14 HistoriaIgandea •2010eko abenduaren 19aKon<strong>da</strong>irarenmugetanBesti<strong>ari</strong>oaKon<strong>da</strong>irek diotenez, Olentzero egun uste dugun gizon zintzoa ez, gaiztoa zen. RAUL BOGAJO / ARGAZKI PRESSAzken basandereaharrapatzeaezinezkoa izan zenDAgusti Xahori esker,azken basajaun etabasanderearen kon<strong>da</strong>iraezagutzen dugu.XVIII.mendearenamaieran,1790ean,langile batzuk Iratiko basoan<strong>ari</strong>tzen ziren,egur bila.Gizonaez zuten aurkitu langileek.Bakarrik,haren aztarnak.Emakumea,ordea,ikusi etaukitu egin zuten.Erabat biluzikzegoen eta ile luzea zuen,lamia balitz bezala.Azal zuriazuen; zuriegia,haien ustez.LeRoy-ek —langileen arteanzegoen zientzial<strong>ari</strong>bat— i<strong>da</strong>tzitako liburu bateankontatu omen zuen gertatutakoa,Xahokdioenez.Egunen batean,basandereapreso hartzen saiatu ziren.Baina porrot egin zuen taldeak.Emakumea,azkarraetabizia,aldez aurretik konturatubaitzen.Eta atxilotzeko orduan,jauzierraldoi bat eginez,aldeegin zuen.Basoareniluntasunean galdu zen,betiko.Gauritzuli zaigu.‘Besti<strong>ari</strong>um vocabulum’Aspaldikokon<strong>da</strong>iren arabera,Olentzero ez zenegun uste dugunzahar zintzoa etaalaia, gizon gaiztoabaizik. Labanazorrotzarekin lepoamozten zienhaurrei, tximiniatikjaitsita. Agian,lapurra ere bazen. Ezzuten maiteOlentzero Gipuzkoaeta Nafarroakoherrietan.Iñaki EgañaAspaldiko kontuaketa irudiak omen dira,baina ni ez naizohartu orain dela gutxiarte. Euskal HerriarenBesti<strong>ari</strong>um vocabulum-a(XII. mendeko adierazpenetan)edo besti<strong>ari</strong>oa(gaur egungo hizkeran)erraldoia izango litzateke.Eta, <strong>da</strong>goeneko, handia <strong>da</strong>. Ez<strong>da</strong>ude, ordea, lan sakonak. Liburubatean edo bestean, mitologialiburuetan bereziki, deskribapenlaburrak aurki <strong>da</strong>itezke: sugeak,dragoiak, txerriak, tximuak,ahuntzak...Bizidunak izan <strong>da</strong>itezke. Beraz,behin baino gehiagotan hitz egitendute edo, hitz egiteko gaitasunaez badute, gutxienez, gizakiakbalira bezala nahasten dira gurearbasoen artean. Apenas azaltzendiren klasikoak gure oihan berdeetan:grifoak, harpiak, basiliskoak...Eta ahultasun hori gainditzekoeta gure besti<strong>ari</strong>oa osatzeko,gureak sortu ditugu: uhandreak,herensugeak, laminak...Jorge Luis Borgesek Manualde zoología fantástica argitaratuzuen 1957an, eta hamar urte geroagoharen editoreak izenburua al<strong>da</strong>tuzion liburu<strong>ari</strong>: El libro de losseres imagin<strong>ari</strong>os. Zoragarria irudituzitzai<strong>da</strong>n lana, nahiz eta kritik<strong>ari</strong>ekargentinarraren bigarrenmailako liburu bat dela esan.Lehenengo mailan egon zitekeena<strong>da</strong>, ene ustez, baina ni ez naizkritik<strong>ari</strong>a, kontal<strong>ari</strong>a baizik.Julio Cortazarrek ere i<strong>da</strong>tzizuen Besti<strong>ari</strong>o liburua. Borgesenabaino urte batzuk lehenago argitaratua<strong>da</strong>. Ez du zerikusirikanimalia bitxi eta arraroekin. Harenaipuin bilduma bat <strong>da</strong>. JuanJose Arreola Zuñiga mexikarrakere Besti<strong>ari</strong>o izeneko liburu batargitaratu zuen, Cortazar eta Borgesenaurretik, 1921ean. Arreolaeuskal jatorriko i<strong>da</strong>zle bat zen,bai aitaren aldetik, baita amarenetikere. Hor <strong>da</strong>ude lanak, norbaitekirakurri nahi baditu ere.Oso onak.Gurean Pio Baroja <strong>da</strong>, eta harenirakurketatik <strong>da</strong>torkit jakingura,Besti<strong>ari</strong>o izeneko artikulu luzebat argitaratu baitzuen Madrilgoegunk<strong>ari</strong> batean. El Imparcial-enakaso. Ezin izan dut ziurtatu. Ba<strong>da</strong>kit,alta, Espainiako II. Errepublikarengaraian izan zela. Eta horinabarmentzen <strong>da</strong> Barojaren estiloan,askoz libreago. Ohikoak aipatzenditu. Ezer berririk ez.Horregatik gustatuko litzai<strong>da</strong>kebide berri bat irekitzea. Klasikoaizango litzateke, noski. Klasikoadelako gure historia. Etaamaitu gabeko zerren<strong>da</strong> batean,lehenengo<strong>ari</strong> buruzkoaz ez dutzalantz<strong>ari</strong>k: jentila. Euskal besti<strong>ari</strong>oarenabiapuntua. Ez dutuste ikazkin hutsa zenik gureOlentzero. Jentilen burua balitz,ez nintzateke harrituko.Eguberrietatik gertu gaude,eta horregatik ez ditut umeak beldurtunahi. Baina, aspaldiko kon<strong>da</strong>irenarabera, Olentzero ez zenegun uste dugun zahar zintzoaeta alaia, gizon gaiztoa baizik. Labanazorrotzarekin lepoa moztenzien haurrei, tximiniatik jaitsita.Agian, lapurra ere bazen. Ez zutenmaite Olentzero Gipuzkoa etaNafarroako herrietan. Ezta basajaunaere. Besti<strong>ari</strong>oaren beste iturrietakobat.Gure euskal besti<strong>ari</strong>oaren zerren<strong>da</strong>nazalduko liratekeen izengehienak kobazuloetan ezkutatzenziren. Handiena herensugeazen. Mingain luzea zuen, eta haserretzenzenean, sua botatzenzuen aho zabaletik. Batzuetan,baita belarrietatik ere. Beldurgarriak.Shrek filma sortu zenetik,herensuge zintzoak <strong>da</strong>udela <strong>ematen</strong>du. Ez okertu, herensuge guztiakgaiztoak dira eta.Herensugeak ez omen ziren sedent<strong>ari</strong>oak.Europan zehar aurki<strong>da</strong>itezke, gehienbat gaizkileei babesa<strong>ematen</strong>. Gure herensugeenneurriak, akaso herri apala izangarelako, besteen herrietakoenakbaino txikiagoak ziren. Nahikoa,gainera. Baionako azokan, esaterako,1315ean herensugearen haragiarensalmenta debekatu eginzuten u<strong>da</strong>l agint<strong>ari</strong>ek.Egia <strong>da</strong> balea, gure besti<strong>ari</strong>oarenirudi nabarmenetakoa, herensugeabaino handiagoa zela.Agian, ez euskal balea (BalaenaBiscayensis), gure arbasoek bukatuzutena, baina bai beste motabatzuetakoak. Donibane Lohizunen1699an egin<strong>da</strong>ko txosten batenarabera: «balearen ehiza <strong>da</strong> gizakiekinoiz asmatu duen jaukalaeta ederrena». Beraz, horren inguruan,milaka istorio. Bibliako Jonasena,gure kon<strong>da</strong>irekin konparatuz,hirugarren mailakoa izangolitzateke.Iratxoak, laminak, galtzagorriak...Etsaia, aatxea edo zezengorria, hirurak izen ezberdinekin,eskualdeen arabera, baina pertsonaiabera. Kobazuloetan bizi zenazken hori eta haserre bizikoazen. Akaso, Euskal Herrian zabalduena,Izturitzetik Santimamiñera.Zezena omen zen, baina haserretzeangizakiaren itxura hartzenzuen eta etsai bihurtzen zen.Katolikoek deabrua zela uste zuten.Oker zeuden, deabrua bainolehenago jaio baitzen aatxea.
2010eko abenduaren 19a • IgandeaIritzia 15Zer gerta ereSerio demonioJuan Kruz Lakasta eta Zaldieroaseriodemonio@berria.infoA) ‘The Organization’-en ‘kit-kat’-a iritsi <strong>da</strong>Lerrook i<strong>da</strong>zterakoan, ezin jakin argitaratzen direnerako The Organization-ekkit-kat alde bakarreko, iraunkor eta egiaztagarria iragarria izanen duen ala ez.Zer gerta ere, bi Serio Demonio prestatu ditugu. Meni<strong>ari</strong>k ba<strong>da</strong>, zutabe hau <strong>da</strong>irakurri beharrekoa. Egiaren aitortzeko, Zaldieroak eta biok oso argi genuenasteburu honetan iritsiko zela The Organization-en adierazpena. La Razónegunk<strong>ari</strong> espainiar atzerakoiak su-etena asteburuan helduko zela argitaratuzuen asteazkenean. Bistan <strong>da</strong> harreman zuzenak dituela Espainiako Poliziakoeta zerbitzu sekretuetako buruekin eta, hartara, informazio iturri fi<strong>da</strong>garriakdituela. Brian Currinek ere aspaldi iragarri zuen agiria urtea amaitu aurretikiritsiko zela. Esan gabe doa bitartek<strong>ari</strong> hegoafrikarrak hori esan bazuen halaizanen zela ziur zekielako izan zela, bestela ez baitzuen bere izen ona jokoan jarriko.Rufi Etxeberriak Radio Euskadiri egin<strong>da</strong>ko adierazpenak modu bereanulertu behar dira: The Organization-ek erantzun ona emanen zuela bota zuel<strong>ari</strong>k,bazekien zer zetorren. Su-etena iritsi izana guztiz argigarria <strong>da</strong> aste honetakozenbait gertak<strong>ari</strong> aztertzeko tenorean. Konparaziora, Segikoak direlakoanzortzi euskal gazte atxilotu ditu Espainiako Polizia Nazionalak, Grande Marlaskaepaileak koordinaturiko operazio batean. Espainiako Auzitegi Nazionalakoraindik badu aski in<strong>da</strong>r kolpeak eman eta min handia eragiteko. Baina agerikoa<strong>da</strong> haren zikloa amaitua dela, azkenetan <strong>da</strong>goela, kolpe horiek haren azkenkolpeak izanen direla eta ezinen duela baldintzatu aurrerapauso itzela emanberri duen prozesua. Halaber, Madrilgo Diputatuen Kongresuan Alderdien Legeagogortzea adostu dute PSOEk eta PPk, baina testuinguru berrian ekimenakez du deuserako balioko. Gero eta in<strong>da</strong>rgeago ageri <strong>da</strong> Patxi Lopez lehen<strong>da</strong>k<strong>ari</strong>areneta Antonio Basagoiti euskaltzaletu berriaren Eusko Jaurl<strong>ari</strong>tza, eta,harekin batera, euskal hitza leku guztietatik ezabatu nahi duten HerritarrenKulturen Hitzarmena eta halako ekimen normalizatzaileak. Edonola ere, garrantzitsuena<strong>da</strong> herri honetako sufrimendu zurrunbiloa gerarazteko aurrerapausoitzela eman dela.B) ‘The Organization’-en ‘kit-kat’-a ez <strong>da</strong> iritsiLerrook i<strong>da</strong>zterakoan, ezin jakin argitaratzen direnerako The Organization-ek kitkatalde bakarreko, iraunkor eta egiaztagarria iragarria izanen duen ala ez. Zergerta ere, bi Serio Demonio prestatu ditugu. Meni<strong>ari</strong>k ez ba<strong>da</strong>, zutabe hau <strong>da</strong> irakurribeharrekoa. Egiaren aitortzeko, Zaldieroak eta biok oso argi genuen asteburuhonetan ez zela izanen The Organization-en adierazpenik. La Razón egunk<strong>ari</strong>espainiar atzerakoiak su-etena asteburuan helduko zela argitaratu zuen asteazkenean.Bistan <strong>da</strong> harreman zuzenak dituela Espainiako Poliziako eta zerbitzusekretuetako buruekin eta, hartara, haren xedea intoxikatzea zela. Brian Currinekere aspaldi iragarri zuen agiria urtea amaitu aurretik iritsiko zela. Esan gabedoa bitartek<strong>ari</strong> hegoafrikarrak hori esan bazuen ez zela izan horren ziur zelako,baizik eta hori hala izan zedin presio egin nahi zuelako, bere izen ona baliatuz prozesuakahalik eta azkarren egin dezan aurrera. Rufi Etxeberriak Radio Euskadiriegin<strong>da</strong>ko adierazpenak modu berean ulertu behar dira: The Organization-ek erantzunona emanen zuela bota zuel<strong>ari</strong>k, presio egiten <strong>ari</strong> zen. Su-etena iritsi ez izanaguztiz argigarria <strong>da</strong> aste honetako zenbait gertak<strong>ari</strong> aztertzeko tenorean. Konparaziora,Segikoak direlakoan zortzi euskal gazte atxilotu ditu Espainiako PoliziaNazionalak, Grande Marlaska epaileak koordinaturiko operazio batean. EspainiakoAuzitegi Nazionalak oraindik badu aski in<strong>da</strong>r kolpeak eman eta min handiaeragiteko. Eta agerikoa <strong>da</strong> ez <strong>da</strong>goela ziklo hori ixteko prest eta kolpeka segitukoduela prozesuak aurrera egin ez dezan. Halaber, Madrilgo Diputatuen KongresuanAlderdien Legea gogortzea adostu dute PSOEk eta PPk, eta meni<strong>ari</strong>k ezeanoztopo latza bihur <strong>da</strong>iteke prozesuarentzat. Horrek blin<strong>da</strong>tu egin dezake PatxiLopez lehen<strong>da</strong>k<strong>ari</strong>aren eta Antonio Basagoiti euskaltzaletu berriaren EuskoJaurl<strong>ari</strong>tza, eta, harekin batera, euskal hitza leku guztietatik ezabatu nahi dutenHerritarren Kulturen Hitzarmena eta halako ekimen normalizatzaileak. Edonolaere, garrantzitsuena <strong>da</strong> herri honetako zurrunbilo sufrimenduak tamalez martxansegitzen duela.
- Page 1 and 2:
IgandeaAbenduaren 19a2010. VIII. ur
- Page 3 and 4: Abenduaren 31n presoen eskubideen a
- Page 5 and 6: 2010eko abenduaren 19a, igandea ber
- Page 7 and 8: 2010eko abenduaren 19a, igandea ber
- Page 9 and 10: 2010eko abenduaren 19a, igandea ber
- Page 11 and 12: 2010eko abenduaren 19a, igandea ber
- Page 13 and 14: 2010eko abenduaren 19a, igandea ber
- Page 15: Lukatxenkokpresidentetzarieutsiko d
- Page 19 and 20: 2010eko abenduaren 19a, igandea ber
- Page 21 and 22: 2010eko abenduaren 19a, igandea ber
- Page 23 and 24: 2010eko abenduaren 19a, igandea ber
- Page 25 and 26: D Ekitaldiak2010eko abenduaren 19a,
- Page 28 and 29: 28 berria 2010eko abenduaren 19a, i
- Page 30 and 31: 30 berria 2010eko abenduaren 19, ig
- Page 32 and 33: 32 berria 2010eko abenduaren 19a, i
- Page 34 and 35: 34 berria 2010eko abenduaren 19a, i
- Page 36 and 37: 36 berria 2010eko abenduaren 19a, i
- Page 38 and 39: 38 berria 2010eko abenduaren 19a, i
- Page 40 and 41: ZakilixutZuzenbidea eta diseinu gra
- Page 42 and 43: 02 Euskara ez formalaIgandea •201
- Page 44 and 45: 04 Euskara ez formalaIgandea •201
- Page 46 and 47: 06 IritziaHemerotekaBerlusconirenau
- Page 48 and 49: 08 Wichi komunitateaIgandea •2010
- Page 50 and 51: 10 ElkarrizketaIgandea •2010eko a
- Page 52 and 53: 12 BioaniztasunaIgandea •2010eko
- Page 56 and 57: 16 BegiaIgandea •2010eko abenduar
- Page 58 and 59: 18 Denbora-pasaIgandea •2010eko a
- Page 60 and 61: 20 KioskoaIgandea •2010eko abendu
- Page 62 and 63: 22 Etorkizuneko proiektuakEgitura
- Page 64 and 65: 24 Hitz bitanBakarrizketanUrdaiazpi
- Page 66 and 67: 26 PentsioakUrteaondohastekoGutxien
- Page 68 and 69: 28 Lan eskaintza publikoaEgitura
- Page 70 and 71: 30 Lan eskaintza publikoaEgitura
- Page 72: 32 TeknologiaEgitura •2010eko abe