H Εμπορευματοποίηση της Ανώτατης Εκπαίδευσης και η GATS
H Εμπορευματοποίηση της Ανώτατης Εκπαίδευσης και η GATS
H Εμπορευματοποίηση της Ανώτατης Εκπαίδευσης και η GATS
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ΔΙΑΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (ΠΑΕ)H <strong>Εμπορευματοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong></strong><strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> Ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong><strong>Εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>και</strong> <strong>η</strong> <strong>GATS</strong>Αποδελτίωσ<strong>η</strong> – Ανάλυσ<strong>η</strong> Γιώργος ΣταμέλοςΣειρά τεχνικέςεκθέσεις/μελέτες, αρ.7ΠΑΤΡΑ, 2013HTTP://HEPNET.UPATRAS.GR
ΠεριεχόμεναΠρόλογος ............................................................................................................................... 31. Εισαγωγή στ<strong>η</strong> μελέτ<strong>η</strong> ........................................................................................................ 32. Από τ<strong>η</strong> διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong>ν παγκοσμιοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>: <strong>η</strong> ανώτατ<strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong> σε φάσ<strong>η</strong>μεταβολής ............................................................................................................................. 43. Τι είναι <strong>η</strong> <strong>GATS</strong> <strong>και</strong> πώς λειτουργεί για τ<strong>η</strong>ν εκπαίδευσ<strong>η</strong>; ................................................. 53.1. Τι είναι <strong>η</strong> <strong>GATS</strong> ........................................................................................................... 53.2. Πώς λειτουργεί <strong>η</strong> <strong>GATS</strong>; ............................................................................................. 94. Η εκπαίδευσ<strong>η</strong> στο πλαίσιο <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong>: υπέρ <strong>και</strong> κατά ..................................................... 114.1. Τα επιχειρήματα υπέρ .............................................................................................. 114.2. Τα επιχειρήματα κατά .............................................................................................. 135. Η διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς: <strong>η</strong> τρέχουσα κατάστασ<strong>η</strong> .......................... 146. Πολιτικές επιπτώσεις στ<strong>η</strong>ν ανάπτυξ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> προοπτικές....... 18
ΠρόλογοςΣτο τέλος του 2012, <strong>η</strong> Ουνέσκο δ<strong>η</strong>μοσίευσε τ<strong>η</strong> μελέτ<strong>η</strong> του Jandhyala B.G. Tilak με τίτλο« Marchantisation de l’enseignement supérieur : l’impact de l’Accord général sur lecommerce des services (AGCS) ». Η μελέτ<strong>η</strong> αυτή αφορά στις επιπτώσεις <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> (όπως τ<strong>η</strong>γνωρίζουμε στ<strong>η</strong>ν Ελλάδα) του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) πάνω στ<strong>η</strong>νανώτατ<strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>.Το ενδιαφέρον <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> έγκειται στο ότι μέσα από τ<strong>η</strong>ν ανάλυσ<strong>η</strong> των 150 σελίδων <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> μελέ<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>μπορεί κανείς να μάθει τόσο τα επιχειρήματα υπέρ <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> Σύμβασ<strong>η</strong>ς όσο <strong>και</strong> εκείνα που είναικατά. Επιπλέον, μπορεί να σκεφτεί πάνω στο θέμα του «εμπορίου <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς». Σεκάθε περίπτωσ<strong>η</strong>, με τ<strong>η</strong> δ<strong>η</strong>μοσίευσ<strong>η</strong> αυτή <strong>η</strong> Ουνέσκο αποδεικνύει <strong>και</strong> υπογραμμίζει τονιδιαίτερο ρόλο που κρατά <strong>και</strong> παίζει στο χώρο των παγκόσμιων οργανώσεων.Στ<strong>η</strong> συνέχεια, όπως συν<strong>η</strong>θίζεται σε αυτή τ<strong>η</strong> σειρά των εκθέσεων του Δικτύου, θα γίνει μιαεκτενής περίλ<strong>η</strong>ψ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> έκθεσ<strong>η</strong>ς.1. Εισαγωγή στ<strong>η</strong> μελέτ<strong>η</strong>Η διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς είναι ένα από τα ιδιαίτερα διαχρονικάχαρακτ<strong>η</strong>ριστικά <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>. Γιαυτό δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι το 73% των ιδρυμάτων ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς στον κόσμο τ<strong>η</strong> θεωρούν προτεραιότ<strong>η</strong>τά τους (σελ.19).Σε αυτή τ<strong>η</strong>ν πραγματικότ<strong>η</strong>τα έρχεται να παρέμβει <strong>η</strong> <strong>GATS</strong> <strong>η</strong> οποία προσπαθεί ναμεταβάλλει τ<strong>η</strong>ν προγενέστερ<strong>η</strong> διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> μετατρέποντάς τ<strong>η</strong>ν σε μια επιχείρ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> πουεμπορεύεται το προϊόν «εκπαίδευσ<strong>η</strong>». Συνεπώς, αφενός, τροποποιεί τ<strong>η</strong> λογική αλλά <strong>και</strong>τ<strong>η</strong>ν αναπτυξιακή προσέγγισ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς, αφετέρου, μορφοποιεί <strong>και</strong>νομιμοποιεί (καθιστά έννομ<strong>η</strong>) αυτή τ<strong>η</strong> λογική.Το ενδιαφέρον είναι ότι <strong>η</strong> <strong>GATS</strong>, <strong>η</strong> οποία είναι ακόμα σε φάσ<strong>η</strong> διαπραγμάτευσ<strong>η</strong>ς, αφοράόλο <strong>και</strong> περισσότερα κράτ<strong>η</strong>, τα οποία είτε από πεποίθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> είτε από ανάγκ<strong>η</strong> τ<strong>η</strong>ναποδέχονται. Επίσ<strong>η</strong>ς, έχει ενδιαφέρον να παρατ<strong>η</strong>ρήσει κανείς ότι οι μεγάλες χώρες μεεμβλ<strong>η</strong>ματικότερ<strong>η</strong> περίπτωσ<strong>η</strong> εκείν<strong>η</strong> των ΗΠΑ παραμένουν υπερπροστατευτικές <strong>και</strong>κλειστές στ<strong>η</strong>ν προοπτική <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> «διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς» <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> δικής τους επικράτειας.
Η μελέτ<strong>η</strong> προσπαθεί, από τ<strong>η</strong> μια, να παρουσιάσει τους μ<strong>η</strong>χανισμούς <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong>, από τ<strong>η</strong>νάλλ<strong>η</strong>, να καταλάβει το περιεχόμενό τους <strong>και</strong> να παρουσιάσει τα επιχειρήματα υπέρ <strong>και</strong>κατά <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>.2. Από τ<strong>η</strong> διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong>ν παγκοσμιοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>: <strong>η</strong> ανώτατ<strong>η</strong>εκπαίδευσ<strong>η</strong> σε φάσ<strong>η</strong> μεταβολήςΗ έννοια <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> «παγκοσμιοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς» παραπέμπει στ<strong>η</strong>ν αυξανόμεν<strong>η</strong>, οικονομικής τάξ<strong>η</strong>ς,παγκόσμια ενοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> που συντελείται με τ<strong>η</strong> μείωσ<strong>η</strong> των εμποδίων του διεθνούς εμπορίου.Σκιαγραφεί τ<strong>η</strong> διαδικασία με τ<strong>η</strong>ν οποία περιφερειακές οικονομίες, κοινωνίες <strong>και</strong>κουλτούρες εισάγονται σε ένα παγκόσμιο σύστ<strong>η</strong>μα επικοινωνίας, μεταφοράς <strong>και</strong>εμπορικών ανταλλαγών (σελ.21).Όσον αφορά εξειδικευμένα τ<strong>η</strong>ν εκπαίδευσ<strong>η</strong> <strong>η</strong> παγκοσμιοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> γίνεται κατανο<strong>η</strong>τή ως <strong>η</strong>ενιαιαοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> των εκπαιδευτικών συστ<strong>η</strong>μάτων, <strong>η</strong> οποία διευκολύνει τ<strong>η</strong>ν ελεύθερ<strong>η</strong>κυκλοφορία φοιτ<strong>η</strong>τών <strong>και</strong> καθ<strong>η</strong>γ<strong>η</strong>τών με τ<strong>η</strong> κατάργ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> κάθε είδους εμποδίου πουπροϋπήρχε. Όμως, με αυτό τον τρόπο <strong>η</strong> παγκοσμιοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> έρχεται ουσιαστικά να ταυτιστείμε τ<strong>η</strong> διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>. Παρόλα αυτά αν κανείς δει το πρακτικότερο κομμάτι <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εφαρμογήςτότε θα διαπιστώσει ότι <strong>η</strong> προγενέστερ<strong>η</strong> μορφή <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς βασιζόταν στ<strong>η</strong>ν«συνεργασία» (coopération) ενώ <strong>η</strong> νέα <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> μορφή βασίζεται στον «ανταγωνισμό»(concurrence). Η διαφοροποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> αυτή ενέχει ένα μείζων διακύβευμα: μετατρέπει τ<strong>η</strong>νανώτατ<strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong> από ένα δ<strong>η</strong>μόσιο αγαθό (bien public) σε ένα εμπορεύσιμο προϊόν(σελ.22-23).Το διακύβευμα αυτό ενέχει ισχυρές οικονομικές διαστάσεις στο βαθμό που αφορά μιαδιαχρονική ανθρώπιν<strong>η</strong> δραστ<strong>η</strong>ριότ<strong>η</strong>τα (κιν<strong>η</strong>τικότ<strong>η</strong>τα για σπουδές) που έχει πάρει μεγάλεςδιαστάσεις <strong>και</strong> αναμένεται να πάρει ακόμα μεγαλύτερες στο μέλλον. Πράγματι, το 2008,αφορούσε περίπου 3.000.000 φοιτ<strong>η</strong>τές που σπούδαζαν στο εξωτερικό, ως απόρροια,αφενός, <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ανάδειξ<strong>η</strong>ς των νέων μεσαίων τάξεων των Νέων Βιομ<strong>η</strong>χανικών Χωρών (ΝΒΧ),αφετέρου, των ισχνών δ<strong>η</strong>μόσιων δαπανών στ<strong>η</strong>ν ανώτατ<strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong> πολλών υπόανάπτυξ<strong>η</strong> χωρών (σελ25-26).Συνεπώς, σε αυτό το πλαίσιο έρχεται να παρέμβει <strong>η</strong> <strong>GATS</strong>, <strong>η</strong> οποία πρέπει να νο<strong>η</strong>θεί ως έναεργαλείο για τ<strong>η</strong> νέα διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>.
Από τ<strong>η</strong>ν άλλ<strong>η</strong>, πρέπει να σ<strong>η</strong>μειωθούν οι μεταβολές που συντελούνται στο σύστ<strong>η</strong>μα <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς. Σχ<strong>η</strong>ματικά, παρατ<strong>η</strong>ρείται, αφενός, μια διαρκής αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ζήτ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ςγια ανώτατ<strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>, αφετέρου, μια μείωσ<strong>η</strong> των δ<strong>η</strong>μόσιων προϋπολογισμών. Πάνω σεαυτό το εκρ<strong>η</strong>κτικό μείγμα έρχεται να παρέμβει (ως λύσ<strong>η</strong> (;)) <strong>η</strong> εμφάνισ<strong>η</strong> <strong>και</strong>/ή επέκτασ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>ιδιωτικής ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς. Παράλλ<strong>η</strong>λα, <strong>και</strong> με τ<strong>η</strong> βοήθεια των νέων τεχνολογιών,νέες μορφές διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς εμφανίζονται με μια ταχύτ<strong>η</strong>τα που δεν έχει προ<strong>η</strong>γούμενο(σελ.29).Αν πρέπει κανείς να κρατήσει κάτι είναι το γεγονός ότι οι παρατ<strong>η</strong>ρούμενες μεταβολές έχουνεποικιστεί από τ<strong>η</strong>ν εμπορική διάλεκτο των επιχειρ<strong>η</strong>ματικών συναλλαγών γεγονός το οποίο,αφενός, παραπέμπει στο νο<strong>η</strong>τικό τρίπτυχο «ιδιωτικοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>-παγκοσμιοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>»,αφετέρου, εντάσσει εμφανώς στο θεωρ<strong>η</strong>τικό σχήμα «κράτος-αγοράκοινωνία(συνεπώς εκπαίδευσ<strong>η</strong>)» <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> λογικής των κυρίαρχων νέο-φιλελεύθερων πολιτικών(σελ.31-32).Συνεπώς, το ζ<strong>η</strong>τούμενο είναι να καταλάβει κανείς αν <strong>η</strong> <strong>GATS</strong>, εντασσόμεν<strong>η</strong> σε αυτό τοπλαίσιο, είναι απλά μια σύμβασ<strong>η</strong> όπως πολλές άλλες, που εγκαθιστά μια περίπλοκ<strong>η</strong> αλάκαρτ γεωμετρία γενικών υποχρεώσεων που ενέχει πολλές ευ<strong>και</strong>ρίες <strong>και</strong> προκλήσεις ή,αντίθετα, είναι όχι μόνο καταστροφική για τ<strong>η</strong>ν ανώτατ<strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong> αλλά <strong>και</strong> μείζωνκίνδυνος για τ<strong>η</strong> δ<strong>η</strong>μοκρατία (σελ.32).3. Τι είναι <strong>η</strong> <strong>GATS</strong> <strong>και</strong> πώς λειτουργεί για τ<strong>η</strong>ν εκπαίδευσ<strong>η</strong>;3.1. Τι είναι <strong>η</strong> <strong>GATS</strong>Αρχικά, ας σ<strong>η</strong>μειωθεί το αυτονό<strong>η</strong>το, δ<strong>η</strong>λαδή ότι το διεθνές εμπόριο εφαρμόζεται σεεμπορεύματα. Από τ<strong>η</strong>ν 1 <strong>η</strong> Ιανουαρίου 1948, 23 ενδιαφερόμενες χώρες έθεσαν σε ισχύ τ<strong>η</strong>νGATT που είχε ως στόχο τ<strong>η</strong>ν ανάπτυξ<strong>η</strong> του παγκόσμιου εμπορίου βασιζόμενου στις αρχές<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ελεύθερ<strong>η</strong>ς διακίν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς. Από το 1948 έως το 1984 είχαν διεξαχθεί οκτώ κύκλοιδιαπραγματεύσεων. Ας τονιστεί επίσ<strong>η</strong>ς ότι στον τελευταίο κύκλο διαπραγματεύσεων (1986-1993) <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> GATT, γνωστότερος ως κύκλος <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> Ουρουγουά<strong>η</strong>ς, πολλές αναπτυγμένες χώρεςζήτ<strong>η</strong>σαν τ<strong>η</strong>ν ένταξ<strong>η</strong> των υπ<strong>η</strong>ρεσιών στον κύκλο των διαπραγματεύσεων του διεθνούςεμπορίου. Αυτός ο κύκλος κατέλ<strong>η</strong>ξε στ<strong>η</strong> δ<strong>η</strong>μιουργία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου(ΠΟΕ), τ<strong>η</strong>ν 1 <strong>η</strong> Ιανουαρίου του 1995 (σελ.36).
Η βασική αποστολή του ΠΟΕ είναι να προωθεί τ<strong>η</strong>ν αγορά, τ<strong>η</strong>ν ελευθερία <strong>και</strong> τ<strong>η</strong> διαφάνειατων παγκόσμιων ανταλλαγών σε ένα νομικό πλαίσιο καθορισμένο. Η <strong>GATS</strong> πουενεργοποιήθ<strong>η</strong>κε το 1995 αφορά εξειδικευμένα το εμπόριο των υπ<strong>η</strong>ρεσιών. Συνεπώς, έχειακριβώς τον ίδιο κεντρικό στόχο με τ<strong>η</strong>ν GATT, δ<strong>η</strong>λαδή «να διαμορφώσει ένα έγκυρο <strong>και</strong>αξιόπιστο σύστ<strong>η</strong>μα κανόνων για το διεθνές εμπόριο, να διασφαλίσει μια σωστή <strong>και</strong> ίσ<strong>η</strong>μεταχείρισ<strong>η</strong> όλων των συμμετεχόντων (αρχή <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> μ<strong>η</strong> διάκρισ<strong>η</strong>ς), να τονώσει τ<strong>η</strong>ν οικονομικήδραστ<strong>η</strong>ριότ<strong>η</strong>τα διαμέσου πολιτικών διασφαλίσεων, να ενισχύσει το εμπόριο <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>νανάπτυξ<strong>η</strong> μέσω μιας σταδιακής απελευθέρωσ<strong>η</strong>ς». Συνεπώς, να μειώσει μακροπρόθεσματον προστατευτισμό <strong>και</strong> τα εμπόδια στ<strong>η</strong>ν διακίν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>. Ας σ<strong>η</strong>μειωθεί ότι <strong>η</strong> <strong>GATS</strong> έχει μιατεράστια κάλυψ<strong>η</strong> εφαρμογής που περιλαμβάνει όλα τα μέτρα που σχετίζονται με τοεμπόριο των υπ<strong>η</strong>ρεσιών, όλα τα επίπεδα <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> διοίκ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς, συμπεριλαμβανομένων τωνοργανισμών <strong>και</strong> των Μ<strong>η</strong> Κυβερν<strong>η</strong>τικών Οργανώσεων που ασκούν εξουσίες που τους έχουνπαραχωρ<strong>η</strong>θεί (σελ.36-37).Σήμερα ο ΠΟΕ περιλαμβάνει 153 μέλ<strong>η</strong> <strong>και</strong> έχει δύο σ<strong>η</strong>μαντικούς νομικούς μ<strong>η</strong>χανισμούς, τοΜεμοράντουμ συμφωνιών στ<strong>η</strong>ν επίλυσ<strong>η</strong> διαφορών <strong>και</strong> το Μ<strong>η</strong>χανισμό εξέτασ<strong>η</strong>ς τωνεμπορικών πολιτικών.Οι υπ<strong>η</strong>ρεσίες που σχετίζονται με τ<strong>η</strong>ν <strong>GATS</strong> έχουν ταξινομ<strong>η</strong>θεί σε 12 βασικούς τομείςδιεθνών ανταλλαγών που με τ<strong>η</strong> σειρά τους διαιρούνται σε περίπου 160 δραστ<strong>η</strong>ριότ<strong>η</strong>τες ήυπο-τομείς υπ<strong>η</strong>ρεσιών. Ένας από τους 12 τομείς είναι <strong>και</strong> <strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong> <strong>και</strong> αναφέρεται στοοτιδήποτε τ<strong>η</strong>ν αφορά <strong>και</strong> δεν προσφέρεται μόνο από το δ<strong>η</strong>μόσιο τομέα. Η <strong>GATS</strong> διακρίνειτέσσερις τρόπους εμπορίου στ<strong>η</strong>ν εκπαίδευσ<strong>η</strong> που παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα(σελ.40).Πίνακας 1: Διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς σύμφωνα με τ<strong>η</strong>ν <strong>GATS</strong>Τρόπος Περιγραφή Παραδείγματα Κιν<strong>η</strong>τικότ<strong>η</strong>ταΕκπαίδευσ<strong>η</strong> απόΚιν<strong>η</strong>τικότ<strong>η</strong>ταΤρόπος 1 Υπερσυνοριακή παροχή απόστασ<strong>η</strong>, δικτυακή,προγραμμάτωνfranchisingΤρόπος 2Τρόπος 3Τρόπος 4Κατανάλωσ<strong>η</strong> στοεξωτερικόΕμπορική παρουσίαΠαροχή στο εξωτερικόΜετακίν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> φοιτ<strong>η</strong>τώνπρος άλλες χώρεςΕξωχώριες εγκαταστάσεις,κοινές επιχειρήσεις,επενδύσειςΜετακίν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> καθ<strong>η</strong>γ<strong>η</strong>τών,ερευν<strong>η</strong>τών σε άλλ<strong>η</strong> χώραΦοιτ<strong>η</strong>τικήκιν<strong>η</strong>τικότ<strong>η</strong>ταΘεσμικήκιν<strong>η</strong>τικότ<strong>η</strong>ταΑκαδ<strong>η</strong>μαϊκήκιν<strong>η</strong>τικότ<strong>η</strong>τα
Είναι προφανές ότι ο τρόπος 2 υπήρχε εδώ <strong>και</strong> αιώνες ενώ ο τρόπος 1 είναι σε πλήρ<strong>η</strong>ανάπτυξ<strong>η</strong>. Ο τρόπος 3 είναι εκείνος που έχει ξεσ<strong>η</strong>κώσει <strong>και</strong> αποκρυσταλλώσει τιςπερισσότερες πολεμικές ενώ ο τρόπος 4 λέγεται ότι δυν<strong>η</strong>τικά θα διαδραματίσει σ<strong>η</strong>μαντικόρόλο στο μέλλον.Οι εκπαιδευτικές υπ<strong>η</strong>ρεσίες διαιρούνται σε πέντε μεγάλες κατ<strong>η</strong>γορίες (σελ.41):Πρωτοβάθμια εκπαίδευσ<strong>η</strong> (συμπεριλαμβανομέν<strong>η</strong>ς <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> προσχολικής αλλά όχι τωνβρεφον<strong>η</strong>πιακών σταθμών)Τ<strong>η</strong> δευτεροβάθμια εκπαίδευσ<strong>η</strong> όλων των ειδών (γενική, επαγγελματική, τεχνική)συμπεριλαμβανομένων των ειδικών κέντρων για ΑΜΕΑΤ<strong>η</strong>ν ανώτατ<strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong> που περιλαμβάνει σχεδόν όλες τις μετα-δευτεροβάθμιεςυπ<strong>η</strong>ρεσίες (είτε παρέχουν πτυχία είτε όχι) συμπεριλμανβανομένων όλων τωνεδικών επαγγελματικών σχολώνΤ<strong>η</strong>ν εκπαίδευσ<strong>η</strong> εν<strong>η</strong>λίκων, συμπεριλαμβανομένων <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> συνεχούς εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong>όλων των μορφών <strong>και</strong> ειδών υπ<strong>η</strong>ρεσίες εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς εκτός παραδοσιακούεκπαιδευτικού συστήματος«Άλλες» μορφές εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς όπου εντάσσεται ότι δεν μπαίνει στα προ<strong>η</strong>γούμενα<strong>και</strong> αφορά σε παροχή υπ<strong>η</strong>ρεσίας μάθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> κατάρτισ<strong>η</strong>ς.Κατά συνέπεια, οι 4 τρόποι <strong>και</strong> οι 5 κατ<strong>η</strong>γορίες φτιάχνουν μια μήτρα 20 μορφών (5*4)εμπορίου εκπαιδευτικών υπ<strong>η</strong>ρεσιών (πίνακας 2, σελ.42).Υποτομείςεκπαιδευτικώνυπ<strong>η</strong>ρεσιώνΠρωτοβάθμιαΠίνακας 2: Ταξινόμ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> των υπ<strong>η</strong>ρεσιών εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς κατά <strong>GATS</strong> <strong>και</strong> οι τέσσεροι τρόποι παροχής τουςΥπερσυνοριακήπαροχήΚατανάλωσ<strong>η</strong> στο εξωτερικό Εμπορική παρουσία Παροχή στο εξωτερικόΠαιδιά που παρακολουθούνμαθήματα στο εξωτερικόΤρόποιΜέθοδος αδελφοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ςΕκπαιδευτικοί <strong>και</strong>διοικ<strong>η</strong>τικοί μετακινούνταιστο εξωτερικόΔευτεροβάθμιαΜαθ<strong>η</strong>τές που παρακολουθούνκαλο<strong>και</strong>ρινά μαθήματαγλώσσας, κτλ στο εξωτερικόΜέθοδος αδελφοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ςΕκπαιδευτικοί <strong>και</strong>διοικ<strong>η</strong>τικοί μετακινούνταιστο εξωτερικόΑνώτατ<strong>η</strong>ΕικονικάπανεπιστήμιαΦοιτ<strong>η</strong>τές που κάνουν τις σπουδέςτους στο εξωτερικόΑποκεντρωμένα campus ήαντένες frαncising ήμέθοδος αδελφοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ςΕκπαιδευτικοί <strong>και</strong>διοικ<strong>η</strong>τικοί μετακινούνταιστο εξωτερικόΕν<strong>η</strong>λίκωνΆλλ<strong>η</strong>Σχολές ξένωνγλωσσώνΕνήλικοι που παρακολουθούνμαθήματα στο εξωτερικόΥποκαταστήματα ήδορυφορικά σχολείαfrancising ή μέθοδοςαδελφοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ςΕκπαιδευτικοί <strong>και</strong>διοικ<strong>η</strong>τικοί μετακινούνταιστο εξωτερικόΕκπαιδευτικοί <strong>και</strong>διοικ<strong>η</strong>τικοί μετακινούνταιστο εξωτερικό
Η <strong>GATS</strong> προβλέπει νομικά δι<strong>και</strong>ώματα για το εμπόριο υπ<strong>η</strong>ρεσιών που χωρίζονται σε τρίαμέρ<strong>η</strong>: α) γενικές υποχρεώσεις (29 άρθρα), β) εθνικές λίστες που απαριθμούν τις ειδικέςδεσμεύσεις που έχει πάρει <strong>η</strong> κάθε χώρα για τ<strong>η</strong>ν πρόσβασ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong>ν εθνική <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> αγορά, γ)παραρτήματα αλλά <strong>και</strong> λίστες δεσμεύσεων (σελ.42-43).Η <strong>GATS</strong> περιλαμβάνει δύο τύπους δεσμεύσεων: γενικές <strong>και</strong> υπό όρους δεσμεύσεις. Στ<strong>η</strong>νπρώτ<strong>η</strong> περίπτωσ<strong>η</strong> αναφέρονται δύο βασικές: «το πιο προνομιούχο κράτος» <strong>και</strong> <strong>η</strong>«διαφάνεια».Η πρώτ<strong>η</strong> αξίζει επεξ<strong>η</strong>γήσεων στο βαθμό που θεωρείται ο πυλώνας <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> <strong>και</strong> δεν λέειαυτό που πιθανώς να καταλάβει κάποιος εκ πρώ<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> όψεως. Συγκεκριμένα σ<strong>η</strong>μαίνει ότιόλες οι χώρες είναι «το πιο προνομιούχο κράτος» που πρέπει να έχουν τ<strong>η</strong>ν ίδιααντιμετώπισ<strong>η</strong>. Έτσι, δεν επιτρέπεται καμία διάκρισ<strong>η</strong> μεταξύ των κρατών-μελών. Καλύτεραακόμα «αν στ<strong>η</strong>ρίξουμε έναν, πρέπει να στ<strong>η</strong>ρίξουμε τους πάντες». Συνεπώς, αν ένα κράτοςμέλος του ΠΟΕ έχει ειδικές διμερείς συμφωνίες με ένα ή περισσότερα κράτ<strong>η</strong> τότε αυτέςπρέπει να επεκταθούν σε όλα τα κράτ<strong>η</strong> μέλ<strong>η</strong> του ΠΟΕ. Έτσι, μπορεί μια χώρα να έχεικλειστό έναν τομέα <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> σε όλα τα κράτ<strong>η</strong>, ακόμα κι αν αυτό αντιβαίνει στο πνεύμα <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>Συνθήκ<strong>η</strong>ς, όμως δεν είναι δυνατόν να τον ανοίξει σε μια μόνο χώρα. Αν γίνει αυτό, τότεαυτομάτως επεκτείνεται σε όλες τις χώρες μέλ<strong>η</strong>. Σε αυτή τ<strong>η</strong> δέσμευσ<strong>η</strong> υπάρχουν εξαιρέσειςπου όμως αφορούν κυρίως διεκδικήσεις για μ<strong>η</strong> εφαρμογή <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> δέσμευσ<strong>η</strong>ς. Έτσι, γιαπαράδειγμα, κάποια ιδιαίτερα μέτρα, ασύμβατα προς τις δεσμεύσεις του «πιοπρονομιούχου κράτους» μπορούν να διατ<strong>η</strong>ρ<strong>η</strong>θούν για το πολύ 10 χρόνια υπό τον όρο μιαςεπανεξέτασ<strong>η</strong>ς μετά τα πρώτα πέντε χρόνια (σελ.43-44).Η δεύτερ<strong>η</strong>, «διαφάνεια», αφορά στ<strong>η</strong> δέσμευσ<strong>η</strong> των κρατών μελών του ΠΟΕ γιαπλ<strong>η</strong>ροφόρ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> κάθε ενδιαφερομένου σχετικά με όλες τις πολιτικές του, των συνθ<strong>η</strong>κών ήτων τρόπων υλοποί<strong>η</strong>σής τους, συμπεριλαμβανομένων των οριοθετήσεων <strong>και</strong> τωνπεριορισμών τους. Είναι χαρακτ<strong>η</strong>ριστικό ότι τα κράτ<strong>η</strong> πρέπει να διαθέτουν μια λίστα με ταμονοπώλια που έχουν στ<strong>η</strong>ν επικράτειά τους <strong>και</strong> είναι δεσμευμένα να μ<strong>η</strong>ν θεσμοθετήσουνκανένα άλλο. Μάλιστα, αυτό αφορά τόσο το δ<strong>η</strong>μόσιο όσο <strong>και</strong> τον ιδιωτικό τομέα. Επιπλέον,οι χώρες δεν μπορούν, αν στο μέλλον το θελήσουν, να αυξήσουν το κυβερν<strong>η</strong>τικό έλεγχο σεοποιονδήποτε τομέα (σελ.44).Όσον αφορά τις υπό όρους δεσμεύσεις, σχετίζονται με εκείνες <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> κάθε χώρας πουαφορούν σε τομέα, υπο-τομέα ή τρόπο για τον οποίο <strong>η</strong> χώρα έχει δ<strong>η</strong>λώσει ότι αποδέχεταιδεσμεύσεις. Δύο παραδείγματα είναι χαρακτ<strong>η</strong>ριστικά:
Εθνική μεταχείρισ<strong>η</strong>. Σύμφωνα με αυτή τ<strong>η</strong>ν αρχή, οι ξένοι πάροχοι μιας υπ<strong>η</strong>ρεσίας πρέπεινα αντιμετωπίζονται με ίσ<strong>η</strong> μεταχείρισ<strong>η</strong> με τους εθνικούς παρόχους. Συνεπώς, αν έναιδιωτικό ίδρυμα λαμβάνει οικονομικές χορ<strong>η</strong>γίες από μια κυβέρν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τότε όλοι οι ξένοιπάροχοι τις ίδιας υπ<strong>η</strong>ρεσίας έχουν δικαίωμα στ<strong>η</strong>ν ίδια χορ<strong>η</strong>γία.Πρόσβασ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong>ν αγορά. Η αρχή αυτή αναφέρεται στ<strong>η</strong> σταδιακή απελευθέρωσ<strong>η</strong> <strong>και</strong> τονπεριορισμό των εμποδίων που τ<strong>η</strong>ν περιορίζουν. Σχετικά με τ<strong>η</strong>ν εκπαίδευσ<strong>η</strong>, οιπερισσότεροι περιορισμοί έχουν να κάνουν με Νόμους που απαγορεύουν τ<strong>η</strong>ν ύπαρξ<strong>η</strong>ξένων παρόχων.3.2. Πώς λειτουργεί <strong>η</strong> <strong>GATS</strong>;Η <strong>GATS</strong> στοχεύει σε μια σταδιακή απελευθέρωσ<strong>η</strong> των αγορών υπ<strong>η</strong>ρεσιών. Η γενικήδιαδικασία που εισάγει τ<strong>η</strong> «συμβουλευτική» διάστασ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> αρχίζει με μια εθελοντικήπρωτοβουλία των χωρών για υποβολή «προσφορών». Έχοντας καθορίσει τις αρχικές τουςθέσεις οι χώρες διαπραγματεύονται στο πλαίσιο <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> διαμορφώνοντας τ<strong>η</strong> ζήτ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> μεστόχο τ<strong>η</strong> βελτίωσ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> πρόσβασ<strong>η</strong>ς στις αντίστοιχες αγορές. Μια χώρα μπορεί να ζ<strong>η</strong>τήσειαπό όλες τις χώρες ή από μερικές να ανοίξουν τις αγορές τους σε όλες τις υπ<strong>η</strong>ρεσίες ή σεένα μικρό αριθμό εξειδικευμένων υπ<strong>η</strong>ρεσιών. Μια χώρα δεν είναι υποχρεωμέν<strong>η</strong> να ανοίξειτις αγορές <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> σε όλες τις υπ<strong>η</strong>ρεσίες. Εάν υπάρχουν ευαίσθ<strong>η</strong>τοι τομείς ή εθνικέςυποχρεώσεις ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο μια χώρα δεν θέλει ή δεν είναι έτοιμ<strong>η</strong> ναανοίξει ένα τομέα ή υπο-τομέα μπορεί απλά να μ<strong>η</strong>ν τον ανοίξει. Επιπλέον, έχουν όλοι τ<strong>η</strong>νευχέρεια να προτείνουν το άνοιγμα ενός τομέα ή υπο-τομέα <strong>και</strong> να εξειδικεύσουνοριοθετήσεις ή εξαιρέσεις (απεριόριστες χρονικά ή με χρονικά όρια) . Έτσι, τελικά μια χώραμπορεί να ανοίξει, να ανοίξει μερικώς ή να μ<strong>η</strong>ν ανοίξει καθόλου ένα τομέα ή υπο-τομέα(σελ.47-48).Όταν ένας κύκλος διαπραγματεύσεων ολοκλ<strong>η</strong>ρώνεται <strong>και</strong> εφόσον έχει επιτευχθείσυμφωνία οι «προσφορές» μετατρέπονται σε «δεσμεύσεις» που έχουν εφαρμοστική ισχύγια τις συμβαλλόμενες χώρες. Εδώ, ας τονιστεί ότι ένα από τα χαρακτ<strong>η</strong>ριστικά <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong>είναι <strong>η</strong> εθελοντική διάστασ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong> λήψ<strong>η</strong> εθνικών δεσμεύσεων <strong>και</strong> <strong>η</strong> ευελιξία στις προσφορές<strong>και</strong> στις διαπραγματεύσεις. Από τ<strong>η</strong>ν άλλ<strong>η</strong>, όταν μια χώρα αποδεχτεί μια δέσμευσ<strong>η</strong> αυτή δενμπορεί πλέον να ανατραπεί ακόμα κι αν <strong>η</strong> επόμεν<strong>η</strong> κυβέρν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> το επιθυμεί (σελ.49)!Απαιτείται να περάσουν τουλάχιστον τρία χρόνια από τ<strong>η</strong> στιγμή <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εφαρμογής <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> για ναμπορέσει μια χώρα να ζ<strong>η</strong>τήσει τ<strong>η</strong>ν επαναδιαπραγμάτευσ<strong>η</strong> <strong>και</strong> μόνο υπό τον όρο ότι θαυπάρχουν αποζ<strong>η</strong>μιώσεις είδους, δ<strong>η</strong>λαδή απελευθέρωσ<strong>η</strong> ή αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> πρόσβασ<strong>η</strong>ς σε
άλλους επιμέρους τομείς ή υπο-τομείς (σελ.52). Τέλος, εάν υπάρχουν περιορισμοί απλάμπορεί να τους καταργήσει όχι όμως <strong>και</strong> να επανέλθει σε μια απόφασή <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>… (σελ.49). Σεαντίθετ<strong>η</strong> περίπτωσ<strong>η</strong> υπάρχουν δικαστικές ποινές (σελ.54).Σχετικά τώρα με τ<strong>η</strong>ν εφαρμογή <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> στ<strong>η</strong>ν εκπαίδευσ<strong>η</strong>, σε κάθε περίπτωσ<strong>η</strong> πρόκειταιγια μια εθνική επιλογή, εσωτερικής επεξεργασίας <strong>και</strong> προϋποθέτει το άνοιγμα μιαςδραστ<strong>η</strong>ριότ<strong>η</strong>τας στον ιδιωτικό τομέα. Από τ<strong>η</strong> στιγμή που ο ιδιωτικός τομέας γίνεταιεπιτρεπτός σε μια χώρα τότε αυτό αρχίζει να ενδιαφέρει τ<strong>η</strong>ν <strong>GATS</strong> <strong>και</strong> τις χώρες μέλ<strong>η</strong> τουΠΟΕ (σελ.50).Με βάσ<strong>η</strong> τα προ<strong>η</strong>γούμενα, οι υποστ<strong>η</strong>ρικτές <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> μιλούν για μια πολύ ευέλικτ<strong>η</strong> <strong>και</strong> αλάκάρτ Σύμβασ<strong>η</strong> που επιτρέπει στις χώρες μέλ<strong>η</strong> του ΠΟΕ να διαθέτουν εκπαιδευτικέςυπ<strong>η</strong>ρεσίες που δεν εμπλέκονται ούτε στον ανταγωνισμό ούτε στ<strong>η</strong>ν εμπορευματοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>των υπ<strong>η</strong>ρεσιών εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς, από τις οποίες δεν εξαιρείται ούτε <strong>η</strong> ανώτατ<strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>(στο βαθμό που μια χώρα μπορεί να κρατά «κλειστές», δ<strong>η</strong>λαδή αποκλειστικά δ<strong>η</strong>μόσιες,όποιες εκπαιδευτικές υπ<strong>η</strong>ρεσίες θέλει) .Από τ<strong>η</strong>ν άλλ<strong>η</strong>, οι κατακριτές <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> ισχυρίζονται ότι, στ<strong>η</strong>ν πραγματικότ<strong>η</strong>τα, οικυβερνήσεις καταφέρνουν εξαιρετικά σπάνια να διατ<strong>η</strong>ρήσουν ένα αποκλειστικό μονοπώλιοεκπαιδευτικής υπ<strong>η</strong>ρεσίας. Φτάνει <strong>η</strong> ύπαρξ<strong>η</strong> ενός <strong>και</strong> μόνου ιδιωτικού παρόχου σε μιαεκπαιδευτική υπ<strong>η</strong>ρεσία για να πυροδοτήσει τ<strong>η</strong> γενίκευσ<strong>η</strong> του ανοίγματός <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> σε όλους τουςενδιαφερομένους όλων των χωρών του ΠΟΕ. Επίσ<strong>η</strong>ς, από τ<strong>η</strong> στιγμή που ένα δ<strong>η</strong>μόσιοπανεπιστήμιο επιβάλει δίδακτρα ή πουλήσει ένα προϊόν του στ<strong>η</strong>ν αγορά φτάνει για νααποδειχτεί <strong>η</strong> ύπαρξ<strong>η</strong> μιας εμπορευματικής βάσ<strong>η</strong>ς (σελ.51).Συνεπώς, <strong>η</strong> εντεινόμεν<strong>η</strong> πίεσ<strong>η</strong> των νέο-φιλελεύθερων πολιτικών που εκδ<strong>η</strong>λώνεται σεεθνικό <strong>και</strong> υπερ-εθνικό επίπεδο αναγκάζει τις κυβερνήσεις να αυξάνουν συνεχώς τομερίδιο <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ιδιωτικής εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς με αποτέλεσμα να ενεργοποιούνται όλο <strong>και</strong> πιο συχνάοι προβλέψεις <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> γεγονός που περιορίζει τ<strong>η</strong>ν εθνική κυριαρχία <strong>και</strong> το περιθώριοελιγμών των κυβερνήσεων. Η <strong>GATS</strong> εισάγει ένα διαρκές πλαίσιο διαπραγμάτευσ<strong>η</strong>ς.Επιπλέον, οι αναπτυγμένες χώρες φαίνεται να αναπτύσσουν στρατ<strong>η</strong>γικές πλουραλιστικώνδιαπραγματεύσεων με στόχο τον καθορισμό στόχων <strong>και</strong> ποσοτικών δεικτών αλλά <strong>και</strong>ποιοτικές παραμέτρους για τους τρόπους παροχής υπ<strong>η</strong>ρεσιών γεγονός που πιέζει τις υπόανάπτυξ<strong>η</strong> χώρες να ανοίξουν ακόμα περισσότερο τον τομέα <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς. Realpolitik,ασυμμετρία εξουσίας στον πλανήτ<strong>η</strong> <strong>και</strong> μέσα πίεσ<strong>η</strong>ς είναι μερικά από τα κοινάχαρακτ<strong>η</strong>ριστικά όλων των προ<strong>η</strong>γουμένων (σελ.53-54).
4. Η εκπαίδευσ<strong>η</strong> στο πλαίσιο <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong>: υπέρ <strong>και</strong> κατά4.1. Τα επιχειρήματα υπέρΠολλές από τις αναπτυγμένες χώρες ενδιαφέρονται για τ<strong>η</strong>ν <strong>GATS</strong>, όχι πάντα για τους ίδιουςλόγους. Οι κυριότεροι λόγοι είναι τέσσερις: πολιτικοί, οικονομικοί, ακαδ<strong>η</strong>μαϊκοί <strong>και</strong>κουλτουρικοί/κοινωνιακοί.4.1.1. Η πλευρά των αναπτυγμένων κρατώνΟ κύριος λόγος είναι ο οικονομικός. Η δραστική μείωσ<strong>η</strong> των δ<strong>η</strong>μόσιων πόρων αναγκάζειπολλά πανεπιστήμια να προσανατολιστούν στ<strong>η</strong>ν εξεύρεσ<strong>η</strong> εναλλακτικών πόρων, μεκυριότερο τα δίδακτρα. Μάλιστα, αυτά είναι πολύ υψ<strong>η</strong>λότερα για τους ξένους φοιτ<strong>η</strong>τές σεσχέσ<strong>η</strong> με αυτά των γ<strong>η</strong>γενών. Για παράδειγμα, το London School of Economics <strong>και</strong> για τονπρώτο κύκλο σπουδών, το 2004/05, είχε ετήσια δίδακτρα για τους βρετανούς <strong>και</strong>ευρωπαίους φοιτ<strong>η</strong>τές <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> τάξεως των 1.150 αγγλικών λιρών έναντι 10.509 για μ<strong>η</strong>ευρωπαίους φοιτ<strong>η</strong>τές. Στο Κέμπριτζ, το 2011/12, τα αντίστοιχα ποσά ήταν 3.375 <strong>και</strong> μεταξύ11.829 <strong>και</strong> 28.632 λίρες αντίστοιχα (σελ.55). Συνολικά για το Ηνωμένο Βασίλειο τα έσοδαπου προέρχονται από ξένους μ<strong>η</strong> ευρωπαίους φοιτ<strong>η</strong>τές εκτιμούνται στα 2,5 δις λίρες ανάέτος. Το ίδιο ισχύει <strong>και</strong> για άλλες αναπτυγμένες χώρες όπως <strong>η</strong> Αυστραλία ή ο Καναδάς.Γενικότερα, υπολογίζεται ότι το εμπόριο εκπαιδευτικών υπ<strong>η</strong>ρεσιών στον κόσμο, πλ<strong>η</strong>ν ΗΠΑ,ήταν 111 δις δολάρια Αμερικής. Το ποσό για τ<strong>η</strong>ν ανώτατ<strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong> ανερχόταν στα 40 διςδολάρια Αμερικής το 2006 (σελ.56).Μάλιστα, <strong>η</strong> παροχή εξαγωγικών υπ<strong>η</strong>ρεσιών εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς είναι μια δραστ<strong>η</strong>ριότ<strong>η</strong>ταεξαιρετικά συγκεντρωμέν<strong>η</strong>, στο βαθμό που το 90% των εξαγωγών αφορούσε πέντε μόλιςχώρες: ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστραλία (οι τρεις βασικές χώρες) <strong>και</strong> Νέα Ζ<strong>η</strong>λανδία <strong>και</strong>Καναδάς. Οι χώρες αυτές έχουν δύο κοινά χαρακτ<strong>η</strong>ριστικά: α) είναι αγγλόφωνες, <strong>και</strong> β) τοεκπαιδευτικό τους σύστ<strong>η</strong>μα έχει καλή φήμ<strong>η</strong>.Πέρα από τον οικονομικό λόγο υπάρχουν κι άλλοι. Οι ξένοι φοιτ<strong>η</strong>τές έχουν τ<strong>η</strong>ν τάσ<strong>η</strong> ναπαραμένουν στ<strong>η</strong> χώρα όπου σπουδάζουν. Για παράδειγμα 2 στους 3 Ινδούς φοιτ<strong>η</strong>τές μεδιδακτορικό στ<strong>η</strong> μ<strong>η</strong>χανική <strong>και</strong> στις θετικές επιστήμες παρέμεναν στις ΗΠΑ (2005). Κατά μιαεκτίμ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>, το μερίδιο από αυτή τ<strong>η</strong>ν κατ<strong>η</strong>γορία φοιτ<strong>η</strong>τών στο PIB των ΗΠΑ είναι σ<strong>η</strong>μαντικό<strong>και</strong> ανέρχεται σε 13 δις δολάρια Αμερικής (σελ.58). Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως«φυγή εγκεφάλων».Ένας ακόμα λόγος είναι ότι <strong>η</strong> αυτή <strong>η</strong> διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> μπορεί να επιτρέψει στις αναπτυγμένεςχώρες να ελέγξουν τ<strong>η</strong>ν ανώτατ<strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong> των υπό ανάπτυξ<strong>η</strong> χωρών διαχέονταςπαράλλ<strong>η</strong>λα τ<strong>η</strong>ν κουλτούρα τους. Στ<strong>η</strong>ν πραγματικότ<strong>η</strong>τα, οι εξαγωγές εκπαιδευτικώνυπ<strong>η</strong>ρεσιών από τις αναπτυγμένες χώρες δεν είναι παρά ο δούρειος ίππος ενόςκουλτουρικού ιμπεριαλισμού (σελ.59).
4.1.2. Η πλευρά των αναπτυσσόμενων κρατώνΟι υποστ<strong>η</strong>ρικτές <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> στις αναπτυσσόμενες χώρες υποστ<strong>η</strong>ρίζουν ότι, αφενός, <strong>η</strong>μετάβασ<strong>η</strong> στο εξωτερικό των φοιτ<strong>η</strong>τών τους, όσο <strong>και</strong> <strong>η</strong> εμφάνισ<strong>η</strong> ξένων παρόχων στιςχώρες τους μπορεί να είναι επωφελής.Το πρώτο αναφέρεται στο γεγονός ότι <strong>η</strong> μετάβασ<strong>η</strong> στο εξωτερικό για πτωχές χώρες που δενέχουν τους πόρους για επενδύσεις στ<strong>η</strong>ν εκπαίδευσ<strong>η</strong> είναι μια κάποια λύσ<strong>η</strong> στο βαθμό πουεκτονώνεται <strong>η</strong> πίεσ<strong>η</strong>, από τ<strong>η</strong> μια, για νέα ιδρύματα, από τ<strong>η</strong>ν άλλ<strong>η</strong>, για αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>πρόσβασ<strong>η</strong>ς. Συνεπώς, <strong>η</strong> μετάβασ<strong>η</strong> στο εξωτερικό μπορεί να αποτελεί σ<strong>η</strong>μαντικό οικονομικόόφελος για κάποιες κυβερνήσεις, πολύ περισσότερο που το κόστος σπουδών μετακυλύεταιστους ίδιους τους φοιτ<strong>η</strong>τές <strong>και</strong> τις οικογένειές τους. Παράλλ<strong>η</strong>λα, αυτή <strong>η</strong> μετάβασ<strong>η</strong> μειώνει<strong>και</strong> το ποσοστό των νέων ανέργων ενώ ενίοτε είναι π<strong>η</strong>γή εσόδων για το κράτος με τ<strong>η</strong>ναποστολή εμβασμάτων από τους φοιτ<strong>η</strong>τές στις οικογένειές τους (για παράδειγμα ταεμβάσματα Ινδών του εξωτερικού προς τ<strong>η</strong>ν Ινδία ανέρχονταν σε 25 εκατομμύρια δολάριαΑμερικής το 2002/03) (σελ.60).Το δεύτερο, έχει να κάνει με τις επενδύσεις που αναμένονται από τους ξένους παρόχουςστ<strong>η</strong> χώρα όπου εγκαθίστανται στοιχείο πολλαπλά ωφέλιμο για χώρες με σ<strong>η</strong>μαντικάοικονομικά προβλήματα ή με προβλήματα απορρόφ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς στ<strong>η</strong> ζήτ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς (σελ.61). Για παράδειγμα, <strong>η</strong> Κίνα <strong>και</strong> παρά τις εντυπωσιακές προόδους <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> δενμπορεί να ικανοποιήσει παρά μόνο 1 ζήτ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> στις 5 για ανώτατ<strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong> (σελ.62).Έτσι, <strong>η</strong> έλευσ<strong>η</strong> ξένων παρόχων πιστεύεται ότι θα βελτιώσει τ<strong>η</strong>ν πρόσβασ<strong>η</strong> <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν ισότ<strong>η</strong>ταστ<strong>η</strong>ν πρόσβασ<strong>η</strong> σε κάποιες χώρες (σελ.62). Επιπλέον, πιστεύεται ότι θα διευρυνθεί τόσο <strong>η</strong>διαφοροποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong>ν προσφορά όσο <strong>και</strong> <strong>η</strong> ποιότ<strong>η</strong>τα των παρεχόμενων σπουδών μέσω τωνπερισσότερων προσφορών για εκπαίδευσ<strong>η</strong>, το σπάσιμο των μονοπωλίων <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν ενίσχυσ<strong>η</strong><strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας, στοιχεία που θα βο<strong>η</strong>θήσουν στ<strong>η</strong> βελτίωσ<strong>η</strong> <strong>και</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> τοπικήςανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς (σελ.63).Οι ελεύθερες ζώνες εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς (κατά αντιστοιχία των ελεύθερων ζωνών οικονομικήςδραστ<strong>η</strong>ριότ<strong>η</strong>τας) φαίνεται ότι είναι μια συγκεκριμενοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> των πολιτικών υπέρ <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong>για τ<strong>η</strong>ν οποία θα αναφερθούμε εκτενέστερα πιο κάτω.
4.2. Τα επιχειρήματα κατάΤο αρχικό επιχείρ<strong>η</strong>μα που προβάλλεται είναι ότι <strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong> είναι ένα «δ<strong>η</strong>μόσιο αγαθό»<strong>και</strong> μια «τιμ<strong>η</strong>τική κοινωνική ανάγκ<strong>η</strong>», <strong>η</strong> οποία παράγει μια μεγάλ<strong>η</strong> σειρά από εξωτερικάαποτελέσματα –κοινωνικά, κουλτουρικά, οικονομικά <strong>και</strong> πολιτικά- πάνω <strong>και</strong> πέρα από ταατομικά οφέλ<strong>η</strong> (σελ.66).Στ<strong>η</strong> συνέχεια, <strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong> είναι άμεσα συνδεδεμέν<strong>η</strong> με τ<strong>η</strong>ν κουλτούρα <strong>και</strong> τ<strong>η</strong> φιλοσοφίαμιας κοινωνίας, εγχαράσσει αξίες, ενισχύει <strong>και</strong> διαιωνίζει τ<strong>η</strong>ν εθνική κλ<strong>η</strong>ρονομιά <strong>και</strong> δένειτον κοινωνικό ιστό προωθώντας τ<strong>η</strong>ν κοινωνική <strong>και</strong> θρ<strong>η</strong>σκευτική αρμονία, τ<strong>η</strong>ν ιδιαιτερότ<strong>η</strong>τα<strong>και</strong> τ<strong>η</strong> δ<strong>η</strong>μοκρατία (σελ.66). Ενδεικτικά αναφέρεται ότι <strong>η</strong> Ινδία, μετά τ<strong>η</strong>ν ανεξαρτ<strong>η</strong>σία <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>αρνήθ<strong>η</strong>κε τ<strong>η</strong>ν αμερικανική βοήθεια για τ<strong>η</strong>ν ανάπτυξ<strong>η</strong> του εκπαιδευτικού <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> συστήματος(σελ.67). Συνεπώς, <strong>η</strong> παγκόσμια ομογενοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> των προγραμμάτων σπουδών είναιαν<strong>η</strong>συχ<strong>η</strong>τική πολύ περισσότερο που ήδ<strong>η</strong> εμφανίζεται δυναμικά σε τομείς όπως <strong>η</strong> διοίκ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>,<strong>η</strong> μ<strong>η</strong>χανική <strong>και</strong> οι τεχνολογίες <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> πλ<strong>η</strong>ροφορικής. Επιπλέον, τα προγράμματα αυτά έχουνως χαρακτ<strong>η</strong>ριστικά τ<strong>η</strong>ν αγγλική γλώσσα <strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν κυριαρχία μιας συγκεκριμέν<strong>η</strong>ς, φιλικήςπρος το ελεύθερο εμπόριο, ιδεολογίας. Η όλ<strong>η</strong> διαδικασία είναι γνωστή ως«μακντοναλντοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς» <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς (σελ.67).Επιπλέον , φαίνεται ότι τα προγράμματα σπουδών χωρίζονται σε εμπορικά βιώσιμα <strong>και</strong> μ<strong>η</strong>,γεγονός που οδ<strong>η</strong>γεί κάποιες επιστήμες στ<strong>η</strong>ν περιθωριοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> αν όχι στον αφανισμό.Όσον αφορά τους φοιτ<strong>η</strong>τές που φεύγουν στο εξωτερικό για να «καταναλώσουνεκπαίδευσ<strong>η</strong>» δεν φαίνεται να είναι πρόθυμοι επιστροφής στις πατρίδες τους. Πάνω από το90% των Ινδών φοιτ<strong>η</strong>τών στις ΗΠΑ <strong>και</strong> 70% των Κινέζων προτιμούν να παραμείνουν στιςΗΠΑ (σελ.68). Ας προστεθεί ότι λόγω των υψ<strong>η</strong>λότατων διδάκτρων, <strong>η</strong> εν λόγω κιν<strong>η</strong>τικότ<strong>η</strong>ταδεν αφορά παρά μια πολύ μικρή κοινωνική ομάδα στις χώρες καταγωγής (σελ.69).Τέλος, αλλά όχι το μικρότερο, είναι κοινά αποδεκτό ότι ο ρόλος του Κράτους είναικαθοριστικός στ<strong>η</strong>ν εκπαίδευσ<strong>η</strong>. Έτσι, με τ<strong>η</strong> <strong>GATS</strong>, βλέπει τ<strong>η</strong>ν αυτονομία του να συμπιέζεται<strong>και</strong> ο ρόλος του να αλλάζει ριζικά <strong>και</strong> να μειώνεται στο βαθμό που <strong>η</strong> νόμιμ<strong>η</strong> υποστήριξ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>εθνικής κυριαρχίας γίνεται αντιλ<strong>η</strong>πτή από τους παρόχους ως φραγμός στο εμπόριο(σελ.69). Μάλιστα, ακόμα <strong>και</strong> οι δ<strong>η</strong>μόσιες δαπάνες δεν είναι διασφαλισμένες <strong>και</strong> μπορούννα διεκδικ<strong>η</strong>θούν από τους ξένους παρόχους. Για παράδειγμα, στ<strong>η</strong> Τζαμάικα, ο ιδιωτικόςτομέας ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς που απονέμει πτυχία μέσω μιας διαδικασίας francisingδιεκδίκ<strong>η</strong>σε δ<strong>η</strong>μόσια χρ<strong>η</strong>ματοδότ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> με βάσ<strong>η</strong> τις προβλέψεις <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> (σελ.70). Συνεπώς,περιορίζονται δραστικά οι ικανότ<strong>η</strong>τες σχεδιασμού <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς με βάσ<strong>η</strong> τις εθνικέςανάγκες (σελ.71).
Ας σ<strong>η</strong>μειωθεί επίσ<strong>η</strong>ς ότι δεν επιβεβαιώνονται οι προβλέψεις για επενδύσεις στις χώρεςεγκατάστασ<strong>η</strong>ς ούτε εκείνες περί ποιότ<strong>η</strong>τας. Για το πρώτο ένα παράδειγμα είναιχαρακτ<strong>η</strong>ριστικό. Το 2003, <strong>η</strong> Κίνα επέτρεψε σε ξένα πανεπιστήμια να φτιάξουνπανεπιστ<strong>η</strong>μιουπόλεις στο έδαφός <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>. Τα Nottingham University <strong>και</strong> το Liverpool Universityεκδήλωσαν ενδιαφέρον αλλά κανένα από τα δύο δεν έκανε επενδύσεις στ<strong>η</strong> Κίνα. Όσοναφορά τ<strong>η</strong>ν ποιότ<strong>η</strong>τα, σε μια ταξινόμ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> τριών επιπέδων των αμερικανικών πανεπιστ<strong>η</strong>μίων,τα δ<strong>η</strong>μόσια ή ιδιωτικά πανεπιστήμια που προσφέρουν προγράμματα στο εξωτερικό είναιπολυπλ<strong>η</strong>θέστερα στ<strong>η</strong>ν τελευταία κατ<strong>η</strong>γορία των χαμ<strong>η</strong>λής φήμ<strong>η</strong>ς ιδρυμάτων (σελ.72).5. Η διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς: <strong>η</strong> τρέχουσακατάστασ<strong>η</strong>Η διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> των σπουδών, από πεποίθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> ή από ανάγκ<strong>η</strong>, είναι μια παγκόσμιαπραγματικότ<strong>η</strong>τα. Παρόλα αυτά λίγες μόνο χώρες έχουν πάρει ως τώρα δεσμεύσεις στοπλαίσιο <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> (σελ.77).Επιπλέον, αρκετές χώρες έχουν δ<strong>η</strong>μιουργήσει εθνικές επιτροπές ή ενδιάμεσουςοργανισμούς για τ<strong>η</strong>ν προώθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς. Για παράδειγμα, <strong>η</strong> Μαλαισία <strong>και</strong> τοΧονγκ-Κονγκ έχουν φτιάξει εθνικούς οργανισμούς διαχείρισ<strong>η</strong>ς των εισαγωγών <strong>και</strong>εξαγωγών εκπαιδευτικών υπ<strong>η</strong>ρεσιών υπό τ<strong>η</strong> σκέπ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong>. Το ίδιο ισχύει με τ<strong>η</strong>δ<strong>η</strong>μιουργία του American Recruitment Council των ΗΠΑ. Όμως <strong>και</strong> φ<strong>η</strong>μισμέναπανεπιστήμια, όπως <strong>η</strong> Οξφόρδ<strong>η</strong>, το Κέμπριτζ ή το Στάφορντ, έχουν υιοθετήσει παρόμοιεςπροσεγγίσεις. Από τ<strong>η</strong>ν άλλ<strong>η</strong>, <strong>η</strong> μεγάλ<strong>η</strong> πτώσ<strong>η</strong> των δ<strong>η</strong>μοσίων δαπανών στ<strong>η</strong>ν Αυστραλία, ΝέαΖ<strong>η</strong>λανδία <strong>και</strong> Ηνωμένο Βασίλειο ώθ<strong>η</strong>σαν τα πανεπιστήμια τους στ<strong>η</strong>ν αναζήτ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>εναλλακτικών πόρων (σελ.79).Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι διεθνείς, περιφερειακοί ή υπο-περιφερειακοί «πόλοιγνώσ<strong>η</strong>ς». Η ύπαρξή τους οφείλεται, αφενός, στ<strong>η</strong>ν προσέλκυσ<strong>η</strong> ξένων κεφαλαίων μέσω <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>προσέλκυσ<strong>η</strong>ς φοιτ<strong>η</strong>τών, αφετέρου, στ<strong>η</strong>ν ενίσχυσ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> διακριτότ<strong>η</strong>τας <strong>και</strong> του κύρους <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>χώρας που τους δ<strong>η</strong>μιουργεί. Για παράδειγμα, 25 πανεπιστήμια διαφορετικών χωρών έχουνεγκατασταθεί στο Dubai Knowledge Village που δ<strong>η</strong>μιουργήθ<strong>η</strong>κε το 2003 <strong>και</strong> προσέλκυσεπολλούς επενδυτές χάρ<strong>η</strong> στ<strong>η</strong>ν παντελή έλλειψ<strong>η</strong> περιορισμών στ<strong>η</strong>ν εξαγωγή κεφαλαίων <strong>και</strong>κερδών, αλλά <strong>και</strong> στις δυνατότ<strong>η</strong>τες φορολογικών απαλλαγών. Παράλλ<strong>η</strong>λα, στο Ντουμπάι<strong>και</strong> πάλι το Dubai International Academic City είναι σε πλήρ<strong>η</strong> ανάπτυξ<strong>η</strong>. Στ<strong>η</strong> Σιγκαπούρ<strong>η</strong>, το
Global Schoolhouse συγκεντρώνει ήδ<strong>η</strong> 16 ξένα πανεπιστήμια που απονέμουν πτυχία σεσυνεργασία με εγχώρια ιδρύματα. Στο Χονγκ-Κονγκ βρίσκεται ο «περιφερειακός πόλοςγνώσ<strong>η</strong>ς» ενώ <strong>και</strong> σε άλλα μέρ<strong>η</strong> παρόμοια σχέδια βρίσκονται σε ανάπτυξ<strong>η</strong> (πχ. στ<strong>η</strong>Μαλαισία το Educational City, στο Κατάρ το Education City <strong>και</strong> στο Μπαχρέιν το HigherEducation City (σελ.79).Πρέπει να σ<strong>η</strong>μειωθεί ότι κατά τ<strong>η</strong>ν πρώτ<strong>η</strong> φάσ<strong>η</strong> των διαπραγματεύσεων (2000-2001) μόλιςτέσσερις προτάσεις σχετικές με τ<strong>η</strong>ν εκπαίδευσ<strong>η</strong> έγιναν στο όνομα <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong>. Υποβλήθ<strong>η</strong>καναπό τις ΗΠΑ, τ<strong>η</strong>ν Ιαπωνία, τ<strong>η</strong>ν Αυστραλία <strong>και</strong> τ<strong>η</strong> Νέα Ζ<strong>η</strong>λανδία. Στο δεύτερο γύρω από το2002 στ<strong>η</strong> Ντόχα, 43 χώρες πήραν δεσμεύσεις σχετικές με τ<strong>η</strong>ν εκπαίδευσ<strong>η</strong> εκ των οποίων 32στ<strong>η</strong>ν ανώτατ<strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>, 34 στ<strong>η</strong> δευτεροβάθμια <strong>και</strong> 29 στ<strong>η</strong>ν πρωτοβάθμια. Επίσ<strong>η</strong>ς, 31χώρες δεσμεύτ<strong>η</strong>καν σχετικά με τ<strong>η</strong>ν εκπαίδευσ<strong>η</strong> εν<strong>η</strong>λίκων <strong>και</strong> 18 για το «άλλες υπ<strong>η</strong>ρεσίες».Το 2006, 53 χώρες (συμπεριλαμβανομέν<strong>η</strong>ς <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> Ευρωπαϊκής Ένωσ<strong>η</strong>ς) έλαβαν δεσμεύσεις σεένα σύνολο 150 χωρών (εκ των οποίων 40 χώρες για τ<strong>η</strong>ν ανώτατ<strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>). Αςσ<strong>η</strong>μειωθεί ότι οι ΗΠΑ <strong>και</strong> ο Καναδάς δεν έχουν ακόμα πάρει δεσμεύσεις στον τομέα <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς αν <strong>και</strong> είναι υπέρμαχες για το εμπόριο εκπαιδευτικών υπ<strong>η</strong>ρεσιών(σελ.80). Παρόλα αυτά ο αριθμός των χωρών που συμμετέχουν αυξάνεται συνεχώς.Έχει ενδιαφέρον να παρατ<strong>η</strong>ρήσει κανείς ότι άλλες χώρες εκδ<strong>η</strong>λώνουν ενδιαφέρονπροσέλκυσ<strong>η</strong>ς ξένων παρόχων (πχ. <strong>η</strong> Σιγκαπούρ<strong>η</strong> <strong>και</strong> <strong>η</strong> Ιαπωνία) <strong>και</strong> άλλες χώρεςενδιαφέρονται για εξαγωγή υπ<strong>η</strong>ρεσιών (πχ. Αυστραλία) (σελ.81).Σχετικά με τους ξένους φοιτ<strong>η</strong>τές, ο αριθμός τους έφτασε τα 2,8 εκατομμύρια το 2007,αυξανόμενος κατά 50% από το 2000, ενώ για το 2025 υπολογίζεται ότι θα φτάσει τα 5,8εκατομμύρια <strong>και</strong> το 2025 τα 8,0 (σελ.83-84). Συνολικά σήμερα, το 2% των φοιτ<strong>η</strong>τώνανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς στον κόσμο σπουδάζει στο εξωτερικό. Με στοιχεία του 2008, οαριθμός των ξένων φοιτ<strong>η</strong>τών αγγίζει τα 3,0 (2,966) εκατομμύρια εκ των οποίων τα 847προέρχονται από τ<strong>η</strong>ν Ανατολική Ασία <strong>και</strong> των Ειρ<strong>η</strong>νικό τα 487 από τ<strong>η</strong>ν Αμερική του Βορρά<strong>και</strong> τ<strong>η</strong>ν Δυτική Ευρώπ<strong>η</strong> <strong>και</strong> τα 331 από τ<strong>η</strong>ν Κεντρική <strong>και</strong> Ανατολική Ευρώπ<strong>η</strong> (σελ.85). Απότ<strong>η</strong>ν άλλ<strong>η</strong>, οι βασικές χώρες υποδοχής ξένων φοιτ<strong>η</strong>τών το 2008 ήταν <strong>η</strong> Γερμανία (189,3χιλιάδες), <strong>η</strong> Αυστραλία (230,6 χιλιάδες), οι ΗΠΑ (624,5 χιλιάδες), <strong>η</strong> Γαλλία (243,4 χιλιάδες)<strong>και</strong> το Ηνωμένο Βασίλειο (341,8 χιλιάδες) (ακολουθούμενες από τ<strong>η</strong>ν Ιαπωνία <strong>και</strong> τονΚαναδά). Η δυναμική είναι τέτοια που το Ηνωμένο Βασίλειο υπολογίζεται ότι θα έχειπερίπου 870.000 ξένους φοιτ<strong>η</strong>τές το 2020 (σελ.87).
Παράλλ<strong>η</strong>λα, οι φοιτ<strong>η</strong>τές που σπουδάζουν εξ αποστάσεως αυξάνονται δυναμικά. Γιαπαράδειγμα στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν επιπλέον 190.000 ξένοι φοιτ<strong>η</strong>τές πουσπουδάζουν εξ αποστάσεως (σελ.87). Σε αυτούς τους αριθμούς, θα πρέπει να προστεθούν60.000 φοιτ<strong>η</strong>τές σε μετα-σχολικά ιδρύματα, συν 500.000 φοιτούντες εγγεγραμμένοι σειδιωτικά κολλέγια, σχολεία <strong>και</strong> ινστιτούτα εκμάθ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> αγγλικής γλώσσας <strong>και</strong> έναςαριθμός ξένων καθ<strong>η</strong>γ<strong>η</strong>τών που βρίσκονται σε αποστολή μικρής διάρκειας ή εργάζεται πάνωσε προγράμματα έρευνας <strong>και</strong> ανάπτυξ<strong>η</strong>ς στο πλαίσιο συμβάσεων που υπογράφ<strong>η</strong>καν στοεξωτερικό <strong>και</strong> εκτελούνται στο Ηνωμένο Βασίλειο. Συνολικά υπολογίζεται ότι ο κύκλοςεργασιών αντιπροσωπεύει 18 δις λίρες Αγγλίας.Οι ΗΠΑ είναι ο βασικός εξαγωγέας υπ<strong>η</strong>ρεσιών εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς. Σε ό,τι αφορά τ<strong>η</strong>ν Αυστραλία<strong>και</strong> τ<strong>η</strong> Νέα Ζ<strong>η</strong>λανδία οι εξαγωγές εκπαιδευτικών υπ<strong>η</strong>ρεσιών βρίσκονται αντιστοίχως στ<strong>η</strong>ν 3 <strong>η</strong><strong>και</strong> 4 <strong>η</strong> θέσ<strong>η</strong> στο σύνολο των υπ<strong>η</strong>ρεσιών (σελ.89). Από τ<strong>η</strong>ν άλλ<strong>η</strong>, νέες χώρες εμφανίζονταιδυναμικά στον τομέα των εξαγωγών εκπαιδευτικών υπ<strong>η</strong>ρεσιών όπως <strong>η</strong> Μαλαισία <strong>και</strong> <strong>η</strong>Κίνα. Σχετικά με τ<strong>η</strong>ν Κίνα, <strong>η</strong> χώρα αυτή υπολογίζει ότι το 2020 θα έχει 500.000 ξένουςφοιτ<strong>η</strong>τές. Αλλά <strong>και</strong> άλλες χώρες φιλοδοξούν να υποδεχτούν μεγάλους αριθμούς ξένωνφοιτ<strong>η</strong>τών. Τέτοιες χώρες είναι <strong>η</strong> Ιαπωνία, <strong>η</strong> Μαλαισία, <strong>η</strong> Ταϊβάν <strong>και</strong> <strong>η</strong> Ιορδανία (σελ.91).Οι χώρες που εξάγουν φοιτ<strong>η</strong>τές είναι <strong>η</strong> Κίνα, το Χονγκ-Κονγκ, <strong>η</strong> Ινδία, <strong>η</strong> Ινδον<strong>η</strong>σία, <strong>η</strong>Μαλαισία, <strong>η</strong> Σιγκαπούρ<strong>η</strong> <strong>και</strong> <strong>η</strong> Τουρκία. Αυτές οι επτά χώρες επένδυσαν 11,3 δις δολάριαΑμερικής για να στείλουν φοιτ<strong>η</strong>τές τους στις ΗΠΑ, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στ<strong>η</strong>ν Αυστραλία,τ<strong>η</strong> Νέα Ζ<strong>η</strong>λανδία <strong>και</strong> τον Καναδά (σελ.93).Η Κίνα βρίσκεται επικεφαλής <strong>και</strong> σε άλλους τύπους εισαγωγής εκπαιδευτικών υπ<strong>η</strong>ρεσιών.Περίπου 1.100 προγράμματα σπουδών προτάθ<strong>η</strong>καν από ξένους παρόχους, αλλά μόνο τα140 με κοινή οργάνωσ<strong>η</strong> πήραν άδεια λειτουργίας το 2004. Σιγκαπούρ<strong>η</strong>, Χονγκ-Κονγκ <strong>και</strong>Ταϋλάνδ<strong>η</strong> είναι χώρες που επίσ<strong>η</strong>ς έχουν σ<strong>η</strong>μαντικό αριθμό εισαγόμενων προγραμμάτωνείτε σε συνεργασία με τοπικούς παρόχους είτε όχι. Πάντως, σε αρκετές αναπτυσσόμενεςχώρες, ιδρύματά με περιορισμέν<strong>η</strong> φήμ<strong>η</strong> επιθυμούν να συνεργαστούν με ξένα ιδρύματαπου κι αυτά έχουν πολύ μικρή φήμ<strong>η</strong> κι αυτό γιατί <strong>η</strong> ετικέτα «διεθνές» έχει ένα μεγάλοστρατ<strong>η</strong>γικό ενδιαφέρον (σελ.94).Σχετικό είναι <strong>και</strong> το παράδειγμα <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> Ιαπωνίας. Όταν στο τέλος <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> δεκαετίας του 1980 <strong>η</strong>ιαπωνική κυβέρν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> άνοιξε το χώρο <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς σε ξένα ιδρύματα υπήρξε μια μικρή«επιδρομή» αμερικανικών ιδρυμάτων χαμ<strong>η</strong>λής ποιότ<strong>η</strong>τας. Η κυβέρν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> αναγκάστ<strong>η</strong>κε ναεπιβάλει αυστ<strong>η</strong>ρούς κανόνες <strong>και</strong> σκλ<strong>η</strong>ρές διαδικασίες αξιολόγ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς. Το αποτέλεσμα ήταν
ότι από τα 100 περίπου αμερικανικά ιδρύματα τελικά, ως τα μέσα του 1990, δεν έμεινεπαρά ένα (1), το Temple University! Χαρακτ<strong>η</strong>ριστικά το campus που έφτιαξε το TempleUniversity του δ<strong>η</strong>μιούργ<strong>η</strong>σε ένα έλλειμμα <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> τάξεως των 50 εκατομμυρίων δολαρίωνΑμερικής, τουλάχιστον ως το 2000. Επιπλέον, <strong>η</strong> πλειονότ<strong>η</strong>τα των πανεπιστ<strong>η</strong>μίων που πήγανστ<strong>η</strong>ν Ιαπωνία ήταν λίγο γνωστά <strong>και</strong> θυσίασαν τ<strong>η</strong>ν ακαδ<strong>η</strong>μαϊκή ποιότ<strong>η</strong>τα για να μπορέσουννα βγάλουν γρήγορο κέρδος είτε μέσω των διδάκτρων είτε μέσω φορολογικών ατασθαλιών(σελ.95).Αλλά <strong>και</strong> εκεί που επώνυμα ιδρύματα μετακινήθ<strong>η</strong>καν τα αποτελέσματα δεν ήταν στο ύψοςτων προσδοκιών. Στ<strong>η</strong> Σιγκαπούρ<strong>η</strong>, τόσο το Johns Hopkins (ΗΠΑ) όσο <strong>και</strong> το Πανεπιστήμιο<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> Νότιας Νέας Ουαλίας (Αυστραλίας) έκλεισαν λίγο μετά τ<strong>η</strong>ν ίδρυσή τους. Δεν ήταν μόνοότι ο αριθμός των φοιτ<strong>η</strong>τών δεν ανήλθε στο ύψος των προσδοκιών. Ήταν <strong>και</strong> <strong>η</strong> αθέτ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>κυβέρν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> Σιγκαπούρ<strong>η</strong>ς να συνδράμει με 50 εκατομμύρια δολάρια Αμερικής ενώπαράλλ<strong>η</strong>λα δεν έδειξε καμία διάθεσ<strong>η</strong> να ελαστικοποιήσει το πολύ αυστ<strong>η</strong>ρό πλαίσιολειτουργίας των ξένων ιδρυμάτων. Από τ<strong>η</strong>ν άλλ<strong>η</strong>, το Πανεπιστήμιο του Warwick τελικάαποφάσισε να μ<strong>η</strong>ν πάει στ<strong>η</strong> Σιγκαπούρ<strong>η</strong> μετά από αντιδράσεις του προσωπικού τουσχετικά με τ<strong>η</strong> διασφάλισ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ακαδ<strong>η</strong>μαϊκής ελευθερίας (σελ.96). Αλλά <strong>και</strong> <strong>η</strong> Μαλαισίαφαίνεται ότι επέλεξε μια πολύ αυστ<strong>η</strong>ρή νομοθεσία για τους ξένους παρόχους, ιδρύονταςένα εθνικό οργανισμό για όλες τις υπ<strong>η</strong>ρεσίες εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς που έρχονται από το εξωτερικό,υποχρεώνοντάς τους σε μια σειρά από απαιτήσεις <strong>και</strong> οικονομικές δεσμεύσεις (σελ.97).Μια σ<strong>η</strong>μαντική διάστασ<strong>η</strong> που αναδύεται είναι το γεγονός ότι ακόμα <strong>και</strong> στις περιπτώσειςεπώνυμων πανεπιστ<strong>η</strong>μίων, <strong>η</strong> μετάβασή τους σε μια άλλ<strong>η</strong> χώρα δεν έχει το αναμενόμενοαντίκτυπο εκτός των άλλων <strong>και</strong> γιατί το κύριο μέρος του προσωπικού τους επιλέγεται απότοπικούς καθ<strong>η</strong>γ<strong>η</strong>τές των οποίων οι ικανότ<strong>η</strong>τες δεν είναι πάντα διασφαλισμένες. Επιπλέον,<strong>η</strong> ακαδ<strong>η</strong>μαϊκή ελευθερία δεν είναι πάντα δεδομέν<strong>η</strong>. Εξαιρετικά σ<strong>η</strong>μαντικό είναι ακόμα τογεγονός ότι τα μεγάλ<strong>η</strong>ς φήμ<strong>η</strong>ς πανεπιστήμια δεν είναι δυνατόν να μετακομίζουν απλά έναπρόγραμμα σπουδών. Αυτό πρέπει να προσαρμοστεί στις τοπικές αναζ<strong>η</strong>τήσεις <strong>και</strong> στιςανάγκες <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> χώρας υποδοχής. Στοιχείο το οποίο δεν είναι καθόλου απλό ή <strong>και</strong> επιθυμ<strong>η</strong>τό.Πάντως, για να το πούμε ευκρινώς, ένα βασικό χαρακτ<strong>η</strong>ριστικό του εμπορίου εκπαίδευσ<strong>η</strong>ςείναι ότι οι περισσότερες υπό ανάπτυξ<strong>η</strong> χώρες δεν είναι εξαγωγείς εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> οιπερισσότερες αναπτυγμένες χώρες δεν είναι εισαγωγείς εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς. Έτσι, οι μεγαλύτεροιέμποροι εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστραλία, Νέα Ζ<strong>η</strong>λανδία <strong>και</strong> Καναδάς)δεν επιθυμούν να δουν έναν εξωτερικό πάροχο να εγκαθίσταται στ<strong>η</strong> χώρα τους. Ενδεικτικάτο 2008, 625.000 ξένοι φοιτ<strong>η</strong>τές υπήρχαν στις ΗΠΑ αλλά μόνο 50.000 αμερικανοί φοιτ<strong>η</strong>τές
ήταν στο εξωτερικό. Οι αντίστοιχοι αριθμοί είναι: Ηνωμένο Βασίλειο (342.000 – 22.000),Αυστραλία (231.000 – 10.000), Νέα Ζ<strong>η</strong>λανδία (32.000 – 4.000) (σελ.98). Ενδιαφέρονπαρουσιάζει επίσ<strong>η</strong>ς <strong>η</strong> εφευρετικότ<strong>η</strong>τα των πορόχων. Έτσι, το Πανεπιστήμιο CarnegieMellon εξάγει εκπαιδευτικές υπ<strong>η</strong>ρεσίες στ<strong>η</strong>ν Αυστραλία. Γεγονός αξιοπρόσεκτο. Όμως στ<strong>η</strong>νπραγματικότ<strong>η</strong>τα εκείνο που κάνει με το παράρτ<strong>η</strong>μά του στ<strong>η</strong>ν Αυστραλία είναι να εξάγειυπ<strong>η</strong>ρεσίες προς ασιάτες φοιτ<strong>η</strong>τές που δεν θέλουν ή δεν μπορούν να έχουν επαφή με τιςΗΠΑ αλλά μπορούν να απολαμβάνουν τ<strong>η</strong>ν ποιότ<strong>η</strong>τα <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> αυστραλιανής κοινωνίας <strong>και</strong>εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς (σελ.98).Στ<strong>η</strong> συνέχεια, εκείνο που αξίζει να αποτυπωθεί είναι το «άνοιγμα» <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> αγοράς μεταξύαναπτυγμένων <strong>και</strong> υπό ανάπτυξ<strong>η</strong> χωρών, που παρουσιάζεται στον επόμενο πίνακα(σελ.103).Πίνακας 3: Δείκ<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> Edu<strong>GATS</strong> ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς σε διάφορες χώρες του κόσμου ανάλογα με το επίπεδο ανάπτυξής τουςΑναπτυγμένες χώρες Δεί<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> Αναπτυσσόμενες Δεί<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>Δεί<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> Χώρες λίγοΔεί<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>Χώρες σε μετάβασ<strong>η</strong>Edu<strong>GATS</strong> χώρεςEdu<strong>GATS</strong> Edu<strong>GATS</strong> αναπτυγμένες Edu<strong>GATS</strong>Γερμανία 0,62 Κίνα 0,42 Αλβανία 0,92 Καμπότζ<strong>η</strong> 0,73Αυστραλία 0,59 Κόστα Ρίκα Αρμενία 0,80 Κόνγκο 0,76Αυστρία 0,00 Γκάνα 0,00 Βουλγαρία 0,00 Γκάμπια 0,00Βέλγιο 0,64 Τζαμάικα 0,81 κροατία 0,72 Αϊτή 0,00Δανία 0,61 Ιορδανία 0,65 Εσθονία 0,75 Λεσότο 0,89Ισπανία 0,60 Μεξικό 0,70 Γεωργία 0,62 Μαλί 0,00ΗΠΑ 0,00 Ομάν 0,69 Ουγγαρία 0,70 Νεπάλ 0,67Γαλλία 0,55 Παναμάς 0,57 Κιργισία 0,72 Ρουάντα 0,00Ελλάδα 0,58 Ταϊβάν 0,70 λετονία 0,87 Σιέρρα Λεόνε 0,53Ιρλανδία 0,62 Ταϋλάνδ<strong>η</strong> 0,00 Λιθουανία 0,77Ιταλία 0,58 Τρνιδάδ & Τομπάκο 0,33 FYROM 0,67Ιαπωνία 0,21 Τουρκία 0,91 Μολδαβία 0,88Λιχνενστάιν 0,43 Πολωνία 0,62Λουξεμβούργο 0,64 Τσεχία 0,38Νορβ<strong>η</strong>γία 0,55 Σλοβακία 0,67Νέα Ζ<strong>η</strong>λανδία 0,66 Σλοβενία 0,65Ολλανδία 0,64Πορτογαλία 0,62Ηνωμένο Βασίλειο 0,64Ελβετία 0,70Μέσος όρος 0,52 Μέσος όρος 0,48 Μέσος όρος 0,67 Μέσος όρος 0,406. Πολιτικές επιπτώσεις στ<strong>η</strong>ν ανάπτυξ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς<strong>και</strong> προοπτικέςΗ διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς υφίσταται από τ<strong>η</strong>ν αρχαιότ<strong>η</strong>τα. Όμως τοερώτ<strong>η</strong>μα είναι ποιες οι επιπτώσεις <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> σ<strong>η</strong>μερινής εκδοχής <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς <strong>η</strong> οποία μέσω<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> παγκομιοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς διογκώνεται ραγδαία επιφέροντας δραστικές αλλαγές στ<strong>η</strong>ν ανώτατ<strong>η</strong>εκπαίδευσ<strong>η</strong> ανά τον κόσμο.
Τα κύρια χαρακτ<strong>η</strong>ριστικά φαίνεται ότι είναι:Αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> κιν<strong>η</strong>τικότ<strong>η</strong>τας φοιτ<strong>η</strong>τών <strong>και</strong> καθ<strong>η</strong>γ<strong>η</strong>τών μέσω μιας έντον<strong>η</strong>ςανταγωνιστικότ<strong>η</strong>τας των ιδρυμάτωνΗ διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> των προγραμμάτων σπουδών, τα κοινά προγράμματα σπουδών <strong>και</strong><strong>η</strong> κυριαρχία <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> αγγλικής ως lingua franca <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ακαδ<strong>η</strong>μαϊκότ<strong>η</strong>ταςΗ αύξ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εξαγωγής εκπαιδευτικών <strong>και</strong> ερευν<strong>η</strong>τικών υπ<strong>η</strong>ρεσιών προς τις υπόανάπτυξ<strong>η</strong> ή αναδυόμενες χώρεςΗ επέκτασ<strong>η</strong> υπερεθνικών δικτύων σχετικών με υπ<strong>η</strong>ρεσίες εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> έρευναςΗ κοινές έρευνες για κοινά παγκόσμια προβλήματαΗ ενίσχυσ<strong>η</strong> των υπερ-περιφερειακών πολιτικών για τ<strong>η</strong>ν ανώτατ<strong>η</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong> (πχ.Διαδικασία <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> Μπολόνια) (σελ.135-136).Από αυτή τ<strong>η</strong>ν «έκρ<strong>η</strong>ξ<strong>η</strong>» <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς εκείνο που πραγματικά τίθεται υπόδιερεύν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> είναι <strong>η</strong> έντον<strong>η</strong> εμπορευματικοποί<strong>η</strong>σή <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>, δ<strong>η</strong>λαδή <strong>η</strong> τωρινή κυρίαρχ<strong>η</strong> μορφή<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>, <strong>και</strong> όχι <strong>η</strong> διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> αυτή καθαυτή. Πράγματι, πολλοί είναι εκείνοι που στέκονταισκεπτικοί σε αυτήν τ<strong>η</strong>ν ανάδυσ<strong>η</strong> του εμπορίου εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς. Αν προσπαθήσει κανείς ναταξινομήσει τ<strong>η</strong> στάσ<strong>η</strong> των ειδικών για τις νέες μορφές διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς θα μπορούσε νακαταλήξει σε τρεις κατ<strong>η</strong>γορίες:Εκείνοι που είναι υπέρ <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> διεθνοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> των τεσσάρων τρόπων <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong>αλλά δεν υποστ<strong>η</strong>ρίζουν απαραίτ<strong>η</strong>τα ούτε το εμπόριο ούτε τ<strong>η</strong>ν <strong>GATS</strong> (αυτή <strong>η</strong>κατ<strong>η</strong>γορία μοιάζει να είναι <strong>η</strong> πολυπλ<strong>η</strong>θέστερ<strong>η</strong>)Αυτοί που είναι υπέρ των άμεσων ξένων επενδύσεων <strong>και</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ιδέας του εμπορίου<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> στους τέσσερις τρόπους <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> αλλά δεν είναι απαραίτ<strong>η</strong>ταυπέρ των δεσμεύσεων στο πλαίσιο <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> (<strong>η</strong> αμέσως επόμεν<strong>η</strong> κατ<strong>η</strong>γορία σεαριθμό)Αυτοί που είναι υπέρ των άμεσων ξένων επενδύσεων <strong>και</strong> <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ιδέας του εμπορίου<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> στους τέσσερις τρόπους <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> αποκλειστικά <strong>και</strong> μόνο στοπλαίσιο <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> (<strong>η</strong> μικρότερ<strong>η</strong> κατ<strong>η</strong>γορία) (σελ.137).Πάντως έως σήμερα φαίνεται ότι οι κερδισμένοι από αυτή τ<strong>η</strong>ν ιστορία είναι οι μεγάλεςεξαγωγικές χώρες <strong>και</strong> οι χαμένοι οι υπό ανάπτυξ<strong>η</strong> χώρες όπως επίσ<strong>η</strong>ς <strong>και</strong> κάποιεςεπιστήμες απαραίτ<strong>η</strong>τες για τ<strong>η</strong>ν κοινωνική συνειδ<strong>η</strong>τοποί<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> <strong>και</strong> ευζωία όπως είναι οικοινωνικές <strong>και</strong> ανθρωπιστικές επιστήμες. Σ<strong>η</strong>μαντικός είναι επίσ<strong>η</strong>ς ο κίνδυνος μιακυβέρν<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> να χάσει τον έλεγχο του συστήματος <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσής <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>και</strong> στ<strong>η</strong>συνέχεια τ<strong>η</strong>ν εθνική <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> αυτονομία. Χαρακτ<strong>η</strong>ριστικά: «οι κυβερνήσεις είναι ελεύθερες,αρχικά, να προωθούν οποιονδήποτε εθνικό στόχο στο βαθμό που οι προτεινόμενες
ενέργειες είναι συμβατές με τ<strong>η</strong>ν <strong>GATS</strong>» (ΠΟΕ, 1999:5) (ΣΕΛ.139). Σε κάθε περίπτωσ<strong>η</strong> δεν θαπρέπει να ξεχνάμε ότι <strong>η</strong> <strong>GATS</strong> αποβλέπει στο ελεύθερο <strong>και</strong> όχι στο δί<strong>και</strong>ο εμπόριο.Επίσ<strong>η</strong>ς, σύμφωνα με τις έως τώρα εμπειρίες <strong>η</strong> ιδέα ότι επώνυμα πανεπιστήμια θα έρθουν<strong>και</strong> θα εγκατασταθούν σε μια χώρα επενδύοντας σε εγκαταστάσεις, προσφέρονταςποιοτικές σπουδές <strong>και</strong> βο<strong>η</strong>θώντας στ<strong>η</strong>ν ανάπτυξή <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> αποδεικνύεται μύθος.Από τ<strong>η</strong>ν άλλ<strong>η</strong>, οι υποστ<strong>η</strong>ρικτές <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> πιστεύουν ότι συστήματα διαπίστευσ<strong>η</strong>ςιδρυμάτων <strong>και</strong> προγραμμάτων καθώς <strong>και</strong> συστήματα διασφάλισ<strong>η</strong>ς ποιότ<strong>η</strong>τας μπορούν ναπεριορίσουν τους όποιους κινδύνους. Στ<strong>η</strong>ν πραγματικότ<strong>η</strong>τα όμως όπου αυστ<strong>η</strong>ροί κανόνεςεπιβλήθ<strong>η</strong>καν, οδήγ<strong>η</strong>σαν τελικά στο κλείσιμο των ξένων παρόχων (σελ.142).Παρόλα αυτά, πρέπει να σ<strong>η</strong>μειωθεί ότι δεν είναι μύθος <strong>η</strong> αναζήτ<strong>η</strong>σ<strong>η</strong> «διεθνών» σπουδώνπου φαίνεται να είναι μια επιλογή βαθειά ριζωμέν<strong>η</strong> σε πολλές υπό ανάπτυξ<strong>η</strong> χώρες(σελ.138).Κλείνοντας, εκείνο ίσως που μπορεί να θεωρ<strong>η</strong>θεί πιο σ<strong>η</strong>μαντικό είναι <strong>η</strong> μετατροπή <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong>φύσ<strong>η</strong>ς <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς από ένα δ<strong>η</strong>μόσιο αγαθό σε μια εμπορική δραστ<strong>η</strong>ριότ<strong>η</strong>τα γεγονόςπου αλλάζει τους στόχους, τον ορισμό, τ<strong>η</strong> φύσ<strong>η</strong> <strong>και</strong> τ<strong>η</strong> σ<strong>η</strong>μασία <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> εκπαίδευσ<strong>η</strong>ςπροτάσσοντας το οικονομικό κέρδος του παρόχου (σελ.142). Όσον αφορά τις εκτιμήσειςκάποιων που υποστ<strong>η</strong>ρίζουν ότι έτσι δ<strong>η</strong>μιουργείται μια παγκόσμια πολιτειότ<strong>η</strong>τα <strong>και</strong>συνειδ<strong>η</strong>τοποιούνται καλύτερα τα παγκόσμια διακυβεύματα φαίνεται ότι δεν είναι παράουτοπικές (σελ.143). Σε κάθε περίπτωσ<strong>η</strong> τόσο στις αναπτυγμένες όσο <strong>και</strong> τιςαναπτυσσόμενες χώρες, οι περισσότεροι πανεπιστ<strong>η</strong>μιακοί είναι αρν<strong>η</strong>τικοί προς τ<strong>η</strong>ν <strong>GATS</strong>.Μια σειρά από διεθνείς οργανισμοί όπως <strong>η</strong> Διεθνής <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>Εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς</strong>, <strong>η</strong> Διεθνής Ένωσ<strong>η</strong>Πανεπιστ<strong>η</strong>μίων, <strong>η</strong> Οργάνωσ<strong>η</strong> Πανεπιστ<strong>η</strong>μίων <strong>και</strong> Κολλεγίων του Καναδά, το ΑμερικανικόΣυμβούλιο <strong>Εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς</strong>, <strong>η</strong> Ευρωπαϊκή Οργάνωσ<strong>η</strong> Πανεπιστ<strong>η</strong>μίων <strong>και</strong> το ΣυμβούλιοΔιαπίστευσ<strong>η</strong>ς Ανώτα<strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>Εκπαίδευσ<strong>η</strong>ς</strong> στ<strong>η</strong>ν Ευρώπ<strong>η</strong> εκφράζουν ανοικτά τ<strong>η</strong>ν αντίθεσή τους.Τέλος <strong>και</strong> <strong>η</strong> Ουνέσκο έχει εκφραστεί εναντίον <strong>τ<strong>η</strong>ς</strong> <strong>GATS</strong> αφού θεωρεί τ<strong>η</strong>ν ανώτατ<strong>η</strong>εκπαίδευσ<strong>η</strong> ως δ<strong>η</strong>μόσιο αγαθό (σελ.144). Από τ<strong>η</strong>ν άλλ<strong>η</strong>, οργανισμοί όπως <strong>η</strong> ΠαγκόσμιαΤράπεζα, ο ΟΟΣΑ ή <strong>η</strong> Ευρωπαϊκή Ένωσ<strong>η</strong> στέκονται θετικά προς τ<strong>η</strong>ν <strong>GATS</strong>.
Change language