19.04.2015 Views

De la heteronomía a la autonomía en el concepción de género

De la heteronomía a la autonomía en el concepción de género

De la heteronomía a la autonomía en el concepción de género

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

FUENTE: Cálculos OCSE con base <strong>en</strong> DANE – ENH<br />

Con respecto al estado civil, <strong>la</strong>s más altas tasas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo <strong>la</strong>s ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s mujeres solteras y <strong>en</strong> unión<br />

libre. Es probable que <strong>el</strong> mayor <strong>de</strong>sempleo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras se <strong>de</strong>ba a su juv<strong>en</strong>tud –puesto que son <strong>la</strong>s<br />

más educadas- y <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s segundas a su m<strong>en</strong>or niv<strong>el</strong> educativo. En efecto, <strong>en</strong> 1992 <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cabeceras, <strong>el</strong><br />

81% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres <strong>en</strong> unión libre económicam<strong>en</strong>te activas, no supera <strong>la</strong> secundaria incompleta,<br />

mi<strong>en</strong>tras ocurre lo mismo con sólo <strong>el</strong> 55% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s casadas y con <strong>el</strong> 72% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s separadas. En <strong>el</strong> resto d<strong>el</strong><br />

país, <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s solteras es <strong>la</strong> más alta y <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres unidas casi se triplicó, lo<br />

cual <strong>de</strong>be estar re<strong>la</strong>cionado con <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo masculino y <strong>la</strong> pobreza rural.<br />

Al pasar d<strong>el</strong> campo educativo al campo <strong>la</strong>boral, <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> género se hac<strong>en</strong> más evid<strong>en</strong>tes,<br />

si<strong>en</strong>do su principal síntoma <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>sproporcionado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo fem<strong>en</strong>inas. La<br />

creci<strong>en</strong>te participación <strong>la</strong>boral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres obe<strong>de</strong>ce a por lo m<strong>en</strong>os a dos lógicas opuestas: Mi<strong>en</strong>tras<br />

<strong>en</strong> los sectores más <strong>de</strong>primidos es una manera <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>r a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s económicas <strong>de</strong> hogares<br />

empobrecidos, <strong>en</strong> <strong>el</strong> extremo social opuesto, esta participación respon<strong>de</strong> a una búsqueda <strong>de</strong> realización<br />

profesional y <strong>de</strong> promoción económica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres.<br />

La informalidad, <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> pobreza y <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> indig<strong>en</strong>cia son indicadores d<strong>el</strong> grado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad<br />

social que pued<strong>en</strong> complem<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> panorama anterior referido al mercado <strong>de</strong> trabajo y a los ocupados.<br />

La pob<strong>la</strong>ción nacional por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> pobreza pasó <strong>de</strong> 20.455.241 a 24.718.539 <strong>en</strong>tre 1992 y<br />

2000. El porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> personas <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> pobreza es mucho más alto <strong>en</strong> <strong>el</strong> resto que <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

cabeceras: <strong>en</strong> 1992 eran <strong>el</strong> 78% y <strong>en</strong> 2000 son <strong>el</strong> 83% mi<strong>en</strong>tras <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cabeceras, estos porc<strong>en</strong>tajes<br />

eran respectivam<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> 48% y <strong>el</strong> 51%. La distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza <strong>en</strong>tre mujeres y hombres es<br />

re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te pareja: Las mujeres constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong> 51% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> pobreza a niv<strong>el</strong><br />

nacional. Por su parte, <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> indig<strong>en</strong>cia pasó <strong>de</strong> 9.439.863 personas <strong>en</strong><br />

1992 a 9.727.8047 <strong>en</strong> 2000. La indig<strong>en</strong>cia también estaba repartida por igual <strong>en</strong>tre los sexos: <strong>en</strong> 2000,<br />

una <strong>de</strong> cada cuatro personas estaba <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> indig<strong>en</strong>cia. Como <strong>la</strong> pobreza, <strong>la</strong> indig<strong>en</strong>cia ti<strong>en</strong>e una<br />

incid<strong>en</strong>cia mucho más alta <strong>en</strong> <strong>el</strong> resto que <strong>en</strong> cabeceras: <strong>en</strong> 2000, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cabeceras, 16% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres<br />

y <strong>de</strong> los hombres eran indig<strong>en</strong>tes mi<strong>en</strong>tras <strong>en</strong> <strong>el</strong> resto, lo eran <strong>el</strong> 45% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres y <strong>el</strong> 42% <strong>de</strong> los<br />

hombres.<br />

Los estudios sobre <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> género <strong>en</strong> los sectores popu<strong>la</strong>res urbanos <strong>en</strong> América Latina han<br />

<strong>de</strong>stacado <strong>en</strong> los últimos años <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> “jefatura fem<strong>en</strong>ina”. En Colombia, <strong>el</strong> tema ha sido objeto<br />

<strong>de</strong> políticas públicas importantes 3 y ha dado lugar a discusiones políticas y metodológicas <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo<br />

feminista 4 . El <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to masivo y <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral han incidido <strong>en</strong> <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to d<strong>el</strong><br />

f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>en</strong> Colombia 5 . Varios estudios docum<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres popu<strong>la</strong>res <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

sost<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus hogares, su rol como proveedoras principales <strong>de</strong> hecho o como co-proveedoras<br />

cuyo aporte económico es <strong>de</strong>cisivo para asegurar <strong>la</strong> superviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia. Los datos analizados<br />

permit<strong>en</strong> asociar <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> jefatura fem<strong>en</strong>ina con un aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> informalidad, <strong>la</strong> pobreza y <strong>la</strong><br />

indig<strong>en</strong>cia.<br />

3 En <strong>el</strong> capítulo 43 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Constitución Política se establece <strong>el</strong> compromiso d<strong>el</strong> estado colombiano con <strong>la</strong>s mujeres<br />

cabeza <strong>de</strong> familia y se aprueba <strong>en</strong> 1993 <strong>la</strong> Ley 82.<br />

4 FUENTES Lya Yaneth, Políticas públicas dirigidas a <strong>la</strong>s mujeres jefas <strong>de</strong> hogar <strong>en</strong> Colombia. 1990-1998, Tesis<br />

<strong>de</strong> grado, Maestría <strong>en</strong> Estudios <strong>de</strong> Género, Mujer y <strong>De</strong>sarrollo, Bogotá, Universidad Nacional <strong>de</strong> Colombia, 1999.<br />

5 MEERTENS Donny, “<strong>De</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to forzado y género: Trayectorias y estrategias <strong>de</strong> reconstrucción vital”, In:<br />

CUBIDES Fernando y DOMINGUEZ Camilo, <strong>De</strong>sp<strong>la</strong>zados, migraciones internas y reestructuraciones territoriales,<br />

Bogotá, Observatorio Sociopolítico y Cultural, CES, Universidad Nacional, Ministerio d<strong>el</strong> Interior, 1999, pp. 406-<br />

454.<br />

10

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!