XIII - Blog Acuícola de misPeces.com

Os camiños do mar. Matinacións sobre o mar na historia de Galicia
E aparecen as primeiras praias, como lugar de veraneo, desde a de Cobas en Viveiro ata
a de Compostela en Vilagarcía, a de Samil en Vigo ou Praia América, cerca de Baiona. Nos
anos vinte xa se comezaba a falar das bondades de praias como a de Silgar, en Sanxenxo, coa
súa propia “colonia de veraneantes” ou “bañistas”, pero nada comparable ao que acontecería
décadas despois, nun nada semellante ao éxito que tiñan outras praias, como as do Cantábrico
(Sardinero, Concha) ou as portuguesas de Póvoa de Varzim, Espiño ou Figueira da Foz. Unha
foto da praia de Samil, feita por Pacheco no mes de xullo de 1935, fai patente o estilo distante
que os bañistas teñen co mar: a praia é un lugar para pasear, para falar, pero non para tomar
o sol nin mesmo para se bañar. O turismo de mar en Galicia estaba aínda, antes da Guerra
Civil, nos seus balbucidos. Fronte ao prestixio de Mondariz e das moitas estacións termais
que inzaron Galicia adiante (en todas as Caldas e Caldelas, en Cabreiroá, en Molgas, en
Arteixo, en Cuntis, na Toxa ou no Carballiño), a paixón polo mar era aínda reducida e, sobre
todo, pouco acreditada socialmente.
Distintos sectores sociais comezaron a practicar de forma sistemática este contacto
co mar. En primeiro termo, a burguesía e mesocracia profesional urbana que, malia correr
o risco de seren alcumadas de “horteras” ou “filisteas”, son a vangarda destes novos gustos.
Fillos de familias de consignatarios e conserveiros, fillos de banqueiros locais, profesionais
e comerciantes son os nomes que aparecen como practicantes de deportes náuticos e como
veraneantes pioneiros na praia aurosá de Compostela, en Sanxenxo ou en Praia América,
onde erguen os seus primeiros chalés, ben de cantaría, ben de “portland”. A esta moda tamén
se suman, aínda que menos decididamente, propietarios rurais abastados e mesmo algúns
vellos fidalgos, como o titular do pazo ribeirán de Casaldereito, que vai de veraneo ao mar de
Vigo. As clases medias copian de camiño os gustos da aristocracia e dos ambientes palatinos
da Corte.
E, doutra banda, os baños de mar comezan a seren practicados polas clases populares
vilegas e mesmo rurais, tanto de zonas litorais como do interior, como resultado de criterios
médicos que aconsellaban, sobre todo ás mulleres, unha tempada de praia, que formaban
deste modo unha segunda fornada de veraneantes, no serodio setembro, logo de afrouxar
a forza dos traballos agrarios. Achaques da saúde e fraquezas provocadas por partos eran
así combatidas, talvez máis pola folganza que pola bondade de aires e augas mariñas, que
apenas mollaban a canela. O desprezo de que eran obxecto estas bañistas populares (as
“carrachentas”, chamábanas en Viveiro) non fai senón reforzar a solidez desta práctica.
* * *
Por máis que pareza un tópico ou lugar común, o mar constitúe un elemento central na
configuración histórica de Galicia. Pero esta centralidade é un feito relativamente moderno.
O peso do territorio interior e, sobre todo, o débil dominio dun mar “tenebroso” e veleidoso
demoraron por moitos séculos que a vocación marítima da poboación galega se fixese
28