />

N<br />

O<br />

O<br />

Estructura <strong>de</strong>l ácido Poliámico<br />

NMP<br />

O2S<br />

O<br />

N<br />

O SO2<br />

Reacción No. 13 di-anhídrido <strong>de</strong>l ácido 3, 3, 4, 4-b<strong>en</strong>zof<strong>en</strong>o tetra carboxílico<br />

O<br />

N<br />

O


El análisis <strong>de</strong> los parámetros cinéticos mostró que <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>de</strong> activación evi<strong>de</strong>nte para <strong>la</strong> reacción fue<br />

reducida <strong>de</strong> 105 a 57 Kjmol -1 (ver tab<strong>la</strong> No. 2). Esta observación es constante con <strong>el</strong> mecanismo po<strong>la</strong>r <strong>de</strong><br />

esta reacción que implica <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> un dipolo <strong>en</strong> <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> transición (como lo <strong>de</strong>scribe <strong>la</strong><br />

figura No. 20) incluso cuando <strong>la</strong> reacción es realizada empleando un disolv<strong>en</strong>te po<strong>la</strong>r.<br />

N<br />

H<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

N<br />

O<br />

HO<br />

Figura No. 20 mecanismo para <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong> imidización.<br />

25<br />

CAPITULO 4<br />

DESCRIPCIÓN DE REACCIONES<br />

BIMOLECULARES CON REACTIVOS<br />

NEUTROS<br />

H<br />

O


4.1 Reacciones Aniónicas<br />

Reacciones típicas para ejemplificar este f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o son <strong><strong>la</strong>s</strong> realizadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> alqui<strong>la</strong>ción o adición a<br />

grupos carbonílicos a aminas o fosfinas como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>el</strong> diagrama simplificado <strong>de</strong> <strong>la</strong> figura No.21.<br />

En estos ejemplos, <strong>de</strong>bido al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> dipolos <strong>en</strong> los estados <strong>de</strong> transición (TS), consi<strong>de</strong>raremos un<br />

aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad durante <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción que empieza con <strong>el</strong> estado base (GS) hasta los<br />

(TS). Don<strong>de</strong> los efectos favorables <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, eran los esperados. La magnitud <strong>de</strong> estos efectos<br />

se pudo r<strong>el</strong>acionar con <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong> los sustituy<strong>en</strong>tes al N o P y a <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong>l grupo <strong>de</strong> salida,<br />

según lo ejemplificado por varias observaciones que serán <strong>de</strong>scritas y discutidas a continuación.<br />

Figura No. 21 adición a grupos carbonílicos a aminas o fosfinas


Estas reacciones implican a <strong><strong>la</strong>s</strong> reacciones <strong>de</strong> sustitución nucleofílica SN2, <strong>el</strong>iminaciones-β y adiciones<br />

nucleofílicas a compuestos carbonílicos o dobles <strong>en</strong><strong>la</strong>ces activados. En estas reacciones se <strong>en</strong>cierra <strong>la</strong><br />

actividad <strong>de</strong> especies aniónicas Nu - asociada con contra-iones M + para formar pares iónicos con varias<br />

estructuras posibles, ver figura No. 22. Szwarc,1972/1974.<br />

Figura No. 22 sustitución nucleofílica SN2<br />

Los estados <strong>de</strong> transición se compon<strong>en</strong> <strong>de</strong> pares <strong>de</strong> iones débiles cercanos para cubrir una carga<br />

aniónica <strong>de</strong>slocalizada, <strong>de</strong> tal modo realzando <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad comparada con los estados básicos (<strong>en</strong> los<br />

cuáles son más fuertes los pares iónicos), <strong>de</strong>bido a un aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> disociación aniónica mi<strong>en</strong>tras que<br />

se forma un anión más voluminoso <strong>de</strong>l producto. Por consigui<strong>en</strong>te, los efectos específicos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>microondas</strong>, conectadas directam<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura<br />

<strong>de</strong> los pares iónicos reactivos <strong>de</strong>l <strong>el</strong> estado basal (GS), Por lo que:<br />

26<br />

Si los pares <strong>de</strong> iones fuertes (<strong>en</strong>tre dos iones duros) están implicados <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong><br />

ac<strong>el</strong>eración con <strong>microondas</strong> pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces llegar a ser más importante, <strong>de</strong>bido al increm<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> disociación iónica durante <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción como pares <strong>de</strong> iones fuertes <strong>de</strong>l (GS) que<br />

se transforman <strong>en</strong> pares débiles po<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l ion <strong>en</strong> <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> transición (TS).<br />

Si, por otra parte, los pares débiles <strong>de</strong>l ion (<strong>en</strong>tre iones suaves) están implicados, <strong>la</strong> ac<strong>el</strong>eración<br />

<strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> es limitada, porque <strong><strong>la</strong>s</strong> interacciones iónicas se modifican levem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l<br />

estado base GS a los estados <strong>de</strong> transición TS.<br />

Esta dualidad <strong>de</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> algunas <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> reacciones SN2 se pue<strong>de</strong> prever y observar<br />

comparando reacciones <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> que se implican reactivos nucleofílicos aniónicos fuertes o débiles <strong>de</strong><br />

acuerdo al catión y <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> salida.<br />

4.2 Efecto Sobre <strong>la</strong> S<strong>el</strong>ectividad<br />

La literatura muestra algunos ejemplos <strong>de</strong> <strong>la</strong> creci<strong>en</strong>te s<strong>el</strong>ectividad <strong>en</strong> los cuales <strong>el</strong> curso esterico <strong>la</strong><br />

quimi o regio s<strong>el</strong>ectividad <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> reacciones se pue<strong>de</strong>n alterar bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con<br />

<strong>microondas</strong>, comparadas con <strong>el</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to conv<strong>en</strong>cional. Cabildo et al., 1994. Otra consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

estas aseveraciones pue<strong>de</strong> ser, <strong>el</strong> que sea previsto que los efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> podrán ser<br />

importantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ectividad <strong>de</strong> algunas reacciones. Cuando <strong><strong>la</strong>s</strong> reacciones<br />

competitivas están implicadas, <strong>el</strong> GS es común para ambos procesos. El mecanismo que ocurrirá vía TS<br />

más po<strong>la</strong>res podría, por lo tanto, verse favorecida por acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong>, como lo<br />

<strong>de</strong>scribe <strong>la</strong> figura No. 23.


Figura No. 23 los TS más po<strong>la</strong>res, son más estabilizados por interacciones <strong>de</strong>l dipolo-dipolo con <strong>el</strong> campo<br />

<strong>el</strong>éctrico y más prop<strong>en</strong>sos a efectos <strong>de</strong> MW<br />

Langa y co<strong>la</strong>boradores. Cuando realizaron <strong>la</strong> ciclo adición <strong>de</strong>l ilido <strong>de</strong>l N-meti<strong>la</strong>zometino con <strong>el</strong> fuler<strong>en</strong>o<br />

C70, propusieron un acercami<strong>en</strong>to simi<strong>la</strong>r. Los cálculos teóricos predic<strong>en</strong> un mecanismo asincrónico,<br />

sugiri<strong>en</strong>do que este f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o pue<strong>de</strong> ser explicado consi<strong>de</strong>rando que, bajo <strong>el</strong> control cinético, <strong>la</strong><br />

"irradiación con <strong>microondas</strong> favorecerá <strong>la</strong> trayectoria po<strong>la</strong>r que correspon<strong>de</strong> al estado más fuerte <strong>de</strong><br />

transición". Langa et al., 2000.<br />

Algunos ejemplos que ilustran los hechos.<br />

Para ilustrar estas t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias, ahora pres<strong>en</strong>tamos algunos ejemplos ilustrativos. Por lo que se han<br />

s<strong>el</strong>eccionado ejemplos don<strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> comparaciones <strong>de</strong>terminantes <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> y <strong>la</strong> activación con<br />

cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to clásico fueron hechas bajo condiciones simi<strong>la</strong>res (tiempo, temperatura, presión, etc.) para<br />

<strong>el</strong> mismo medio <strong>de</strong> reacción y usando <strong>de</strong> manera prefer<strong>en</strong>cial, un sistema mono-modal equipado con<br />

agitación. Implicando sobre todo reacciones realizadas bajo condiciones sin solv<strong>en</strong>te o, <strong>de</strong> vez <strong>en</strong><br />

cuando, un disolv<strong>en</strong>te no po<strong>la</strong>r, ya que estas condiciones son también favorables para t<strong>en</strong>er una mejor<br />

observación <strong>de</strong> los efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>.<br />

27<br />

4.3 Reacciones Bimolecu<strong>la</strong>res con Reactivos Neutros<br />

Estas reacciones están <strong>en</strong>tre <strong><strong>la</strong>s</strong> más propicias para <strong>de</strong>jar ver los efectos específicos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>,<br />

ya que <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad aum<strong>en</strong>ta indiscutiblem<strong>en</strong>te durante <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong> un estado basal neutro<br />

a un estado dipo<strong>la</strong>r <strong>de</strong> transición.<br />

Adiciones nucleofílicas a compuestos carbonilitos<br />

La situación más inconfundible se pue<strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> <strong>la</strong> adición <strong>de</strong> una amina a un grupo carbonilo,<br />

como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 14.<br />

Reacción No. 14 adición <strong>de</strong> una amina a un grupo carbonilo<br />

Este ejemplo cubre procesos clásicos <strong>en</strong>tre los que po<strong>de</strong>mos <strong>en</strong>contrar síntesis <strong>de</strong> una amplia variedad<br />

<strong>de</strong> compuestos <strong>en</strong>tre los que po<strong>de</strong>mos citar a <strong><strong>la</strong>s</strong> iminas, <strong>en</strong>aminas, amidas, los oxazolinas, hydrazonas y<br />

muchas otras más.<br />

Síntesis <strong>de</strong> iminas y <strong>en</strong>aminas


Varma y colegas, han mostrado que <strong>la</strong> reacción <strong>en</strong>tre aminas primarias y secundarias con al<strong>de</strong>hídos y<br />

cetonas es ac<strong>el</strong>erada substancialm<strong>en</strong>te por acción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> bajo condiciones sin disolv<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una arcil<strong>la</strong> montmorillonitica como <strong>la</strong> K10, g<strong>en</strong>erando altos r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> iminas y<br />

<strong>en</strong>aminas, como queda <strong>de</strong>scrito <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No.15. Varma et al., 1997.<br />

Reacción No. 15 síntesis <strong>de</strong> iminas y <strong>en</strong>aminas<br />

Un ejemplo más <strong>el</strong>aborado es <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong> Niem<strong>en</strong>towski para dar orig<strong>en</strong> a <strong><strong>la</strong>s</strong> quinazolinonas y<br />

quinolinas . La etapa <strong>de</strong>terminante <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción es <strong>la</strong> realizada <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> ácido antranilico con algunas<br />

amidas o cetonas, como queda <strong>de</strong>scrito <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 16. Khajavi et al., 1998.<br />

28<br />

Reacción No.16 <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> ácido antranilico con algunas amidas o cetonas<br />

Se ha <strong>de</strong>mostrado que una mezc<strong>la</strong> <strong>de</strong> indoloquinazolina y ácido antranilico, fijada por adsorción <strong>en</strong><br />

grafito, llevo a <strong>la</strong> ciclización con exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> 30 minutos a 140° C, <strong>en</strong> m<strong>en</strong>os<br />

tiempo que para <strong>el</strong> requerido por un procedimi<strong>en</strong>to puram<strong>en</strong>te térmico bajo condiciones simi<strong>la</strong>res, con un<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to muy pobre, que es obt<strong>en</strong>ido incluso <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> 24 h . Un efecto específico gran<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>microondas</strong> fue <strong>el</strong> observado <strong>en</strong> <strong>la</strong> síntesis sin disolv<strong>en</strong>te <strong>de</strong> N-sulfoniliminas, un tipo simi<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> reacción<br />

no.12 que se mostró anteriorm<strong>en</strong>te, quedara ejemplificada <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 17. Vass et al., 1999.,<br />

Domo et al., 2001.


Síntesis <strong>de</strong> hidrazona<br />

Reacción No.17 síntesis sin disolv<strong>en</strong>te <strong>de</strong> N-sulfoniliminas<br />

En un ejemplo particu<strong>la</strong>r, una mezc<strong>la</strong> <strong>de</strong> b<strong>en</strong>zof<strong>en</strong>ona e hidrato <strong>de</strong> hidracina <strong>en</strong> tolu<strong>en</strong>o dio lugar a un 95<br />

% <strong>de</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> hidrazona <strong>en</strong> tan solo 20 minutos, como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 18. Baruah<br />

Et Al., 1999.<br />

Reacción No. 18 Síntesis <strong>de</strong> hidrazona<br />

La hidrazona fue tratada posteriorm<strong>en</strong>te con KOH bajo acción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> MW para experim<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> reducción<br />

<strong>de</strong> Wolff-Kishner (que conduce al PhCH2Ph) <strong>en</strong> un tiempo <strong>de</strong> 25 a 30 minutos con exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />

(95 %). como una ext<strong>en</strong>sión, <strong>la</strong> reacción No. 19, dio 5 y 8-oxob<strong>en</strong>zopiran-2(1 H)-onas con una variedad<br />

<strong>de</strong> hidracinas aromáticas y heteroaromáticas, reacción que es ac<strong>el</strong>erada substancialm<strong>en</strong>te mediante<br />

irradiación con MW <strong>en</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cualquier catalizador, ayuda sólida o disolv<strong>en</strong>te.<br />

Amidación <strong>de</strong> ácidos carboxílicos<br />

29<br />

Reacción No. 19 aquí R pue<strong>de</strong> ser por ejemplo <strong>el</strong> 4-nitrof<strong>en</strong>ilo


La amidacion sin catalizador <strong>de</strong> ácidos se ha realizado bajo condiciones sin disolv<strong>en</strong>te y con un efecto<br />

muy importante <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>. Los mejores resultados fueron obt<strong>en</strong>idos por medio <strong>de</strong> un leve exceso<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> amina o <strong>de</strong>l ácido (1.5 equival<strong>en</strong>tes). La reacción implica <strong>la</strong> termólisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> sal <strong>de</strong> amonio<br />

previam<strong>en</strong>te formada (equilibrio ácido-base) por <strong>el</strong> ataque nucleofílico <strong>de</strong> <strong>la</strong> amina contra <strong>el</strong> carbonilo <strong>de</strong>l<br />

ácido y <strong>la</strong> separación <strong>de</strong> agua a alta temperatura. La gran difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (MW>>Δ) pudo ser<br />

una consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> interacción <strong>de</strong> los TS po<strong>la</strong>res con <strong>el</strong> campo <strong>el</strong>éctrico, este f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o se<br />

repres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 20 y se complem<strong>en</strong>ta con los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 10. Loupy et al., 2001.<br />

Reacción No. 20 amidación <strong>de</strong> ácidos carboxílicos<br />

Tab<strong>la</strong> No. 10 reacción <strong>de</strong> <strong>la</strong> b<strong>en</strong>zi<strong>la</strong>mina con ácidos carboxílicos a 150° C por 30 minutos<br />

Radical R<strong>el</strong>ación Amina<br />

/ ácido<br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />

(%)<br />

MW Δ<br />

F<strong>en</strong>ilo 1:1 10 10<br />

1.5: 1 75 17<br />

1: 1.5 80 8<br />

F<strong>en</strong>ilo-CH2 1:1 80 63<br />

1.5: 1 93 40<br />

1: 1.5 92 72<br />

CH3-(CH2)8 1:1 85 49<br />

30<br />

Si se consi<strong>de</strong>ra que a 150° C <strong>el</strong> agua se pue<strong>de</strong> <strong>el</strong>iminar <strong>de</strong> manera simi<strong>la</strong>r bajo ambos tipos <strong>de</strong> radiación,<br />

<strong>la</strong> difer<strong>en</strong>cia s<strong>en</strong>sible <strong>en</strong> <strong>el</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to es c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te indicativo <strong>de</strong> que existe una mejoría <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción<br />

nucleofílica durante <strong>la</strong> adición <strong>de</strong> <strong>la</strong> amina al grupo carbonilo cuando se realiza bajo acción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

irradiación con <strong>microondas</strong>, por lo que <strong>de</strong>b<strong>en</strong> existir efectos específicos importantes cuando <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

molécu<strong><strong>la</strong>s</strong> son activadas.<br />

La preparación <strong>de</strong> tartaramidas alifáticas, aromáticas, o funcionarizadas se han obt<strong>en</strong>ido directam<strong>en</strong>te<br />

haci<strong>en</strong>do reaccionar <strong>el</strong> ácido tartárico y <strong><strong>la</strong>s</strong> aminas bajo condiciones y activación sin disolv<strong>en</strong>te y con <strong>la</strong><br />

ayuda <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> fueron <strong>de</strong>scritas muy reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te, lo que se muestra <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 21.<br />

Massicot et al., 2001.


Síntesis <strong>de</strong> 2-oxazolinas<br />

Reacción No. 21 preparación <strong>de</strong> tartaramidas alifáticas<br />

Las oxazolinas se pue<strong>de</strong>n sintetizar fácilm<strong>en</strong>te por medio <strong>de</strong> un procedimi<strong>en</strong>to sin disolv<strong>en</strong>te no<br />

catalizada mediante dos adiciones nucleofílicas sucesivas <strong>en</strong> un grupo carbonilo con <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> una<br />

amida intermediaria, lo cual es <strong>de</strong>scrito <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 22. A. L. Marrero Ferrero, A. Loupy. Synlett<br />

1996.<br />

Síntesis <strong>de</strong> aminotolu<strong>en</strong>sulfonamidas<br />

Reacción No. 22 Síntesis <strong>de</strong> 2-oxazolinas<br />

31<br />

Estos compuestos fueron preparados haci<strong>en</strong>do reaccionar al<strong>de</strong>hídos aromáticos con sulfamidas bajo<br />

acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong> <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pequeñísimas cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> DMF para permitir<br />

una mejor transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía, <strong>la</strong> ilustración queda reflejada <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 23 y soportada por<br />

los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 11. Perez et al., 1997.


Reacción No. 23 Síntesis <strong>de</strong> aminotolu<strong>en</strong>sulfonamidas<br />

Tab<strong>la</strong> No. 11 reacción <strong>de</strong> <strong>la</strong> 5-amino-2-tolu<strong>en</strong>esulfonamida con al<strong>de</strong>hídos aromáticos<br />

Arilo Tiempo (min) R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%)<br />

MW (sin DMF) MW (y DMF) Δ (y DMF)<br />

p-N02C6H4 1 40 98 5<br />

o-CIC6H4 2 22 90 6<br />

5-N02-2-furil 2 20 96 5<br />

Aminación reductiva <strong>de</strong> Leuckart <strong>de</strong> compuestos carbonilicos<br />

Esta reacción es bi<strong>en</strong> conocida pero, <strong>de</strong>safortunadam<strong>en</strong>te, usando los procedimi<strong>en</strong>tos clásicos es<br />

so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te posible bajo condiciones muy rudas (temperatura <strong>de</strong> 240° C, <strong>en</strong>vases cerrados, tiempos <strong>de</strong><br />

reacción muy <strong>la</strong>rgos) g<strong>en</strong>erando únicam<strong>en</strong>te r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos muy pobres ( 30%). Su dificultad constituye<br />

un bu<strong>en</strong> <strong>de</strong>safío para comprobar <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong>, ya que <strong>el</strong> mecanismo<br />

implica un estado <strong>de</strong> transición dipo<strong>la</strong>r. El resum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción No. 24 muestra <strong><strong>la</strong>s</strong> etapas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

reacción establecida y que se complem<strong>en</strong>ta con los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No.12, esto <strong>de</strong>be favorecer <strong>la</strong><br />

implicación <strong>de</strong> un efecto no térmico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>. Ingersoll et al., 1936., Loupy, et al., 1996.<br />

Reacción No. 24 etapas <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción establecida<br />

32<br />

Tab<strong>la</strong> No. 12 aminación reductive <strong>de</strong> Leuckart <strong>de</strong> compuestos carbonílicos con exposiciones <strong>de</strong> 30 min.<br />

ante radiación con <strong>microondas</strong><br />

R1 R2 T (ºC) Activación R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%)<br />

f<strong>en</strong>ilo f<strong>en</strong>ilo 202 MW >98<br />

202 Δ 2


p-CH3O-F<strong>en</strong>ilo p-CH3O-F<strong>en</strong>ilo 193 MW 95<br />

193 Δ 3<br />

F<strong>en</strong>ilo CH2-F<strong>en</strong>ilo 210 MW 95<br />

210 Δ 12<br />

Este estudio es un ejemplo distintivo <strong>de</strong> cómo un efecto prolongado ante <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong><br />

pue<strong>de</strong> realizarse aun con estados <strong>de</strong> transición que aparec<strong>en</strong> a tiempos <strong>la</strong>rgos.<br />

Síntesis <strong>de</strong> 1, 4-ditiocarbonil piperazinas<br />

Una serie <strong>de</strong> 1, 4-ditiocarbonil piperazinas se ha sintetizado con los al<strong>de</strong>hídos, <strong>de</strong> <strong>la</strong> piiperazina y azufre<br />

<strong>el</strong>em<strong>en</strong>tal bajo radiación con <strong>microondas</strong> y <strong>en</strong> condiciones libres <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>te. Un importante efecto notérmico<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación es discutido <strong>en</strong> <strong>la</strong> cita bibliográfica con <strong>de</strong>talle, <strong>la</strong> reacción No. 25 <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong><br />

hecho. Gupta et al., 2001. Esto es consist<strong>en</strong>te con <strong>el</strong> ataque nucleófilico <strong>de</strong> <strong>la</strong> molécu<strong>la</strong> neutral (amina o<br />

azufre) contra <strong>el</strong> compuesto carbonílico lo que lleva a un estado <strong>de</strong> transición dipo<strong>la</strong>r (TS).<br />

Reacción No. 25 Síntesis <strong>de</strong> 1, 4-ditiocarbonil piperazinas<br />

Esterificación sin disolv<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> aceite <strong>de</strong> Fus<strong>el</strong><br />

El aceite <strong>de</strong>l Fus<strong>el</strong> es consi<strong>de</strong>rada una mezc<strong>la</strong> <strong>de</strong> alcoholes <strong>en</strong>tre los que <strong>en</strong>contramos; principalm<strong>en</strong>te al<br />

isobutanol y <strong>el</strong> isop<strong>en</strong>tanol. La síntesis <strong>de</strong>l estearato isop<strong>en</strong>tilo se ha realizado usando <strong>la</strong> radiación con<br />

<strong>microondas</strong> y <strong>el</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to conv<strong>en</strong>cional bajo condiciones sin disolv<strong>en</strong>te, reacción que se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> reacción No. 26. Perez et al., 2001.<br />

Reacción No. 26 esterificación <strong>de</strong> aceite <strong>de</strong> Fus<strong>el</strong><br />

33<br />

El efecto específico importante <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> es constante con <strong>el</strong> mecanismo que implica <strong>la</strong><br />

formación <strong>de</strong> los estados <strong>de</strong> transición TS dipo<strong>la</strong>res <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> molécu<strong><strong>la</strong>s</strong> neutras <strong>de</strong> partida como se pue<strong>de</strong><br />

apreciar con <strong>el</strong> intermediario que se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura No. 27.


Figura No. 27 ataque nucleofílico e intermediario bipo<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> esterificación<br />

Síntesis <strong>de</strong> alquil p-tolu<strong>en</strong>sulfinatos<br />

Las reacciones <strong>de</strong> alcoholes alifáticos con <strong>el</strong> ácido p-tolu<strong>en</strong>sulfinico son ac<strong>el</strong>eradas mediante <strong>la</strong> radiación<br />

con <strong>microondas</strong> bajo condiciones sin disolv<strong>en</strong>te y <strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un g<strong>el</strong> <strong>de</strong> silicio, para g<strong>en</strong>erar una<br />

síntesis con un alto r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los ésteres <strong>de</strong>l p-tolu<strong>en</strong>sulfinato, como es <strong>de</strong>scrito <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No.<br />

28. Hajipour et al., 1999.<br />

Reacción No. 28 Síntesis <strong>de</strong> alquil p-tolu<strong>en</strong>sulfinatos<br />

Síntesis <strong>de</strong> aminocumarinas mediante <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong> Pehmann<br />

Una síntesis efici<strong>en</strong>te <strong>de</strong> 7-aminocumarinas se ha realizado vía <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong> Pechmann <strong>en</strong>tre maminof<strong>en</strong>oles<br />

y β-cetonic, ésteres. Un estudio comparativo <strong>de</strong> este procedimi<strong>en</strong>to mostró que <strong>el</strong> uso <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong> redujo <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> reacción <strong>de</strong> varias horas mediante con cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to<br />

térmico conv<strong>en</strong>cional a solo unos cuantos minutos, <strong>la</strong> reacción No. 29 <strong>de</strong>scribe los resultados <strong>de</strong> esta<br />

síntesis y <strong><strong>la</strong>s</strong> condiciones empleadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso. Frere et al., 2001.<br />

34


Síntesis <strong>de</strong> acetales cíclicos<br />

Reacción No. 29 reacción <strong>de</strong> Pehmann<br />

Los acetales cíclicos (ingredi<strong>en</strong>tes pot<strong>en</strong>ciales <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> cosméticos) fueron obt<strong>en</strong>idos con<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos exc<strong>el</strong><strong>en</strong>tes <strong>de</strong> una cetona <strong>de</strong> <strong>la</strong> cineo<strong>la</strong> y con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> como medio<br />

<strong>en</strong>ergizante y sin <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>tes o <strong>en</strong> algunos casos so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te empleando exclusivam<strong>en</strong>te<br />

tolu<strong>en</strong>o. Los resultados reportados y comparados con los obt<strong>en</strong>idos por medio <strong>de</strong> un cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to<br />

conv<strong>en</strong>cional son muy favorables, como lo <strong>de</strong>scribe <strong>la</strong> reacción No. 30 y soportados con los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

tab<strong>la</strong> No. 13. G<strong>en</strong>ta et al., 2001.<br />

Adiciones <strong>de</strong> Micha<strong>el</strong><br />

Reacción No. 30 Síntesis <strong>de</strong> acetales cíclicos<br />

Tab<strong>la</strong> No. 13 síntesis <strong>de</strong> un cetal a partir <strong>de</strong> propil<strong>en</strong> glicol y <strong>la</strong> cetona <strong>de</strong>l cíñ<strong>el</strong>o<br />

Método Activación Tiempo<br />

(minutos)<br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%)<br />

Alúmina MW 30 78<br />

Δ 300 27<br />

Tolu<strong>en</strong>o MW 15 90<br />

Δ 360 30<br />

El imidazol se ha obt<strong>en</strong>ido por con<strong>de</strong>nsación vía adiciones-1.4 <strong>de</strong> Micha<strong>el</strong> empleando para esto acri<strong>la</strong>to<br />

<strong>de</strong> etilo por medio <strong>de</strong> una arcil<strong>la</strong> básica como <strong>la</strong> montmorillonita con Li + y Cs + <strong>en</strong> condiciones libres <strong>de</strong><br />

disolv<strong>en</strong>te y con <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> como fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía, como se pue<strong>de</strong> apreciar <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

síntesis resumida <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción No. 31, <strong>en</strong> don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> también <strong><strong>la</strong>s</strong> condiciones <strong>de</strong> reacción<br />

empleadas para esta síntesis. Martin et al., 1997.<br />

35


Reacción No. 31 <strong>de</strong>l imidazol<br />

En <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> este trabajo se <strong>de</strong>stacó que <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong> ac<strong>el</strong>eró <strong><strong>la</strong>s</strong> adiciones-1.4<br />

<strong>de</strong> Micha<strong>el</strong> <strong>de</strong> aminas primarias y cíclicas secundarias a los ésteres acrílicos, llevando a varios <strong>de</strong>rivados<br />

<strong>de</strong> los β-amino ácidos con bu<strong>en</strong>os r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> tiempos <strong>de</strong> reacción muy cortos, <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción No. 32, ilustra <strong>el</strong> hecho. Romanova et al., 1997.<br />

Reacción No. 32 adiciones 1-4 <strong>de</strong> Micha<strong>el</strong> <strong>de</strong> aminas primarias<br />

La inducción asimétrica-1, 2 <strong>de</strong>l diastero-isomero fue lograda con un exceso <strong>de</strong> hasta <strong>el</strong> 76%, lo que fue<br />

observado <strong>en</strong> varias reacciones <strong>de</strong> aminas con ésteres <strong>de</strong>l ácido acrílico β-substituidos, <strong>de</strong> d-(+)-manitol,<br />

<strong>en</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>tes y <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> su exposición a <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> por 12 minutos. Romanova et<br />

al., 1998.<br />

36


CAPITULO 5<br />

DESARROLLO DE REACCIONES<br />

SN2 CON MICROONDAS


5.1 Substitución Aromática<br />

Reacción <strong>de</strong> pirazol con bromuro <strong>de</strong> f<strong>en</strong>etilo<br />

En aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> base <strong>la</strong> f<strong>en</strong>eti<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l pirazol, <strong>en</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>tes es más rápida <strong>en</strong> gran<br />

medida por <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> (8 min. a 145º C), cuando es comparado esto con un<br />

cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to térmico conv<strong>en</strong>cional que requiere <strong>de</strong> 48 h. <strong>la</strong> reacción No. 33. Alm<strong>en</strong>a et al., 1998.<br />

Reacción No. 33 reacción <strong>de</strong> pirazol con bromuro <strong>de</strong> f<strong>en</strong>etilo<br />

Apertura <strong>de</strong>l anillo <strong>de</strong> un epóxido por aminas<br />

La apertura asistida con <strong>microondas</strong> <strong>de</strong>l anillo (R) <strong>de</strong>l óxido <strong>de</strong> estir<strong>en</strong>o con pirazol e imidazol lleva al<br />

correspondi<strong>en</strong>te (R)-1-f<strong>en</strong>il-2-azoliletanoles. Con <strong>el</strong> pirazol, <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong><br />

increm<strong>en</strong>to <strong>la</strong> quimio y <strong>la</strong> regio s<strong>el</strong>ectividad, cuando esta operación es comparada a los resultados<br />

obt<strong>en</strong>idos mediante un cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to conv<strong>en</strong>cional, <strong>la</strong> reacción No. 34, ilustra <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> citada<br />

síntesis. G<strong><strong>la</strong>s</strong> y Thi<strong>el</strong>, 1998.<br />

N-alqui<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> 2-halopiridinas.<br />

Reacción No. 34 Apertura <strong>de</strong>l anillo <strong>de</strong> un epóxido por aminas<br />

Un procedimi<strong>en</strong>to asistido con <strong>microondas</strong> (ondas <strong>en</strong>focadas) <strong>en</strong> <strong>la</strong> N-alqui<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> 2-halopiridinas ha<br />

sido <strong>de</strong>scrito; aquí <strong>el</strong> efecto s<strong>en</strong>sible <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> se le adjudico a los TS po<strong>la</strong>res que se g<strong>en</strong>eran<br />

como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 35, don<strong>de</strong> a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> resumir <strong>la</strong> reacción y mostrar <strong>el</strong> intermediario,<br />

se muestran <strong><strong>la</strong>s</strong> condiciones <strong>de</strong> reacción empleadas para este caso. J. A. Vega, J. J. Vaquero, J.<br />

Alvarezbuil<strong>la</strong>, J. Ezquerra, C. Hamdouchi, Tetrahedron 1999.<br />

37


Reacción No. 35 N-alqui<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> 2-halopiridinas<br />

Una reacción SNAr asistida o apoyada con <strong>microondas</strong> con aminas cíclicas se ha reportado para<br />

substratos aromáticos activados, como es <strong>de</strong>scrito <strong>en</strong> <strong>la</strong> ecuación No. 36, don<strong>de</strong> se muestra con <strong>de</strong>talle<br />

<strong>la</strong> formación <strong>de</strong>l intermediario po<strong>la</strong>r, responsables <strong>de</strong>l hecho no térmico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> utilizadas para<br />

<strong>en</strong>ergizar esta reacción, Kidwai et al., 2000.<br />

Reacción No. 36 substratos aromáticos activados<br />

Las reacciones fueron realizadas <strong>en</strong> medio heterogéneo empleando K2CO3 <strong>en</strong> etanol (MW o Δ) y<br />

alúmina básica <strong>en</strong> medio anhidro para atrapar <strong>el</strong> ácido clorhídrico formado, <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> un dipolo <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> estado <strong>de</strong> transición TS, fue <strong>el</strong> responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> transformación por efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, los<br />

datos resumidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 14 soportan los resultados <strong>de</strong> dicha experi<strong>en</strong>cia.<br />

Tab<strong>la</strong> No. 14 reacción SNAr <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> p-cloro tolu<strong>en</strong>o y <strong>la</strong> piperidina (X = CH2, R = CH3)<br />

Modo <strong>de</strong><br />

activación<br />

Condiciones R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%)<br />

K2C03 - EtOH Δ 16 h Reflujo 60<br />

MW 6 min. Reflujo 70<br />

Alumina Básica MW 75 s * 92<br />

* In<strong>de</strong>terminado, pero ciertam<strong>en</strong>te a muy alta temperatura ya que <strong>el</strong> recipi<strong>en</strong>te fue colocado <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> un<br />

baño <strong>de</strong> alúmina (prop<strong>en</strong>so a <strong>la</strong> absorción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>).<br />

38


Síntesis <strong>de</strong> sales <strong>de</strong> fosfonio<br />

Usando un horno doméstico fue <strong>de</strong>mostrado que <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong> <strong>la</strong> trif<strong>en</strong>ilfosfina con un haluro orgánico es<br />

muy rápida bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong>. Los tiempos <strong>de</strong> reacción fueron reducidos a<br />

solo algunos minutos, comparado con los tiempos que van <strong>de</strong> los 30 minutos a los 14 días <strong>en</strong> que se<br />

requier<strong>en</strong> mediante cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to conv<strong>en</strong>cional. Klddle, 2000.<br />

Las substituciones nucleofilicas <strong>de</strong>l cloruro <strong>de</strong> b<strong>en</strong>zoilo o <strong>el</strong> cloruro <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>ziltrimeti<strong>la</strong>monio como<br />

<strong>el</strong>ectrofilos con Ph3P o BU3P como nucleófilos se han realizado con <strong>el</strong> a<strong>de</strong>cuado control <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía y <strong>la</strong><br />

temperatura por medio <strong>de</strong> un reactor mono-modal. Los resultados fueron comparados cuidadosam<strong>en</strong>te<br />

bajo condiciones simi<strong>la</strong>res con <strong>microondas</strong> y con <strong>en</strong>ergía clásica, <strong>la</strong> reacción No. 37, <strong>de</strong>scribe <strong>la</strong> reacción<br />

y <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 15, soporta los datos observados <strong>de</strong> <strong>la</strong> experim<strong>en</strong>tación. Gotov et al., 2000.<br />

Reacción No. 37 substratos aromáticos activados<br />

Tab<strong>la</strong> No. 15 b<strong>en</strong>zi<strong>la</strong>ción sin disolv<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> trif<strong>en</strong>ilfosfina con 10 minutos <strong>de</strong> exposición a <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>microondas</strong><br />

Temperatura.<br />

(º C)<br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%)<br />

MW CT<br />

100 78 24<br />

150 94 91<br />

Aunque <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> no es apreciable a 150° C, si se pue<strong>de</strong> constatar que esta disminuye<br />

cuando esta a 100° C. Al <strong>de</strong>linear los efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, una at<strong>en</strong>ción cuidadosa requiere <strong>de</strong> ser<br />

prestada a niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura. Si esto es <strong>de</strong>masiado alto, <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> podrá ser<br />

<strong>en</strong>mascarado y <strong>la</strong> temperatura t<strong>en</strong><strong>de</strong>ra a ser reducida al mínimo y así se podrá caer <strong>en</strong> <strong>el</strong> error <strong>de</strong><br />

g<strong>en</strong>erar r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos bajos simi<strong>la</strong>res a los obt<strong>en</strong>idos con un cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to clásico y por lo tanto no t<strong>en</strong>er<br />

<strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> observar realces importantes propios <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong>.<br />

Esta conclusión está <strong>de</strong> acuerdo con los resultados cinéticos <strong>de</strong> Radoiu y co<strong>la</strong>boradores que aparece <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> cita datos obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> <strong>la</strong> transformación <strong>de</strong> 2 y 4 butil f<strong>en</strong>oles <strong>en</strong> <strong>la</strong> fase líquida y <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

montmorillonita KSF como catalizador bajo <strong>la</strong> acción tanto <strong>de</strong> MW como <strong>de</strong> un cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to térmico<br />

clásico, <strong>la</strong> reacción No.38 ilustra <strong>la</strong> reacción y los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 16 repres<strong>en</strong>tan resultados.<br />

Kurfurstova et al., 2000.<br />

Reacción No. 38 transformación <strong>de</strong> 2 y 4 butil f<strong>en</strong>oles<br />

39


Tab<strong>la</strong> No.16 constantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad (rº) para <strong>la</strong> transformación <strong>de</strong> 2·ter-butil f<strong>en</strong>oles bajo acción <strong>de</strong><br />

<strong><strong>la</strong>s</strong> MW o CT <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura<br />

Temperatura (º C) rºMW (10 3 s -I ) rºCT (10 3 s -I ) rºMW / CT<br />

22 1.5 0.07 21.6<br />

75 3.2 1.2 2.7<br />

105 10.3 7.1 1.5<br />

198 21.0 20.0 1.1<br />

5.2 Reacciones Bimolecu<strong>la</strong>res con un Reactivo Cargado<br />

Los estados <strong>de</strong> transición (TS) para reacciones aniónicas SN2 implican pares iónicos débiles como <strong>el</strong> que<br />

se pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> un anión <strong>de</strong>slocalizado (suave). Por otro <strong>la</strong>do, <strong>el</strong> GS podría implicar un<br />

<strong>el</strong>ectrófilo neutro y pares duros o suaves <strong>de</strong>l ion <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong>l anión (duro o suave),<br />

como se ejemplifica <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>scrito <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 39.<br />

Reacción No. 39 estados <strong>de</strong> transición (TS) para reacciones aniónicas SN2<br />

Reacciones aniónicas SN2 que involucran aniones con carga localizada<br />

En este caso, <strong>el</strong> anión que es duro y con una alta <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> carga, <strong><strong>la</strong>s</strong> reacciones aquí son<br />

concertadas con pares bi<strong>en</strong> amarrados <strong>de</strong>l ion. Durante <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción, <strong>la</strong> disociación iónica<br />

aum<strong>en</strong>ta y <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad se realza <strong>de</strong>l estado base (GS) a los estados <strong>de</strong> transición (TS) por lo que los<br />

efectos específicos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> <strong>de</strong>berán esperar.<br />

Dialqui<strong>la</strong>ción s<strong>el</strong>ectiva <strong>de</strong> compuestos aromáticos alcoxi<strong>la</strong>dos<br />

La <strong>de</strong>-eti<strong>la</strong>cion s<strong>el</strong>ectiva <strong>de</strong>l 2-etoxianisol se observo al usar KOter-Bu como un reactivo <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

18-corona-6 como un ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fase (PTA). Con <strong>la</strong> adición <strong>de</strong> etil<strong>en</strong> glicol (E.G.), se<br />

invierte <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ectividad y ocurre una <strong>de</strong>-meti<strong>la</strong>ción, <strong>la</strong> reacción No. 40, ejemplifica <strong>el</strong> hecho y los datos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 17 los justifican. Si <strong>la</strong> implicación <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> es favorable <strong>en</strong> ambos casos, <strong>la</strong> segunda<br />

reacción <strong>de</strong>berá ser más fuertem<strong>en</strong>te ac<strong>el</strong>erada que <strong>la</strong> primera. Oussald y Thach, 1997.<br />

Reacción No. 40 <strong>de</strong> eti<strong>la</strong>cion s<strong>el</strong>ectiva <strong>de</strong>l 2-etoxianisol<br />

40


Tab<strong>la</strong> No.17 reacción <strong>de</strong>l KOter-Bu con <strong>el</strong> 2-etoxianisol <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 18-corona-6 y opcionalm<strong>en</strong>te<br />

etil<strong>en</strong> glicol<br />

Aditivo Tiempo Activación Temperatura 1 (%) 2 3<br />

(º C)<br />

(%) (%)<br />

-- 20 min. MW 120 7 0 90<br />

-- 20 min. Δ 120 48 0 50<br />

E. G. 1 h MW 180 0 72 23<br />

E. G 1 h Δ 180 98 0 0<br />

Aquí lo que suce<strong>de</strong> es que <strong>la</strong> di meti<strong>la</strong>ción resulta <strong>de</strong> una reacción SN2, mi<strong>en</strong>tras que <strong>la</strong> <strong>de</strong>sti<strong>la</strong>ción<br />

suce<strong>de</strong> vía un mecanismo E2, como lo <strong>de</strong>scribe <strong>la</strong> figura No. 25.<br />

Figura No. 25 mecanismo para <strong>la</strong> dimeti<strong>la</strong>ción y dieti<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l etoxianisol<br />

El efecto específico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> es más evi<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> dimeti<strong>la</strong>ción (SN2). La<br />

ac<strong>el</strong>eración <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> se pronuncia c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te más con <strong>la</strong> dificultad <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción,<br />

constituy<strong>en</strong>do así un ejemplo c<strong>la</strong>ro <strong>de</strong> un efecto creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> con una reacción más difícil,<br />

indicativo <strong>de</strong> una posición más <strong>la</strong>rga <strong>de</strong> <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> los TS a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> coor<strong>de</strong>nadas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

reacción. El efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> se pue<strong>de</strong> también conectar con <strong>la</strong> carga localizada <strong>en</strong> <strong>el</strong> estado <strong>de</strong><br />

transición SN2 (tres c<strong>en</strong>tros) cuando es comparado con <strong>el</strong> β-E2 (carga <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da sobre cinco c<strong>en</strong>tros).<br />

Alqui<strong>la</strong>rían <strong>de</strong> dianhidrohexitoles bajo condiciones catalíticas <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fase<br />

Los dianhidrohexitoles, son subproductos importantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> biomasa, sus estructuras son mostradas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

figura No. 26, estos materiales son di- alqui<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una muy pequeña cantidad <strong>de</strong> xil<strong>en</strong>o y<br />

empleando catalizadores <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fase (PTC).<br />

41


Figura No. 26 estructura <strong>de</strong>; (A = isosorbida, B = isomannida, C = isoidída)<br />

Las dialqui<strong>la</strong>ciones son mostradas como reacciones mo<strong>de</strong>lo antes <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> subsecu<strong>en</strong>tes reacciones <strong>de</strong><br />

polimerización <strong><strong>la</strong>s</strong> que rev<strong>el</strong>an efectos específicos muy importantes <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> como lo <strong>de</strong>scribe<br />

<strong>la</strong> reacción No. 41, <strong>la</strong> que se complem<strong>en</strong>ta con los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 18. Chatti et al., 2000.<br />

Reacción No. 41 <strong>de</strong> polimerización<br />

Tab<strong>la</strong> No. 18 r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos (%) <strong>en</strong> <strong>la</strong> dialqui<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> dianhidrohexitoles empleando catalizadores <strong>de</strong><br />

transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fase (PTC)<br />

RX t (min.) / T (º C) A B C<br />

MW Δ MW Δ MW Δ<br />

PhCH2Cl 5, 125 98 13 98 15 97 20<br />

nC8H17Br 5, 140 96 10 74 10 95 10<br />

Estas observaciones son consist<strong>en</strong>tes con <strong>la</strong> especie reactiva constituida <strong>de</strong> pares fuertem<strong>en</strong>te unidos<br />

<strong>de</strong>l ion <strong>en</strong>tre los cationes y los aniones <strong>de</strong>l alcóxido resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> abstracción <strong>de</strong> los átomos <strong>de</strong><br />

hidróg<strong>en</strong>o <strong>en</strong> A, B y C, como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 42.<br />

Reacción No. 42 unión <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> ion y los cationes <strong>de</strong>l alcóxido<br />

42


En <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong>l isosorbi<strong>de</strong> D monob<strong>en</strong>zi<strong>la</strong>do con los ditosi<strong>la</strong>tos (Reacción No. 43) es más sutil <strong>el</strong> efecto<br />

especifico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> (ver tab<strong>la</strong> No. 19) que apareció cuando <strong>la</strong> temperatura fue bajada a 80° C<br />

(modu<strong>la</strong>do esto por <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ciclohexano) mi<strong>en</strong>tras que fue <strong>en</strong>mascarada a una temperatura más<br />

alta, 110° C (mant<strong>en</strong>ida así por <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> tolu<strong>en</strong>o). ChattiM y Loupy, 2000.<br />

Reacción No. 43 <strong>de</strong>l isosorbi<strong>de</strong> D monob<strong>en</strong>zi<strong>la</strong>do con los ditosi<strong>la</strong>tos<br />

Tab<strong>la</strong> No. 19 producción (% <strong>de</strong> E) <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción a partir <strong>de</strong> isosorbi<strong>de</strong> (D) monob<strong>en</strong>zi<strong>la</strong>do con ditosi<strong>la</strong>tos<br />

por 15 minutos ante una radiación con MW y CT<br />

La reacción <strong>de</strong> Krapcho<br />

R T 110° C (xil<strong>en</strong>o) T 80° C (ciclohexano)<br />

MW CT MW CT<br />

(CH2)8 95 91 96 39<br />

(CH2)6 91 90 96 45<br />

CH2CH2OCH2CH2 92 92 91 36<br />

La <strong>de</strong>alcoxicarboni<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> ésteres activados suce<strong>de</strong> <strong>de</strong> manera clásica bajo condiciones térmicas<br />

drásticas. Y este caso constituye un ejemplo típico <strong>de</strong>l l<strong>en</strong>to reaccionar <strong>de</strong> un sistema (ya casi con los TS<br />

al final <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> coor<strong>de</strong>nadas <strong>de</strong> reacción) sin embargo, sigue y es por lo tanto prop<strong>en</strong>sa a un efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>microondas</strong>. La v<strong>el</strong>ocidad que <strong>de</strong>termina <strong>el</strong> paso <strong>de</strong>terminante implica un ataque nucleofílico <strong>de</strong>l anión<br />

haluro y requiere <strong>de</strong> una activación aniónica, que se pue<strong>de</strong> proporcionar por condiciones sin disolv<strong>en</strong>te y<br />

un catalizador <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fase y bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong>. Krapcho, 1982,<br />

Barnier et al., 1993.<br />

Los resultados antes citados ilustran <strong>el</strong> difícil ejemplo <strong>de</strong> los β-cetoesteres cíclicos con un átomo <strong>de</strong><br />

carbono cuaternario <strong>en</strong> <strong>la</strong> posición r<strong>el</strong>ativa a cada uno <strong>de</strong> y que es complem<strong>en</strong>tada con <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción No. 44. Y tab<strong>la</strong> No. 20.<br />

43


Reacción No. 44 reacción <strong>de</strong> Krapcho, β-cetoesteres cíclicos<br />

Tab<strong>la</strong> No. 20 reacción <strong>de</strong> Krapcho bajo condiciones sin disolv<strong>en</strong>te<br />

R Condiciones <strong>de</strong> reacción R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%)<br />

t (minutos) Temperatura (º C) MW CT<br />

H 8 138 96 < 2<br />

Et 15 160 94 < 2<br />

n-But 20 167 89 < 2<br />

n-hexano 20 186 87 < 2<br />

n-hexano 60 186 -- 22<br />

n-hexano 180 186 -- 60<br />

Un efecto <strong>de</strong>finido <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> está implícito cuando <strong><strong>la</strong>s</strong> comparaciones terminantes <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

activación con MW y CT son consi<strong>de</strong>radas y es compatible con <strong>la</strong> asunción mecanística <strong>de</strong> que los TS<br />

muy po<strong>la</strong>res fueron <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos, <strong>en</strong> <strong>el</strong> trascurso <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción, con <strong>el</strong> intermediario g<strong>en</strong>erado y<br />

mostrado <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura No. 27.<br />

Eliminación -aniónica<br />

Figura No. 27 estado <strong>de</strong> transición para <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong> Krapcho<br />

La síntesis <strong>de</strong> un cet<strong>en</strong>o acetal por -<strong>el</strong>iminación <strong>de</strong> haloácidos <strong>de</strong> los acetales halog<strong>en</strong>ados bajo<br />

condiciones bi<strong>en</strong> contro<strong>la</strong>das usando radiación térmica (Δ), ultrasonido (US) o <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> (MW) se ha<br />

<strong>de</strong>scrito. Des<strong>de</strong> un punto <strong>de</strong> vista mecanístico, ya que, como los TS se pres<strong>en</strong>tan con una carga<br />

<strong>de</strong>slocalizada, que <strong>el</strong> GS y esta po<strong>la</strong>ridad se ve realza durante <strong>el</strong> curso <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción, un efecto<br />

favorable <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, pue<strong>de</strong> por lo tanto ser observado, como queda <strong>de</strong>scrito <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> reacciones<br />

nos. 45 y 46 y <strong>la</strong> figura No. 28. Díaz-Ortiz et al., 1996.<br />

44


Reacción No. 45 <strong>el</strong>iminación -aniónica<br />

Reacción No. 46 <strong>el</strong>iminación -aniónica<br />

Figura No. 28 evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>iminación-β.<br />

45


5.3 Reacciones Aniónicas SN2 que Involucran Aniones con Carga Deslocalizada<br />

Efectos débiles o inexist<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> se esperan para este tipo <strong>de</strong> reacciones, mi<strong>en</strong>tras que<br />

los estados básicos (GS), como los <strong>de</strong> transición (TS) muestran po<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s simi<strong>la</strong>res puesto que ambos<br />

implican pares iónicos suaves.<br />

Alqui<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>zoato <strong>de</strong> potasio<br />

La alqui<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> varias sales <strong>de</strong>l ácido b<strong>en</strong>zoico substituido con bromuro <strong>de</strong> n-octilo se ha realizado <strong>en</strong><br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> catalizadores <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fase (PTC) y sin <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>tes con exc<strong>el</strong><strong>en</strong>tes<br />

r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos (95 %) <strong>en</strong> un tiempo <strong>de</strong> reacción muy corto (2-7 minutos El cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to con un baño <strong>de</strong><br />

aceite (Δ) g<strong>en</strong>ero r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos equival<strong>en</strong>tes a los producidos bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con<br />

<strong>microondas</strong>, lo que mostró aquí so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te efectos térmicos <strong>en</strong> <strong>la</strong> gama <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> temperaturas empleadas<br />

(145-202º C), como queda <strong>de</strong>scrito <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 47, don<strong>de</strong> a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> diseñar <strong>la</strong> reacción se<br />

muestran <strong><strong>la</strong>s</strong> condiciones <strong>de</strong> reacción. Loupy et al., 1996.<br />

CO2H<br />

Z<br />

+ n-C8H17Br<br />

K2CO3<br />

n-But4Br<br />

CO2n-C8H17<br />

Z<br />

Z Tiempo Temperatura º R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to %<br />

min.<br />

C<br />

MW = Δ<br />

H 2.5 145 99<br />

OCH3 2.5 145 98<br />

CN 2 202 95<br />

Reacción No. 47 alqui<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>zoato <strong>de</strong> potasio<br />

Inversam<strong>en</strong>te, cuando <strong>el</strong> bromuro n-octilo fue utilizado con m<strong>en</strong>os reactivo como es <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los<br />

terefta<strong>la</strong>tos don<strong>de</strong> se muestra un "l<strong>en</strong>to-reaccionar <strong>de</strong>l sistema", <strong>el</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to se <strong>el</strong>evo <strong>de</strong> 20 a 84 %<br />

bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> comparado con <strong>el</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to térmico tradicional, aquí se pue<strong>de</strong><br />

atribuir a un estado <strong>de</strong> transición a tiempos mas <strong>la</strong>rgos <strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> coor<strong>de</strong>nadas <strong>de</strong> reacción, los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

reacción No. 48 son un ejemplo c<strong>la</strong>ro <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> reacciones.<br />

CO2H<br />

CO2H<br />

+ RBr<br />

K2CO3<br />

n-But4Br<br />

CO2R<br />

CO2R<br />

Aqui; R = n-C 8H17, 6 min., 175º C, MW = 84%, CT = 20%<br />

Reacción No. 48 <strong>de</strong> terefta<strong>la</strong>tos<br />

46


Alqui<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l pirazol <strong>en</strong> medio básico<br />

Un efecto específico muy importante <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> fue evi<strong>de</strong>nciado <strong>en</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> base <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

reacción <strong>de</strong>l pirazol con bromuro <strong>de</strong> f<strong>en</strong>etilo (tiempos <strong>de</strong> reacción: MW = 8 minutos, Δ = 48 h, reacción<br />

No. 49). Cuando <strong>la</strong> misma reacción fue realizada <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> KOH, <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong><br />

<strong>de</strong>sapareció (ver reacción no. 26).<br />

N<br />

H<br />

N<br />

+<br />

H2O<br />

KOH -<br />

-<br />

N<br />

N<br />

K +<br />

PhCH2CH2Br<br />

Aqui; 8 min., 145º C, MW = 64%, CT = 61%<br />

Reacción No. 49 alqui<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l pirazol <strong>en</strong> medio básico<br />

N<br />

N<br />

CH2CH2Ph<br />

Este efecto podría ser predicho al consi<strong>de</strong>rar <strong>la</strong> débil evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> GS y los TS que<br />

como especie reactiva consiste <strong>de</strong> pares iónicos débiles (los que implican un anión suave).<br />

Alqui<strong>la</strong>ción s<strong>el</strong>ectiva <strong>de</strong> β-naftoles <strong>en</strong> medio básico<br />

La alqui<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> medio anhidro <strong>de</strong>l anión ambi<strong>en</strong>tado 2-naftoxido fue realizado bajo acción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

radiación <strong>en</strong>ergética <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>. Mi<strong>en</strong>tras que los r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos eran idénticos a <strong><strong>la</strong>s</strong> obt<strong>en</strong>idas por<br />

acción <strong>de</strong> un cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to térmico tradicional CT para <strong>la</strong> b<strong>en</strong>zi<strong>la</strong>ción, fueron estas mejoradas<br />

perceptiblem<strong>en</strong>te <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong> radiación con <strong>microondas</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> más difícil n-octi<strong>la</strong>ción (un reactivo<br />

<strong>el</strong>ectrofílico m<strong>en</strong>os reactivo). No se observó ningún cambio <strong>en</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ectividad, sin embargo, se mostró <strong>la</strong><br />

car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> po<strong>la</strong>rización iónica. Oussald et al., 1997.<br />

La aus<strong>en</strong>cia o <strong>de</strong>bilidad <strong>de</strong>l efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> fue asumida para ser r<strong>el</strong>acionada con <strong>el</strong> par iónico<br />

débil que implicaba <strong>el</strong> anión suave <strong>de</strong>l naftóxido <strong>en</strong> <strong>el</strong> estado base GS y un pequeño cambio <strong>en</strong> po<strong>la</strong>ridad<br />

<strong>en</strong> los inmediatos estados <strong>de</strong> transición (TS). Cuando los TS ocurr<strong>en</strong> más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los<br />

coor<strong>de</strong>nadas <strong>de</strong> reacción (ejemplo. para <strong>la</strong> n-octi<strong>la</strong>ción se requiere <strong>de</strong> una temperatura más alta), don<strong>de</strong><br />

se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> más po<strong>la</strong>ridad y, por lo tanto, <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> podría aparecer, <strong>la</strong> reacción No.<br />

50 y los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 21 soportan este com<strong>en</strong>tario.<br />

OH OH<br />

Li + B -<br />

+<br />

+<br />

RBr<br />

R<br />

R R<br />

Mono alqui<strong>la</strong>do Di alqui<strong>la</strong>do<br />

Reacción No. 50 alqui<strong>la</strong>ción s<strong>el</strong>ectiva <strong>de</strong> β-naftoles <strong>en</strong> medio básico<br />

47<br />

O


Tab<strong>la</strong> No. 21 c-alqui<strong>la</strong>cion <strong>de</strong> β-naftol <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> una base <strong>de</strong> litio y bajo condiciones sin disolv<strong>en</strong>te<br />

RX Li + B - t (min.) Temperatura (º<br />

C)<br />

R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%)<br />

MW CT<br />

Mono Di Mono Di<br />

PhCH2Br LiOH 4 190 98 2 97 2<br />

PhCH2Br LiOt-Bu 4 137 9 90 8 88<br />

nC8H17Br LiOH 9 240 92 1 62 --<br />

nC8H17Br LiOt-Bu 10 200 27 56 7 20<br />

Adiciones nucleofilicas a compuestos carbonilicos<br />

Saponificación <strong>de</strong> ésteres aromáticos impedidos<br />

Éste es un ejemplo típico repres<strong>en</strong>tativo <strong>de</strong> un efecto específico realzado por <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong><br />

r<strong>el</strong>acionadas con <strong>la</strong> dificultad <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción, <strong>el</strong> cual proce<strong>de</strong> probablem<strong>en</strong>te vía un estado <strong>de</strong> transición<br />

TS tardío. Mi<strong>en</strong>tras se observan los efectos térmicos (alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 200º C) con metilo y b<strong>en</strong>zoato <strong>de</strong>l<br />

octilo, un efecto específico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> es cada vez más evi<strong>de</strong>ntes con los ésteres obstaculizados<br />

y llegan a ser óptimos con <strong>el</strong> octanoato <strong>de</strong> mesitilo, reacción No. 51 y tab<strong>la</strong> No.22. Vázquez et al., 2005.<br />

RCO2R'<br />

200º C, 5 min.<br />

1).-NaOH (2eq)<br />

2).-HCl (2N)<br />

RCO2H<br />

Reacción No. 51 saponificación <strong>de</strong> ésteres aromáticos impedidos<br />

Tab<strong>la</strong> No. 22 saponificación <strong>de</strong> esteres aromáticos sin disolv<strong>en</strong>te<br />

R R’ R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%)<br />

MW Δ<br />

Ph CH3 92 73<br />

Ph n-Oct 98 86<br />

CH3 90 48<br />

n-Oct 97 39<br />

48


Transesterificación <strong>en</strong> medio básico<br />

La transesterificación asistida con <strong>microondas</strong> <strong>de</strong> varios carbohidratos <strong>en</strong> medio básico con b<strong>en</strong>zoato o<br />

<strong>la</strong>ureato <strong>de</strong> metilo se han estudiado. Aquí pequeñas cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> DMF fueron necesarias para g<strong>en</strong>erar<br />

bu<strong>en</strong>os r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> tiempos no mayores a 15 minutos a 160° C <strong>en</strong> bu<strong>en</strong>os increm<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción y que fueron comparadas a <strong><strong>la</strong>s</strong> obt<strong>en</strong>idas mediante cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to conv<strong>en</strong>cional<br />

(Δ) bajo <strong><strong>la</strong>s</strong> mismas condiciones y <strong>la</strong> activación específica <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> fue observado sobre todo<br />

cuando los compuestos grasos estaban implicados, ver reacción No. 52 que se complem<strong>en</strong>tan con los<br />

datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 23. Limousin et al., 1998.<br />

O<br />

O O<br />

O<br />

K2CO3, NBu4Br (5%)<br />

O<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

DMF, RCO2CH3<br />

15 min., 160º C<br />

O<br />

ROCO<br />

Reacción No. 52 transesterificación <strong>en</strong> medio básico<br />

Tab<strong>la</strong> No.23 transesterificación <strong>en</strong> 15 minutos a 160º C con b<strong>en</strong>zoato y <strong>la</strong>urato <strong>de</strong> metilo<br />

R R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%)<br />

MW Δ<br />

F<strong>en</strong>ilo 96 21<br />

CH3(CH2)10 88 0<br />

Las especies reactivas bajo estas condiciones consist<strong>en</strong> <strong>en</strong> pares iónicos fuertes que implican al anión<br />

<strong>de</strong>l alcóxido <strong>de</strong>l carbohidrato (anión con carga localizada). El <strong>la</strong>urato <strong>de</strong> metilo con ca<strong>de</strong>na <strong>la</strong>rga m<strong>en</strong>os<br />

reactivo lleva a TS más <strong>la</strong>rgos al final <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> coor<strong>de</strong>nadas <strong>de</strong> reacción y <strong>la</strong> magnitud <strong>de</strong>l efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>microondas</strong> por lo tanto se increm<strong>en</strong>ta.<br />

Aminó lisis <strong>de</strong> ésteres <strong>en</strong> medio básico<br />

La aminó lisis <strong>de</strong> ésteres, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, acontece bajo condiciones bruscas que requier<strong>en</strong> temperaturas<br />

altas y períodos <strong>la</strong>rgos <strong>de</strong> reacción o <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> catalizadores metálicos alcalinos fuertes. Una síntesis<br />

efici<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l estado sólido <strong>de</strong> amidas <strong>de</strong> los ésteres no <strong>en</strong>olizables y aminas usando KOt-But bajo acción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong> se ha reportado. La reacción <strong>de</strong> ésteres con octi<strong>la</strong>mina fue estudiada<br />

ext<strong>en</strong>sam<strong>en</strong>te para i<strong>de</strong>ntificar los posibles efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, <strong>la</strong> reacción No. 53 resume h<strong>el</strong>echo<br />

<strong>el</strong> que es complem<strong>en</strong>tado con los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No 24. Varma y Naicker 1999., Loupy et al., 2001.<br />

10 min.<br />

RCO2Et + CH3(CH2)7NH2<br />

RCONH(CH2)7CH3 + EtOH<br />

150º C<br />

Reacción No. 53<br />

49<br />

O<br />

O


Tab<strong>la</strong> No. 24 amino lisis <strong>de</strong> ésteres con n-octi<strong>la</strong>mina a 150º C por 10 minutos<br />

R Base R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%)<br />

MW Δ<br />

F<strong>en</strong>ilo -- 0 0<br />

KOt-But 80 22<br />

KOt-But 87 70<br />

Aliquat-336 87 70<br />

F<strong>en</strong>ilo-CH2 -- 63 6<br />

KOt-But + Aliquat-336 63 36<br />

Se increm<strong>en</strong>ta <strong>el</strong> efecto especifico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> cuando <strong>la</strong> reacción se realiza <strong>en</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un<br />

catalizador <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fase, mostrando con esto que <strong>la</strong> naturaleza <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> especies reactivas es<br />

<strong>de</strong> gran importancia <strong>en</strong> <strong>la</strong> conexión con <strong>la</strong> etapa <strong>de</strong> disociación iónica, como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción<br />

No. 54, don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>staca <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> estos iones.<br />

CH3(CH2)7NH2 KOt-But CH3(CH2)7NH - K +<br />

+ + t-ButOH<br />

CH3(CH2)7NH - K + + R4N+ Cl- CH3(CH2)7NH - R4N +<br />

+ K+ Cl-<br />

Reacción No. 54 formación <strong>de</strong> iones<br />

De acuerdo a lo esperado, <strong>el</strong> par más fuerte es <strong>el</strong> ion (RNH - K + ), es <strong>el</strong> que recibe los efectos más gran<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, como una ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> este estudio y para conocer <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong> los sustitutos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

amina también fue estudiado como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> cita con <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>zoato <strong>de</strong> etilo, los datos<br />

que <strong>de</strong>scrib<strong>en</strong> estos hechos se resum<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 55 y los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 24. Vázquez et<br />

al., 2005.<br />

PhCO2Et + RNH2<br />

KO-t-But<br />

10 min.<br />

150º C<br />

PhCONHR + EtOH<br />

Reacción No. 55 <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>zoato <strong>de</strong> etilo<br />

Tab<strong>la</strong> No. 24 amino lisis <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>zoato <strong>de</strong> etilo con difer<strong>en</strong>tes aminas a 150° C por 10 minutos (cantida<strong>de</strong>s<br />

r<strong>el</strong>ativas PhCO2Et:RNH2:KOt-But = 1.5:1:2)<br />

R R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%)<br />

Sin NR4Cl Con NR4Cl<br />

MW CT MW CT<br />

F<strong>en</strong>ilo 88 73 90 83<br />

F<strong>en</strong>ilo-CH2 84 42 98 85<br />

n-Oct 80 22 87 70<br />

Los efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> son c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los sustituy<strong>en</strong>tes y, como <strong>en</strong> <strong>el</strong> ejemplo<br />

anterior, <strong>de</strong>saparec<strong>en</strong> agregando un ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fase. Cuando <strong>el</strong> sustituto R pue<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>slocalizar <strong>la</strong> carga negativa <strong>en</strong> <strong>el</strong> anión <strong>de</strong> <strong>la</strong> amida (R = Ph), <strong>el</strong> ion apareado RNH - M + existirá como<br />

una unión mas suave. Por lo tanto, una disminución <strong>de</strong>l efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> microonda se espera mi<strong>en</strong>tras que<br />

<strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> GS a TS ocurra con so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te una leve modificación <strong>de</strong> <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad <strong>en</strong> los pares iónicos.<br />

Inversam<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> será óptimo con <strong>el</strong> par iónico más fuerte <strong>de</strong>l (n-OctN - K + ).<br />

50


En un estudio paral<strong>el</strong>o, fue <strong>de</strong>mostrado que <strong>la</strong> formamida, <strong><strong>la</strong>s</strong> aminas primarias y secundarias reaccionan<br />

con los esteres <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ter-butóxido <strong>de</strong> potasio bajo acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong>. Las<br />

amidas substituidas se forman con r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos (arriba <strong>de</strong>l 70%), mucho más arriba que bajo acción <strong>de</strong><br />

un cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to conv<strong>en</strong>cional, datos que se refuerzan con <strong>la</strong> reacción No. 56 y los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No.<br />

25. Zradni et al., 2001.<br />

RCO2R' KO-t-But<br />

+ HCONH2 RCONH2 + R'CO2H<br />

MW<br />

RCO2R' + R1R2NH2<br />

KO-t-But<br />

MW<br />

Reacción No. 56 amidas substituidas<br />

RCONR1R2<br />

Tab<strong>la</strong> No. 25 amino lisis <strong>de</strong> esteres con difer<strong>en</strong>tes aminas bajo radiación con <strong>microondas</strong> por 3 minutos y<br />

con cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to clásico a difer<strong>en</strong>tes tiempos<br />

Éster Amina T (º C) R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%)<br />

MW CT<br />

CH3CO2Et But-NH2 95 70 25 (2 días)<br />

Et2NH 129 74 30 (1 día)<br />

C6H3CH2CO2 Me But-NH2 105 97 36 (1 día)<br />

Et2NH 204 70 25 (6 h)<br />

Reacciones que implican reactivos cargados positivam<strong>en</strong>te<br />

Muy pocos estudios comparativos <strong>en</strong>tre MW y CT están actualm<strong>en</strong>te disponibles <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> esta área.<br />

Aci<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Frie<strong>de</strong>l- & Crafts <strong>de</strong> éteres aromáticos<br />

La b<strong>en</strong>zoi<strong>la</strong>ción sin disolv<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> éteres aromáticos se ha realizado bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con<br />

<strong>microondas</strong> <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un catalizador metálico, como <strong>el</strong> FeCl3 (ácido <strong>de</strong> Lewis) que fue uno <strong>de</strong> los<br />

más efici<strong>en</strong>tes. Con un control cuidadoso <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura y otros parámetros, efectos no térmicos <strong>de</strong><br />

<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> <strong>en</strong> términos <strong>de</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to o coci<strong>en</strong>tes isoméricos <strong>de</strong> los productos obt<strong>en</strong>idos, no se han<br />

observado cómo se pue<strong>de</strong> ver <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No.57, junto con los datos g<strong>en</strong>erados <strong>de</strong> su observación.<br />

Laporte et al., 1999.<br />

MeO<br />

+<br />

PhCOCl<br />

FeCl3 (5%)<br />

MW ó CT<br />

COPh<br />

+ HCl<br />

MeO<br />

Aqui; 1 min. a 160º C, r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to = 95%, r<strong>el</strong>acion orto/para = 94/6<br />

Reacción No. 57 b<strong>en</strong>zoi<strong>la</strong>ción<br />

51


Aquí <strong>la</strong> especie reactiva es <strong>el</strong> ion acilium resultando <strong>de</strong> <strong>la</strong> separación <strong>de</strong>l cloro <strong>de</strong>l cloruro <strong>de</strong> b<strong>en</strong>zoilo<br />

como se ve <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No.58, por acción <strong>de</strong>l ácido <strong>de</strong> Lewis. Para explicar aquí <strong>el</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> iones<br />

<strong>en</strong> esta reacción especial ya que es muy conocida y <strong>de</strong>mandada por <strong>la</strong> comunidad académica y ci<strong>en</strong>tífica,<br />

así que primero examinemos <strong>el</strong> ácido <strong>de</strong> Lewis formado por ion <strong>de</strong> fuera alta que separa al cloro <strong>de</strong>l<br />

haluro formando una especie con un par iónico suave y otro anión suave <strong>el</strong> g<strong>en</strong>erado <strong>de</strong> <strong>la</strong> separación <strong>de</strong>l<br />

cloro. Según estas aseveraciones, <strong>la</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un efecto interesante <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> se <strong>de</strong>be<br />

esperar, ya que <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad es muy débil <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> estado base GS y los estados <strong>de</strong><br />

transición TS (dos pares iónicos suaves con po<strong>la</strong>rida<strong>de</strong>s simi<strong>la</strong>res).<br />

COCl + FeCl3<br />

+<br />

C O<br />

+<br />

C O<br />

Reacción No. 58 separación <strong>de</strong>l cloro <strong>de</strong>l cloruro <strong>de</strong> b<strong>en</strong>zoilo<br />

+<br />

+<br />

FeCl4 --<br />

FeCl4 --<br />

Estos datos están <strong>de</strong> acuerdo con los resultados obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> <strong>la</strong> sulfoni<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l mesitil<strong>en</strong>o <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> catalizadores metálicos <strong>de</strong>l tipo ácido <strong>de</strong> Lewis como son <strong>el</strong> FeCl3 o <strong>el</strong> AlCl3,, esta reacción se<br />

<strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> No. 59, don<strong>de</strong> se anexan los datos obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> su experim<strong>en</strong>tación. Marqulé et al.,<br />

2001.<br />

+<br />

PhSO2Cl FeCl3 (5%)<br />

Aqui; 30 min. a 110º C, MW = 80%, CT = 78%<br />

Reacción No. 59 sulfoni<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l mesitil<strong>en</strong>o<br />

SO2CPh<br />

+ HCl<br />

Un efecto no-térmico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> no se observo cuando gradi<strong>en</strong>tes simi<strong>la</strong>res <strong>de</strong> temperatura<br />

fueron obt<strong>en</strong>idos tanto por <strong>la</strong> radiación con MW, como <strong>la</strong> <strong>de</strong> radiación por cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to clásico, <strong>en</strong><br />

ambos casos <strong>la</strong> temperatura <strong>de</strong> <strong>la</strong> reacción fue contro<strong>la</strong>da fuertem<strong>en</strong>te.<br />

Formi<strong>la</strong>ción usando <strong>el</strong> reactivo <strong>de</strong> Vilsmeier<br />

Acetof<strong>en</strong>onas substituidas fueron irradiadas <strong>en</strong> un horno <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> doméstico con POCl3-DMF/SiO2<br />

para obt<strong>en</strong>er p-clorovini<strong>la</strong>l<strong>de</strong>hidos <strong>en</strong> 2 minutos con un r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l 75 al 88%. Bajo <strong><strong>la</strong>s</strong> mismas<br />

condiciones y cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to clásico solo se llego a r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos que iban <strong>de</strong>l 30 al 40%, <strong>la</strong> reacción No.<br />

60, <strong>de</strong>scribe resultados.<br />

52


PhOCl3-DMF<br />

Cl COCl<br />

Cl<br />

SiO2<br />

Aqui; 2 min. a 75-78º C, MW = 79%, CT = 35%<br />

Reacción No. 60 Acetof<strong>en</strong>onas substituidas<br />

El efecto específico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> se pue<strong>de</strong> atribuir a dos hechos:<br />

Et<br />

CHO<br />

Se favorece <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> <strong>la</strong> especie cloroiminium (conocido como reactivo <strong>de</strong> Vilsmeier), figura No. 29<br />

Figura No. 29 reactivo <strong>de</strong> Vilsmeier<br />

Magnifica <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te substitución <strong>el</strong>ectrofílica aromática, ver Figura No. 30<br />

Reacciones SN2 con sales <strong>de</strong> tetralqui<strong>la</strong>mmonio<br />

Figura No. 30 substitución <strong>el</strong>ectrofílica aromática<br />

La reacción SN2 <strong>de</strong> <strong>la</strong> trif<strong>en</strong>ilfosfina con cloruro <strong>de</strong>l trietilb<strong>en</strong>zil amonio (<strong>la</strong> amina terciaria es <strong>el</strong> grupo que<br />

sale) fue estudiada bajo condiciones sin <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>te y con ayuda <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> La reacción<br />

sucedió so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te cuando se coloco <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> reacción bajo acción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, como se<br />

<strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 61. Chatti et al., 2000.<br />

Ph3P + PhCH2 NEt3, Cl<br />

Ph3P C NEt3, Cl<br />

H H<br />

par ionico <strong>de</strong>bil<br />

Ph<br />

Aqui; 10 min., 150º C, MW = 70%, CT = 0%<br />

Reacción No. 61 SN2 <strong>de</strong> tetralqui<strong>la</strong>mmonio<br />

53


Este efecto es fácilm<strong>en</strong>te atribuible a <strong>la</strong> estructura muy débil f<strong>el</strong>par iónico pres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> <strong>el</strong> estado <strong>de</strong><br />

transición (TS) (que implican a<strong>de</strong>más <strong>la</strong> <strong>de</strong>slocalización <strong>de</strong> los grupos f<strong>en</strong>ilos <strong>de</strong> <strong>la</strong> fosfina) y que son por<br />

lo tanto más po<strong>la</strong>res que los pares iónicos iniciales <strong>en</strong> <strong>el</strong> estado base (GS).<br />

Ciclización <strong>de</strong> o-aril<strong>en</strong>diaminas monotrifluoroaceti<strong>la</strong>das<br />

La ciclo con<strong>de</strong>nsación <strong>de</strong> N-(trifluoroacetamido)-o-aril<strong>en</strong>diaminas conduce a una serie <strong>de</strong> 2trifluorometi<strong>la</strong>rilimidazoles<br />

con bu<strong>en</strong>os r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos empleando montmorillonita K10 <strong>en</strong> medio anhidro<br />

bajo <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong> <strong>en</strong> un p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> 2 minutos. Cuando se emplea cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to<br />

conv<strong>en</strong>cional bajo mismas condiciones, no se observa ninguna transformación, ver resultados <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

reacción No. 62, que se complem<strong>en</strong>tan con los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 26. Bougrin et al., 2000.<br />

R1<br />

R2<br />

NHCOCF3<br />

NH2<br />

Montmorrillonita K10<br />

(R2) R1<br />

R1 (R2)<br />

Reacción No. 62 Ciclización <strong>de</strong> o-aril<strong>en</strong>diaminas monotrifluoroaceti<strong>la</strong>das<br />

Tab<strong>la</strong> No. 26 ciclización <strong>de</strong> o-aril<strong>en</strong>diaminas monotrifluoroaceti<strong>la</strong>das<br />

R1 R2 Temperatura (ºC) R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%)<br />

MW (2min.) CT (20 h)<br />

H H 125 27 34<br />

H CH3 87 84 95<br />

NO2 H 23 19 28<br />

Esta observación es constante con lo <strong>de</strong>scrito por los autores que predic<strong>en</strong> micro efectos <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>microondas</strong> cuando <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad se exalta <strong>en</strong> los estados <strong>de</strong> transición (TS) dipo<strong>la</strong>res. La cinética <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

etapa <strong>de</strong> v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong>terminante consiste <strong>de</strong> un ataque intramolecu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l nitróg<strong>en</strong>o hacia <strong>el</strong> carbono<br />

positivo cercano al <strong>el</strong>, como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura No. 31, don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>scribe esta operación.<br />

H<br />

N<br />

CF3<br />

N<br />

H H<br />

O<br />

H<br />

N<br />

N<br />

H<br />

H<br />

O<br />

CF3<br />

Figura No. 30 mecanismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciclo con<strong>de</strong>nsación<br />

54<br />

N<br />

N<br />

H<br />

CF3


Substitución nucleofílica aromática intramolecu<strong>la</strong>r<br />

Los pirazolo- quinolinas y pirazoles han sido sintetizados haci<strong>en</strong>do reaccionar β-clorovinil al<strong>de</strong>hídos con<br />

hidracina o f<strong>en</strong>il hidracina, así como catalizador una pequeña cantidad <strong>de</strong> ácido p-tolu<strong>en</strong>sulfonico (PTSA)<br />

bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> como medio <strong>en</strong>ergizante. Los r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos fueron mucho mejores que<br />

los logrados con cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to térmico tradicional y bajo <strong><strong>la</strong>s</strong> mismas condiciones, <strong>la</strong> reacción No. 63<br />

repres<strong>en</strong>ta esta operación. Giguere et al., 1986., Varma, 1999., Paul et al., 2001.<br />

N<br />

CHO<br />

Cl<br />

RNHNH2<br />

cat. PTSA<br />

N<br />

N<br />

N<br />

R<br />

Aqui; R = H, 1.5 min., 127-130º C, MW = 97%, CT = 30%<br />

Reacción No. 63 Substitución nucleofílica aromática intramolecu<strong>la</strong>r<br />

El increm<strong>en</strong>to importante <strong>de</strong> <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad y <strong>el</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to fue <strong>de</strong>bido a un efecto especifico <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>microondas</strong> <strong>en</strong> concordancia con un mecanismo <strong>de</strong> reacción <strong>en</strong> <strong>el</strong> cual <strong>el</strong> paso cinético <strong>de</strong>terminante <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad es <strong>el</strong> ataque nucleofílico <strong>de</strong>l grupo amino al anillo <strong>de</strong> <strong>la</strong> cloroquinolina, como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> reacción No. 64.<br />

N<br />

CHO<br />

NHR<br />

Cl<br />

RNHNH2<br />

rapida<br />

N Cl<br />

N<br />

SnAr<br />

l<strong>en</strong>ta<br />

N<br />

N<br />

N<br />

R<br />

N Cl<br />

N NHR<br />

N Cl<br />

N<br />

NHR<br />

Estado base GS Estado <strong>de</strong> transicin Ts, dipo<strong>la</strong>r<br />

Adición intramolecu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Micha<strong>el</strong><br />

Aqui; R = H, Ph<br />

Reacción No. 64 Mecanismo SN Ar interno<br />

Las orto-aminochalconas fueron sintetizadas <strong>de</strong> hidroquinolonas <strong>en</strong> medio anhidro y empleando una<br />

arcil<strong>la</strong> como <strong>la</strong> mormorrillonita K10 como soporte <strong>de</strong> los reactivos y posteriorm<strong>en</strong>te sometida a <strong>la</strong><br />

radiación con <strong>microondas</strong>. El pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> ac<strong>el</strong>eración <strong>de</strong>l proceso fue evi<strong>de</strong>nciado <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

tiempo <strong>de</strong> reacción r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te ext<strong>en</strong>so que fue requerido bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> un cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to<br />

tradicional para obt<strong>en</strong>er r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos simi<strong>la</strong>res, mismas condiciones <strong>de</strong> operación, los resultados<br />

obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> esta experim<strong>en</strong>tación se resum<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 65 don<strong>de</strong> también se muestra <strong>el</strong><br />

estado <strong>de</strong> transición. Varma, 1997.<br />

55


NH2<br />

O<br />

N<br />

O<br />

Ar<br />

Arcil<strong>la</strong><br />

K10<br />

H<br />

N<br />

O<br />

Ar N<br />

Aqui; 1.5-2 min., 110º C, MW = 70-80%<br />

Reacción No. 65 adición intramolecu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Micha<strong>el</strong> <strong>de</strong> un grupo amino<br />

Un estudio simi<strong>la</strong>r se ha reportado con orto-hidroxichalconas <strong>en</strong> medio anhidro y soportando los reactivos<br />

sobre g<strong>el</strong> <strong>de</strong> sílice. El cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to térmico tradicional requirió <strong>de</strong> mas tiempo que <strong>el</strong> requerido cuando<br />

se emplearon <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> como medio <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía, <strong>la</strong> reacción No. 66 con los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 27<br />

soportan esta experim<strong>en</strong>tación, así como <strong>el</strong> mecanismo con sus intermediarios. Patonay et al., 2001.<br />

R1<br />

R2<br />

R1<br />

R2<br />

OH<br />

O<br />

Ph<br />

g<strong>el</strong> <strong>de</strong> silice<br />

R1<br />

R2<br />

OH Ph R1<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Estado base GS Estado <strong>de</strong> transición TS dipo<strong>la</strong>r<br />

Reacción No. 66 mecanismo intramolecu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Micha<strong>el</strong> <strong>de</strong> un grupo hidroxi<br />

Tab<strong>la</strong> no. 27 adición intramolecu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Micha<strong>el</strong> <strong>de</strong> o-hidroxichalconas, 20 minutos a 140º C<br />

R1 R2 Energía R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%)<br />

H H MW 82<br />

CT 44<br />

CH3O H MW 61<br />

CT 22<br />

56<br />

R2<br />

O<br />

H<br />

Ar<br />

Ar<br />

O<br />

O<br />

Ph<br />

Ph


Desprotección <strong>de</strong> ésteres alílicos<br />

Los ácidos carboxílicos son reg<strong>en</strong>erados <strong>de</strong> sus correspondi<strong>en</strong>tes alil esteres substituidos <strong>de</strong>positados<br />

sobre montmorillonita K10 usando <strong>la</strong> radiación <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> y <strong>en</strong> condiciones libres <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>tes<br />

para g<strong>en</strong>erar r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos interesantes y disminuir los tiempos <strong>de</strong> reacción cuando sus resultados son<br />

comparados a <strong>la</strong> operación realizada empleando métodos <strong>de</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to clásicos, y mismas<br />

condiciones <strong>de</strong> reacción, <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 67 se <strong>de</strong>scribe <strong>la</strong> reacción, así como, los datos obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong><br />

una experim<strong>en</strong>tación típica, se muestran <strong>en</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No. 28.<br />

O<br />

Ph O<br />

Ph O<br />

Estado base GS Estado <strong>de</strong> transición TS, dipo<strong>la</strong>r<br />

Reacción No. 67 <strong>de</strong>sprotección <strong>de</strong> ésteres alílicos<br />

Tab<strong>la</strong> No. 28 condiciones <strong>de</strong> reacción y resultados <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>sprotección <strong>de</strong> esteres alílicos<br />

R1 R2 Temperatura º Tiempo min. y Tiempo h. y R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />

C R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to (%) con MW (%) con CT<br />

H Ph 110 20/96 6/96<br />

H H 110 20/98 5/94<br />

Este efecto también pue<strong>de</strong> estar <strong>en</strong> concordancia con un mecanismo via interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l estado <strong>de</strong><br />

transición como se <strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura No. 32.<br />

O<br />

Ph O<br />

Estado base GS Estado <strong>de</strong> transición TS, dipo<strong>la</strong>r<br />

O<br />

O<br />

Ph O<br />

Figura No. 32 mecanismo <strong>de</strong> reacción <strong>de</strong> <strong>de</strong>sprotección <strong>de</strong> ésteres alílicos<br />

57


CAPITULO 6<br />

EFECTOS DE LAS MICROONDAS SOBRE LA<br />

SELECTIVIDAD EN PROCESOS AMBIENTALMENTE<br />

BENIGNOS


6.1 B<strong>en</strong>ci<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> 2 - Piridona<br />

Muy pocos resultados sobre los efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ectividad se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran disponibles <strong>en</strong> <strong>la</strong> literatura<br />

ci<strong>en</strong>tífica, <strong>de</strong>bido a una car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> trabajos <strong>de</strong> comparación <strong>en</strong>tre <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> y <strong>la</strong> activación <strong>en</strong><br />

condiciones térmicas clásicas. Los informes <strong>de</strong>l efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ectividad aparecieron<br />

hasta 1997 los que han sido reportados por Langa y co<strong>la</strong>boradores y reportadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> cita. Langa et al.,<br />

1997.<br />

La regioespecificidad <strong>en</strong> b<strong>en</strong>ci<strong>la</strong>ciones N- o C- <strong>de</strong> 2-piridona se ha realizado <strong>en</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>te y<br />

una base. La regio-s<strong>el</strong>ectividad fue contro<strong>la</strong>da por acción <strong>de</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to tanto térmico clásico como<br />

por <strong>el</strong> método <strong>de</strong> activación con <strong>microondas</strong>, cuando se emplearon <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, por <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> emitido <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>ergía, <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong> partida es <strong>el</strong> grupo <strong>de</strong>l haluro <strong>de</strong> b<strong>en</strong>cilo, como se pue<strong>de</strong> apreciar <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No.<br />

68 y tab<strong>la</strong> No. 29, con <strong>el</strong> respaldo <strong>de</strong> los datos obt<strong>en</strong>idos al calce. Alm<strong>en</strong>a et al., 1996.<br />

N O<br />

RX<br />

N O<br />

R<br />

+ + +<br />

N O<br />

N O<br />

H<br />

R<br />

H<br />

H<br />

H<br />

N-alil C-alil<br />

Reacción No. 68 <strong>de</strong> un grupo <strong>de</strong> partida <strong>de</strong>l haluro <strong>de</strong> b<strong>en</strong>cilo<br />

Tab<strong>la</strong> No. 29 regioespecificidad <strong>en</strong> b<strong>en</strong>ci<strong>la</strong>ciones<br />

R<br />

R<br />

R<br />

N O<br />

RX Tiempo (min.) Temperatura (ºC) R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to %, MW R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to % CT<br />

PhCH2Br 5 196 >98 % C-alil >98 % N-alil<br />

PhCH2I 5 180 >98 % C-alil Trazas<br />

Para justificar estos resultados, pue<strong>de</strong> ser asumido que los estados <strong>de</strong> transición (TS) que llevan a <strong>la</strong><br />

alqui<strong>la</strong>ción sobre <strong>el</strong> C serán más po<strong>la</strong>res que los requeridos para <strong>la</strong> alqui<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>el</strong> N, esta aseveración,<br />

sin embargo, asum<strong>en</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un control <strong>de</strong> tipo cinético (que no se asegura <strong>en</strong> este caso).<br />

Adición <strong>de</strong> vinilpirazoles a sistemas iminicos<br />

Sobre <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong>, <strong>de</strong> los vinylpyrazoles que reaccionan con N-tricloroetili<strong>de</strong>no con <strong>la</strong><br />

adición a un sistema imínico a través <strong>de</strong> un grupo vinílico conjugado, se pue<strong>de</strong> observar <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción<br />

No. 69, respaldados esto con los datos anexos obt<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> una experim<strong>en</strong>tación. Carrillo et al., 1999.<br />

O<br />

Cl3C N OEt<br />

+<br />

N N<br />

Ph<br />

N N<br />

Ph<br />

+<br />

Cl3C NHCO2Et<br />

A<br />

N N<br />

Ph<br />

CCl3<br />

Aqui; MW, 15 min., 125º C, A = 70%, B = 15%<br />

Reacción No. 69 Adición <strong>de</strong> vinilpirazoles a sistemas iminicos<br />

58<br />

B<br />

NHCO2Et


El uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong> como una fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía es crucial para conducir una reacción<br />

y evitar <strong>la</strong> <strong>de</strong>scomposición o dimerización <strong>de</strong>l pirazol como material <strong>de</strong> partida y que se sabe que pue<strong>de</strong><br />

ocurrir aun <strong>en</strong> aus<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong>. Una conclusión simi<strong>la</strong>r ha sido comparada <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

estudio <strong>de</strong> una reacción <strong>de</strong> Di<strong>el</strong>s & Al<strong>de</strong>r <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong>l 6-dimetoxi--dihidrotebaina con metil<br />

vinilcetona empleando <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> como medio <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía. Cuando esta reacción se realizó bajo<br />

cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to tradicional, una gran polimerización <strong>de</strong>l di<strong>en</strong>ófilo fue observada, por lo que si se emplean<br />

<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> <strong>la</strong> reacción se muestra ser mucho mas limpia y libre <strong>de</strong> reacciones secundarias, La<br />

reacción No. 70, <strong>de</strong>scribe <strong>el</strong> hecho. Lin<strong>de</strong>rs et al., 1988.<br />

Control estérico <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> β-<strong>la</strong>ctama<br />

Reacción No. 70 <strong>de</strong> Di<strong>el</strong>s & Al<strong>de</strong>r<br />

La formación <strong>de</strong> β-<strong>la</strong>ctamas mediante <strong>la</strong> reacción <strong>de</strong> un cloruro <strong>de</strong> ácido, una base <strong>de</strong> Schiff y una amina<br />

terciaria (ver reacción No. 71), parece implicar varias etapas, algunas <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong><strong>la</strong>s</strong> rápidas a temperaturas<br />

muy altas. Cuando se realiza esto <strong>en</strong> recipi<strong>en</strong>tes abiertos y hornos <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> sin modificar, <strong>el</strong> alto<br />

niv<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación conduce a <strong>la</strong> formación prefer<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> trans β-<strong>la</strong>ctamas (55 %), mi<strong>en</strong>tras que si<br />

<strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía es baja, <strong>el</strong> isomero cis es <strong>el</strong> obt<strong>en</strong>ido como producto único (84 %). <strong>la</strong> falta <strong>de</strong>l isómero cis es<br />

un ejemplo <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ectividad inducida. Manhas et al., 2000.<br />

Ph<br />

ButO Ph ButO Ph<br />

ButOCH2COCl + N<br />

Ph<br />

MW<br />

NMM<br />

O<br />

N<br />

Me<br />

+<br />

O<br />

N<br />

Me<br />

NMM = N - metilmorfolina<br />

Reacción No. 71 control estérico <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> β-<strong>la</strong>ctama<br />

Este efecto ha sido explicado reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te consi<strong>de</strong>rando que bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación con<br />

<strong>microondas</strong> <strong>la</strong> ruta implica a <strong>la</strong> reacción directa <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> cloruro <strong>de</strong> acilo y <strong>la</strong> imina que compite<br />

fuertem<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> reacción <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> cetona-imina, una situación lograda por cálculos teóricos. En otras<br />

pa<strong>la</strong>bras y <strong>de</strong> acuerdo con otros autores, pue<strong>de</strong> que lo indicado por <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> transición este conduce<br />

al isómero trans, que al parecer es más po<strong>la</strong>r que <strong>el</strong> intermediario que lleva al isómero cis. Lecea et al.,<br />

1998.<br />

59


6.2 Cicloadición a Fuler<strong>en</strong>o C70<br />

Premio Nob<strong>el</strong> <strong>de</strong> 1996 fue otorgado a los profesores Harnold w: Croto (universidad <strong>de</strong> Sussex), Robert<br />

F. Curl Y Richard Eñ Samlley ( ambos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Rice) por su trabajo innovador que implicar<br />

carbono <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tal y que abrió un área nueva <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong>. Su trabajo com<strong>en</strong>zó cuando Croto se<br />

preguntó si lo poliacetil<strong>en</strong>os <strong>de</strong>l tipo HC =C-(C=C)n-C=CH podrían estar pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>el</strong> espacio<br />

interest<strong>el</strong>ar y realizó algunos experim<strong>en</strong>tos para probar ésta i<strong>de</strong>a mi<strong>en</strong>tras visitaba a Curl y Sm<strong>el</strong>ley <strong>en</strong><br />

Rice <strong>en</strong> <strong>la</strong> primavera <strong>de</strong> 1984 . Smalley había <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do un método para <strong>la</strong> evaporación <strong>de</strong> metales<br />

inducida por <strong><strong>la</strong>s</strong>er a presión muy baja y fue capaz <strong>de</strong> diversos cúmulos <strong>de</strong> átomos producidos .<br />

Cuando llevaron a cabo <strong>el</strong> experim<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>el</strong> otoño <strong>de</strong> 1985 <strong>en</strong>contraron que bajo ciertas condiciones<br />

una especie con una formu<strong>la</strong> molecu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> C60 estaba pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cantida<strong>de</strong>s mucho mayores que<br />

cualquier otra al especu<strong>la</strong>r lo que podrís ser C60 concluyeron que su estructura más estable era <strong>el</strong><br />

cúmulo esférico <strong>de</strong> átomos <strong>de</strong> carbono mostrados <strong>en</strong> <strong>la</strong> figura no. 69 y sugirieron que se l<strong>la</strong>mara<br />

buckminsterfur<strong>el</strong><strong>en</strong>o <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> semejanza con los domos geodésicos, también se l<strong>la</strong>ma Bukybalon.<br />

Todos los átomos <strong>de</strong> carbono son equival<strong>en</strong>tes y ti<strong>en</strong><strong>en</strong> hibridación sp2; cada uno pert<strong>en</strong>ece <strong>de</strong> manera<br />

simultánea aun anillo cónico miembros tipo b<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o.<br />

La t<strong>en</strong>sión causada por <strong>la</strong> distorsión <strong>de</strong> los anillos por cop<strong>la</strong>naridad está distribuida por igual <strong>en</strong>tre<br />

todos los carbonos.<br />

Un salto cuántico <strong>en</strong> <strong>la</strong> investigación <strong>de</strong>l fur<strong>el</strong><strong>en</strong>o se dió <strong>en</strong> 1990 cuando un equipo dirigido por Wolfgang<br />

Kratschmer, <strong>de</strong>l instituto <strong>de</strong> Max P<strong>la</strong>nk para física Nuclear <strong>en</strong> Hei<strong>de</strong>lberg, y Donald Fuman <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Universidad <strong>de</strong> Arizona, preparó con éxito fur<strong>el</strong><strong>en</strong>o <strong>en</strong> cantida<strong>de</strong>s sufici<strong>en</strong>tes para su ais<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to,<br />

purificación y <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do, <strong>la</strong> estructura no solo mostró no ser correcta, si no que los ci<strong>en</strong>tíficos<br />

académicos e industriales alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l mundo aprovecharon <strong>la</strong> oportunidad <strong>de</strong> disponer C60 <strong>en</strong><br />

cantida<strong>de</strong>s sufici<strong>en</strong>tes para estudiar sus propieda<strong>de</strong>s.<br />

La especu<strong>la</strong>ción sobre <strong>la</strong> estabilidad <strong>de</strong> C60 se c<strong>en</strong>tro <strong>en</strong> <strong>el</strong> grado <strong>de</strong> que <strong>la</strong> aromaticidad asociada con<br />

sus 20 anillos b<strong>en</strong>cénicos es <strong>de</strong>gradada por su falta <strong>de</strong> p<strong>la</strong>naridad y <strong>la</strong> t<strong>en</strong>sión angu<strong>la</strong>r que <strong>la</strong><br />

acompaña. Ahora esta c<strong>la</strong>ro que es una sustancia r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te reactiva, que reacciona con muchas<br />

sustancias con <strong><strong>la</strong>s</strong> cuales <strong>el</strong> b<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o es inerte.<br />

La regiós<strong>el</strong>ectividad <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciclo adición <strong>de</strong> N-meti<strong>la</strong>zometino a un fuler<strong>en</strong>o C70 fue <strong>de</strong>mandada para ser<br />

realizada usando <strong>la</strong> radiación con <strong>microondas</strong> como fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía. Eligi<strong>en</strong>do un disolv<strong>en</strong>te apropiado<br />

como <strong>el</strong> o-dicloro b<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o, (ODCB) y <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía emitida <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, <strong>la</strong> r<strong>el</strong>ación 1a:1b es<br />

modificada <strong>de</strong> 50:50 a 45:55, ver <strong>la</strong> reacción No. 72, que es complem<strong>en</strong>tada con los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No.<br />

29.<br />

CH3NHCH2CO2H/HCHO<br />

C70 C70 N CH3<br />

MW o CT<br />

Reacción No. 72 ciclo adición <strong>de</strong> N-meti<strong>la</strong>zometino a un fuler<strong>en</strong>o C70<br />

60


Tab<strong>la</strong> No. 29 mono-aductos y distribución <strong>de</strong> isómeros <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciclo adición <strong>en</strong> ODCB a 180° C<br />

Radiación Pot<strong>en</strong>cia Tiempo R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>la</strong> % lb % lc %<br />

W (min.) total %<br />

MW 120 30 39 50 50 --<br />

180 30 37 45 55 --<br />

300 15 37 47 53 --<br />

CT 120 32 46 46 8<br />

Los cálculos teóricos predic<strong>en</strong> un mecanismo asincrónico y sugier<strong>en</strong> que <strong>la</strong> modificación <strong>de</strong>l resultado<br />

químico <strong>en</strong> <strong>la</strong> región está r<strong>el</strong>acionada con <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>en</strong>ergías y <strong>la</strong> fuerza <strong>de</strong> los estados <strong>de</strong> transición (TS)<br />

implicados. Esto quiere <strong>de</strong>cir <strong>en</strong>tonces que los TS más po<strong>la</strong>res se favorec<strong>en</strong> bajo <strong>la</strong> radiación con<br />

<strong>microondas</strong>.<br />

Alqui<strong>la</strong>ción s<strong>el</strong>ectiva <strong>de</strong> triazoles-l, 2, 4<br />

Usando <strong>la</strong> radiación <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> y sin <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> disolv<strong>en</strong>tes, es posible obt<strong>en</strong>er una reacción regio<br />

s<strong>el</strong>ectiva <strong>de</strong> b<strong>en</strong>ci<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> <strong>la</strong> posición 1 <strong>de</strong>l 1, 2, 4-triazol mi<strong>en</strong>tras que so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>el</strong> producto dialqui<strong>la</strong>do-<br />

1, 4 fue obt<strong>en</strong>ido con r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos muy pobres bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to conv<strong>en</strong>cional, <strong>la</strong> reacción<br />

No. 73 ejemplifica <strong>el</strong> hecho, así como, los datos al calce que <strong>de</strong> esta reacción fueron obt<strong>en</strong>idos.<br />

Ab<strong>en</strong>haim et al., 1994.<br />

N<br />

N<br />

H<br />

N<br />

+ PhCH2Br<br />

N +<br />

N<br />

N<br />

CH2Ph<br />

PhH2C Br<br />

N<br />

N1<br />

Aqui; 165º C MW = 70%, N 1 = 100%<br />

CT = 14%, N 1-4, 100%<br />

N<br />

N<br />

CH2Ph<br />

N1-4<br />

Reacción No. 73 alqui<strong>la</strong>ción s<strong>el</strong>ectiva <strong>de</strong> triazoles-l, 2, 4<br />

Esta observación se pue<strong>de</strong> explicar por <strong>la</strong> creci<strong>en</strong>te eficacia <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera b<strong>en</strong>ci<strong>la</strong>ción (reacción SN2 <strong>en</strong>tre<br />

dos reactivos neutros que van a través <strong>de</strong> un TS dipo<strong>la</strong>r) bajo condiciones <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>.<br />

Como ext<strong>en</strong>sión a los fungicidas azolicos, <strong>la</strong> f<strong>en</strong>i<strong>la</strong>ción fue también examinada bajo <strong>la</strong> radiación con<br />

<strong>microondas</strong>, aquí <strong>la</strong> reacción prefer<strong>en</strong>te es <strong>en</strong> <strong>la</strong> posición 1 (o equival<strong>en</strong>te 2) mi<strong>en</strong>tras que <strong><strong>la</strong>s</strong> mezc<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong><br />

N1 y productos N4 y N1.4 fueron los obt<strong>en</strong>idos cuando un cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to térmico conv<strong>en</strong>cional y bajo <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

mismas condiciones se aplicaron a esta reacción, como se pue<strong>de</strong> apreciar <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 74 y los<br />

datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> No.30 repres<strong>en</strong>tan resultados. Liagre et al., 2000.<br />

N<br />

N<br />

H<br />

N + ArCOCH2X<br />

N<br />

N<br />

N<br />

CH2COAr<br />

N1<br />

ArCOCH2<br />

+<br />

N<br />

N<br />

N<br />

CH2COAr<br />

N1-4<br />

Reacción No. 74 <strong><strong>la</strong>s</strong> mezc<strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>de</strong> N1 y productos N4 y N1.4<br />

61<br />

ArCOCH2 X<br />

N<br />

+<br />

N<br />

N4<br />

N


Tab<strong>la</strong> No. 30 f<strong>en</strong>i<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> triazoles-1, 2, 4<br />

Ar X Tiempo<br />

(min)<br />

Temperatura<br />

(º C)<br />

Radiación R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />

total (%)<br />

N1 N4 N1, 4<br />

C l 25 140 MW 90 100<br />

CT 98 33 29 38<br />

Cl Cl<br />

Br<br />

Cl 20 140 MW 95 100<br />

CT 98 38 27 37<br />

Br 24 170 MW 90 100<br />

CT 98 38 28 34<br />

Mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> control cinético fue asegurado, este efecto c<strong>la</strong>ro <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong> podría posiblem<strong>en</strong>te<br />

ser <strong>de</strong>bido a una difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> los estados <strong>de</strong> transición, que al parecer son más po<strong>la</strong>res<br />

cuando son formados por <strong>el</strong> ataque <strong>de</strong>l átomo <strong>de</strong> nitróg<strong>en</strong>o <strong>en</strong> <strong>la</strong> posición 2. Los cálculos teóricos<br />

están actualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> estudio para int<strong>en</strong>tar confirmar esta aseveración.<br />

Reareglo <strong>de</strong> olidos <strong>de</strong> amonio<br />

Los ilidos <strong>de</strong> amonio se pue<strong>de</strong>n isomerizar mediante reareglos (1.2) (reareglo <strong>de</strong> Stev<strong>en</strong>s) o a<br />

<strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>tos (2.3) (reareglo sigmatropico <strong>de</strong> Somm<strong>el</strong>et-Hauser) cuando <strong>el</strong> alílio o b<strong>en</strong>cilo están<br />

localizados <strong>en</strong> <strong>el</strong> átomo <strong>de</strong> nitróg<strong>en</strong>o. Es ahí don<strong>de</strong> se nota un fuerte efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, como se<br />

<strong>de</strong>scribe <strong>en</strong> <strong>la</strong> reacción No. 75 con los datos obt<strong>en</strong>idos al calce. Torchy et al., 2001.<br />

Bajo perfiles simi<strong>la</strong>res <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> temperatura, aquí se <strong>de</strong>mostró que <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ectividad favorece <strong>el</strong><br />

reareglo 1, 2 <strong>de</strong> Stev<strong>en</strong>s que se justifica <strong>en</strong> <strong>el</strong> ejemplo antes citado por acción <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>. Una<br />

explicación t<strong>en</strong>tativa pue<strong>de</strong> ser consi<strong>de</strong>rar que, bajo <strong>la</strong> acción <strong>de</strong> <strong>la</strong> radiación, <strong>el</strong> mecanismo más po<strong>la</strong>r<br />

(cambio iónico 1.2) es favorecido cuando se compara con <strong>el</strong> cambio 2,3 m<strong>en</strong>os po<strong>la</strong>r. Este resultado es<br />

quizá indicativo <strong>de</strong> una compet<strong>en</strong>cia <strong>en</strong>tre los caminos iónicos y radicales que se g<strong>en</strong>eran a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

reacción.<br />

Ph<br />

N<br />

CN<br />

Ph<br />

CN<br />

N<br />

+<br />

MW = 69%, A:B = 70:30<br />

CT = 56%, A:B = 10:90<br />

CN<br />

A (1, 2) B(2, 3)<br />

Reacción No. 75 reareglo <strong>de</strong> olidos <strong>de</strong> amonio<br />

62<br />

N


G L O S A R I O<br />

Aniones Iones con carga negativa.<br />

B<strong>en</strong>igno De <strong>la</strong> raíz <strong>la</strong>tina b<strong>en</strong>e = "bu<strong>en</strong>o" es un término polival<strong>en</strong>te.<br />

Catalizador Es <strong>la</strong> sustancia que modifica <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> una reacción <strong>química</strong>.<br />

CT Cal<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>to conv<strong>en</strong>cional.<br />

Cuarzo Es un mineral <strong>de</strong>l grupo IV, compuesto <strong>de</strong> dióxido <strong>de</strong> silicio.<br />

Di<strong>el</strong>éctricos Materiales que no conduc<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>el</strong>ectricidad.<br />

Dipolo Eléctrico Sistema <strong>de</strong> dos cargas <strong>de</strong> signo opuesto e igual magnitud cercanas<br />

<strong>en</strong>tre sí.<br />

Disipar Desvanecer <strong><strong>la</strong>s</strong> partes que forman por aglomeración un cuerpo,<br />

(nieb<strong><strong>la</strong>s</strong>).<br />

Disolv<strong>en</strong>te aprótico Un disolv<strong>en</strong>te que no ti<strong>en</strong>e protones fácilm<strong>en</strong>te intercambiables.<br />

Ea Energía <strong>de</strong> activación.<br />

Electrodo Es una p<strong>la</strong>ca <strong>de</strong> membrana rugosa <strong>de</strong> metal un conductor utilizado para<br />

hacer contacto con una parte no metálica <strong>de</strong> un circuito.<br />

En<strong>la</strong>ce po<strong>la</strong>r Un extremo <strong>de</strong>l <strong>en</strong><strong>la</strong>ce es r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te negativo y <strong>el</strong> otro es<br />

r<strong>el</strong>ativam<strong>en</strong>te<br />

Entalpia (H) Es <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía que a presión constante es <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> temperatura.<br />

Entropía (S) Es una cantidad infinitesimal <strong>de</strong>l calor absorbido <strong>de</strong> un<br />

espectro <strong>el</strong>ectromagnético.<br />

Espectroscopia Es <strong>la</strong> rama <strong>de</strong> <strong>la</strong> espectroscopia que trata con <strong>la</strong> parte infrarroja <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Infrarroja<br />

luz.<br />

Fotón Es <strong>la</strong> partícu<strong>la</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tal responsable <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> manifestaciones cuánticas<br />

<strong>de</strong>l f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>el</strong>ectromagnético. Es <strong>la</strong> partícu<strong>la</strong> portadora <strong>de</strong> todas <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

formas <strong>de</strong> radiación <strong>el</strong>ectromagnética, incluy<strong>en</strong>do a los rayos gamma,<br />

los rayos X, <strong>la</strong> luz ultravioleta, <strong>la</strong> luz visible (espectro <strong>el</strong>ectromagnético),<br />

<strong>la</strong> luz infrarroja, <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>, y <strong><strong>la</strong>s</strong> ondas <strong>de</strong> radio.<br />

Foto<strong>química</strong> Una subdisciplina <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>química</strong>, es <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> interacciones <strong>en</strong>tre<br />

átomos, molécu<strong><strong>la</strong>s</strong> pequeñas, y <strong>la</strong> luz (o radiación <strong>el</strong>ectromagnética).<br />

Gigahercio (GHz) Es un múltiplo <strong>de</strong> <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong> medida <strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>cia hercio (Hz) y<br />

equivale a 10 9 (1.000.000.000) Hz, ti<strong>en</strong>e un ciclo <strong>de</strong> 1 nanosegundo.<br />

Hercio (Símbolo Hz), es <strong>la</strong> unidad <strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Sistema Internacional <strong>de</strong><br />

Interacción Dipolo-<br />

Dipolo<br />

Longitud <strong>de</strong> una<br />

onda<br />

Unida<strong>de</strong>s.<br />

Consiste <strong>en</strong> <strong>la</strong> atracción <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> extremo positivo <strong>de</strong> una molécu<strong>la</strong><br />

po<strong>la</strong>r y <strong>el</strong> negativo <strong>de</strong> otra.<br />

Es <strong>la</strong> distancia que recorre <strong>la</strong> onda <strong>en</strong> <strong>el</strong> intervalo <strong>de</strong> tiempo<br />

transcurrido <strong>en</strong>tre dos máximos consecutivos <strong>de</strong> una <strong>de</strong> sus<br />

propieda<strong>de</strong>s.<br />

Magnetrón Es un dispositivo que transforma <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía <strong>el</strong>éctrica <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergía<br />

<strong>el</strong>ectromagnética <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> microonda.<br />

Mecánica Cuántica Rama principal <strong>de</strong> <strong>la</strong> física que explica <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia<br />

Mecanismo <strong>de</strong><br />

reacción<br />

y <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>ergía.<br />

Secu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> pasos que <strong>de</strong>scribe <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que suce<strong>de</strong> una<br />

reacción <strong>química</strong>.<br />

63<br />

Con formato: Fu<strong>en</strong>te: 14 pto, Negrita


Microondas Se <strong>de</strong>nomina a <strong><strong>la</strong>s</strong> ondas <strong>el</strong>ectromagnéticas <strong>de</strong>finidas <strong>en</strong> un intervalo<br />

<strong>de</strong> frecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>terminado; g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre 300 MHz y 300<br />

GHz, que supone un período <strong>de</strong> osci<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> 3 ns (3×10 -9 s) a 3 ps<br />

(3×10 -12 s) y una longitud <strong>de</strong> onda <strong>en</strong> <strong>el</strong> intervalo <strong>de</strong> 1 m a 1 mm.<br />

Molécu<strong><strong>la</strong>s</strong> Po<strong>la</strong>res Molécu<strong><strong>la</strong>s</strong> formadas por átomos <strong>de</strong> no metal <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>te<br />

Mom<strong>en</strong>to bipo<strong>la</strong>r<br />

<strong>el</strong>ectronegatividad, unidos por <strong>en</strong><strong>la</strong>ces coval<strong>en</strong>tes, sin que su simetría<br />

sea sufici<strong>en</strong>te para anu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad. Entre <strong>el</strong><strong><strong>la</strong>s</strong> t<strong>en</strong>emos: acido<br />

Clorhídrico (HCl); Agua (H2O); amoníaco (NH3), alcoholes, ácidos<br />

carboxílicos, <strong>de</strong>rivados halog<strong>en</strong>ados.<br />

Producto <strong>de</strong> <strong>la</strong> fuerza <strong>de</strong> atracción <strong>en</strong>tre dos cargas opuestas.<br />

Movimi<strong>en</strong>to<br />

Movimi<strong>en</strong>to aleatorio que se observa <strong>en</strong> algunas partícu<strong><strong>la</strong>s</strong><br />

Browniano<br />

microscópicas que se hal<strong>la</strong>n <strong>en</strong> un medio fluido.<br />

MW Microondas.<br />

Nocivo Se <strong>de</strong>nomina "nocivo" a todo aqu<strong>el</strong>lo que resulta, tóxico, dañino,<br />

perjudicial u of<strong>en</strong>sivo.<br />

Nucleófilo Un átomo o ion que ti<strong>en</strong>e un par <strong>de</strong> <strong>el</strong>ectrones no compartido.<br />

Óptica Es <strong>la</strong> rama <strong>de</strong> <strong>la</strong> física que estudia <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> luz, sus<br />

características y sus manifestaciones. Abarca <strong>el</strong> estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong> reflexión,<br />

<strong>la</strong> refracción, <strong><strong>la</strong>s</strong> interfer<strong>en</strong>cias, <strong>la</strong> difracción, <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> imág<strong>en</strong>es<br />

y <strong>la</strong> interacción <strong>de</strong> <strong>la</strong> luz con <strong>la</strong> materia.<br />

Politetrafluoretil<strong>en</strong>o Es un polímero simi<strong>la</strong>r al polietil<strong>en</strong>o, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que los átomos <strong>de</strong> hidróg<strong>en</strong>o<br />

(PTFE)<br />

han sido sustituidos por átomos flúor.<br />

Química ver<strong>de</strong> Consiste <strong>en</strong> una filosofía <strong>química</strong> dirigida hacia <strong>el</strong> diseño <strong>de</strong> productos<br />

y procesos químicos que implica <strong>la</strong> reducción o <strong>el</strong>iminación <strong>de</strong><br />

productos químicos p<strong>el</strong>igrosos.<br />

R Símbolo <strong>de</strong> un grupo alquilo.<br />

Radiación Infrarroja Es un tipo <strong>de</strong> radiación <strong>el</strong>ectromagnética <strong>de</strong> mayor longitud <strong>de</strong> onda<br />

que <strong>la</strong> luz visible, pero m<strong>en</strong>or que <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> <strong>microondas</strong>.<br />

Radiación<br />

Ultravioleta<br />

Es <strong>la</strong> radiación <strong>el</strong>ectromagnética cuya longitud <strong>de</strong> onda está<br />

compr<strong>en</strong>dida aproximadam<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre los (4x10 -7 m) y (1,5x10 -8 m).<br />

Radiofrecu<strong>en</strong>cia Se aplica a <strong>la</strong> porción m<strong>en</strong>os <strong>en</strong>ergética <strong>de</strong>l espectro <strong>el</strong>ectromagnético<br />

Recurso R<strong>en</strong>ovable Recurso que se pue<strong>de</strong> restaurar por procesos naturales a una<br />

v<strong>el</strong>ocidad simi<strong>la</strong>r o superior a <strong>la</strong> <strong>de</strong> consumo por los seres humanos.<br />

Semiconductor Sustancia que se comporta como conductor o como ais<strong>la</strong>nte<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> temperatura <strong>de</strong>l ambi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tre.<br />

Subproducto Es un producto secundario o inci<strong>de</strong>ntal, <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong><br />

manufactura o reacción <strong>química</strong>.<br />

64


CONCLUSIONES<br />

Si <strong>la</strong> po<strong>la</strong>ridad <strong>de</strong> un sistema se exalta por l<strong>la</strong>marlo así <strong>de</strong>l estado base (GS) al estado <strong>de</strong><br />

transición (TS) da lugar a una ac<strong>el</strong>eración, <strong>de</strong>bido al increm<strong>en</strong>to por efecto <strong>de</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong> interacciones<br />

molecu<strong>la</strong>res producidas por <strong><strong>la</strong>s</strong> ondas <strong>en</strong> <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> reacción.<br />

Uno <strong>de</strong> los logros más interesantes <strong>en</strong> este tema <strong>de</strong> tesis son los efectos que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong><strong>la</strong>s</strong><br />

<strong>microondas</strong> <strong>en</strong> síntesis orgánicas, <strong>en</strong> aum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>la</strong> v<strong>el</strong>ocidad <strong>de</strong> reacción, disminución<br />

consi<strong>de</strong>rable <strong>de</strong>l tiempo <strong>de</strong> reacción evita <strong>el</strong> consumo <strong>de</strong> combustibles fósiles.<br />

La s<strong>el</strong>ectividad con más frecu<strong>en</strong>cia se refiere a reacciones uni-molecu<strong>la</strong>res o bimolecu<strong>la</strong>res<br />

neutras, <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>microondas</strong>, inhibe <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> reacciones secundarias o<br />

subproductos si<strong>en</strong>do estos contaminantes para <strong>el</strong> medio ambi<strong>en</strong>te.<br />

La aplicación <strong>de</strong> esta tecnología <strong>en</strong> síntesis orgánica, maximiza <strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong> todos los<br />

materiales <strong>de</strong> partida, disminuye drásticam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> contaminantes lo cual<br />

contribuye a <strong>la</strong> <strong>química</strong> ver<strong>de</strong>.<br />

En <strong>el</strong> método tradicional <strong>de</strong> Frie<strong>de</strong>l Crafts se ti<strong>en</strong>e un r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 60% y utilizando <strong>el</strong> método<br />

modificado se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> los sigui<strong>en</strong>tes resultados: r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l 85, 92, y 93% con<br />

catalizadores sólidos reacción heterog<strong>en</strong>ia, y no se g<strong>en</strong>eran subproductos como materiales<br />

corrosivos y tóxicos al medio ambi<strong>en</strong>te.<br />

65


RECOMENDACIONES<br />

El horno <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> se sugiere que se use con <strong>el</strong>ectricidad prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía alterna,<br />

esta es con <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> fotos<strong>el</strong>das que transforman <strong>la</strong> luz so<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>el</strong>ectricidad.<br />

Sugiero se realic<strong>en</strong> síntesis orgánicas con esta nueva tecnología, <strong>en</strong> p<strong>la</strong>nta piloto <strong>en</strong> mayores<br />

cantida<strong>de</strong>s, más <strong>de</strong> un gramo <strong>de</strong> materiales <strong>de</strong> partida.<br />

Se <strong>de</strong>sarroll<strong>en</strong> nuevas síntesis y técnicas con <strong>el</strong> uso <strong>de</strong> <strong>microondas</strong> <strong>de</strong> tipo estereospecífico con o<br />

sin disolv<strong>en</strong>tes y otros catalizadores.<br />

66


BIBLIOGRAFÍA<br />

Ab<strong>en</strong>haim, D., Diez-Barra, E., De La Hoz, A., Loupy, A., Sanchez-Migallon, Heterocy<strong>de</strong>s, A.,1994, 38,793-802.<br />

Abramovich, R. A., Org. Prep. Proc. Int. 1991,23,683-711.<br />

Aizpurua, J. M., Dominguez, E., Palomo, C., Tetrahedron Lett., 1996. 37,81778180.<br />

Alm<strong>en</strong>a L., Diaz-Ortlz A., Diezbarra E., De La Hoz, A., Loupy, Chem. A.<br />

Alm<strong>en</strong>a, E., Diiez-Barra, A., De La Hoz, J., Ruiz, A. Sanchezz-Migallon, J., Heterocycl. Chem. 1998, 35, 12631268.<br />

Arrieta, A., Lecea, B., Cossio, F. P., J. Org. Chem. 1998, 63, 5869-5876.<br />

Baghurst, D. R., Mingos, D. M. P., Chem. Soc., J., Chem. Commun., 1992. 674-677.<br />

Barnier, J. P., Loupy, A., Pigeon, P., Ramdani, M., Jacquault, P., Chem. Soc. J., Perkin Trans. 1, 1993, 397-398.<br />

B<strong>en</strong>tiss, F., Lagr<strong>en</strong>ée, M., Barbry, D., Tetrahedron Lett, 2000. 41, 1539-1542.<br />

Berian, J., Giboreau, P., Lefeuvre, S., Marchand, C., Tetrahedron Lett, 1991, 32, 2363-2366.<br />

Binner, J.G. P., Hassine, N. A., Cross, T. E., Mater. Sci. J., 1995, 30, 5389-5393.<br />

Bogdal, D., Monogr. Politech, Krakow 1999, 248, 1-134; Chem. Abs. 2000, 133, 58369.<br />

Bond, G., Moyes. R. B., Pollington. J. D., Whan, D. A., Chem. Ind. 1991, 686-687.<br />

Bose,A. K.,Banik.B. K., M. S. Manhas, Tetrahedron Lett. 1995, 36. 213- 216.<br />

Bougrin, K., Loupy, A., Petit, A., Daou. B., Soufiaoui, M., Tetrahedron 2000, 57. 163-168.<br />

Bougrin, K., B<strong>en</strong>nani, A. K., Fkihtetouani, S., Soufiaoui, M., Tetrahedron Lett. 1994, 35, 8373-8376; A. Chandra Sheker Reddy.<br />

Bram, G., Loupy, A., Villemin In: D., 50lid Supports And Catalysts In Organic Synthesis, K. Smith (Ed.), Ellis Horwood.<br />

Caddick, S., Tetrahedron 1995,51, 10403-10432.<br />

Carrillo, J. R., De La Cruz, P., Diazortlz, A., Gomez-Escalonil<strong>la</strong>, M. J., De La Hoz, A., Unga, F., Mor<strong>en</strong>o, A., Prieto, P.<br />

Carrillo, J. R., Diaz-Ortlz, A., Cossio, F. P., Gomez-Escalonil<strong>la</strong>, M. J., De La Hoz, A., Mor<strong>en</strong>o, A., Prieto, P., Tetrahedron 2000.<br />

Carrillo, J. R., Diaz-Ortlz, A., De La Hoz, A., Gomez-Escalonil<strong>la</strong>, M. J., Mor<strong>en</strong>o, A., Prieto, P., Tetrahedron 1999, 55, 9623-9630.<br />

Cave, G. W. V., Raston, C. L., Lo Scott, Chem. Soc., Chem. Commun. J., 2001, 2159-2169.<br />

Chatti, S., Bortolussi, M., A., Loupy, Tetrahedron Lett. 2000, 41, 3367-3370. 89 S. Chattim. Bortolussi, A. Loupy, Tetrahedron.<br />

Cur<strong>en</strong>t, R., Porterie, A. U., Dubac, J., Lefeuvre, S., Audhuy, M., Org. Chem. J., 1992, 57, 7099-7102.<br />

Deshayes, S., Liagre, M., Loupy, A., Lo Luche, J., Petit, Tetrahedron A., 1999, 55, 10851-10870.<br />

Diaz-Ortiz, A., Da <strong>la</strong> Hoz, A., Mor<strong>en</strong>o,A.,Unga,F., Eur.J. Org. Chem. 2000. 65.3659-3673.<br />

Diaz-Ortiz, A., Prieto,P., Loupy,A., D., Ab<strong>en</strong>haim,D., Tetrahedron Lett. 1996, 37, 1695-1698.<br />

Domo N, L., Le Cmur, C., Gr<strong>el</strong>ard, A., Thiéry, V., Besson, T., Tetrahedron Lett, 2001. 42.6671-6674.<br />

Forfar, P. Cabildo, R. M. C<strong>la</strong>ramunt, J. Elguero, Chem. Lett. 1994, 2079-2080; B. Herradon, A. Morcu<strong>en</strong><strong>de</strong>, S. Valver<strong>de</strong>.<br />

Frere, S., Thiéry, V., Besson, T., Tetrahedron Lett, 2001, 42, 2791.<br />

Gadhwal, S., Baruah, M., Sandhu, J. S., Synlett, 1999, 1573-1574.<br />

Gajare, S., Shald, N. S., Bon<strong>de</strong>, B. K., Deshpan<strong>de</strong>, V. H., Chem. Soc., J., Perkin Trans 1. 2000, 639-640.<br />

Gedye, Et Al. R., “The Use Of Microwave Ov<strong>en</strong>s For Rapid Organic Synthesis”, Tetrahedron Lett. 1986, 27, 279–282.<br />

Gedye, R. N., Smith, F. E., Westaway, K. C., Can. Chem. J., 1998,66,17-26.<br />

G<strong>en</strong>ta, M. T., Vil<strong>la</strong>, C., Mariani, E., Loupy, A., Petit, A., Rizzetto, R., Mascarotti, A., Morini, F., Ferro, M., Int. J. Pharrnaceutics.<br />

Giguere, R. J. , Bray, T. L. , Duncan, S. M. & Majetich, G. “Application Of Commercial Microwave Ov<strong>en</strong>s To Organi.<br />

G<strong><strong>la</strong>s</strong>, H., Thi<strong>el</strong>, W. R., Tetrahedron Lett, 1998, 39, 5509-5510.<br />

Goncalo, P., Rouss<strong>el</strong>, C., M<strong>el</strong>ot, J. M., Vebr<strong>el</strong>. J., Chem. Soc. J., Perkin Trans. 2, 1999, 2111-2115.<br />

Gotov, B., Cv<strong>en</strong>gros, J., Toma, S., Lopy, A.,Int. Conf Microwave Chemistry, Antibes, France, 4-7 Sept 2000, Pp. 87-90.<br />

Gupta, M., Paul, S., Gupta. Synth. Commun R., 2001. 31, 53-59.<br />

Hajipour, A. , Mal<strong>la</strong>kpour, R., Afrousheh, J. E., Tetrahedron, A., 1999, 55, 2311-2316.<br />

Hammond, G. S., Am. Chem. Soco 1955, 77,334-338.<br />

Hughes, E. D., iNgold, C. K., Chem. Soc. J., 1935, 244; C. K. Ingold, Structure And Mechanism In Organic Chemistry.<br />

Ingersoll. A., Brown. W., Kim, J. H.,W., Beauchamp, E. K., J<strong>en</strong>nings. D.,G.,J., Am. Chem. Soc., 1936, 58, 1808-1811.<br />

Jes<strong>el</strong>nik. M., Varma, R. S., Po<strong>la</strong>nc, S., Kocevar, M., Fifth Lnt. Electronic Conf Synthetic Organic Chemistry (Ecsoc-5), Paste.<br />

Julli<strong>en</strong>, S. C., D<strong>el</strong>motte, M., Loupy, A., Julli<strong>en</strong>, H., Symposium Microwave And High Frequ<strong>en</strong>cy, Vol. Ii, Nice (France).<br />

67


Jun. C. H., Chung. J. H., Lee, D. Y., Loupy. A., Chatti, S., Tetrahedron Lett, 2001. 42.4803-4805; A. Loupy. S. Chatti.<br />

Kabza, K. G., Chapados, B. R., Gesttwicki, J. E., Mcgrath, J. L., Org. Chem. J., 2000,65,1210-1214.<br />

Khajavi. M. S., Asfani, P., Kourosh, R. M., Chem. Chem. Eng. J., 1998, 17.29-32.<br />

Kidwai, M., Sapra, P., Dave, B., Synth. Commun, 2000, 34, 4479--4488.<br />

Klddle, J. J., Tetrahedron Lett, 2000, 41, 1339-1341.<br />

Krapcho, A., Synthesis, P., 1982, 805-822, 893-914.<br />

Labastida E, De Jesús Cruz A., Y Ramírez Galván T., “Las Microondas Y Su Impacto En Los Procesos Químicos”,.<br />

Labastida E, De Jesús Cruz, A., Y Ramírez Galván T, “Por Un P<strong>la</strong>neta Limpio”, Tecnología Humanística, 2005, Vol. 32.<br />

Langa, F., De La Cruz, P., De La Hoz, A., Espildora, E., Cossio, F. P., Lecea, B., Lnt. Conf Microwave Chemistry, Antibes.<br />

Langa, F., De La Cruz, P., De La Hoz, A., Espildora, E., Cossro, F. P., Lecea, B., Org. Chem. J., 2000, 65,2499-2507.<br />

Langa. F., De La Cruz. P., De La Hoz, A., Diaz-Ortlz, A., Diez-Barra, E., Contemp. Org. Synth. 1997. 373-386. .<br />

Laporte, C., Marqulé, J., Laporterie, A., Desmurs, J. R., Dubac, J., Acad. C. R., Sci. París, T.2, 1999, Serie Iic, 455-465.<br />

Le Gall, E., Texier-Boullet. F., Ham<strong>el</strong>in, J., Synthetic Commun. , 1999. 29. 3651-3657.<br />

Lewis, D. A., Summers, J. D., Ward, T. C., Mc Grath, J. E., Polym. Scí. J., 1992, 30a, 1647-1653.<br />

Lewis, D. A., Mater. Res. Soc. Symp. Frac., 1992, 269,21-31.<br />

Liagre, M., Phd Thesis, Fans South University, Orsay, France, 2000, 28 January.<br />

Lidstróm, P., Tierney, J., Wathey. B., Westman, J., Tetrahedron 2001, 57, 9225-9283.<br />

Limousin, C., Cléophax, J., Loupy, A., Petlt, A., Tetrahedron, 1998, 54, 1356713578.<br />

Lin<strong>de</strong>r, M. R., Podlech, J., Org. Lett. 2001.3,1849-1851.<br />

Louerat, F., Bougrin, K., Loupy, A., Ochoa De Retana, A. M., Pagalday, J., Pa<strong>la</strong>cios, F., Heterocycles , 1998,48, 161169.<br />

Loupy in A., Mo<strong>de</strong>m Solv<strong>en</strong>ts in Organic Synthesis, Topics in Curr<strong>en</strong>t Chemistry, 1999, 206, 155-207.<br />

Loupy, A., Mont<strong>el</strong>oux,D.,Petit.,A.<br />

Loupy, A., Pigeon, P., Ramdani, M.,Tetrahedron., 1996, 52, "6705-6712<br />

Loupy, A., Pigeon, P., Ramdani, M., P. Jacquault, Synth. Commun., 1994, 24, 159-165.<br />

Loupy,A., Perreux,L.,Bagre,M., Burle, K.,M. Moneuse, Pure Appl. Chem. 2001, 73, 161-166; A. Loupy, L. Perreux, F.<br />

Loupy,A., A., Petit, Bonnet-D<strong>el</strong>pon,A.,Fluorine, Chem.,J., 1995,75,215217.<br />

Loupy,A., Intemational Conftr<strong>en</strong>ce 01 Microwave Chemistry, Prague, Czech Republic, 6-11 Sept, 1998, Pl<strong>en</strong>ary Lecture PL2.<br />

Loupy,A., Perreux, A., Petit. A., Ceramic Trans. 2001, 111, 163-172.<br />

M. Lin<strong>de</strong>rs, J. T., Kokje, J. P., Overhand, M., Lie, T. S., Maat, L., Rec. Trav. Chim., Pays Bas 1988, 107,449-454.<br />

Majetich, G., Wh<strong>el</strong>ess In: K., Microwave Enhanced Chemistry, H. M. Kingston, S. J. Hasw<strong>el</strong>l (Eds.), American Chemical Society.<br />

Manhas, M. S., Banik, B. K., Mathur, A., Vinc<strong>en</strong>t, J. E., Bose, A. K., Tetrahedron 2000, 56, 5587-5601.<br />

Marqulé, J., Laporterie, A., Dubac, J., Org. Chem. J., 2001, 66,421-425.<br />

Marrero Ferrero,A., Loupy,A., Synlett 1996, 245-246;<br />

Martin-Aranda, R. M., Vic<strong>en</strong>terodriguez, M. A., Lopez-Pestana, J. M., Lopez-Peinado, A. J., Jerez, A., De D. J., Lopez-Gonzalez.<br />

Massicot. F., P<strong>la</strong>ntier-Royon, R., Port<strong>el</strong><strong>la</strong>, C., Saleur, D., Sud Ha, A. V. R. L., Synthesis 2001,2441-2444.<br />

Mikiavic,A., Chem. A.,Physchem., 2001, 552-555.<br />

Mingos, D. M. P., Baghurstin D. R., Microwave Enhanced Chemistry, Kingston, H. M., Hasw<strong>el</strong>l (Eds.).<br />

Oussald, A., Le Ngoc Thach, Loupy, A.Tetrahedron Lett. 1997,38,2451-2454.<br />

Oussald,A., P<strong>en</strong>tek,E., Loupy,A., New J. Chem. 1997, 21, 1339-1345.<br />

Patonay, T., Varma, R. S., Vass, A., Leval, A., Dudas, J., Tetrahedron Lett. 2001, 42, 1403-1406.<br />

Paul, S., Gupta, M., Gupta, R., Loupy, A., Tetrahedron Lett. ,2001, 42, 3827-3829.<br />

Paul, S., Gupta, M., Gupta, R., Synlett. ,2000, 1115-1118.<br />

Perez, E. R., Carnevalli, N. C., Cor<strong>de</strong>lro. P. J., Rodriguesfilho, U. P., Franco, D. W., Org. Prep. Frac. Lnt., 2001, 33, 395-400.<br />

Perez, R., Perez. E. R., Suarez, M., Gonzalez, L., Loupy, A., Jim<strong>en</strong>o, M. L., Ochoa, E., Org. Prep. Frac. Int., 1997, 29, 671--677.<br />

Pollington, S, D., Bond, G., Moyes, R. B., Whan, D. A., Candlin, J. P., J<strong>en</strong>nings, J. R., Org. Chem. J., 1991, 56, 1313-1314.<br />

Radoiu, M. T., Kurfurstova, J., Hajek, M., Mol. J., Cat. 2000, 160, 383-392.<br />

Raner, K. D., Strauss, C. R., Org. Chem. J., 1992, 57, 6231-6234.<br />

Rault, S., Giliard, A. G., Foloppe, M. P., Robba, M., Tetrahedron Lett. 1995, 36,6673-6674; Chemat, F.; Esw<strong>el</strong>d<br />

68


Rigolet, S., Goncalo, P., M<strong>el</strong>ot, J. M., Vebr<strong>el</strong>, J., Chem. J., Res. (S) 1998, 686687 And (M) 1998, 2813-2833.<br />

Romanova, N. N., Gravis, A. G., Leshcheva, 1. F., Y' G., Bun<strong>de</strong>l, M<strong>en</strong><strong>de</strong>leev Commun., 1998, 147-148.<br />

Romanova, N. N., Gravis, A. G., Shaldullina, G. M., Leshcheva, I. F., Bun<strong>de</strong>l, Y. G., M<strong>en</strong><strong>de</strong>leev Commun., 1997, 235-236.<br />

Saiuard, R., Poux, M., Berian, J., Audhuy-Peau<strong>de</strong>cerf, M., Tetrahedron, 1995, 51, 4033-4042.<br />

Salmoria G. V., Lo Dalr.'Oglio, E., Zucco, C., Synth. Commun, 1997, 27, 4335-4340.<br />

Shibata, Kashima, C., Ohuchi, T., Appl., K., Phys., J., 1.996, 35, 316-319.<br />

Stadler, A., Kappe, C., O., Eur. J. Org. Chem., 2001, 919-925.<br />

Stadler, A., Kappe, C., O., J. Chem. Soc., Perkin Trans. 2000, 2, 1363-1368.<br />

Stuerga, D., Gailiard, P., Microwave J., Power Eiectromagnetic Energ, 1996, 31, 87-100.<br />

Szwarc In: M., Long Pairs In Organic Reactions, Vols. 1 And 2, Wiley Intersci<strong>en</strong>ce, New York, 1972/1974.<br />

Tanaka, K., Toda, F., Chem. Rev., 2000, 100, 1025-1074.<br />

Tanaka, K., Toda, F., Chem. Rev., 2000, 100, 1025-1074.<br />

Thuéry In: J., Microwaves: Industrial, Scí<strong>en</strong>tific And Medicinal Applications. Artech House. , 1992.<br />

Torchy, S., Coordonnier, G., Barbry, D., 5th Int. Electronic Conf Synthetic Organic Chemistry (Ecsoc-5), 2001, Poster E001.<br />

Varma, R. S., Dahlya. R., Kumar, S., Tetrahedron Lett. , 1997, 38,2039-2042.<br />

Varma, R. S., Gre<strong>en</strong> Chemistr, 1999, 1, 43-55.<br />

Varma, R. S., Naicker, K. P., Tetrahedron Lett. , 1999, 40, 6177-6180.<br />

Varma, R. S., Saini, R. K., Synlett 1997, 857-858.<br />

Vass, A., Dudas. J., Varma, R., S.Tetrahedron Lett., 1999, 40,4951-4954.<br />

Vázquez-Labastida, E., <strong>de</strong> Jesús Cruz, A., y Ramírez Galván, T., “Introducción a <strong><strong>la</strong>s</strong> síntesis orgánicas con <strong>microondas</strong>”.<br />

Vega, J. A., Vaquero, J. J., Alvarezbuil<strong>la</strong>, J., Ezquerra, J., Hamdouchi, C., Tetrahedron, 1999, 55, 2317-2326.<br />

Vidal, T., Petit, A., Loupy, A., Gedye, R. N., Tetrahedron, 2000. 56. 5473-5478.<br />

Westaway. K. C., Gedye, R. N., Microwave Power Electromagnetic Energy, J., 1995, 30,219-229.<br />

Z<strong>en</strong>atti, P., Forgeat, M., Marc-Hand, C., P., Rabfite, Technologie Et Stratégie, Bulletin De Rots, 1992, 55, 4-8.<br />

Zradni, F. Z., Texier-Boullet, F. , Ham<strong>el</strong>in, J.,5th Int. Electronic Conf Synthetic Organic Chemistry (Ecsoc-5), 2001, Poster E0013<br />

69

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!