De la heteronomÃa a la autonomÃa en el concepción de género
De la heteronomÃa a la autonomÃa en el concepción de género
De la heteronomÃa a la autonomÃa en el concepción de género
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
FUENTE: Cálculos OCSE con base <strong>en</strong> DANE – ENH<br />
Con respecto al estado civil, <strong>la</strong>s más altas tasas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo <strong>la</strong>s ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s mujeres solteras y <strong>en</strong> unión<br />
libre. Es probable que <strong>el</strong> mayor <strong>de</strong>sempleo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras se <strong>de</strong>ba a su juv<strong>en</strong>tud –puesto que son <strong>la</strong>s<br />
más educadas- y <strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s segundas a su m<strong>en</strong>or niv<strong>el</strong> educativo. En efecto, <strong>en</strong> 1992 <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cabeceras, <strong>el</strong><br />
81% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres <strong>en</strong> unión libre económicam<strong>en</strong>te activas, no supera <strong>la</strong> secundaria incompleta,<br />
mi<strong>en</strong>tras ocurre lo mismo con sólo <strong>el</strong> 55% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s casadas y con <strong>el</strong> 72% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s separadas. En <strong>el</strong> resto d<strong>el</strong><br />
país, <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s solteras es <strong>la</strong> más alta y <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres unidas casi se triplicó, lo<br />
cual <strong>de</strong>be estar re<strong>la</strong>cionado con <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> <strong>de</strong>sempleo masculino y <strong>la</strong> pobreza rural.<br />
Al pasar d<strong>el</strong> campo educativo al campo <strong>la</strong>boral, <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sigualda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> género se hac<strong>en</strong> más evid<strong>en</strong>tes,<br />
si<strong>en</strong>do su principal síntoma <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>sproporcionado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> <strong>de</strong>sempleo fem<strong>en</strong>inas. La<br />
creci<strong>en</strong>te participación <strong>la</strong>boral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres obe<strong>de</strong>ce a por lo m<strong>en</strong>os a dos lógicas opuestas: Mi<strong>en</strong>tras<br />
<strong>en</strong> los sectores más <strong>de</strong>primidos es una manera <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>r a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s económicas <strong>de</strong> hogares<br />
empobrecidos, <strong>en</strong> <strong>el</strong> extremo social opuesto, esta participación respon<strong>de</strong> a una búsqueda <strong>de</strong> realización<br />
profesional y <strong>de</strong> promoción económica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres.<br />
La informalidad, <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> pobreza y <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> indig<strong>en</strong>cia son indicadores d<strong>el</strong> grado <strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad<br />
social que pued<strong>en</strong> complem<strong>en</strong>tar <strong>el</strong> panorama anterior referido al mercado <strong>de</strong> trabajo y a los ocupados.<br />
La pob<strong>la</strong>ción nacional por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> pobreza pasó <strong>de</strong> 20.455.241 a 24.718.539 <strong>en</strong>tre 1992 y<br />
2000. El porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> personas <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> pobreza es mucho más alto <strong>en</strong> <strong>el</strong> resto que <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
cabeceras: <strong>en</strong> 1992 eran <strong>el</strong> 78% y <strong>en</strong> 2000 son <strong>el</strong> 83% mi<strong>en</strong>tras <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cabeceras, estos porc<strong>en</strong>tajes<br />
eran respectivam<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> 48% y <strong>el</strong> 51%. La distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza <strong>en</strong>tre mujeres y hombres es<br />
re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te pareja: Las mujeres constituy<strong>en</strong> <strong>el</strong> 51% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> pobreza a niv<strong>el</strong><br />
nacional. Por su parte, <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> indig<strong>en</strong>cia pasó <strong>de</strong> 9.439.863 personas <strong>en</strong><br />
1992 a 9.727.8047 <strong>en</strong> 2000. La indig<strong>en</strong>cia también estaba repartida por igual <strong>en</strong>tre los sexos: <strong>en</strong> 2000,<br />
una <strong>de</strong> cada cuatro personas estaba <strong>en</strong> situación <strong>de</strong> indig<strong>en</strong>cia. Como <strong>la</strong> pobreza, <strong>la</strong> indig<strong>en</strong>cia ti<strong>en</strong>e una<br />
incid<strong>en</strong>cia mucho más alta <strong>en</strong> <strong>el</strong> resto que <strong>en</strong> cabeceras: <strong>en</strong> 2000, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cabeceras, 16% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres<br />
y <strong>de</strong> los hombres eran indig<strong>en</strong>tes mi<strong>en</strong>tras <strong>en</strong> <strong>el</strong> resto, lo eran <strong>el</strong> 45% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres y <strong>el</strong> 42% <strong>de</strong> los<br />
hombres.<br />
Los estudios sobre <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> género <strong>en</strong> los sectores popu<strong>la</strong>res urbanos <strong>en</strong> América Latina han<br />
<strong>de</strong>stacado <strong>en</strong> los últimos años <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> “jefatura fem<strong>en</strong>ina”. En Colombia, <strong>el</strong> tema ha sido objeto<br />
<strong>de</strong> políticas públicas importantes 3 y ha dado lugar a discusiones políticas y metodológicas <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo<br />
feminista 4 . El <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to masivo y <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral han incidido <strong>en</strong> <strong>el</strong> increm<strong>en</strong>to d<strong>el</strong><br />
f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>en</strong> Colombia 5 . Varios estudios docum<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres popu<strong>la</strong>res <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
sost<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus hogares, su rol como proveedoras principales <strong>de</strong> hecho o como co-proveedoras<br />
cuyo aporte económico es <strong>de</strong>cisivo para asegurar <strong>la</strong> superviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia. Los datos analizados<br />
permit<strong>en</strong> asociar <strong>el</strong> aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> jefatura fem<strong>en</strong>ina con un aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> informalidad, <strong>la</strong> pobreza y <strong>la</strong><br />
indig<strong>en</strong>cia.<br />
3 En <strong>el</strong> capítulo 43 <strong>de</strong> <strong>la</strong> Constitución Política se establece <strong>el</strong> compromiso d<strong>el</strong> estado colombiano con <strong>la</strong>s mujeres<br />
cabeza <strong>de</strong> familia y se aprueba <strong>en</strong> 1993 <strong>la</strong> Ley 82.<br />
4 FUENTES Lya Yaneth, Políticas públicas dirigidas a <strong>la</strong>s mujeres jefas <strong>de</strong> hogar <strong>en</strong> Colombia. 1990-1998, Tesis<br />
<strong>de</strong> grado, Maestría <strong>en</strong> Estudios <strong>de</strong> Género, Mujer y <strong>De</strong>sarrollo, Bogotá, Universidad Nacional <strong>de</strong> Colombia, 1999.<br />
5 MEERTENS Donny, “<strong>De</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to forzado y género: Trayectorias y estrategias <strong>de</strong> reconstrucción vital”, In:<br />
CUBIDES Fernando y DOMINGUEZ Camilo, <strong>De</strong>sp<strong>la</strong>zados, migraciones internas y reestructuraciones territoriales,<br />
Bogotá, Observatorio Sociopolítico y Cultural, CES, Universidad Nacional, Ministerio d<strong>el</strong> Interior, 1999, pp. 406-<br />
454.<br />
10