12.07.2015 Views

renesansisa da axali dros socialuri da politikuri ... - socium.ge

renesansisa da axali dros socialuri da politikuri ... - socium.ge

renesansisa da axali dros socialuri da politikuri ... - socium.ge

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

nikolo makiavelis msoflmxedveloba1. nikolo makiaveli <strong>da</strong> misi epoqa.1.1. n. makiavelis Semoqmedebis ormagi Sefaseba _ radikalizmi.1.2. fridrix meores `antimakiaveli~.1.3. b.raselis TqmiT: `renesansma Sva titanebi, rogorebicaa: leonardo,miqelanjelo <strong>da</strong> makiaveli~.1.4. `jer cxovreba <strong>da</strong> Semdeg filosofosoba~.2. makiaveli, rogorc renesansis epoqis moazrovne: `makiavelisaTvis mTavariasaero problemebi <strong>da</strong> maTi ga<strong>da</strong>wyveta eriskacTa meSveobiT. a<strong>da</strong>mianTa a<strong>da</strong>mianuriproblemebis ga<strong>da</strong>sawyvetad mas ar sWirdeba zea<strong>da</strong>mianuri Zalebi, miaCnia, roma<strong>da</strong>mianma TviTon un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>wyvitos Tavisi problemebi. es orientacia RmerTisnacvlad a<strong>da</strong>mianebze misi msoflmxedvelobrivi Ziebis erT-erTi siaxlea, rac masswored renesansis moazrovned xdis~.3. makiaveli rogorc humanisti: `humanizmi marto kacTmoyvareobis ga<strong>ge</strong>biT arun<strong>da</strong> gvesmodes. humanizmia moZRvrebis <strong>da</strong>maxasiaTebeli, Tu is sociluriproblemebis ga<strong>da</strong>wyvetas a<strong>da</strong>mianebs akisrebs. yovel SemTxvevaSi erTi ram cxadia,makiavelis mixedviT, a<strong>da</strong>mianuri problemebi a<strong>da</strong>mianebis gziT un<strong>da</strong> wydebodes,rac Seexeba keTili Tu boroti saSualebebiT, es ukve exeba saSualebebs <strong>da</strong> aramiznebs.4. makiaveli, rogorc sociologi. misi amosavaliprincipia a<strong>da</strong>mianebi <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianuri urTierTobani.misTvis istoriuli <strong>da</strong> Tanamedrove sazogadoebaca<strong>da</strong>mianTa <strong>socialuri</strong> interesebis mixedviT,jgufebad, fenebad Tu wodebebad <strong>da</strong>yofilerTeulTagan Sed<strong>ge</strong>ba. yvela iman, vinc eswrafvisa<strong>da</strong>mianTa sazogadoebis marTvas, Tanac ise, rom esmmarTveloba myari iyos, angariSi un<strong>da</strong> gauwios maTinteresebs, midrekilebebs <strong>da</strong> swrafvas. interesebiexeba a<strong>da</strong>mianTa sakuTrebas <strong>da</strong> socialurmdgomareobas. mesame wodeba sakuTrebiT interesebsRirsebaze maRla ayenebs._ visac surs a<strong>da</strong>mianTa samyaroSi Tavisi interesebi <strong>da</strong> miznebi ganaxorcielos,man un<strong>da</strong> SeZlos sxvisi interesebisa <strong>da</strong> miznebis gaTvaliswineba. winaaRmdegSemTxvevaSi is gaxdeba zizRisa <strong>da</strong> siZulvilis sagani <strong>da</strong> Tavisi moRvaweobisgzaze yvela gzas moiWris._ mTavris amocanad makiaveli saxavs, rom siyvaruls Tu ver uzrunvelyofs,qveSevrdomebs SiSi mainc hqondeT misi, <strong>da</strong> ara siZulvili, xolo amis5


uzrunvelyofa SeuZlia im SemTxvevaSi, Tu qveSevrdomTa interesebs <strong>da</strong>icavs,romelTagan upiratesi oria: sicocxle <strong>da</strong> sakuTreba._ mTavars Tu qveSevrdomis sikvdiliT <strong>da</strong>sja un<strong>da</strong> <strong>da</strong> amis sakmao samxili aqvs,SeuZlia es ganaxorcielos, magram Tavi un<strong>da</strong> Seikavos `sxvisi qonebisxelyofisagan, vinai<strong>da</strong>n a<strong>da</strong>mianebi ufro advilad urigdebian mamis sikvdils,vidre samkvi<strong>dros</strong> moSlas~._ a<strong>da</strong>mianTa interesebi rom gansazRvravs maT urTierTobebs <strong>da</strong> maTSi garkvevamniSvnelovani amocanaa, amis gacnobierebasTan erTad makiaveli imasac miuTiTebs,rom interesebis mixedviT a<strong>da</strong>mianTa urTierTobebis a<strong>ge</strong>bis saSualebanica<strong>da</strong>mianTa xelSia <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa urTierTobebis mowesri<strong>ge</strong>bisaTvis sxva raimeZala araa saWiro, gar<strong>da</strong> sakuTriv a<strong>da</strong>mianis gonebrivi unarisa, romlis<strong>da</strong>xmarebiTac igi SeZlebs swvdes mis gverdiT myofTa interesebs,moTxovnilebebs, miswrafebebs._ a<strong>da</strong>mianebi ki gonebrivi unaris sxva<strong>da</strong>sxva dones floben. am doneTaSesabamisad SeiZleba isini sam jgufad <strong>da</strong>vyoT: `zogs yvelaferi TavisiT esmis,sxvebi mxolod axsna-ganmartebis Sedegad axerxeben ga<strong>ge</strong>bas, <strong>da</strong>narCenni ki vercTavisiT <strong>da</strong> verc sxvebis axsna-ganmartebis meSveobiT veras xvdebian. pirvelniuwarCinebulesni arian, meoreni warCinebulni, mesameni _ fuWni~.5. socialur yofierebaSi aucileblobisa <strong>da</strong> Tavisufal nebisyofas SorismimarTebis sakiTxi. bediswera <strong>da</strong> Tavisufali neba. is arc voluntaristia <strong>da</strong>arc fatalisti. Tavisufal nebasTan erTad aucileblobasac aRiarebs, Tumca igiarc gan<strong>ge</strong>biseulia, arc bedisweriseulia <strong>da</strong> arc fortunaseulia, amdenad igiufro bunebrivi kanonzomierebis saxisaa, romlis Semecnebul a<strong>da</strong>mians SeuZlia,<strong>da</strong> romelic a<strong>da</strong>mianis moqmedebaSi garkveul tendenciebs gansazRvravs, magramara mTlianad moqmedebas._ a<strong>da</strong>mianebi, romlebmac TavianTi samflobeloebi <strong>da</strong>kar<strong>ge</strong>s, bedisweras ki arun<strong>da</strong> a<strong>da</strong>naSaulebdnen, aramed TavianTsave uniaTobas, uunarobas _ movlenebiwaremarTad imgvarad, rom ganeWvritaT, ra <strong>da</strong>sWirdebo<strong>da</strong>T uaxloes momavalSi,roca viTareba Seicvlebo<strong>da</strong>. maTTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli aRmoCn<strong>da</strong> uzrunvelobamomavlis mimarT _ `vis axsovs qariSxali myudro amindSi~._ a<strong>da</strong>mianur moqmedebebSi `me mzad var, WeSmaritebad vaRiaro imis SesaZlebloba,rom bediswera ganapirobebs Cveni moqmedebebis naxevars, xolo meore naxevars,mTlianad Tu ara, odnav naklebs mainc, Cvenve gvandobs~._ bedisweras igi amsgavsebs boboqar mdinares, romelic kalapoti<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>suliyvelafers walekavs. am Zalis moTokva SeiZleba winaswar zomebis miRebiT,jebirebis gaSenebiT, arxebis gaWriT, e.i. a<strong>da</strong>mians SeuZlia moTokos aucilebloba6


<strong>da</strong> <strong>da</strong>uqvemdebaros Tavis interesebs am aucileblobis ganmsazRvreli kanonebiscodnis safuZvelze._ mkiaveli gvaswavlis bedisweris mimarT SiSi <strong>da</strong> sifrTxile SevcvaloTgabedulebiT <strong>da</strong> Tamamad SevutioT mas. mTavaria, rom a<strong>da</strong>mians SeuZlia <strong>da</strong>Zlios<strong>da</strong> moaTvinieros bediswera <strong>da</strong> amaSi misi aqtiurobaa ganmsazRvreli.aucileblobas (bedisweras) un<strong>da</strong> SevutioT <strong>da</strong> Cveni moqmedebebiT movTokoT; amiTsapirispiro Sede<strong>ge</strong>bs mogvcems, vidre mWermetyvelebiTi poziciis <strong>da</strong>kavebisas._ makiavelis mtkicebiT, `umjobesia Tamami iyo, vidre frTxili <strong>da</strong> win<strong>da</strong>xeduli,radganac bediswera qalia, <strong>da</strong> mis mosaTviniereblad ar un<strong>da</strong> iSurebdemujlugunebsa <strong>da</strong> wixlebs: vinc ar iSurebs, ufro advilad iurvebs mas, vidrefrTxili <strong>da</strong> mokrZalebuli kaci. amitom bediswera, qalisa ar iyos, yovelTvissiWabukes amjobinebs, radganac siWabuke ufro Tamamia, <strong>da</strong>uri<strong>da</strong>li. <strong>da</strong> ufroTav<strong>da</strong>jerebulad brZaneblobs~.¬ ar kmara, marto aucilebloba gqondes Semecnebuli, saWiroa gansazRvro, Senimoqmedeba ramdenad Seesabameba droisa <strong>da</strong> epoqis moTxovnilebas. ori a<strong>da</strong>miani<strong>da</strong>nerTi Tu angariSs uwevs drois moTxovnebs <strong>da</strong> meore ara, makiavelis mtkicebiT,pirveli miaRwevs <strong>da</strong>saxul mizans, meore ki ganwirulia warumateblobisaTvis.`bednieria is, visi moqmedebac drois Taviseburebas eTanxmeba <strong>da</strong> esa<strong>da</strong><strong>ge</strong>ba, <strong>da</strong>zustad aseve ubeduria is, visi moqmedebac <strong>dros</strong> ar Seesabameba~.6. konfliqtis sociologiis sawyisebi makiavelTan._ makiaveli icnobs koleqtiur interesebs, romlebic ganapirobeben a<strong>da</strong>mianTaerTi jgufis meoresTan <strong>da</strong>pirispirebas <strong>da</strong> miaCnia, rom aseTi <strong>da</strong>pirispirebisarenaa mTeli <strong>socialuri</strong> istoria. es aris mdidfrebisa <strong>da</strong> Raribebis,keTilSobilTa <strong>da</strong> plebeebis, didebulebisa <strong>da</strong> xalxis, mTavrobi<strong>da</strong> masebis<strong>da</strong>pirispireba. es aris or sapirispiro polusze moTavsebul socialur jgufTabrZola _ erTis mxriv qonebis, prestiJis, mdgomareobis, Zalauflebis mqoneTabrZola maT SesanarCuneblad, meores mxriv qonebas, prestiJs, mdgomareobas <strong>da</strong>Zalauflebas moklebulTa brZola maT mosapoveblad._ makiavelis azriT, sazogadoebaSi interesebisa <strong>da</strong> Rirebulebebis mixedviTgaTiSva iwvevs socialur jgufebs Soris konfliqts, rac <strong>socialuri</strong> cxovrebisnakli ki araa, aramed <strong>da</strong>debiTi momentia, radgan konfliqtisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>pirispirebisgareSe araa moZraoba, xolo sazogadoeba iseTi yofierebaa, romelic mudmivmoZraobaSi imyofeba. es moZraoba SeiZleba iyos aRmavali <strong>da</strong> <strong>da</strong>Rmavali, magrammTavari isaa, rom mis gareSe ar arsebobs sazogadoebrivicxovreba. moZraobiserTaderTi wyaro ki konfliqtia, amitom igi <strong>da</strong>debiT rols TamaSobssazogadoebriv cxovrebaSi. sazogadoebaSi gawonasworebuli mdgomareobaarsebobs, magram is momentaluria, konfliqti ki maradiuli.7


_ konfliqtis mowinaaRmde<strong>ge</strong>ni `ar iTvaliswineben imas, rom yovel respublikaSiaris ori gansxvavebuli guneba-ganwyoba _ saxalxo <strong>da</strong> aznaurTa <strong>da</strong> rom yvelakanoni miRebuli Tavisuflebis saxeliT warmoiSva xalxisa <strong>da</strong> grandebisuTanxmoebebi<strong>da</strong>n... yvela, vinc <strong>da</strong>wvrilebiT gamoikvlevs romis amboxTa Sede<strong>ge</strong>bs,aRmoaCens, rom maTgan gamomdinareobs ara gandevna an Zaladoba, romelTac zianimoaqvT saerTod keTildReobisaTvis, aramed dgindeba kanonebi, romelnicamtkiceben sazogadoebriv Tavisuflebas~._ makiaveli svams <strong>socialuri</strong> mecnierebis fun<strong>da</strong>mentur kiTxvas: im umaRlesRirebulebas, rasac Tavisufleba warmoad<strong>ge</strong>ns <strong>da</strong> risTvisac warmoebs brZolasazogadoebaSi, vin ufro kargad icavs <strong>da</strong> inaxavs _ didebulebi Tu xalxi?_ saqme isaa, rom didebulebs aqvT Tavisufleba, xalxi ki ibrZvis TavisuflebismopovebisaTvis. amis gamo es ori <strong>socialuri</strong> jgufi upirispirdeba erTmaneTs. visufro meti mizezi aqvs amboxebisa, imas, vinc Tavisuflebas flobs <strong>da</strong> cdilobsmis SenarCunebas, Tu imas, vinc Tavisuflebas moklebulia <strong>da</strong> cdilobs mismopovebas. anu, vis un<strong>da</strong> <strong>da</strong>ekisros Tavisuflebis <strong>da</strong>cva _ didebulebs, Tu xalxs?_ upiratesoba un<strong>da</strong> mieniWos didebulebs, radgan sa<strong>da</strong>c maT hqon<strong>da</strong>TTavisuflebis <strong>da</strong>cva mindobili, Tavisufleba ufro didxans arsebob<strong>da</strong>, vidresa<strong>da</strong>c mas xalxi, anu plebsi icav<strong>da</strong>. im a<strong>da</strong>mianebs ufro un<strong>da</strong> vandoTTavisuflebis <strong>da</strong>cva, vinc naklebad eswrafvis mis <strong>da</strong>uflebas._ didebulebisa <strong>da</strong> xalxis <strong>da</strong>pirispireba <strong>da</strong> brZola gamowveulia imiT, romrodesac erTsa <strong>da</strong> imave Rirebulebaze arian orientirebuli, maSinac ki, massxva<strong>da</strong>sxva mizniT ud<strong>ge</strong>bian. xalxis mdi<strong>da</strong>ri nawili, privilegirebulniTavisuflebisaTvis ibrZvian, raTa uzrunvelyon TavianTi batonoba, <strong>da</strong>narCenebi,e.i. xalxis didi umravlesoba TavisuflebisTvis ibrZvis, raTa uzrunvelyosTavisi uSiSroeba. `xalxis mciredi nawili Tavisuflebas isurvebs, raTaibatonos, xolo <strong>da</strong>narCeni, isini ki didi umravlesobaa, eswrafvian TavisuflebasTavianTi uSiSroebisaTvis~.7. makiaveli sazogadoebrivi azris mniSvnelobis Sesaxeb: mTavari <strong>da</strong> xalxi.`garwmunebT, rom xalxi ufro myaria <strong>da</strong> gacilebiT metad gansjadi yovelgvarmTavarze~. aq aris gamoTqmuli sazogadoebrivi azris mniSvneloba. imaTTvis, vincxalxs brbosTan aigiveb<strong>da</strong>, sazogadoebrivi azri Rirebulebas moklebuli iyo,radgan saerTod uaryofdnen brbos azrovnebis unars, an kidev misgan seriozulrames ar moelodnen. amitom sazogadoebrivi azris mniSvneloba gaigivebuli iyobrbos mniSvnelobasTan, e.i. nulis toli iyo. makiaveli ki erTmaneTisaganganasxvavebs xalxs <strong>da</strong> brbos <strong>da</strong> gabedulad amtkicebs, rom sakmao safuZveliarsebobs gavrcelebuli SexedulebisaTvis, romlis mixedviTac `xalxis xmasu<strong>da</strong>reben RvTis xmas~ (,,xma erisa – xma RvTisa.” _ “Vox Populi Vox Dei est”.8


_ sazogadoebrivi azri ganWvrets movlenaTa momaval msvlelobas <strong>da</strong> SeuZlia<strong>da</strong>rwmunebiT imsjelos xdomilebaTa Tanamedrove viTarebaze._ xalxis, sazogadoebis azri ufro maRla dgas mTavris azrze <strong>da</strong> masTanSe<strong>da</strong>rebiT sworicaa._ movlenaTa msvlelobis `winaswar xedvaSi sazogadoebrivi azri aRwevs iseTgasaocar Sede<strong>ge</strong>bs, rom <strong>ge</strong>Cveneba, TiTqos raRac saidumlo unariT xalxi cxa<strong>da</strong>dwinaswar grZnobs, ra aRmoCndeba misTvis sikeTe <strong>da</strong> ra boroteba~._ xalxi Tu iSviaTad uSvebs Secdomas, maSin mTavari ufro did Secdomas uSvebs._ xalxi mTavarze ufro karg arCevans akeTebs, imdenad, rom xalxs verafriT<strong>da</strong>iyolieb, sazogadoebrivi dideba miagos uRirss <strong>da</strong> gaxrwnili qcevis a<strong>da</strong>mians._ xalxi ufro principulia, vidre mTavari._ xalxi, marTalia, zogjer uwesrigobebis wyaroa, magram Tu Seva<strong>da</strong>rebT xalxismier Cadenil uwesrigobebs mTavrebi<strong>da</strong>n momdinaresTan, aseve xalxis diadsaqmeebs, mTavarTa diad saqmeebTan, aRmoCndeba, rom `xalxi didi upiratesobismqonea mTavarTan Se<strong>da</strong>rebiT siqvelesa <strong>da</strong> didebaSic~.- marTalia, mTavrebs garkveuli upiratesobani aqvT <strong>axali</strong> wyaroebis <strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nasa<strong>da</strong> kanonebis <strong>da</strong>weraSi, magram, samagierod xalxs upiratesoba aqvT <strong>axali</strong> wyobisarsebobis SenarCunebaSi._ mTavarTan Se<strong>da</strong>rebiT, xalxi keTil saqmeebSic upiratesobis mqonea. amave <strong>dros</strong>,xalxi ufro naklebad seriozul Secdomas uSvebs, vidre mTavari._ xalxis Secdoma sityviT, <strong>da</strong>rwmunebiTac gasworebadia, maSin, rodesac mtavrisSecdomis gasworebas `qirurgiuli Careva~ sWirdeba. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, xalxis<strong>da</strong>avadeba gacilebiT ufro advilad gankurnebadia, vidre mTavrisa._ xalxis sisastike mimarTulia imaT winaaRmdeg, vinc saerTo sikeTeze aRmarTavsmaxvils. mTavris sisastike ki mimarTulia misi piradi sikeTis <strong>da</strong>mrRvevTawinaaRmdeg._ roca xalxi aRvirs ga<strong>da</strong>igdebs <strong>da</strong> aRzevdeba, saSiSia ara is sigiJe, romelsacim momentSi sCadis, aramed momavali mosalodneli Sedegi, tiraniis saxiT. cudimTavris SemTxvevaSi ki piriqiTaa. awmyoSia saSiSi mis mier Cadenili sigiJisboroteba <strong>da</strong> mxolod momavalze amyareben imeds, radgan tiranis cudma qcevamSeiZleba aRadginos Tavisufleba imiT, rom xalxi aujanydeba._ makiaveli gmobs brbos, romelsac gonieri moqmedebis unari ara aqvs <strong>da</strong>romlis Zala simravleSia. rogorc ki aimravle <strong>da</strong>iSleba, brbo kargavs unars <strong>da</strong>ar moimoqmedebs imas, rasac brbod yofnis momentSi Caiden<strong>da</strong>. brbos ar aqvs9


SiSis unari maSin, rodesac TiToeuli ganmxoloebulad <strong>da</strong>rCenili brbos wevriSiSis faqtors emorCileba <strong>da</strong> moklebulia gambe<strong>da</strong>obas.8. makiaveli RirebulebiTi orientaciebis cvlis raobis Sesaxeb.platonis Semdeg mxolod makiavelma miaqcia yuradReba im viTarebas, romRirebulebiTi orientaciebis konfliqts <strong>da</strong> cvlas iwvevs, ara mxolodsocialur-<strong>politikuri</strong>, aramed, asakobrivi faqtorebic. igi kargad xe<strong>da</strong>vs, romwarsuli Tu Tanamedrove movlenebis obieqturi aRqmisas, aseve aucilebeliasubieqtis ganwyoba, misi mzaoba, sinamdvile aRiqvas ise, rogorc is aris, ankidev sinamdvilis aRebaSi Seqondes a<strong>da</strong>mianuri momentebi, iqneba es misi asaki, Tumdgomareoba._ a<strong>da</strong>mianebi erTsa <strong>da</strong> imave sinamdviles sxva<strong>da</strong>sxva situaciaSi sxva<strong>da</strong>sxvagvara<strong>da</strong>Riqvamen. es gamowveulia imiTac, rom maTi RirebulebiTi orientaciebi asakTanerTad icvlebian. is, rac erT asakSi mis aRtacebas <strong>da</strong> moeonebas imsaxurebs, sxvaasakSi saerTod araa misTvis mniSvnelobis mqone. ratom xdeba, rom a<strong>da</strong>mianissicocxlis sxva<strong>da</strong>sxva asakis SefasebaSi gansxvavebuli Tvalsazrisebia _`TiTqos moxucebi ar un<strong>da</strong> cdebodnen TavianTi siymawvilisa <strong>da</strong> xangrZlivobisdrois SefasebaSi, radgan erTic <strong>da</strong> meorec maTTvis erTnairad karga<strong>da</strong>acnobili, isini xom am <strong>dros</strong> sakuTari TvaliT aRiqvamen. es samarTliani iqnebo<strong>da</strong>maSin, Tu a<strong>da</strong>mianebs cxovrebis yvela asakSi eqnebo<strong>da</strong>T iseTive msjelobani <strong>da</strong>survilebi, midrekilebebi <strong>da</strong> azrebi, rogorc hqon<strong>da</strong>T ymawvilkacobaSi. rocaa<strong>da</strong>mianebi berdebian Zala akldebaT, magram ematebaT Wkua <strong>da</strong> goniereba, amitomaucileblad yvelafers, rac maT ymawvilkacobaSi eCvenebo<strong>da</strong>T asatana<strong>da</strong>c <strong>da</strong>karga<strong>da</strong>c ki, moxucebulobaSi aRiqvamen cu<strong>da</strong>d <strong>da</strong> aRmaSfoTeblad. imis nacvlad,rom amas abralebdnen sakuTar gansjas, isini a<strong>da</strong>naSauleben epoqas~.9. politika <strong>da</strong> morali (zneoba). makiavelizmis arsi._ mTavari sxvas un<strong>da</strong> ambobdes <strong>da</strong> sxvas un<strong>da</strong> akeTebdes. `yoveli mTavari un<strong>da</strong>cdilobdes, gulmowyale <strong>da</strong> ara sastiki kacis saxeli moixveWos, magram uTavo<strong>da</strong>r un<strong>da</strong> iyenebdes gulmowyalebas. Cezare borjias sastik kacad Tvlidnen, magramswored am Tavisi sisastikis wyalobiT <strong>da</strong>amyara wesrigi. amitom mTavari arafra<strong>da</strong>r un<strong>da</strong> agdebdes gmobas sisastikis gamo, Tuki amis wyalobiT axerxebs imas, romganxeTqilebisa <strong>da</strong> gandgomis saSualeba mouspos Tavis qveSevrdomebs~._ mTavris mimarT qveSevrdomebs SeiZleba ori grZnoba hqondeT _ siyvaruli <strong>da</strong>SiSi. pirveli siqveleze iqneba a<strong>ge</strong>buli, meore _ sisastikeze. makiavelirekomen<strong>da</strong>cias aZlevs SiSs, e.i. sisastikes: `ra jobs, uyvarde Tu eSinodeT Seni?raze<strong>da</strong>c upasuxeben, rom sasurvelia erTic <strong>da</strong> meorec, magram radgan orivesSeTavseba Znelia, amitom, Tuku iZulebuli iqnebi erTerTze uari Tqva,gacilebiT gijobs, SiSs unergavde xalxs <strong>da</strong> ara siyvaruls~.10


10. makiaveli miznisa <strong>da</strong> saSualebebis Tanafardobis Sesaxeb politikaSi._ makiavelis azriT, mizani un<strong>da</strong> iyos keTilSobili, raTa politikosis qmedebaCaiTvalos mosawonad. politikosis keTilSobileba SeiZleba <strong>da</strong>vinaxoT imaSi,rom is cdilobs, Tavis saxelmwifos, Tu ers moupovos <strong>da</strong>moukidebloba. esupirvelesi mizania. Semdeg uzrunvelyos <strong>da</strong>moukidebeli saxelmwifos uSiSroeba,anu SeeZlos Sinaur <strong>da</strong> gareul mtrebTan angariSis gasworeba. <strong>da</strong> bolosmTavarma un<strong>da</strong> SezRudos sakuTari xelisufleba, winaaRmdeg SemTxvevaSi igiga<strong>da</strong>izrdeba tiraniaSi. man un<strong>da</strong> <strong>da</strong>amyaros konstituciuri mmarTveloba,SeazRudvinos Tavisi uflebebi, es gansazRvrulia politikosis keTilSobilmizanTa Soris._ rogori un<strong>da</strong> iyos am misanTa ganxoprcielebis saSualebebi? iseTi, rogoricuzrunvelyofs warmatebas mizanTa ganxorcielebis gzaze. es ki gamoricxuliaqvelmoqmedebiT, humanizmiT, sikeTis qa<strong>da</strong><strong>ge</strong>biT. homepaTiuri meTodi sazogadoebasar gamoad<strong>ge</strong>ba. demokratia <strong>da</strong> Tavisufleba ar <strong>da</strong>myardeba demokratiulimeTodebiT. maTi miRweva mxolod ZaliT SeiZleba._ samedicino enaze rom vTqvaT, saWiroa aleopaTia, e.i. miznis sawinaaRmdegosaSualebebis gamoyeneba. respublikis <strong>da</strong>mkvidrebisaTvis diqtatura, humanurimiznebis miRwevas arahumanuri saSualebebi sWirdeba. es saSualebani ar un<strong>da</strong>eqvemdebarebodes moralur, religiur, Tu sxva saxis SezRudvebs. a<strong>da</strong>mianobisTvalsazrisiT yvelaze sastiki <strong>da</strong> yvelaze warmoud<strong>ge</strong>nelic un<strong>da</strong> iqnesgamoyenebuli, radgan keTilSobil mizans emsaxureba._ makiaveli yovelgvar saSualebas miiCnevs <strong>da</strong>saSvebad, Tu es saSualebebi keTilmizans emsaxureba <strong>da</strong> TviTon ar iqcevian miznebad. boroteba, rogorc saSualeba<strong>da</strong>saSvebia, magram boroteba, rogorc mizani gamoricxulia._ <strong>da</strong>sagmobia is, vinc mkacria imisaTvis, rom gaafuWos <strong>da</strong> ara is, vinc aseTiagamosworebis mizniT~. swored aqe<strong>da</strong>n momdinareobs is lapitaruli fraza,romlis Sinaarsic gamoTqva makiavelim <strong>da</strong> romlis forma Semdgom Camoyalib<strong>da</strong>makiavelis principis saxeliT _ `mizani amarTlebs saSualebas~._ SeiZleba mizani keTilSobili iyos, magrom Tu am mimarTulebiT moqmedebamSedegi ver gamoiRo, gamiva, rom amaod Seewira msxverpli mizans. amitomsaSualebebis saxiT a<strong>da</strong>mianis araa<strong>da</strong>mianur mxecur moqmedebas amarTlebs aramarto mizani, aramed is Sede<strong>ge</strong>bic, rac mas moyveba. mxecoba a<strong>da</strong>mianis<strong>da</strong>sa<strong>da</strong>naSauleblad sakmarisia, magram yuradReba un<strong>da</strong> mieqces Sedegs, rac moyvaam mxecobas <strong>da</strong> Tu Sedegi <strong>da</strong>debiTia, mxecoba gamarTlebulia. a<strong>da</strong>mians`a<strong>da</strong>naSaulebs Cadenili saqme, amarTlebs Sedegi~. es aris logikuri gagrZelebadebulebisa: mizani amarTlebs saSualebas.12


makiaveli amarTlebs sisastikes <strong>da</strong> mxecur qmedebas ara Tavis Tavad, aramedmxolod im SemTxvevaSi, Tu es xdeba amaRlebuli miznis msaxurebisaTvis.Cadenili <strong>da</strong>naSauli gamarTlebadia, Tu Sedegi keTilia._ arcerTi keTilgonieri a<strong>da</strong>miani ar usayvedurebs mTavars, Tu samefosmowesri<strong>ge</strong>bis, an respublikis Seqmnis mizniT, is mimarTavs raime gansakuTrebulzomebs. ras izamT. mas <strong>da</strong>a<strong>da</strong>naSaulebs Cadenili, gaamarTlebs Sedegi. <strong>da</strong> TuSedegi aRmoCndeba keTili, is yovelTvis gamarTlebuli iqneba, radgan un<strong>da</strong>gaikicxos is, vinc mkacrobs gafuWebis mizniT <strong>da</strong> ara is, vinc mkacria, raTagaasworos ...~.Tomas hobsis <strong>socialuri</strong> doqtrina1. Tomas hobsi <strong>da</strong> misi epoqa. <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> 1588w <strong>da</strong>gar<strong>da</strong>icavala 1679w. inglisis revolucia <strong>da</strong>hobsis msoflmxedveloba. brZola inglisisburJuaziasa <strong>da</strong> samefo xelisuflebas Soris, asevereligiuri brZola rogorc hobsis <strong>socialuri</strong>doqtrinis SemuSavebis erT-erTi mniSvnelovanisocialur-<strong>politikuri</strong> faqtori.2. Tomas hobsi rogorc pirveli moazrovne,romelmac bunebrivi samarTlis safuZvelzeganaviTara sazogadoebis Sesaxeb sistemurimoZRvreba <strong>da</strong> bolomde miiyvana meqanicizmisprincipebis gavrceleba sazogadoebaze, moabrunaazrovneba a<strong>da</strong>mianze <strong>da</strong> azrovnebis centrSi<strong>da</strong>ayena ara mxolod moazre, aramed aqtiuradmoqmedi, mosaqme a<strong>da</strong>miani. hobsis moZRvrebisanTropocentristuli xasiaTi. misi ZiriTadi Sromebia: `moqalaqis Sesaxeb~, <strong>da</strong>`leviaTani, anu a<strong>da</strong>mianis, saxelmwifos, qristianuli saxelmwifosa <strong>da</strong> bneleTissaxelmwifos Sesaxeb~.3. hobsis meqnistur materialisturi filosofiis ZiriTadi struqturulielementebi: 1. nawili _ fizika, romelic Tavis TavSi moicavs: logikas, pirvelfilosofias anu yofierebis Teorias, sivrcul ganzomilebas, ciur sxeulTa <strong>da</strong>varskvlavTa moZraobis Teorias, grZnobaTa <strong>da</strong>xasiaTebas <strong>da</strong> sxeulis SesaxebmoZRvrebas. II nawili ganixilavs: a<strong>da</strong>mianis bunebas, moqalaqis raobas <strong>da</strong>xelovnur sxeuls _ saxelmwifos. hobsis filosofia esaa moZRvreba bunebriv <strong>da</strong>xelovnur sxeulebze, anu bunebrivi filosofia <strong>da</strong> samoqalaqo filosofia,romelic Tavis TavSi aerTianebs eTikasa <strong>da</strong> politikas.13


4. hobsi rogorc a<strong>da</strong>miani sazogadoebrivi arsebis aristoteliseuli ga<strong>ge</strong>bismowinaaRmde<strong>ge</strong> <strong>da</strong> uarmyofeli. a<strong>da</strong>mianis arsebaSi arsebuli gaerTianebisakenmiswrafeba ar niSnavs amave <strong>dros</strong> gaerTianebis unaris qonas. codna <strong>da</strong> gonebarogorc a<strong>da</strong>mianTa gaerTianebis safuZveli. pativiscema <strong>da</strong> sar<strong>ge</strong>beli rogorca<strong>da</strong>mianTa gaerTianebis warmarTveli miznebi. egoizmi rogorc a<strong>da</strong>mianurisaqmianobisa <strong>da</strong> moRvaweobis umTavresi stimuli.5. fizikur <strong>da</strong> gonebriv unarTa Tanasworoba rogorc a<strong>da</strong>mianTa SorisurTierTgautanlobisa <strong>da</strong> SiSis safuZveli. a<strong>da</strong>mianTa bunebrivi mdgomareobarogorc omi yvelasi yvelas winaaRmdeg~. `bunebrivi samarTali~, rogorcbunebriv mdgomareobaSi moqmedi samarTlebrivi wesebi, romelic a<strong>da</strong>mians aZlevsuflebas, `akeTos yvelaferi, rac surs <strong>da</strong> vis winaaRmdegac surs~. bunebrivisamarTali ver uzrunvelyofs a<strong>da</strong>mianTa uSiSroebas garantiebiT.6. a<strong>da</strong>mianis grZnoba <strong>da</strong> goneba rogorc samoqalaqo sazogadoebaze ga<strong>da</strong>svlissafuZveli. bunebrivi samarTali <strong>da</strong> bunebrivi kanoni. bunebrivi kanoni rogorcamkrZalavi, romlis Tanaxma<strong>da</strong>c a<strong>da</strong>mians ekrZaleba gaakeTos is rac <strong>da</strong>mRupveliamisi cxovrebisaTvis an arTmevs misi SenarCunebis saSualebas. bunebiTisamarTali raimes keTeba _ arkeTebis Tavisufleba, bunebrivi kanoni ki rogorcmovaleoba. bunebrivi kanoni rogorc gonebis miTiTeba <strong>da</strong> <strong>da</strong>niSnuleba <strong>da</strong> araa<strong>da</strong>mianTa SeTanxmebis Sedegi.7. hobsi oci bunebrivi kanonis arsisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>niSnulebis Sesaxeb. ZiriTadikanonebi gvauwyebs: `un<strong>da</strong> veZeboT mSvidoba yvelgan sa<strong>da</strong>c SesaZlebelia misimiRweva, Tu es ar SeiZleba, maSin un<strong>da</strong> veZeboT saSualebebi omisaTvis~. _`yvelaferze uflebis SenarCuneba SeuZlebelia, aucilebelia an sxvebs ga<strong>da</strong>vceTzogierTi ufleba an saerTod uari vTqvaT masze. raxan a<strong>da</strong>miani bunebrivadmiiswrafvis mSvidobisaken amitom igi un<strong>da</strong> <strong>da</strong>kmayofildes Tavisuflebis imxarisxiT ra xarisxiTac amas sxvebis mimarT uSvebs.8. xom ar aris aq winaaRmdegoba? Tu bunebrivi kanoni gonebis brZaneba <strong>da</strong>miTiTebaa imis Sesaxeb Tu risgan un<strong>da</strong> Seikavon a<strong>da</strong>mianebma Tavi sicocxlisSesanarCuneblad, maSin sai<strong>da</strong>n warmoiSveba `omi yvelasi yvelas winaaRmdeg~.winaaRmdegoba ar aris Tu kargad gaviTvaliswinebT imas, rom 1. marTaliaa<strong>da</strong>miani egoistia, magram is boroti ar aris. marTalia is moiTxovs pirvelrigSi misi interesebis <strong>da</strong>kmayofilebas, magram maT sxva miswrafebebic aqvT _esaa miswrafeba aicilos sikvdili <strong>da</strong> SeinarCunos sicocxle, es ki ubiZ<strong>ge</strong>bsa<strong>da</strong>mianebs mSvidobiani cxovrebisaken. goneba ki karnaxobs gzas, romliTacmSvidobas <strong>da</strong> ayvavebas ewevian. 2. marTalia bunebrivi kanonebi SeiZlebawvdomili <strong>da</strong> formulirebuli iqnas a<strong>da</strong>mianTa mier bunebriv mdgomareobaSi,magram maTi <strong>da</strong>cva SesaZlebelia mxolod samoqalaqo sazogadoebis ansaxelmwifos ZalisxmeviT. sxva SemTxvevaSi am kanonebis moTxovnaTa aRsrulebakeTil ocnebad <strong>da</strong>rCeba.9. a<strong>da</strong>mians un<strong>da</strong> mieces a<strong>da</strong>mianuri pirovnebis usafrTxoebis garantia. Toremis yovel azrs <strong>da</strong>kargavs. uflebaTa urTierTze ga<strong>da</strong>tana a<strong>da</strong>mianebis mier xdeba14


jon lokis <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong>Sexedulebebijon lokma (1632-1704) Tavisi socialur-samarTlebrivi <strong>da</strong><strong>politikuri</strong> moZRvreba gadmosca SromaSi “ori traqtatisaxelmwifo mmarTvelobis Sesaxeb”, romelic <strong>da</strong>iwera <strong>da</strong>gamoqveyn<strong>da</strong> 1690 wels. igi moRvaweob<strong>da</strong> sakmaod mRelvareepoqaSi, romelic moculi iyo revoluciebiT <strong>da</strong>ga<strong>da</strong>trialebebiT. 1688 wels rodesac inglisSi mox<strong>da</strong>ga<strong>da</strong>trialeba <strong>da</strong> mefem iakob II –e stiuartma, romelicaqamde absolutur politikas atareb<strong>da</strong>,<strong>da</strong>tova qveyana.xolo <strong>axali</strong> mefe vilhelm oraneli <strong>da</strong>Tanxm<strong>da</strong>konstituciuri monarqiis <strong>da</strong>myarebas,lokma <strong>da</strong>iWira imsazogadoebrivi jgufis pozicia romelic cdilob<strong>da</strong>sazogadoebis marTvasa <strong>da</strong> xelZRvanelobaSi moepovebina garantirebulimonawileobis ufleba.rodesac am jgufma Tavis sawadels miaRwia, man uwinaresyovlisa gaakritika revoluciis epoqis radikaluri Sexedulebebi <strong>da</strong> gaimijnamisgan.man mtkiced uaryo saxelmwifo Zalauflebis absoluturobisa <strong>da</strong>SeuzRudvelobis koncefcia.magram igi mTlianad iziareb<strong>da</strong> bunebiTi samarTlis, sazogadoebrivixelSekrulebis, saxalxo suvereninetis, pirovnebis xelSeuvali uflebebis,xelisuflebis saxeTa balansirebulobis,tiranis winaaRmdeg saxalxo ajanyebiskanonierebis Sesaxeb ideebs. magram igi, rasakvirvelia, ubralod ki ar imeoreb<strong>da</strong>manamde gamoTqmul ideebs, aramed aviTareb<strong>da</strong> maT, saxes ucvli<strong>da</strong>, <strong>axali</strong>aspeqtebiTa <strong>da</strong> StrixebiT avseb<strong>da</strong> maT <strong>da</strong> sabolood Seqmna mTliani politikur -samarTlebrivi moZRvreba _ adreuli burJuaziuli liberalizmis doqtrina.maSin miRebuli Cveulebis Tanaxmad es doqtrina iwyeba saxelwifos warmoSobissakiTxis <strong>da</strong>smiTa <strong>da</strong> garkveviT. mkacrad,rom vTqvaT, saxelmwifoebriobisnamdvili <strong>ge</strong>nezisi (Casaxva) mTeli misi specifikurobiTa <strong>da</strong> konkretulobiTloks uSualod arc aintereseb<strong>da</strong>. istoriul - faqtologiuri problema (anusaxelmwifos warmoSoba)mis mier wamoyenebul iqna, rogorc sxva, normatiul -Teoriuli problemis _ Tu rogori un<strong>da</strong> iyos saxelmwifosorganizaciuli,eTikuri <strong>da</strong> iuridiuli safuZvlebi _ ga<strong>da</strong>Wris forma.lokis azriT, saxelmwifos warmoSobamde a<strong>da</strong>mianebi imyofebian bunebrivmdgomareobaSi. winasaxelmwifoebriv saerTo sacxovrebelSi ar aris omi “yvelasiyvelas winaaRmdeg”. individebi Tavisufalni arian, ar arian vinme sxvis nebaze<strong>da</strong>mokidebulni, ar sWirdebaT araviTari nebarTva ,TviT gana<strong>ge</strong>ben sakuTar Tavs<strong>da</strong> qonebas. batonobs QQTanasworoba “romlis <strong>dros</strong>ac yoveli Zalaufleba <strong>da</strong>yoveli samarTali Tanaziaria, Tanabaria, aravis aravisze meti ar aqvs”. imisTvis16


aTa bunebriv mdgomareobaSi moqmedi urTierTobis kanonebi <strong>da</strong> normebi <strong>da</strong>culiyos <strong>da</strong> realurad SeeZloT a<strong>da</strong>mianebs Soris urTierTobis mowesri<strong>ge</strong>ba,bunebamTiToeuli a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong>ajildova unariT gansajos kanonis <strong>da</strong>mrRvevi <strong>da</strong> miuzRosmas Sesaferisi sasjeli.magram bunebriv mdgomareobaSi ar arsebobs organoebi,romlebsac SeeZlebo<strong>da</strong>T pirnaTlad <strong>da</strong> samarTlianad, miudgomlad <strong>da</strong>obieqturad ga<strong>da</strong>Wran a<strong>da</strong>mianebs Soris warmoqmnili <strong>da</strong>va,ganaxorcielosbunebrivi kanonebis <strong>da</strong>mRvevTa saTanado <strong>da</strong>sja <strong>da</strong> a.S. yovelive es badebsundoblobis garemos,axdens Cveulebrivi gawonasworebuli cxovrebisdestabilizacias. bunebrivi <strong>da</strong> xelSeuvali uflebebis, Tanasworobisa <strong>da</strong>Tavisuflebis, pirovnebis <strong>da</strong> sakuTrebis <strong>da</strong>cvis saTanado donezeuzrunvelyofis mizniT a<strong>da</strong>mianebi Tanxmdebian Seqmnan <strong>politikuri</strong> gaerTianebasazogadoeba,<strong>da</strong>aweson saxelwifo.loki gansakuTrebul aqcents svams Tanxmobaze:“saxelmwifos yovel mSvidobian warmoqmnasa <strong>da</strong> <strong>da</strong>wesebas safuZvlad Tanxmobakonsensusihqon<strong>da</strong>”.lokis mixedviT saxelwifo esaa a<strong>da</strong>mianTa erToblioba, romlebicgaerTianebulni arian maT mierve <strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nili saerTo kanonis egidis qveS, rissafuZvelzec qmnian iseT sasamarTlo instancias, romelsac ZaluZs maT Sorisarsebuli konfliqtebis mogvareba <strong>da</strong> <strong>da</strong>mnaSaveTa samarTliani <strong>da</strong>sja.koleqtiurobis yvela sxva formisgan (ojaxis, sabatono mflobelobis, sameurneoerTeulebis) saxelmwifo gansxvavdeba imiT, rom mxolod igi gamoTqvavs <strong>da</strong>gamoxatavs politikur Zalauflebas, e.i. uflebas sazogadoebrivi sikeTissaxeliT Seqmnas sakuTrebis <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> regulirebis kanonebi (sxva<strong>da</strong>sxvasanqciebis gamTvaliswinebeli), agreTve imis uflebasac gamoiyenos sazogadoebisZala am kanonebis aRsasruleblad <strong>da</strong> sagareo Tav<strong>da</strong>sxmebisgan saxelwifos<strong>da</strong>sacavad.saxelmwifo aris is <strong>socialuri</strong> instituti, romelic ganaxorcielebs <strong>da</strong>aRasrulebs sajaro (lokTan - politikur)Zalauflebas, xelisuflebas.saxelmwifos warmoqmnis safuZvlebs, loki TiToeuli a<strong>da</strong>mianis TanSobil, Tavadbunebismier mocemul Tvisebebsa <strong>da</strong> nebaSi xe<strong>da</strong>vs im safuZvels, romlismixedviTac maT ufleba aqvT izrunon sakuTar Tavze (plius kacobriobis<strong>da</strong>narCen nawilzec) <strong>da</strong> aRkveTon <strong>da</strong> <strong>da</strong>sajon sxvaTa <strong>da</strong>naSaulebrivi qmedebani.swored am bunebriv <strong>da</strong> TanSobil TvisebebSia saZiebeli rogorc sakanonmdeblo<strong>da</strong> aRmasrulebeli xelisuflebis,ise sazogadoebaTa wyaro <strong>da</strong> Tav<strong>da</strong>pirvelisamarTlis saxeobebi. aq aris im individualizmis naTeli gamovlineba, romelicpraqtikulad yvela liberalur politikur-iuridiul doqtrinas ganmsWvalavs.qmnian ra nebayoflobiT saxelmwifos <strong>da</strong> yurs ugdeben gonebis xmas, a<strong>da</strong>mianebiZalian zustad (SeiZleba iTqvas Zalian Zunwad) zomaven imuflebamosilebebs,romelTa ga<strong>da</strong>cemasac isini Semdgom saxelmwifosTvisapireben.lokTan imaze laparakic zedmetia, rom a<strong>da</strong>mianebi saxelmwifos17


sasar<strong>ge</strong>blod uars amboben TavianT kuTvnil yvela bunebriv uflebebze,sakuTrebis, Tavisuflebisa <strong>da</strong> Tanasworobis uflebebs aravis ar ga<strong>da</strong>scems <strong>da</strong>arc aranair viTarebaSi ar uSvebs maT gaucxoebas <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>cemas TviTsaxelmwifosadmisac ki. swored es gausxvisebadi <strong>da</strong> xelSeuvali Rirebulebiarissaxelmwifos xelisuflebisa <strong>da</strong> moqmedebis saboloo sazRvrebi <strong>da</strong>zRudeebi, romelTa ga<strong>da</strong>laxvac mas ekrZaleba <strong>da</strong> misi aranairi uflebac ar aqvs.saxelmwifo mis mier Semqmneli a<strong>da</strong>mianebisagan zustad imden Zalauflebas iRebs,ramdenic aucilebelia <strong>da</strong> sakamrisi <strong>politikuri</strong> gaerTianebis mTavari miznismisaRwevad.es mizani ki mdgoamreobs imaSi, rom yvelas (TiToeuls) SeeZlosuzrunvelyos, <strong>da</strong>icvas <strong>da</strong> realizeba gaukeTos Tavis samoqalaqo interesebs:”sicocxles, janmrTelobas, Tavisuflebas” <strong>da</strong> iseTi materialuri <strong>da</strong> gareganidovlaTis flobas, rogorebicaa: fuli, miwa, saxli, saojaxo nivTebi <strong>da</strong> a.S.”.yvela CamoTvlil sikeTes, j. lokma, erTi saxeli-sakuTreba uwo<strong>da</strong>.im Tezisis formulirebaSi, rom saxelmwifos saqmianobis mizani sakuTrebis<strong>da</strong>cva, samoqalaqo interesebis uzrunvelyofa un<strong>da</strong> iyos, savsebiT sworia,agreTve <strong>da</strong>vinaxoT lokis mier a<strong>da</strong>mianTa sicocxlis obieqtur pirobebzesaxemwifos <strong>da</strong>mokidebulebis faqtis gacnobiereba. lokma amiT yevalzerealisturad gamoxata saxelmwifos ZiriTadi miznebi <strong>da</strong> am miznis miRwevissaSualebebic, romlebic mowodebulia xeli Seuwyos am mTavari miznisganxorcielebas: kanoniereba, xelisuflebis <strong>da</strong>nawileba, erisaTvis optimalurimmarTvelobis Fforma, Zalauflebis borotad gamoyenebis SemTxvevaSi xalxismxri<strong>da</strong>n ajanyebis ufleba <strong>da</strong> sxva.kanonsa <strong>da</strong> kanonierebaze loki did imedebs amyareb<strong>da</strong>. a<strong>da</strong>mianis mier <strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nilsaerTo <strong>da</strong> zogad kanonSi <strong>da</strong> maT mierve aRiarebul <strong>da</strong> sikeTisa <strong>da</strong> borotebissazomad <strong>da</strong>Svebul, yvela koliziaTa ga<strong>da</strong>Wris samarTlian saSualebebadgamoyenebul kanonebSi, igi saxelmwifos makonstruirebel pirvel niSans xe<strong>da</strong>v<strong>da</strong>.namdvili azriT, kanoni srulebiTac araa pirveli <strong>da</strong>nawesi Tu <strong>da</strong>niSnuleba,romelic samoqalaqo sazogadoebi<strong>da</strong>n an a<strong>da</strong>mianTa mier <strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nilisakanonmdeblo organo<strong>da</strong>n modis. kanonis tituli aqvs mxolod im aqts, romelicgonier arsebas uTiTebs <strong>da</strong> karnaxobs iseT qcevas, romelic misi sakuTariinteresebis Sesatyvisi <strong>da</strong> sazogado sikeTis msaxuricaa imavdroulad. Tu raime<strong>da</strong>nawesi, <strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nileba aseT norma-miTiTebebs ar Seicavs, maSin igi ar SeiZlebakanonad CaiTvalos. gar<strong>da</strong> amisa, lokis mixedviT, kanons aucileblad un<strong>da</strong>axasiaTebdes stabiluroba <strong>da</strong> moqmedebis xangrZlivoba.xazs usvams ra kanonierebis reJims, loki <strong>da</strong>JinebiT icavs debulebas:konkretulad vinc ar un<strong>da</strong> flobdes uzenaes xelisuflebas saxelwifoSi, manun<strong>da</strong> “marTos igi xalxis mier gacxadebuli, maTTvis cnobili <strong>da</strong> <strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nilimudmivi kanonebis mixedviT <strong>da</strong> ara improvizirebuli <strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nilebebis gziT”.kanonebi mxolod maSin uwyoben xels saxelmwifos “mTavari <strong>da</strong> didi miznis”18


miRwevas xels, rodesac maT yvela icnobs <strong>da</strong> yevla asrulebs <strong>da</strong> icavs.saxelmwifoSi absoluturad aravin, aranairi organo ar SeiZleba gamovides misikanonebis <strong>da</strong>qvemdebarebi<strong>da</strong>n. kanoni uzenaesia. amiT loki “samarTlebrivisaxelmwifos” ideis winamorbe<strong>da</strong>d mogvevlina, romelic XVII-XIX-e saukunisevropaSiFfarTod gavrcel<strong>da</strong>.Kkanonis maRali prestiJi imisgan momdinareobs, rom igi, lokis mixedviTpirovnebis Tavisuflebis <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> gafarToebis ga<strong>da</strong>mwyveti, ZiriTadiinstrumentia, romelic aseve icavs individs sxva pirebis TviTnebobisa <strong>da</strong>despoturi nebisgan. “iq, sa<strong>da</strong>c ar aris kanonebi, arc Tavisuflebaa”.“.individualuri Tavisuflebis funqcia ar amoiwureba calke aRebuli a<strong>da</strong>mianiscxovrebaSi pirveladi <strong>da</strong> upirvelesi mniSvnelobiT, vinai<strong>da</strong>n igi agreTve kidevmTliani <strong>politikuri</strong> organizmis saerTo <strong>da</strong> zogadi sikeTis ganuyofeli nawilia.ai ratomaa SeuZlebeli yvelasTvis sikeTis miRweva ise,Tu ar vuzrunvelvyaviTkanonis saSualebiT TiToeulis Tavisufleba.lokis am ideebma evropuli<strong>politikuri</strong> mecniereba politikur-iuridiuli kulturis axal safexurze aiyvana,riTac stimuli misca am mecnierebis erT-erTi centraluri problebis(“saxelmwifo-pirovneba”) humanizmis suliskveTebiT <strong>da</strong>muSavebas.rogorc sxva <strong>politikuri</strong> <strong>da</strong>wesebulebebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nilebebi, rogorc Tavadsaxlemwifoc, ise pozitiuri kanonebic umravlesobis nebiT <strong>da</strong>ga<strong>da</strong>wyvetilebebiT iqmneba. loki gvixsnis, rom romeliRac gaerTianebis, (erTiani,mTliani) warmonaqmnis yvelas qmedeba miiRweva masSi Semaval pirTa mowonebiTa<strong>da</strong> mxar<strong>da</strong>WeriT. yoveli aseTi warmonaqmni erTi mimarTulebiT un<strong>da</strong> moZraobdes<strong>da</strong> aucilebelia,igi “moZraobdes iqiT sa<strong>da</strong>c mas ezideba iseTi didi Zala,rogoricaa umravlesobis Tanxmoba”. aqe<strong>da</strong>n <strong>da</strong>skvna: yoveli a<strong>da</strong>miani, romelicTanaxmaa sxvebTan erTad Seqmnas erTiani <strong>politikuri</strong> organizmi, erTianimTavrobiT,Tavis Tavze iRebs “valdebulebas <strong>da</strong>emorCilos umravlesobisga<strong>da</strong>wyvetilebas <strong>da</strong> CaTvalos igi saboloo ga<strong>da</strong>wyvetilebad”.Tavisuflebis reJimis mxar<strong>da</strong>Wera, <strong>politikuri</strong> gaerTianebis `mTavari <strong>da</strong> udidesimiznis` realizacia aucileblad moiTxoven, lokis mixedviT, rom saxelmwifossajaro-xelisuflebrivi uflebamosilebani naTlad iyos gamiznuli <strong>da</strong>ganawilebuli mis sxva<strong>da</strong>sxva organoebs Soris, kanonebis miRebisuflebamosileba (sakanonmdeblo xelisufleba) eZleva mTeli eris mxolodwarmomad<strong>ge</strong>nlobiT <strong>da</strong>wesebulebas-parlaments. kanonebis cxovrebaSi gatarebiskompetencia (aRmasrulebeli Zalaufleba) seefereba <strong>da</strong> ekuTvnis monarqs,ministrTa kabinets. maT uflebamosilebebs kide ganekuTvneba ucxosaxelmwifoebTan urTierTobis warmoeba (federaciuli xelisuflebis warmoeba)amiT mas mxolod imis Tqma un<strong>da</strong> ki ar surs, rom Zalaufleba aucilebeliagawonaswordes, aramed xelisuflebis uzurpaciis <strong>da</strong>uSveblobis, xelisuflebisdespoturi gamoyenebis SesaZleblobis Tavi<strong>da</strong>n acilebis uzrunvelyofis19


meqanizmebis gamoZebna surs. man Camoayaliba `xelisuflebis calkeulinawilebis~ kavSirisa <strong>da</strong> urTierTqmedebis principebi. sajaro-saxelisuflosaqmianobis Sesabamisi tipebi mis mier ierarqiulad aRmoCn<strong>da</strong> ganla<strong>ge</strong>buli.pirveli adgili ganekuTvneba sakanonmdeblo xelisuflebas, rogorc qveyanaSiuzenaes (magram ara absolutur) Zalauflebas. sxva xelisufalni mas un<strong>da</strong><strong>da</strong>emorCilos. amave <strong>dros</strong> isini srulebiTac ar warmoad<strong>ge</strong>nen sakanonmdebloxelisuflebis masiur <strong>da</strong>matebans <strong>da</strong> masze sakmaod aqtiur gavlenas axdenen,kerZod, aRmasrulebeli xelisufleba.erTiani saxelmwifoebrivi xelisuflebis calkeuli nawilebis diferenciaciisganawilebis principebis, kavSirisa <strong>da</strong> urTierT<strong>da</strong>mokidebulebebis Sesaxebamgvari warmod<strong>ge</strong>nebi safuZvlad <strong>da</strong>edo XVII-e saukuneSi warmoqmnilkonstitucionalizmis doqtrinas. yvelaze metad igi ganaviTara Sarl monteskiem,xolo `ori traqtati saxelmwifo marTvelobis Sesaxeb~ gamosvli<strong>da</strong>n asi wlisSemdeg a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> moqalaqis uflebebis deklaracia ganacxadebs:`sazogadoebas, romelSic ar aris uzrunvelyofili uflebebiT sar<strong>ge</strong>bloba <strong>da</strong>ar aris gatarebuli xelisuflebis <strong>da</strong>nawileba, ar aqvs konstitucia~.evropuli <strong>politikuri</strong> azrisTvis tradiciuli sakiTxi saxelmwifoebrivi formisSesaxeb loksac aintereseb<strong>da</strong>. marTalia igi ar aniWeb<strong>da</strong> raRac gansakuTrebulupiratesobas mmarTvelobis romelime ukve cnobil formas. mis mierkategoriulad uaryofilia mxolod absoluturi-monarqiuli wyoba. mis simpatiasimsaxurebs SezRuduli, konstituciuri monarqia. lokisTvis yvelazemniSvnelovani iyo is rom saxelmwifos nebismieri forma warmod<strong>ge</strong>niliyosazogadoebrivi xelSekrulebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa nebayoflobiTi Tanxmobi<strong>da</strong>n,raTa mas hqono<strong>da</strong>, `mmarTvelobis saTanado struqtura~, <strong>da</strong>ecva individTabunebrivi uflebebi <strong>da</strong> Tavisuflebebi, ezruna yvelasTvis saerTo sikeTeebze.loks kargad esmo<strong>da</strong>, rom ar arsebobs iseTi idealuri saxelmwifoebriviformebi, romlebic erTxel <strong>da</strong> samu<strong>da</strong>mod <strong>da</strong>zRveulni iqnebodnen tiraniaSiga<strong>da</strong>zrdis saSisSroebisagan _ wyobisagan, sa<strong>da</strong>c adgili aqvs `xelisuflebisganxorcielebas samarTlis gverdis avliT~. rodesac xelisuflebis organoebi(sakanonmdeblo, aRmasrulebeli - sul erTia) iwyeben samarTlisa <strong>da</strong> sazogadoTanxmobis ignorirebas (ugulvebelyofas), gverds uvlian saxelmwifoSi miRebulkanonebs, maSin xdeba ara mxolod qveynis normaluri marTvis dezorganizeba <strong>da</strong><strong>da</strong>ucveli rCeba sakuTreba, aramed xdeba Tavad xalxis <strong>da</strong>moneba <strong>da</strong> ganadgureba.xelisuflebis uzurpatorTa miswrafeba aseTi wesiT uzrunvelyon wesrigi,simSvide <strong>da</strong> mSvidoba saxelmwifoSi. lokis mier uaryofa imaze miTiTebiT, romtiranTa sasurveli simSvide srulebiTac ar aris mSvidoba, isaa Zaladobisa <strong>da</strong>Zarcvis yvelaze saSineli mdgomareoba romelic xels mxolod yaCaRebsa <strong>da</strong>mCagvrelebs aZlevs.20


im mmarTvelTa mimarT, romlebic TavianT xalxs despoturad marTaven, xalxsmxolod erTi SesaZlebloba rCebaT-`SeRaRadon zecas~ <strong>da</strong> gamoiyenon Zala`usamarTlo <strong>da</strong> arakanonieri Zalis~ winaaRmdeg. kanonis mixedviT, xalxs aqvsufleba gansajos, aqvs Tu ara mas sakmao safuZveli RmerTsa Tu zecasSeRaRados <strong>da</strong> <strong>da</strong>locva iTxovos tiranTa winaaRmdeg brZolaSi. lokis azriTxalxis suvereniteti saboloo jamSi (<strong>da</strong> es yvelaze ukeT krizisul situaciebSiCans) ufro maRalia, vidre maT mier Seqmnili saxelmwifos suverenitetia. Tuxalxis umravlesobas miCnia, rom saWiroa aRkveTos sazogadoebrivixelSekrulebis <strong>da</strong>mrRvev xelisufalTa Tavxedoba, maSin saxalxo ajanyeba,mizniT <strong>da</strong>abrunos saxelmwifo Tavisuflebis, kanonis,, sazogado sikeTiskenmoZraobis gzaze, savsebiT gamarTlebulia. xalxis ufleba ajanyebaze <strong>da</strong>ZaladobiT moZalade xelisuflebis <strong>da</strong>mxobaze ar aris SemTxveviTi ram lokisdoqtrinaSi.lokma mravali idea <strong>da</strong> Sexeduleba ganaviTara <strong>axali</strong> istoriuligamocdilebis gaTvaliswinebiT, romelic inglisSi momx<strong>da</strong>rma revoluciammoitana. amgvarad, isini gamosadegi gax<strong>da</strong> imisTvis, raTa pasuxi gascemo<strong>da</strong>momdevno XVIII-e saukunis politikur-samarTlebrivi cxovrebis maRal Teoriul<strong>da</strong> praqtikul SekiTxvebs-anu ganmanaTleblobis saukunis <strong>da</strong> <strong>axali</strong> drois oriyvelaze didi burJuaziuli revoluciis: frangulisa <strong>da</strong> amerikulis mier <strong>da</strong>smulSekiTxvebs.Sarl _ lui monteskie. sociologiuri Sexedulebebi.monteskies sociologiuri Sexedulebebi1. sazogadoebisa <strong>da</strong> misi kanonebis Sesaxeb.monteskie Tavi<strong>da</strong>nve cdilobs sazogadoebas miud<strong>ge</strong>ssaero poziciebi<strong>da</strong>n, is ga<strong>da</strong>WriT upirispirdebaavgustines, romelic istorias ganixilavs, rogorc ori_ miwieri <strong>da</strong> sulieri _ sawyisis brZolas. Aasevegag<strong>da</strong>WriT uaryofs is Toma aqvinelis Sexedulebebs,romelsac saxelmwifo Zalaufleba ,,RvTiuri nebi<strong>da</strong>n”gamoyavs <strong>da</strong> amtkicebs, rom sazogadoebrivi cxovreba,saboloo jamSi, <strong>da</strong>mokidebulia ,,RvTiur samarTalze”.Mmonteskie aRiarebs RmerTs, rogorc samyarosaTvispirveli biZgis mimcems, amave <strong>dros</strong> uazrod miaCniaRvTiuri gansazRvrulobis Zieba socialur movlenebSi.Mmonteskie acxadebs, rom istoriisadmi Teologiur21


midgomas pir<strong>da</strong>pir fatalizmisaken mivyavarT. Tu RmerTi yovelives gana<strong>ge</strong>bs,a<strong>da</strong>mianebs aRaraferi <strong>da</strong>rCeniaT gar<strong>da</strong> imisa, rom <strong>da</strong>sxdnen gulxel<strong>da</strong>krefili,iyvnen pasiuri mWvretelni. Mmagram XVIII saukuneSi, gonis sayovelTao duRilis,burJuaziuli revoluciis mzadebis periodSi, yvelaze zomieri <strong>da</strong> mSvidiganmanaTleblebic ki ga<strong>da</strong>WriT kicxavdnen a<strong>da</strong>mianebs, romlebic urigdebiansocialur sicrues. ,,kanonTa gonSi” monteskie akritikebs fatalisturmsoflmxedvelobas: ,,moZRvreba bedisweris Sesaxeb, romelic yvelafers marTavs,mmarTvelsac ga<strong>da</strong>aqcevs auRelvebel mWvretelad; mas gonia, rom ukve yvelaferigakeTebulia <strong>da</strong> mas saqme aRara aqvs”.xelmwifis fatalizmze aranakleb saSiSia qveSevdromTa fatalizmi. monteskiesmiaCnia, rom ubralo a<strong>da</strong>mians ara aqvs ufleba xeli awios mbrZanebelze, magrammoraluri protestis, ara culiT, aramed kalmiT, Tavisi uflebebisa <strong>da</strong>interesebis, legaluri uflebebiT <strong>da</strong>cvis araTu ufleba aqvs, aramedvaldebulicaa. despotizmTan Seri<strong>ge</strong>buli moqalaqe kargavs moqalaqed wodebisuflebas, ga<strong>da</strong>iqceva monad <strong>da</strong> zizRis Rirsia. mravalwliani ganazrebebis<strong>da</strong>sasruls Tavisi mTavari naSromis winasityvaobaSi monteskie wers: ,,me <strong>da</strong>viwyea<strong>da</strong>mianebis Seswavla <strong>da</strong> vnaxe rom maTi kanonebisa <strong>da</strong> zneobis usasrulomravalferovneba araa gamowveuli mxolod maTi fantaziiT. Mme <strong>da</strong>vadgine zogadisawyisebi <strong>da</strong> vnaxe, rom kerZo SenTxvevebi TavisTavd eqvemdebarebian maT, romyoveli xalxis istoria, rogorc Sedegi, gamodis maTgan <strong>da</strong> yoveli kerZo kanoni<strong>da</strong>kavSirebulia sxva kanonTan an <strong>da</strong>mokidebulia sxva, ufro zogad kanonze”.amgvarad, frangi ganmanaTlebeli midis im <strong>da</strong>skvnamde, rom sazogadoebrivicxovreba kanonzomieri procesia, Tanac sazogadoebis kanonebi araa gare<strong>da</strong>nTavsmoxveuli, aramed arseboben TviT masSi, rogorc calkeuli <strong>socialuri</strong>movlenebis arsi. ,,kanonTa gonSi” Rrma mixvedraa, rom kanonebis obieqtursafuZvlad miCneulia saganTa bunebi<strong>da</strong>n gamomdinare aucilebeli mimarTebebi.amave <strong>dros</strong>, monteskie sxva ganmanaTleblebis msgavsad pirovnebas aniWebs<strong>socialuri</strong> demiurgis rols <strong>da</strong> socialur kanonebs Tvlis kanonmdebelTaTavisufali qmedebis produqtad. aq is faqtobrivad erTmaneTSi aurevs kanons,rogorc samarTlis mecnierebis kategorias im sazogadoebriv kanonebTan,romlebic ar arian <strong>da</strong>mokidebuli a<strong>da</strong>mianebis nebasa <strong>da</strong> cnobierebaze; monteskiesnaSromebSi mravla<strong>da</strong>a kanonebis voluntaristuli, subieqtur-idealisturigansazRvrebebi. magaliTad, ,,kanonTa gonis” mesame TavSi monteskie amtkicebs, XVITavSi, sa<strong>da</strong>c kanoni gaigivebulia kanonmdeblis <strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nilebasTan. yvela<strong>socialuri</strong> ubedurebis mizezs monteskie xe<strong>da</strong>vs imaSi, rom ,,kanonmdebelTaumravlesoba Zalze SezRuduli a<strong>da</strong>mianebi arian, romlebic SemTxveviT moxvdnenxelmZRvanelTa Soris <strong>da</strong> iTvaliswineben, mxolod sakuTar Sexedulebebsa <strong>da</strong>fantazias”. Uun<strong>da</strong> iTqvas, rom monteskie xSirad eWvobs sakuTari sexedulebebismc<strong>da</strong>robas. aseT SemTxvevaSi a<strong>da</strong>mianTa sazogadoeba gveZleva qaosad,22


urTierTgamomricxav nebaTa Sejaxebebis Sedegad. progresis idea aqgamoricxulia. Mmecniereba sazogaoebis Sesaxeb aseve SeuZlebeli gaxdeba.amgvarad, <strong>da</strong>sva ra sakiTxi sazogadoebis kanonebis obieqturobis Sesaxeb,monteskiem, rogorc yvela sociologma XIX saukunemde ver SesZloTanmimdevrulad <strong>da</strong>ecva sakuTari pozicia. is mudmiv winaaRmdegobaSia,<strong>socialuri</strong> kanonebi masTan xan obieqturia, xan subieqturia, e.i. xelovnuradiqmneba kanonmdeblebis mier. monteskies subieqtivizmi im droisaTvisantifeo<strong>da</strong>luri xasiaTis matarebelia, radgan sakiTxi exeba feo<strong>da</strong>lururTierTobebSi Cakargul pirovnebas <strong>da</strong> mis reabilitacias. Mmas mxedvelobaSiyavs ara feo<strong>da</strong>li ,,yaCaRi,” an gandegili wmin<strong>da</strong>ni. is ufro maRla ayenebspirovnebas, romelic qmnis kanonebs sazogadoebrivi progresisaTvis, ganaTlebisa<strong>da</strong> kulturisaTvis. Aamitom misTvis kanonzomierebis problema organulkavSirSia kanonmdebelTa rolis problemasa <strong>da</strong> im rolis <strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nasTan,romelsac sazogadoebaSi asrulebs a<strong>da</strong>mianTa morali <strong>da</strong> moraluriSexedulebebi. Mmonteskie amtkicebs, rom a<strong>da</strong>mianTa morals, erTi mxrivganapirobebs <strong>ge</strong>ografiuli garemo, meore mxriv ki arsebuli <strong>politikuri</strong> wyoba.is aq ar icavs monistikur pozicias,Mmagram orive SemTxvevaSi awyobswinaswargansazRvrulobis religiuri Teoria. saboloo jamSi, a<strong>da</strong>mianTa zneoba,monteskies azriT, efuZneba a<strong>da</strong>mianis bunebasa <strong>da</strong> sazogadoebriv garemos.sazogadoebrivi garemo masTan <strong>politikuri</strong> wyobisa <strong>da</strong> gabatonebulikanonmdeblobis igiveobrivia.maSasa<strong>da</strong>me, monteskie amtkicebs, rom zneobriv gansxvavebebs safuZvlad udevs<strong>ge</strong>ografiuli <strong>da</strong> sazogadoebrivi pirobebi, Tumc is gamoricxavs klasobrivigansxvavebis faqtors. Mmisi Tanamedrove sazogadoebis klasobrivi struqturisignorireba susti adgilia monteskiesa <strong>da</strong> burJuaziuli revoluciis sxvawinamorbedTa naazrevSi. Aam mxriv frangi ganmanaTleblebi CamorCebodnenburJuaziul ekonomistebs, a<strong>da</strong>m smitsa (1723-1790) <strong>da</strong> <strong>da</strong>vidD rikardos (1772-1823),romlebic xe<strong>da</strong>ven, magram cdiloben SeniRbon an sulac <strong>da</strong>malon sazogadoebisstruqturis ekonomikuri safuZvlebi. Ffrangi ganmanaTleblebi aseve CamorCebianfrang istorikosebs _ tieris (1795-1856), minies (1796-1884) <strong>da</strong> gizos (1787-1874),romlebic cdilobdnen XVIII saukunis safran<strong>ge</strong>Tis burJuaziulirevoluciisaTvis Seexe<strong>da</strong>T klasobrivi brZolis poziciebi<strong>da</strong>n. monteskiesaTvisklasobrivi brZola aris <strong>politikuri</strong> principebis brZolis gamovlena. isupiratesad saubrobs aristokratiis rRvevaze, vidre aristokratiis principze,akritikeb<strong>da</strong> ufro despotizms, vidre despotizmis ideas. Tumca monteskie ukvegrZnobs, rom ideebisa <strong>da</strong> principebis Sejaxebebis ukan dgas realurisazogadoebrivi Zalebis winaaRmdegoba, icis, rom demokratizmisa <strong>da</strong>aristokratizmis principebis gansxvavebisas, demokratiis ukan dgas xalxi, xoloaristikratiis ukan xalxis <strong>da</strong>mmonebelTa mcire jgufi.23


sazogadoebis progresuli ganviTareba monteskies sakmaod ze<strong>da</strong>pirulad <strong>da</strong>SezRudulad esmis. is cdilobs sazogadoebrivi cxovrebis sawyisebs miud<strong>ge</strong>sistoriulad. is Seeca<strong>da</strong> gaeca pasuxi a<strong>da</strong>mianTa sazogadoebisa <strong>da</strong> saxelmwifosaRmocenebis konkretul mizezebze. Aaq is mTlianad moqceulia bunebrivisamarTlis Teoriis CarCoebSi (spinoza holandiaSi, hobsi <strong>da</strong> loki inglisSi) <strong>da</strong>amtkicebs, rom Tav<strong>da</strong>pirvel, bunebriv mdgomareobaSi a<strong>da</strong>mianebma ar iciansaxelmwifo <strong>da</strong> mxolod droTa ganmavlobaSi mividnen misi organizebisaucileblobis aRiarebamde. amave droes monteskie emxroba bunebrivi samarTlismimdevrebs, romelTa Tanaxmad Tv<strong>da</strong>pirvelad cxovreba iyo mSvidi, megobruli <strong>da</strong>mSvidobiani yovelgvari <strong>da</strong>pirispirebis, mtrobisa <strong>da</strong> urTierTxocvisgareSe.Ppirvelyofili sazogadoebisa <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis idealizireba monteskiesaTvisaris misi Tanamedrove feo<strong>da</strong>luri kulturis kritika.pirvelyofil a<strong>da</strong>mianebs, amtkicebs monteskie, ar sWirdebo<strong>da</strong>T erTmaneTTanbrZola. piriqiT, Zireulad iyvnen <strong>da</strong>interesubuli mSvidobian urTierTobebSi.maT sxva a<strong>da</strong>mianebze batonobis survilic ki ar gauCndebo<strong>da</strong>T, radgan essurvilebi ufro rTul urTierTobebs ukavSirdeba. Aamitom mSvidoba <strong>da</strong> ara omi,askvnis monteskie, iyo a<strong>da</strong>mianis pirveli bunebrivi kanoni. Mmonteskies esgancxadeba upirispirdeba im ideologias, romlis Tanaxmad omi a<strong>da</strong>mianis bunebisaucilebeli Tvisebaa.meore bunebriv kanonad frangi ganmanaTlebeli Tvlis a<strong>da</strong>mianis swrafvasmoipovos sakvebi. sazogadoebisadmi idealisturi midgoma xels uSlismonteskies gaakeTos swori <strong>da</strong>skvnebi sazogadoebis ganviTarebisaTvismaterialuri warmoebis rolis Sesaxeb. warmoeba mas esmis, rogorcsazogadioebaze gavlenis mqone erT-erTi faqtori. monteskiesaTvis a<strong>da</strong>mianissameurneo saqmianoba misive fiziologiuri moTxovnilebebi<strong>da</strong>naa warmoebuli. isamtkicebs, rom sazogadoebis aRmocenebis erT-erTi mizezia yoveli cocxaliorganizmis swrafva misi bunebis meore cocxali organizmisaken <strong>da</strong> am swrafvasmonteskie eZaxis mesame bunebriv kanons.sami kanonis safuZvelze sazogadoebrivi xelSekrulebis Teoriis <strong>da</strong>cviTmonteskies gamoyavs meoTxe _ sazogadoebaSi cxovrebis survilis kanoni, anua<strong>da</strong>mianis mier sazogadoebisa <strong>da</strong> saxelmwifos Seqmnis aucileblobisgacnobiereba, rac uSualod gamomdinareobs a<strong>da</strong>mianis racionaluri unari<strong>da</strong>n _gaakeTos <strong>da</strong>skvnebi, miiRos ga<strong>da</strong>wyvetilebebi.did interess imsaxurebs monteskies <strong>ge</strong>nialuri mixvedra pivelyofilsazogadoebaSi kerZo sakuTrebis ararsebobis Sesaxeb. monteskie acxadebs, romuTxres ra uari bunebriv <strong>da</strong>moukideblobas, a<strong>da</strong>mianebma uari uTxres qonebisbunebriv erTobasac. Aamgvarad, kerZo sakuTrebas is ganixilavs, rogorcistoriuli ganviTarebis Se<strong>da</strong>rebiT gviandel prodiuqts. magram, radganmonteskie momxrea kerZomesakuTruli urTierTobebisa, am mixvedri<strong>da</strong>n monteskie24


akeTebs rig <strong>da</strong>maxinjebul <strong>da</strong>skvnebs. kerZo sakuTreba masTan arissazogadoebrivi xelSekrulebis Sedegi, e.i. <strong>da</strong>mokidebulia iuridiul normebze.monteskiesaTvis aseTi kerZo sakuTreba civilizebulobis gamovlenaa. iscdilobs <strong>da</strong>amtkicos, rom sazogadoebrivi simdidred kerZoze primatisaRiarebis <strong>dros</strong>ac ki aravis ara aqvs ufleba CamoarTvas a<strong>da</strong>mians misisakuTrebis iotisodena nawilic ki.2. monteskies <strong>ge</strong>ografizmi.cnobilia, rom <strong>ge</strong>ografiuli Teoriis bevri Tanamedrove momxre reaqciuliSexedulebebisaa. isini irwmunebian, rom sazogadoebrivi cxovreba ver Seicvleba<strong>ge</strong>ografiuli garemos cvlilebebis gareSe, xolo radgan es ukanaskneli sakmaodneli tenpiT icvleba, cxadia aralogikurad un<strong>da</strong> gamocxaddes <strong>socialuri</strong>revoluciebi.monteskie sxvagvarad fiqrobs. Mman <strong>ge</strong>ografiul garemos mimarTa mxolodimitom, rom <strong>da</strong>emtkicebina _ istoriis svla <strong>da</strong>mokidebulia ara mxolodRmerTze, aramed bunebriv mizezebze <strong>da</strong> amitom ara religias, aramed mecnierebasSeuZlia gaigos sazogadoebrivi cxovrebis kanonzomierebebi.rogorc aRiniSna ,,kanonTa gonSi” mTeli wignebi <strong>da</strong> Tavebi eZRvneba bunebrivfaqtorebs _ klimats, nia<strong>da</strong>gs <strong>da</strong> a.S. meToTxmete wignis saTauria _ ,,kanonebisa<strong>da</strong> klimatTa Tvisebebisadmi maTi mimarTebis Sesaxeb”. aq detalura<strong>da</strong>aganxiluli klimatis gavlena a<strong>da</strong>mianebis xasiaTze, maT a<strong>da</strong>T-wesbsa <strong>da</strong> zneobaze,saxelmwifoebrivi wyobis formebze.klimatisadmi gansakuTrebul yuradRebas ganmanaTlebeli imiT asabuTebs, romsxva<strong>da</strong>sxva klimatur pirobebSi gansxvavdebian gonis xasiaTi <strong>da</strong> gulis vnebebi.civi klimati ayalibebs Zlier <strong>da</strong> e.i. ufro aqtiurebs, Sromismoyvareebsa <strong>da</strong>mizanmimarTulebs. cxeli hava sizarmaces, sifaqizes, gulgrilobas uwyobsxels. ramdenadme miamiturad, magram materialisturi poziciiT asabuTebsmonteskie a<strong>da</strong>mianis sulieri cxovrebis <strong>da</strong>mokidebulebas mis fizikurorganizaciaze. Mmisi msjelobis logika <strong>da</strong>axloebiT aseTia: sicxe <strong>da</strong> sicivesaxes ucvlian sxeuls, sxeuli Tavis mxriv zemoqmedebs sxeulze.amitom civklimatian qveynebSi a<strong>da</strong>mianebi ufro Zlierebi arian, vidre cxelqveynebSi. janmrTeli <strong>da</strong> Zlieri a<strong>da</strong>miani ufro endoba sakuTar Tavs, ufrovaJkacia, usafrTxoebis TvalsazrisiT ufro TviT<strong>da</strong>jerebulia, ufro pir<strong>da</strong>piria,naklebad eWviania, naklebad politikania <strong>da</strong> eSmaki. ,,moaqcieT a<strong>da</strong>miani cxel <strong>da</strong>Caketil viTarebaSi, is Zalze modundeba <strong>da</strong> moeSveba. Tu am viTarebaSi masmosTxovT raime vaJkacur nabijs, is aucileblad Seikavebs Tavs. Mmodunebulikaci kargvs sulier sifxizles, SiSiT uyurebs yvelafers, Tavs umweod grZnobs.25


cxeli qveynebis mkvidrni moxucebiviT arian, civi qveynebis a<strong>da</strong>mianebi kiymawvilebiviT”.monteskie Tamamad svams kiTxvas saxelmwifos wyobis Sesaxeb, <strong>da</strong> imis Sesaxeb,Tu rogor axdens masze gavlenas klimati. misi msjelobebi<strong>da</strong>n Cans, romsafran<strong>ge</strong>TSi gavrcelebuli mefuri despotizmi pir<strong>da</strong>pir ewinaaRmde<strong>ge</strong>ba misklimats e.i. arabunebrivia. un<strong>da</strong> iTqvas, rom klimatze aqcents meore mxarecaaaqvs. mas SeiZleba gaemarTlebina reaqciuli reJimebi, romlebic TiTqos<strong>da</strong>pasuxoben kidec TavianT <strong>ge</strong>ografiul garemos. kerZod, monteskie amarTlebsaziuri qveynebis <strong>politikuri</strong> TviTnebobas, irwmuneba, rom es cxeli havisaucilebeli Sedegia. Aam <strong>da</strong> sxva msgavsi mc<strong>da</strong>ri <strong>da</strong>skvnebis winaaRmdeg gamodianXVIIIsaukunis materialistebi helveciusis meTaurobiT.aranakleb Secdomebs uSvebs monteskie, rodesac exeba nia<strong>da</strong>gis rolsa<strong>da</strong>mianTa moralsa <strong>da</strong> socialur-ekonomikur wyobaSi. Mmisi azriT ama Tu imqveynis teritoriis vake ganfeniloba ganapirobebs despotur reJims, maSinrodesac mTagoriani reliefi xels uwyobs Tavisuflebas. zustad aseve,monteskie Rrma<strong>da</strong>a <strong>da</strong>rwmunebuli, rom kunZulis mcxovreblebs ufro axasiaTebTTavisuflebisadmi midrekileba, vidre kontinentis mkvidT. ,,kunZulelebi _ wersis _ Cveulebriv patarebi arian <strong>da</strong> aq Znelia mosaxleobis erTma nawilma<strong>da</strong>Cagros meore; didi imperiebisagan isini zRviT an okeaniT arian <strong>da</strong>cilebuli<strong>da</strong> tirania maTgan ver miiRebs mxar<strong>da</strong>Weras; zRva gzas uRobavs <strong>da</strong>mpyroblebs;kunZulis mcxovrebTar ar emuqrebaT <strong>da</strong>morCileba, isini advilad inarCunebenTavianT kanonebs”.3. moZRvreba saxelmwifosa <strong>da</strong> samarTalze.feo<strong>da</strong>luri saxelmwifos gaqrobis winaxanebSi safran<strong>ge</strong>Tis burJuazia, pirvelrigSi, <strong>da</strong>ufiqr<strong>da</strong> saxelmwifo Zalauflebis bunebas. Mmonteskies sociologiurproblemebSi didi adgili ukavia saxelmwifos warmoSobisa <strong>da</strong> ganviTarebisproblemebs. mas ar sjera, rom saxelmwifo <strong>da</strong>mokidebulia RvTiur nebaze:Zalauflebis RvTiuri warmoSobis Teoriuli aRiareba migviyvans yvelaze<strong>da</strong>xvewil Teologiur SexedulebebTan, rogorsac icavdnen ,,eklesiis mamebi” <strong>da</strong>Toma aqvineli; politikurad ki samu<strong>da</strong>mod amkvidrebs despotizms misTvis<strong>da</strong>maxasiaTebel variaciebSi. SeiZleba <strong>da</strong>upirispirde saxelmwifoebrivZalauflebas Tu is RvTaebrivi warmoSobisaa, rogori arasamarTlianic ar un<strong>da</strong>iyos is? amitom ganmanaTleblebi, maT Soris monteskie, amodis xelSekrulebisTeorii<strong>da</strong>n <strong>da</strong> amtkicebs, rom politikur wyobas qmnis ara miRmuri Zalebi, arame<strong>da</strong><strong>da</strong>mianebi, a<strong>da</strong>mianebis interesebisaTvis. aniWeb<strong>da</strong> ra gansakuTrebulmniSvnelobas saxelmwifos warmoSobis biologiur <strong>da</strong> <strong>ge</strong>ografiul wanamZRvrebs,monteskie amave <strong>dros</strong> <strong>da</strong>rwmunebulia, rom saboloo jamSi saxelmwifo aris26


a<strong>da</strong>mianuri gonis produqti. Aa<strong>da</strong>mianebma, gai<strong>ge</strong>s, gaacnobieres, rom saxelmwifosgareSe isini ver SesZleben normalurad arsebobasa <strong>da</strong> ganviTerebas <strong>da</strong> amitommaT, bunebrivi mdgomareobis sapirispirod, upiratesoba mianiWes saxelmwifos.magram, Tun<strong>da</strong>c SezRudulad <strong>da</strong> formalurad is mainc amtkiceb<strong>da</strong>, romsaxelmwifo Zalaufleba arsebobs xalxisaTvis <strong>da</strong> Seesabameba mis xasiaTs.monteskies ezizReba wyoba sa<strong>da</strong>c masebi xmaCakmendilia. Mmonteskies miaCnia, romcalkeul SemTxvevebSi SesaZlebelia <strong>da</strong> saWirocaa xalxisagan raRaceebiiswavlo.Mmonteskie miuTiTebs saxelmwifoebrivi Zalauflebis sam ZiriTad formaze,romlebsac, misi azriT, SeuZliaT garkveuli doziT Seasrulon aucilebeli<strong>socialuri</strong> funqciebi; esaa _ respublika, monarqia <strong>da</strong> despotia. respublikamonteskiesaTvis aris mmarTveloba, romlis umaRlesi Zalaufleba mTlianad annawilobriv xalxis xelSia. monarqia mas esmis, rogorc erTi a<strong>da</strong>mianismmarTveloba, rasac is axorcielebs kanonebis saSualebiT. rac Seexebadespotias, is ganisazRvreba, rogorc saxelmwifoebrivi wyoba, romelic srulademorCileba erTi a<strong>da</strong>mianis survilebs <strong>da</strong> adgili aqvs kanonebis srulignorirebas.respublikur wyobaze saubrisas monteskie icavs sayovelTao saarCevno uflebebs.is amtkicebs, rom xalxs SeuZlia Rirseuli xelmZRvanelis arCeva <strong>da</strong> misikontroli. amave <strong>dros</strong> is winaaRmde<strong>ge</strong>ba xalxi<strong>da</strong>n gamosulebis xelmZRvanelTanamdebobebze <strong>da</strong>niSvnas. Ees un<strong>da</strong> gavigoT rogorc misi kompromisiprivilegirebul fenebTan mimarTebaSi. xalxi, wers monteskie, Zalze WkvianuradirCevs Tavis xelmZRvanels, visac andobs Zalauflebas. man icis, magaliTad, romviRac kargi meomaria <strong>da</strong> irCevs mas samxedro xelmZRvanelad, icis, rom viRacsamarTliani <strong>da</strong> patiosani mosamarTlea <strong>da</strong> yoymanis gareSe andobs mas am sferosxelmZRvanelobas. ,,magram, SesZlebs ki Tavad Seasrulos raime didi saqme _kiTxulobs monteskie _ Seiswavlos adgili, viTareba, SesaZlebloba, xelsayrelimomentebi, gamoiyenos es codna? Ara is amas ver SesZlebs...iseve, rogorc moqalaqeTa umravlesobas SeuZlia iyos amomrCeveli, magram araaqvs yvela aucilebeli Tviseba iyos arCeuli, aseve xalxs SeuZliagaakontrolos sxvisi saqmianoba, magram Tavad Zalian gauWirdeba sxvisiwaZRola, negatiuri Sede<strong>ge</strong>bi ki masve <strong>da</strong>ubrundeba.respublikis mTavar nakls monteskie imaSi xe<strong>da</strong>vs, rom mas uSualodxelmZRvanelobs xalxTa masebi, romelTa qmedebebi ganisazRvrebian ,,vnebebiT <strong>da</strong>ara gonebiT”, amitom is upiratesobas aniWebs gonier monarqs, magram aRiarebs,rom respublika rig SemTxvevebSi aranakleb kanonzomieria, vidre monarqia.Ffrangi ganmanaTleblis am ideas qon<strong>da</strong> Zalze progresuli mniSvneloba.27


miuxe<strong>da</strong>vad ganaTlebeli monarqisadmi Tavisi TanagrZnobisa, msoflio istoriaSimonteskie poulobs monarqiul wyobasTan Se<strong>da</strong>rebiT resoublikuri wyobisupiratesobebis <strong>da</strong>sabuTebebs. ,,sparsul werilebSi” is polemikaSia feo<strong>da</strong>luristoriografebTan, romlebic verc ki amCnevdnen mmarTvelobis respublikurformas. amisaTvis is mimarTavs ara mxolod Zvel saberZneTs, Zveli romis ankarTa<strong>ge</strong>nis istoriebs, aramed miuTiTebs, rom ganviTarebis garkveul stadiazeitaliasa, espaneTsa <strong>da</strong> <strong>ge</strong>rmaniaSic arsebob<strong>da</strong> marTvis respublikuri forma.Zveli saberZneTis istorias is uyurebs, rogorc monarqiuli ZalauflebisaganberZeni xalxis Tan<strong>da</strong>TanobiT ganTavisuflebis istorias. mxolod respublikaSi,askvnis monteskie, SeiZines Zvelma berZnebma WeSmariti Tavisufleba <strong>da</strong> miaRwiesmeurneobisa <strong>da</strong> kulturis aRmavlobas.Mmonteskie winaaRmdegia safran<strong>ge</strong>Tis monarqiis revoluciis gziT <strong>da</strong>mxobisa,magram iZulebulia aRiaros Zvel samyaroSi arsebuli revoluciuri brZolismniSvneloba. is aRniSnavs, rom Zvel samyaroSi respublikuri wyoba <strong>da</strong>mkvidr<strong>da</strong>monarqiis mxri<strong>da</strong>n <strong>da</strong>undobeli winaaRmdegobis <strong>da</strong>Zlevis Sedegad.subieqturad, magram monteskies ar surs aseTi brZola safran<strong>ge</strong>TSi, aRniSnavskompromiss samefo Zalauflebis mxri<strong>da</strong>n. burJuaziuli revoluciis momxrenisxvagvarad afaseben mis gamosvlebs. isini swored monteskies Sromebze<strong>da</strong>yrdnobiT asabuTebdnen safran<strong>ge</strong>TSi respublikuri wyobis <strong>da</strong>mkvidrebisaucileblobas.,,sparsul werilebSi” gatarebulia mSvenieri azri respublikuri reJimisekonomikuri upiratesobebis Sesaxeb. monteskie Riad acxadebs, rom samoqalaqoTanasworoba xels uwyobs mosaxleobis keTildReobas, maSin rodesacdespotizms mivyevarT mosaxleobis didi nawilis gaRatakebamde. respublikaSiqveynis simdidres mivyevarT mosaxleobis zrdisaken. ,,marTvis sirbile _ wersmonteskie _ saocrad uwyobs xels a<strong>da</strong>mianis modgmis gamravlebas. Yyvelarespublika amis <strong>da</strong><strong>da</strong>sturebaa, yvelaze metad ki Sveicaris <strong>da</strong> holandia, evropisyvelaze cudi qveyana, Tu mxedvelobaSi miviRebTmaTi teritoriebis bunebrivpirobebs, <strong>da</strong> mainc yvelaze metad <strong>da</strong>saxlebuli qveynebia.Aaraferi ise ar izi<strong>da</strong>vs ucxoelebs, rogorc Tavisufleba <strong>da</strong> misi mudmiviTanmdevi simdidre: pirveli mimzidvelia TavisTavad; Cvens moTxovnilebebsTavisiT mivyavarT meorisaken. Aa<strong>da</strong>mianebi mravldebian im qveynebSi, sa<strong>da</strong>c baraqa iZleva bavSvebis <strong>da</strong>purebisSesaZleblobas <strong>da</strong> rac aranairad ar amcirebs mSoblebis keTildReobas.samoqalaqo Tanasworobasac ki, romelsac moyveba simdidris Tanasworobac,baraqa <strong>da</strong> sicocxle Seaqvs <strong>politikuri</strong> cxeulis yvela nawilSi <strong>da</strong> avrcelebsyvelgan.28


Ees araa im qveynebSi, sa<strong>da</strong>c gabatonebulia usamarTloba: mefe, samefo kari <strong>da</strong>kerZo pirTa SezRuduli raodenoba flobs mTel simdidres, sxva yvelasiRaribis marwuxebSia moqceuli.Tu a<strong>da</strong>miani siRaribiT ixrCoba <strong>da</strong> grZnobs, rom misi Svilebic uares dReSiiqnebian, is arc <strong>da</strong>qorwindeba an Tu <strong>da</strong>qorwin<strong>da</strong>, Seecdeba cota iyoliosbavSvebi. Mmas ar surs, rom misi memkvidreebi masze <strong>da</strong>bla idgnen qonebrivi Tu<strong>socialuri</strong> kibis safexurebze.Mmonteskies es sityvebi pir<strong>da</strong>pir asxavs wyals malTusianelebis, wisqvilze,romlebic amtkiceben, rom mSromelTa gaRaribeba Sedegia maTi zedmetigamravlebisa. monteskies esmo<strong>da</strong>, rom siRaribis mizezebi es ar aris, magram verCawv<strong>da</strong> ideas, rom farTo masebis keTildReoba miuRwevelia garkveuli<strong>socialuri</strong> wyobebis CarCoebSi.mniSvnelovania monteskies ideuri <strong>da</strong>pirispireba safran<strong>ge</strong>TSi despotur reJimTan.,,sparsul werilebSi” is atarebs azrs, rom frangi mefeebis arasamarTliani,xalxTa masebis sawinaaRmdego qmedebebi aRemateba aRmosavleTis sulTanebisa <strong>da</strong>fadiSaxebis tiranul Zalauflebebs. Tu sparselebi usityvod emorCilebianTavianT monarqs, monteskies azriT, isini amas akeTeben <strong>da</strong>ufiqreblad.safran<strong>ge</strong>TSi ki mefis morCilebaSia a<strong>da</strong>mianTa azrebic. eseni gaazrebulademsaxurebian TavianT despots, anu arian mefis monebi. Aamave <strong>dros</strong>, monteskiesazriT, masebi arsebiTad ignorireben mefes. Mmisgan momavali arc sikeTe <strong>da</strong> arcboroteba ar sWirdebaT maT, mesame fenas. ,,Tun<strong>da</strong>c rom aTma mefem, erTmaneTiamoxocos xalxi veraviTar sxvaobas ver <strong>da</strong>inaxavs, sulerTia, TiTqos aqamdeaTiode suli Tanmimdevrulad gana<strong>ge</strong>b<strong>da</strong> maT”.frangi mefe yvelaze Zlieri xelmwifea evropaSi _ agrZelebs monteskie _ mas araaqvs oqros sabadoebi espaneli mefis msgavsad, magram sxva mefeebze metisimdidre aqvs, radgan is unamusod Zarcvavs mTels xalxs, sxva xalxebisgasaZarcvad eweva arasamarTlian omebs, awarmoebs TaRliTur finansuroperaciebs. frangi mefe, ironiulad SeniSbavs monteskie, erTnairi <strong>ge</strong>nialobiTmarTavs Tavis ojaxsa <strong>da</strong> Tavis saxelmwifos. is ajildovebs imas, vincemsaxureba safran<strong>ge</strong>Ts, vinc mis winaSe warmatebiT mliqvnelobs, Tan es bolopirvels urCevnia.,,sparsul werilebSi” monteskie akritikebs despotizms konkretuli faqtebiTa <strong>da</strong>maTi ilustrirebiT, rogorc warsulis magaliTebiT, aseve misi Tanamedroveepoqi<strong>da</strong>n aRebuli fragmentebiT. ,,kanonTa gonSi” ki monteskie cdilobsTeoriulad gamoaaSkaraos despotizmis uvargisoba, misi boroti buneba,miuxe<strong>da</strong>vad mmarTvelTa xasiaTisa. arcerT desptur saxelmwifoSi, acxadebs is,29


araviTari kanoni ar arsebobs. Tumca kanonebi romc arsebobdnen maT realuradnolze <strong>da</strong>iyvandnen, radgan ar arsebobs <strong>da</strong>wesebuleba am kanonebis <strong>da</strong>sacavad.SeuzRu<strong>da</strong>vi monarqi, rogorc wesi, Tavis Zalauflebas andobs matyuarebsa <strong>da</strong>usindiso xalxs, romlebic nakleb fiqroben qveynis sikeTeze, ufro sakuTarsimdidreze. rac Seexeba TviT despots, is imdenad SeeCvia mliqvnelobas,usindisobasa, umecrebasa <strong>da</strong> sicrues, rom kargavs yvela <strong>da</strong>debiT Tvisebebs <strong>da</strong>ga<strong>da</strong>iqceva amorolaur arsebad, cxoveluri instinqtebis tyved. DdespotursaxelmwifoSi, Tvlis monteskie, a<strong>da</strong>miani, romelsac yvela xuTi grZnoba eubneba,rom is aris yvelaferi <strong>da</strong> sxva arafers ar warmoad<strong>ge</strong>ns, bunebrivia ariszarmaci, umecari <strong>da</strong> gaxrwnili. Ddespoturi reJimi, amtkicebs is, igiveteroristuli reJimia, romelmac mxolod erTi gza icis _ moqalaqeTa <strong>da</strong>Sineba.amitom, askvnis monteskie, despotizmi ar aris myari <strong>da</strong> sicocxlisunariani.,,kanonTa gonis” mexuTe wignis XIII TavSi monteskie despotur mmarTvelobasa<strong>da</strong>rebs luizianas Cveulebriv velurebs, romlebic nayofis mosawyvetad ZirSiWrian xes. Aase moqmedebs despoturi mmarTveloba, Tavadve Wris tots,romelze<strong>da</strong>c Tavadve zis.Ffeo<strong>da</strong>lur-despotur reJims monteskie upirispirebs konstituciur monarqias anrespublikur reJims <strong>da</strong> lokis msgavsad anviTarebs Zalauflebis <strong>da</strong>nawilebiskompromisul Teorias _ Zalauflebas anawilebs sakanonmdeblo, aRmasrulebel<strong>da</strong> sasamarTlo Zalauflebad, romlebic erTmaneTisagan <strong>da</strong>moukidebelni arian.monteskie <strong>da</strong>rwmunebulia, rom Tu monarqi marTvisas ar Caereva sasamarTlofunqciebSi, xolo sakanonmdeblo organo mxolod kanonebs <strong>da</strong>ad<strong>ge</strong>ns <strong>da</strong> armarTavs qveyanas, feo<strong>da</strong>luri sazogadoebis yvela fena kmayofili <strong>da</strong>rCeba,kerZod, burJuazia ar ga<strong>da</strong>ekideba mtrad aristokratiul elitas. Aam sakiTxSimonteskie, lokis msgavsad orientirebulia inglisis 1688-1689 wlebis saxelovanrevoluciaze, rodesac gaform<strong>da</strong> klasobrivi kompromisi burJuaziasa <strong>da</strong>feo<strong>da</strong>lur aristokratias Soris. aseT kompromisze ocnebob<strong>da</strong> monteskiesafran<strong>ge</strong>TisaTvis. TavisTavad, Zalauflebis <strong>da</strong>nawilebis Teoria progresulrols asruleb<strong>da</strong> monteskies epoqaSi, radgan garkveuli doziT zRu<strong>da</strong>vs monarqissakanonmdeblo <strong>da</strong> sasamarTlo uflebebs. Mmagram arsebiTad, qon<strong>da</strong> didi nakli,radgan anadgureb<strong>da</strong> saxelmwifo erTianobis Zalas. aRmasrulebel ZalauflebasaniWeb<strong>da</strong> <strong>da</strong>moukideblobas sakanonmdeblo Zalauflebisagan <strong>da</strong> faqtobrivadkontrolis gareSe ayeneb<strong>da</strong> mas, xolo sakanonmdebl;o Zalaufleba ga<strong>da</strong>aqciaorganizaciad, romelic qmnis kanonebs, adevnebs yuuradRebas maTqmediTunarianobas, Sesrulebas. Zalauflebebs Soris Cndebo<strong>da</strong> konfliqtebi.Zalauflebis <strong>da</strong>nawilebis Teoria frangi ganmanaTleblis kompromisis tipiurimagaliTia.Aaseve mozomili <strong>da</strong> kompromisuli xasiaTisaa monteskies mcdeloba principuladganecalkevebina monarqiuli <strong>da</strong> despoturi reJimebi. respublikaSi, irwmunebo<strong>da</strong>30


monteskie, batonobs sikeTis principi, monarqiaSi _ Rirsebis principi, xolodespotur reJims axasiaTebs SiSis principi. marqsi, erT-erT werilSi mkacra<strong>da</strong>kritikebs monteskies am debulebas. monarqiis principia araa<strong>da</strong>mianuroba <strong>da</strong>monteskie ar aris marTali, rodesac Rirsebas monarqiis principad saxavs. iscdilobs gaeqces siZneles, rodesac surs ganasxvavos monarqia, despotia <strong>da</strong>tirania. Mmagram es erTi <strong>da</strong> igivea, ukeTes SemTxvevaSi miuTiTebs zneobissxva<strong>da</strong>sxvaobaze erTsa <strong>da</strong> imave principis CarCoebSi. sa<strong>da</strong>c monarqiul principsumravlesoba emxroba iq a<strong>da</strong>miani umciresobaSia, xolo sa<strong>da</strong>c monarqiuliprincipi eWvs ar iwvevs, iq a<strong>da</strong>miani saerTod gamqralia – Tvlis k.marqsi.rodesac icavs monarqiis princips monteskie, demokrati rusosagan gansxvavebiT,amodis burJuaziuli ze<strong>da</strong>fenebis interesebi<strong>da</strong>n. is Tava<strong>da</strong>c gulaxdila<strong>da</strong>Riarebs, rom SeuZlebelia moiazro monarqiuli mmarTveloba privilegirebuliumciresobis gareSe, mdi<strong>da</strong>ri vaWrebis, mewarmeebis, didgvarovnebis arsebobisgareSe. magram mTeli Tavisi klasobrivi SezRudulobis miuxe<strong>da</strong>vad monteskieaqac bevrad maRla dgas burJuaziis ufro gviandel ideolo<strong>ge</strong>bTan Se<strong>da</strong>rebiT. isicavs burJuaziul-demokratiul Tavisuflebas <strong>da</strong> moiTxovs, rom monarqiuliZalaufleba mTeli pativiT moekidos xalxs. Mmonarqiis principi iwyebs lpobas,amtkicebs monteskie, rodesac saxelmwifoSi maRali Tanamdebobebi ukaviaTdidgvarovnebs, romelTac xalxi ar endoba, romelTac miaCniaT, rom yvelafriTvalSi arian xelmwifesTan <strong>da</strong> araviTari valdebuleba ar akavSirebTsaxelmwifosTan. Mmonarqiuli reJimi valdebulia misces yovel moqalaqes<strong>politikuri</strong> Tavisuflebis minimumi. xelmwifem ar un<strong>da</strong> Seuracxyos moqalaqeebi<strong>da</strong> ar un<strong>da</strong> <strong>da</strong>arRvios kanonebi. Tu xelmwife Tavs <strong>da</strong>ayenebs kanonebze maRla, isga<strong>da</strong>iqceva despotad.Ppolitikur TavisuflebasTan <strong>da</strong>kavSirebiT gansxvavebuli TvalsazrisebisSe<strong>da</strong>rebisas monteskie aRniSnavs, rom zogierTs <strong>politikuri</strong> Tavisufleba esmisrogorc SesaZlebloba <strong>da</strong>amxon is visac maTve mianiWes tiraniuli uflebebi, <strong>da</strong>aseve Tavisufleba goniaT imis arCevis ufleba, visac Tavad un<strong>da</strong> <strong>da</strong>emorCilon.Mmonteskies am gancxadebaSi safran<strong>ge</strong>Tis burJuaziuli revoluciis avtorebi(magaliTad, marati, sen-Jiusti <strong>da</strong> sxvebi) xe<strong>da</strong>ven safran<strong>ge</strong>Tis mefeTa tiranuliZalauflebis Camogdebis ideur safuZvels.TviT monteskie orientirebulia revoluciaze zemo<strong>da</strong>n, progresulkanonmdeblobaze. misi mTavari naSromi SemTxveviT ar iwodeba ,,kanonTa gonad”;aq monteskie detalurad aanalizebs kanonmdeblobebis sxva<strong>da</strong>sxva formebsistoriis sxva<strong>da</strong>sxva etapebze. is xazs usvams samoqalaqo <strong>da</strong> sisxlis samarTliskanonebis absolutizirebis saSiSroebas, romlis Semdegac isini ga<strong>da</strong>iqceviansaqmisaTvis uvargis <strong>da</strong> gayinul ramed. ,,a<strong>da</strong>mianur kanonebs _ askvnis monteskie _bunebrivad axasiaTebs sinamdvilis yvela saxecvlilebebisadmi <strong>da</strong>qvemdebareba”.31


amiT monteskie gadWriT emxroba feo<strong>da</strong>luri kanonebis, rogorc moZvelebulikanonebis axliT Secvlis ideas, romlebic Seesabamebian mesame fenis interesebs,sxva sityvebiT, safran<strong>ge</strong>Tis burJuaziul saxelmwifod ga<strong>da</strong>qcevis interesebs. isyovelgvari mikibul-mokibulis gareSe moiTxovs mxolod ,,kargi” kanonebisSeqmnas, anu kanonebisa, romlebic emsaxurebian sazogadoebriv sikeTes. Tusazogadoebrivi kanonebi ewinaaRmde<strong>ge</strong>bian bunebriv samarTals, prioriteti un<strong>da</strong>mieniWos bunebriv samarTals. samagierod, Tu samoqalaqo kanonebiwinaaRmdegobaSi aRmoCndebian religiis kanonebTan, pirvels un<strong>da</strong> miecesprivilegia (monteskie aTeistia, is upirispirdeba Suasaukeneebis religiisxasdiaTs).,,kanonTa gonis” oc<strong>da</strong>meeqvse wignSi aris erTi Tavi saintereso saTauriT: ,,romelSemTxvevaSi un<strong>da</strong> <strong>da</strong>ujero samoqalaqo kanons, romelic gpasuxobs <strong>da</strong> arareligiis kanons, romelic <strong>ge</strong>kiTxeba”. Aaridebs ra Tavs devnas religiis mxri<strong>da</strong>n,frangi ganmanaTlebeli, formalurad aRiarebs ,,religiuri normebis sidiades,Tumca iqve detalurad axsnis, Tu ratomaa aucilebeli saxelmwifo kanonebis<strong>da</strong>cva yvela moqalaqis mier, xolo religiis kanonebisa morwmune a<strong>da</strong>mianebismier nebayoflobiT <strong>da</strong> im zomiT, ra zomiTac isini ar ewinaaRmde<strong>ge</strong>bian <strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nilsaerTo kanonebs. ,,religiis kanonebi _ wers monteskie _ ufro diadia,samoqalaqo kanonebi ki ufro farToa. religii<strong>da</strong>n aRebuli a<strong>da</strong>mianis srulyofiskanonebs mxedvelobaSi aqvT ara imdenad sazogadoeba, sa<strong>da</strong>c am kanonebs icaven,ramdena<strong>da</strong>c am kanonebis mimdevari calkeuli a<strong>da</strong>mianebis Tvisobrivi mxareebi;samoqalaqo kanonebs ki piriqiT, mxedvelobaSi aqvT a<strong>da</strong>mianebis zneobriviRirsebebi zoga<strong>da</strong>d, vidre calke a<strong>da</strong>moanisa.Aamgvarad, ra Rirseulic ar un<strong>da</strong> iyvnen religii<strong>da</strong>n wamosuli kanonebi <strong>da</strong>cnebebi, isini yovelTvis ver iqnebian samoqalaqo kanonebisaTvis saxelmZRvanelo<strong>da</strong> <strong>da</strong>sayrdeni, imitom, rom am ukanasknelis sawyisi sxvaa _ esaa mTlianadsazogadoeba, misi sikeTe. aq frangi cxa<strong>da</strong>d gamoyofs samoqalaqo samarTlisprincipebs religiuri kanonebisagan <strong>da</strong> faqtobrivad am Temis logikurigagrZelebis Semdegi etapi iqneba eklesiis saxelmwifo<strong>da</strong>n gamoyofis sakiTxi,rac monteskies ideacaa.Aaranakleb progresulad msjelobs monteskie kanonebis Sed<strong>ge</strong>nis saSualebebze.Aam problemas eZRvneba oc<strong>da</strong>mecxre wigni. Aaq ga<strong>da</strong>WriT iqna <strong>da</strong>gmobiliabsolutisturi reJimi, rodesac batonobs ukanonoba. Aamave <strong>dros</strong> avtori areTanxmeba kanonmdeblebs, romlebic kanonebSi xe<strong>da</strong>ven raRac TviTneburs <strong>da</strong>SemTxveviTs <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>mwyvet mniSvnelobas aniWebs formalur mxares. Mmonteskiemsjelobs, rom ar Rirs kanonebis ganxilva miznisa <strong>da</strong> garemoebisgauTvaliswineblad, romelTaTvis <strong>da</strong> romelTa gamoc isini arian Seqmnili. isaRSfoTebuli kicxavs araa<strong>da</strong>mianur kanonebs, romlebic arRveven moqalaqeebiselementarul uflebebs; aseTi Zvel aTenSi iyo kanoni, romelic moiTxov<strong>da</strong>32


qalaqis garmocvis (mtris mier) SemTxvevaSi <strong>da</strong>exocaT yvela moqalaqe, vincuvargisi iyo qalaqis <strong>da</strong>sacavad; es sazizRari <strong>politikuri</strong> kanoni Sedegiaaranakleb sazizRari saerTaSoriso samarTlisa; Zvel saberZneTSi <strong>da</strong>pyrobiliqalaqis mosaxleoba kargav<strong>da</strong> samoqalaqo Tavisuflebas <strong>da</strong> monebad iyidebodnen.Ees kanoni iwvev<strong>da</strong> garemocvaSi myofi mTeli mosaxleobis sastik winaaRmdegobas,maT kapitulacias sikvdili erCiaT. Aamgvarad, u<strong>da</strong>naSaulo a<strong>da</strong>mianebiswinaaRmdeg mimarTul kanonebs ziani moaqvT, rogorc <strong>da</strong>marcxebulTaTvis asevegamarjvebulTaTvis.Mmravali saintereso gverdi miuZRvna monteskiem inkviziciis tribunalSi moqme<strong>da</strong>raa<strong>da</strong>mianur iuridiul normebs. ,,inkviziciis sasamarTlo _ miuTiTeb<strong>da</strong> is _<strong>da</strong>kanonebuli qristiani berebis mier <strong>da</strong> organizebuli msgavsad monaniecodvilTa mimarT uzenaesi sasamarTlosi, miuRebelia yovelgvari saxissamoqalaqo wesrigisaTvis. Mman <strong>da</strong>imsaxura sayovelTao zizRi <strong>da</strong> gaxdebo<strong>da</strong>kidec mis mimarT agorebuli protestis msxverpli, rom ara misi momxreebisunari SemoebrunebinaT protesti Tavisi interesebis Sesabamisad.Ees sasamarTlo autanelia nebismieri mmarTvelobisaTvis; monarqiaSi is badebsmxolod enataniebsa <strong>da</strong> moRalateebs; respublikaSi aCens usindiso a<strong>da</strong>mianebs;despotur saxelmwifoSi iseve <strong>da</strong>mangrevelia, rogorc Tavad es saxelmwifo.saboloo jamSi monteskie midis <strong>da</strong>skvnamde: kanoni un<strong>da</strong> idgas Tavisuflebisa <strong>da</strong>yvela moqalaqis, miuxe<strong>da</strong>vad maTi warmomavlobisa <strong>da</strong> religiuri mrwamsisa,formaluri Tanasworobis, kerZo sakuTrebisa <strong>da</strong> Tavisufali vaWrobissa<strong>da</strong>rajoze. es <strong>da</strong>skvna gax<strong>da</strong> erT-erTi ga<strong>da</strong>mwyveti lozungi momavali franguliburJuaziuli revoluciisa.Jan-Jak rusos<strong>socialuri</strong> <strong>da</strong> <strong>politikuri</strong> Sexedulebanirusos naazrevis mimarT dResac didia interesi. igi aramxolod sociologi,politologicaa.ruso literaturulfilosofiurwrisaTvis cnobili gax<strong>da</strong> mas Semdeg,racmonawileoba miiRo diJonis akademiis mier gamocxadebulkonkursSi,Temaze: "xeli Seuwyo Tu ara xelovnebisa <strong>da</strong>mecnierebis aRorZinebam zneobriv ganwmen<strong>da</strong>s"? mangaimarjva <strong>da</strong> sayovelTao yuradRebac miipyro.<strong>da</strong>smul kiTxvaze pasuxisas, ruso aidealebs warsulissazogadoebriv wyobas. "zneobis Sesaxeb bWobisas, - wersigi -, SeuZlebelia siamovnebis gareSe gavixsenoT33


pirvelyofil epoqaTa GCveulebebis simartivis suraTebi. esaa - mSvenierisanapiro, morTuli mxolod <strong>da</strong> mxolod bunebis mier <strong>da</strong> romelzec gamudmebiTmimarTulia GCveni xedva <strong>da</strong> romelsac mu<strong>da</strong>m uxalisod Sordebi. xelovneba <strong>da</strong>mecniereba amtkicebs, ruso, arabunebrivia, ufro metic bunebriobis sapirispiroa<strong>da</strong> TavianT warmoSobas a<strong>da</strong>mianTa naklovanebebsa <strong>da</strong> mankierebebs un<strong>da</strong>umadlobdes.mecnierebisa <strong>da</strong> xelovnebis aucileblobisa <strong>da</strong> progresis uaryofa rusos mierzogierTi avtorebis mier ganixileba rogorc reaqciuli. rusos SexedulebaTaswori ga<strong>ge</strong>ba ki Sexamebulia Tu <strong>da</strong>kvirvebiT ganvixilavT mis Sexedulebebskacobriobis pirvelyofil istoriaze. ruso mimarTavs pirvelyofil istorias,raTa miswvdes a<strong>da</strong>mianis namdvil bunebas. am mizniT igi aucileblad miiCnevsmoipovos naTeli warmod<strong>ge</strong>nebi bunebrivi mdgomareobis Sesaxeb, romelSicimyofebo<strong>da</strong> a<strong>da</strong>miani manam, sanam <strong>da</strong>iwyebo<strong>da</strong> misi istoria. rusosaTvis "bunebrivia<strong>da</strong>miani"-esaa izolirebuli a<strong>da</strong>miani, romelic sazogadoebis gareSe cxovrobs. ammdgomareobaSi a<strong>da</strong>mianebs ar hqon<strong>da</strong>T araviTari saWiroeba urTerT <strong>da</strong>xmarebisa<strong>da</strong> mxarSi amodgomisa,isini erTmaneTs ar saWiroebdnen. a<strong>da</strong>mianebs arsWirdebo<strong>da</strong>T araviTari co<strong>da</strong>n <strong>da</strong> Semecneba. "misTvis mxolod instiqtSi Sedio<strong>da</strong>anu instiqti moicav<strong>da</strong> yvelafer imas, rac aucilebeli iyo imisTvis, raTaecxovra".ruso <strong>da</strong>wvrilebiT ganixilavs cxovrebis pirobebs "bunebriv mdgomareobaSi"midis <strong>da</strong>skvnamde,rom uTanasworobas - Tun<strong>da</strong>c bunebrivs ar hqonia raimemniSvneloba am mdgomareobaSi. am periodSi SeuZlebeli iyo a<strong>da</strong>mianis miera<strong>da</strong>mianis Cagvra. igi wers: "rasakvirvelia, a<strong>da</strong>mians SeuZlia <strong>da</strong>euflos nayofsxils,romelic sxvam mokrifa, nanadirevs, romelic sxvam mokla, gamoqvabuls,romelic sxvisi TavSesafari iyo, magram rogor SeuZlia man miaRwios imas, romaiZulos sxva <strong>da</strong>emorCilos mas? <strong>da</strong> rogor SeiZleba iyo a<strong>da</strong>mianebs Soris<strong>da</strong>mokidebulebis jaWvebi, romlebic arafers ar floben?". ruso gvixatavspirvelyofili wyobisaTvis Seuferebel <strong>da</strong> arc mTlad simarTlis msgavs Zlieria<strong>da</strong>mianis suraTs, romelic aiZulebs susts raTa moupovos mas sakvebi. aseTSemTxvevaSi Zliers mouxdeba arcerTi wamiT ar gauSvas mxedvelobi<strong>da</strong>n susti,xolo RamiT ki gul<strong>da</strong>smiT gakoWos,raTa ar gaiqces e. i. Tavis Tavze ufro metSromas iRebs, vidre imas,romlis Tavi<strong>da</strong>n acilebac Zliers sur<strong>da</strong>. "yvelasTvisnaTeli un<strong>da</strong> iyos,rom monobis borkilebi warmoiqmnebian mxolod <strong>da</strong> mxolo<strong>da</strong><strong>da</strong>mianTa urTierT<strong>da</strong>mokidebulebebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> maTi urTierT moTxovnisa <strong>da</strong>urTierT saWiroebis gaerTianebisagan, amitom SeuZlebelia romelime a<strong>da</strong>mianis<strong>da</strong>moneba, ise Tu mas winaswar ar GavayenebT iseT mdgobareobaSi, rodesac mas arSeeZleba raime gaakeTos meore a<strong>da</strong>mianis <strong>da</strong>xmarebis an urierTobis gareSe: amviTarebas adgili ar aqvs bunebriv mdgomareobaSi, <strong>da</strong> amitom TiToeuliTavisufalia am mdgomarebaSi uRlisagan, xolo ufro Zlieris kanoni iq armoqmedebs, ar aris namdvili".34


Tan<strong>da</strong>TanobiT pirvelyofilma a<strong>da</strong>mianma SeiZina unari "im iSviaTi SemTxvevebisgansxvavebisa rodesac saerTo interesebi saSualebas aZlev<strong>da</strong> mas hqono<strong>da</strong> misivemsgavsi a<strong>da</strong>mianebisagan <strong>da</strong>xmarebis imedi".aseT SemTxvevaSi " igi erTandeba maTTanerTad erT jogSi anu yvelaze did Taviseburi saxis TavisufalasociaciaSi,romelic aravis araferSi ar avaldebuleb<strong>da</strong>,aravis araviTarmovaleobas ar akisreb<strong>da</strong> <strong>da</strong> romelic arsebob<strong>da</strong> manamde,sanam arsebob<strong>da</strong> misigamomwvevi mokle vadiani moTxovnileba".erToblivi cxovrebis Gasaxulma Cvevamwarmoqmna ojaxi. Tan<strong>da</strong>TanobiT yalibdeba a<strong>da</strong>mianuri sazogadoeba.rusos mTeli simpatiebi a<strong>da</strong>mianuri sazogadoebis arsebobis sawyis periodsmiekuTvneba: "manamde, sanam - wers igi - a<strong>da</strong>mianebi kmayofildebodnen TavianTiubadruki qoxebiT,sanam isini ifarglebodnen <strong>da</strong> ikmayofilebdnen Tavs, imiT, romikeravdnen tansacmels nadirTa tyavisagan xis an Tevzis Zvlis nemsebis<strong>da</strong>xmarebiT, ilamazebdnen <strong>da</strong> irTavdnen Tavs frtebiTa <strong>da</strong> niJarebiT, ixatavdnentans sxva<strong>da</strong>sxva ferebiT, srulyofdnen <strong>da</strong> amkobdnen TavianT Svild-isrebswvetiani qvebis <strong>da</strong>xmarebiT gamoCorknidnen navebs an uxeS musikalurinstrumentebs, erTi sityviT, sanam isini mizdevdnen mxolod iseT Sromas,romelic ar aRematebo<strong>da</strong> erTi a<strong>da</strong>mianis Zalas, an iseT sarewebs, romlebic armoiTxovdnen mravali xelis monawileobas, isini cxovrobdnen Tavisuflad,janmrTelad, kaTilad <strong>da</strong> bednierad imdenad, ramdena<strong>da</strong>c maT SeeZloTyofiliyvnen aseTad TavianTi bunebis mixedviT, <strong>da</strong> erTmaneTs SorisagrZelebdnen urTierTobebis siamebiT tkbobas, ise rom ar arRvevdnen maT<strong>da</strong>mouideblobas". am epoqas ruso yvelaze bednier <strong>da</strong> yvelaze xangrZliv epoqadTvlis kacobriobis istoriaSi." es mdgomareba msoflios namdvili ymawvilobisa<strong>da</strong> axalgazrdobis xanaa, <strong>da</strong> mTeli misi Semdgomi ganviTareba warmogvid<strong>ge</strong>baTiTqos <strong>da</strong> individis srulyofilebisaken mimaval nabijebad,sinamdvileSi ki -gvaris gaxrwna <strong>da</strong> <strong>da</strong>CaCanakebisaken mimavali nabijebia".-<strong>da</strong>askvnis ruso.savsebiT cxadia,rom rusos mier simpaTiiT aRwerili szogadoeba <strong>da</strong>fuZnebuliagaremomcvel bunebis sakmaod ganviTarebul codnaze <strong>da</strong> xelovnebasacicnobs.moazrovne TviTonve usvams xazs am moments,rodesac wers,rom "cekva <strong>da</strong>simRerebi... iqca kacTTa <strong>da</strong> qalTa gasarTob saSualebebad"... am codnasa <strong>da</strong>xelovnebis sawyisebs ruso srulia<strong>da</strong>c ar uaryofs.misTvis mankieria <strong>da</strong>miuRebelia mxolod is codna <strong>da</strong> xelovneba, romelmac <strong>da</strong>angries aRwerilisazogadoebrivi wyoba,moaxdines "udidesi sazogadoebrivi ga<strong>da</strong>trialeba", risSedega<strong>da</strong>c "gaqra Tanasworoba, gaCn<strong>da</strong> sakuTreba, Sroma aucileblobad iqca;tyis farTo masivebis jejilis yanebad iqcnen,romelTa morwyvac saWiro iyoa<strong>da</strong>mianuri ofliT <strong>da</strong> romlebze<strong>da</strong>c male <strong>da</strong>Tesil iqna <strong>da</strong> mosavalTan erTa<strong>da</strong>moizar<strong>da</strong> monoba <strong>da</strong> siRatake".rusos moyvanili gamonaTqvamebi SesaZleblobas gvaZlevs <strong>da</strong>vaskvnaT,rommecnierebisa <strong>da</strong> xelovnebis miseuli gakicxva ar aris absoluturi xasiaTis.aq35


SeiniSneba wyalgamyofi iseT ganmanaTeblis rogoric volteria <strong>da</strong> rusos Soris,ganmanaTleblebi fiqrobdnen, rom mecnierebaTa ganviTareba bolos <strong>da</strong> bolosavtomaturad migviyvan<strong>da</strong> <strong>socialuri</strong> usamarTlobis <strong>da</strong>mxobasTan. aseTi poziciarusosaTvis miuRebelia.bunebriv mdgomareobi<strong>da</strong>n gamosvla, rusos azriT,aRiniSna imiT,rom a<strong>da</strong>mianebsSoris fizikuri Tu bunebrivi uTanasworobis gverdiT vlindeba uTanasworobis<strong>axali</strong> saxe, romelsac ruso pirobiTs, anu politikurs uwodebs.uTanasworobis warmoqmnis pirveli etapi iyo sakuTrebis gaCena, "pirveli, vincSemoRoba miwis nakveTi <strong>da</strong> ganacxa<strong>da</strong>: "es Cemia", <strong>da</strong> ipova gulubryviloa<strong>da</strong>mianebi, romlebmac es <strong>da</strong>ijeres, iyo samoqalaqo sazogadoebis namdvili<strong>da</strong>mfuZnebeli. ramdeni omebisagan, <strong>da</strong>naSaulobebisagan, mkvlelobebisagan,ubedurebebisagan <strong>da</strong> saSinelebebisagan <strong>da</strong>icav<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianebis modgmas is, vincamoaZrob<strong>da</strong> sols an amoavseb<strong>da</strong> kvals - Txrils <strong>da</strong> SeuZaxeb<strong>da</strong> xalxs"ufrTxildiT am matyuaras mosmenas; Tqven <strong>da</strong>iRupebiT, Tu <strong>da</strong>iviwyebT,romde<strong>da</strong>miwis nayofni - yvelasia,xolo TviTon ki - aravisia". - wers ruso.sakuTrebis gaჩenam gamoiwvia a<strong>da</strong>mianთa cxovrebis Rrma gar<strong>da</strong>qmna, gaizar<strong>da</strong>bunebrivi uTanasworobis mniSvneloba <strong>da</strong> warmoiSva uTanasworobis <strong>axali</strong> forma- mdidrebad <strong>da</strong> Raribebad gayofa. sazogadoebaSi Gndeba saSineli janyi <strong>da</strong>bunti, a<strong>da</strong>mianebi Zunwni, pativmoyvareni <strong>da</strong> borotni gaxdnen, warmoiqmneba mudmiviSetakebani, romlebic სruldeba omebiTa <strong>da</strong> mkvlelobebiT. aseT pirobebSi"mdi<strong>da</strong>rma bolos <strong>da</strong> bolos Seadgin<strong>da</strong> aucileblobis <strong>da</strong>woli Sedegad yvela<strong>ge</strong>gmaTa Soris yvelaze gaazrebuli,romelic ki rodisme gaCenila a<strong>da</strong>mianisTavSi: Tavis sasar<strong>ge</strong>blod waremarTa imaTi Zalebi, vinc mas Tavs esxmo<strong>da</strong>,ga<strong>da</strong>eqcia Tavisi mowinaaRmde<strong>ge</strong>ni sakuTar <strong>da</strong>mcvelebad". mdi<strong>da</strong>rma SesTavazaxalxs SeeqmnaT sasamarTlo wesdebani <strong>da</strong> mSvidobiani sasamarTloebi,<strong>da</strong>ewesebinaT xelisufleba, romelic mxars <strong>da</strong>uWer<strong>da</strong> saerTo SeTanxmebas. "yvelanipir<strong>da</strong>pir borkilebs ecnen - wers ruso.- <strong>da</strong>ijerეs ra,rom amiT uzrunvelyofdnensakuTar Tavisuflebas". magram Sede<strong>ge</strong>bi amgvari SeTanxmebisa ucxo <strong>da</strong> sxvaaRmoCn<strong>da</strong> vidre varaudobdnen. sazogadoebam <strong>da</strong> kanonma "sustebs <strong>da</strong>ades <strong>axali</strong>borkilebi <strong>da</strong> <strong>axali</strong> Zalebi SesZines mdi<strong>da</strong>rs,gaanadgura bunebrivi Tavisufleba<strong>da</strong> samu<strong>da</strong>mod <strong>da</strong>adgina sakuTrebisa <strong>da</strong> uTanasworobis kanoni, moxerxebuli <strong>da</strong>gaqnili uzurpacia ga<strong>da</strong>aqcies uryev samarTlad <strong>da</strong> uflebad <strong>da</strong> ramdenimepativmoyvareTa sar<strong>ge</strong>blianobis gulisTvis gaswires im periodi<strong>da</strong>n moyolebulia<strong>da</strong>mianTa modgma Sromisa, monobisa <strong>da</strong> siRatakisaTvis.kanonebisa <strong>da</strong> sasamarTloebis gaჩena jer kidev ar niSnav saxelmwifoswarmoqmnas.ruso xazs usvams,rom axal<strong>da</strong>badebul mmarTvelobas jer kidev arhqon<strong>da</strong> mudmivi formebi,magram ganuwyvetelma uwesrigobebma saqme iqamdemiiyvanes,rom a<strong>da</strong>mianebs gauCn<strong>da</strong>T azri "miendoT calkeuli a<strong>da</strong>mianebisaTvissaSiSi nivTi - sajaro xelisufleba <strong>da</strong> magistratebisaTvis <strong>da</strong>evalebinaT36


ze<strong>da</strong>mxedveloba gaewia xalxis ga<strong>da</strong>wyvetilebebis Sesrulebaze". magistratebisborotad gamoyenebam ufro gaaZlieres uTanasworoba - warmoiSvnen Zlevamosili<strong>da</strong> <strong>da</strong>ucveli-miusafari a<strong>da</strong>mianebi. uwesrigobani sazogadoebaSi grZeldeba <strong>da</strong>maT Soris - wers ruso - maRla swevs Tavis sasizRar Tavs despotizmi... esaauTanasworobis ukanaskneli sazRvari <strong>da</strong> ukiduresi wertili,romelic ketavswres <strong>da</strong> ekvris Cvens amosaval wertils. aq calkeuli a<strong>da</strong>mianebi kvlavTanasworni xdebian,vinai<strong>da</strong>n araraobani arian"."uTanasworobis warmoSobis Sesaxeb ganazrebebSi' ruso aviTarebssaxelmwifos warmoSobis Teorias. saxelmwifos warmoSobas igi kerZosakuTrebis gaCenas ukavSirebs, aCvenebs saxelmwifos saqmianobisganpirobebulobas kerZo mesakuTreTa interesebiT. amasTan erTad ruso ZalianSorsaa saxelmwifos klasobrivi bunebis ga<strong>ge</strong>bisagan.misTvis saxelmwifo es arissaerTo sikeTis-keTildReobis ganxorcielebis iaraRi. saxelmwifos mier<strong>da</strong>msjeli funqciebis Sesruleba, rusos mier ganixileba, rogorc saxelmwifosnamdvili <strong>da</strong>niSnulebi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>xveva, rogorc mdi<strong>da</strong>rTa SeTqmulebi Sedegi.sakiTxis gamokvlevas, Tu rogor un<strong>da</strong> iyos organizebuli saxelmwifo, rom igipasuxobdes Tavis idealebs, rusom uZRvna Tavisi ZiriTadi social-<strong>politikuri</strong>traqtati "sazogadoebrivi xelSekrulebis Sesaxeb anu <strong>politikuri</strong> samarTlisprincipebi". "sazogadoebriv xelSekrulebaSi" rusom amocanad <strong>da</strong>isaxa "epovaasociaciis iseTi forma, romelic mTeli Tavisi saerTo ZalebiT icavs <strong>da</strong>ifaravs pirovnebas <strong>da</strong> asociaciis yoveli wevris qonebas,<strong>da</strong> romlis wyalobiTacTiToeuli pirovneba sxvebTan gaerTianebisas eqvemdebareba mxolod sakuTar Tavs<strong>da</strong> imdenadve Tavisufali rCeba, rogorc adre iyo". mxolod aseT asociaciaSiaSesaZlebeli kanonieri <strong>da</strong> myari mmarTveloba.mmarTvelobis <strong>da</strong>fuZneba Zalaze ar SeiZleba. Zalas ar SeuZlia SeqmnassamarTali,xolo a<strong>da</strong>miani ki valdebulia <strong>da</strong>emorCilos kanonier xelisuflebas."mu<strong>da</strong>m iqneba didi gansxvaveba brbos <strong>da</strong>morCilebasa <strong>da</strong> sazogadoebis marTvasSoris.Tu erTeul a<strong>da</strong>mianebs erTi meores miyolebiT <strong>da</strong> cal-calke imonebs erTia<strong>da</strong>miani, maSin rogoric ar un<strong>da</strong> iyos maTi ricxvi, me aq mxolod batonsa <strong>da</strong>monebs vxe<strong>da</strong>v <strong>da</strong> araviTar SemTxvevaSi xalxsa <strong>da</strong> mis meTaurs.es,Tu gnebavT.-a<strong>da</strong>mianTa grova <strong>da</strong> brboa <strong>da</strong> ara asociacia. aq ar arsebobs arc saerTokeTildReoba <strong>da</strong> arc <strong>politikuri</strong> organizmi".ruso amtkicebs, rom "yovelgvari kanonieri xelisuflebis safuZveli SeiZlebaiyos mxolod SeTanxmeba". SeTanxmeba aucileblobiT ideba a<strong>da</strong>mianebs Sorisbunebrivi mdgomareobi<strong>da</strong>n gamosvlisas. "me vfiqrob,rom a<strong>da</strong>mianebma miaRwies iseTzRvars, rodesac bunebriv mdgomareobaSi <strong>da</strong>rCenis, an SenarCunebis<strong>da</strong>mabrkolebelma Zalebma ga<strong>da</strong>aWarbes im Zalebs, romlebic a<strong>da</strong>mianebs SeeZloTgamoeyenebinaT bunebriv mdgomareobaSi <strong>da</strong>rCenis mizniT.aseT viTarebaSi es37


Tav<strong>da</strong>pirveli mdgomareoba SeuZlebelia kidev gagrZeldes <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianTa modgma<strong>da</strong>iRupebo<strong>da</strong>, rom ar Seecvala mas Tavisi cxovrebis wesi".a<strong>da</strong>mianebs Soris <strong>da</strong>debuli SeTanxmeba ar aris SeTanxmeba mTavrobis arCevisSesaxeb. ruso mkacrad akritikebs hugo grociuss, romelic fiqrob<strong>da</strong>, romxalxs SeuZlia <strong>da</strong>uqvemdebaros Tavisi Tavi mefes. "maSasa<strong>da</strong>me, grociusis azriT -wers ruso - xalxi aseTia manamdec ki, sanam igi Tavs mefes <strong>da</strong>uqvemdebareb.magram aseTi moqmedeba warmoad<strong>ge</strong>ns moqalaqeobis aqts; igi gulisxmobs xalxismier miRebul ga<strong>da</strong>wyvetilebas. amgvarad, sanam ganvixilavT aqts, romlismeSveobiTac xalxi irCevs mefes, kargi iqnebo<strong>da</strong> gagvexila is aqti, romlisZaliTac xalxi xalxad yalibdeba, rameTu es aqti, romelic garduvalobiTuswrebs win pirvels, sazogadoebis WeSmariti safuZvelia.rogoria am aqtis Sinaarsi? arsebiTad igi,rusos azriT, erT pirobaze<strong>da</strong>iyvaneba, saxeldobr "asociaciis yvela wevris mier sakuTar uflebebze uarisTqma mTeli Temis sasar<strong>ge</strong>blod; rameTu, pirveli, Tu yoveli gascems Tavisuflebebs mTlianad, maSin iqmneba Tanabari pirobebi yvelasaTvis. xolo Tupirobebi yvelasaTvis Tanabaria,maSin aravin ar iqneba <strong>da</strong>interesebuli imiT,romes pirobebi sxvebisaTvis <strong>da</strong>mamZimebeli gaxados".uflebaTa es gacema-gaucxoeba, xazgasmiT aRniSnavs ruso, un<strong>da</strong> iyossruli,vinai<strong>da</strong>n Tu calkeul pirovnebebs <strong>da</strong>rCaT zogierTi ufleba, maSinuzenaesi xelisuflebis ararsebobis gamo, romelsac SeeZlebo<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>eWra kamaTimaTsa <strong>da</strong> sazogadoebas Soris,TiToeuli, romelic Tavis Tavs miiCnevs zogierTsakiTxebis garCevisas sakuTari Tavis msajulad, swrafad <strong>da</strong>iwyeb<strong>da</strong> pretenziisgacxadebas imis Taobaze, rom qceuliyo mosamarTled <strong>da</strong> msajulad yvela sxvasakiTxebis ga<strong>da</strong>wyvetaSic. amgvarad, bunebrivi mdgomareoba gaagrZeleb<strong>da</strong>arsebobas, <strong>da</strong> asociacia aucileblobiT iqceo<strong>da</strong>, an tiraniad, an fuW, amaosaqmed".sazogadoebrivi xelSekrulebis Sedegad xelSekrulebis <strong>da</strong>mdebi pirebi iqcevianerTian sazogadoeriv pirad." asociaciis es aqti yoveli xelSekrulebaSimonawile calkeuli pirovnebis nacvlad <strong>da</strong>uyonebliv qmnis moralur <strong>da</strong>koleqtiur mTels,romelic Sed<strong>ge</strong>ba imdeni wevrisagan, ramdeni xmac aqvskrebuls, -mTels, romelic TviT am aqtis meSveobiT iZens erTianobas sakuTarisaerTo-zogad me-s, sicocxlesa <strong>da</strong> nebas. am sazogadoebriv pirs romecSed<strong>ge</strong>nilia yvela <strong>da</strong>narCeni pirovnebebisagan, adrindel periodebSi uwodebdnensamoqalaqo sazogadoeba, Tems, axla ki iwodeba respublikad, an politikursxeulad, Tavisi wevrebis mier saxelmwifod iwodeba, rodesac igi aqtiuria, <strong>da</strong>suverenad, rodesac igi aqtiuria, xolo samefod, rodesac mas mis msgavsgaerTianebebs a<strong>da</strong>reben. monawileebi koleqtiurad iReben xalxis saxels, xolocal-calke ki iwodebian moqalaqeebad - rogorc suverenuli Zalauflebis38


monawileni <strong>da</strong> qveSevrdomebad - rogorc saxelmwifos kanonebisadmi<strong>da</strong>qvemdebarebulni".xelSekrulebis <strong>da</strong>debis Sedegad warmoqmnil axal mdgomareobas, rusosamoqalaqo mdgomareobas uwodebs. aq ukve igi bunebriv mdgomareobas ise maRalSefasebas aRar aZlevs. Tumca samoqalaqo mdgomareobaSi kargavs mravalupiratesobebs, romlebic mas bunebisagan aqvs miRebuli, magram igi amave <strong>dros</strong>iZens <strong>da</strong> jildovdeba sxva friad mniSvnelovani upiratesobebiT. misi unarebivarjiSdebian <strong>da</strong> viTardebian, misi warmod<strong>ge</strong>nebi farTovdebian, grZnobebikeTilSobilni xdebian <strong>da</strong> mTeli misi suli iseT donemde maRldeba, rom am axalmdgomareobis Secdomebs a<strong>da</strong>mianebi xSirad rom ar <strong>da</strong>yavdes imaze ufro <strong>da</strong>balmdgomareobaze, sai<strong>da</strong>nac igi gamovi<strong>da</strong>, igi gamudmebiT un<strong>da</strong> adidebdes im wams,romelmac samu<strong>da</strong>mod gamoiyvana iqi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> romelSic gonebaClungi <strong>da</strong>SezRuduli cxovelisagan Seqmna gonieri arseba - a<strong>da</strong>miani". aq aris gamoxatulirusos namdvili <strong>da</strong>mokidebuleba sazogadoebrivi ganviTarebis procesisadmi.mxolod borotmoqmedebas <strong>da</strong>yavs a<strong>da</strong>miani imaze <strong>da</strong>bal donemde, sai<strong>da</strong>nac igigamovi<strong>da</strong> - anu bunebriv mdgomareobaze <strong>da</strong>bla. am borotmoqmedebaTa aRmofxvras,romlis gzebzac igi eZebs Tavis "sazogadoebrivi xelSekrulebebSi", SeuZliaa<strong>da</strong>miani gamoyvana zneobrivi srulyofis farTo gzaze.<strong>axali</strong> <strong>socialuri</strong> sitemis safuZveli un<strong>da</strong> gaxdes sazogadoebrivixelSekrulebis namdvili realizeba <strong>da</strong> ganxorcieleba. "pirveladi SeTanxmeba, -wers ruso - ara mxolod ar spobs a<strong>da</strong>mianTa bunebriv Tanasworobad, aramedpiriqiT cvlis mas,rogorc pirovnebebis TanasworobiT kanonis winaSe <strong>da</strong> cvlisyvela im uTanasworobas, romelic bunebam Seitana maT fizikur arsebaSi; <strong>da</strong>Tumca a<strong>da</strong>mianebi SeiZleba iyvnen araTanasworni niWis, an Zalis mxriv, magramisini uflebrivad Tanasworni xdebian SeTanxmebis Sedegad".sazogadoebrivi xelSekrulebi<strong>da</strong>n gamomdinare ruso hqmnis moZRvrebas xalxissuverenitetis Sesaxeb. "mxolod saerTo nebas SeuZlia marTos saxelmwifosZalebi misi warmoqmnis miznis Sesatyvisad, romelic sayovelTao keTildReobaSimdgomareobs". yovel individs, rogorc a<strong>da</strong>mians SeiZleba hqondes kerZo nebasurvili,<strong>da</strong>pirispirebuli,an gansxvavebuli saerTo neba-survilebisagan,romelic mas aqvs, rogorc moqalaqes. am kerZo interesma SeiZleba ukarnaxos massxva raime, vidre saerTo interesma.am garemoebam SeiZleba migviyvanos yvelas nebasa <strong>da</strong> saerTo nebas Soris didgansxvavebebTan. "saerTo neba - wers ruso - icavs mxolod saerTointeresebs;yvelas neba ki kerZo interesebs <strong>da</strong> warmoad<strong>ge</strong>ns mxolod kerZo pirTanebis ganacxadTa jams.magram Tu am nebaTa gamovlinebebi<strong>da</strong>n moviSorebTurTierTgamanadgurebel <strong>da</strong> gamomricxvel ukiduresobebs, maSin <strong>da</strong>rCenilgansxvavebaTa Sekrebis Sedegad miviRebT saerTo neba-survils".39


suvereniteti, rusos mixedviT, esaa saerTo nebis ganxorcieleba. aqe<strong>da</strong>ngamomdinareobs suverenitetis ori mniSvnelovani Tviseba - esaa ganuyofloba <strong>da</strong>gausxvisloba. "me vamtkiceb, -wers ruso, -rom suvereniteti, romelic arissaerTo sayovelTao nebis mxolod ganxorcieleba, aras<strong>dros</strong> ar SeiZlebagasxvisebul iqnes <strong>da</strong> rom suvereni, romelic sxva araferia Tu ara koleqtiuriarseba, SeiZleba warmod<strong>ge</strong>nili iqnes mxolod Tavisi TaviT. ga<strong>da</strong>cemaSesaZlebelia Zalaufleba-xelisuflebisa, magram araviTar SemTxvevaSi nebisa".suverenitetis gausxviseblobas ruso miyavs mmarTvelobis warmomad<strong>ge</strong>nlobiTiformis uaryofasTan. suvereniteti mdgomareobs gansakuTrebiT sayovelTaod <strong>da</strong>saerTo nebaSi, romelic SeuZlebelia warmod<strong>ge</strong>nili iqnes visme mier. deputatebiar SeiZleba xalxis warmomad<strong>ge</strong>nlebi iyvnen, isini mxolod maTi komisrebi arian,romelTac arafris <strong>da</strong>d<strong>ge</strong>a ar SeuZliaT savsebiT <strong>da</strong> sabolood". yoveli kanoni,Tu igi uSualod TviT xalxma ar <strong>da</strong>amtkica, ar aris namdvili. igi srulebiTacar aris kanoni".aseve kategoriulobiT amtkicebs "sazogadoebriv xelSekrulebaSi"suverenitetis ganuyoflobis princips."imave mizeziT, ra mizeziTac suverenitetigausxvisebadia, igi ganuyofelicaa, vinai<strong>da</strong>n neba-survili, an saerTo <strong>da</strong>sayovelTaoa, an ar aris aseTi. igi, an warmoad<strong>ge</strong>ns xalxis, rogorc mTelisnebas, an mxolod misi nawilisas". pirvel SemTxvevaSi es gacxadebuli neba arissuverenitetis aqti <strong>da</strong> qmnis kanons, meore SemTqvevaSi esaa mxolod kerZo neba, anmagistraturis aqti; yvelaze didi rac mas SeuZlia mogvces esaa dekreti. rusoZalauflebis ganawilebis Teoriis momxreTa sastiki winaaRmdegia, rameTu misepoqaSi es Teoria feo<strong>da</strong>lur <strong>da</strong> burJuaziul fenebs Soris kompromisisgamoxatuleba iyo. ruso ki rogorc saxalxo mmarTvelobis Tanmimdevrulimomxre uaryof<strong>da</strong> yovelgvar kompromisebs. Zalauflebis ganawileba maswarmod<strong>ge</strong>nili hqon<strong>da</strong> rogorc fantastikuri arseba, romelic a<strong>ge</strong>buliasxva<strong>da</strong>sxva adgilebi<strong>da</strong>n aRebuli nawilebisagan, romelTac sinamdvileSi araferisaerTo ar akavSirebT.suvereniteti vlindeba kanonebis gamocemaSi. "suverens aqvs mxolodsakanonmdeblo Zalaufleba". wers igi.kanonis gansazRvrebaSi igi uwinaresyovlisa xazs usvams imas, rom kanoni aris sayovelTao nebis nayofi."brZanebebi,gamocemuli erTi a<strong>da</strong>mianis mier,vinc ar un<strong>da</strong> iyos igi - Tavisi Tavis saxeliT araris kanonebi". magram kanonis mxolod <strong>ge</strong>netikuri gansazRvreba ar arissakmarisi. "saerTo, sayovelTao neba, raTa iyos aseTi, sayovelTao <strong>da</strong> saerToun<strong>da</strong> iyos, rogorc Tavis obieqtTan ise Tavis arsebasTan mimarTebaSi, igi un<strong>da</strong>yvelasagan amodiodes, raTa misaRebi iyos yvelasaTvis,igi kargavs Tavis bunebrivsamarTlianobas,rodesac igi mimarTulia romelime gansazRvrul <strong>da</strong>individualur obieqtze".40


saxelmwifoSi sakanonmdeblo xelisuflebis gverdiT un<strong>da</strong> arsebobdesaRmasrulebeli Zalauflebac. ruso amtkicebs, rom aRmasrulebeli Zalauflebaar SeiZleba ekuTvnodes mTel sazogadoebas, rogorc kanonmdebels, an suverens,rameTu es Zalaufleba gamoixateba mxolod kerZo aqtebSi, romelzec ar ariankanonebi <strong>da</strong> maSasa<strong>da</strong>me ar exebian suverenis moqmedebis sferos, suverenisa,romlis yvela aqti SeiZleba iyves mxolod kanonebi.aRmasrulebeli xelisufleba un<strong>da</strong> ekuTvnodes mTavrobas,romlis qveSacrusos esmis "gamaSualebeli-Sualeduri organizmi, <strong>da</strong><strong>ge</strong>nili qveSevrdomebsa <strong>da</strong>suverens Soris urTierTobisaTvis, romelsac aqvs uflebamosileba moiyvanoskanonebi Sesrulebis mdgomareobaSi, Seasrulos <strong>da</strong> ganaxorcielos kanonebi <strong>da</strong>mxari <strong>da</strong>uWiros, rogorc samoqalaqo, ise politikur Tavisuflebebs". rusousvams xazs imas,rom mTavroba araviTar SemTxvevaSi ar un<strong>da</strong> agveriossuverenTan, mTavroba suverenis nebis mxolod <strong>da</strong> mxolo aRmasrulebelia.mTavroba SeiZleba sxva<strong>da</strong>sxvagvarad iqnes organizebuli: demokratiulad,aristokratiulad <strong>da</strong> monarqiulad. sanam am formebs gavarCevdeT, manam saWiroagavCerdeT rusos mier gamoyenebul terminologiis Taviseburebebze."sazogadoebriv xelSekrulebaSi" igi ganasxvavebs saxelmwifos or formas:respublikas e.i. saxelmwifos, romelic kanonebis meSveobiT imarTeba(igulisxmeba, rom kanoni sayovelTao nebis nayofia) <strong>da</strong> despotias, e.i.saxelmwifos marTuls despotis mier, romelic Tavis Tavs kanonebze maRlaayenebs. amasTanave aRniSnulia, rom despotia esaa ga<strong>da</strong>gvarebuli saxelmwifo.rac Seexeba terminebs "demokratia", "aristokratia" <strong>da</strong> "monarqia", mas ruso Tavis"sazogadoebriv SexedulebaSi" iyenebs ara mmarTvelobis formebis<strong>da</strong>saxasiaTeblad, aramed mTavrobis organizaciis <strong>da</strong>saxasiaTeblad.demokratiuli mTavroba Sed<strong>ge</strong>ba yvela moqalaqisagan, aristokratiulimoqalaqeTa mcire raodenobisagan, monarqiuli ki erTi a<strong>da</strong>mianisagan.iyenebs ra "demokratiis" cnebas am viwro mniSvnelobiT, ruso kategoriuliwinaaRmdegia demokratiuli mTavrobisa.igi SeniSnavs, rom saxelmwifoSi,romelsac aseTi mTavroba hyavs suvereni <strong>da</strong> mTavroba ar arian erTmaneTisagangayofili.aseT saxelmwifos, amtkicebs igi, faqtiurad arc hyavs mTavroba. "Tu amtermins aviRebT misi zusti mniSvnelobiT - agrZelebs ruso - maSin aras<strong>dros</strong>arsebula namdvili demokratia <strong>da</strong> aras<strong>dros</strong>ac aseTi arc iqneba". amis<strong>da</strong>sabuTeblad igi moixmobs mraval magaliTsa <strong>da</strong> siZneles,romelic<strong>da</strong>kavSirebulia TviT yvelaze wvrilmani saqmeebis ga<strong>da</strong>wyvetasTan, rodesac igiwydeba moqalaqeTa saerTo Sekrebaze.rac Seexeba aristokratiulsa <strong>da</strong> monarqiul mTavrobebs, aq saukeTeso arCevani<strong>da</strong>mokidebulia mTel rig faqtorebze.erT saxelmwifos pirveli Seefereba, sxvas- meore forma.mniSvnelovania mxolod erTi: mTavroba un<strong>da</strong> moqmedebdesumravlesobis interesTa gaTvaliswinebiT <strong>da</strong> ara sakuTari interesebiT.41


principSi es advilad miiRweva aristokratiaSi. mTavrobis monarqiuli formisaskerZo neba batonobs yvela <strong>da</strong>narCen nebaze <strong>da</strong> am gvarad Zalian didia imisSesaZlebloba, rom respublika despotiad iqces.ruso <strong>da</strong>wvrilebiT ganixilavs saxalxo suverenitetis ganxorcielebissaSualebebis Sesaxeb sakiTxs. ar aris sakmarisi misi azriT, is, rom Sekrebilmaxalxma erTxel <strong>da</strong> samu<strong>da</strong>mod <strong>da</strong>adginos saxelmwifoebrivi wyoba,sanqcia <strong>da</strong>adokanonTa krebuls. aseve araa sakmarisi, rom man <strong>da</strong>adginos mudmivi mTavroba, anerTxel <strong>da</strong> samu<strong>da</strong>mod airCios Tanamdebobis pirebi. gar<strong>da</strong> sagan<strong>ge</strong>boTavyrilobebisa, romlebic SeiZleba gamowveuli iqnas gauTvaliswinebeliSemTxvevebiT, aucilebelia agreTve,raTa arsebobdes perioduli Tavyrilobebic.rogorc ki xalxi Seikribeba,rogorc suverenuli organo, mTavrobisyovelgvari iurisdiqcia wydeba. mTavrobis mxri<strong>da</strong>n suverenuli Zalauflebisuzurpaciis Tavi<strong>da</strong>n acilebis mizniT saxalxo yriloba iwyeba ori sakiTxisganxilviTa <strong>da</strong> maTze kenWisyriT:" nebavs Tu ara suverens SeinarCunos mTavrobisarsebuli forma"? <strong>da</strong> "nebavs Tu ara xalxs mmarTveloba <strong>da</strong>utovos maT,romelsac axla aqvT igi <strong>da</strong>kisrebuli"?moqalaqeTa yrilobisaTvis "saxelmwifoSi ar arsebobs araviTari ZiriTadikanoni, romlis gauqmebac SeuZlebeli iqnebo<strong>da</strong>, TviT sazogadoebriviSeTanxmebac ki araa gamoricxuli". "im momentSi, rodesac mTavrobam moaxdinasuverenitetis uzurpacia, sazogadoebrivi SeTanxmeba <strong>da</strong>rRveulia <strong>da</strong> yvelaubralo moqalaqe, romelTac ufleba aqvT <strong>da</strong>ubrunden TavianT bunebrivTavisuflebas, iZulebulni <strong>da</strong> ara movaleni arian <strong>da</strong>emorCilon mas".rusos sazogadoebrivi ideologia egalitarizmia. mxolod iq, sa<strong>da</strong>c arsebobsqonebis cnobili Tanasworoba, SesaZlebelia sayovelTao <strong>da</strong> saerTo nebiswarmoqmna-Camoyalibeba.Tavisufleba SeuZlebelia arsebobdes TanasworobisgareSe, xazs usvams moazrovne, amitom "arcerTi moqalaqe ar un<strong>da</strong> flobdesimden SeZlebas, rom SeeZlos meores yidva <strong>da</strong> arcerTi ar un<strong>da</strong> iyos - imdenadRaribi, rom iZulebuli iyos gayidos sakuTari Tavi:es gulisxmobs mdidrebisa<strong>da</strong> didebulebis, qonebisa <strong>da</strong> gavlenis sididis SezRudvas". ruso ar fiqrobs,rom qonebis SezRudvis aseTi kanoni gamosadegi iqneba yvelaqveynisaTvis,ramdena<strong>da</strong>c misi azriT, kanonebi saxes un<strong>da</strong> icvlidnen adgilobrivipirobebisa <strong>da</strong> mcxovreblebis Taviseburebebis gaTvaliswinebiT. ar SeiZlebayuradReba ar miiqcios rusos ideam, imis Sesaxeb,rom TavisuflebisganxorielebisaTvis araa sakmarisi mxolod <strong>politikuri</strong> Tanasworoba; ramacSemdeg didi gavlena iqonia, rogorc social-politikur azris SemdgomganviTarebaze, ise safuZvlad <strong>da</strong>edo praqtikul saxelmwifoebriv saqmianobas,uwinares yovlisa kanonmdeblobis sferoSi.42


amgvarad, rusoc agrZelebs "robinzoniadis" tradiciassazogadoebaTmcodneobaSi, romlis amosavalia izolirebuli individi. rusosTanaxmad a<strong>da</strong>miani bunebriv mdgomareobaSi harmoniul <strong>da</strong>mokidebulebaSiabunebasTan. aq a<strong>da</strong>mians ar sWirdeba arc myari sazogadoebrivi kavSirurTierTobebi,arc Sroma, arc goneba <strong>da</strong> arc morali. magram mas aseveaxasiaTebs TanagrZnoba <strong>da</strong> TviT Senaxvisaken miswrafeba. amitom gansxvavevbiThobsisagan ruso "oms yvela yvelas winaaRmdeg" ar Tvlis bunebriv mdgomareobad.mosaxleobis zr<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>ge</strong>ografiuli mizezebi iwvevs a<strong>da</strong>mianTa unarebisganviTarebas, TanamSromlobisa <strong>da</strong> metoqeobis warmoSobas. <strong>axali</strong> unarebiswarmoSoba xels uwyobs <strong>axali</strong> moTxovnebisa <strong>da</strong> piriqiT warmoSobas, "sxeulisbunebrivi moTxovnilebebis" gverdiT "sulis xelovnuri moTxovnilebebis"ganviTarebas, bunebrivi anTropologiuri uTanasworobis <strong>politikuri</strong>T e.i.sazogadoebrivi uTanasworobiT SecvlaSi ga<strong>da</strong>mwyveti roli iTamaSa kerZosakuTrebis <strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nam. kerZo sakuTrebis arsebobis pirobebSi a<strong>da</strong>mianTa niWisa <strong>da</strong>unarebis uTanasworobas mivyavarT sakuTrebiT uTanasworobasTan, romelicSemdeg TviT axdens ganmsazRvrul zemoqmedebas sazogadoebaSi uTanasworobiszr<strong>da</strong>ze. mqonebelTa <strong>da</strong> uqonelTa mudmivi Setakebani iwvevs ZiriTad mqonebelTa<strong>da</strong> mesakuTreTa Soris samoqalaqo mSvidobis - zavis moTxovnilebas, rasacuzrunvelyofs kidec sazogadoebrivi xelSekrulebis <strong>da</strong>deba.bunebrivmdgomareobaze <strong>da</strong>bruneba ukve SeuZlebelia. uTanasworobis ganviTareba gadissam - simdidrisa <strong>da</strong> siRaribis, Zlevamosilebisa <strong>da</strong> umweobis, batonobisa <strong>da</strong>monobis - <strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>kanonebis etapebs. es ki ukve aris uTanasworobisukanaskneli safexuri <strong>da</strong> is zRvari, romelTanac bolos <strong>da</strong> bolos mivyavarTuTanasworobis yvela <strong>da</strong>narCen safexurs manam, sanam <strong>axali</strong> ga<strong>da</strong>trialebanisabolood ar gaanadgureben xelisuflebas, an <strong>da</strong> ar <strong>da</strong>axloveben mas kanonier<strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nilebebTan, sazogadod kanonierebasa <strong>da</strong> samarTalTan. amgvar kanonier<strong>da</strong>d<strong>ge</strong>nilebebs mxedvelobaSi mu<strong>da</strong>m aqvs ori momenti: Tavisufleba, rogorca<strong>da</strong>mianis yvelaze mniSvnelovani gansazRvrebis gausxvisebadoba sazogadoebrivixelisuflebis saxalxo suverenitetis gauucxoebloba mdgomareobs imaSi, romTiToeuli CvenTagani saerTo sakuTreba - nebaSi ga<strong>da</strong>scems <strong>da</strong> saerTo nebisuzenaesi xelmZRvanelobis qveS ayenebs Tavis pirovnebas <strong>da</strong> mTeli Tavis ZalebisSedega<strong>da</strong>c TiToeuli CvenTagani iqceva mTelis ganuyofel nawilad.sazogadoebrivi xelSekrulebis mixedviT a<strong>da</strong>miani kargavs Tavis bunebrivTavisuflebas <strong>da</strong> SeuzRudvel uflebas imaze, rac mas xiblavs,izi<strong>da</strong>vs <strong>da</strong> risi<strong>da</strong>ufleba mas ZaluZs. sanacvlod ki iZens samoqalaqo Tavisuflebas <strong>da</strong> yvelaferimaze sakuTrebis uflebas, rasac flobs. saerTo neba ar aris yvelas nebisigiveobrivi: xalxs, rogorc <strong>politikuri</strong> organizmsa <strong>da</strong> suverens SeiZleba sxvainteresebi hqondes, vinem calkeuli a<strong>da</strong>mianebis interesTa erTobliobas,amgvarad, yovelgvar politikur Zalauflebas kanonieri Zala aqvs mxolod"pirveladi, Tav<strong>da</strong>pirveli SeTanxmebis" wyalobiT. yoveli mmarTveli mxolodxalxis mier aris uflebamosili <strong>da</strong> ndobiT aRWurvili - memkvidreoba, esaa43


xelisuflebianoba. mmarTvelobis yvelaze ga<strong>da</strong>gvarebuli <strong>da</strong> maxinji formebisSecvla xalxis, rogorc suverenis kompetenciaa, romelic drois yovel momentSiuflebamosilia uari Tqvas nebismier sakanonmdeblo g<strong>da</strong>wyvetilebebze <strong>da</strong> miiRos<strong>axali</strong> <strong>politikuri</strong> organizmi. rogorc yoveli organizmi mokv<strong>da</strong>via misijamrTelobisa <strong>da</strong> arsebobis gagrZeleba SeuZlebelia. kargi <strong>da</strong> keTilimmarTveloba <strong>da</strong> Tanas woroba. igi egalitaristia rusos idealia - patarasaxelmwifo, romlic maTSi mcxovrebi moqalaqeebis uSualo - sakuTari nebisgamovlenaa <strong>da</strong> romlebic axorcieleben mmarTvelobis ulebamosilebebiskontrols, maTi uTanasworobis aRmofxvris mizniT. igi moiTxovs qonebrivTanasworobas, qonebis akrZalvas. aseTi demokratiuli wyoba SeuZlebelia. rusoufro aristokratiisaken ixreba. swored is wyoba iqneba yvelaze ukeTesi <strong>da</strong>yvelaze bunebrivi, rodesac brZenni marTaven umravlesobas. isini marTaven arasakuTari interesebis, aramed mTeli moqalaqeebis interesebis sasar<strong>ge</strong>blod.a<strong>da</strong>mianTa zneobriv ga<strong>da</strong>gvarebas xels uwyobs mecnierebisa <strong>da</strong> xelovnebisganviTareba, romlebic badebes pativmoyvareobas, romelic xels uSlis a<strong>da</strong>mianTabunebriv yofaqcevas. rusosagan di<strong>da</strong>d <strong>da</strong>valebulia mTeli organicistulisociologizmi.malTusis Tezisebi:robert Tomas malTusi`mtrebi, romelTac me vebrZvi, mankiereba <strong>da</strong> siRatakea~.1. malTusi ikvlevs siRatakis gamomwvev mizezebs,amdenad igi sociologia. Tavisi Teoriis safuZvla<strong>da</strong>rsebobisaTvis brZolis princips iRebs. sazogadoebaesaa arsebobisaTvis konkurenciuli brZola,arsebobis uflebaze poziciebis garkveva, sa<strong>da</strong>cyovelgvari kompromisis gareSe, Zlierni ikavebensustebis adgils. arsebobisaTvis brZolagansazRvravs socialur moZraobas <strong>da</strong> saerTodsocialur yofierebas.2. malTuss ZiriTa<strong>da</strong>d icnoben gaxmaurebuliSromis `xalxTmosaxleobis zrdis kanonis~ mixedviT.ra aris malTusis Teoriis ZiriTadi problema? esaapirvel rigSi sazogadoebis arsebis, misi moZraoba-44


cvalebadobis xasiaTis, sazogadoebis mamoZravebeli Zalebis gansazRvra, iserogorcsazogadoebrivi yofierebis Seswavla, mis<strong>da</strong>mi diagnosis <strong>da</strong>smis <strong>da</strong> misviTarebaTa gaumjobesebis gzebis Zieba.3. malTusis Teoriis ZiriTadi kiTxvebia _ ra gansazRvravs sazogadoebisganviTarebas? sad <strong>da</strong> raSi un<strong>da</strong> veZeboT a<strong>da</strong>mianis yofis <strong>da</strong> <strong>socialuri</strong>cxovrebis ganmsazRvreli faqtorebi? ra iwvevs sazogadoebis paTologias? sa<strong>da</strong>a<strong>socialuri</strong> yofierebis mamoZravebeli Zalebis moSlis saidumloeba <strong>da</strong> rogorun<strong>da</strong> <strong>da</strong>vaRwioT Tavi <strong>socialuri</strong> paTologias? es is kiTxvebia, romlebic yovelsocialur Teorias amoZraveben <strong>da</strong> romelTa meSveobiT Teoria socialurmoZRvrebaTa rigSi ikavebs adgils.4. malTusis Teoriis ZiriTadi amosavali problemaa siRatake, romelica<strong>da</strong>mianTa sazogadoebis anomaliurobis maCvenebelia. siRatakis faqtisarsebobi<strong>da</strong>n amosvliT, malTusi cdilobs <strong>da</strong>adginos misi mizezebi. biZgi,stimuli Tu sababi sai<strong>da</strong>nac sawyisi miiRo malTusis Ziebebma, esaa <strong>socialuri</strong>paTologia (simaxinje), gamoxatuli siRatakeSi. amitom malTusis mizania,gaarkvios, ra iwvevs siRatakes, mankierebas, ubedurebas <strong>da</strong> rogor un<strong>da</strong> eSvelossazogadoebis mankierebas.5. malTusis Txzuleba `xalxTmosaxleobis kanonis gamocdileba~ _ iwyebaswored sakiTxis <strong>da</strong>yenebiT. `a<strong>da</strong>mianma, romelsac moundeba <strong>da</strong>adginos, rogoriiqneba sazogadoebis momavali ganviTareba, bunebrivad un<strong>da</strong> gamoikvlios orisakiTxi: 1. ra mizezebi ayovnebdnen aqamde a<strong>da</strong>mianis warmatebebs, anu misikeTildReobis ganviTarebas? 2. ramdenad SeiZleba Cveni ganviTarebisSemferxebeli mizezebis nawilobriv an mTlianad ugulebelyofa?6. sazogadoebis ganviTarebis ganmsazRvreli faqtorebi arc religiaSi arc<strong>ge</strong>ografiul determinizmSi un<strong>da</strong> veZioT, arc raime utopiasa <strong>da</strong> revoluciaSi.sazogadoebis ganviTarebis ganmsazRvreli bunebriv istoriaSi, pirvel rigSimosaxleobaSi un<strong>da</strong> veZeboT. sazogadoebis arsebobis yovel safexurze, misinormaluri funqcionirebisaTvis saWiroa mosaxleobis garkveuli optimaluriodenoba, romelic dgindeba sazogadoebaSi mosaxleobis simravlisa <strong>da</strong> saarsebosaSualebaTa Tanafardobis kanoniT. swored es kanoni gansazRvravssazogadoebis ganviTarebas. rogoricaa es Tanafardoba, iseTivea sazogadoebac.7. am kanonis arsi ki isaa, rom yvela cocxal arsebas axasiaTebs mudmiviswrafva, gamravldes ufro swrafad, vidre misgan gankargulebaSi arsebulisaarsebo saSualebani~. magram am swrafvas Tavisebur ganmsazRvrel <strong>da</strong>maregulierebel faqtorad evlineba, sazogadoebrivi cxovrebis ganmapirobebeli,arsebobis saSualebaTa warmoeba. mosaxleobis gamravlebis regulirebasarsebobis saSualebaTa odenoba axdens. magram gamravlebisadmi Cveni Seukavebelimidrekilebebi arRvevs am Tanafardobas xalxTmosaxleobasa <strong>da</strong> arsebobissaSualebebs Soris <strong>da</strong> warmoiSoba Warbi mosaxleoba. mosaxleobis zr<strong>da</strong> uswrebssaarsebo saSualebaTa zr<strong>da</strong>s.45


8. sazogadoebis arsebobis <strong>da</strong> ganviTarebis ganmsazRvreli pirveli kanonigvauwyebs: `Cven SegviZlia ueWvelad CavTvaloT, rom Tu mosaxleobisgamravlebas araviTari winaaRmdegoba ar xvdeba, maSin is ormagdeba yoveloc<strong>da</strong>xuT weliwadSi <strong>da</strong> izrdeba <strong>ge</strong>ometriuli progresiiT~.9. meore kanoni gvauwyebs: rom mosaxleobis gamravleba gar<strong>da</strong>uvladganisazRvreba arsebobis saSualebebiT <strong>da</strong> rom mosaxleoba izrdeba arsebobissaSualebebTan erTad. mosaxleobis zr<strong>da</strong>s gaaCnia <strong>da</strong>brkolebani, romelnicadvilad aRqmadia. am debulebas malTusi ase gamoxatavs: es <strong>da</strong>brkolebani, iserogorc yvela sxva, romelnic mosaxleobis dones arsebobis saSualebebze<strong>da</strong>bla ayeneben: moraluri moTokva, mankiereba <strong>da</strong> siRatakea.<strong>axali</strong> drois, XVII – XVIII saukunis me qanisturi msoflmxedveloba.,,<strong>socialuri</strong> fizika"me-18-e saukunis filosofosTa mniSvnelovani nawili, Cveulebriv sazogadoebasganixilaven a<strong>da</strong>mianTa ara rogor bunebriv, TanSobil mdgomareobas, aramedrogorc xelovnur warmonaqmns. mag.: hobsisa <strong>da</strong> spinozas sazogadoebismeqanistur ga<strong>ge</strong>bas Cven vpoulobT me-17-e saukunis TiTqmis yvela moazrovnesTanazriT, a<strong>da</strong>mianTa pirveladi bunebrivi mdgomareoba – esaa `omi yvelasi yvelaswinaaRmdeg~ [bellum omnium contra omnes]. a<strong>da</strong>mianebi am mdgomareobaSi ar qmniansazogadoebas, cxovroben izolirebulad <strong>da</strong> ganuwyvetliv omoben <strong>da</strong> ibrZvianerTmaneTis winaaRmdeg. magram am gaWirvebuli mdgomareobis, rodesac `a<strong>da</strong>miania<strong>da</strong>mianisTvis m<strong>ge</strong>lia~ - `homo homini lupus est ~ aRmosafxvrelad, a<strong>da</strong>mianebideben urTierTSoris xelSekrulebas sazogadoebis Seqmnis Sesaxeb <strong>da</strong> avalebenromelime kanonmdebels gamoimuSaos kanonebi. kanonmdebeli is <strong>ge</strong>nialurikonstruqtoria, romelic kanonebis <strong>da</strong>xmarebiT cocxali <strong>socialuri</strong>atomebisagan – a<strong>da</strong>mianebisagan qmnis raRac rTul meqanizms – saxelmwifos,romelSic am socialur atomTa – a<strong>da</strong>mianTa sulisCamdgmeli vnebebi <strong>da</strong>instinqtebi, urTierTs awonasworeben <strong>da</strong> yvela a<strong>da</strong>mianTaTvis saerTosar<strong>ge</strong>blobis motanis saqmes emsaxurebian. sazogadoebrivi wyobis safuZvelia<strong>politikuri</strong> kanonebi. Tu sxva<strong>da</strong>sxva xalxebSi Cven vxvdebiT sazogadoebisgansxvavebul formebs, maSin maTi arseboba aixsneba imiT, rom TiToeul xalxshyav<strong>da</strong> Tavisi kanonmdebeli, romelmac maT Seuqmna gansakuTrebuli kanonebi.amgvarad, me-17-e saukunis moazrovneebi mTlianad aigiveben erTmaneTTansazogadoebasa <strong>da</strong> saxelmwifos.sazogadoebis meqanisturi koncefcia Seicav<strong>da</strong> mTel rig siZneleebs, romelsacgamudmebiT ejaxebo<strong>da</strong> me-17-e saukunis <strong>socialuri</strong> filosofia. am epoqis bunebismecnieruli msoflmxedvelobisaTvis, gar<strong>da</strong> meqanisturobisa, <strong>da</strong>maxasiaTebeliaagreTve bunebaSi arsebuli wesrigis ucvlelobis rwmena. buneba absoluturad46


ucvlelia, sanam arsebobs, manam igi ucvleli rCeba. radgan TviT a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong>a<strong>da</strong>mianTa sazogadoeba ganixileba rogorc bunebis wesrigis nawili, maSina<strong>da</strong>mianuri sazogadoebis bunebrivi wesrigi iseTive uryevi <strong>da</strong> maradiuli un<strong>da</strong>iyos rogorc maradiuli <strong>da</strong> ucvleli mTeli bunebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeliwesrigi. aseTia is <strong>da</strong>skvna, romelTanac gar<strong>da</strong>uvalobiT midian me-17-e saukunismoazrovneebi. magram rogor un<strong>da</strong> movagvaroT a<strong>da</strong>mianuri sazogadoebis erTiani<strong>da</strong> ucvleli wesrigis es idea kacobriobis namdvil cxovrebasTan, sa<strong>da</strong>caraferia ucvleli, sa<strong>da</strong>c sazogadoebis formebi usasrulod cvalebadi <strong>da</strong>mravalgvaria? esaa siZnele, romlis ga<strong>da</strong>laxvac ar SeeZloT me-17-e saukunismoazrovneebs. isini am siZneli<strong>da</strong>n gamosvlas cdolobdnen Semdegnairad: a<strong>da</strong>mianimoqmedebs Tavisi bunebrivi wesrigis kanonTa Sesatyvisad mxolod maSin, rodesacigi xelmZRvanelobs gonebis xmiT <strong>da</strong> SeuZlia am kanonTa Secnoba. magramramdena<strong>da</strong>c a<strong>da</strong>miani gaunaTlebelia <strong>da</strong> am kanonTa Secnobac yovelTvis arZaluZs, amdenad mas SeuZlia kidec am wesrigis ucvlel kanonTa <strong>da</strong>rRvevac.marTalia, kanonebisadmi amgvari <strong>da</strong>umorCilebloba mas mraval tanjvasa <strong>da</strong>gansacdels umzadebs. saxelmwifoebrivi wyobis dRemde istoriulad arsebuliyvela forma warmoad<strong>ge</strong>ns kanonmdebelTa warumatebel mcdelobas, ipovonsaxelmwifoebrivi wyobis is WeSmariti, absoluturi forma, romelsacgvkarnaxobs bunebis realuri kanonebi <strong>da</strong> romelic gvaZlevs kacobriobis mieribednierebis miRwevis garantias. am TavlsazrisiT ud<strong>ge</strong>bian istorias me-17-esaukunis filosofosebi. yoveli saxelmwifos istoria, maTi azriT: mxolod imisistoriaa, Tu rogor Seqmna romelime kanonmdebelma am sazogadoebis kanonebi <strong>da</strong>Tu rogori, maTi arasrulyofilebis gamo, ga<strong>da</strong>uxvia am sazogadoebam Tavisipirveladi principisagan <strong>da</strong> iwyo <strong>da</strong>Sla. saukeTeso SemTxvevaSi, Tusaxelmwifoebrivi meqanizmi Seqmnilia ufro moxerxebulad <strong>da</strong> warmatebiT, maSinmas zogierTi ga<strong>da</strong>xvevebisa <strong>da</strong> zigza<strong>ge</strong>bis Semdeg ZaluZs <strong>da</strong>ubrundes Tavispirvelad princips <strong>da</strong> <strong>da</strong>iwyos cxovreba TiTqos<strong>da</strong> xelaxla, Tavi<strong>da</strong>n. amgvaradevoluciis idea, romelic Zevs XIX-XX-is mecnierebis safuZvelSi <strong>da</strong> romlismixedviTac sazogadoeba Tan<strong>da</strong>TanobiT viTardeba erTi formi<strong>da</strong>n meoreSi,savsebiT ucxoa me-17-e saukunis filosofisTa statikurimsoflmxedvelobisaTvis.maTi azriT, istoriis Seswavlas SeiZleba azri hqondes mxolod imdenad,ramdena<strong>da</strong>c igi gvaCvenebs Tu rogor ar un<strong>da</strong> avagoT sazogadoebis Senoba <strong>da</strong> Turogor tanjva-wvalebasTan miyavs kacobrioba saxelmwifos amgvari a<strong>ge</strong>biswarumatebel cdebs. piriqiT, idealuri sazogadoebrivi wyoba SeiZleba Secnobiliqnas abstraqtuli gziT. deduqciurad iqnes gamoyvanili a<strong>da</strong>mianis bunebismaradiuli <strong>da</strong> ucvleli Tvisebebisagan. Tu me-17-e saukunis filosofosTasociologiuri koncefciebis amosaval punqtebs SevapirispirebT maTgangamomdinare <strong>da</strong>skvebTan, maSin SevamCnevT, yvela maTganisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelwinaaRmdegobas. maTi amosavali punqtebi Tu sawyisebi meqanistur-47


materialisturia: maTi ZiriTadi wanamZRvaria – determinizmi, romlisTvisac<strong>da</strong>maxasiaTebelia a<strong>da</strong>mianSi nebis Tavisuflebis arsebobis uaryofa <strong>da</strong> imisaRiareba, rom a<strong>da</strong>mianis neba iseve gapirobebulia <strong>da</strong> misi saqmianobac isevekanonzomieria, rogorc gapirobebulia <strong>da</strong> kanonzomieria materialur sxeulTamoZraoba. aseve materialisturia Sexedulebac sazogadoebrivi wyobisa <strong>da</strong>wesrigis, rogorc bunebis materialuri wesrigis nawilis Taobaze; asevematerialisturia <strong>socialuri</strong> kanonebis rogorc bunebis zogadi kanonebisgamovlenis ganxilvisadmi miswafebac.magram ras vxe<strong>da</strong>vT Semdeg, rodesac filosofosebi ejaxebian konkretulistoriulsinamdviles? maSin v<strong>ge</strong>bulobT, rom a<strong>da</strong>mianebs SeuZliT <strong>da</strong>emorCilonTavis bunebriv kanonebs <strong>da</strong> arc <strong>da</strong>emorCilon maT ucodinrobisa TugaunaTleblobis gamo. marTalia, yoveli Cveulebrivi a<strong>da</strong>miani, mkacradeqvemdebareba Tavisi vnebebisa <strong>da</strong> grZnobebis brZanebas, magram maTze maRldebakanonmdebeli. igi flobs arCevanis cnobil Tavisuflebas, _ bunebrivi wesrigiskanonTa ga<strong>ge</strong>bisa <strong>da</strong> codnis miRweuli donis Sesatyvisad kanondebels SeuZlia<strong>da</strong>adginos saxelmwifos esa Tu is forma. amgvarad, sazogadoeba – saxelmwifogvevlineba ara rogorc nivTTa bunebrivi wesrigis kanonTa ZaliT bunebrivad –wermoqmnili ram, aramed rogorc raRac xelovnuri qmnileba, romelickanonmdeblis Tavisufali Semoqmedebis produqtia. amasTan <strong>da</strong>kavSirebiTa<strong>da</strong>mianTa sazogadoebis bunebrivi wesrigi <strong>da</strong> wyobac arsebiTad sxva ramea, vidrebunebis bunebrivi wesrigi. maT bunebrivi wesrigis qveS esmo<strong>da</strong>T raRacsaukuneebi<strong>da</strong>n saukuneebamde namvilad arsebuli ram, mag. esaa namdvila<strong>da</strong>rsebuli mzis sistema, masSi maradiulad moZravi sxulebiT. kacobriobiscxovrebaSi ki, piriqiT, namdvilad arsebuli aRmoCn<strong>da</strong> sazogadoebis.saxelmwifos istoriulad warmavali <strong>da</strong> aranamdvili formebi, romlebicwarmoiSvnen kanonmdebelTa umecrebis, gaunaTleblobisa <strong>da</strong> Secdomebis Sedegad.a<strong>da</strong>mianTa sazogadoebis bunebrivi wesrigi, faqtobrivad aRmoCn<strong>da</strong> raRac iseTiram, romelic mxolod maSin ganxorcieldeba, rodesac mogvevlineba iseTikanonmdebeli, romelic SeZlebs Seicnos <strong>da</strong> praqtikulad gamoiyenosa<strong>da</strong>mianisaTvis am yvelaze keTilsasurveli, WeSmaritad erTaderTi wyobisa <strong>da</strong>wesrigis kanonebi. maSasa<strong>da</strong>me, sazogadoebis bunebrivi wesrigi aRmoCn<strong>da</strong> iseTiram, romelic mxolod un<strong>da</strong> ganxorcieldes a<strong>da</strong>mianuri gonebis brZanebisTanaxmad. amiT igi arsebulis sfero<strong>da</strong>n jerarsis sferoSi ga<strong>da</strong>itaneba.Tanac ar arsebobs TviT nivTTa bunebaSi Cadebuli raime bunebrivi aucilebloba,romelic adre Tu gvian migviyvan<strong>da</strong> am bunebis wesrigis Sesatyvisi sazogadoeba –saxelmwifos ganxorcielebasTan. es ukanaskneli kanonmdeblis Tavisufaliga<strong>da</strong>wyvetilebis saqmea. bednieri SemTxveviToba iqnebo<strong>da</strong>, rom bunebrivi wesrigismoTxovnis Sesatyvisi saxelmwifo Seqmniliyo me-18-e s-Si. aseTi saxelmwifoSeiZlebo<strong>da</strong> mravali aseuli <strong>da</strong> aTaswleulis winaTac warmoqmniliyo, romgamoCeniliyo maSin <strong>ge</strong>nialuri kanonmdebeli <strong>da</strong> ganexorcielebina igi48


cxovrebaSi. sazogadoebis bunebrivi wesrigi aRmoCn<strong>da</strong> ara mxolod iseTi ram racjerars, aramed iseTi jerarsi, romelic mocemul momentSi ar gamomdinareobsTviT arsebulis ganviTarebis Sinagani aucileblobisagan, <strong>da</strong> <strong>ge</strong>niosisTavisufali Carevis saqmes warmoad<strong>ge</strong>ns. kacobriobis mTeli istoriawarmogvid<strong>ge</strong>ba rogorc wyvdiadSi xetiali, kanonmdebelTa mieri bunebriviwesrigis kanonTa <strong>da</strong>Zebnis warumatebel mcdelobasTan erTad <strong>da</strong> es gagrZeldebamanam, sanam uceb ar gaielvebs vinmes TavSi <strong>ge</strong>nialuri azri <strong>da</strong> kacobriobasabolood ar <strong>da</strong>aRwevs Tavs mojadoebul wres <strong>da</strong> ar ganaxorcielebs imerTaderT sazogadoebriv wyobas, romelic Seesabameba a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> sagnebisbunebas.amgvarad Cven ukve mivediT savsebiT idealistur <strong>da</strong>skvnasTan, sazogadoebisbunebrivi wesrigi <strong>da</strong> wyobileba aRmoCn<strong>da</strong> jerarsuli <strong>da</strong> kanonmdeblisTavisufali nebis gansaxorcielebeli aqti, romelic araa gapirobebulibunebrivi kanonzomierebis mier. aqve un<strong>da</strong> SevniSnoT, rom calkeul moazrovneTaSexedulebebis erTmaneTTan sruli gaigiveba ar SeiZleba, ar iqneba swori,rameTu erTTan es winaaRmdegoba vlindeba ufro primitiuli <strong>da</strong> gulubryviliformiT, xolo meoresTan ki <strong>da</strong>faruli saxiT. me-17-e saukunis filosofosebi<strong>da</strong>nmkacri determinizmis xazs yvelaze Tanmimdevrulad atarebs spinoza. masTangonebis umecrebac <strong>da</strong> gamoRviZebac erTnaira<strong>da</strong>a gapirobebuli saganTa bunebrivikanonzomierebebiT. magram spinozamac ver SesZlo mojadoebuli wris garRveva.man ver SeZlo eCvenebina is bunebrivi kanonzomiereba, romelsac mivyavarTgonebiseuli wesrigis <strong>da</strong> wyobis ganxorcielebasTan. amitom masTan arc kigvxvdeba raime miniSnebac ki sazogadoebrivi formebs ganviTarebis bunebrivkanonzomierebebze49

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!