01.06.2015 Views

E - Portal de la Ciudadanía Española en el Exterior

E - Portal de la Ciudadanía Española en el Exterior

E - Portal de la Ciudadanía Española en el Exterior

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

MINISTERIO DE TRABAJO Y ASUNTOS SOCIALES Nº 626 ABRIL 2007


12<br />

Entrevista:<br />

Leire Iglesias<br />

22<br />

Volcados <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cooperación<br />

30<br />

El Museo Oculto<br />

6Becas Reina Sofia<br />

14<br />

Rumí visita<br />

México y Cuba<br />

28<br />

Entra <strong>en</strong> vigor <strong>la</strong><br />

Ley <strong>de</strong> Igualdad<br />

SUMARIO<br />

EDITORIAL<br />

Quizá <strong>el</strong> <strong>de</strong>seo vehem<strong>en</strong>te que estimuló a <strong>la</strong><br />

duquesa <strong>de</strong> Osuna a levantar un exótico<br />

parque a <strong>la</strong>s afueras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Corte sea <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

misma naturaleza que <strong>el</strong> impulso que trae<br />

a Nicham, Eug<strong>en</strong>ia, Cristian, Ana Pau<strong>la</strong> o<br />

Hugo a estudiar a España. Pero lo que para Doña<br />

Pepita <strong>de</strong> <strong>la</strong> Soledad era un capricho es para un<br />

bu<strong>en</strong> número <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es españoles que viv<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> extranjero una necesidad. Ayudar a qui<strong>en</strong>es carec<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> medios sufici<strong>en</strong>tes para satisfacer<strong>la</strong> es <strong>el</strong> objetivo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s becas “Reina Sofía”, que les permit<strong>en</strong> cursar<br />

estudios universitarios o <strong>de</strong> postgrado <strong>en</strong> nuestro<br />

país. De cómo viv<strong>en</strong> y <strong>de</strong> cuáles son <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s<br />

y aspiraciones <strong>de</strong> varios <strong>de</strong> estos estudiantes se ocupan<br />

nuestras páginas.<br />

Otros jóv<strong>en</strong>es españoles <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>n <strong>en</strong> cambio viajar al<br />

exterior, por períodos más o m<strong>en</strong>os di<strong>la</strong>tados <strong>de</strong><br />

tiempo y bajo diversas fórmu<strong>la</strong>s organizativas, con<br />

<strong>el</strong> fin <strong>de</strong> “arrimar <strong>el</strong> hombro” <strong>en</strong> tareas <strong>de</strong> cooperación<br />

internacional <strong>en</strong> todas aqu<strong>el</strong><strong>la</strong>s regiones <strong>de</strong>l<br />

p<strong>la</strong>neta para cuyos habitantes <strong>la</strong> ayuda humanitaria<br />

<strong>de</strong> los cooperantes es primordial.<br />

M<strong>en</strong>os voluntaria y más azarosa fue <strong>la</strong> salida <strong>de</strong><br />

España <strong>de</strong> los escritores exiliados como consecu<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Guerra Civil. A estos autores y a su obra se<br />

<strong>de</strong>dica <strong>la</strong> exposición “Literaturas <strong>de</strong>l exilio” y a uno<br />

<strong>de</strong> <strong>el</strong>los, quizá <strong>el</strong> más señero si at<strong>en</strong><strong>de</strong>mos al reconocimi<strong>en</strong>to<br />

universal que <strong>el</strong> Premio Nób<strong>el</strong> conlleva, se<br />

hom<strong>en</strong>ajea <strong>en</strong> Francia a través <strong>de</strong>l “Año Juan<br />

Ramón Jiménez” <strong>en</strong> París. No está <strong>de</strong> más recordarlos<br />

a todos <strong>en</strong> un mes <strong>en</strong> que se han c<strong>el</strong>ebrado también,<br />

<strong>de</strong> manera un tanto <strong>de</strong>sange<strong>la</strong>da, <strong>el</strong> Día<br />

Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Poesía, y, con mayor boato mediático,<br />

<strong>el</strong> IV Congreso Internacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> L<strong>en</strong>gua<br />

Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> Cartag<strong>en</strong>a <strong>de</strong> Indias (Colombia).<br />

Otra forma <strong>de</strong> salir y <strong>de</strong> volver es <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s nadadoras<br />

españo<strong>la</strong>s que han competido <strong>en</strong> los mundiales<br />

<strong>de</strong> M<strong>el</strong>bourne: sus medal<strong>la</strong>s y <strong>la</strong> perfección <strong>de</strong> sus<br />

acrobacias acuáticas <strong>la</strong>s hac<strong>en</strong> merecedoras <strong>de</strong> nuestra<br />

portada.<br />

Nº 626<br />

Abril<br />

2007<br />

EDITA:<br />

DIRECCIÓN GENERAL DE EMIGRACIÓN<br />

SECRETARÍA DE ESTADO DE<br />

INMIGRACIÓN Y EMIGRACIÓN.<br />

MINISTERIO DE TRABAJO Y ASUNTOS<br />

SOCIALES<br />

CONSEJO EDITORIAL<br />

Agustín Torres Herrero, Director G<strong>en</strong>eral<br />

Rosa I. Rodríguez, Subdirectora G<strong>en</strong>eral<br />

José Julio Rodríguez Hernán<strong>de</strong>z<br />

José Carlos Fernán<strong>de</strong>z Arahuetes<br />

José García Sanjuán<br />

REDACCIÓN<br />

Jefes <strong>de</strong> Sección<br />

Publio López Mondéjar (Cultura)<br />

Carlos Piera Ansuátegui (Emigración)<br />

Pablo Torres Fernán<strong>de</strong>z (Actualidad)<br />

Redactores<br />

Amparo Fernán<strong>de</strong>z, Adolfo Ribas,<br />

Francisco Zamora<br />

Fotografía<br />

J. Antonio Magán<br />

Maquetación<br />

José Luis Rodríguez<br />

Co<strong>la</strong>boradores<br />

Pablo San Román (Francia), Ange<strong>la</strong> Iglesias<br />

(Bélgica), Lour<strong>de</strong>s Guerra (Alemania),<br />

Concha Caína (Reino Unido),<br />

Javier Mazorra, Lucía Cima<strong>de</strong>vil<strong>la</strong>,<br />

Gabri<strong>el</strong> Cruz, Víctor Canales, Basilio García<br />

Corominas, Xurxo Lobato, Félix Lorrio.<br />

ADMINISTRACIÓN<br />

Jefa <strong>de</strong> Administración:<br />

Aurora Catania<br />

e-mail: cartaespsus@mtas.es<br />

Direcciones y t<strong>el</strong>éfonos:<br />

C/ José Abascal, 39 · 28003 Madrid<br />

Tf: 91 363 16 54 (Administración)<br />

Tf: 91 363 16 56 (Redacción)<br />

Fax: 91 363 73 48<br />

e-mail: cartaesp@mtas.es<br />

Producción Editorial:<br />

Editorial MIC<br />

Tf: 902 271 902 / Fax: 902 371 902<br />

mic@editorialmic.com<br />

www.editorialmic.com<br />

Depósito Legal: 813-1960<br />

ISSN: 0576-8233<br />

NIPO: 201-07-001-5<br />

Carta <strong>de</strong> España autoriza <strong>la</strong> reproducción <strong>de</strong> sus<br />

cont<strong>en</strong>idos siempre que se cite <strong>la</strong> proce<strong>de</strong>ncia.<br />

No se <strong>de</strong>volverán originales no solicitados ni se<br />

mant<strong>en</strong>drá correspon<strong>de</strong>ncia sobre los mismos.<br />

Las co<strong>la</strong>boraciones firmadas expresan <strong>la</strong> opinión<br />

<strong>de</strong> sus autores y no supon<strong>en</strong> una i<strong>de</strong>ntidad <strong>de</strong><br />

criterios con los mant<strong>en</strong>idos por <strong>la</strong> revista.


LECTORES<br />

UN GATO CON CINCO PATAS<br />

H<br />

e leído con at<strong>en</strong>ción su revista, cosa<br />

que llevo haci<strong>en</strong>do <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace muchos<br />

años. Des<strong>de</strong> los 70 fui corresponsal y <strong>de</strong>legado<br />

<strong>en</strong> este país. La querida CdE ha sido<br />

siempre más o m<strong>en</strong>os portavoz <strong>de</strong>l<br />

Ejecutivo, no es peyorativo ni malo: una<br />

noticia es una noticia, v<strong>en</strong>ga <strong>de</strong> don<strong>de</strong><br />

v<strong>en</strong>ga. Eso sí, nos t<strong>en</strong>ía acostumbrados a <strong>la</strong><br />

veracidad. No es, esta vez, <strong>el</strong> caso. En <strong>el</strong><br />

número 623 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, se afirma <strong>en</strong> su<br />

página 8 que <strong>el</strong> Estatuto consagra <strong>la</strong> igualdad,<br />

que fue <strong>el</strong> PSOE qui<strong>en</strong> creó <strong>la</strong><br />

Secretaría <strong>de</strong> Emigración. No: esto fue un<br />

regalo <strong>de</strong>l señor Aznar durante su mandato.<br />

También es cierto que maldita falta que<br />

nos hacía, antes y ahora. Los emigrantes<br />

nos hubiéramos conformado, y tan cont<strong>en</strong>tos,<br />

con una Oficinita <strong>de</strong>l Retorno que<br />

hubiera funcionado. Al césar, lo suyo; y al<br />

<strong>de</strong> arriba, lo <strong>de</strong>más. El PSOE <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

Gobierno lo que nos dio fue un gato con<br />

cinco patas. Es <strong>de</strong>cir, una ma<strong>la</strong> traducción<br />

<strong>de</strong> lo que t<strong>en</strong>ían los italianos: los CREs.<br />

Fue precisam<strong>en</strong>te doña Maite Iza, <strong>en</strong>tonces<br />

directora g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración qui<strong>en</strong><br />

lo abortó. He <strong>de</strong> <strong>de</strong>cir alto y fuerte, porque<br />

es <strong>la</strong> estricta verdad. Maite Iza hizo<br />

mucho por los emigrantes ya antes <strong>de</strong> ejercer<br />

<strong>el</strong> cargo. Que le vaya bi<strong>en</strong>, le <strong>de</strong>seamos.<br />

Nada más, salvo añadir que seguiré ley<strong>en</strong>do<br />

CdE con p<strong>la</strong>cer, aún cuando no publiqu<strong>en</strong><br />

mi carta.<br />

Alfredo González <strong>de</strong> Linares<br />

(Basilea. Suiza)<br />

Respuesta.- La Secretaría <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong><br />

Inmigración y Emigración se crea por <strong>el</strong><br />

Real Decreto 553/2004, <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> abril,<br />

<strong>de</strong> Presi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l Gobierno, mediante <strong>el</strong><br />

cual se reestructuran los <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos<br />

ministeriales, tras <strong>la</strong> llegada <strong>de</strong> José Luis<br />

Rodríguez Zapatero a <strong>la</strong> Presi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l<br />

Gobierno. Hasta <strong>en</strong>tonces, <strong>la</strong> emigración<br />

se gestionaba a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> D. G. <strong>de</strong><br />

Or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Migraciones, que<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>día <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

Asuntos Sociales, <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong><br />

Trabajo y Asuntos Sociales. Nunca <strong>la</strong><br />

emigración había estado <strong>en</strong>cuadrada <strong>en</strong><br />

una Secretaría <strong>de</strong> Estado, que virtualm<strong>en</strong>te<br />

es un viceministerio.<br />

DESDE LA AGRUPACIÓN<br />

WINNIPEG<br />

A<br />

través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s páginas <strong>de</strong> <strong>la</strong> revista<br />

Carta <strong>de</strong> España he podido leer artículos<br />

re<strong>la</strong>cionados con los 70 años transcurridos<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> que <strong>el</strong> fatídico 18 <strong>de</strong> julio dividió<br />

a España <strong>en</strong> dos: <strong>la</strong> republicana y <strong>la</strong><br />

franquista.<br />

En <strong>el</strong> ejemp<strong>la</strong>r nº 622 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong>l<br />

2006, <strong>el</strong> último que he recibido, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

página 37 hace m<strong>en</strong>ción fotográfica a<br />

aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> guerra civil, que no <strong>de</strong>bió producirse<br />

nunca, porque <strong>el</strong> transcurrir <strong>de</strong> los<br />

años <strong>de</strong>jó bi<strong>en</strong> c<strong>la</strong>ro que aqu<strong>el</strong>los republicanos<br />

que <strong>de</strong>f<strong>en</strong>dieron <strong>la</strong> <strong>de</strong>mocracia <strong>en</strong><br />

España llevaban toda <strong>la</strong> razón; y qui<strong>en</strong>es<br />

lucharon contra <strong>el</strong><strong>la</strong> eran déspotas que,<br />

por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> fuerza, querían ap<strong>la</strong>star a<br />

un pueblo, como aqu<strong>el</strong>, que no tuvo<br />

acceso a <strong>la</strong> Educación hasta que <strong>la</strong><br />

República hizo obligatoria <strong>en</strong> los niños y<br />

también ext<strong>en</strong>sible para cada hombre o<br />

mujer que quisiera apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r.<br />

He podido observar <strong>en</strong> <strong>la</strong> foto a los<br />

Brigadistas Internacionales, a 70 años <strong>de</strong><br />

EFE<br />

CARTA DE ESPAÑA PASA A SER UNA REVISTA GRATUITA. AGRADECE A LOS SUSCRIPTORES SU FIDELIDAD E INVITA A LOS NUEVOS<br />

INTERESADOS A HACERNOS LLEGAR EL BOLETÍN DE SUSCRIPCIÓN DEBIDAMENTE CUMPLIMENTADO A LA SIGUIENTE DIRECCIÓN:<br />

ADMINISTRACIÓN DE CARTA DE ESPAÑA<br />

C/ José Abascal, 39 – 28003 MADRID / Tfs. 00 34 1 3631654 – 00 34 1 363 16 55<br />

e-mail: cartaespsus@mtas.es<br />

4.CDE.626


LECTORES<br />

De izquierda a <strong>de</strong>recha y <strong>de</strong> arriba a abajo, Pascual García, Francisco Albarracín,<br />

Francisco Urbano y Marc<strong>el</strong>ino Cabañas, miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Agrupación Winnipeg.<br />

distancia (1936-1939) y les he ap<strong>la</strong>udido<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> lo más profundo <strong>de</strong> mi corazón. Este<br />

año 2006 no podía pasar <strong>de</strong>sapercibido.<br />

Nosotros los exiliados también, a muchos<br />

miles <strong>de</strong> kilómetros <strong>de</strong> distancia <strong>de</strong> nuestra<br />

querida España, hemos recordado <strong>el</strong> ayer.<br />

Para <strong>el</strong>lo <strong>el</strong> 3 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong>l 2006,<br />

haci<strong>en</strong>do coincidir nuestra llegada a Chile<br />

con <strong>el</strong> barco Winnipeg, hemos <strong>en</strong>tregado a<br />

los combati<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> guerra, por su<br />

lealtad a <strong>la</strong> República, un diploma que les<br />

hiciera s<strong>en</strong>tir nuestro reconocimi<strong>en</strong>to aun<br />

<strong>la</strong>t<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> guerra civil <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />

lucharon con <strong>el</strong> ahínco <strong>de</strong> sus años mozos,<br />

cuando hoy sus eda<strong>de</strong>s fluctúan <strong>en</strong>tre los<br />

87 y los 95 años.<br />

La Ley <strong>de</strong> <strong>la</strong> Recuperación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Memoria<br />

y <strong>la</strong>s fotografías que he visto <strong>en</strong> ésta y otras<br />

revistas anteriores, me han animado a<br />

escribir esta carta para mostrarle al mundo<br />

que nuestra Agrupación Winnipeg, ahora<br />

y siempre, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que se fundó, está pres<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> todos los aconteceres <strong>de</strong> España.<br />

Cuatro son los combati<strong>en</strong>tes cuya salud les<br />

permitió estar pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> nuestro aniversario:<br />

Francisco Albarracín Clem<strong>en</strong>te,<br />

Marc<strong>el</strong>ino Cabañas Pastor, Pascual García<br />

Aragón y Francisco Urbano Cab<strong>el</strong>lo. Para<br />

<strong>de</strong>mostrar nuestro reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> lealtad<br />

a <strong>la</strong> República, les hicimos <strong>en</strong>trega <strong>de</strong><br />

un diploma.<br />

Merce<strong>de</strong>s Corbato González<br />

(Presi<strong>de</strong>nta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Agrupación<br />

Winnipeg)<br />

Santiago <strong>de</strong> Chile.<br />

BUSCANFAMILIARES<br />

Mis abu<strong>el</strong>os maternos y mi madre son<br />

españoles, probablem<strong>en</strong>te asturianos,<br />

pero no t<strong>en</strong>go pap<strong>el</strong>es, sólo <strong>la</strong>s historias<br />

y dos fotos. La emigración para<br />

<strong>el</strong>los fue infausta, murieron re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te<br />

jóv<strong>en</strong>es. Llegaron a Cuba por<br />

Guantánamo <strong>en</strong> 1916. Mi abu<strong>el</strong>o se<br />

l<strong>la</strong>mó Teodoro Escobar Manrique,<br />

militar español; y mi abue<strong>la</strong>, Juana<br />

Torres Cerdá. Mi madre Pau<strong>la</strong> Escobar<br />

Torres (fallecida) fue traída por sus<br />

padres muy pequeña, <strong>la</strong>ctante. Mi<br />

mamá <strong>de</strong>cía que su padre era oficial <strong>de</strong>l<br />

Ejército Español <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> y su madre<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s is<strong>la</strong>s Baleares <strong>de</strong> Palma. Quisiera<br />

saber <strong>de</strong> dón<strong>de</strong> son exactam<strong>en</strong>te, si por<br />

los ap<strong>el</strong>lidos se pue<strong>de</strong> saber su lugar <strong>de</strong><br />

orig<strong>en</strong>, si por historia se conoce qué<br />

militares fueron esos.<br />

F<strong>el</strong>ipe S. Guillén<br />

(F<strong>el</strong>ipe@hvil.hlg.sld.cu)<br />

Quisiera localizar a Eusebio Carús<br />

Suero <strong>en</strong> España, <strong>de</strong> Colunga Carrada,<br />

Oviedo, Asturias, hermano <strong>de</strong><br />

Manu<strong>el</strong> Carús Suero, hijo <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>tín<br />

y Eusebia, nacida <strong>en</strong> Oviedo. Manu<strong>el</strong><br />

vino a Cuba, don<strong>de</strong> contrajo matrimonio<br />

con Andrea Martínez, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />

varios hijos, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los Marino<br />

Carís Martínez, mi padre (ya fallecido,<br />

como mi abu<strong>el</strong>o).<br />

Dulce María Carús Montero.<br />

Calle J nº 414, <strong>en</strong>tre 19 y 21.<br />

Vedado. 10400 La Habana<br />

Deseo averiguar algo sobre familiares<br />

<strong>de</strong> mi abue<strong>la</strong> paterna, Jesusa Sánchez<br />

Sot<strong>el</strong>o, nacida <strong>en</strong> Or<strong>en</strong>se, hija <strong>de</strong> Juan<br />

y <strong>de</strong> Jesusa. Llegó a Cuba a finales <strong>de</strong><br />

los años 30 o principios <strong>de</strong> 1940,<br />

junto con una tía l<strong>la</strong>mada Sara. Mi<br />

abue<strong>la</strong> se casó a los 26 años con<br />

Antonio Eduardo Cuervo Enrique, <strong>el</strong><br />

22 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1941. Tuvieron un<br />

hijo, Hubert León Cuervo Sánchez.<br />

T<strong>en</strong>go refer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> que t<strong>en</strong>ía una<br />

hermana <strong>en</strong> Or<strong>en</strong>se, l<strong>la</strong>mada Eloisa y<br />

que ti<strong>en</strong>e un hijo, José Couso Sot<strong>el</strong>o.<br />

Agra<strong>de</strong>cería información sobre <strong>el</strong>los.<br />

Y<strong>en</strong>isley Caridad Cuervo Carús<br />

Calle J nº 414. Apartam<strong>en</strong>to nº 1,<br />

<strong>en</strong>tre 19 y 21.<br />

Vedado. 10400 La Habana. Cuba.<br />

Quisiera <strong>en</strong>contrar familiares <strong>de</strong> mi<br />

padre, nacido <strong>en</strong> La Coruña. Se l<strong>la</strong>maba<br />

Juan Ramos Freire, nacido <strong>el</strong> 24 <strong>de</strong><br />

febrero <strong>de</strong> 1905, hijo <strong>de</strong> Tomás Ramos<br />

y P<strong>el</strong>grina Freire. T<strong>en</strong>ía dos hermanos,<br />

Ramona y un chico <strong>de</strong>l que no sé <strong>el</strong><br />

nombre. En 1950 su hermana<br />

Ramona contactó con mi padre. Mi<br />

padre falleció <strong>en</strong> 1975.<br />

José Ramos<br />

Edificio 31. Apartam<strong>en</strong>to 49.<br />

72510 Camagüey. Cuba<br />

Quisiera <strong>en</strong>contrar a los familiares <strong>de</strong>l<br />

cubano Enrique Néstor Artalejo Ferrete<br />

que vive <strong>en</strong> ciudad <strong>de</strong> La Habana<br />

y cuya dirección es: Calle B Número<br />

223 apartam<strong>en</strong>to 1, <strong>en</strong>tre 9 y 10<br />

Lawton. Municipio 10 <strong>de</strong> Octubre. Su<br />

padre era natural <strong>de</strong>l municipio madrileño<br />

<strong>de</strong> Barajas y se l<strong>la</strong>maba Ricardo<br />

Romualdo Artalejo Fernán<strong>de</strong>z.<br />

Liliana Gómez (lilianagomezverea@yahoo.es)<br />

Soy nieto <strong>de</strong> canarios por <strong>la</strong> línea<br />

materna, y quisiera conocer si exist<strong>en</strong><br />

algún familiar <strong>de</strong> mi abu<strong>el</strong>o materno,<br />

Isra<strong>el</strong> Rodríguez Ramos, nacido <strong>en</strong><br />

San Andrés (Santa Cruz <strong>de</strong> T<strong>en</strong>erife),<br />

<strong>el</strong> 26 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1898. Emigró<br />

a Cuba <strong>en</strong> 1904, si<strong>en</strong>do hijo <strong>de</strong><br />

Antonio Rodríguez Martín y Luisa<br />

Ramos Cabrera. Sus abu<strong>el</strong>os paternos<br />

eran Bartolomé Rodríguez y Águeda<br />

Martín. Sus abu<strong>el</strong>os maternos eran<br />

Lucas Ramos y Francisca Cabrera,<br />

todos <strong>de</strong> T<strong>en</strong>erife. También quisiera<br />

localizar a familiares <strong>de</strong> mi abue<strong>la</strong><br />

materna (casada con mi abu<strong>el</strong>o Isra<strong>el</strong><br />

Rodríguez), Evarista Rosquete Calero,<br />

hija <strong>de</strong> F<strong>el</strong>ipe Rosquete y Maria<br />

Calero. Ellos contactaron con un tío<br />

mío resi<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> <strong>la</strong> provincia Ciego <strong>de</strong><br />

Ávi<strong>la</strong>, l<strong>la</strong>mado A<strong>de</strong>l Rodríguez Rosquete,<br />

pero falleció y no <strong>de</strong>jo dirección<br />

alguna.<br />

William Antonio Sánchez<br />

Rodríguez<br />

(willy13671@yahoo.com)<br />

Soy cubana <strong>de</strong> <strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia canaria y<br />

quisiera saber si existe algún familiar<br />

<strong>de</strong> mi padre, Jorge Antonio García<br />

Val<strong>en</strong>cia. Llegó a Cuba <strong>de</strong> pocos meses<br />

con mi abue<strong>la</strong>. Sé que t<strong>en</strong>go un tío l<strong>la</strong>mado<br />

Gilberto García Val<strong>en</strong>cia que es<br />

cura. Vivió durante <strong>la</strong> década <strong>de</strong>l 60-<br />

70 <strong>en</strong> España, pero t<strong>en</strong>go <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido<br />

que emigró a los EEUU. Deseo<br />

<strong>en</strong>contrar a algún familiar que haya<br />

quedado <strong>en</strong> esa comunidad ya que<br />

aquí no me queda ningún familiar<br />

paterno.<br />

Cecilia García (cegaech@yahoo.es)<br />

5.CDE.626


ENPORTADA<br />

Becas Reina Sofía<br />

Los españoles resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior que carezcan <strong>de</strong> medios económicos sufici<strong>en</strong>tes<br />

pue<strong>de</strong>n realizar estudios universitarios o <strong>de</strong> postgrado <strong>en</strong> nuestro país con <strong>la</strong>s<br />

Becas Reina Sofía.<br />

Nicham<br />

M<strong>en</strong>én<strong>de</strong>z<br />

Houssaine Manu<strong>el</strong><br />

ti<strong>en</strong>e 19 años, es hijo<br />

<strong>de</strong> españo<strong>la</strong> y marroquí<br />

y cursa estudios <strong>de</strong><br />

Dirección y Administración <strong>de</strong><br />

Empresas <strong>en</strong> Madrid <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> pasado<br />

año con una beca <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración.<br />

Como él, cerca <strong>de</strong> 140 estudiantes han<br />

accedido a <strong>la</strong>s ayudas que les han permitido<br />

conseguir un título universitario o<br />

especializarse <strong>en</strong> sus respectivas carreras<br />

<strong>en</strong> España <strong>en</strong> <strong>el</strong> actual curso académico.<br />

6.CDE.626<br />

Des<strong>de</strong> su creación, <strong>el</strong> antiguo Instituto<br />

Español <strong>de</strong> Emigración tuvo<br />

<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s educativas<br />

<strong>de</strong> los hijos <strong>de</strong> emigrantes y concedía<br />

ayudas para que éstos pudies<strong>en</strong> estudiar<br />

tanto <strong>en</strong> sus países <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia,<br />

como, llegado <strong>el</strong> caso, <strong>en</strong> España.<br />

Las primeras refer<strong>en</strong>cias a estas ayudas<br />

data <strong>de</strong> los años 70 <strong>de</strong>l pasado<br />

siglo. El Anuario <strong>de</strong>l Instituto<br />

Español <strong>de</strong> Emigración <strong>de</strong> 1972 recoge<br />

todo tipo <strong>de</strong> ayudas a los estudios<br />

y <strong>de</strong>staca <strong>la</strong>s primeras becas “Príncipe<br />

<strong>de</strong> España” para emigrantes o hijos <strong>de</strong><br />

emigrantes con sobresali<strong>en</strong>te capacidad<br />

int<strong>el</strong>ectual para seguir estudios <strong>de</strong><br />

grado medio (<strong>la</strong>s actuales diplomaturas)<br />

o universitarios <strong>en</strong> España. Se<br />

concedieron para este curso cuar<strong>en</strong>ta<br />

ayudas por un importe total <strong>de</strong><br />

3.600.000 pesetas.<br />

Al mismo colectivo se <strong>de</strong>stinaban <strong>la</strong>s<br />

becas “Francisco Franco” para alumnos<br />

lic<strong>en</strong>ciados que cursaran estudios<br />

<strong>de</strong> postgrado o especialización (<strong>en</strong>tonces,<br />

médicos <strong>en</strong> su mayoría) y se<br />

concedieron 20 por un importe total<br />

<strong>de</strong> 3.840.000 pesetas)


ENPORTADA<br />

Las ayudas para estudiantes universitarios datan <strong>de</strong> los años set<strong>en</strong>ta <strong>de</strong>l pasado siglo.<br />

Abajo Nicham M<strong>en</strong>én<strong>de</strong>z, <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> marroquí es uno <strong>de</strong> los últimos b<strong>en</strong>eficiarios.<br />

Otro tipo <strong>de</strong> ayudas para realizar estudios<br />

<strong>en</strong> España eran <strong>la</strong>s becas <strong>de</strong> “Especialización<br />

Universitaria y Técnica”<br />

específicam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>stinadas a españoles<br />

resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> Hispanoamérica que tuvieran<br />

una titu<strong>la</strong>ción superior, a <strong>la</strong>s<br />

que accedieron 155 alumnos.<br />

En los años sigui<strong>en</strong>tes se siguió esta<br />

pauta. Sin haber un programa específico,<br />

<strong>el</strong> organismo <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

emigración siguió concedi<strong>en</strong>do este<br />

tipo <strong>de</strong> ayudas. En <strong>el</strong> 76 se concedieron<br />

17 becas “Francisco Franco” <strong>de</strong><br />

225.000 pts cada una; 36 “Príncipe<br />

<strong>de</strong> España” (<strong>de</strong> 108.000 pts. por beca<br />

y año para estudios <strong>de</strong> grado superior<br />

y 80.000 para grado medio) <strong>de</strong>stacando<br />

una refer<strong>en</strong>cia específica a <strong>la</strong>s<br />

becas concedidas para que los emigrantes<br />

accedieran a estudios <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia<br />

social a fin <strong>de</strong> que fueran <strong>el</strong>los<br />

mismos los que trabajaran <strong>en</strong> este<br />

aspecto <strong>en</strong> sus lugares <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ncia;<br />

también se concedieron 116 para <strong>la</strong><br />

realización <strong>de</strong>l Curso <strong>de</strong> Ori<strong>en</strong>tación<br />

Universitaria (COU) <strong>de</strong> acceso a <strong>la</strong><br />

Universidad por un importe <strong>de</strong><br />

60.000 pts cada una.<br />

En 1979, <strong>en</strong> los primeros años <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>mocracia, se unifican estas ayudas;<br />

nac<strong>en</strong> <strong>la</strong>s “Becas Reina Sofía” <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

que se b<strong>en</strong>efician 30 estudiantes universitarios<br />

y 12 <strong>de</strong> postgrado. En los<br />

años sigui<strong>en</strong>tes cambia <strong>la</strong> estructura<br />

<strong>de</strong>l Instituto Español <strong>de</strong> Emigración<br />

y se e<strong>la</strong>bora una política educativa<br />

que ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta los auténticos<br />

problemas educativos <strong>de</strong> los emigrantes<br />

y sus hijos y se crea <strong>la</strong> Subdirección<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Promoción Educativa<br />

y Cultural.<br />

Las becas se mantuvieron tras <strong>la</strong> reestructuración<br />

jurídico-administrativa<br />

<strong>de</strong>l IEE y, a finales <strong>de</strong>l pasado siglo,<br />

<strong>en</strong> 1997 se concedían 142 por un<br />

importe <strong>de</strong> 350.000 pesetas y ex<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> tasas para alumnos universitarios<br />

y <strong>de</strong> 600.000 pesetas para estudios<br />

<strong>de</strong> postgrado. Los becarios procedían<br />

<strong>en</strong> su mayor parte <strong>de</strong> V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>,<br />

seguida <strong>de</strong> Marruecos,<br />

México, Andorra, Francia y Chile; <strong>de</strong><br />

Brasil, Arg<strong>en</strong>tina y Colombia y algún<br />

alumno proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> los Emiratos<br />

Árabes, Canadá y Suecia.<br />

¿Qué distingue a estos alumnos <strong>de</strong>l<br />

resto? En realidad nada puesto que<br />

un becario ti<strong>en</strong>e que cumplir con los<br />

requisitos académicos y, <strong>en</strong> su caso,<br />

económicos para ingresar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s distintas<br />

faculta<strong>de</strong>s.<br />

En todo caso, <strong>la</strong> distinción se c<strong>en</strong>tra<br />

<strong>en</strong> otros aspectos como pue<strong>de</strong> ser <strong>el</strong><br />

difer<strong>en</strong>te niv<strong>el</strong> académico <strong>en</strong> lo refer<strong>en</strong>te<br />

a los estudios cursados fuera <strong>de</strong><br />

España.<br />

La Universidad Nacional <strong>de</strong> Educación<br />

a Distancia (UNED) practica<br />

<strong>la</strong>s pruebas <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ectividad para acce<strong>de</strong>r<br />

a <strong>la</strong> universidad españo<strong>la</strong> a los<br />

alumnos que han cursado sus estudios<br />

<strong>de</strong> bachiller <strong>en</strong> c<strong>en</strong>tros extranjeros.<br />

En estos casos, <strong>el</strong> profesor <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

UNED, Francisco Gomis, apreciaba<br />

difer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> niv<strong>el</strong>: Los estudiantes<br />

sudamericanos, por término medio,<br />

t<strong>en</strong>ían, a finales <strong>de</strong> los nov<strong>en</strong>ta, un<br />

niv<strong>el</strong> académico y cultural algo más<br />

7.CDE.626


ENPORTADA<br />

8.CDE.626<br />

Sobre estas lineas Maria Eug<strong>en</strong>ia Carrizo; arriba con su grupo <strong>de</strong>l máster <strong>de</strong><br />

Arteterapia.<br />

bajo que <strong>el</strong> <strong>de</strong> los españoles <strong>de</strong>bido a<br />

<strong>la</strong> m<strong>en</strong>or exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los currículos<br />

<strong>de</strong> dichos países; los <strong>de</strong>l área andina<br />

estudiaban un bachillerato más corto<br />

y eso también se <strong>de</strong>jaba notar: mi<strong>en</strong>tras<br />

que <strong>en</strong> España aprobaban <strong>la</strong><br />

s<strong>el</strong>ectividad un 80-85%, ese porc<strong>en</strong>taje<br />

rara vez llegaba al 60% <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior.<br />

Otros ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un niv<strong>el</strong> más bajo<br />

<strong>en</strong> l<strong>en</strong>gua españo<strong>la</strong> pero superan <strong>el</strong><br />

promedio <strong>en</strong> otras l<strong>en</strong>guas.<br />

Distinto es <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> los alumnos<br />

que han cursado estudios <strong>en</strong> c<strong>en</strong>tros<br />

españoles. Nicham M<strong>en</strong>én<strong>de</strong>z, que<br />

ha estudiado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> pequeño <strong>en</strong> c<strong>en</strong>tros<br />

españoles, lo ha notado: Cursé<br />

mis estudios <strong>en</strong> <strong>el</strong> Instituto Español<br />

“Juan Ramón Jiménez” <strong>de</strong> Casab<strong>la</strong>nca<br />

y <strong>la</strong> S<strong>el</strong>ectividad <strong>en</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong><br />

Granada (<strong>de</strong>s<strong>de</strong> don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zaron<br />

profesores a mi ciudad); <strong>el</strong> niv<strong>el</strong> que<br />

adquirí <strong>en</strong> <strong>el</strong> mismo creo que es bu<strong>en</strong>o,<br />

al m<strong>en</strong>os a mí me está sirvi<strong>en</strong>do para<br />

s<strong>en</strong>tirme seguro al iniciar <strong>la</strong> carrera;<br />

llegué tan bi<strong>en</strong> preparado como cualquier<br />

alumno <strong>de</strong> España y eso me ha<br />

dado seguridad a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> iniciar<br />

unos estudios nuevos y <strong>en</strong> un país difer<strong>en</strong>te.<br />

Pero cada caso es difer<strong>en</strong>te; Cristian<br />

Moral Marcos, becario <strong>de</strong> 2º <strong>de</strong> Informática<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> campus <strong>de</strong> Boadil<strong>la</strong>,<br />

cerca <strong>de</strong> Madrid, estudió <strong>el</strong> bachiller<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Liceo Francés <strong>de</strong> Andorra y posteriorm<strong>en</strong>te<br />

hizo <strong>la</strong>s pruebas <strong>de</strong> acceso<br />

a <strong>la</strong> universidad francesa. Aunque<br />

sacó una media <strong>de</strong> matrícu<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

honor y le ofrecieron una beca para<br />

seguir sus estudios <strong>en</strong> <strong>el</strong> país vecino él<br />

quería v<strong>en</strong>ir a España: La verdad es<br />

que prefería <strong>el</strong> español, mi l<strong>en</strong>gua<br />

materna, y por eso me vine aquí; me<br />

matriculé <strong>en</strong> una aca<strong>de</strong>mia y conseguí<br />

aprobar <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ectividad españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

UNED sin problemas.<br />

Precisam<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> Marruecos y Andorra,<br />

junto con V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>, proce<strong>de</strong>n<br />

<strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los becarios. En <strong>el</strong> primer<br />

caso, influye <strong>la</strong> proximidad geográfica<br />

y <strong>el</strong> interés por t<strong>en</strong>er una titu<strong>la</strong>ción<br />

europea; por otro <strong>la</strong>do,<br />

Andorra carece <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tros universitarios<br />

y los alumnos se <strong>de</strong>cantan por<br />

Francia o España. Los españoles resi<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>en</strong> V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>, por su parte,<br />

siempre han mant<strong>en</strong>ido unas re<strong>la</strong>ciones<br />

muy fluidas con España lo que<br />

también se refleja <strong>en</strong> sus prefer<strong>en</strong>cias<br />

formativas.<br />

María Eug<strong>en</strong>ia Carrizo Veracoechea,<br />

lic<strong>en</strong>ciada <strong>en</strong> psicología<br />

por <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Caracas, está<br />

haci<strong>en</strong>do un “máster” <strong>en</strong> Arteterapia<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Complut<strong>en</strong>se <strong>de</strong> Madrid:<br />

Mi padre es español, ing<strong>en</strong>iero industrial<br />

y mi madre psicóloga infantil y<br />

resi<strong>de</strong>n <strong>en</strong> V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>. Yo vine por<br />

primera vez a España hace dos años y<br />

me <strong>en</strong>cantó; <strong>en</strong>tonces tuve c<strong>la</strong>ro que<br />

quería v<strong>en</strong>ir aquí a hacer una especialidad<br />

que compatibilizara mis<br />

estudios <strong>en</strong> psicología con mi afición<br />

al arte y como <strong>en</strong> V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong> ahora <strong>la</strong>s<br />

cosas están bastante mal, me p<strong>la</strong>nteé<br />

hacer una emigración a <strong>la</strong> inversa y<br />

no me arrepi<strong>en</strong>to.<br />

En los últimos años <strong>el</strong> promedio <strong>de</strong><br />

ayudas concedidas por <strong>la</strong> Dirección


ENPORTADA<br />

Ana Pau<strong>la</strong> Arguijo, periodista colombiana que cursa un máster <strong>de</strong> cooperación internacional <strong>en</strong> Madrid.<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración se sitúa <strong>en</strong><br />

torno a <strong>la</strong>s 130 por curso académico;<br />

ciertam<strong>en</strong>te, muchas son r<strong>en</strong>ovaciones<br />

pero así y todo se percib<strong>en</strong> algunos<br />

cambios: ha variado <strong>la</strong> proce<strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong> los b<strong>en</strong>eficiarios aunque <strong>la</strong><br />

mayoría aún proce<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Andorra y<br />

V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>; los países europeos ap<strong>en</strong>as<br />

son significativos si exceptuamos a<br />

Francia. Ana <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cruz, Jefa <strong>de</strong><br />

Servicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> DGE com<strong>en</strong>ta que los<br />

programas comunitarios Leonardo y<br />

Erasmus, <strong>de</strong> intercambio <strong>de</strong> estudiantes,<br />

han v<strong>en</strong>ido, <strong>en</strong> muchos<br />

casos, a sustituir a estas becas; por<br />

otra parte, los países europeos ti<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />

por lo g<strong>en</strong>eral, bu<strong>en</strong>as universida<strong>de</strong>s<br />

y un sistema <strong>de</strong> ayudas y becas que<br />

facilita los estudios a los españoles<br />

que resi<strong>de</strong>n <strong>en</strong> los mismos.<br />

También han cambiado <strong>la</strong>s carreras<br />

<strong>el</strong>egidas; ahora empiezan <strong>la</strong>s <strong>de</strong> tipo<br />

audiovisual, lic<strong>en</strong>ciaturas nuevas, especializaciones<br />

<strong>en</strong> abogacías (personal,<br />

patrimonial, <strong>de</strong>recho comunitario…)<br />

y han bajado <strong>la</strong>s solicitu<strong>de</strong>s <strong>en</strong><br />

ing<strong>en</strong>ierías, cooperación internacional,<br />

física, etc. que predominaban<br />

hace tan sólo cinco años.<br />

Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s excepciones es Ana<br />

Pau<strong>la</strong> Arguijo Sánchez, periodista,<br />

proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Colombia que estudia<br />

un “máster” <strong>de</strong> Cooperación<br />

Internacional <strong>en</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong><br />

Ci<strong>en</strong>cias Políticas y Sociología <strong>en</strong><br />

Madrid. Ti<strong>en</strong>e 35 años, una edad<br />

no tan rara <strong>en</strong> los becarios <strong>de</strong> estudios<br />

<strong>de</strong> postgrado que cuando finalizan<br />

sus lic<strong>en</strong>ciaturas trabajan e<br />

int<strong>en</strong>tan ahorrar para <strong>de</strong>dicar dos<br />

o tres años a ampliar sus conocimi<strong>en</strong>tos.<br />

Ha trabajado como comunicadora<br />

social <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1996 <strong>en</strong> Colombia: Mi<br />

padre llegó a ese país con 14 años y yo<br />

nací <strong>en</strong> San José <strong>de</strong> Cúcuta, al norte <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> provincia <strong>de</strong> Santan<strong>de</strong>r, al noreste<br />

<strong>de</strong>l país, limítrofe con V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>.<br />

Su trabajo le permitió <strong>el</strong> contacto con<br />

<strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones más <strong>de</strong>primidas <strong>de</strong> su<br />

ciudad y conocer <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> medios<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Oficina <strong>de</strong> Acción Social: Me<br />

hizo t<strong>en</strong>er conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> importancia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> cooperación internacional para <strong>la</strong><br />

financiación <strong>de</strong> proyectos que ayudaran<br />

a impulsar <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> base. Por eso <strong>de</strong>cidí estudiar<br />

este Magíster, que goza <strong>de</strong> gran reconocimi<strong>en</strong>to<br />

no sólo <strong>en</strong> Europa sino <strong>en</strong><br />

toda América Latina.<br />

9.CDE.626


ENPORTADA<br />

Las becas Reina Sofía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración también se<br />

han adaptado a los nuevos tiempos;<br />

si <strong>en</strong> 2005 se concedían 3.600 euros<br />

a los universitarios y 4.800 a los<br />

alumnos <strong>de</strong> postgrado, <strong>el</strong> pasado año<br />

se unificaron estas cuantías y todos<br />

los becarios cobran lo mismo: 4.800<br />

euros. En 2006 accedieron a <strong>la</strong>s mismas<br />

137 españoles resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

extranjero: 35 fueron concesiones<br />

nuevas y 40 r<strong>en</strong>ovaciones para estudios<br />

universitarios; 17 r<strong>en</strong>ovaciones<br />

para estudios <strong>de</strong> postgrado y 45<br />

becas nuevas para los mismos estudios.<br />

La nueva Or<strong>de</strong>n Ministerial que<br />

regu<strong>la</strong> <strong>la</strong>s ayudas a los españoles resi<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior amplía <strong>la</strong>s bases<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas; ya no hace falta ser<br />

emigrante o hijo, ahora sólo se exige<br />

ser español con resi<strong>de</strong>ncia extranjera.<br />

En cualquier caso, seguirán si<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s<br />

mujeres, <strong>de</strong> continuar <strong>la</strong> misma situación,<br />

<strong>la</strong>s que solicit<strong>en</strong> y obt<strong>en</strong>gan<br />

mayor número <strong>de</strong> becas.<br />

Y ¿adón<strong>de</strong> vi<strong>en</strong><strong>en</strong>? La mayoría buscan,<br />

a<strong>de</strong>más, sus oríg<strong>en</strong>es. Hay mexicanos<br />

<strong>de</strong> orig<strong>en</strong> vasco que se matricu<strong>la</strong>n<br />

<strong>en</strong> c<strong>en</strong>tros <strong>en</strong> <strong>la</strong> Comunidad<br />

Autónoma <strong>de</strong> sus padres aunque <strong>el</strong>lo<br />

les suponga <strong>el</strong> esfuerzo añadido <strong>de</strong><br />

saber euskera; otros, <strong>la</strong> mayoría v<strong>en</strong>ezo<strong>la</strong>nos,<br />

se <strong>de</strong>cantan por <strong>la</strong>s universida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> Canarias, Los <strong>de</strong> orig<strong>en</strong><br />

marroquí su<strong>el</strong><strong>en</strong> optar por estudios<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s faculta<strong>de</strong>s andaluzas, pero <strong>la</strong><br />

mayoría se sitúa <strong>en</strong>tre Madrid y<br />

Barc<strong>el</strong>ona, si bi<strong>en</strong>, últimam<strong>en</strong>te,<br />

ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n a dispersarse más, <strong>en</strong> función<br />

<strong>de</strong> los estudios que quieran cursar y<br />

que <strong>el</strong>ig<strong>en</strong>, por lo g<strong>en</strong>eral, a través <strong>de</strong><br />

Internet.<br />

La primera i<strong>de</strong>a es compartir domicilio<br />

con su familia, éste es <strong>el</strong> caso <strong>de</strong><br />

Cristian Moral que vive <strong>en</strong> Madrid<br />

con una hermana: El dinero <strong>de</strong> <strong>la</strong> beca<br />

me sirve para pagar matrícu<strong>la</strong>, libros y<br />

contribuir a los gastos <strong>de</strong> <strong>la</strong> casa y gasolina.<br />

Hugo Ismo<strong>de</strong>s también se interesa <strong>en</strong> programas <strong>de</strong> cooperación internacional.<br />

Arriba Escue<strong>la</strong> Taller <strong>en</strong> Brasil.<br />

María Eug<strong>en</strong>ia Carrizo vive con compañeros<br />

v<strong>en</strong>ezo<strong>la</strong>nos y Ana Pau<strong>la</strong><br />

Arguijo también comparte piso con<br />

una amiga españo<strong>la</strong>; Nicham está con<br />

otros estudiantes universitarios.<br />

Cada uno se arreg<strong>la</strong> <strong>de</strong> una manera<br />

porque ninguno está <strong>en</strong> condiciones<br />

<strong>de</strong> pedir ayuda a sus padres. La mayoría,<br />

a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> estudiar, trabajan para<br />

llegar a fin <strong>de</strong> mes, dan c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> idiomas<br />

(su<strong>el</strong><strong>en</strong> dominar al m<strong>en</strong>os dos), o<br />

se integran <strong>en</strong> <strong>el</strong> mercado <strong>la</strong>boral<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> principio con un trabajo que<br />

les permita compatibilizar sus estudios;<br />

Nicham, que hab<strong>la</strong> español<br />

correctam<strong>en</strong>te y se expresa sin dificultad<br />

<strong>en</strong> francés y árabe, por <strong>la</strong> tar<strong>de</strong><br />

asiste a <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses y por <strong>la</strong> mañana trabaja<br />

como t<strong>el</strong>eoperador <strong>en</strong> una<br />

empresa cercana a <strong>la</strong> facultad: A los<br />

tres días <strong>de</strong> mi estancia <strong>en</strong> España ya<br />

estaba trabajando porque lo necesitaba.<br />

Me apunté <strong>en</strong> una Empresa <strong>de</strong> Trabajo<br />

Temporal (ETT) y, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces combino<br />

trabajo y estudios: <strong>de</strong> 9 a 3 estoy<br />

trabajando y <strong>de</strong> 5 a 9 t<strong>en</strong>go c<strong>la</strong>se, lo<br />

que me queda <strong>de</strong> tiempo lo <strong>de</strong>dico a<br />

estudiar, a co<strong>la</strong>borar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tareas <strong>de</strong>l<br />

10.CDE.626


ENPORTADA<br />

Muchos <strong>de</strong> los becados Reina Sofía trabajan para ayudar al pago <strong>de</strong> alquileres y para gastos personales. (Foto EFE)<br />

piso que comparto y, poco, a salir.<br />

Con <strong>el</strong> importe <strong>de</strong> <strong>la</strong> beca y <strong>el</strong> <strong>de</strong> mi<br />

trabajo me llega para vivir; pago 250<br />

euros <strong>de</strong> alquiler y <strong>el</strong> resto lo <strong>de</strong>dico a<br />

libros, comer, transporte etc. La beca<br />

es muy importante, me ha permitido<br />

v<strong>en</strong>ir a Madrid, pagar <strong>la</strong> matrícu<strong>la</strong> y<br />

t<strong>en</strong>er una reserva para <strong>el</strong> alquiler lo<br />

que me da un respiro económico<br />

gran<strong>de</strong>.<br />

Cristian Morales trabaja <strong>en</strong> los veranos<br />

y, cuando vivía <strong>en</strong> Andorra los<br />

fines <strong>de</strong> semana, así se arreg<strong>la</strong> y eso<br />

no le impi<strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er unas calificaciones<br />

extraordinarias <strong>en</strong> sus estudios.<br />

Ana Pau<strong>la</strong> Arguijo también trabaja<br />

por <strong>la</strong>s noches <strong>de</strong> jueves a domingo,<br />

un horario que le permite asistir a <strong>la</strong><br />

Universidad <strong>de</strong> 5 a 9 <strong>de</strong> <strong>la</strong> tar<strong>de</strong> todos<br />

los días: A diario, <strong>la</strong> vida es un poco<br />

complicada y <strong>el</strong> tiempo libre lo <strong>de</strong>stino<br />

a hacer trabajos, estudiar, leer cosas <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Universidad y otros asuntos domésticos:<br />

compras, bancos, limpiar, etc.<br />

Pese a <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s, todos los<br />

<strong>en</strong>trevistados están cont<strong>en</strong>tos con su<br />

<strong>el</strong>ección, sobre todo <strong>en</strong> lo que a estudios<br />

se refiere. Les gusta España y su<br />

niv<strong>el</strong> académico, <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te y <strong>la</strong>s costumbres,<br />

aunque a veces les choqu<strong>en</strong>.<br />

Aquí me he adaptado muy bi<strong>en</strong> y no<br />

he percibido ningún rechazo por mi<br />

ac<strong>en</strong>to, c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te v<strong>en</strong>ezo<strong>la</strong>no, -dice<br />

María Eug<strong>en</strong>ia Carrizo- y estoy<br />

<strong>en</strong>cantada con <strong>el</strong> sistema sanitario.<br />

Cuando llegué me dijeron que solicitara<br />

esta tarjeta lo que hice sin <strong>de</strong>masiadas<br />

esperanzas y ahora, que me he<br />

fracturado un pie he podido experim<strong>en</strong>tar<br />

<strong>la</strong> rapi<strong>de</strong>z y eficacia <strong>de</strong> <strong>la</strong> sanidad<br />

españo<strong>la</strong>.<br />

Nichan, por su parte, dice: Al principio<br />

<strong>el</strong> cambio fue brusco. Me <strong>en</strong>contré<br />

una sociedad más avanzada, consumista<br />

y tecnificada. Tuve problemas con los<br />

trámites <strong>de</strong> empadronami<strong>en</strong>to y docum<strong>en</strong>tación<br />

porque no conocía los trámites<br />

necesarios. Quizá <strong>el</strong> Consu<strong>la</strong>do<br />

nos <strong>de</strong>bería asesorar un poco mejor<br />

para que no nos <strong>en</strong>contremos tan <strong>de</strong>sconcertados.<br />

A.F.<br />

Fotos: Tony Magán.<br />

11.CDE.626


LEIRE IGLESIAS, DIRECTORA GENERAL DEL INJUVE:<br />

“T<strong>en</strong>emos que conseguir que<br />

los jóv<strong>en</strong>es sean autónomos,<br />

siempre que quieran”<br />

En tres años al fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l Instituto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Juv<strong>en</strong>tud, ha<br />

<strong>de</strong>mostrado que los jóv<strong>en</strong>es ti<strong>en</strong><strong>en</strong> mucho que <strong>de</strong>cir.<br />

NENTREVISTA<br />

acida <strong>en</strong> Hondarribia<br />

(Guipúzcoa) <strong>el</strong><br />

26 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong><br />

1978, Leire Iglesias<br />

ha sido conceja<strong>la</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> Ayuntami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Cáceres<br />

(1999 a 2001) y<br />

directora g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Juv<strong>en</strong>tud <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Junta <strong>de</strong> Extremadura. Des<strong>de</strong> <strong>el</strong> 30 <strong>de</strong><br />

abril <strong>de</strong>l 2004 es directora g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l<br />

Instituto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Juv<strong>en</strong>tud.<br />

- ¿Cómo nació <strong>el</strong> vig<strong>en</strong>te Conv<strong>en</strong>io<br />

<strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Dirección<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración y<br />

<strong>el</strong> INJUVE, que dio lugar al Encu<strong>en</strong>tro<br />

<strong>de</strong> Jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> Mollina?<br />

El conv<strong>en</strong>io surge por un interés compartido<br />

<strong>en</strong>tre <strong>el</strong> INJUVE, don<strong>de</strong> al comi<strong>en</strong>zo<br />

<strong>de</strong> esta legis<strong>la</strong>tura re<strong>de</strong>finimos <strong>la</strong>s políticas<br />

hacia <strong>la</strong> juv<strong>en</strong>tud, porque <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>mos<br />

que España, <strong>la</strong>s situaciones sociales y<br />

los jóv<strong>en</strong>es han cambiado mucho <strong>en</strong> estos<br />

últimos veinte años, y <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong><br />

Estado <strong>de</strong> Inmigración y Emigración,<br />

que se p<strong>la</strong>ntea ampliar <strong>la</strong> participación<br />

<strong>de</strong>l colectivo <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior.<br />

Cuando marcamos nuestras priorida<strong>de</strong>s<br />

era irr<strong>en</strong>unciable garantizar <strong>la</strong> igualdad<br />

<strong>de</strong> oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> todos los jóv<strong>en</strong>es<br />

pero hasta ahora nos habíamos quedado<br />

<strong>en</strong> los jóv<strong>en</strong>es “<strong>en</strong>” España y <strong>de</strong> ahí nace<br />

<strong>el</strong> acuerdo <strong>de</strong> co<strong>la</strong>boración. Decidimos<br />

dar protagonismo a <strong>la</strong> juv<strong>en</strong>tud <strong>de</strong><br />

España y <strong>el</strong> Encu<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Mollina fue<br />

una magnífica oportunidad <strong>de</strong> pulsar <strong>la</strong><br />

realidad directam<strong>en</strong>te.<br />

- Los principales problemas que<br />

se p<strong>la</strong>ntearon allí, fueron <strong>la</strong> convalidación<br />

<strong>de</strong> títulos, <strong>el</strong> acceso a<br />

<strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da y <strong>el</strong> empleo <strong>en</strong> España…¿Todo<br />

<strong>el</strong>lo <strong>de</strong>muestra <strong>la</strong><br />

necesidad <strong>de</strong> nuevos Encu<strong>en</strong>tros?<br />

La primera conclusión sugerida por los<br />

jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> Mollina fue que se repitieran<br />

los Encu<strong>en</strong>tros. Y <strong>en</strong> <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> int<strong>en</strong>tar<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r esas conclusiones, seguiremos<br />

trabajando. Ellos nos hab<strong>la</strong>ban <strong>de</strong> una<br />

car<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> información, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dificulta<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> acce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> misma, bi<strong>en</strong> porque se<br />

canaliza a través <strong>de</strong> asociaciones, bi<strong>en</strong> porque<br />

no llegan a conocer <strong>la</strong>s condiciones<br />

específicas <strong>de</strong>l retorno a España. Y <strong>en</strong> caso<br />

<strong>de</strong> retornar, nos p<strong>la</strong>ntearon cómo podrían<br />

acce<strong>de</strong>r a una vivi<strong>en</strong>da y a un empleo.<br />

Esas mismas son <strong>la</strong>s priorida<strong>de</strong>s que ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> nuestro país, quizá lo<br />

que habíamos omitido hasta <strong>la</strong> fecha es<br />

abrir también esa posibilidad <strong>de</strong> información<br />

a los jóv<strong>en</strong>es resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior.<br />

- ¿Hay proyectos concretos sobre<br />

<strong>la</strong>s cuestiones p<strong>la</strong>nteadas?<br />

Vamos muy rápido. Si hacemos un<br />

conv<strong>en</strong>io para unos Encu<strong>en</strong>tros, <strong>de</strong><br />

inmediato los <strong>la</strong>nzamos. Y con este<br />

tema también: Consultamos a los jóv<strong>en</strong>es<br />

cuáles son sus priorida<strong>de</strong>s <strong>en</strong><br />

vivi<strong>en</strong>da y trabajo e inmediatam<strong>en</strong>te<br />

<strong>la</strong>nzamos un nuevo programa que<br />

sirva para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r esa necesidad, que<br />

se l<strong>la</strong>ma “Programa <strong>de</strong> Emancipación<br />

jov<strong>en</strong>”, que cu<strong>en</strong>ta con una serie <strong>de</strong><br />

oficinas y con una oficina virtual que<br />

posibilita todas <strong>la</strong>s herrami<strong>en</strong>tas que<br />

estamos g<strong>en</strong>erando, que sea accesible<br />

a todos los jóv<strong>en</strong>es, residan don<strong>de</strong> residan.<br />

12.CDE.626


ENTREVISTA<br />

- ¿Se van a po<strong>de</strong>r emancipar los<br />

chicos antes <strong>de</strong> los 35 años?<br />

La media es <strong>de</strong> 29 años. Aunque es una<br />

media muy alta <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Unión<br />

Europea, es <strong>la</strong> primera vez <strong>en</strong> diez años<br />

que ha disminuido esa tasa, pero dada <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong><br />

otros sa<strong>la</strong>rios, normalm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l <strong>de</strong> sus<br />

padres, se hace necesario conseguir<br />

que los jóv<strong>en</strong>es sean verda<strong>de</strong>ram<strong>en</strong>te<br />

autónomos, c<strong>la</strong>ro está, siempre que<br />

quieran porque es un programa para<br />

los hijos, no para los padres… T<strong>en</strong>emos<br />

algunos programas, como <strong>la</strong><br />

“Bolsa <strong>de</strong> Vivi<strong>en</strong>da” que nos han<br />

posibilitado <strong>en</strong> estos dos años movilizar<br />

cerca <strong>de</strong> 23.000 vivi<strong>en</strong>das a un<br />

precio <strong>en</strong>tre un 15 y un 20 por ci<strong>en</strong>to<br />

por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l precio <strong>de</strong>l mercado,<br />

ofreci<strong>en</strong>do a los propietarios una serie<br />

<strong>de</strong> v<strong>en</strong>tajas y a los jóv<strong>en</strong>es una serie <strong>de</strong><br />

garantías gestionando esas vivi<strong>en</strong>das<br />

con precios más razonables.<br />

- ¿Cómo se podrían adaptar<br />

todos estos programas para<br />

los jóv<strong>en</strong>es españoles <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

exterior?<br />

T<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do esa oficina virtual, los programas<br />

se hac<strong>en</strong> accesibles a todos, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un<br />

jov<strong>en</strong> <strong>de</strong> un pueblo pequeño <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l<br />

estado español a un jov<strong>en</strong> español que<br />

vive <strong>en</strong> cualquier otro país. Las políticas<br />

juv<strong>en</strong>iles ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que ser cada vez más globales.<br />

“Empleajov<strong>en</strong>” es una parte <strong>de</strong>l programa<br />

“Emancipación Jov<strong>en</strong>”. Los dos<br />

pi<strong>la</strong>res son <strong>el</strong> empleo y <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da, junto<br />

con <strong>la</strong> formación. En materia <strong>de</strong> empleo<br />

está subdividido <strong>en</strong> empleo por cu<strong>en</strong>ta<br />

propia y cu<strong>en</strong>ta aj<strong>en</strong>a y <strong>de</strong>rechos <strong>la</strong>borales.<br />

Los jóv<strong>en</strong>es <strong>de</strong>b<strong>en</strong> llevar <strong>la</strong> iniciativa y<br />

<strong>la</strong>s <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s públicas acompañar y respaldar<br />

esas iniciativas.<br />

- ¿Qué se podría hacer para fom<strong>en</strong>tar<br />

<strong>el</strong> asociacionismo?<br />

En España solemos hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> una juv<strong>en</strong>tud<br />

pasiva o poco participativa. Y <strong>la</strong> realidad<br />

es que los índices <strong>de</strong> participación son<br />

superiores a los <strong>de</strong> <strong>la</strong>s asociaciones <strong>de</strong><br />

adultos. Nos sorpr<strong>en</strong>dió que los jóv<strong>en</strong>es<br />

que estuvieron <strong>en</strong> Mollina tuvieran pocas<br />

refer<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> asociaciones juv<strong>en</strong>iles <strong>en</strong> sus<br />

países. Nosotros hemos apostado por <strong>el</strong><br />

protagonismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> juv<strong>en</strong>tud <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>ndo<br />

<strong>la</strong> política que los jóv<strong>en</strong>es nos <strong>de</strong>mandan.<br />

En ese s<strong>en</strong>tido cuando <strong>la</strong>nzamos <strong>el</strong><br />

“P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> Juv<strong>en</strong>tud”, se hizo una campaña<br />

con una frase: “Te pres<strong>en</strong>tamos a <strong>la</strong> persona<br />

que dirigirá tu futuro <strong>en</strong> los asuntos<br />

Leire Iglesias <strong>en</strong> su <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong>l Injuve.<br />

que te interesan: empleo, vivi<strong>en</strong>da, educación,<br />

ocio…”. Debajo <strong>de</strong> esa frase v<strong>en</strong>ía<br />

un espejo <strong>en</strong> <strong>el</strong> que cada jov<strong>en</strong> se veía<br />

reflejado. A partir <strong>de</strong> ahí <strong>la</strong>nzamos un proceso<br />

abierto <strong>de</strong> consultas, porque <strong>la</strong> participación<br />

va más allá <strong>de</strong>l asociacionismo,<br />

queremos llegar al contacto directo con <strong>la</strong><br />

g<strong>en</strong>te y que vea que es útil participar.<br />

- ¿Cree que es posible ext<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

otras medidas como <strong>el</strong> carnet<br />

Euro 26 a los jóv<strong>en</strong>es españoles<br />

resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior?<br />

El carnet Euro 26 va a ser muy pronto<br />

Euro 30. Es un servicio que no surge específicam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> España, sino que participan<br />

los países <strong>de</strong> Europa que quier<strong>en</strong><br />

hacerlo. Es por tanto <strong>de</strong>cisión política <strong>de</strong><br />

cada país adherirse o no.<br />

- La reci<strong>en</strong>te aprobación <strong>de</strong>l<br />

Estatuto coinci<strong>de</strong> con <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración<br />

<strong>de</strong>l 2007 como Año europeo<br />

<strong>de</strong> Igualdad <strong>de</strong> Oportunida<strong>de</strong>s;<br />

¿Se pue<strong>de</strong> p<strong>la</strong>smar <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica<br />

esa igualdad teórica?<br />

Estamos <strong>en</strong> una sociedad <strong>en</strong> <strong>la</strong> que nos<br />

<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tamos a nuevos <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos g<strong>en</strong>eradores<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>sigualdad. Antes existía una<br />

<strong>de</strong>sigualdad <strong>en</strong> <strong>el</strong> acceso a <strong>la</strong> información<br />

y ahora se pue<strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar porque hay nuevas<br />

realida<strong>de</strong>s: <strong>la</strong> sociedad españo<strong>la</strong> ya no<br />

es una sociedad <strong>de</strong> emigración sino <strong>de</strong><br />

inmigración y t<strong>en</strong>emos que ser capaces<br />

<strong>de</strong> interre<strong>la</strong>cionarnos, integrarnos<br />

y crear interculturalidad real. Estamos<br />

reeditando un programa <strong>de</strong> hace<br />

diez años por impulso <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong><br />

Europa: “Somos difer<strong>en</strong>tes somos<br />

iguales” y hemos int<strong>en</strong>tado dar un<br />

paso más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong> obviedad hacia <strong>el</strong><br />

compromiso, con <strong>la</strong> campaña que<br />

hemos <strong>de</strong>nominado “Intolerantes<br />

anónimos”. Hay que seña<strong>la</strong>r a aqu<strong>el</strong>los<br />

que pa<strong>de</strong>c<strong>en</strong> <strong>el</strong> mal <strong>de</strong> <strong>la</strong> intolerancia,<br />

capaces <strong>de</strong> g<strong>en</strong>erar <strong>de</strong>sigualdad,<br />

para no infectarnos y evitar que<br />

<strong>la</strong> intolerancia se convierta <strong>en</strong> un<br />

virus. Hay que vacunarse lo antes<br />

posible. Esa vacuna se l<strong>la</strong>ma juv<strong>en</strong>tud.<br />

- ¿Qué ba<strong>la</strong>nce hace <strong>de</strong> su trabajo<br />

<strong>de</strong> tres años <strong>en</strong> <strong>el</strong> INJU-<br />

VE y qué objetivos se p<strong>la</strong>ntea<br />

hasta <strong>el</strong> final <strong>de</strong> <strong>la</strong> legis<strong>la</strong>tura?<br />

Nos pres<strong>en</strong>tamos a los ciudadanos con<br />

unas políticas muy concretas reflejadas<br />

<strong>en</strong> un programa <strong>el</strong>ectoral. Y creo que<br />

estamos <strong>de</strong>mostrando que hay un<br />

Gobierno capaz <strong>de</strong> cumplir lo que se<br />

establece. Nos queda terminar <strong>de</strong> cumplir<br />

<strong>el</strong> compromiso y empezar a diseñar<br />

también cómo pue<strong>de</strong> ser <strong>el</strong> futuro. Hay<br />

programas concretos, como <strong>el</strong> “Programa<br />

<strong>de</strong> Emancipación Jov<strong>en</strong>” que ti<strong>en</strong>e<br />

que dar resultados. Hacemos una apuesta<br />

por <strong>el</strong> protagonismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> juv<strong>en</strong>tud,<br />

p<strong>la</strong>smada <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> nuevos<br />

órganos para <strong>el</strong> diálogo con distintas<br />

organizaciones. También contamos con<br />

los propios jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> los órganos <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>cisión, como <strong>el</strong> Consejo Rector <strong>de</strong>l<br />

INJUVE, que no existía… Nuestro<br />

compromiso es contar y trabajar con los<br />

jóv<strong>en</strong>es.<br />

Susana Álvarez y G. Argumánez<br />

Fotos: Antonio Magán<br />

13.CDE.626


14.CDE.626<br />

ACTUALIDAD<br />

Consu<strong>el</strong>o Rumí con los españoles <strong>de</strong> México y Cuba<br />

Consu<strong>el</strong>o Rumí y Agustín Torres ha realizado una apretada pero fructífera gira por<br />

México y Cuba para difundir <strong>el</strong> Estatuto y <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong>l Gobierno español hacia los<br />

resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior.<br />

La secretaria <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong><br />

Inmigración y Emigración,<br />

Consu<strong>el</strong>o Rumí, vi-sitó <strong>la</strong><br />

ciudad <strong>de</strong> México <strong>en</strong>tre los<br />

pasados días 8 y 10 <strong>de</strong><br />

marzo. Acompañada por Agustín Torres,<br />

director g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración y <strong>el</strong> consejero<br />

<strong>de</strong> Trabajo y Asuntos Sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Embajada <strong>de</strong> España <strong>en</strong> México, D. José<br />

Vallés, cubrieron una apretada ag<strong>en</strong>da.<br />

Sólo unas horas <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> su llegada se<br />

pres<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> <strong>el</strong> At<strong>en</strong>eo Español <strong>de</strong> México.<br />

Después <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er una reunión<br />

<strong>de</strong> trabajo con los miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> agrupación<br />

y <strong>de</strong> visitar <strong>el</strong> edificio histórico <strong>en</strong><br />

que se hal<strong>la</strong>, se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zó al sur <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad,<br />

a <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong>l Trabajo y<br />

Previsión Social <strong>de</strong>l Gobierno mexicano,<br />

a fin <strong>de</strong> <strong>en</strong>trevistarse con <strong>el</strong> titu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l<br />

ramo, Javier Lozano.<br />

A <strong>la</strong>s dos <strong>de</strong> <strong>la</strong> tar<strong>de</strong> <strong>de</strong> ese mismo día<br />

tuvo lugar <strong>en</strong> <strong>la</strong> resi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> embajadora<br />

<strong>de</strong> España <strong>en</strong> México, Cristina<br />

Barrios, un almuerzo con <strong>el</strong> cuerpo diplomático<br />

acreditado <strong>en</strong> este país y con<br />

miembros <strong>de</strong>l Gobierno mexicano.<br />

Comida <strong>de</strong> trabajo que seguram<strong>en</strong>te<br />

habrá <strong>de</strong> dar frutos para ambos países.<br />

El viernes 9 <strong>de</strong> marzo, a <strong>la</strong>s 9’30 <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

mañana iniciaba su visita a <strong>la</strong>s oficinas <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Consejería <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos<br />

Sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Embajada españo<strong>la</strong>, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

barrio <strong>de</strong> Po<strong>la</strong>nco, a fin <strong>de</strong> <strong>de</strong>sve<strong>la</strong>r una<br />

p<strong>la</strong>ca conmemorativa <strong>de</strong> su primera estancia<br />

<strong>en</strong> México. Minutos <strong>de</strong>spués, a <strong>la</strong>s<br />

10’30, se reunía con los <strong>de</strong>legados <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pr<strong>en</strong>sa españo<strong>la</strong> y local, a efecto <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>r,<br />

sobre todo, dudas re<strong>la</strong>cionadas<br />

con los procesos migratorios <strong>en</strong> España y<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo.<br />

En realidad, <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Consu<strong>el</strong>o<br />

Rumí <strong>en</strong> México se había iniciado antes<br />

Consu<strong>el</strong>o Rumí, Agustín Torres y José Vallés pres<strong>en</strong>tan <strong>el</strong> Estatuto <strong>en</strong> Mexico.<br />

<strong>de</strong> su llegada al país. Debido a que El<br />

Universal, uno <strong>de</strong> los dos periódicos <strong>de</strong><br />

más tradición <strong>en</strong> <strong>la</strong> República Mexicana<br />

había publicado un artículo firmado por<br />

<strong>la</strong> propia secretaria <strong>de</strong> Estado: “Migración<br />

<strong>en</strong> España”, <strong>en</strong> torno al cual <strong>el</strong> diario<br />

e<strong>la</strong>boró su propio editorial periodístico:<br />

“Los dos rostros <strong>de</strong> <strong>la</strong> migración”. En<br />

<strong>el</strong> primero, Consu<strong>el</strong>o Rumí pone <strong>en</strong><br />

c<strong>la</strong>ro <strong>la</strong> política migratoria españo<strong>la</strong> a <strong>la</strong><br />

luz <strong>de</strong> <strong>la</strong> historia y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones políticas<br />

y sociales vig<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> España; <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

segundo, <strong>el</strong> periódico establece <strong>el</strong> marcado<br />

contraste <strong>de</strong> esa política con <strong>la</strong> <strong>de</strong>l<br />

Gobierno estadouni<strong>de</strong>nse, que tan gravem<strong>en</strong>te<br />

ha pesado <strong>en</strong> los trabajadores<br />

mexicanos que buscan oportunida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

vida al norte <strong>de</strong> su frontera.<br />

Por <strong>la</strong> tar<strong>de</strong> <strong>de</strong> ese mismo día <strong>la</strong> <strong>de</strong>legación<br />

<strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos<br />

Sociales, <strong>el</strong> consejero <strong>de</strong> Trabajo y<br />

Asuntos Sociales y <strong>el</strong> cónsul g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

España <strong>en</strong> México, D. Herminio Morales<br />

Fernán<strong>de</strong>z, acudieron a una importante<br />

cita <strong>en</strong> <strong>la</strong>s insta<strong>la</strong>ciones c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong>l<br />

C<strong>en</strong>tro Asturiano <strong>de</strong> México. La l<strong>la</strong>mada<br />

estaba concertada con <strong>la</strong> comunidad<br />

españo<strong>la</strong> resi<strong>de</strong>nte <strong>en</strong> <strong>la</strong> nación mexicana.<br />

Niños <strong>de</strong> <strong>la</strong> Guerra —sobrevive un<br />

puñado <strong>de</strong> <strong>el</strong>los—, sus hijos, sus nietos e<br />

inmigrantes españoles que llegaron a este<br />

país por distintos motivos y <strong>en</strong> distintas<br />

épocas, aprovecharon <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

secretaria <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Inmigración y<br />

Emigración para establecer con <strong>el</strong><strong>la</strong> un<br />

diálogo, emotivo <strong>en</strong> más <strong>de</strong> una ocasión.<br />

En un amplio anfiteatro, cuyas p<strong>la</strong>teas se<br />

ocuparon casi <strong>en</strong> su totalidad, <strong>la</strong> conversación<br />

se c<strong>en</strong>tró <strong>en</strong> dudas y asuntos<br />

migratorios <strong>de</strong> carácter personal; cada<br />

tema, sin embargo, se <strong>en</strong>marcaba <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

línea g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> reunión: <strong>la</strong> situación<br />

<strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es salieron un día <strong>de</strong> su patria <strong>en</strong><br />

re<strong>la</strong>ción con su patria misma.<br />

GM


ACTUALIDAD<br />

La temática había sido abordada, con<br />

anterioridad al diálogo, por <strong>la</strong> secretaria<br />

<strong>de</strong> Estado, qui<strong>en</strong> leyó una comunicación<br />

c<strong>la</strong>ra y directa. En términos g<strong>en</strong>erales,<br />

hizo refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> política <strong>de</strong>l Gobierno<br />

<strong>de</strong> José Luís Rodríguez Zapatero <strong>en</strong><br />

materia <strong>de</strong> recepción <strong>de</strong> inmigrantes y <strong>de</strong><br />

España ti<strong>en</strong>e <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta a Cuba<br />

Víctor Ambou es uno <strong>de</strong> los más <strong>de</strong> ci<strong>en</strong><br />

b<strong>en</strong>eficiarios <strong>de</strong>l programa <strong>de</strong> “niños <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> guerra” que resi<strong>de</strong>n <strong>en</strong> Cuba. Este<br />

hombre, natural <strong>de</strong> Cataluña, quiso<br />

aprovechar <strong>la</strong> visita <strong>de</strong> <strong>la</strong> secretaria <strong>de</strong><br />

Los españoles <strong>de</strong> México p<strong>la</strong>ntearon sus preguntas a <strong>la</strong> autorida<strong>de</strong>s españo<strong>la</strong>s.<br />

R. MEDINA<br />

Consu<strong>el</strong>o Rumí saluda a un español <strong>de</strong> Cuba.<br />

R. SENAREGA<br />

lización acerca <strong>de</strong> que España es <strong>el</strong> país<br />

con <strong>el</strong> sistema <strong>de</strong> apoyo social más consist<strong>en</strong>te<br />

y cuantioso <strong>de</strong>l mundo. Puntualización<br />

<strong>en</strong> lo re<strong>la</strong>tivo a <strong>la</strong> reforma <strong>de</strong>l<br />

Código Civil español, a iniciativa <strong>de</strong>l<br />

Gobierno <strong>de</strong> Rodríguez Zapatero, que<br />

habrá <strong>de</strong> favorecer a qui<strong>en</strong>es se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>trato<br />

a qui<strong>en</strong>es se han alejado <strong>de</strong> España.<br />

Naturalm<strong>en</strong>te, era <strong>el</strong> segundo punto <strong>el</strong><br />

que más ac<strong>en</strong>tuadam<strong>en</strong>te concitaba <strong>la</strong><br />

at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l auditorio. Y, según <strong>la</strong>s reacciones<br />

<strong>de</strong>l público, quedaron satisfechas<br />

sus expectativas.<br />

Informaciones y anuncios caracterizaron<br />

<strong>el</strong> discurso <strong>de</strong> <strong>la</strong> señora Rumí.<br />

Informaciones, por ejemplo, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

con <strong>la</strong> responsabilidad que asume <strong>el</strong><br />

actual Gobierno español para con los<br />

ciudadanos españoles que algún día se<br />

marcharon <strong>de</strong> su tierra; “<strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos será <strong>el</strong> principio<br />

<strong>de</strong> una justicia que habrá <strong>de</strong> recomp<strong>en</strong>sar<br />

su sacrificio”, señaló <strong>la</strong> secretaria.<br />

Información también con respecto a <strong>la</strong><br />

difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> recursos que <strong>el</strong> actual<br />

Gobierno <strong>de</strong>stina a <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> estos<br />

ciudadanos (<strong>de</strong> 59 millones <strong>de</strong> euros<br />

que se <strong>de</strong>dicaban hace tres años a 100<br />

millones que se <strong>de</strong>dican ahora). Puntuatran<br />

all<strong>en</strong><strong>de</strong> sus fronteras <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />

tanto que se verán b<strong>en</strong>eficiados, igual<br />

que los ciudadanos españoles que radican<br />

<strong>en</strong> su patria, por leyes como <strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, que anteriorm<strong>en</strong>te no los<br />

protegía.<br />

Anunció, así mismo, <strong>la</strong> próxima apertura<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Oficina Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong>l Retorno,<br />

que habrá <strong>de</strong> ori<strong>en</strong>tar a qui<strong>en</strong>es <strong>de</strong>se<strong>en</strong><br />

regresar a su tierra, así sean jóv<strong>en</strong>es hijos<br />

<strong>de</strong> españoles, nacidos extramuros. También<br />

se refirió al aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones<br />

por <strong>de</strong>recho <strong>la</strong>boral y asist<strong>en</strong>ciales,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> misma cuantía que <strong>la</strong>s recibidas <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> patria propia.<br />

A manera <strong>de</strong> m<strong>en</strong>saje final, <strong>la</strong> secretaria<br />

<strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Inmigración y Emigración<br />

insistió <strong>en</strong> su voluntad <strong>de</strong> trabajar<br />

sin tregua a fin <strong>de</strong> lograr <strong>el</strong> imperio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> justicia <strong>en</strong>tre todos los españoles,<br />

in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l sitio<br />

don<strong>de</strong> vivan.<br />

Estado <strong>de</strong> Inmigración y Emigración,<br />

Consu<strong>el</strong>o Rumí, para agra<strong>de</strong>cer a través<br />

<strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong> al Gobierno <strong>de</strong> España <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to<br />

que se ha hecho a los <strong>de</strong>rechos<br />

<strong>de</strong> sus coterráneos que salieron <strong>de</strong>l país<br />

por <strong>el</strong> mismo motivo.<br />

Joaquín Floristán estuvo pres<strong>en</strong>te también<br />

<strong>en</strong> su doble condición <strong>de</strong> “niño <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> guerra” y presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> los aragoneses<br />

<strong>en</strong> Cuba. Como él, otros españoles <strong>en</strong><br />

repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad resi<strong>de</strong>nte<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> is<strong>la</strong>, se reunieron con <strong>la</strong> secretaria<br />

<strong>de</strong> Estado y le dieron a conocer <strong>de</strong><br />

primera mano tanto a <strong>el</strong><strong>la</strong> como al director<br />

g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración, Agustín Torres,<br />

<strong>la</strong>s peculiarida<strong>de</strong>s y preocupaciones<br />

<strong>de</strong> este colectivo.<br />

Este fue precisam<strong>en</strong>te uno <strong>de</strong> los objetivos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> visita <strong>de</strong> Consu<strong>el</strong>o Rumí a Cuba.<br />

“V<strong>en</strong>go a intercambiar experi<strong>en</strong>cias y<br />

seguir escuchando y apr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do para realizar<br />

nuestras responsabilida<strong>de</strong>s lo mejor<br />

posible”, aseveró <strong>la</strong> secretaria <strong>de</strong> Estado.<br />

15.CDE.626


ACTUALIDAD<br />

Tanto Rumí como Torres informaron a<br />

los ciudadanos españoles y a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<br />

cubanas sobre varios temas <strong>de</strong><br />

interés, <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l<br />

Estatuto <strong>de</strong> ciudadanía para españoles<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior, y diversos programas dirigidos<br />

a los emigrantes y sus <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes.<br />

“La propuesta <strong>de</strong>l Estatuto <strong>la</strong> hicicial<br />

<strong>de</strong> los españoles aquí, y eso se valora<br />

mucho, pero al mismo tiempo reconocemos<br />

que estos son sus <strong>de</strong>rechos como ciudadanos<br />

y por tanto nuestra obligación es<br />

at<strong>en</strong><strong>de</strong>rlos”, refirió Torres. “T<strong>en</strong>íamos<br />

mucho interés por v<strong>en</strong>ir a Cuba, por lo<br />

que significa para nosotros, porque me<br />

contaban que casi <strong>el</strong> 80 por ci<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Susana Monís. Durante una visita a <strong>la</strong><br />

se<strong>de</strong> <strong>de</strong> esta oficina, fue <strong>de</strong>ve<strong>la</strong>da una<br />

p<strong>la</strong>ca conmemorativa.<br />

En Cuba resi<strong>de</strong>n actualm<strong>en</strong>te más <strong>de</strong><br />

26.000 españoles, cifra que prácticam<strong>en</strong>te<br />

se duplicará <strong>en</strong> los próximos meses, cuando<br />

se termin<strong>en</strong> <strong>de</strong> tramitar unos 20 mil<br />

expedi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> nacionalidad que durante<br />

RIGO SENAREGA<br />

Un grupo <strong>de</strong> resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> Cuba con <strong>la</strong> secretaria <strong>de</strong> Estado y <strong>el</strong> embajador Carlos<br />

Alonso.<br />

mos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> programa <strong>el</strong>ectoral, por lo<br />

que me si<strong>en</strong>to muy satisfecha por ver<strong>la</strong><br />

realizada”, dijo Rumí, mi<strong>en</strong>tras calificaba<br />

su aprobación <strong>de</strong> “salto cualitativo <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos” <strong>de</strong> los<br />

ciudadanos resi<strong>de</strong>ntes <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior. “La<br />

sociedad españo<strong>la</strong> reconoce así <strong>la</strong> continuación<br />

histórica <strong>de</strong> su emigración.<br />

España no les olvida”, aseguró al dirigirse<br />

al colectivo emigrante durante un cóct<strong>el</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> resi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l embajador Carlos<br />

Alonso Zaldívar.<br />

En ese mismo contexto, Consu<strong>el</strong>o Rumí<br />

hizo un reconocimi<strong>en</strong>to especial a <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor<br />

<strong>de</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas más queridas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad <strong>en</strong> Cuba, al presi<strong>de</strong>nte<br />

<strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Resi<strong>de</strong>ntes Españoles,<br />

Antonio Fidalgo.<br />

Agustín Torres tuvo ocasión <strong>de</strong> compartir<br />

más tiempo con los presi<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

socieda<strong>de</strong>s españo<strong>la</strong>s, por lo que pudo<br />

tomar nota <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales inquietu<strong>de</strong>s<br />

y problemas <strong>de</strong> este colectivo.<br />

“Hemos percibido <strong>el</strong> agra<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>to espepob<strong>la</strong>ción<br />

cubana es <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> español”.<br />

Pero quizás uno <strong>de</strong> los resultados más<br />

interesantes <strong>de</strong> esta visita es que ha permitido<br />

estrechar <strong>la</strong>zos con los repres<strong>en</strong>tantes<br />

<strong>de</strong>l Gobierno cubano re<strong>la</strong>cionados<br />

con los españoles <strong>en</strong> <strong>la</strong> is<strong>la</strong>, lo que previsiblem<strong>en</strong>te<br />

redundará <strong>en</strong> b<strong>en</strong>eficio <strong>de</strong><br />

este colectivo.<br />

“Hemos t<strong>en</strong>ido un intercambio muy<br />

agradable con <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s cubanas”,<br />

aseveró <strong>la</strong> secretaria <strong>de</strong> Estado tras <strong>en</strong>trevistarse<br />

con <strong>el</strong> vicepresi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>l Consejo<br />

<strong>de</strong> Ministros <strong>de</strong> Cuba José Ramón<br />

Fernán<strong>de</strong>z y con <strong>el</strong> ministro <strong>de</strong> Justicia,<br />

Roberto Díaz Sotolongo. Al cóct<strong>el</strong> asistieron<br />

a<strong>de</strong>más otras personalida<strong>de</strong>s,<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s que se <strong>en</strong>contraba <strong>la</strong> ex embajadora<br />

<strong>de</strong> Cuba <strong>en</strong> Madrid, Isab<strong>el</strong><br />

All<strong>en</strong><strong>de</strong>.<br />

La <strong>de</strong>legación españo<strong>la</strong> viajó acompañada<br />

por <strong>el</strong> consejero Laboral y <strong>de</strong> Asuntos<br />

Sociales para México y Cuba, José<br />

Vallés, y como anfitriona estuvo <strong>la</strong> responsable<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Sección <strong>en</strong> La Habana,<br />

Consu<strong>el</strong>o Rumí saluda a José Ramón<br />

Fernán<strong>de</strong>z, vicepresi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> Cuba.<br />

años se acumu<strong>la</strong>ron <strong>en</strong> <strong>el</strong> Consu<strong>la</strong>do y que<br />

ahora están a punto <strong>de</strong> resolverse gracias a<br />

un “p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> choque”. Para todos <strong>el</strong>los, <strong>la</strong><br />

visita <strong>de</strong> <strong>la</strong>s máximas autorida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> materia<br />

<strong>de</strong> emigración <strong>de</strong> España, ti<strong>en</strong>e un s<strong>en</strong>tido<br />

más allá incluso <strong>de</strong> los resultados concretos.<br />

“Significa que nos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta,<br />

que formamos parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia españo<strong>la</strong>,<br />

y eso es muy gratificante”, reflexiona<br />

<strong>la</strong> leonesa Luci<strong>la</strong> Cobo.<br />

Pero todo parece indicar que se trata <strong>de</strong><br />

un s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to mutuo. “Estamos<br />

<strong>en</strong>cantados <strong>de</strong> estar aquí”-<strong>de</strong>c<strong>la</strong>raba <strong>el</strong><br />

director g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración-. “Ha<br />

sido un privilegio viajar a este país”, afirmó<br />

por su parte <strong>la</strong> secretaria <strong>de</strong> Estado;<br />

“es una oportunidad muy <strong>en</strong>riquecedora<br />

porque he recibido <strong>el</strong> testimonio<br />

directo <strong>de</strong> los españoles y he compartido<br />

con <strong>el</strong>los y los cubanos mom<strong>en</strong>tos que<br />

no olvidaré”.<br />

México: Rubén D. Medina<br />

Cuba: Natasha Vázquez<br />

16.CDE.626


ACTUALIDAD<br />

JuanRamónJiménez:<strong>de</strong><strong>la</strong>sustancia<strong>de</strong>losdioses<br />

La apertura <strong>en</strong> <strong>la</strong> Sorbona <strong>de</strong>l Año <strong>de</strong> Juan Ramón Jiménez <strong>en</strong> París se a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntó unas<br />

horas al Día Internacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> Poesía y varios días al III Encu<strong>en</strong>tro Internacional <strong>de</strong><br />

Poesía <strong>de</strong> Madrid, <strong>de</strong>dicado también al Nób<strong>el</strong> Onub<strong>en</strong>se.<br />

P<br />

Mesa redonda <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> Au<strong>la</strong> Rich<strong>el</strong>ieu<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Sorbona<br />

sobre Juan Ramón<br />

Jiménez, que aparece<br />

a <strong>la</strong> izquierda<br />

<strong>el</strong> día <strong>de</strong> su boda<br />

con Z<strong>en</strong>obia<br />

Camprubí.<br />

ara <strong>la</strong> inm<strong>en</strong>sa<br />

mayoría<br />

<strong>de</strong> los<br />

niños españoles,<br />

Juan<br />

Ramón Jiménez<br />

es, primero y antes<br />

que nada, <strong>el</strong> señor que escribió<br />

“P<strong>la</strong>tero y yo”, un libro<br />

que quizá pocos han leído<br />

completo, pero cuyas páginas<br />

han servido <strong>de</strong> materia prima<br />

para los dictados <strong>de</strong> varias<br />

g<strong>en</strong>eraciones <strong>de</strong> profesores.<br />

Luego uno se <strong>en</strong>tera a<strong>de</strong>más<br />

<strong>de</strong> que este señor <strong>de</strong> barbas,<br />

con pat<strong>en</strong>te parecido al caballero<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> mano <strong>en</strong> <strong>el</strong> pecho<br />

<strong>de</strong> El Greco, vivía <strong>en</strong> una<br />

torre <strong>de</strong> marfil, se supone que<br />

con <strong>el</strong> borriquillo pastando<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> base, que escribía antolojía<br />

con jota y que se había<br />

casado con una señora <strong>de</strong><br />

nombre casi impronunciable,<br />

pero quizá por eso imborrable,<br />

Z<strong>en</strong>obía Camprubí. Y <strong>de</strong>spués, o<br />

quizá al mismo tiempo, que <strong>de</strong>bía<br />

haber sido un gran poeta porque había<br />

ganado <strong>el</strong> Premio Nób<strong>el</strong>, que había<br />

vivido <strong>en</strong> <strong>el</strong> exilio y que había muerto<br />

<strong>en</strong> Puerto Rico. Al final muchos llegan<br />

a saber que este señor estaba hecho <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> misma sustancia <strong>de</strong> los dioses y que él<br />

no era él sino algui<strong>en</strong> que iba a su <strong>la</strong>do.<br />

A este señor, <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> UNED <strong>en</strong><br />

París, <strong>la</strong> Asociación Socio Cultural<br />

Hispano Francesa “Hispania”, <strong>el</strong> Ayuntami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Moguer y <strong>la</strong> Université<br />

Paris I Panthéon – Sorbonne van a<br />

<strong>de</strong>dicarle <strong>el</strong> “Año Juan Ramón Jiménez<br />

París”. Con <strong>la</strong> excusa, si es que es necesaria<br />

una excusa, <strong>de</strong>l Tri<strong>en</strong>io Conmemorativo<br />

2006-2008 que <strong>el</strong> Ministerio<br />

<strong>de</strong> Cultura y <strong>la</strong> Junta <strong>de</strong> Andalucía vi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>dicando al poeta, bajo <strong>el</strong> manto<br />

protector <strong>de</strong>l Patronato Nacional presidido<br />

por <strong>el</strong> Rey Juan Carlos I, este<br />

ev<strong>en</strong>to va a llevar a oril<strong>la</strong>s <strong>el</strong> S<strong>en</strong>a una<br />

ambiciosa programación <strong>de</strong> activida<strong>de</strong>s<br />

hasta <strong>el</strong> mes <strong>de</strong> diciembre: confer<strong>en</strong>cias,<br />

exposiciones, <strong>de</strong>bates, coloquios, recitales,<br />

repres<strong>en</strong>taciones teatrales y conciertos.<br />

El acto inaugural tuvo lugar <strong>el</strong> día 17 <strong>de</strong><br />

marzo <strong>en</strong> uno <strong>de</strong> esos espacios para los<br />

que se inv<strong>en</strong>tó <strong>la</strong> expresión “marco incomparable”:<br />

<strong>el</strong> soberbio anfiteatro<br />

Rich<strong>el</strong>ieu <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sorbona, <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

Barrio Latino <strong>de</strong> <strong>la</strong> capital<br />

francesa. Con los coordinadores<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> UNED parisina,<br />

Francisco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Rosa y Jesús<br />

Martínez Dorronsoro, actuando<br />

<strong>de</strong> anfitriones, hubo<br />

pa<strong>la</strong>bras <strong>de</strong> acogida <strong>de</strong>l Presi<strong>de</strong>nte<br />

(Rector) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad<br />

París I Panteón – Sorbona,<br />

Pierre-Yves H<strong>en</strong>in, <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Vicerrectora <strong>de</strong> Coordinación<br />

y Ext<strong>en</strong>sión Universitaria<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> UNED, Merce<strong>de</strong>s<br />

Boixareu, <strong>de</strong>l Alcal<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

Moguer Sr. Vo<strong>la</strong>nte, <strong>de</strong>l hispanista<br />

Georges Martin, y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Subdirectora<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración Rosa<br />

Isab<strong>el</strong> Rodríguez.<br />

El au<strong>la</strong> Rich<strong>el</strong>ieu fue esc<strong>en</strong>ario, ya esa<br />

misma tar<strong>de</strong>, <strong>de</strong> una primera mesa<br />

redonda, coordinada por Serge Sa<strong>la</strong>ün,<br />

con especialistas <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida y obra <strong>de</strong>l<br />

poeta andaluz, como Merce<strong>de</strong>s Juliá,<br />

Luis Pardiñas, Migu<strong>el</strong> A. Olmos, Luis<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Prada y Laurie-Anne Pager, y <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

académico “espacio” resonaron los versos<br />

<strong>de</strong>l poeta y <strong>la</strong>s pa<strong>la</strong>bras <strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es<br />

mejor pue<strong>de</strong>n explicarlos. El concierto<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> emb<strong>el</strong>esadora guitarra <strong>de</strong> Ricardo<br />

Moyano, bajo <strong>el</strong> título “El siglo <strong>de</strong> Juan<br />

Ramón”, puso punto final a <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sa<br />

jornada, a cuyo éxito no fue ni muchos<br />

m<strong>en</strong>os aj<strong>en</strong>a <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un nutrido<br />

grupo <strong>de</strong> paisanos <strong>de</strong>l vate, <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zados<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> Moguer para <strong>el</strong> acontecimi<strong>en</strong>to y<br />

para, <strong>de</strong> paso, disfrutar <strong>la</strong>s exc<strong>el</strong><strong>en</strong>cias<br />

monum<strong>en</strong>tales, <strong>la</strong>s galerías comerciales,<br />

los museos, <strong>la</strong>s av<strong>en</strong>idas, los bistros y los<br />

parques <strong>de</strong> París.<br />

C. <strong>de</strong> E.<br />

17.CDE.626


PANORAMA<br />

REUNIÓN DE LA COMISIÓN DEL CONSEJO GENERAL<br />

La comisión <strong>de</strong>signada por <strong>el</strong> Consejo G<strong>en</strong>eral aportó i<strong>de</strong>as y propuestas<br />

a <strong>la</strong> Administración para <strong>la</strong> reforma <strong>de</strong> los cauces <strong>de</strong> participación<br />

a <strong>la</strong> luz <strong>de</strong>l nuevo Estatuto<br />

Los días 19 y 20 <strong>de</strong><br />

marzo se reunió <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Secretaría <strong>de</strong> Estado<br />

<strong>de</strong> Inmigración y Emigración<br />

<strong>la</strong> comisión emanada<br />

<strong>de</strong>l ultimo pl<strong>en</strong>o <strong>de</strong>l Consejo<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong><br />

Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong>,<br />

que mandatada por éste<br />

expuso a <strong>la</strong> Administración<br />

opiniones, i<strong>de</strong>as y propuestas<br />

<strong>de</strong> cara a <strong>la</strong>s reformas <strong>en</strong><br />

marcha <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> participación<br />

<strong>de</strong> los emigrantes<br />

según dicta <strong>el</strong> Estatuto.<br />

La comisión estuvo formada<br />

por <strong>el</strong> presi<strong>de</strong>nte Francisco<br />

Ruiz, y <strong>la</strong>s consejeras y consejeros<br />

Mª Teresa Mich<strong>el</strong>ón<br />

(Arg<strong>en</strong>tina), Emilia Hernán<strong>de</strong>z<br />

(Países Bajos) Luis Lami<strong>el</strong><br />

(CCOO), Luis Iglesias<br />

(Francia), Migu<strong>el</strong> Áng<strong>el</strong> Tascón<br />

y Eduardo Dizzy (México),<br />

José Antonio Franco<br />

(Suiza), Áng<strong>el</strong> Cap<strong>el</strong>lán (Estados<br />

Unidos) y Antonio<br />

Navarro (Bélgica).<br />

A <strong>la</strong> reunión, <strong>en</strong> sus distintas<br />

fases, comparecieron tanto <strong>la</strong><br />

secretaria <strong>de</strong> Estado, Consu<strong>el</strong>o<br />

Rumí, como <strong>el</strong> director g<strong>en</strong>eral<br />

<strong>de</strong> Emigración, Agustín<br />

Torres, y <strong>la</strong>s subdirectoras<br />

Pi<strong>la</strong>r González y Rosa Rodríguez<br />

y sus respectivos equipos<br />

técnicos. De igual manera<br />

se produjo <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> Javier Suárez, subdirector<br />

g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Ministerio <strong>de</strong><br />

Asuntos <strong>Exterior</strong>es, qui<strong>en</strong> intercambió<br />

opiniones con los<br />

consejeros <strong>en</strong> torno a los<br />

Consejos <strong>de</strong> Resi<strong>de</strong>ntes.<br />

Uno <strong>de</strong> los principales temas<br />

tratados fue <strong>la</strong> forma <strong>de</strong><br />

incorporar a <strong>la</strong>s asociaciones<br />

y fe<strong>de</strong>raciones <strong>de</strong> emigrantes<br />

al Consejo, tal y como manda<br />

<strong>el</strong> Estatuto. En este punto<br />

se pres<strong>en</strong>tó una propuesta <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Coordinadora Europea <strong>de</strong><br />

Asociaciones <strong>de</strong> Emigrantes<br />

(CEAE) que se sumó al <strong>de</strong>bate<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>dida por Emilia<br />

Hernán<strong>de</strong>z y Antonio Navarro.<br />

Este tema, que aparecía<br />

<strong>en</strong> un principio como <strong>el</strong> más<br />

polémico <strong>de</strong> <strong>la</strong> reunión, suscitó<br />

<strong>de</strong>bate y confrontación<br />

<strong>de</strong> posturas, pero como dijo<br />

<strong>el</strong> consejero Lami<strong>el</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> rueda<br />

<strong>de</strong> pr<strong>en</strong>sa posterior “prevaleció<br />

<strong>el</strong> bu<strong>en</strong> tono y <strong>el</strong> s<strong>en</strong>tido<br />

común”. Se trabaja con<br />

un máximo <strong>de</strong>l 20 % <strong>de</strong> consejeros<br />

<strong>de</strong> asociaciones y fe<strong>de</strong>raciones<br />

sobre cuar<strong>en</strong>ta y<br />

cinco consejeros <strong>el</strong>ectos.<br />

El director g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración,<br />

Agustín Torres, comunicó<br />

que durante <strong>el</strong> mes<br />

<strong>de</strong> abril se convocarán <strong>el</strong>ecciones<br />

<strong>en</strong> los CRE para <strong>de</strong>signar<br />

consejeros g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> ciudadanía <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior,<br />

ya que <strong>el</strong> cuarto mandato<br />

finalizó <strong>el</strong> 31 <strong>de</strong> marzo. Habi<strong>en</strong>do<br />

sido esta reunión <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> comisión creada al efecto <strong>el</strong><br />

último acto <strong>de</strong> este mandato<br />

<strong>de</strong>l Consejo G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

<strong>Exterior</strong>.<br />

LA SEGURIDAD SOCIAL<br />

CEDERÁ DATOS<br />

A EMIGRACIÓN<br />

Ambos <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos<br />

han suscrito un<br />

acuerdo que facilitará<br />

<strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

prestaciones sociales<br />

para los españoles<br />

<strong>de</strong>l exterior.<br />

El director g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración,<br />

Agustín Torres y <strong>el</strong> director<br />

g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Tesorería<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad Social,<br />

Javier Aibar, han firmado un<br />

conv<strong>en</strong>io que permitirá a <strong>la</strong><br />

Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración,<br />

responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción<br />

a los españoles <strong>de</strong>l exterior,<br />

acce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong>s bases <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

seguridad social con <strong>el</strong> fin actuar<br />

coordinadam<strong>en</strong>te y mejorar <strong>la</strong>s<br />

prestaciones sociales que se <strong>de</strong>stinan<br />

a los españoles que resi<strong>de</strong>n<br />

fuera <strong>de</strong> España, sean emigrantes<br />

o no, y a los retornados.<br />

Actualm<strong>en</strong>te, <strong>el</strong> Ministerio <strong>de</strong><br />

Trabajo y Asuntos Sociales gestiona<br />

<strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones asist<strong>en</strong>ciales<br />

por ancianidad para más <strong>de</strong><br />

50.000 españoles resi<strong>de</strong>ntes fuera<br />

<strong>de</strong> España. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> Secretaría<br />

<strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Inmigración<br />

y Emigración, a través<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración,<br />

conce<strong>de</strong> anualm<strong>en</strong>te<br />

becas, subv<strong>en</strong>ciones y ayudas<br />

diversas a los españoles y a los<br />

c<strong>en</strong>tros y asociaciones <strong>de</strong> españoles<br />

<strong>de</strong>l exterior.<br />

El conv<strong>en</strong>io firmado <strong>en</strong>tre <strong>la</strong><br />

Dirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Emigración<br />

y <strong>la</strong> Tesorería G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Seguridad Social facilitará y<br />

perfeccionará esta compleja gestión<br />

administrativa, a <strong>la</strong> vez que<br />

ayudará a prev<strong>en</strong>ir y <strong>de</strong>tectar<br />

posibles frau<strong>de</strong>s <strong>en</strong> estas prestaciones.<br />

La reci<strong>en</strong>te publicación <strong>de</strong>l<br />

Estatuto <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong><br />

Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong> garantiza<br />

a estos ciudadanos los mismos<br />

<strong>de</strong>rechos que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> los que<br />

viv<strong>en</strong> <strong>en</strong> España.<br />

18.CDE.626


PANORAMA<br />

ESPAÑOLAS EMIGRANTES EN EUROPA<br />

E<br />

La Coordinadora Europea (CEAEE) c<strong>el</strong>ebró <strong>el</strong><br />

seminario “Mujeres españo<strong>la</strong>s emigrantes <strong>en</strong><br />

Europa. Situaciones <strong>de</strong> hoy y transfer<strong>en</strong>cias<br />

interg<strong>en</strong>eracionales”.<br />

nes y fe<strong>de</strong>raciones <strong>de</strong> Europa,<br />

así como miembros <strong>de</strong>l Injuve<br />

y <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación 1° <strong>de</strong><br />

Mayo.<br />

Se consi<strong>de</strong>ra necesario <strong>la</strong> realización<br />

<strong>de</strong> un estudio, a través<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s fe<strong>de</strong>raciones, que<br />

investigue y analice <strong>el</strong> pap<strong>el</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> mujer <strong>en</strong> <strong>la</strong>s asociaciones<br />

<strong>de</strong> emigrantes. Se propone<br />

que <strong>la</strong> Coordinadora Euro<strong>de</strong>n<br />

constituir un verda<strong>de</strong>ro<br />

vínculo que facilite <strong>la</strong> integración<br />

social <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras<br />

g<strong>en</strong>eraciones. Otro <strong>de</strong> los<br />

objetivos es pot<strong>en</strong>ciar <strong>el</strong> uso<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s nuevas tecnologías para<br />

favorecer <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> una red <strong>de</strong> mujeres españo<strong>la</strong>s<br />

<strong>en</strong> Europa. En <strong>el</strong> seminario<br />

participaron repres<strong>en</strong>tantes<br />

<strong>de</strong> distintas asociacio-<br />

l ev<strong>en</strong>to tuvo lugar <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

C<strong>en</strong>tro Euro<strong>la</strong>tinoamericano<br />

<strong>de</strong> Juv<strong>en</strong>tud<br />

(CEULAJ) situado <strong>en</strong> <strong>la</strong> localidad<br />

ma<strong>la</strong>gueña <strong>de</strong> Mollina.<br />

La pl<strong>en</strong>a participación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

mujer españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> exterior<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad, y <strong>la</strong> valoración<br />

<strong>de</strong>l pap<strong>el</strong> fundam<strong>en</strong>tal que<br />

<strong>de</strong>sempeña <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma, es,<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> siempre, uno <strong>de</strong> los<br />

principales objetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Coordinadora Europea. Los<br />

objetivos <strong>de</strong> este <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro<br />

han sido: analizar <strong>la</strong> realidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres emigrantes <strong>de</strong><br />

primera y segunda g<strong>en</strong>eración,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo asociativo<br />

<strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes países <strong>de</strong><br />

Europa; reflexionar y proponer<br />

un <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l Estatuto<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong> Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> <strong>Exterior</strong> que contribuya a<br />

una eficaz lucha contra <strong>la</strong> viol<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> género, a partir <strong>de</strong><br />

un conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los mecanismos<br />

que <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes instituciones<br />

y organismos españoles<br />

y europeos pon<strong>en</strong> a disposición<br />

<strong>de</strong>l colectivo, e introducir<br />

<strong>la</strong> transfer<strong>en</strong>cia interg<strong>en</strong>eracional<br />

como una oportunidad<br />

<strong>de</strong> futuro, pues, efectivam<strong>en</strong>te,<br />

<strong>la</strong>s nueva g<strong>en</strong>eraciones,<br />

más integradas a <strong>la</strong>s<br />

socieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> acogida, puepea,<br />

<strong>en</strong> estrecha re<strong>la</strong>ción con<br />

su comisión <strong>de</strong> mujeres, haga<br />

una campaña dirigida a los<br />

ministerios <strong>de</strong> Trabajo y <strong>de</strong><br />

Asuntos <strong>Exterior</strong>es para que<br />

se contemple al colectivo que<br />

sufre viol<strong>en</strong>cia doméstica <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> Estatuto <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Ciudadanía</strong><br />

Españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>Exterior</strong> o<br />

cualquier otra norma <strong>de</strong> igual<br />

o simi<strong>la</strong>r rango.<br />

Así como que se contemple <strong>el</strong><br />

retorno a España <strong>de</strong> <strong>la</strong>s personas<br />

víctimas <strong>de</strong> viol<strong>en</strong>cia<br />

doméstica cuando éstas lo<br />

solicit<strong>en</strong> y que tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

Consejerías Laborales como<br />

<strong>en</strong> Consu<strong>la</strong>dos, haya personal<br />

especializado <strong>en</strong> temas <strong>de</strong> viol<strong>en</strong>cia<br />

doméstica.<br />

También se solicita a <strong>la</strong><br />

Coordinadora Europea que<br />

<strong>el</strong>eve al Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to Europeo<br />

propuesta para lograr, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

medida <strong>de</strong> lo posible, que <strong>en</strong><br />

todos los países comunitarios<br />

se promueva una ley contra <strong>la</strong><br />

viol<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> línea <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

reci<strong>en</strong>te ley españo<strong>la</strong>.<br />

A mediodía <strong>de</strong>l domingo 25<br />

c<strong>la</strong>usuraron <strong>la</strong>s jornadas Rosa<br />

Mª Peris, directora <strong>de</strong>l Instituto<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Mujer, Emilia Hernán<strong>de</strong>z,<br />

Antonia Palomino y<br />

<strong>el</strong> presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> CEAEE,<br />

Antonio Aliaga.<br />

ENBREVE<br />

Tres actrices <strong>de</strong> oro<br />

El pasado jueves 22 <strong>de</strong> marzo,<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> teatro Pavón, uno <strong>de</strong> los<br />

<strong>de</strong> más solera <strong>de</strong> Madrid, <strong>el</strong><br />

ministro <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos<br />

Sociales, Jesús Cal<strong>de</strong>ra, acompañado<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ministra <strong>de</strong><br />

Cultura, Carm<strong>en</strong> Calvo, hizo<br />

<strong>en</strong>trega <strong>de</strong> <strong>la</strong> Medal<strong>la</strong> <strong>de</strong> Oro al<br />

Mérito <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trabajo a tres<br />

mujeres que han ll<strong>en</strong>ado <strong>el</strong> último<br />

medio siglo <strong>de</strong> nuestro teatro,<br />

cine y t<strong>el</strong>evisión. Maria<br />

Isbert, que aún quiere trabajar a<br />

su nov<strong>en</strong>ta años y <strong>la</strong>s todavía<br />

muy activas Lo<strong>la</strong> Herrera y<br />

Julia Gutiérrez Caba recibieron<br />

emocionadas y agra<strong>de</strong>cidas <strong>el</strong><br />

ga<strong>la</strong>rdón, subrayado por los<br />

ap<strong>la</strong>usos unánimes <strong>de</strong> un patio<br />

<strong>de</strong> butacas que no hacía más<br />

que tras<strong>la</strong>dar <strong>el</strong> <strong>en</strong>orme cariño<br />

y respeto a su trabajo que estas<br />

mujeres han cosechado <strong>en</strong>tre<br />

varias g<strong>en</strong>eraciones <strong>de</strong> españoles.<br />

Fue un emotivo hom<strong>en</strong>aje a<br />

tres damas <strong>de</strong> <strong>la</strong> esc<strong>en</strong>a, a tres<br />

mujeres trabajadoras, a tres<br />

actrices <strong>de</strong> oro.<br />

19.CDE.626


JESPAÑOLESENELMUNDO<br />

osé María Aguirre Sa<strong>la</strong>berría<br />

nació <strong>en</strong> Marquina, País<br />

Vasco, <strong>en</strong> 1919. Se <strong>en</strong>roló <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

bando republicano con 17<br />

años tras <strong>la</strong> sublevación <strong>de</strong>l<br />

ejército <strong>en</strong> Marruecos <strong>en</strong><br />

1936. Fue apresado por los<br />

franceses y confinado <strong>en</strong> unos<br />

campos <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tración. Tras<strong>la</strong>dado a<br />

Mauthaus<strong>en</strong> le fue asignado un número,<br />

<strong>el</strong> 4.553. Reducida su personalidad a un<br />

dígito, este chicarrón <strong>de</strong>l norte sobrevivió<br />

a los trabajos forzados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s canteras <strong>de</strong><br />

piedra, al gas zíclón, a <strong>la</strong>s noches <strong>de</strong>snudos<br />

al raso con veinte grados bajo cero y<br />

a <strong>la</strong>s inyecciones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>cina <strong>en</strong> <strong>el</strong> corazón<br />

<strong>de</strong> Aribert Heim, <strong>el</strong> aún prófugo “doctor<br />

muerte”. En suma, un año <strong>en</strong> los campos<br />

franceses y cuatro y medio más <strong>en</strong> Mauthaus<strong>en</strong>.<br />

Tras todo aqu<strong>el</strong>lo, Jose Mari vive<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1953 <strong>en</strong> Mallorca y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1957<br />

comparte su vida con Sarah, qui<strong>en</strong> custodia<br />

sus secretos y le l<strong>la</strong>ma cariñosam<strong>en</strong>te<br />

<strong>el</strong> jefe. Le robamos algo <strong>de</strong>l tiempo que<br />

<strong>de</strong>dica a sus gallinas y perros <strong>en</strong> su casa <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> campiña mallorquina y él nos respon<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>spaciosam<strong>en</strong>te y con una luci<strong>de</strong>z que<br />

jamás <strong>de</strong><strong>la</strong>taría sus 88 años.<br />

¿Te <strong>en</strong>ro<strong>la</strong>ste o te <strong>en</strong>ro<strong>la</strong>ron <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

bando republicano?<br />

Tras vernos atacados por los nacionales, mi<br />

padre, mi madre cargada con siete chavales,<br />

<strong>el</strong> último <strong>de</strong> <strong>el</strong>los <strong>en</strong> brazos, <strong>la</strong> mayor<br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción civil <strong>de</strong> Irún y yo,<br />

salimos pitando hacia H<strong>en</strong>daya, pueblo al<br />

otro <strong>la</strong>do <strong>de</strong>l Bidasoa que separaba ambos<br />

bandos <strong>de</strong> <strong>la</strong> conti<strong>en</strong>da. La mayoría <strong>de</strong> los<br />

vascos ni siquiera eran <strong>de</strong> izquierdas, eran<br />

liberales que creían <strong>en</strong> lo suyo, <strong>el</strong> Partido<br />

Nacionalista Vasco, <strong>de</strong> manera que nosotros<br />

tras <strong>el</strong> ataque franquista nos juntamos<br />

y <strong>en</strong>tramos <strong>en</strong> <strong>la</strong> guerra casi inopinadam<strong>en</strong>te,<br />

no hubo una leva forzosa.<br />

Una vez <strong>en</strong> Francia ¿<strong>en</strong> manos <strong>de</strong><br />

quién caísteis?<br />

Nos cogieron los franceses, que se portaron<br />

como cerdos, especialm<strong>en</strong>te los dirig<strong>en</strong>tes,<br />

<strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los <strong>el</strong> que era presi<strong>de</strong>nte<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1930, León Bloom. Asediados por<br />

los franquistas, pasamos a Francia y allí<br />

nos amontonaron <strong>en</strong> algunas p<strong>la</strong>yas cercanas<br />

a <strong>la</strong> frontera. A mí me tocó <strong>la</strong> <strong>de</strong> San<br />

Cipri<strong>en</strong>. Era febrero, y no había ningún<br />

lugar para cobijarnos, ni siquiera un árbol;<br />

imposible tras<strong>la</strong>dar <strong>el</strong> frío horrible que<br />

hacía. Alre<strong>de</strong>dor nuestro montaron rápidam<strong>en</strong>te<br />

a<strong>la</strong>mbradas, creando un campo<br />

improvisado.<br />

20.CDE.626<br />

JOSE Mª AGUIRRE, SUPERVIVIENTE DE MAUTHAUSEN<br />

“Para <strong>el</strong> Gobierno <strong>de</strong> Franco<br />

los que estaban fuera <strong>de</strong><br />

España no eran españoles”<br />

Un año <strong>en</strong> los campos <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tración franceses y<br />

cuatro y medio más <strong>en</strong> Mauthaus<strong>en</strong>. Trabajos forzados,<br />

inyecciones letales, noches <strong>de</strong>snudo al raso con<br />

veinte grados bajo cero y todo tipo <strong>de</strong> vejaciones no<br />

pudieron con <strong>el</strong> número 4.553, <strong>el</strong> que asignaron a José<br />

María Aguirre y que todavía lleva grabado a fuego <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> corazón.<br />

¿Se dio por <strong>en</strong>terado <strong>el</strong> Gobierno<br />

franquista <strong>de</strong>l trato que recibían<br />

los españoles <strong>en</strong> Francia?<br />

Serrano Súñer, que <strong>en</strong> esa época mandaba<br />

tanto como Franco, fue muy categórico,<br />

dijo que fuera <strong>de</strong> España no había<br />

españoles, que no había que contar con<br />

<strong>el</strong>los.<br />

¿Cómo llegasteis a Mauthaus<strong>en</strong>?<br />

De los campos <strong>de</strong> “acogida” <strong>de</strong> San<br />

Cipri<strong>en</strong> y Arles pasamos a formar parte<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s compañías <strong>de</strong> trabajadores extranjeros<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> línea Maginot y allí estuvimos<br />

cavando zanjas y construy<strong>en</strong>do una<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa que al final no sirvió para cont<strong>en</strong>er<br />

a los alemanes.<br />

Con <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada triunfal <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tropas germanas<br />

se vo<strong>la</strong>tilizó todo <strong>el</strong> mundo por<br />

don<strong>de</strong> pudo. Al grupo nuestro (unos 600<br />

ó 700), nos hicieron presos los nazis y<br />

nos llevaron a Estrasburgo. El <strong>de</strong>stino<br />

quiso que <strong>en</strong> esa ciudad tan b<strong>el</strong><strong>la</strong> nos<br />

topáramos con <strong>la</strong> élite <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fuerzas alemanas,<br />

<strong>la</strong>s SS y <strong>la</strong> Gestapo… A los pocos


ESPAÑOLESENELMUNDO<br />

días los españoles fuimos separados <strong>de</strong>l<br />

millón <strong>de</strong> prisioneros franceses y conducidos<br />

a un tr<strong>en</strong>. Después <strong>de</strong> muchas horas<br />

<strong>de</strong> viaje <strong>en</strong> condiciones <strong>de</strong>plorables llegamos<br />

a un lugar in<strong>de</strong>scriptible. No ha habido<br />

escritor o historiador capaz <strong>de</strong> p<strong>la</strong>smar<br />

lo que significó arribar a este campo <strong>de</strong><br />

exterminio. Cuando abrieron <strong>la</strong>s puertas<br />

<strong>de</strong> los vagones fue como si los más sádicos<br />

y locos verdugos <strong>de</strong>l mundo se hubieran<br />

congregado para recibirnos, amén <strong>de</strong> jaurías<br />

<strong>de</strong> perros que parecían vacas <strong>de</strong> lo<br />

gran<strong>de</strong>s que eran. Nos fueron tirando<br />

sobre una nieve <strong>de</strong> diez c<strong>en</strong>tímetros, nos<br />

reunieron como hac<strong>en</strong> los pastores con su<br />

ganado e hicieron arrancar <strong>el</strong> convoy a pie<br />

hacia Mauthaus<strong>en</strong>. De vez <strong>en</strong> cuando<br />

oíamos tiros <strong>en</strong> <strong>la</strong> retaguardia<br />

Aspecto <strong>de</strong>l campo <strong>de</strong> Mauthaus<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad.<br />

y más tar<strong>de</strong> supimos que disparaban a los<br />

rezagados. Finalm<strong>en</strong>te nos <strong>de</strong>tuvimos<br />

ante una puerta gigante que estaba franqueada<br />

por dos gran<strong>de</strong>s torreones escoltados<br />

por soldados con metralletas.<br />

¿Cuánto tiempo pasaste allí?<br />

En total fueron 54 meses, pero no t<strong>en</strong>go<br />

noción exacta <strong>de</strong> ese tiempo. Nada más<br />

<strong>en</strong>trar unos p<strong>el</strong>uqueros nos trasqui<strong>la</strong>ron <strong>de</strong><br />

arriba abajo, nos retiraron toda <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación,<br />

e hipócritam<strong>en</strong>te nos hicieron<br />

meter nuestras pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cias <strong>en</strong> sacos con<br />

nuestros nombres. Nos <strong>de</strong>jaron <strong>en</strong> pura<br />

p<strong>el</strong>ota. Tras esto nos echaron al campo con<br />

muchos grados bajo cero y nos hicieron<br />

vestir con ropas <strong>de</strong> muertos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cámaras<br />

<strong>de</strong> gas. A partir <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong> mom<strong>en</strong>to se<br />

hicieron comandos y grupos <strong>de</strong> trabajo.<br />

En <strong>la</strong> P<strong>la</strong>ze D’ap<strong>el</strong>le, así l<strong>la</strong>mada porque<br />

era <strong>el</strong> lugar <strong>de</strong> reunión, nos congregaron y<br />

asignaron un número a cada uno. Éste<br />

<strong>de</strong>bíamos cosérnoslo <strong>en</strong> <strong>la</strong>s chaquetas a <strong>la</strong><br />

altura <strong>de</strong>l corazón. A<strong>de</strong>más <strong>la</strong> insignia<br />

t<strong>en</strong>ía un triángulo <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l cual aparecía<br />

una S que quería <strong>de</strong>cir spani<strong>en</strong>, español.<br />

Mi número era <strong>el</strong> 4553.Me quedó grabado<br />

a fuego.<br />

¿T<strong>en</strong>ían los judíos algún distintivo?<br />

Si les hacían alguno no lo sé, pero no<br />

creo porque no t<strong>en</strong>ían tiempo <strong>de</strong> nada.<br />

Los judíos que <strong>en</strong>traban al campo no<br />

duraban más que horas, y era lo mejor<br />

que podía pasarles porque si permanecían<br />

vivos <strong>la</strong>s torturas eran in<strong>de</strong>cibles. En<br />

algunos casos los empujaban contra <strong>la</strong>s<br />

a<strong>la</strong>mbradas <strong>el</strong>ectrificadas <strong>de</strong>l campo y<br />

quedaban allí fritos contra <strong>el</strong> metal.<br />

¿Apr<strong>en</strong><strong>de</strong>r alemán <strong>en</strong> semanas<br />

te ayudó a sobrevivir?<br />

El 99% <strong>de</strong> los que allí conseguimos<br />

salir vivos fue <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong><br />

suerte. A mí <strong>el</strong> ale-<br />

mán me ayudo ciertam<strong>en</strong>te. Nada más<br />

<strong>en</strong>trar al campo un guardia me habló y<br />

como no le <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dí me llevé un puñetazo.<br />

Me di cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> que <strong>el</strong> idioma era<br />

imprescindible para salir a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte. Pero<br />

lo más importante es que conseguí no<br />

<strong>de</strong>stacar; apr<strong>en</strong>dí a situarme <strong>en</strong> medio<br />

<strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s co<strong>la</strong>s y recu<strong>en</strong>tos, porque los<br />

<strong>de</strong> los <strong>la</strong>terales se llevaban siempre <strong>la</strong><br />

peor parte. En los campos estabas con<strong>de</strong>nado<br />

a muerte, te podían matar a<br />

cualquier hora <strong>de</strong>l día y nadie <strong>de</strong>bía vivir<br />

más <strong>de</strong> seis meses. Hasta <strong>en</strong>tonces te<br />

sacaban <strong>el</strong> jugo, empujabas camionetas,<br />

hacías zanjas, cargabas cadáveres, eras un<br />

esc<strong>la</strong>vo.<br />

¿Qué sabes acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong>s inyecciones<br />

<strong>de</strong> b<strong>en</strong>cina <strong>en</strong> <strong>el</strong> corazón?<br />

Estar <strong>en</strong>fermo era <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido como sabotaje.<br />

Y yo tuve <strong>la</strong> ma<strong>la</strong> fortuna <strong>de</strong> contraer<br />

<strong>la</strong> erisipe<strong>la</strong>, una <strong>en</strong>fermedad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pi<strong>el</strong> que te <strong>de</strong>ja <strong>la</strong> cara como un tambor.<br />

Eso era <strong>el</strong> pasaporte para <strong>el</strong> otro barrio<br />

porque los alemanes odiaban a los <strong>en</strong>fermos<br />

[…] Me <strong>en</strong>viaron a <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermería<br />

sabi<strong>en</strong>do que nos inyectaban algún tipo<br />

<strong>de</strong> v<strong>en</strong><strong>en</strong>o, aunque no éramos consci<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> que fuera b<strong>en</strong>cina. Me pusieron <strong>en</strong><br />

cuar<strong>en</strong>t<strong>en</strong>a con muchos agonizantes, llegaban<br />

sin ojos, con <strong>la</strong>s ca<strong>de</strong>ras o los<br />

miembros <strong>de</strong>strozados. Mi salvación se <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>bo a un médico catalán, Pedro Freixas.<br />

No sé cómo consiguió bur<strong>la</strong>r <strong>la</strong> vigi<strong>la</strong>ncia,<br />

pero me inyectó agua <strong>en</strong> vez <strong>de</strong> b<strong>en</strong>cina.<br />

¿Cómo viviste <strong>la</strong> liberación <strong>de</strong>l<br />

campo por los americanos <strong>el</strong> 5 <strong>de</strong><br />

mayo <strong>de</strong> 1945?<br />

Días antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> liberación, huí con un<br />

grupo aprovechando un tras<strong>la</strong>do <strong>de</strong><br />

Mauthaus<strong>en</strong> a Eb<strong>en</strong>se, <strong>el</strong> campo <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

que estaba mi cuñado Marc<strong>el</strong>ino Bilbao.<br />

Nos llevaban huy<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong>s brigadas<br />

rusas y p<strong>la</strong>neamos hacernos con <strong>la</strong>s<br />

armas <strong>de</strong> los que nos conducían y refugiarnos<br />

<strong>en</strong> un bosque que había a unos 9<br />

km <strong>de</strong>l campo. Nos transportaban soldados<br />

rasos, pues los mandamases se habían<br />

escabullido ya, alertados <strong>de</strong> <strong>la</strong> llegada<br />

<strong>de</strong> los americanos, con lo que estábamos<br />

seguros <strong>de</strong> que no opondrían mucha<br />

resist<strong>en</strong>cia.<br />

De no haber materializado <strong>el</strong> p<strong>la</strong>n,<br />

habríamos perecido porque <strong>la</strong> or<strong>de</strong>n<br />

(según supimos <strong>de</strong>spués) era introducirnos<br />

<strong>en</strong> unos tún<strong>el</strong>es pretextando una<br />

a<strong>la</strong>rma aérea y hacerlos explosionar con<br />

nosotros <strong>de</strong>ntro, como hicieron <strong>en</strong><br />

unos tún<strong>el</strong>es no lejos <strong>de</strong> Roma con <strong>la</strong><br />

resist<strong>en</strong>cia italiana.<br />

Por fin nos escondimos tres días <strong>en</strong> una<br />

colina cercana, aún visti<strong>en</strong>do <strong>el</strong> traje a<br />

rayas <strong>de</strong>l campo. En un mom<strong>en</strong>to dado,<br />

<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>dí atraído por un vocerío proce<strong>de</strong>nte<br />

<strong>de</strong>l valle don<strong>de</strong> <strong>de</strong>scubrí g<strong>en</strong>te<br />

con vestim<strong>en</strong>tas mezc<strong>la</strong>das, uniformes<br />

alemanes, franceses. Lo curioso es que<br />

parecía no haber ningún resquemor <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong>los, bebían cerveza y reían. Un francés<br />

vino a mear al <strong>la</strong>do <strong>de</strong> don<strong>de</strong> yo me<br />

ocultaba y le pregunté qué ocurría; me<br />

contestó escuetam<strong>en</strong>te: “!La guerre est<br />

fini!”<br />

Por último, ¿qué le pedías a<br />

Zapatero <strong>en</strong> <strong>la</strong> carta que le<br />

<strong>en</strong>viaste <strong>en</strong> 2005?<br />

Le <strong>de</strong>scribía qué c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> pájaro era yo y<br />

luego le pedía <strong>en</strong>m<strong>en</strong>dar un error histórico:<br />

<strong>el</strong> olvido <strong>de</strong> los españoles asesinados<br />

<strong>en</strong> Mauthaus<strong>en</strong>, que asc<strong>en</strong>dieron a ocho<br />

mil. Me contestó uno <strong>de</strong> sus av<strong>en</strong>tajados<br />

acusando <strong>el</strong> recibo <strong>de</strong> <strong>la</strong> carta, lo que no<br />

sé es si <strong>en</strong> su <strong>de</strong>cisión final <strong>de</strong> viajar al<br />

campo meses <strong>de</strong>spués, pesó mi petición.<br />

Ezequi<strong>el</strong> Paz<br />

21.CDE.626


ESPAÑOLESENELMUNDO<br />

EArriba, alumnos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> Taller <strong>de</strong><br />

Mompox (Colombia). A <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha,<br />

Silvia, con <strong>el</strong> indíg<strong>en</strong>a kuna Juan García.<br />

spaña y los españoles siempre<br />

están pres<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

gran<strong>de</strong>s catástrofes que<br />

aso<strong>la</strong>n <strong>el</strong> mundo periódicam<strong>en</strong>te.<br />

Aportamos ayuda<br />

económica y material así<br />

como asist<strong>en</strong>cia técnica.<br />

Pero esa reconocida solidaridad<br />

vi<strong>en</strong>e acompañada por una <strong>la</strong>bor<br />

cooperativa diaria, que incluye aspectos tan<br />

diversos como <strong>la</strong> recuperación <strong>de</strong>l patrimonio,<br />

<strong>la</strong> bioalfabetización, <strong>la</strong> integración<br />

europea o <strong>la</strong>bores <strong>de</strong> <strong>de</strong>sminado. Detrás <strong>de</strong><br />

estos proyectos hay Programas como <strong>el</strong> <strong>de</strong><br />

Jóv<strong>en</strong>es Cooperantes, <strong>en</strong> <strong>el</strong> que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

coordinadam<strong>en</strong>te <strong>el</strong> Instituto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Juv<strong>en</strong>tud<br />

(INJUVE), <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

Cooperación Internacional (AECI) y <strong>el</strong><br />

Servicio Público Estatal <strong>de</strong> Empleo / Instituto<br />

Nacional <strong>de</strong> Empleo. De<strong>la</strong>nte hay<br />

jóv<strong>en</strong>es como Silvia, Ir<strong>en</strong>e o Luis que, con<br />

<strong>en</strong>trega vocacional, se vu<strong>el</strong>can <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s<br />

facetas <strong>de</strong> <strong>la</strong> cooperación al <strong>de</strong>sarrollo.<br />

Patrimonio para <strong>el</strong> Desarrollo<br />

La arquitecta coruñesa Silvia Naveira, <strong>de</strong><br />

28 años, <strong>de</strong> beca <strong>en</strong> beca fue a parar a Panamá,<br />

con <strong>el</strong> Programa <strong>de</strong> Jóv<strong>en</strong>es Cooperantes,<br />

tras una experi<strong>en</strong>cia previa <strong>en</strong> Arg<strong>en</strong>tina.<br />

En su opinión, trabajar <strong>en</strong> cooperación<br />

apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te es lo mismo que trabajar<br />

<strong>en</strong> otro sitio, pero, <strong>en</strong> <strong>el</strong> fondo,<br />

“siempre ti<strong>en</strong>es <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> que estás co<strong>la</strong>borando<br />

a un bi<strong>en</strong> mayor”. Y con ese afán<br />

aceptó <strong>en</strong> 2005 un <strong>de</strong>stino <strong>en</strong> Panamá,<br />

VOLCADOS EN LA COOPERACIÓN<br />

Entre los españoles que se muev<strong>en</strong> por <strong>el</strong> mundo, cada<br />

vez son más los jóv<strong>en</strong>es que, con verda<strong>de</strong>ra vocación,<br />

c<strong>en</strong>tran su <strong>la</strong>bor <strong>en</strong> <strong>la</strong> cooperación al <strong>de</strong>sarrollo, como<br />

Silvia, Ir<strong>en</strong>e y Luis, que <strong>en</strong> Panamá, Costa Rica, Bosnia<br />

y Herzegovina o Albania, han participado <strong>en</strong> programas<br />

<strong>de</strong> recuperación <strong>de</strong>l patrimonio, <strong>de</strong> bioalfabetización, <strong>de</strong><br />

integración europea y hasta <strong>de</strong> <strong>de</strong>sminado.<br />

don<strong>de</strong> trabajó <strong>en</strong> escue<strong>la</strong>s taller, here<strong>de</strong>ras<br />

<strong>de</strong> un antiguo programa <strong>de</strong>l INEM <strong>de</strong> formación<br />

<strong>la</strong>boral a través <strong>de</strong>l Patrimonio.<br />

Según Silvia, “este programa <strong>en</strong> América da<br />

unos resultados bastante visibles y es un<br />

trabajo que mezc<strong>la</strong> patrimonio y formación<br />

<strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es y que combina <strong>la</strong> parte<br />

social y <strong>la</strong> <strong>de</strong> rehabilitación arquitectónica,<br />

con bastante éxito. Se aspira a que <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s tom<strong>en</strong> carta <strong>de</strong> naturaleza autónoma<br />

<strong>en</strong> cada país”. Y a eso contribuy<strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

ayudas españo<strong>la</strong>s.<br />

En Panamá, se admit<strong>en</strong> alumnos mayores<br />

<strong>de</strong> 16 años para que contribuyan a <strong>la</strong><br />

rehabilitación <strong>de</strong>l casco antiguo. Se int<strong>en</strong>ta<br />

insertar <strong>la</strong>boralm<strong>en</strong>te a jóv<strong>en</strong>es para<br />

que no se vayan <strong>de</strong> allí, pot<strong>en</strong>ciando oficios<br />

tradicionales y evitando <strong>la</strong> exclusión<br />

social, pero, “pocos se comprometían por<br />

dos años a pesar <strong>de</strong> que <strong>la</strong> beca les suponía<br />

unos 100 balboas al mes (unos 100<br />

dó<strong>la</strong>res).”<br />

Silvia compartió piso con cuatro chicas <strong>de</strong>l<br />

mismo programa, <strong>en</strong> un barrio don<strong>de</strong> abundan,<br />

junto a restaurantes españoles, ti<strong>en</strong>das<br />

<strong>de</strong> muebles gallegas, pues “allí <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te no<br />

compra un mueble para toda <strong>la</strong> vida, sino<br />

que los cambia cada cinco años; <strong>el</strong> verda<strong>de</strong>ro<br />

negocio es <strong>el</strong> crédito”. Por eso allí a los<br />

españoles se les ve <strong>de</strong> manera distinta a<br />

Arg<strong>en</strong>tina, don<strong>de</strong> se les adora. “En Panamá<br />

<strong>la</strong> g<strong>en</strong>te pi<strong>en</strong>sa que <strong>el</strong> ‘gallego’ es un negociante,<br />

un comerciante algo pesetero y usurero,<br />

porque una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s principales<br />

<strong>de</strong> los españoles allí es <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta a p<strong>la</strong>zos”.<br />

En cuanto al país, <strong>la</strong> impresión <strong>de</strong> Silvia es<br />

que “hay mucho dinero y mucha <strong>de</strong>sigualdad”.<br />

El canal da mucho dinero y bancos y<br />

rascaci<strong>el</strong>os dan a Panamá <strong>el</strong> aspecto <strong>de</strong> una<br />

gran metrópoli. De hecho, <strong>la</strong> cooperación<br />

22.CDE.626


ESPAÑOLESENELMUNDO<br />

TONY MAGÁN<br />

Colegiales <strong>en</strong> INBIOParque sembrando semil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> cultivos “biodiversidad<br />

domesticada”.<br />

que se hace no es <strong>de</strong> primera necesidad; se<br />

c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> reformas <strong>de</strong>l sistema judicial, asesorami<strong>en</strong>to<br />

a policía, aduanas,…<br />

El ba<strong>la</strong>nce <strong>de</strong> Silvia es muy positivo: “La<br />

experi<strong>en</strong>cia fue muy bu<strong>en</strong>a y conocí un<br />

país que me gustó, <strong>de</strong> gran atractivo turístico<br />

y con abundantes espacios naturales.<br />

También viajé a Costa Rica, Guatema<strong>la</strong>,…<br />

Los cooperantes somos eternos viajeros.<br />

Cobraba unos 1.200 euros y eso allí daba<br />

para vivir bi<strong>en</strong>.” Al volver a España, obtuvo<br />

otra beca para seguir <strong>en</strong> <strong>la</strong> AECI, apr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<br />

los trámites y espera seguir vincu<strong>la</strong>da<br />

a <strong>la</strong> cooperación al <strong>de</strong>sarrollo. De<br />

hecho, <strong>en</strong> abril marcha a Bolivia, <strong>de</strong> nuevo<br />

con <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> Patrimonio.<br />

Educando <strong>en</strong> <strong>la</strong> Biodiversidad<br />

El interés <strong>de</strong> Luis Grueso por <strong>el</strong> Programa<br />

<strong>de</strong> Jóv<strong>en</strong>es Cooperantes nació <strong>de</strong> una char<strong>la</strong><br />

que dio una jov<strong>en</strong> cooperante <strong>en</strong> su<br />

Sevil<strong>la</strong> natal. Luis ti<strong>en</strong>e 28 años y es<br />

Ing<strong>en</strong>iero Técnico Agríco<strong>la</strong> y Lic<strong>en</strong>ciado<br />

<strong>en</strong> Ci<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l Medio Ambi<strong>en</strong>te. Hab<strong>la</strong><br />

inglés, francés y algo <strong>de</strong> alemán, y antes <strong>de</strong><br />

dirigirse a Costa Rica <strong>en</strong> <strong>el</strong> año 2005 con <strong>el</strong><br />

citado Programa, ya había estado <strong>en</strong> Suecia<br />

siete meses, con una beca Erasmus, estudiando<br />

cooperación internacional.<br />

Tras volver a España, se c<strong>en</strong>tró <strong>en</strong> su principal<br />

objetivo: <strong>la</strong> cooperación. Para Luis, <strong>el</strong><br />

proceso <strong>de</strong> s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Jóv<strong>en</strong>es<br />

Cooperantes es muy <strong>la</strong>borioso, pues<br />

es imprescindible estar inscrito <strong>en</strong> <strong>el</strong> Servicio<br />

Público Estatal <strong>de</strong> Empleo/Instituto<br />

Nacional <strong>de</strong> Empleo,<br />

“pero <strong>en</strong> cada ciudad<br />

sal<strong>en</strong> unas p<strong>la</strong>zas y <strong>la</strong>s<br />

que te interesan no<br />

siempre están <strong>en</strong> tu<br />

ciudad.” Tras <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección<br />

<strong>de</strong>l INEM, vi<strong>en</strong>e<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>l INJUVE,<br />

que convoca a tres solicitantes por p<strong>la</strong>za<br />

para ser <strong>en</strong>trevistados. Luis fue <strong>de</strong>stinado a<br />

Costa Rica, don<strong>de</strong> estuvo seis meses co<strong>la</strong>borando<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> programa <strong>de</strong> bioalfabetización,<br />

<strong>en</strong> Santo Domingo <strong>de</strong> Heredia, un<br />

pueblo a 5 km <strong>de</strong> <strong>la</strong> capital, don<strong>de</strong> se ubica<br />

<strong>el</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong> Biodiversidad<br />

(INBIO), “una institución con una <strong>la</strong>bor<br />

investigadora muy fuerte; creo que <strong>de</strong>scubr<strong>en</strong><br />

una especie nueva cada tres días y han<br />

hecho un parque don<strong>de</strong> se repres<strong>en</strong>tan los<br />

ecosistemas <strong>de</strong> Costa Rica: <strong>el</strong> bosque seco,<br />

<strong>el</strong> bosque húmedo, <strong>la</strong> <strong>la</strong>guna, etc, y tra<strong>en</strong> a<br />

g<strong>en</strong>te para que apr<strong>en</strong>da qué es <strong>la</strong> biodiversidad,<br />

qué ecosistemas hay <strong>en</strong> Costa Rica y<br />

por qué hay que protegerlos y cómo.<br />

Traíamos a niños (a veces con familias), que<br />

v<strong>en</strong>ían bastante conci<strong>en</strong>ciados (más que <strong>en</strong><br />

España) y les explicábamos todo esto. Los<br />

niños, <strong>en</strong>tre 3 y 16 años son muy educados<br />

“Les <strong>en</strong>señábamos que<br />

muchos cultivos pue<strong>de</strong>n<br />

servir para fabricar<br />

medicam<strong>en</strong>tos.”<br />

Luis Grueso, orgulloso<br />

<strong>de</strong> ser cooperante.<br />

y están muy p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> lo que les dices.”<br />

Para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r a<br />

escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> pueblos<br />

remotos, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> IN-<br />

BIO se <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zan allí,<br />

usando, <strong>en</strong>tre otras<br />

cosas, Internet para<br />

bioalfabetizar. Y también van universitarios.<br />

“Organizábamos campam<strong>en</strong>tos nocturnos<br />

para ver <strong>la</strong> biodiversidad <strong>de</strong> noche y estudiar<br />

a los murcié<strong>la</strong>gos. Hicimos una guía<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> biodiversidad domesticada, porque<br />

no sólo hay biodiversidad animal; por<br />

ejemplo, <strong>el</strong> tomate también es biodiversidad<br />

y les <strong>en</strong>señábamos que sus cultivos <strong>de</strong><br />

café, bananos, etc, también eran importantes<br />

ya que muchos incluso podrían servir<br />

para fabricar medicam<strong>en</strong>tos.”<br />

Luis valora <strong>el</strong> Programa <strong>de</strong> Jóv<strong>en</strong>es<br />

Cooperantes como “una oportunidad muy<br />

bu<strong>en</strong>a <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er experi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> cooperación. A veces <strong>la</strong> ilusión <strong>de</strong><br />

algunos <strong>de</strong> hacer gran<strong>de</strong>s cosas y <strong>de</strong> cambiar<br />

<strong>el</strong> mundo, se queda un poco frustrada porque<br />

<strong>en</strong> sus <strong>de</strong>stinos se dan cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> que <strong>la</strong><br />

<strong>la</strong>bor <strong>de</strong> un cooperante es sólo un granito<br />

<strong>de</strong> ar<strong>en</strong>a y se p<strong>la</strong>sma <strong>en</strong> una <strong>en</strong>señanza, un<br />

apoyo, unos trámites <strong>en</strong> <strong>la</strong> oficina <strong>de</strong> cooperación,<br />

totalm<strong>en</strong>te necesarios, aunque no es<br />

lo mismo que ayudar a <strong>la</strong> g<strong>en</strong>te con comida<br />

y medicam<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>as riadas.”<br />

Tras volver, Luis ha estado un año trabajando<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> AECI, con una beca <strong>de</strong> formación<br />

(seis meses <strong>en</strong> <strong>el</strong> Área <strong>de</strong> Organismos Inter-<br />

23.CDE.626


ESPAÑOLESENELMUNDO<br />

TONY MAGÁN<br />

A <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha, <strong>la</strong> p<strong>la</strong>za <strong>de</strong> <strong>la</strong> Bascarsija,<br />

<strong>de</strong> Sarajevo, don<strong>de</strong> Ir<strong>en</strong>e Ballesteros<br />

siempre quiere volver.<br />

nacionales, gestionando subv<strong>en</strong>ciones a<br />

proyectos <strong>en</strong> países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo y otros<br />

seis <strong>en</strong> <strong>la</strong> Subdirección G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Cooperación<br />

con México, América C<strong>en</strong>tral y<br />

Caribe). “Es muy interesante ya que se v<strong>en</strong><br />

proyectos <strong>de</strong> toda índole, <strong>en</strong> distintas<br />

zonas geográficas. La cooperación es <strong>de</strong> los<br />

pocos trabajos, -concluye Luis- <strong>en</strong> los que<br />

uno se queda un par <strong>de</strong> horas más, tras<br />

finalizar su horario, simplem<strong>en</strong>te por<br />

gusto. Po<strong>de</strong>r trabajar <strong>en</strong> cooperación es un<br />

privilegio, un sueño para mí, y <strong>de</strong> los trabajos<br />

más nobles y bonitos que conozco.”<br />

En abril vu<strong>el</strong>ve a viajar, ahora a <strong>la</strong> Oficina<br />

Técnica <strong>de</strong> Cooperación <strong>de</strong> México.<br />

Co<strong>la</strong>borando <strong>en</strong> <strong>la</strong> integración<br />

europea<br />

Ir<strong>en</strong>e Ballesteros es lic<strong>en</strong>ciada <strong>en</strong> Derecho<br />

por <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> su Granada natal,<br />

aunque estudió también <strong>en</strong> La Sorbona y<br />

<strong>en</strong> Oslo. Ti<strong>en</strong>e 29 años y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los dos años<br />

está recorri<strong>en</strong>do <strong>el</strong> mundo. Su vínculo con<br />

<strong>el</strong> Este <strong>de</strong> Europa com<strong>en</strong>zó con sus estudios<br />

<strong>de</strong> Filología Es<strong>la</strong>va <strong>en</strong> Granada, que completó<br />

con un curso <strong>en</strong> <strong>la</strong> Universidad<br />

Estatal <strong>de</strong> San Petersburgo y diversos viajes<br />

por los Balcanes, terminando como cooperante<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> AECI y <strong>el</strong> INJUVE, <strong>en</strong> Bosnia<br />

y Herzegovina y <strong>en</strong> Albania. Hab<strong>la</strong> inglés,<br />

francés, ruso, po<strong>la</strong>co, serbio/bosnio/croata<br />

y hasta español y ha consolidado su proyección<br />

c<strong>en</strong>trándo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> cooperación al <strong>de</strong>sarrollo.<br />

Su próximo <strong>de</strong>stino es <strong>la</strong> República<br />

Dominicana, don<strong>de</strong> va a contribuir a <strong>la</strong><br />

operación <strong>de</strong> Apoyo Presupuestario <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

sector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Educación que España ha iniciado<br />

<strong>en</strong> ese país.<br />

24.CDE.626<br />

Ir<strong>en</strong>e buscó <strong>en</strong> <strong>la</strong> Oficina <strong>de</strong> Empleo trabajo<br />

<strong>en</strong> cooperación al <strong>de</strong>sarrollo y le informaron<br />

<strong>de</strong> que buscaban personas con su<br />

perfil (estudios <strong>de</strong> Derecho comunitario,<br />

conocimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> inglés y <strong>el</strong> valor añadido<br />

<strong>de</strong>l idioma autóctono) para trabajar <strong>en</strong><br />

Bosnia <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Apoyo<br />

al Proceso <strong>de</strong> Estabilización y Asociación<br />

con <strong>la</strong> Unión Europea, que contribuye a<br />

poner a punto <strong>la</strong>s instituciones <strong>de</strong>l país <strong>de</strong><br />

cara a su acceso a <strong>la</strong> UE.<br />

Como cooperante, <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> Ir<strong>en</strong>e <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

reconstruida ciudad <strong>de</strong> Sarajevo se c<strong>en</strong>tró<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> apoyo a <strong>la</strong> organización, coordinación<br />

y seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionadas<br />

con <strong>la</strong> formación y asist<strong>en</strong>cia técnica a<br />

funcionarios, trabajando <strong>de</strong> manera directa<br />

con <strong>el</strong> Departam<strong>en</strong>to Bosnio <strong>de</strong> Integración<br />

Europea así como con distintas organizaciones<br />

internacionales. En Bosnia y<br />

Herzegovina (ByH), nos cu<strong>en</strong>ta Ir<strong>en</strong>e, <strong>el</strong><br />

<strong>en</strong>torno social es apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te normal,<br />

pero con importantes conflictos <strong>la</strong>t<strong>en</strong>tes<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s etnias principales <strong>de</strong> este país, serbios,<br />

musulmanes y croatas. Como riesgo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> zona, <strong>la</strong> ficha <strong>de</strong>scriptiva <strong>de</strong> los proyectos<br />

seña<strong>la</strong> <strong>la</strong>s minas anti-personales,<br />

aunque indica que “están muy <strong>de</strong>limitadas<br />

y con una información a<strong>de</strong>cuada se minimiza<br />

<strong>el</strong> riesgo.” De hecho, Ir<strong>en</strong>e, <strong>en</strong> los seis<br />

meses que estuvo, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> su <strong>la</strong>bor <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

“En <strong>la</strong> cooperación<br />

siempre ti<strong>en</strong>es <strong>la</strong> i<strong>de</strong>a<br />

<strong>de</strong> que estás co<strong>la</strong>borando<br />

a un bi<strong>en</strong> mayor.”<br />

Programa <strong>de</strong> Apoyo y Estabilización, co<strong>la</strong>boró<br />

<strong>en</strong> un proyecto <strong>de</strong> <strong>de</strong>sminado <strong>de</strong>l<br />

territorio bosnio, con <strong>la</strong> OTAN y asistió a<br />

reuniones internacionales sobre <strong>de</strong>rechos<br />

humanos, sistema impositivo, reforma <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

justicia y <strong>la</strong> policía o unificación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Fuerzas Armadas. Y pasó un mes <strong>en</strong><br />

Albania, evaluando proyectos pres<strong>en</strong>tados<br />

por <strong>la</strong>s ONGs albanesas a <strong>la</strong> cooperación<br />

españo<strong>la</strong> para obt<strong>en</strong>er financiación y gestionando<br />

proyectos <strong>en</strong> <strong>el</strong> marco <strong>de</strong>l Programa<br />

para Albania <strong>de</strong> integración europea.<br />

Ir<strong>en</strong>e se re<strong>la</strong>cionó con militares españoles,<br />

compañeros <strong>de</strong> oficina y personas <strong>de</strong> organizaciones<br />

internacionales, como <strong>la</strong><br />

OSCE, <strong>la</strong> OTAN, <strong>la</strong> UE o <strong>la</strong> ONU, así<br />

como con <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción local. “Decidí vivir<br />

so<strong>la</strong>, mis amigos y mis vecinos se convirtieron<br />

<strong>en</strong> mi otra familia y mi conocimi<strong>en</strong>to<br />

medio <strong>de</strong>l idioma contribuyó a mi rápida<br />

integración. Poco a poco, Sarajevo se convirtió<br />

<strong>en</strong> mi segunda casa.”<br />

Para Ir<strong>en</strong>e, <strong>el</strong> Programa <strong>en</strong> <strong>el</strong> que co<strong>la</strong>boró<br />

“abre caminos y crea oportunida<strong>de</strong>s, que es<br />

<strong>la</strong> es<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> cooperación al <strong>de</strong>sarrollo.”<br />

Regresó a España a finales <strong>de</strong>l 2005 y<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces ha realizado varios cursos<br />

<strong>de</strong> negociación y resolución <strong>de</strong> conflictos y<br />

lleva doce meses trabajando <strong>en</strong> <strong>la</strong> AECI <strong>en</strong><br />

Madrid, que se completarán con otros dos<br />

meses <strong>en</strong> Santo Domingo. Y <strong>de</strong>spués quiere<br />

continuar <strong>en</strong> <strong>el</strong> ámbito internacional,<br />

especializándose <strong>en</strong> <strong>la</strong> resolución <strong>de</strong> conflictos<br />

y construcción <strong>de</strong> <strong>la</strong> paz. Lo suyo es<br />

pasión, vocación. No imagina su vida vincu<strong>la</strong>da<br />

a otro tipo <strong>de</strong> trabajo.<br />

José García


DIRECCIONES DE INTERÉS<br />

CONSEJERÍAS DE TRABAJO Y ASUNTOS SOCIALES<br />

ALEMANIA<br />

(Acreditación <strong>en</strong> Polonia)<br />

C<strong>en</strong>tralita: 00/4930254007450<br />

Email: consejeria.berlin@consejeria<strong>de</strong>trabajo.<strong>de</strong><br />

ARGENTINA<br />

(Acreditación <strong>en</strong> Paraguay y Uruguay)<br />

C<strong>en</strong>tralita: 00/43 11 0909, 4311 1748, 4312 2390<br />

Email: c<strong>la</strong>sbsas@arnet.com.ar<br />

AUSTRALIA<br />

T<strong>el</strong>.: 00/612 602 73 39 37<br />

Email: c<strong>la</strong>boral@tgp.com.au<br />

BÉLGICA<br />

(Acreditación <strong>en</strong> Luxemburgo)<br />

T<strong>el</strong>.: 00/322 2422085 y 2422150<br />

Email: consejeria.<strong>la</strong>b.bil@skynet.be<br />

Unión Europea<br />

T<strong>el</strong>.: 00/322 509 8611<br />

Email: migu<strong>el</strong>.colina@repre.mae.es<br />

BRASIL<br />

T<strong>el</strong>.: 00/5561 2424515 y 4436491<br />

Email: consejeria@ctb.brdata.com.br<br />

CANADÁ<br />

T<strong>el</strong>.: 00/1 613 742 70 77<br />

Email: <strong>la</strong>boral@docuweb.ca<br />

COSTA RICA<br />

(Acreditación <strong>en</strong> Honduras, Panamá, Nicaragua, El Salvador y<br />

Guatema<strong>la</strong>)<br />

C<strong>en</strong>tralita: 00/506 232 7011 y 7592<br />

Email: conse<strong>la</strong>b@sol.racsa.co.cr<br />

CHILE<br />

T<strong>el</strong>.: 00/56 2 231 09 85<br />

Email: cj<strong>la</strong>besp@ctcreuna.cl<br />

ESTADOS UNIDOS<br />

(Acreditación <strong>en</strong> <strong>la</strong> O.E.A.)<br />

T<strong>el</strong>.: 00/1 202 728 23 31<br />

Email: clusa@mtas.es<br />

FRANCIA<br />

(Acreditación ante <strong>la</strong> OCDE)<br />

C<strong>en</strong>tralita: 00/33 1 53 700520<br />

Email: constrab.paris@mtas.es<br />

ITALIA<br />

(Acreditación <strong>en</strong> Grecia y Rumanía)<br />

T<strong>el</strong>.: 00/39 06 68804893<br />

Email: consejeria@tin.it<br />

DIRECCIÓN GENERAL DE EMIGRACIÓN<br />

C/ José Abascal, 39. 28003 Madrid. T<strong>el</strong>.: 00-34-91-363 70 00<br />

MARRUECOS<br />

(Acreditación <strong>en</strong> Túnez)<br />

T<strong>el</strong>.: 00/212 37 633900<br />

Email: constrab.rabat@mtas.es<br />

MÉXICO<br />

(Acreditación <strong>en</strong> Cuba)<br />

T<strong>el</strong>.: 00/52 55 5280 4104; 4105; 4131<br />

Email: c<strong>la</strong>boral@prodigy.net.m<br />

PAÍSES BAJOS<br />

T<strong>el</strong>.: 00/31 70 350 38 11<br />

Email: info@c<strong>la</strong>boral.nl<br />

PAÍSES NÓRDICOS Y BÁLTICOS<br />

(Acreditación <strong>en</strong> Suecia, Fin<strong>la</strong>ndia, Noruega, Estonia, Letonia<br />

y Lituania)<br />

T<strong>el</strong>.: 00/45 33 93 12 90<br />

Email: ct.dinamarca@mtas.es<br />

PERÚ<br />

(Acreditación <strong>en</strong> Bolivia, Ecuador y Pacto Andino)<br />

T<strong>el</strong>.: 00/511 442 64 72 y 85<br />

Email: <strong>la</strong>blima@terra.com.pe<br />

PORTUGAL<br />

T<strong>el</strong>.: 00/351 21 346 98 77<br />

Email: contralis@mtas.es<br />

REINO UNIDO<br />

(Acreditación <strong>en</strong> Ir<strong>la</strong>nda)<br />

T<strong>el</strong>.: 00/44 20 72 21 0098 y 43 9897<br />

Email: constrab.londres@mtas.es<br />

SUIZA<br />

(Acreditación <strong>en</strong> Austria)<br />

T<strong>el</strong>.: 00/41 31 357 22 57<br />

Email: consejeria.<strong>la</strong>boral.berna@bluewin.ch<br />

OIT y Organizaciones Internacionales-Ginebra<br />

00/41 22 7 31 22 30<br />

email: ctrabajo-oit@bluewin.ch<br />

VENEZUELA<br />

(Acreditación <strong>en</strong> Colombia y<br />

República Dominicana)<br />

T<strong>el</strong>.: 00/58212 264 3260, 0898 y 4806<br />

Email: <strong>la</strong>bora@cantv.net<br />

ANDORRA<br />

(Sección <strong>de</strong> Trabajo y Asuntos Sociales)<br />

T<strong>el</strong>.: 00/376 800311<br />

Email: seccio<strong>la</strong>boral@andorra.ad<br />

25.CDE.626


26.CDE.626


GUÍA<br />

Rumí pres<strong>en</strong>tó <strong>el</strong> informe anual<br />

sobre <strong>el</strong> racismo y <strong>la</strong> x<strong>en</strong>ofobia<br />

La secretaria <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Inmigración y Emigración, Consu<strong>el</strong>o Rumí, <strong>el</strong>igió <strong>el</strong> 21 <strong>de</strong><br />

marzo para pres<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> Memoria Anual <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l Observatorio Español<br />

<strong>de</strong>l Racismo y <strong>la</strong> X<strong>en</strong>ofobia.<br />

Con <strong>la</strong> con<strong>de</strong>na<br />

no basta. Hay<br />

que llegar<br />

más lejos y<br />

sost<strong>en</strong>er <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />

tiempo una<br />

estrategia institucional <strong>en</strong><br />

contra <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s formas <strong>de</strong><br />

discriminación”, afirmó Consu<strong>el</strong>o<br />

Rumí <strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong>l informe dado a conocer <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> simbólica fecha <strong>en</strong> que <strong>la</strong><br />

ONU conmemoraba <strong>el</strong> Día<br />

Internacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> Eliminación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Discriminación<br />

Racial.<br />

Consu<strong>el</strong>o Rumí, que pres<strong>en</strong>tó<br />

<strong>el</strong> Informe Anual acompañada<br />

por Estr<strong>el</strong><strong>la</strong> Rodríguez, directora<br />

g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Integración<br />

<strong>de</strong> los Emigrantes, y Amapo<strong>la</strong><br />

B<strong>la</strong>sco, directora <strong>de</strong>l Observatorio<br />

Español <strong>de</strong>l Racismo y <strong>la</strong><br />

X<strong>en</strong>ofobia, explicó más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte,<br />

que, tras un año <strong>de</strong><br />

experi<strong>en</strong>cia, <strong>el</strong> Observatorio<br />

Español <strong>de</strong>l Racismo y <strong>la</strong> X<strong>en</strong>ofobia<br />

está ya <strong>en</strong> disposición<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>tectar, diagnosticar y<br />

combatir <strong>la</strong> discriminación,<br />

“no sólo con motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>el</strong>ebración<br />

<strong>de</strong> una efeméri<strong>de</strong>s,<br />

sino supervisando <strong>de</strong> forma<br />

perman<strong>en</strong>te y poni<strong>en</strong>do todos<br />

los medios necesarios para<br />

combatir toda forma <strong>de</strong> racismo<br />

y x<strong>en</strong>ofobia”.<br />

En <strong>el</strong> mismo acto, <strong>la</strong> secretaria<br />

<strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Inmigración<br />

y Emigración ofreció un avance<br />

<strong>de</strong> una <strong>en</strong>cuesta oficial, realizada<br />

<strong>en</strong> co<strong>la</strong>boración con <strong>el</strong><br />

DATOS RELEVANTES DE LA ENCUESTA<br />

¿Cree Ud. que es más bi<strong>en</strong> positivo o más bi<strong>en</strong> negativo para <strong>la</strong><br />

sociedad españo<strong>la</strong> estar compuesta por personas <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> racial,<br />

r<strong>el</strong>igión y cultura difer<strong>en</strong>tes?<br />

• 69,7% Más bi<strong>en</strong> positivo<br />

• 13,0 % Más bi<strong>en</strong> negativo<br />

• 12,7% Ni una cosa ni otra<br />

• 3,7% No sabe<br />

• 0,9 No contesta<br />

Los inmigrantes <strong>de</strong>sempeñan trabajos que los españoles no quier<strong>en</strong><br />

hacer.<br />

• 78,1% De acuerdo<br />

• 19,1% En <strong>de</strong>sacuerdo<br />

• 2,8% No sabe / No contesta<br />

En su opinión, ¿<strong>el</strong> número <strong>de</strong> inmigrantes que hay actualm<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> España es excesivo, aceptable, bajo o insufici<strong>en</strong>te?<br />

• 61,8% Excesivo<br />

• 28,3% Aceptable<br />

• 6,0% No sabe /No contesta<br />

• 2,2% Insufici<strong>en</strong>te<br />

• 1,7% Bajo<br />

¿Ti<strong>en</strong>e Ud. <strong>la</strong> impresión <strong>de</strong> que <strong>en</strong> España hay grupos o minorías<br />

étnicas, r<strong>el</strong>igiosas o culturales que no se mezc<strong>la</strong>n con <strong>el</strong> resto<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad?<br />

• 37,3% Hay bastantes<br />

• 33,7% Hay pocos<br />

• 12,0% No sabe<br />

• 10,5% Hay muchos<br />

• 5,3% No hay ninguno<br />

• 1,2% No contesta<br />

TONY MAGÁN<br />

C<strong>en</strong>tro Superior <strong>de</strong> Investigaciones<br />

Ci<strong>en</strong>tíficas, con los resultados<br />

<strong>de</strong> Opinión <strong>de</strong> los<br />

Españoles <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> racismo<br />

y x<strong>en</strong>ofobia.<br />

Dicha <strong>en</strong>cuesta reve<strong>la</strong> que, a<br />

pesar <strong>de</strong> que los españoles han<br />

mejorado su opinión y valoran<br />

<strong>de</strong> manera positiva <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> los inmigrantes <strong>en</strong><br />

su<strong>el</strong>o español, ya que contribuy<strong>en</strong><br />

a nuestro <strong>de</strong>sarrollo<br />

económico, consi<strong>de</strong>ran que su<br />

número resulta excesivo.<br />

En <strong>el</strong> último año ha crecido<br />

(<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> 65, 4% hasta <strong>el</strong><br />

69,7%) <strong>el</strong> porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> ciudadanos<br />

españoles que valoran<br />

positivam<strong>en</strong>te que <strong>la</strong><br />

sociedad <strong>la</strong> compongan individuos<br />

<strong>de</strong> difer<strong>en</strong>te raza, r<strong>el</strong>igión<br />

y cultura. Y son mayoría<br />

aqu<strong>el</strong>los que se muestran partidarios<br />

<strong>de</strong> que los emigrantes<br />

cobr<strong>en</strong> <strong>el</strong> paro (94, 8%), traigan<br />

a su familia (86, 4%),<br />

accedan a <strong>la</strong> nacionalidad<br />

españo<strong>la</strong> (85,6%) y vot<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s <strong>el</strong>ecciones (79,6%).<br />

Sin embargo, y a pesar <strong>de</strong> datos<br />

tan positivo, <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta reve<strong>la</strong><br />

también contradicciones como<br />

que sólo <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> los españoles<br />

está dispuesta a alqui<strong>la</strong>r<br />

un piso a los inmigrantes,<br />

mi<strong>en</strong>tras que <strong>el</strong> 90,2% está<br />

dispuesto a trabajar con <strong>el</strong>los;<br />

<strong>el</strong> 84,4% a t<strong>en</strong>erlos como jefes<br />

y <strong>el</strong> 72,8% a aceptarlos como<br />

nueras o yernos.<br />

P.S.<br />

27.CDE.626


TEMASDELMES<br />

REINA DE MELBOURNE<br />

ELIGIÓ SU PROPIA MUERTE<br />

EFE<br />

LEn solitario, <strong>en</strong> dúo y <strong>en</strong><br />

compañía, <strong>la</strong> cata<strong>la</strong>na<br />

Gemma M<strong>en</strong>gual se erigió<br />

<strong>en</strong> reina y lí<strong>de</strong>r <strong>de</strong>l equipo español<br />

<strong>de</strong> natación sincronizada que consiguió<br />

<strong>la</strong> hazaña <strong>de</strong> lograr, ni más ni<br />

m<strong>en</strong>os que seis medal<strong>la</strong>s, cuatro <strong>de</strong><br />

p<strong>la</strong>ta y dos <strong>de</strong> bronce, <strong>en</strong> los Campeonatos<br />

<strong>de</strong>l Mundo <strong>de</strong> M<strong>el</strong>bourne.<br />

A <strong>la</strong>s ór<strong>de</strong>nes <strong>de</strong> <strong>la</strong> s<strong>el</strong>eccionadora,<br />

Anna Tarrés, <strong>el</strong> apabul<strong>la</strong>nte festival<br />

que protagonizó <strong>la</strong> s<strong>el</strong>ección españo<strong>la</strong>,<br />

arrancó con <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ta <strong>de</strong><br />

Gemma <strong>en</strong> <strong>el</strong> solo técnico, continuó<br />

a r<strong>en</strong>glón seguido con <strong>el</strong> dúo<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> lí<strong>de</strong>r y Pao<strong>la</strong> Tirados, siguió<br />

con <strong>el</strong> ejercicio técnico por equipos,<br />

<strong>el</strong> éxito <strong>de</strong> Gemma <strong>en</strong> <strong>el</strong> solo<br />

libre, <strong>la</strong> reafirmación <strong>de</strong> <strong>la</strong> pareja<br />

Tirados-M<strong>en</strong>gual, para alcanzar <strong>la</strong><br />

apoteósis final <strong>de</strong> un inspirado<br />

equipo español que logró <strong>la</strong> p<strong>la</strong>ta<br />

tras <strong>el</strong> ejercicio libre, para <strong>de</strong>jar s<strong>en</strong>tado<br />

que España forma parte <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>el</strong>ite mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong> natación sincronizada,<br />

sólo superada por Rusia.<br />

España partió <strong>de</strong> M<strong>el</strong>bourne consolidada<br />

como gran pot<strong>en</strong>cia mundial<br />

<strong>en</strong> una especialidad dura y<br />

espartana, que exige <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>tos<br />

diarios <strong>de</strong> más <strong>de</strong> diez horas, y<br />

con Gemma M<strong>en</strong>gual convertida<br />

<strong>en</strong> una figura mítica, ya que hasta <strong>la</strong><br />

cita <strong>de</strong> Australia, ninguna nadadora<br />

había competido <strong>en</strong> un Mundial<br />

<strong>de</strong> natación sincronizada <strong>en</strong> todas<br />

<strong>la</strong>s especialida<strong>de</strong>s, y m<strong>en</strong>os con <strong>el</strong><br />

éxito añadido <strong>de</strong> recibir <strong>el</strong> premio<br />

<strong>de</strong> una medal<strong>la</strong> <strong>en</strong> cada actuación.<br />

Sin duda, habrá un antes y un <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s danzas y piruetas, inspiradas<br />

<strong>en</strong> África, que Gemma<br />

M<strong>en</strong>gual y sus compañeras <strong>el</strong>evaron<br />

a categoría <strong>de</strong> arte, para lograr<br />

seis medal<strong>la</strong>s para España, dos <strong>de</strong><br />

<strong>el</strong><strong>la</strong>s (libre por equipos y parejas)<br />

<strong>en</strong>globadas <strong>en</strong> disciplinas olímpicas,<br />

lo que abre gran<strong>de</strong>s posibilida<strong>de</strong>s<br />

para <strong>el</strong> equipo español <strong>en</strong> los<br />

próximos Juegos Olímpicos que<br />

t<strong>en</strong>drán lugar <strong>en</strong> Pekín, <strong>en</strong> 2008.<br />

Inmacu<strong>la</strong>da Echevarría estaba<br />

<strong>en</strong>ferma y sin posible cura.<br />

Inmacu<strong>la</strong>da se acogió a <strong>la</strong> Ley<br />

<strong>de</strong> Autonomía <strong>de</strong>l Paci<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

2002, y con su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to libre<br />

y voluntario solicitó que le retiraran<br />

<strong>el</strong> respirador. Enferma <strong>de</strong><br />

distrofia muscu<strong>la</strong>r progresiva <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

los 11 años, <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia no ti<strong>en</strong>e<br />

todavía respuesta para estos casos.<br />

Naturalm<strong>en</strong>te ha surgido una polémica<br />

<strong>en</strong>tre qui<strong>en</strong>es afirman que<br />

acce<strong>de</strong>r a su petición abre paso a<br />

<strong>la</strong> eutanasia, pero son muchos los<br />

que <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>n que se trata <strong>de</strong> una<br />

negativa lícita a seguir recibi<strong>en</strong>do<br />

un tratami<strong>en</strong>to gravoso y que <strong>la</strong>s<br />

leyes amparan al paci<strong>en</strong>te <strong>en</strong> estos<br />

casos concretos. El presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Junta <strong>de</strong> Andalucía, Manu<strong>el</strong><br />

Chaves, ha asegurado que antes<br />

<strong>de</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> petición <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

paci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>de</strong>sconectar<strong>la</strong> <strong>de</strong>l respirador,<br />

<strong>la</strong> Junta consultó con <strong>la</strong><br />

Comisión Autonómica <strong>de</strong> Ética e<br />

Investigación Sanitaria, <strong>en</strong>tre<br />

otros organismos, que consi<strong>de</strong>raron<br />

su caso como un supuesto que<br />

está <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ley <strong>de</strong> Autonomía<br />

<strong>de</strong>l Paci<strong>en</strong>te. Lo mismo<br />

pi<strong>en</strong>sa <strong>la</strong> directora <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cátedra<br />

<strong>de</strong> Biojurídica y Bioética <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

UNESCO, María Dolores Vi<strong>la</strong>-<br />

Coro y <strong>el</strong> sacerdote jesuita Juan<br />

Masiá C<strong>la</strong>v<strong>el</strong>, para qui<strong>en</strong>es negarle<br />

<strong>el</strong> <strong>de</strong>recho hubiera sido incurrir<br />

<strong>en</strong> una “obstinación terapeútica”.<br />

La Asociación Derecho a Morir<br />

Dignam<strong>en</strong>te, cuyo presi<strong>de</strong>nte es <strong>el</strong><br />

int<strong>el</strong>ectual Salvador Pániker, <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong><br />

que Inmacu<strong>la</strong>da abrirá <strong>la</strong><br />

puerta a otros <strong>en</strong>fermos cuyos<br />

casos estén <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los límites<br />

que marca <strong>la</strong> ley. Una <strong>en</strong>cuesta <strong>de</strong>l<br />

C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Investigaciones Sociológicas<br />

recoge que <strong>el</strong> 59,9% <strong>de</strong> los<br />

médicos están conformes con que<br />

se regule <strong>la</strong> eutanasia. Lo cierto es<br />

que Inmacu<strong>la</strong>da Echevarría exigió<br />

que le quitaran <strong>la</strong> conexión al respirador<br />

artificial que previam<strong>en</strong>te<br />

había cons<strong>en</strong>tido y que ampara <strong>la</strong><br />

legis<strong>la</strong>ción actual. El<strong>la</strong> <strong>el</strong>igió su<br />

propia muerte a falta <strong>de</strong> una respuesta<br />

médica a su <strong>en</strong>fermedad<br />

terminal.<br />

TERCER ANIVERSARIO DEL 11-M<br />

E<br />

l domingo 11 <strong>de</strong> marzo<br />

<strong>de</strong>l 2007 se cumplió<br />

<strong>el</strong> tercer aniversario<br />

<strong>de</strong>l 11-M, <strong>el</strong> mayor at<strong>en</strong>tado<br />

terrorista sufrido <strong>en</strong> España,<br />

obra <strong>de</strong> un grupo organizado<br />

<strong>de</strong> fanáticos is<strong>la</strong>mistas,<br />

que actualm<strong>en</strong>te están<br />

si<strong>en</strong>do juzgados <strong>en</strong> un macro-proceso.<br />

Para conmemorar<br />

tan dramático hecho, que<br />

provocó 191 víctimas –españoles<br />

e inmigrantes– y miles<br />

<strong>de</strong> heridos, se inauguró <strong>en</strong><br />

28.CDE.626<br />

Pablo Torres<br />

Madrid, <strong>en</strong> <strong>la</strong> Estación <strong>de</strong><br />

Atocha, un monum<strong>en</strong>to, <strong>de</strong><br />

vidrio y pa<strong>la</strong>bras, que recoge<br />

los nombres <strong>de</strong> <strong>la</strong>s víctimas y<br />

los m<strong>en</strong>sajes que espontáneam<strong>en</strong>te<br />

<strong>el</strong> pueblo escribió o<br />

<strong>de</strong>positó <strong>en</strong> Atocha, uno <strong>de</strong><br />

los cuatro esc<strong>en</strong>arios <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

masacre <strong>de</strong> los l<strong>la</strong>mados tr<strong>en</strong>es<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte. Los nombres<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s víctimas y los<br />

emocionados m<strong>en</strong>sajes son<br />

testimonios <strong>de</strong> paz para <strong>el</strong><br />

futuro.


TEMASDELMES<br />

LEY ORGÁNICA PARA LA IGUALDAD EFECTIVA DE MUJERES Y HOMBRES<br />

Sin<br />

ningún<br />

voto <strong>en</strong> contra,<br />

pero con<br />

<strong>la</strong> abst<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong>l Partido<br />

Popu<strong>la</strong>r, se<br />

ha aprobado<br />

<strong>la</strong> Ley Orgánica<br />

para <strong>la</strong> Igualdad efectiva<br />

<strong>de</strong> Mujeres y Hombres,<br />

que repres<strong>en</strong>ta un avance histórico<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> igualdad real <strong>en</strong>tre<br />

mujeres y hombres, al modificar<br />

todas <strong>la</strong>s leyes estatales y<br />

aplicar, <strong>de</strong> forma transversal,<br />

<strong>el</strong> principio <strong>de</strong> igualdad a<br />

todos los ór<strong>de</strong>nes <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida<br />

política, jurídica y social. El<br />

texto -que traspone una<br />

Directiva Comunitaria <strong>de</strong><br />

igualdad <strong>de</strong> trato <strong>de</strong>l año<br />

2002-, sigue <strong>el</strong> principio<br />

constitucional <strong>de</strong> <strong>el</strong>iminación<br />

<strong>de</strong> obstáculos a <strong>la</strong> igualdad.<br />

Por limitaciones <strong>de</strong> espacio y<br />

<strong>la</strong> natural ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> ley,<br />

citaremos algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones<br />

más importantes.<br />

Las medidas cons<strong>en</strong>suadas<br />

con los principales sindicatos<br />

establec<strong>en</strong>, <strong>en</strong>tre otras, <strong>la</strong><br />

práctica <strong>de</strong> acciones positivas<br />

para <strong>el</strong> acceso al empleo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s mujeres; <strong>el</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

corresponsabilidad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

obligaciones familiares <strong>de</strong><br />

mujeres y hombres y <strong>el</strong> establecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>ber <strong>de</strong> negociar P<strong>la</strong>nes<br />

<strong>de</strong> Igualdad. Todo <strong>el</strong>lo se<br />

concreta <strong>en</strong> cuestiones tales<br />

como, por ejemplo, <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> mujer a acumu<strong>la</strong>r <strong>el</strong><br />

permiso <strong>de</strong> <strong>la</strong>ctancia <strong>en</strong> jornadas<br />

completas, <strong>la</strong> reducción<br />

<strong>de</strong> jornada por cuidado<br />

<strong>de</strong> m<strong>en</strong>ores, <strong>la</strong> susp<strong>en</strong>sión<br />

<strong>de</strong>l contrato <strong>de</strong> trabajo por<br />

riesgo durante <strong>la</strong> <strong>la</strong>ctancia <strong>de</strong><br />

un m<strong>en</strong>or <strong>de</strong> 9 meses, <strong>el</strong> disfrute<br />

fraccionado <strong>de</strong> <strong>la</strong> exce<strong>de</strong>ncia<br />

para <strong>el</strong> cuidado <strong>de</strong><br />

familiares, <strong>el</strong> reconocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> un permiso <strong>de</strong> paternidad<br />

autónomo <strong>de</strong>l <strong>de</strong> <strong>la</strong> madre y<br />

<strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> establecer<br />

medidas específicas para prev<strong>en</strong>ir<br />

<strong>el</strong> acoso sexual <strong>en</strong> <strong>el</strong> trabajo.<br />

Respecto a <strong>la</strong> negociación<br />

<strong>de</strong> P<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> Igualdad<br />

<strong>en</strong> los conv<strong>en</strong>ios, se incluirán<br />

<strong>en</strong> éstos medidas <strong>de</strong> igualdad<br />

<strong>de</strong> trato <strong>en</strong>tre hombres y<br />

mujeres; y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s empresas <strong>de</strong><br />

más <strong>de</strong> 250 trabajadores,<br />

medidas <strong>de</strong> acceso al empleo,<br />

promoción profesional, retribuciones<br />

y or<strong>de</strong>nación <strong>de</strong><br />

tiempo <strong>de</strong> trabajo.<br />

El empleo público<br />

En todas <strong>la</strong>s administraciones<br />

públicas se establece <strong>la</strong><br />

repres<strong>en</strong>tación equilibrada<br />

<strong>en</strong>tre mujeres y hombres <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los titu<strong>la</strong>res<br />

<strong>de</strong> órganos directivos y,<br />

<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, hay una t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

a ese equilibrio <strong>en</strong> los tribunales,<br />

órganos colegiados,<br />

comités consultivos… Ello se<br />

concreta, por ejemplo, <strong>en</strong><br />

que <strong>la</strong>s convocatorias <strong>de</strong> acceso<br />

no t<strong>en</strong>gan requisitos<br />

perjudiciales para <strong>la</strong>s mujeres<br />

o <strong>en</strong> <strong>la</strong> reserva <strong>de</strong>l 40% <strong>de</strong><br />

p<strong>la</strong>zas para mujeres <strong>en</strong> cursos<br />

<strong>de</strong> formación.<br />

Seguridad Social<br />

Entre <strong>la</strong>s más novedosas,<br />

creación <strong>de</strong> un subsidio por<br />

maternidad para trabajadores<br />

que no reúnan <strong>el</strong> periodo<br />

<strong>de</strong> cotizaciones mínimo;<br />

ampliación a siete años <strong>de</strong>l<br />

periodo <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>be<br />

haber cotizado 180 días para<br />

t<strong>en</strong>er <strong>de</strong>recho a <strong>la</strong> prestación<br />

por maternidad; mayor facilidad<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s condiciones para<br />

obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> prestación por<br />

maternidad a <strong>la</strong>s trabajadoras<br />

m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> 21 años y<br />

reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l subsidio<br />

<strong>de</strong> maternidad y paternidad<br />

a los trabajadores autónomos.<br />

Igualdad y tute<strong>la</strong><br />

La Ley establece <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> discriminación,<br />

con <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong><br />

nulidad <strong>de</strong> actuaciones, <strong>la</strong><br />

obligación <strong>de</strong> in<strong>de</strong>mnizar a <strong>la</strong><br />

mujer discriminada y <strong>la</strong>s sanciones<br />

disuasorias; <strong>la</strong> tute<strong>la</strong><br />

judicial e inversión <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

carga <strong>de</strong> <strong>la</strong> prueba, ante alegación<br />

<strong>de</strong> conductas discriminatorias;<br />

<strong>la</strong> reforma <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Ley Orgánica <strong>de</strong>l Régim<strong>en</strong><br />

Electoral G<strong>en</strong>eral para garantizar<br />

<strong>el</strong> equilibrio <strong>en</strong> <strong>la</strong>s listas<br />

<strong>el</strong>ectorales y <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong>l<br />

Gobierno <strong>de</strong> e<strong>la</strong>borar un<br />

P<strong>la</strong>n Estratégico <strong>de</strong> Igualdad<br />

<strong>de</strong> oportunida<strong>de</strong>s.<br />

En materia <strong>de</strong> medios <strong>de</strong><br />

comunicación, los <strong>de</strong> titu<strong>la</strong>ridad<br />

pública <strong>de</strong>berán ve<strong>la</strong>r<br />

por una transmisión igualitaria,<br />

plural y no estereotipada<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres, mi<strong>en</strong>tras que<br />

los <strong>de</strong> titu<strong>la</strong>ridad privada se<br />

obligan a establecer códigos<br />

<strong>de</strong> autorregu<strong>la</strong>ción. Igualm<strong>en</strong>te<br />

queda afectada <strong>la</strong><br />

publicidad discriminatoria y<br />

<strong>el</strong> Instituto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Mujer<br />

podrá ejercer <strong>la</strong> acción judicial<br />

<strong>de</strong> cesación ilícita. Otras<br />

medidas son: favorecer <strong>el</strong><br />

acceso a <strong>la</strong> vivi<strong>en</strong>da <strong>de</strong> colectivos<br />

<strong>de</strong> mujeres con necesidad<br />

especial y <strong>el</strong> fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

acceso <strong>de</strong> <strong>la</strong> mujer a <strong>la</strong>s nuevas<br />

tecnologías.<br />

Acceso a bi<strong>en</strong>es y servicios<br />

En los contratos <strong>de</strong> seguros<br />

o servicios financieros,<br />

queda prohibido hacer indagaciones<br />

sobre <strong>el</strong> embarazo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> contratante y consi<strong>de</strong>rar<br />

<strong>el</strong> sexo o los costes re<strong>la</strong>cionados<br />

con <strong>el</strong> embarazo y<br />

<strong>la</strong> maternidad como factor<br />

<strong>de</strong> cálculo <strong>de</strong> primas y prestaciones.<br />

Asimismo, <strong>la</strong>s<br />

gran<strong>de</strong>s empresas t<strong>en</strong>drán<br />

que incorporar un 40% <strong>de</strong><br />

mujeres <strong>en</strong> sus consejos <strong>de</strong><br />

administración <strong>en</strong> los próximos<br />

8 años.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>el</strong> texto aprobado<br />

se contemp<strong>la</strong> <strong>la</strong> creación<br />

<strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Participación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Mujer, que<br />

estará compuesto por asociaciones<br />

y organizaciones <strong>de</strong><br />

mujeres <strong>de</strong> ámbito estatal y<br />

repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s<br />

administraciones públicas, y<br />

se prevé <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> una<br />

Comisión Interministerial <strong>de</strong><br />

Igualdad para <strong>la</strong> coordinación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas, con un<br />

c<strong>en</strong>tro directivo <strong>en</strong> cada<br />

Ministerio.<br />

Adolfo Ribas y<br />

Susana Álvarez<br />

29.CDE.626


TEMASDELMES<br />

CULTURASOCIEDAD<br />

Un exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te equipo <strong>de</strong> artesanos realiza<br />

y restaura los vaciados <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong> B<strong>el</strong><strong>la</strong>s Artes.<br />

El museo oculto<br />

En <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong> B<strong>el</strong><strong>la</strong>s Artes <strong>de</strong> San Fernando, <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>o corazón <strong>de</strong> Madrid, <strong>el</strong><br />

Taller <strong>de</strong> Vaciados atesora algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s piezas más notables <strong>de</strong> <strong>la</strong> estatuaria clásica.<br />

Es uno <strong>de</strong> los rincones artísticos más b<strong>el</strong>los y <strong>de</strong>sconocidos <strong>de</strong> <strong>la</strong> capital.<br />

30.CDE.626<br />

Si uno se acerca a <strong>la</strong> Real<br />

Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong> B<strong>el</strong><strong>la</strong>s Artes<br />

<strong>de</strong> San Fernando, <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> arranque <strong>de</strong> <strong>la</strong> madrileña<br />

calle <strong>de</strong> Alcalá, a un<br />

tiro <strong>de</strong> piedra <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Puerta <strong>de</strong>l Sol, lo primero<br />

que le l<strong>la</strong>mará <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción son <strong>la</strong>s<br />

monum<strong>en</strong>tales esculturas <strong>de</strong> Flora y Hércules<br />

Farnese, <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tadas <strong>en</strong> ambos<br />

<strong>la</strong>dos <strong>de</strong> <strong>la</strong> noble <strong>en</strong>trada principal.<br />

Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te restauradas, ambas esculturas,<br />

<strong>de</strong> hasta seis metros <strong>de</strong> altura, constituy<strong>en</strong><br />

uno <strong>de</strong> los emblemas <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia <strong>en</strong> <strong>el</strong> campo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

conservación y <strong>la</strong> restauración <strong>de</strong> los<br />

magníficos tesoros estatuarios que atesora.<br />

Bu<strong>en</strong>a parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s esculturas más<br />

valiosas han sido tras<strong>la</strong>dadas al impon<strong>en</strong>te<br />

patio c<strong>en</strong>tral, don<strong>de</strong> puedan ser admiradas<br />

hoy por <strong>el</strong> público. “La estatuaria -<br />

afirma <strong>el</strong> académico José María Luzón,<br />

responsable <strong>de</strong>l Taller <strong>de</strong> Vaciados y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>la</strong>bores <strong>de</strong> restauración- siempre ha sido<br />

una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia,<br />

que cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> sus colecciones con <strong>la</strong><br />

única copia exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

puertas <strong>de</strong>l baptisterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong>i<br />

Fiori, <strong>de</strong> Flor<strong>en</strong>cia”. Para este importante<br />

trabajo ha contado <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia con un<br />

equipo <strong>de</strong> restauradores formado por<br />

Silvia Viana, Áng<strong>el</strong>es Solís y Judith<br />

Gasca, ga<strong>la</strong>rdonado con <strong>el</strong> Premio<br />

Nacional <strong>de</strong> Restauración 2004, y con<br />

dos asesores <strong>de</strong> lujo, <strong>el</strong> escultor Julio<br />

López Hernán<strong>de</strong>z y <strong>el</strong> propio José María<br />

Luzón.<br />

Pero lo que <strong>el</strong> visitante pue<strong>de</strong> contemp<strong>la</strong>r<br />

<strong>en</strong> los patios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia no es sino<br />

una pequeña muestra <strong>de</strong> <strong>la</strong> admirable<br />

colección que se guarda <strong>en</strong> <strong>el</strong> Taller <strong>de</strong><br />

Vaciados, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que figuran esculturas <strong>de</strong><br />

Migu<strong>el</strong> Áng<strong>el</strong>, Leonardo, réplicas exactas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> V<strong>en</strong>us <strong>de</strong> Milo, <strong>el</strong> Discóbolo <strong>de</strong><br />

Mirón, <strong>el</strong> Niño <strong>de</strong> <strong>la</strong> Espina, dos Sil<strong>en</strong>os,<br />

un Apolo B<strong>el</strong>ve<strong>de</strong>re, y hasta 600 yesos<br />

que datan <strong>de</strong> los siglos XVII, XVIII y <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s dos primeras c<strong>en</strong>turias <strong>de</strong>l siglo XIX.<br />

Piezas que fueron llegando a <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia,<br />

traídas <strong>de</strong> Italia por <strong>el</strong> pintor<br />

Diego V<strong>el</strong>ázquez <strong>en</strong> 1563, a <strong>la</strong>s que se<br />

fueron incorporando nuevas esculturas<br />

restauradas <strong>en</strong> su día por <strong>el</strong> escultor F<strong>el</strong>ipe<br />

<strong>de</strong> Castro. Pero <strong>la</strong> gran aportación a <strong>la</strong><br />

galería <strong>de</strong> vaciados <strong>de</strong> <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia ocurrió<br />

<strong>en</strong> los años postreros <strong>de</strong>l siglo XVIII,<br />

cuando Carlos III hizo donación <strong>de</strong> un<br />

gran número <strong>de</strong> esculturas <strong>de</strong> Pompeya y<br />

Hercu<strong>la</strong>no, insta<strong>la</strong>das originalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong> Pa<strong>la</strong>cio <strong>de</strong>l Bu<strong>en</strong> Retiro. A esta impor-


CULTURASOCIEDAD<br />

Hoy, <strong>en</strong> este museo oculto, verda<strong>de</strong>ro<br />

mi<strong>la</strong>gro <strong>de</strong> sil<strong>en</strong>cio <strong>en</strong> <strong>el</strong> maremágnum<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad, trabajan cuatro artesanos,<br />

a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l propio Migu<strong>el</strong> Áng<strong>el</strong><br />

Rodríguez. Su catálogo sigue si<strong>en</strong>do fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te<br />

<strong>el</strong> mismo <strong>de</strong> sus años <strong>de</strong><br />

creación, aunque se va r<strong>en</strong>ovando con<br />

algunas aportaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> propia Aca<strong>de</strong>mia.<br />

Sus cli<strong>en</strong>tes sigu<strong>en</strong> si<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s aca<strong>de</strong>mias<br />

<strong>de</strong> Dibujo y faculta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> B<strong>el</strong><strong>la</strong>s<br />

Artes, aunque crece s<strong>en</strong>siblem<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />

Una muestra notable <strong>de</strong> <strong>la</strong> estatuaria clásica se guarda <strong>en</strong> <strong>el</strong> Taller <strong>de</strong> Vaciados, que cuida Migu<strong>el</strong> Áng<strong>el</strong> Rodríguez (arriba, a <strong>la</strong><br />

izquierda)<br />

tante colección se sumó pronto <strong>la</strong> colección<br />

<strong>de</strong> vaciados reunida <strong>en</strong> Roma por <strong>el</strong><br />

pintor Rafa<strong>el</strong> M<strong>en</strong>g; y ya, a comi<strong>en</strong>zos<br />

<strong>de</strong>l siglo XIX, <strong>el</strong> tras<strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> galería <strong>de</strong><br />

esculturas que se guardaban <strong>en</strong> <strong>la</strong> Real<br />

Fábrica <strong>de</strong> Porce<strong>la</strong>nas <strong>de</strong>l Bu<strong>en</strong> Retiro.<br />

El Museo <strong>de</strong> Reproducciones Artísticas y<br />

<strong>el</strong> Taller <strong>de</strong> Vaciados tuvieron un protagonismo<br />

c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación académica<br />

<strong>de</strong> los artistas españoles. La propia<br />

Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong>sarrolló pronto una notable<br />

actividad <strong>de</strong> reproducción <strong>de</strong> sus vaciados,<br />

muy solicitados por <strong>el</strong> Gobierno, a<br />

través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s diversas secretarías <strong>de</strong> Estado,<br />

así como por <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> B<strong>el</strong><strong>la</strong>s<br />

Artes, Universida<strong>de</strong>s y Aca<strong>de</strong>mias. Con<br />

<strong>la</strong> creación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Real Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong> San<br />

Fernando, cambió <strong>el</strong> concepto <strong>de</strong> los vaciados,<br />

que pasaron <strong>de</strong> ser figuras <strong>de</strong>corativas<br />

a cumplir una función didáctica.<br />

Se buscaba con esto formar al mayor<br />

número <strong>de</strong> pintores, escultores y arquitectos.<br />

En <strong>el</strong> Taller han trabajado profesionales<br />

y formadores ilustres, que han<br />

mant<strong>en</strong>ido durante muchas g<strong>en</strong>eraciones<br />

una noble tradición, que <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia<br />

quiere continuar. Según Luzón, sus años<br />

<strong>de</strong> espl<strong>en</strong>dor fueron los que transcurrieron<br />

<strong>en</strong>tre 1920 y 1950. Después se cayó<br />

<strong>en</strong> un cierto letargo, sobre todo tras <strong>el</strong><br />

tras<strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> antigua Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> B<strong>el</strong><strong>la</strong>s<br />

Artes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia, a <strong>la</strong> actual Facultad,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Ciudad Universitaria. Durante<br />

los <strong>la</strong>rgos años que duraron <strong>la</strong>s obras <strong>de</strong><br />

remo<strong>de</strong><strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia, <strong>el</strong> Taller<br />

se apos<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> <strong>el</strong> actual Museo Reina<br />

Sofía, hasta que <strong>en</strong> los años och<strong>en</strong>ta, concluidas<br />

<strong>la</strong>s obras, volvió a <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> mano <strong>de</strong> Migu<strong>el</strong> Áng<strong>el</strong> Rodríguez, su<br />

actual responsable.<br />

<strong>de</strong>manda <strong>en</strong>tre los particu<strong>la</strong>res. Las colecciones<br />

conservadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> taller <strong>de</strong> vaciados<br />

constituy<strong>en</strong> hoy uno <strong>de</strong> los más altos<br />

lujos culturales <strong>de</strong> Madrid, sobre todo<br />

cuando <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s culturales han<br />

<strong>en</strong>terrado <strong>el</strong> histórico Museo <strong>de</strong> Reproducciones<br />

Artísticas <strong>en</strong> uno <strong>de</strong> los sótanos<br />

<strong>de</strong>l antiguo MEAC. “El taller -nos<br />

dice Migu<strong>el</strong> Áng<strong>el</strong> Rodríguez- goza <strong>de</strong><br />

una exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te salud, como <strong>de</strong>muestra <strong>el</strong><br />

éxito <strong>de</strong> convocatoria <strong>de</strong> nuestros cursos<br />

<strong>de</strong> vaciado. Pero no oculto que me gustaría<br />

que se conociese más, que estuviese<br />

más integrado <strong>en</strong> los hábitos culturales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad. El público merece conocer<br />

<strong>la</strong>s magníficas colecciones <strong>de</strong> escultura<br />

que se guardan aquí”.<br />

Publio López Mondéjar<br />

Fotos: Monasor<br />

31.CDE.626


CULTURASOCIEDAD<br />

A bordo <strong>de</strong>l Florida. Camino <strong>de</strong>l exilio.<br />

Diciembre <strong>de</strong> 1939.<br />

Imag<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> cubierta <strong>de</strong>l Winnipeg.<br />

Literaturas <strong>de</strong>l exilio<br />

Una admirable exposición c<strong>el</strong>ebrada <strong>en</strong> <strong>el</strong> C<strong>en</strong>tro Cultural Pa<strong>la</strong>cio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Moneda <strong>de</strong><br />

Santiago <strong>de</strong> Chile nos acerca a <strong>la</strong> realidad cotidiana <strong>de</strong>l exilio republicano español <strong>en</strong><br />

América.<br />

32.CDE.626<br />

Con esta exposición se<br />

nos muestra <strong>el</strong> territorio<br />

<strong>de</strong>so<strong>la</strong>do <strong>de</strong>l<br />

exilio int<strong>el</strong>ectual español,<br />

a través <strong>de</strong> los<br />

ojos <strong>de</strong> los escritores<br />

cata<strong>la</strong>nes que lo sufrieron, tras <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

trému<strong>la</strong> esperanza republicana. Las autorida<strong>de</strong>s<br />

que <strong>la</strong> han patrocinado -<strong>el</strong><br />

Instituto Ramón Llull, <strong>la</strong> Sociedad<br />

Estatal para <strong>la</strong> Acción Cultural <strong>Exterior</strong>,<br />

<strong>la</strong> G<strong>en</strong>eralitat <strong>de</strong> Cataluña y <strong>el</strong> Consorcio<br />

<strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Cultura Contemporánea<br />

<strong>de</strong> Barc<strong>el</strong>ona (CCCB)-, han colocado<br />

un espejo <strong>en</strong> los ojos <strong>de</strong> los int<strong>el</strong>ectuales<br />

que sufrieron <strong>la</strong> infamante<br />

experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>de</strong>stierro forzado. Y esos<br />

espejos, multiplicados <strong>en</strong> los <strong>de</strong> nuestra<br />

propia mirada, nos han <strong>de</strong>vu<strong>el</strong>to un paisaje<br />

inabarcable <strong>de</strong> emociones, injurias,<br />

<strong>de</strong> lugares pob<strong>la</strong>dos <strong>de</strong> personas y paisajes<br />

olvidados, con los que hemos ido<br />

construy<strong>en</strong>do ese “imaginario <strong>de</strong>l exilio”,<br />

por <strong>de</strong>cirlo con pa<strong>la</strong>bras <strong>de</strong> Josep Ramoneda,<br />

director <strong>de</strong>l CCCB.<br />

Muchas literaturas se han hecho con <strong>la</strong><br />

dolorosa experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l exilio. La nuestra<br />

no es una excepción, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los exiliados<br />

liberales <strong>de</strong>l siglo XIX, hasta los<br />

escritores antimonárquicos <strong>de</strong> nuestra<br />

anteguerra y los que <strong>de</strong>bieron huir <strong>de</strong><br />

España tras <strong>el</strong> triunfo militar <strong>de</strong>l ejército<br />

<strong>de</strong> Franco. “Me veo obligado a huir -<br />

escribió Pere Cal<strong>de</strong>rs <strong>en</strong> 1939-, <strong>de</strong> todo<br />

lo que amo, y si<strong>en</strong>to tanta rabia y tanta<br />

p<strong>en</strong>a que lloro con los ojos muy secos y<br />

nada me importaría morirme. El Pirineo<br />

es ahora <strong>la</strong> brecha <strong>de</strong>l gran <strong>de</strong>sgarro que<br />

<strong>de</strong>shace Cataluña, y con <strong>el</strong><strong>la</strong>, nuestra<br />

vida”. Nadie podía haberlo expresado<br />

mejor, con pa<strong>la</strong>bras tan <strong>de</strong>spojadas y<br />

terribles. Madre madrastra, España obligó<br />

a sus mejores hijos a huir, a buscar<br />

amparo <strong>en</strong> <strong>el</strong> exilio, y ni así pudieron<br />

hal<strong>la</strong>r <strong>la</strong> paz, perseguidos como alimañas<br />

por <strong>la</strong>s policías <strong>de</strong> Franco, Hitler y<br />

Petain, como podrían certificar ciudadanos<br />

tan ilustres como <strong>el</strong> presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong><br />

Cataluña, Lluis Companys, capturado<br />

<strong>en</strong> Francia y fusi<strong>la</strong>do <strong>en</strong> Barc<strong>el</strong>ona; y <strong>el</strong><br />

propio presi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> <strong>la</strong> República,<br />

Manu<strong>el</strong> Azaña, al que sólo <strong>la</strong> muerte<br />

liberó <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><strong>la</strong> saña asesina.<br />

Literaturas <strong>de</strong>l Exilio se acerca al exilio<br />

republicano español a partir <strong>de</strong> un caso<br />

particu<strong>la</strong>r: <strong>la</strong> historia <strong>de</strong> un grupo <strong>de</strong><br />

escritores cata<strong>la</strong>nes que, <strong>en</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong>


CULTURASOCIEDAD<br />

Un grupo <strong>de</strong> pasajeros <strong>de</strong>l Winnipeg (1939). Abajo, int<strong>el</strong>ectuales cata<strong>la</strong>nes exiliados. Entre<br />

otros, Agustí Bartá, Mercé Rodoreda, Joan Oliver (Pere Quart), Carles Ribas y Josep Carner.<br />

1939, se vieron forzados a<br />

abandonar Barc<strong>el</strong>ona huy<strong>en</strong>do<br />

<strong>de</strong>l fascismo y <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte.<br />

La salida, <strong>la</strong>s condiciones<br />

<strong>de</strong> vida extremas pa<strong>de</strong>cidas<br />

<strong>en</strong> los campos <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tración<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s costas <strong>de</strong>l sur <strong>de</strong><br />

Francia, los improvisados<br />

refugios <strong>de</strong> int<strong>el</strong>ectuales, <strong>la</strong><br />

ocupación nazi, <strong>el</strong> viaje a<br />

América, nos son mostrados<br />

a través <strong>de</strong> fotografías, <strong>de</strong> textos<br />

y docum<strong>en</strong>tales cinematográficos.<br />

Y a partir <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong><br />

mom<strong>en</strong>to, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas <strong>de</strong><br />

acogida <strong>de</strong> los diversos países<br />

<strong>la</strong>tinoamericanos y <strong>la</strong> adaptación<br />

<strong>de</strong> los exiliados a su<br />

nueva vida. México acogió al<br />

conting<strong>en</strong>te más numeroso.<br />

También Chile recibió a<br />

3.000 exiliados, cuya peripecia<br />

personal se recoge <strong>en</strong> toda<br />

una sa<strong>la</strong> <strong>de</strong>l impon<strong>en</strong>te<br />

Pa<strong>la</strong>cio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Moneda <strong>de</strong><br />

Santiago.<br />

La exposición aborda <strong>la</strong> diáspora republicana<br />

con un l<strong>en</strong>guaje plural, <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano<br />

<strong>de</strong> tres comisarios: <strong>el</strong> escritor y crítico<br />

literario Juliá Guil<strong>la</strong>món, <strong>el</strong> artista conceptual<br />

Francesc Abad y <strong>el</strong> cineasta<br />

Joaquín Jordá. Guil<strong>la</strong>món y Jordá son los<br />

que han realizado una <strong>la</strong>bor más meritoria,<br />

al recoger todos los testimonios literarios,<br />

<strong>el</strong> primero, y al filmar un docum<strong>en</strong>tal<br />

cinematográfico impagable, <strong>el</strong><br />

segundo. El hilo conductor <strong>de</strong> <strong>la</strong> muestra<br />

lo constituy<strong>en</strong> re<strong>la</strong>tos, poemas, diarios y<br />

memorias. La narración se inicia <strong>en</strong><br />

López L<strong>la</strong>usás con Mújica Laínez.<br />

Octubre <strong>de</strong> 1968.<br />

<strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1939, días antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> toma <strong>de</strong><br />

Barc<strong>el</strong>ona por <strong>el</strong> ejército franquista, y se<br />

divi<strong>de</strong> <strong>en</strong> dos recorridos. El primero trata<br />

<strong>de</strong>l paso <strong>de</strong> <strong>la</strong> frontera y <strong>la</strong> llegada a<br />

Francia, <strong>la</strong> vida <strong>en</strong> los campos <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tración<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> París ocupado y <strong>la</strong> horrible<br />

experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los campos <strong>de</strong> conc<strong>en</strong>tración<br />

nazis. El segundo aborda <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia<br />

americana, <strong>en</strong> México y Chile<br />

fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te; <strong>el</strong> contacto con un<br />

mundo nuevo, <strong>la</strong> vida cotidiana, <strong>la</strong> integración<br />

y <strong>el</strong> compromiso con <strong>la</strong>s causas<br />

más nobles, <strong>la</strong> actividad asociativa, <strong>el</strong><br />

<strong>de</strong>sarraigo y <strong>la</strong> soledad. En <strong>el</strong> caso concreto<br />

<strong>de</strong> Chile se reconstruye <strong>la</strong> vida <strong>de</strong><br />

los exiliados y su re<strong>la</strong>ción con los<br />

ambi<strong>en</strong>tes sociales y culturales <strong>de</strong> Santiago,<br />

a partir <strong>de</strong> historias concretas: <strong>la</strong><br />

creación <strong>de</strong> Muebles Sur, que introdujo<br />

<strong>en</strong> Chile <strong>el</strong> mobiliario mo<strong>de</strong>rno, o <strong>de</strong>l<br />

café Miraflores, punto <strong>de</strong> <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro <strong>de</strong><br />

int<strong>el</strong>ectuales y artistas <strong>de</strong> aqu<strong>el</strong>los días<br />

<strong>de</strong>sdichados. A difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> otras exposiciones<br />

<strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong> diáspora republicana,<br />

Literaturas <strong>de</strong>l Exilio no se ocupa<br />

<strong>de</strong> los aspectos institucionales y políticos.<br />

Aquí sólo se le ha prestado voz al ciudadano,<br />

<strong>el</strong> int<strong>el</strong>ectual que, más allá <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

viv<strong>en</strong>cias concretas <strong>de</strong>l exilio, se proyecta<br />

a diversas épocas y lugares.<br />

Lucía López Salvá<br />

33.CDE.626


CULTURASOCIEDAD<br />

García Alia<br />

Mosaico <strong>de</strong> retratos <strong>de</strong> algunos <strong>de</strong> los más ilustres p<strong>en</strong>sionados <strong>de</strong> <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong> España, como Pradil<strong>la</strong>, Val<strong>en</strong>tín <strong>de</strong> Zubiaurre<br />

y José B<strong>en</strong>lliure.<br />

Españoles <strong>en</strong> Roma<br />

Des<strong>de</strong> <strong>el</strong> siglo XII no existe <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo ciudad más visitada ni <strong>de</strong>scrita que Roma.<br />

Una ciudad que no podría <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse sin <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los españoles que fraguaron<br />

su historia.<br />

En cada lugar <strong>de</strong> Roma, <strong>en</strong><br />

cada esquina, se advierte <strong>la</strong><br />

pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> España, <strong>el</strong><br />

espíritu <strong>de</strong> su cultura y <strong>el</strong><br />

ali<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los españoles<br />

que han ido conformando<br />

<strong>la</strong> historia <strong>de</strong> esta ciudad<br />

que se ha l<strong>la</strong>mado eterna. Ya a finales <strong>de</strong>l<br />

siglo XV, <strong>el</strong> car<strong>de</strong>nal Bernardino López <strong>de</strong><br />

Carvajal recordaba ante <strong>el</strong> papa cuánto<br />

había <strong>en</strong>riquecido Hispania <strong>la</strong> vida romana,<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> los mismos emperadores, hasta<br />

34.CDE.626<br />

escritores, funcionarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia, artistas<br />

y papas. Severo Catalina, un conqu<strong>en</strong>se<br />

trasterrado a Roma <strong>en</strong> los años <strong>de</strong>cimonónicos,<br />

también percibió esa pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

España <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad. “El viaje por <strong>la</strong> Roma<br />

monum<strong>en</strong>tal -escribió- es un esfuerzo continuado<br />

con <strong>el</strong> g<strong>en</strong>io y con <strong>la</strong> gloria <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

po<strong>de</strong>rosa España <strong>de</strong> otros tiempos”. El<br />

corazón más verda<strong>de</strong>ro <strong>de</strong> Roma se ha ido<br />

espesando con <strong>la</strong>s aportaciones <strong>de</strong> sucesivas<br />

g<strong>en</strong>eraciones <strong>de</strong> compatriotas, que a lo<br />

<strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l tiempo han hecho <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad su<br />

hogar, su c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> trabajo, <strong>el</strong> objeto <strong>de</strong> sus<br />

investigaciones y estudios; <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los que<br />

llegaron <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> lejana provincia <strong>de</strong><br />

Hispania, hasta aqu<strong>el</strong>los Borgias agrestes<br />

que se apos<strong>en</strong>taron <strong>en</strong> sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l Vaticano <strong>en</strong><br />

los días torm<strong>en</strong>tosos <strong>de</strong>l R<strong>en</strong>acimi<strong>en</strong>to, los<br />

que sirvieron y se sirvieron <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia, los<br />

escritores que supieron traspasar <strong>el</strong> <strong>de</strong>slumbrami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad a sus libros mejores<br />

-¿cómo olvidar <strong>la</strong>s exc<strong>el</strong><strong>en</strong>tes nove<strong>la</strong>s romanas<br />

<strong>de</strong> Baroja?-, los artistas que <strong>de</strong>jaron <strong>en</strong><br />

<strong>el</strong><strong>la</strong> <strong>la</strong> hu<strong>el</strong><strong>la</strong> <strong>de</strong> su g<strong>en</strong>io, hasta los funcio-


CULTURASOCIEDAD<br />

García Alia<br />

Patio <strong>de</strong>l Pa<strong>la</strong>cio Borghese, una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s resi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> Carlos IV <strong>en</strong> <strong>el</strong> exilio.<br />

Una vista <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

exc<strong>el</strong><strong>en</strong>te<br />

biblioteca <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Escue<strong>la</strong><br />

Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

Historia <strong>de</strong><br />

Roma.<br />

Monasor<br />

Manu<strong>el</strong> Espadas, <strong>en</strong> su <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Escue<strong>la</strong> Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Historia y Arqueología.<br />

Monasor<br />

Ramón María<br />

<strong>de</strong>l Valle-Inclán<br />

fue un efímero<br />

y extravagante<br />

director <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong><br />

España<br />

narios culturales, los exiliados como<br />

Alberti y Alfonso XIII, y los ciudadanos<br />

más a pie <strong>de</strong> calle que han hecho <strong>de</strong> Roma<br />

su hogar.<br />

La pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> España <strong>en</strong> Roma se comp<strong>en</strong>dia<br />

<strong>en</strong> un libro reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te editado<br />

por Lunwerg, que es <strong>el</strong> resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong>rgos<br />

años <strong>de</strong> estancia <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad y <strong>de</strong>l at<strong>en</strong>to<br />

estudio <strong>de</strong> su historia <strong>de</strong> Manu<strong>el</strong> Espadas,<br />

ilustre historiador, manchego y romano a<br />

partes iguales, al que le llegó <strong>la</strong> edad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

jubi<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> su <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> director <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong> Historia y Arqueología <strong>de</strong><br />

España <strong>en</strong> Roma. A partir <strong>de</strong> su profundo<br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> historia romana, <strong>de</strong> <strong>la</strong>rgas<br />

horas <strong>de</strong> peripatéticos recorridos por<br />

sus calles y sus lugares más recónditos, ha<br />

ido construy<strong>en</strong>do Espadas una hermosa e<br />

instructiva narración, que no nos hab<strong>la</strong><br />

sólo <strong>de</strong> Roma, sino también <strong>de</strong> nosotros<br />

mismos. La pres<strong>en</strong>cia españo<strong>la</strong> todavía se<br />

advierte <strong>en</strong> <strong>el</strong> trazado urbano y <strong>en</strong> <strong>la</strong> majestuosidad<br />

edilicia <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad. Y <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>l tal<strong>en</strong>to también, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Séneca a<br />

Cervantes, <strong>de</strong> Baroja, Valle-Inclán, Ramón<br />

Gaya, María Zambrano o Rafa<strong>el</strong> Alberti.<br />

Mor<strong>en</strong>o<br />

No es <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los españoles <strong>en</strong><br />

Roma, semejante a <strong>la</strong> <strong>de</strong> tantos compatriotas<br />

nuestros, a los que <strong>la</strong> m<strong>en</strong>esterosidad y<br />

los sucesivos absolutismos y dictaduras<br />

expulsaron <strong>de</strong> España. Nuestra colonia se<br />

ha nutrido siempre <strong>de</strong> emperadores, <strong>de</strong><br />

p<strong>en</strong>sadores, <strong>de</strong> artistas, <strong>de</strong> clérigos, <strong>de</strong> funcionarios<br />

políticos y culturales. Es, <strong>en</strong> cierto<br />

s<strong>en</strong>tido, una élite que ha ido <strong>de</strong>jando <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> ciudad su hu<strong>el</strong><strong>la</strong> y su pres<strong>en</strong>cia. Una<br />

hu<strong>el</strong><strong>la</strong> que se traduce <strong>en</strong> sus recorridos<br />

arquitectónicos, <strong>en</strong> <strong>la</strong> suntuosidad <strong>de</strong> sus<br />

calles y p<strong>la</strong>zas. Algo que podría certificar<br />

Alfonso XIII, <strong>el</strong> rey <strong>de</strong>sterrado, que murió<br />

<strong>en</strong> Roma un día v<strong>en</strong>toso y frío <strong>de</strong> 1941. O<br />

<strong>el</strong> propio rey Juan Carlos I, nacido también<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad, <strong>en</strong> 1938. En <strong>el</strong> inicio <strong>de</strong>l<br />

viale <strong>de</strong>l Trastevere, una calle recoleta<br />

recuerda <strong>el</strong> nombre <strong>de</strong>l car<strong>de</strong>nal Terry <strong>de</strong>l<br />

Val, un español que gozó <strong>de</strong> <strong>la</strong> confianza<br />

<strong>de</strong>l papa Pío X; <strong>en</strong> <strong>el</strong> c<strong>la</strong>ustro <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong> España, un busto <strong>de</strong> Victorio<br />

Macho recuerda <strong>el</strong> paso por <strong>la</strong> institución<br />

<strong>de</strong> don Ramón <strong>de</strong>l Valle Inclán; y otro<br />

español ilustre, Rafa<strong>el</strong> Alberti, fijaba su<br />

resi<strong>de</strong>ncia <strong>en</strong> <strong>el</strong> Trastevere, cuando <strong>la</strong> <strong>de</strong>sdicha<br />

<strong>de</strong>l franquismo le con<strong>de</strong>nó al exilio.<br />

Un exilio <strong>en</strong> <strong>el</strong> que le acompañó, también<br />

<strong>en</strong> Roma, María Zambrano. También <strong>la</strong><br />

iglesia <strong>de</strong> Santiago <strong>de</strong> los Españoles, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

célebre P<strong>la</strong>za Navona; los retratos <strong>de</strong>l papa<br />

Alejandro VI, conservados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s estancias<br />

Borgia <strong>de</strong>l Vaticano; <strong>el</strong> pa<strong>la</strong>cio <strong>de</strong> España,<br />

se<strong>de</strong> <strong>de</strong> nuestra Embajada ante <strong>la</strong> Santa<br />

Se<strong>de</strong>; <strong>el</strong> conv<strong>en</strong>to <strong>de</strong> San Pietro in Montorio,<br />

tan ligado a los Reyes Católicos; <strong>la</strong>s<br />

hu<strong>el</strong><strong>la</strong>s <strong>de</strong>l sitio <strong>de</strong> Roma por <strong>el</strong> emperador<br />

Carlos V, nos hab<strong>la</strong>n <strong>de</strong> España. Todos<br />

estos vestigios históricos y artísticos, edificios<br />

calles, monum<strong>en</strong>tos, personajes y<br />

Aca<strong>de</strong>mias, han sido recogidos por <strong>la</strong><br />

cámara <strong>de</strong> García Alia, un <strong>la</strong>garterano, casi<br />

romano ya, miembro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> Españo<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> Historia y Arqueología <strong>de</strong> Roma.<br />

Otro signo <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> España <strong>en</strong><br />

esta ciudad cautivadora.<br />

Lucía López Salvá<br />

35.CDE.626


MIRADOR<br />

EL ADIOS DE JOSÉ LUIS COLL<br />

S<br />

e fue <strong>en</strong> sil<strong>en</strong>cio, como siempre quiso. En realidad,<br />

llevaba muchos años <strong>en</strong> sil<strong>en</strong>cio, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que Luis<br />

Sánchez Pol<strong>la</strong>ck (Tip), su inseparable compañero <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

vida y <strong>en</strong> <strong>el</strong> humor, se fuese también <strong>en</strong> sil<strong>en</strong>cio. Tip y<br />

Coll, <strong>el</strong> humor int<strong>el</strong>ig<strong>en</strong>te y amargo, here<strong>de</strong>ro <strong>de</strong>l<br />

humor b<strong>la</strong>nco <strong>de</strong> La Codorniz, <strong>el</strong> humor surrealista<br />

que tanto ha influido <strong>en</strong> <strong>el</strong> que se hizo luego <strong>en</strong> esta<br />

España injuriada aún por <strong>el</strong> fanatismo y <strong>la</strong> ignorancia.<br />

T<strong>en</strong>ía José Luis Coll 75 años cuando murió. “No<br />

soy, quizás –afirmó alguna vez-, un hombre fi<strong>el</strong>,<br />

pero sí soy una persona leal. Amigo <strong>de</strong> mis amigos,<br />

marido <strong>de</strong> mi mujer, padre <strong>de</strong> mis hijos”.<br />

Co<strong>la</strong>borador <strong>de</strong> periódicos y revistas, nov<strong>el</strong>ista, memorialista,<br />

actor teatral, guionista y pres<strong>en</strong>tador <strong>de</strong> t<strong>el</strong>evisión,<br />

conqu<strong>en</strong>se <strong>de</strong> pro, siempre será recordado<br />

por sus treinta años <strong>de</strong> pareja con Tip, otro g<strong>en</strong>io.<br />

Una pareja <strong>de</strong> hecho; <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechas uno –Tip-, <strong>de</strong><br />

izquierdas otro –Coll-, que constituye un ejemplo<br />

<strong>de</strong> conviv<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to y respeto, especialm<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> estos días oscuros <strong>en</strong> que <strong>la</strong> <strong>de</strong>recha cree<br />

haber <strong>en</strong>contrado <strong>en</strong> <strong>la</strong> crispación un ariete con <strong>el</strong> que<br />

obt<strong>en</strong>er réditos <strong>el</strong>ectorales.<br />

DARÍO VILLALBA REVISITADO<br />

A<br />

EL PINTOR EN SU TALLER<br />

a reci<strong>en</strong>te exposición <strong>de</strong> Roy Licht<strong>en</strong>stein reflexiona <strong>en</strong> <strong>el</strong> pro-<br />

lgui<strong>en</strong> ha dicho que <strong>la</strong> fotografía sería, a su manera, lo realm<strong>en</strong>te<br />

absoluto, <strong>el</strong> único testimonio fi<strong>de</strong>digno <strong>de</strong>l pretérito.<br />

El propio Darío Vil<strong>la</strong>lba –San Sebastián, 1939-, ha confesado s<strong>en</strong>tirse<br />

sorpr<strong>en</strong>dido por <strong>el</strong> po<strong>de</strong>r evocador <strong>de</strong> sus fotografías <strong>de</strong> infancia.<br />

Esto explicaría <strong>el</strong> anc<strong>la</strong>je <strong>de</strong> su obra <strong>en</strong> <strong>la</strong> fotografía, más allá <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> utilización <strong>de</strong> técnicas y procedimi<strong>en</strong>tos plurales, a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> su<br />

ya amplia trayectoria artística. Des<strong>de</strong> que <strong>en</strong> los años ses<strong>en</strong>ta se distanciase<br />

<strong>de</strong>l informalismo <strong>de</strong>l<br />

grupo El Paso, <strong>el</strong> m<strong>en</strong>saje <strong>de</strong><br />

Vil<strong>la</strong>lba se ha focalizado siempre<br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> ser humano, como se<br />

vio <strong>en</strong> sus primeras obras realizadas<br />

a partir <strong>de</strong> fotografías <strong>de</strong><br />

seres marginados <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad.<br />

Su producción ha t<strong>en</strong>ido<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces una ext<strong>en</strong>sa<br />

base fotográfica, a <strong>la</strong> que ha ido<br />

añadi<strong>en</strong>do ar<strong>en</strong>a, <strong>la</strong>drillo roto<br />

o polietil<strong>en</strong>o, según los casos.<br />

La obra <strong>de</strong> este creador visual,<br />

pionero <strong>en</strong> tantos aspectos, es<br />

revisada ahora <strong>en</strong> <strong>el</strong> Museo<br />

ceso creativo <strong>de</strong>l artista <strong>de</strong> nuestro tiempo, apresado a m<strong>en</strong>udo<br />

por <strong>la</strong>s urg<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l mercado. Licht<strong>en</strong>stein es un pintor pop que<br />

trabaja con imág<strong>en</strong>es extraídas <strong>de</strong> los cómics, al que sus propios<br />

<strong>de</strong>tractores –que los ti<strong>en</strong>e, y <strong>en</strong> abundancia-, le reconoc<strong>en</strong> <strong>el</strong> habernos<br />

acercado al mundo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s apari<strong>en</strong>cias, propio <strong>de</strong> los años ses<strong>en</strong>ta.<br />

Sus imág<strong>en</strong>es <strong>la</strong>s va confeccionando a través <strong>de</strong> un complejo proceso<br />

<strong>de</strong> dibujos, col<strong>la</strong>ges, tratami<strong>en</strong>to<br />

minucioso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sombras<br />

(sus famosos puntitos) y <strong>el</strong><br />

color. Nacido <strong>en</strong> 1923, no <strong>de</strong>jó<br />

<strong>de</strong> trabajar hasta <strong>la</strong>s vísperas <strong>de</strong><br />

su muerte, ocurrida <strong>en</strong> 1997.<br />

Enemigo <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rado <strong>de</strong> <strong>la</strong> pintura<br />

abstracta que dominó <strong>el</strong> mercado<br />

americano, <strong>en</strong> 1961 recurrió<br />

al cómics. La publicidad, <strong>la</strong><br />

copia <strong>de</strong> objetos <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura <strong>de</strong><br />

masas, fueron su agarra<strong>de</strong>ro<br />

artístico. “Con <strong>el</strong>los –afirmó-,<br />

trato <strong>de</strong> aportar color y alegría al<br />

mundo”. Esta s<strong>el</strong>ección <strong>de</strong> un<br />

“La oración”, 1975. reina Sofía <strong>de</strong> Madrid. c<strong>en</strong>tón <strong>de</strong> sus obras lo atestigua. Col<strong>la</strong>ge para Casa II, 1997.<br />

LAS REVISTAS DE LA GUERRA<br />

L<br />

a propaganda fue <strong>de</strong>cisiva durante<br />

los años oscuros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Guerra<br />

Civil. Si los cart<strong>el</strong>es más conocidos<br />

han sido consi<strong>de</strong>rados como verda<strong>de</strong>ros<br />

“disparos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> muro”, <strong>la</strong>s<br />

revistas ilustradas –m<strong>en</strong>os conocidas<br />

y m<strong>en</strong>os estudiadas-, constituyeron<br />

un auténtico <strong>la</strong>boratorio <strong>de</strong> <strong>la</strong> propaganda.<br />

Su heterog<strong>en</strong>eidad y cantidad<br />

exige un más amplio conocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

los artistas <strong>en</strong>tre 1936 y 1939. En<br />

estas publicaciones se dieron cita<br />

escritores, artistas plásticos, fotógrafos<br />

y periodistas comprometidos <strong>en</strong><br />

36.CDE.626<br />

L<br />

Puesto <strong>de</strong> periódicos. Burgos 1938<br />

una actividad creadora realm<strong>en</strong>te<br />

experim<strong>en</strong>tal. También co<strong>la</strong>boraron<br />

<strong>en</strong> estas revistas algunos <strong>de</strong> los más<br />

conocidos cart<strong>el</strong>istas, como Joseph<br />

R<strong>en</strong>au, José Bardasano, Manu<strong>el</strong><br />

Monleón o Sa<strong>en</strong>z <strong>de</strong> Tejada. Su trabajo<br />

constituyó <strong>el</strong> medio más importante<br />

<strong>de</strong> propaganda durante aqu<strong>el</strong>los<br />

días terribles. Sin embargo, no se<br />

les había <strong>de</strong>dicado <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>bida,<br />

hasta esta exposición <strong>de</strong>l Museo<br />

Nacional Reina Sofía, que analiza <strong>el</strong><br />

cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> <strong>la</strong>s revistas y su implicación<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> realidad, tanto <strong>en</strong> un<br />

bando como <strong>en</strong> <strong>el</strong> otro.


MIRADOR<br />

ARTE EN EL DINERO. DINERO EN EL ARTE<br />

E<br />

l dinero es <strong>el</strong> hilo conductor <strong>de</strong> una exposición que Caja Duero pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> esc<strong>en</strong>ario<br />

más idóneo, <strong>la</strong> propia Casa <strong>de</strong> <strong>la</strong> Moneda <strong>de</strong> Madrid. La muestra se ha estructurado<br />

<strong>en</strong> dos bloques, at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> propia propuesta <strong>de</strong> su título. En <strong>el</strong> primero se<br />

hace un recorrido histórico <strong>de</strong>l Dinero, incidi<strong>en</strong>do <strong>en</strong> su aspecto más lúdico, artístico o<br />

<strong>de</strong>corativo, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong>s diversas formas que ha ido adoptando <strong>en</strong> <strong>el</strong> tiempo, como <strong>la</strong>s<br />

monedas, los billetes o <strong>la</strong>s letras <strong>de</strong> cambio. En <strong>el</strong> segundo bloque se nos propone un<br />

recorrido <strong>en</strong> tres etapas por <strong>la</strong> historia <strong>de</strong>l arte, cuando <strong>el</strong> dinero ha sido su protagonista.<br />

Des<strong>de</strong> <strong>la</strong>s cerámicas púnicas hasta <strong>la</strong>s cajas <strong>de</strong> caudales, pasando por pinturas <strong>de</strong><br />

Bruegh<strong>el</strong> <strong>el</strong> Jov<strong>en</strong>, José <strong>de</strong> Ribera, Simón <strong>de</strong> Vos o Stomer. Finalm<strong>en</strong>te, llevando <strong>la</strong>s<br />

manifestaciones artísticas hasta nuestros días, se ofrec<strong>en</strong> también esc<strong>en</strong>as <strong>de</strong> p<strong>el</strong>ícu<strong>la</strong>s<br />

famosas como Cabaret, <strong>de</strong> Bob Fosse; La jung<strong>la</strong> <strong>de</strong> asfalto, <strong>de</strong> John Huston o Atraco perfecto,<br />

<strong>de</strong> Stanley Kubrick.<br />

Moneda <strong>de</strong><br />

5 pesetas. 1870.<br />

Moneda <strong>de</strong><br />

5 francos. 1813<br />

LA CUENCA DE MASATS<br />

L<br />

a Diputación Provincial <strong>de</strong><br />

Cu<strong>en</strong>ca ha t<strong>en</strong>ido <strong>la</strong> f<strong>el</strong>iz i<strong>de</strong>a <strong>de</strong><br />

convocar a algunos <strong>de</strong> los mejores fotógrafos<br />

españoles, para reflejar <strong>la</strong><br />

imag<strong>en</strong> <strong>de</strong> los pueblos, g<strong>en</strong>tes y paisajes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> provincia. Con sus fotografías<br />

se realiza una exposición <strong>de</strong> carácter<br />

itinerante y un libro b<strong>el</strong><strong>la</strong>m<strong>en</strong>te diseñado<br />

e impreso. “Nuestro propósito<br />

–afirma Jesús Carrascosa, responsable<br />

<strong>de</strong> cultura-, es <strong>el</strong> <strong>de</strong> reunir <strong>la</strong>s mejores<br />

fotografía <strong>de</strong> Cu<strong>en</strong>ca, no sólo para<br />

disfrute <strong>de</strong> los que <strong>la</strong>s contempl<strong>en</strong><br />

hoy, sino para construir un legado iconográfico<br />

que sirva a <strong>la</strong>s g<strong>en</strong>eraciones<br />

futuras”. Una i<strong>de</strong>a ejemp<strong>la</strong>r, que ha<br />

dado ya sus frutos con los libros <strong>de</strong><br />

Isab<strong>el</strong> Muñoz, Castro Prieto y, ahora,<br />

con este libro <strong>de</strong> Ramón Masats.<br />

Para Carlos Saura, Masats (Cal<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

Montbui, 1931) es uno <strong>de</strong> los gran<strong>de</strong>s<br />

fotógrafos <strong>de</strong> su g<strong>en</strong>eración. Reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

ga<strong>la</strong>rdonado con <strong>el</strong> Premio<br />

Nacional <strong>de</strong> Fotografía, su figura fue<br />

<strong>de</strong>cisiva <strong>en</strong> <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ovación <strong>de</strong>l reportaje.<br />

Entre 1965 y 1980 abandonó <strong>la</strong><br />

fotografía para <strong>de</strong>dicarse al cine y <strong>la</strong><br />

t<strong>el</strong>evisión, y cuando volvió a su primitiva<br />

<strong>de</strong>dicación, lo hizo ya <strong>en</strong> color.<br />

En su libro sobre Cu<strong>en</strong>ca <strong>en</strong>contramos<br />

lo mejor <strong>de</strong> su autor: líneas y<br />

angu<strong>la</strong>ciones fascinantes, esc<strong>en</strong>arios<br />

nunca antes <strong>de</strong>sve<strong>la</strong>dos, <strong>la</strong> t<strong>en</strong>sa ser<strong>en</strong>idad<br />

<strong>de</strong> una ciudad levítica y cautivadora.<br />

“He aquí –ha escrito <strong>en</strong> su prólogo<br />

Francisco Calvo Serraller- lo que<br />

nos reve<strong>la</strong> Masats <strong>de</strong> Cu<strong>en</strong>ca: su composición,<br />

su luz; <strong>en</strong> suma, sus <strong>en</strong>trañas.<br />

¿Se pue<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces acaso dudar<br />

<strong>de</strong> que haya un mejor testimonio gráfico<br />

que <strong>el</strong> que nos proporciona <strong>el</strong><br />

arte?”.<br />

37.CDE.626


PARQUES<br />

ElCapricho,<br />

másqueunparque<br />

Erigido a finales <strong>de</strong>l Siglo XVIII a una legua<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Corte, <strong>el</strong> Capricho r<strong>el</strong>uce hoy <strong>de</strong><br />

nuevo tras una <strong>la</strong>bor paci<strong>en</strong>te y primorosa,<br />

<strong>en</strong>caminada a <strong>de</strong>volverle su espl<strong>en</strong>dor.<br />

38.CDE.626<br />

El <strong>de</strong>seo vehem<strong>en</strong>te<br />

que impulsó a<br />

<strong>la</strong> duquesa <strong>de</strong><br />

Osuna a crear su<br />

propio universo<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s afueras <strong>de</strong>l<br />

Madrid <strong>de</strong> 1800, pue<strong>de</strong> calificarse<br />

como fantasía o extravagancia:<br />

qué mejor nombre que<br />

El Capricho para aqu<strong>el</strong> humedal<br />

<strong>de</strong> 17,60 hectáreas que <strong>en</strong> pocos<br />

años se transformaría <strong>en</strong> un verda<strong>de</strong>ro<br />

parque temático <strong>de</strong>l<br />

bu<strong>en</strong> gusto.<br />

Se com<strong>en</strong>ta que fue <strong>el</strong> duque,<br />

don Alfonso Pim<strong>en</strong>t<strong>el</strong>, qui<strong>en</strong>,<br />

por motivos que no vi<strong>en</strong><strong>en</strong> a<br />

cu<strong>en</strong>to, <strong>de</strong>cidió rega<strong>la</strong>r a su esposa<br />

María Josefa <strong>de</strong> <strong>la</strong> Soledad,<br />

aqu<strong>el</strong>los campos don<strong>de</strong> confluy<strong>en</strong><br />

dos arroyos, para que pudiera<br />

evacuar <strong>de</strong> forma creativa sus<br />

i<strong>de</strong>as y ambiciones a <strong>la</strong> par que<br />

mant<strong>en</strong>erse <strong>en</strong>tret<strong>en</strong>ida.<br />

Doña Pepita hizo <strong>en</strong>seguida que<br />

pusieran manos a <strong>la</strong> obra y <strong>en</strong><br />

1787 com<strong>en</strong>zó <strong>el</strong> alumbrami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> su antojo. Haci<strong>en</strong>do ga<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> un espíritu ilustrado, pero<br />

aristocrático, l<strong>la</strong>mó a arquitectos<br />

como De <strong>la</strong> Concha, jardineros<br />

como Mulot, y pintores, <strong>en</strong>tre<br />

los que <strong>de</strong>stacó Goya, para darle<br />

forma. Lo cierto es que para terminarlo<br />

hicieron falta otros 50<br />

años y no dic<strong>en</strong> <strong>la</strong>s crónicas si <strong>la</strong><br />

duquesa llegó a verlo.<br />

La cosa empezaba con un espacio<br />

circu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>el</strong> que todavía<br />

reconocemos una p<strong>la</strong>za <strong>de</strong> toros,<br />

a <strong>la</strong> que sigue un <strong>la</strong>rgo<br />

paseo, <strong>el</strong> <strong>de</strong> los du<strong>el</strong>istas que,<br />

antes <strong>de</strong> llegar a <strong>la</strong> fachada <strong>de</strong>l<br />

pa<strong>la</strong>cio <strong>de</strong>ti<strong>en</strong>e los pasos <strong>de</strong>l<br />

visitante invitándole a contemp<strong>la</strong>r<br />

<strong>la</strong> P<strong>la</strong>za <strong>de</strong> los Emperadores,<br />

con sus doce bustos egregios<br />

<strong>de</strong> emperadores <strong>de</strong> Roma,<br />

y <strong>de</strong>ja <strong>en</strong>trever <strong>la</strong>s muestras <strong>de</strong><br />

los sucesivos jardines: inglés,<br />

francés e italiano, <strong>el</strong> <strong>la</strong>berinto<br />

formado por <strong>la</strong>ur<strong>el</strong>es, que dic<strong>en</strong><br />

fue diseñado por <strong>la</strong> propia duquesa,<br />

pu<strong>en</strong>tecillos <strong>de</strong> hierro<br />

sobre los canales y <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

los <strong>de</strong>lfines.<br />

El pa<strong>la</strong>cio, hoy <strong>en</strong> restauración,<br />

luce un aspecto sobrio, con tres<br />

p<strong>la</strong>ntas rosadas y, eso sí, una<br />

Para saber más:<br />

www.esmadrid.com<br />

www.munimadrid.es<br />

soberbia escalinata doble, bor<strong>de</strong>ada<br />

<strong>de</strong> pasamanos, que sisea<br />

hasta <strong>el</strong> dint<strong>el</strong> principal. Su interior,<br />

todavía vedado a los curiosos,<br />

albergó <strong>en</strong> su dia obras <strong>de</strong><br />

Goya tan famosas como “El<br />

Columpio”.<br />

El paseo <strong>en</strong>camina al ya <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido<br />

<strong>en</strong> pinos, setos <strong>de</strong> aligustre,<br />

lilos y <strong>la</strong>ur<strong>el</strong>es hacia <strong>el</strong><br />

Casino <strong>de</strong> Baile, <strong>el</strong> Abejero, <strong>el</strong><br />

Fortín con su foso, pero ya sin<br />

El Templete, sost<strong>en</strong>ido por columnas griegas.<br />

cañones <strong>de</strong> salvas, <strong>la</strong> Ermita,<br />

que tuvo su ermitaño, <strong>el</strong><br />

Embarca<strong>de</strong>ro, con su casita <strong>de</strong><br />

cañas, <strong>el</strong> Templete, sost<strong>en</strong>ido<br />

por columnas griegas, <strong>la</strong> Casa<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Vieja, con su huertecillo<br />

y <strong>el</strong> canal navegable, que <strong>de</strong>semboca<br />

<strong>en</strong> un estanque con<br />

is<strong>la</strong> y todo, don<strong>de</strong>, por cierto,<br />

Portada <strong>de</strong>l pa<strong>la</strong>cio, que se inició <strong>en</strong> 1787.<br />

dic<strong>en</strong> que está <strong>en</strong>terrado <strong>el</strong> primer<br />

duque <strong>de</strong> Osuna.<br />

Dos g<strong>en</strong>eraciones <strong>de</strong> extravagantes<br />

y <strong>de</strong>rrochadores pusieron<br />

<strong>el</strong> predio <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia<br />

Bauer y, probablem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> alguna<br />

mas, que <strong>de</strong>jaron agonizar <strong>el</strong><br />

sueño <strong>de</strong> doña Pepita, atravesando<br />

vicisitu<strong>de</strong>s como <strong>la</strong> Guerra<br />

Civil, que lo militarizó a golpe<br />

<strong>de</strong> trinchera y bunker, que todavía<br />

resist<strong>en</strong>, hasta que, v<strong>en</strong>cida <strong>la</strong><br />

capital por los <strong>el</strong> ejército sublevado,<br />

culminó su <strong>de</strong>ca<strong>de</strong>ncia.<br />

En 1943 <strong>el</strong> agostado lugar fue<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>rado Jardín Artístico, <strong>en</strong><br />

1974 fue adquirido por <strong>el</strong><br />

Ayuntami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Madrid y <strong>en</strong><br />

1987 se inicia <strong>la</strong> restauración,<br />

que aún continúa. Hoy, con <strong>el</strong><br />

metro <strong>de</strong> su nombre recién<br />

inaugurado prácticam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><br />

puerta, El Capricho admite visitas,<br />

recibe, <strong>en</strong> una pa<strong>la</strong>bra, los<br />

fines <strong>de</strong> semana y festivos, durante<br />

<strong>la</strong>s horas <strong>de</strong> luz, y hasta<br />

completar los mil paseantes.<br />

Texto y fotos:<br />

Carlos Ortega


PARQUES<br />

El parque se abre sólo los fines <strong>de</strong> semana.<br />

El Fortín con <strong>el</strong> foso que lo circunda.<br />

El parque consta <strong>de</strong> varios jardines sucesivos.<br />

Uno <strong>de</strong> los sitios preferidos es <strong>el</strong> Estanque.<br />

La restauración <strong>de</strong>l paque com<strong>en</strong>zó <strong>en</strong> 1987.<br />

Pepita, <strong>la</strong> duquesa <strong>de</strong> Osuna, fue <strong>la</strong> impulsora <strong>de</strong>l parque.<br />

39.CDE.626

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!