02.02.2013 Views

qarTuli enisa da literaturis gakveTilebi mexuTe klasSi - Ganatleba

qarTuli enisa da literaturis gakveTilebi mexuTe klasSi - Ganatleba

qarTuli enisa da literaturis gakveTilebi mexuTe klasSi - Ganatleba

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

n. maRlakeliZe, n. svaniZe<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>enisa</strong> <strong>da</strong><br />

<strong>literaturis</strong><br />

<strong>gakveTilebi</strong> <strong>mexuTe</strong> <strong>klasSi</strong><br />

(maswavleblis wigni)<br />

sakonkurso egzemplari<br />

gamomcemloba `meridiani~<br />

Tbilisi 2010


<strong>qarTuli</strong> ena <strong>da</strong> <strong>literaturis</strong> <strong>gakveTilebi</strong><br />

V klasi<br />

maswavleblis wigni<br />

avtori<br />

re<strong>da</strong>qtori<br />

dizaineri<br />

ISBN<br />

(UDC)<br />

naTela maRlakeliZe<br />

cisana yuraSvili<br />

<strong>da</strong>viT kutubiZe<br />

gamomcemloba `meridiani~,<br />

Tbilisi, al. yazbegis gamz., 47. � 39-15-22<br />

E-mail: <strong>da</strong>videku1@mail.ru, info@meridianpub.com<br />

© gamomcemloba `meridiani~, 2010<br />

© n. maRlakeliZe<br />

N. Maglakelidze<br />

“Georgian language and literature”, the book of the teacher 5, in Georgian<br />

“Meridiani” Publishing, Tbilisi - 2010


meToduri miTiTebani maswavlebelTaTvis<br />

saswavlo kompleqti Sedgeba Semdegi komponentebisgan:<br />

a) moswavlis wigni,<br />

b) aqtivobebis rveuli,<br />

g) maswavleblis wigni.<br />

a) `moswavlis wigni~ Sedgenilia `erovnuli saswavlo gegmisa~ <strong>da</strong> sagnobrivi<br />

`stan<strong>da</strong>rtebis~ mixedviT. sakiTxav masalad SerCeulia rogorc qarTveli<br />

klasikosebis Semoqmedebis nimuSebi (romelTa didi nawili ukve aprobirebulia<br />

swavlebis procesSi), aseve _ Tanamedrove qarTveli mwerlebis: revaz inaniSvilis,<br />

otia ioselianis, guram rCeuliSvilis, giorgi SatberaSvilis, goderZi<br />

Coxelis, muxran maWavarianis... nawarmoebebi (romlebic adre ar yofila Setanili<br />

saskolo qrestomaTiebSi).<br />

garkveuli adgili aqvs <strong>da</strong>Tmobili agreTve msoflio saymawvilo <strong>literaturis</strong><br />

saukeTeso nimuSebsac (mark tveni, f. zalteni...).<br />

sakiTxavi masala <strong>da</strong>lagebulia Tematur-budobrivi principis mixedviT.<br />

sul warmodgenilia 6 Tematuri bude:<br />

a) saqarTvelos mTebSi gagaCina zenam...<br />

b) Cemo kargo qveyanav!..<br />

g) <strong>da</strong>makvirdi...<br />

d) sibrZne sicruisa<br />

e) a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong> buneba<br />

v) gaicaniT, Tqveni Tanatolia...<br />

vecadeT, warmogvedgina Janrobrivad mravalferovani (moTxroba, leqsi,<br />

igav-araki, zRapari ..) masala, aseve _ xalxuri Semoqmedebis nimuSebi. sakiTxav<br />

masalad SevarCieT e. w. `aRweriTi teqstebic~, romelTa mizania ara mxolod kiTxvis<br />

strategiebis <strong>da</strong>ufleba, aramed sagnobrivi codnis gafarToebac xelovnebisa<br />

<strong>da</strong> istoriis calkeul sakiTxebze. es, Cveni azriT, xels Seuwyobs saswavlo<br />

masalis integracias, rac sakmaod aqtualuria dRes Cveni skolisaTvis.<br />

sakiTxavi teqstebis <strong>da</strong>muSaveba xdeba swavlebis interaqtiuri meTodebis<br />

gamoyenebiT. meTodikur aparatSi warmodgenilia sxva<strong>da</strong>sxva tipis kiTxvebi,<br />

romlebic <strong>da</strong>lagebulia TanmimdevrobiT <strong>da</strong> aRniSnulia saTanado simboloebiT:<br />

gavigoT, gaviazroT, SevafasoT.<br />

wignSi erTgvar siaxles warmoaadgens literaturuli <strong>da</strong> enobrivi masalis<br />

integracia, rasac iTvaliswinebs erovnuli saswavlo gegma. gramatikis sistematuri<br />

kursis nacvlad, maswavlebels vTavazobT enobrivi masalis <strong>da</strong>muSavebas<br />

literaturul teqstebTan mWidro kavSirSi. ZiriTadi aqcenti keTdeba funqcionaluri<br />

gramatikis sakiTxebze, romlis mizania moswavleTa swormetyvelebis<br />

unar-CvevebiT SeiaraReba. enobriv masalaze muSaoba yoveli teqstis <strong>da</strong>muSavebis<br />

aucilebeli atributia <strong>da</strong> igi saTanado simboloTia aRniSnuli. aq mocemulia<br />

is gansazRvrebebi, wesebi <strong>da</strong> savarjiSoebi, romlebic xels Seuwyoben ara<br />

mxolod calkeuli enobrivi kategoriebis gacnobasa <strong>da</strong> gaazrebas, aramed maT<br />

praqtikul gamoyenebas werasa Tu zepir metyvelebaSi.<br />

saswavlo masala wignSi warmodgenili iqneba 36 samuSao kvirisaTvis. Ti-<br />

Toeulis <strong>da</strong>muSavebas sWirdeba <strong>da</strong>axloebiT 2-3 akademiuri saaTi (kviraSi saSua-<br />

3


lod 2 teqsti), Tumca amiT srulia<strong>da</strong>c ar vzRu<strong>da</strong>vT maswavlebls _ mas ufleba<br />

aqvs Secvalos es saaTebi Tavisi Sexedulebisamebr.<br />

b) `aqtivobebis rveuli~, romelic ukve aprobirebulia II-IV klasebSi, erTgvari<br />

siaxlea V klasis <strong>qarTuli</strong> <strong>enisa</strong> <strong>da</strong> <strong>literaturis</strong> maswavleblisaTvis. masSi<br />

mocemulia is ZiriTadi savarjiSoebi <strong>da</strong> aqtivobebi, romlebic un<strong>da</strong> Sesruldes<br />

ama Tu im teqstis <strong>da</strong>muSavebisas. TiToeul teqstTan <strong>da</strong>axloebiT 4-5 savarjiSoa<br />

warmodgenili. ZiriTadi aqcenti keTdeba teqstis agebaze, pratikuli sametyvelo<br />

unar-Cvevebis gamomuSavebaze, weriTi <strong>da</strong> zepiri metyvelebis kulturis<br />

<strong>da</strong>xvewaze. mocemulia testuri <strong>da</strong>valebebis nimuSebic, romlebic ZiriTa<strong>da</strong>d<br />

teqstis gaazrebazea orientirebuli.<br />

savarjiSoTa nawili zepirad sruldeba, nawili _ werilobiT. zogi maTgani<br />

gankuTvnilia wyvilebSi, zogi ki _ jgufuri muSaobisaTvis, rac aRniSnulia sa-<br />

Tanado simboloebiT. `maswavleblis wignSi~ gza<strong>da</strong>gza vuTiTebT, romeli weri-<br />

Ti <strong>da</strong>valeba un<strong>da</strong> Sesruldes Sin <strong>da</strong> romeli _ <strong>klasSi</strong>; Tumca es miTiTeba dogma<br />

ar aris <strong>da</strong> maswavlebels SeuZlia misi Secvla sakuTari Sexedulebisamebr. imeds<br />

vitovebT, rom warmodgenili savarjiSoebis mravalferovnebis gamo pe<strong>da</strong>gogs<br />

aRar <strong>da</strong>sWirdeba <strong>da</strong>matebiT saklaso, saSinao, sakontrolo werebisaTvis <strong>da</strong>valebebis<br />

moZieba <strong>da</strong> calke rveulebis warmoeba. Tu mas gauCndeba amgvari survili,<br />

`aqtivobebis rveulSi~ am mizniTac vtovebT adgils.<br />

g) `maswavleblis wigni~ gzamkvlevia pe<strong>da</strong>gogisaTvis. misi mizania, gauadvilos<br />

maswavlebels gakveTilis <strong>da</strong>gegmva swavlebis uaxlesi meTodebisa <strong>da</strong> xerxebis<br />

gamoyenebiT; uzrunvelyos im Sedegebis miRweva, romlebic erovnuli<br />

saswavlo gegmiT aris gaTvaliswinebuli. gvsurs xazi gavusvaT im faqts, rom<br />

`maswavleblis wigni~ aris mxolod <strong>da</strong> mxolod saorientacio <strong>da</strong> ara savaldebulo.<br />

pe<strong>da</strong>gogs SeuZlia misi Secvla sakuTari Sexedulebisamebr, gamravalferovneba,<br />

cvlilebebis Setana gakveTilis Catarebis procesSi. aq warmodgenili<br />

<strong>gakveTilebi</strong>s scenarebi ori tipisaa: vrceli (sanimuSo) <strong>da</strong> mokle. `sanimuSo<br />

scenarebSi~ mocemulia gakveTilis msvlelobis detaluri aRwera misi etapebis,<br />

miznebis, aqtivobebis, moswavleTa pasuxebisa <strong>da</strong> saorientacio drois zusti<br />

miTiTebiT. TiToeuli scenaris Semdeg vrclad aris CamoTvlili gakveTilis<br />

bolos mosalodneli Sedegebi. `mokle scenarebSi~ ki mocemulia ZiriTadi sagakveTilo<br />

aqtivobebi mxolod miznebisa <strong>da</strong> Sedegebis kodis CvenebiT (am kodiT<br />

aRniSnuli Sedegi maswavlebels Tavad SeuZlia ixilos V klasis sagnobriv stan<strong>da</strong>rtSi).<br />

`maswavleblis wignSi~ warmodgenilia saTanado <strong>da</strong>matebiTi informacia<br />

im sakiTxebis Sesaxeb, romlebic masalis <strong>da</strong>muSavebisas iCens Tavs. aqve SevitaneT<br />

mweralTa biografiebic, romelTa didi nawili maswav leblisaTvis kargad aris<br />

nacnobi, magram axali masalis axsnis procesSi mainc uwevs xolme misi ga<strong>da</strong>xedva.<br />

xazgasmiT aRvniSnavT, rom `cnobaric~ <strong>da</strong> biografiebic mxolod <strong>da</strong> mxolod<br />

maswavleblisaTvis aris gankuTvnili <strong>da</strong> misi am saxiT miwodeba moswavleebisaTvis<br />

<strong>da</strong>uSvebelia.<br />

avtorebi: naTela maRlakeliZe<br />

natalia svaniZe<br />

4


l. asaTianis ,, <strong>qarTuli</strong> ena~; enis raoba, enis funqciebi; sityvis<br />

semantika (2 sT)<br />

miznebi<br />

_ teqstis ageba saTauris mixedviT<br />

_ poeturi teqstis aRqma<br />

_ gamometyvelebiT kiTxvaSi varjiSi<br />

_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ enis funqciebis gacnoba<br />

_ orTografiuli <strong>da</strong> orToepiuli Cvevebis formireba<br />

_ sityvis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba, sityvaTa warmoqmna (terminis gareSe)<br />

I gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ zafxulis STabeWdilebebi (15 wT.):<br />

es saswavlo wlis pirveli gakveTilia, amitom igi ramdenadme aratradiciulad<br />

warimarTeba. maswavlebeli ecnoba klass, axdens mis mobilizebas gakveTilisaTvis,<br />

esaubreba zafxulSi miRebul STabeWdilebebze. am mizniT sTavazobs ramdenime<br />

saTaurs zepiri gamosvlisaTvis:<br />

a) zafxulis erTi dRe,<br />

b) ra <strong>da</strong>mamaxsovr<strong>da</strong>,<br />

g) ra vnaxe,<br />

d) saintereso a<strong>da</strong>mianebi, romlebic am zafxuls gavicani (SeiZleba msgav si<br />

saTauri zepiri gamosvlisaTvis Tavad moswavleebmac SearCion)...<br />

maswavlebeli klass mosafiqreblad aZlevs ramdenime wuTs. avalebs _ aar-<br />

Cion erT-erTi saTauri, isaubron mxolod mis garSemo; Camoweron is sakiTxebi,<br />

romlis Sesaxebac apireben saubars; gaakeTon Savi Canaweri, Semdeg waukiTxon<br />

erTmaneTs. aqve, maswavlebeli acnobs wesebs zepiri gamosvlisaTvis _ <strong>da</strong>icvan<br />

reglamenti (dro), rigiToba, etiketi, mousminon erTmaneTis pasuxebs <strong>da</strong><br />

Cai niSnon saintereso sakiTxebi, <strong>da</strong>usvan erTmaneTs kiTxvebi mxolod gamosvlis<br />

<strong>da</strong>mTavrebis Semdeg, iyvnen TavSekavebulni <strong>da</strong> koreqtulebi (am miTiTebas<br />

SeiZleba mivceT `samaxsovros~ saxe <strong>da</strong> baraTebze Camowerili <strong>da</strong>vurigoT moswavleebs).<br />

umjobesia, es samuSao Sesruldes individualurad, ramdena<strong>da</strong>c igi<br />

<strong>da</strong>exmareba maswavlebels, Sevides TiToeul moswavlesTan kontaqtSi <strong>da</strong> <strong>da</strong>exmaros<br />

mas. pasuxebis prezentaciisas Tavs ikavebs kritikuli Sefasebebisagan. moqmedebs<br />

principi _ `yvelas azri sainteresoa~.<br />

5


aqtivoba 2 _ kiTxvisaTvis mzadeba (3 wuTi):<br />

maswavlebeli klass yofs jgufebad <strong>da</strong> aZlevs <strong>da</strong>valebas_gaixsenon, ra<br />

ician <strong>qarTuli</strong> enis Sesaxeb; ra waukiTxavT am sakiTxze, romeli cnobili poetebisa<br />

<strong>da</strong> mwerlebis nawarmoebebs gaixseneben. TiToeuli jgufi warmoadgens Tavis<br />

variants. pasuxebis prezentacia <strong>da</strong> analizi xdeba <strong>klasSi</strong>.<br />

aqtivoba 3 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi (10-12 wuTi):<br />

maswavlebeli klass gamometyvelebiT ukiTxavs lado asaTianis leqss<br />

„<strong>qarTuli</strong> ena~, akiTxebs 1-2 moswavles, Semdeg aZlevs <strong>da</strong>valebas: waikiTxon leqsi<br />

Cumad, moZebnon <strong>da</strong> axsnan gaugebari sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi, gamoiyenon am mizniT<br />

,,sityvis salaro~; moniSnon is ucnobi sityvebic, romlebic wignSi ar aris<br />

axsnili. am sityvebs Semdeg xsnis klasis saerTo ZalisxmeviT:<br />

zena – zeciuri Zala, RmerTi<br />

uZvelesi tomi _ igulisxmeba saqarTvelo<br />

Slegi _ giJi, ga<strong>da</strong>reuli; Slegi CanCqerebi – swrafi CanCqerebi; CanCqeri<br />

_ kldeze gadmomdinare wylis nakadi<br />

myinvari – moZravi yinulis mkvrivi masa mTebSi<br />

<strong>da</strong>janReba –nislad qceva; janRi _ nisli, burusi<br />

fari _ sabrZolo iaraRi<br />

sarkineTi (sarkine) _ adgilia mcxeTaSi (informacia maswavleblisaTvis:<br />

sarkine – didi mcxeTis ubani, mcxeTis <strong>da</strong>savleTiT mdebare, e. w. jojoxeTis ubni<strong>da</strong>n SiomRvimis<br />

misadgomebamde _ savaneTis qedsa <strong>da</strong> grZel mindorze. Zv. <strong>qarTuli</strong> saistorio wyaroebis mixedviT,<br />

sarkineTi <strong>da</strong>moukidebel qalaqad aris miCneuli, Tumca es mosazreba zogierTi mecnieris<br />

garkveul eWvs iwvevs. arqeologiurma gaTxrebma gamoavlines, rom elinistur xanaSi aq sakmaod<br />

ganviTarebuli yofila liTonis <strong>da</strong>muSavebis kultura, oqromWedloba. aRmoCenilia meliToneTa<br />

saxelosnoebi. swored amitomac axsenebs poeti momdevno strofSi grdemlsa <strong>da</strong> uros).<br />

grdemli _ rkinis sayrdeni liTonis gamosaWe<strong>da</strong>d<br />

uro _didi CaquCi<br />

sTvlemen – sZinavT;<br />

sasTumali _ baliSi an sxva rame TavqveS <strong>da</strong>sadebi<br />

xmaTa xaverdebi – aq: sasiamovno, tkbili xmebi (informacia maswavleblisTvis:<br />

`xmaTa xaverdebi~ rTuli metaforis tipuri nimuSia (metafora _ berZnulad niSnavs ga<strong>da</strong>tanas).<br />

informacia maswavleblisaTvis:<br />

lado asaTiani <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> 1917 wlis 14 ianvars quTaisSi. misi mSoblebi pe<strong>da</strong>gogebi iyvnen, cageris<br />

raionis mkvidrni.<br />

lado asaTianma 1934 wels <strong>da</strong>asrula sasoflo-sameurneo teqnikumi <strong>da</strong> swavla quTaisis pe<strong>da</strong>gogiur<br />

institutSi sabunebismetyvelo fakultetze gaagrZela. sul mokle xanSi ki <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>enisa</strong> <strong>da</strong> <strong>literaturis</strong> fakultetze ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>. studentobis periodSi Cabmuli iyo samecniero<br />

wreebisa <strong>da</strong> literaturuli organizaciebis muSaobaSi, iyo quTaisSi gamomavali gazeTis „stalinelis~<br />

TanamSromeli, swored am gazeTSi <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> pirvelad misi leqsebi. 1936 wels lado<br />

asaTiani ramdenime TviT mSobliur sofel bardnalaSi <strong>da</strong>brun<strong>da</strong>. am periodSi Targmna puSkinis,<br />

mamin-sibiriakis nawarmoebebi.<br />

quTaisSi <strong>da</strong>brunebis Semdeg lado kidev ufro aqtiurad Caeba qalaqis literaturul<br />

cxovrebaSi. gansakuTrebiT iyo gatacebuli folkloristuli ZiebebiT.<br />

1937-38 wlebis represiebi lado asaTianis ojaxsac Seexo: de<strong>da</strong>misi - li<strong>da</strong> cqitiSvili, rusuli<br />

<strong>enisa</strong> <strong>da</strong> <strong>literaturis</strong> maswavlebeli, <strong>da</strong>apatimres „xalxis mtris~ braldebiT.<br />

6


epresirebuli ojaxis Svils male gamouCndnen moSurneebi, mowinaaRmdegeebi, romelTac<br />

brZola gamoucxades axalgazr<strong>da</strong> poets.<br />

1937 wlis 16 ivliss gazeT „stalinelSi~ gamoqveyn<strong>da</strong> publikacia, romelSic ramodenime<br />

sxva <strong>da</strong>sxva mweralTan erTad, mkacrad iyo gakritikebuli lado asaTiani. „kritikosebi~ poets<br />

„politikuri Secdomebis~ gamosworebisaken mouwodebdnen, urCevdnen, Tavi <strong>da</strong>enebebina „mavne<br />

laybobisaTvis~. aseTi gamoxdomebi mZime STabeWdilebas axden<strong>da</strong> axalgazr<strong>da</strong> poetze; mis gar-<br />

Semo atexili aJiotaJiT gamowveuli gulistkivili kargad Cans poetis CanawerebSi, pirad werilebSi,<br />

TanamedroveTa mogonebebSi.<br />

dedis <strong>da</strong>patimrebis Semdeg lado asaTiani instituti<strong>da</strong>n garicxes. oficialuri mizezi<br />

aseTi iyo: „kontrrevoluciuri layboba~. aseTi braldeba 1937-38 wlebSi, represiebis dros, gawirvis<br />

tolfasi iyo <strong>da</strong>, bunebrivia, am faqtmac Zlier imoqme<strong>da</strong> poetze.<br />

amgvari braldebiT „<strong>da</strong>R<strong>da</strong>smuli~ lado amaod <strong>da</strong>dio<strong>da</strong> <strong>da</strong>wesebulebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>wesebulebaSi<br />

samuSos saZieblad, magram materialur siduxWireSi Cavardnil „mtris Svils~ xels aravin umar-<br />

Tav<strong>da</strong>.<br />

1938 wli<strong>da</strong>n mdgomareoba ramdenadme Seicvala, represiebis talRam TiTqos ga<strong>da</strong>iara. 1938<br />

wlis 29 marts ki saqalaqo komitetis <strong>da</strong>dgenilebiT lado asaTiani institutSi aRadgines.<br />

1938 wlis zafxuli<strong>da</strong>n lado asaTiani TbilisSi gadmovi<strong>da</strong> sacxovreblad, TanamSomlob<strong>da</strong><br />

Jurnal „Cveni Taobis~ re<strong>da</strong>qciasTan. misi nawarmoebebi qveyndebo<strong>da</strong> „axalgazr<strong>da</strong> komunistSi~,<br />

„mnaTobSi~, „literaturul gazeTSi~, „pionerSi~ <strong>da</strong> sxv.<br />

1938-39 wlebSi poeti muSaob<strong>da</strong> gazeT „norC leninelSi~, aqveyneb<strong>da</strong> leqsebs, narkvevebs, literaturul<br />

werilebs. statiebi miuZRvna nikoloz baraTaSvilis, vano sarajiSvilis, Sio mRvimelis,<br />

uolter skotis, JorJ sandis <strong>da</strong> sxvaTa Semoqmedebas.<br />

1939 wels lado asaTiani armiaSi gaiwvies, magram avadmyofobis gamo TbilisSi <strong>da</strong>abrunes.<br />

igi tuberkulioziT iyo <strong>da</strong>avadebuli, araerTi Tve gaatara abasTumanSi, magram ver ganikurna.<br />

lado asaTiani gar<strong>da</strong>icvala 1943 wels sruliad axalgazr<strong>da</strong>, 26 wlisa. igi didubis panTeonSia<br />

<strong>da</strong>krZaluli.<br />

aqtivoba 4 _ wakiTxulis gaazreba (5 wuTi):<br />

gaanalizdeba, ras uZRvnis poeti am leqss (qarTul enas), leqsis mixedviT,<br />

vin <strong>da</strong> sad gaaCina <strong>qarTuli</strong> ena (`saqarTvelos mTebSi gagaCina zenam~), ras uwodebs<br />

mwerali qarTul enas? (`xmaTa xaverdebis <strong>da</strong> RmerTebis enas~), vin igulisxma<br />

poetma `uZveles tomSi?~ (qarTvelebi), ratom? (qarTvel xalxs didi<br />

xnis istoria aqvs)...`<br />

aqtivoba 5 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wuTi):<br />

lado asaTianis `<strong>qarTuli</strong> ena~, moswavleebma un<strong>da</strong> iswavlon zepirad leqsi<strong>da</strong>n<br />

is adgili, romelic yvelaze metad moewonaT; `aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~ Seasrulon<br />

werilobiT <strong>da</strong>valeba `erTad avagoT teqsti~.<br />

7


II gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ Sesrulebuli <strong>da</strong>valebis prezentacia (6 wT.):<br />

moswavleebi kiTxuloben saSinao <strong>da</strong>valebas, iyeneben urTierTSefasebisa<br />

<strong>da</strong> TviTSefasebis formebs, maswavleblis komentaris mosmenis Semdeg afiqsireben<br />

– ra gauWir<strong>da</strong>T werisas, ras <strong>da</strong>imaxsovreben <strong>da</strong> gaiTvaliswineben momavalSi<br />

am SeniSvnebi<strong>da</strong>n.<br />

aqtivoba 2 _ leqsis gamometyvelebiTi kiTxva <strong>da</strong> analizi (7 wT.):<br />

moswavleebi zepirad warmoTqvamen im adgils, romelmac maTze gansakuTrebuli<br />

STabeWdileba moaxdina, asabuTeben TavianT azrs – ratom SeaCeres arCevani<br />

am monakveTze, ra moewonaT <strong>da</strong> ratom... varjiSoben leqsis gamometyvelebiT<br />

kiTxvaze, yuradReba maxvildeba intonaciaze, tempze, pauzebze, logikur <strong>da</strong><br />

fsiqologiur maxvilebze, gamoiyeneba gunduri <strong>da</strong> gamokrebiTi kiTxvac:<br />

_ moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT leqsi<strong>da</strong>n is adgilebi, sa<strong>da</strong>c aRwerilia saqarTvelos<br />

buneba: (`Slegi CanCqerebis napralebze xtoma~, `myinvarebis RvTiur<br />

brwyinvalebiT dnoba~, `gafantuli faris mTaze <strong>da</strong>janReba~, `mwife puris<br />

yana qarSi rogor Relavs~, `varskvlavi caze rogor mogzaurobs~...);<br />

_ rasTan aris Se<strong>da</strong>rebuli cxvris fara? (nislTan, janRTan);<br />

_ ra niSniT aris Se<strong>da</strong>rebuli? (orive TeTria, orive mTis kalTazea Sefenili).<br />

_ moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT leqsSi is adgili, sa<strong>da</strong>c poeti saqarTvelos istoriaze,<br />

warsulze migviTiTebs (`uZvelesma tomma dRemde moimRera,~ `<strong>qarTuli</strong><br />

faris farze <strong>da</strong>jaxeba~, `sarkineTSi grdemlze rogor scemen uros~... `cixekoSkis<br />

CrdilSi... RamismTevlebs lxini gaumarTavT...~).<br />

_ ra sityvebiT moixseniebs poeti qarTul enas? (`siyvarulis leqsis, sadRegrZelos<br />

ena~, `xmaTa xaverdebis <strong>da</strong> RmerTebis ena~...).<br />

aqtivoba 3 _ wakiTxulis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba(7 wT.):<br />

_ poetis ra ganwyoba Cans leqsSi? (aRmafr<strong>enisa</strong> <strong>da</strong> siamayis).<br />

_ ra uqmnis poets aseT ganwyobas? (qveynis warsuli, samSoblos siyvaruli).<br />

_ ratom uwodebs poeti qarTul enas `xmaTa xaverdebisa <strong>da</strong> RmerTebis enas?~<br />

(mas Zalian uyvars <strong>da</strong> moswons Tavisi mSobliuri ena).<br />

_ romeli enaa poetis mSobliuri ena? (<strong>qarTuli</strong> ena).<br />

_ mSobliuri enis aRsaniSnavad qarTvelebi romel sityvas iyeneben kidev?<br />

(de<strong>da</strong>enas).<br />

_ rogor fiqrobT, ratom uwodeben qarTvelebi mSobliur enas `de<strong>da</strong>enas?~<br />

gaixseneT sxva sityvebic, romlebic aseve `de<strong>da</strong>sTan~ arian <strong>da</strong>kavSirebuli (de<strong>da</strong>samSoblo,<br />

de<strong>da</strong>qalaqi, de<strong>da</strong>miwa...).<br />

_ risTvis aris ena saWiro? (saubrisaTvis, erTmaneTTan urTierTobis<br />

<strong>da</strong>samyareblad, sakuTari azris gamosaxatavad...).<br />

eZleva <strong>da</strong>skvna_ena a<strong>da</strong>mianTa azris gamoxatvisa <strong>da</strong> urTierTobis saSualebaa.<br />

qarTvelTa de<strong>da</strong>ena, mSobliuri ena <strong>qarTuli</strong>a. es leqsic swored de<strong>da</strong>enas<br />

eZRvneba.<br />

8


informacia maswavleblisaTvis:<br />

mecnierebi ZiriTa<strong>da</strong>d enis or funqcias _ azris gamoxatvisa <strong>da</strong> sakomunikacios_<br />

gamoyofen. Tumca enaTmecnierTa erTi nawili aRiarebs enis mesame funqciasac – saSemecnebos. am<br />

Sexedulebis warmomadgenlebi Tvlian, rom yovel enaSi mocemulia samyaros aRqmisa <strong>da</strong> Semecnebis<br />

garkveuli modeli, romelic TiToeul enaSi Taviseburia <strong>da</strong> ar emTxveva arc erT sxva models<br />

(ena msoflxatia). enebi erTmaneTisgan gansxvavdeba ara mxolod imiT, rom sxva<strong>da</strong>sxva bgeradobis<br />

sityvebiT aRniSnaven erTsa <strong>da</strong> imave cnebas, aramed imiTac, rom am enaze molaparakeTaTvis TviT<br />

es cnebebia gansxvavebuli <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva mimarTeba aqvT momijnave cnebebTan. sailustraciod<br />

kmara `de<strong>da</strong>enac~, romelic `mSobliuri enis~ (pirveli enis, sabaziso enis) aRsaniSnavad moepoveba<br />

qarTuls.<br />

aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (8 wT.):<br />

a) omonimebze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

_ teqstSi ori iseTi sityvaa, romlebic garegnulad hgavs erTmaneTs, mniSvneloba<br />

ki gansxvavebuli aqvs. romelia es sityvebi? (`gafantuli faris mTaze<br />

<strong>da</strong>janReba~, `<strong>qarTuli</strong> faris farze <strong>da</strong>jaxeba~, - pirvel SemTxvevaSi saubaria<br />

cxvris faraze, meore SemTxvevaSi – sabrZolo iaraRze). xom ar gaixsenebdiT<br />

sxva aseT sityvebsac? (bari – sameurneo iaraRi, bari – <strong>da</strong>blobi adgili...).<br />

b) saxelTa warmoqmnaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

_ ras aRniSnavs jagi? (eklian buCqs). jagnari? (adgils, romelic jagebiT<br />

aris <strong>da</strong>faruli).<br />

_ miiReT axali sityvebi: buCqi – (buCqnari), naZvi (naZvnari), fiWvi (fiWvnari),<br />

yvavili (yvavilnari). ra gansxvavebaa am sityvebs Soris? (pirveli aRniSnavs<br />

mcenares, meore ki adgils, sa<strong>da</strong>c es mcenareebi mravlad xarobs).<br />

g) sityvaTa marTlweraze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

_ moZebneT teqstSi rTuli sityvebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>akvirdiT, rogor iwereba isini<br />

(cixe-koSki – iwereba defisiT, RamismTeveli _ iwereba erTad). SeadgineT <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>faze <strong>da</strong>wereT wina<strong>da</strong>debebi am sityvebis gamoyenebiT.<br />

_ moZebneT teqstSi arsebiTi saxeli, romelc ori m-Ti iwereba (tomma). ratom<br />

iwereba aq ori m? (erTi fuZiseulia, meore – moTxr. br-is niSani). sxva aseT<br />

magaliTebsac xom ar gaixsenebT?<br />

aqtivoba 5 _ Sejameba(7 wT.):<br />

moswavleebi ajameben, ra iswavles am gakveTilze axali (Seiswavles lado<br />

asaTianis leqsi `<strong>qarTuli</strong> ena~, <strong>da</strong>euflnen gamometyvelebiTi kiTxvis Cvevas,<br />

aages teqstebi mocemul Temaze, gaecnen mSobliuri enis raobas, Seasrules<br />

savarjiSoebi...), SeiZleba Seivsos sqemac:<br />

9


a vicodi <strong>qarTuli</strong><br />

enis Sesaxeb<br />

ra gavige<br />

aqtivoba 6 _ Sefaseba (3 wT.):<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli klasTan erTad afasebs ramdenime moswavles.<br />

Sefasebisas aucileblad iTvaliswinebs Semdeg parametrebs:<br />

a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)_40<br />

%; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />

kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia (sakuTari azris<br />

<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25%<br />

aqtivoba 7 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />

saSinao <strong>da</strong>valebad eZlevaT lado asaTianis leqsi `<strong>qarTuli</strong> ena~; aseve, moswavleebma<br />

un<strong>da</strong> moiZion qarTveli poetebis leqsebi, romlebic qarTul enas eZ-<br />

Rvneba.<br />

Sedegebis kodi:<br />

V1 _ moswavle warmoadgens/afasebs zepir teqsts Temaze: `zafxulis ar<strong>da</strong>degebis<br />

erTi dRe...~<br />

V2 _ iyenebs zepiri teqstis moZebnisa <strong>da</strong> momzadebis strategiebs (rigiToba,<br />

reglamenti, etiketi, erTmaneTisaTvis kiTxvebis <strong>da</strong>sma, gegmis Sedgena winaswari<br />

gamosvlisaTvis...);<br />

V3 _ iyenebs <strong>da</strong> adekvaturad afasebis Tanatolebis zepir gamosvlas;<br />

V6 _ avlens wakiTxuli teqstis (`<strong>qarTuli</strong> ena~) interpretaciis unars, avlebs<br />

paralelebs Tematurad msgavs nawarmoebebTan;<br />

V8 _ leqsis kiTxvisas iyenebs kiTxvis strategiebs;<br />

V9 _ qmnis werilobiT teqsts (`rogor gavatare zafxuli...~), werisas aqcents<br />

akeTebs mTavarsa <strong>da</strong> aramTavar sakiTxebze;<br />

V11 _ weris <strong>da</strong>wyebamde irCevs Temas, saTaurs Seusabamebs Sinaarss, adgens<br />

gegmas;<br />

V12 _ teqstis agebis Semdeg waikiTxavs <strong>da</strong> Caasworebs mas, iyenebs koreqtirebis<br />

martiv xerxebs.<br />

10<br />

risi gageba<br />

mainteresebs


g. maisuraZis `sadRegrZelo~, arsebiTi saxelis Sinaarsobrivi<br />

jgufebi, sityvaTwarmoeba<br />

miznebi<br />

_ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />

_ wakiTxulis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba<br />

_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ gabmuli Txrobis Cvevis formireba<br />

_ gamometyvelebiT kiTxvaSi varjiSi<br />

_ kritikuli azrovnebis ganviTareba<br />

_ sityvis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

_ sityvaTwarmoebaze <strong>da</strong>kvirveba (praqtikulad)<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba _ provocireba:<br />

maswavlebeli teqsti<strong>da</strong>n gamometyvelebiT kiTxulobs Semdeg monakveTs:<br />

`erTxel rusi poeti sergei esenini saqarTveloSi stumrad Camovi<strong>da</strong>. qar-<br />

Tvelma poetebma guliTa<strong>da</strong>d umaspinZles sapatio stumars. igi jer kojris cixeze<br />

aiyvanes, sai<strong>da</strong>nac didebulad Can<strong>da</strong> <strong>da</strong>Tovlili kavkasioni, beberi Tbilisi,<br />

mwu xare marab<strong>da</strong>, <strong>da</strong>uviwyari didgori. mere didebuli beTaniis monasterSi didebuli<br />

Tamaris xati inaxules.~<br />

moswavleebs sTxovs yuradRebiT mousminon <strong>da</strong> Semdeg pasuxi gascen kiTxvebs:<br />

_ rogor fiqrobT, ratom waiyvanes qarTvelma maspinZlebma rusi stumari<br />

kojris cixeze? ris Cveneba sur<strong>da</strong>T misTvis? Tqveni azriT, ra STabeWdilebas miiReb<strong>da</strong><br />

rusi poeti am adgilebis xilvis Semdeg?<br />

klass hyofs jgufebad <strong>da</strong> TiToeul jgufs avalebs warmoadginos pasuxis<br />

sakuTari versia <strong>da</strong> <strong>da</strong>asabuTos Tavisi azri.<br />

<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

sergei esenini (1895_1925 w.w.) _ cnobili rusi poeti, saqarTveloSi imyofebo<strong>da</strong> 1924-1925<br />

wlebSi eqvsi TviT, rac misTvis Zlieri STagonebis wyaro gaxa<strong>da</strong>. aq Seqmna man 30-ze meti nawarmoebi.<br />

guliTadi megobroba akavSireb<strong>da</strong> qarTvel poetebTan: t. tabiZesTan, p. iaSvilTan, v. gafrin<strong>da</strong>SvilTan.<br />

winamdebare teqstSic swored saqarTveloSi stumrobisa <strong>da</strong> qarTveli poetebis<br />

maspinZlobis es epizodia aRwerili.<br />

aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />

moswavleebi teqsts kiTxuloben nawil-nawil, gza<strong>da</strong>gza klasis aqtiuri<br />

monawileobiT aixsneba gaugebari leqsikuri erTeulebi <strong>da</strong> Sesityvebani. gar<strong>da</strong><br />

`sityvaTa salaroSi~ axsnili sityvebisa, moswavleTaTavis gaugebari SeiZleba<br />

aRmoCndes Semdegi leqsikuri erTulebi <strong>da</strong> frazebi:<br />

mdelo _ patara mindori<br />

duqani _ wvrili savaWro an patara sasadilo<br />

saRamospiras _ SeRamebisas<br />

Cemo Zmiswulo _ mimarTvis formaa, romelSic mTqmeli gamoxatavs Tavis<br />

<strong>da</strong>mokidebulebas mosaubrisadmi<br />

Rvedi _ moqnili tyavis mogrZo <strong>da</strong> viwro anaWeri<br />

11


<strong>da</strong>ismis teqstis gagebaze orientirebuli kiTxvebi:<br />

_ visi stumrobaa aRwerili teqstSi? vin iyvnen misi maspinZlebi?<br />

_ ra maspinZloba gauwies maT stumars?<br />

_ ra moCan<strong>da</strong> kojris cixi<strong>da</strong>n?<br />

_ ra aCvenes stumars beTaniis eklesiaSi?<br />

_ sad gaSales poetebma sufra? vin miipatiJa eseninma sufrasTan?<br />

_ ra sadRegrZeloebi moismina man qarTveli glexebisagan?<br />

_ ram aatira rusi poeti?..<br />

aqtivoba 3 _ teqstis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba:<br />

_ Tqveni azriT, ratom waiyvanes qarTvelma poetebma rusi stumari kojris<br />

cixeze? beTaniis eklesiaSi? ris Cveneba sur<strong>da</strong>T maT rusi poetisaTvis? rogor<br />

fiqrobT, ratom gauCn<strong>da</strong>T qarTvel poetebs rus stumarTan Tavmowonebis survili?<br />

_ ram moaxdina stumarze yvelaze didi STabeWdileba?<br />

_ qarTvelebis ra Tvisebebi Cans am teqsti<strong>da</strong>n? (samSoblos siyvaruli, misi<br />

warsuliT Tavismowoneba, kargi stumarmaspinZloba, enamWevroba, drostarebisa<br />

<strong>da</strong> qeifis siyvaruli...)<br />

_ am Tvisebebi<strong>da</strong>n romeli moewona rus stumars yvelaze metad? sai<strong>da</strong>n Cans<br />

es? moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT teqstSi saTanado adgili.<br />

_ ra aris mTavari am moTxrobaSi? SemoxazeT TqvenTvis misaRebi pasuxi <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>asabuTeT Tqveni azri (swori pasuxia b).<br />

_ warmoidgineT, rom rusi stumris maspinZloba dRes Tqven giwevT. ras aCvenebdiT<br />

mas? (es <strong>da</strong>valeba klass SeiZleba SevTavazoT jgufuri muSaobisaTvis).<br />

aqtivoba 4 _ teqstis Cumi kiTxva <strong>da</strong> gegmis Sedgena.<br />

moswavleebi teqsts kiTxuloben Cumad, nawil-nawil <strong>da</strong> asaTaureben mas (`aqtivobebis<br />

rveuli~, <strong>da</strong>valeba #2), gegma <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />

a) istoriuli adgilebis Cveneba rusi stumrisTvis<br />

b) poetebis lxini<br />

g) meurmeTa enamzeoba/sadRegrZeloebi<br />

d) eseninis atireba/stumris tirili...<br />

aqtivoba 5 _ gabmul metyvelebaSi varjiSi.<br />

am gegmis mixedviT moswavleebi gadmoscemen teqstis Sinaarss jer nawilnawil,<br />

Semdeg _ mTlianad gabmuli TxrobiT.<br />

aqtivoba 6 _ teqstis ageba _ wera: ra atireb<strong>da</strong> esenins (`aqtivobebis<br />

rveuli~ <strong>da</strong>valeba #3)<br />

aqtivoba 7_ enobriv masalaze muSaoba.<br />

a) arsebiTi saxelis Sinaarsobriv jgufebze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

maswavlebeli klass saanalizod sTavazobs nawyvets teqsti<strong>da</strong>n:<br />

`erTxel rusi poeti sergei esenini saqarTveloSi stumrad Camovi<strong>da</strong>. qarTvelma<br />

poetebma guliTa<strong>da</strong>d umaspinZles sapatio stumars. igi jer kojris cixeze<br />

aiyvanes, sai<strong>da</strong>nac didebulad Can<strong>da</strong> <strong>da</strong>Tovlili kavkasioni, beberi Tbilisi,<br />

12


mwuxare marab<strong>da</strong>, <strong>da</strong>uviwyari didgori. mere beTaniis monasterSi didebuli Tamaris<br />

xati inaxules.<br />

ukan rom brundebodnen, samadloze TeTr duqanSi isadiles. stumris TxovniT<br />

sufra gzispira mdeloze gaaSlevines~.<br />

avalebs am teqstSi moZebnon arsebiTi saxelebi. gaarkvion, maT Soris romelia:<br />

a)a<strong>da</strong>mianis sakuTari saxelebi (esenini, Tamari), b) geografiuli adgilis<br />

aRmniSvneli saxelebi (saqarTvelo,kojori, Tbilisi, marab<strong>da</strong>, didgori, beTania,<br />

samadlo). eZleva <strong>da</strong>skvna: saxeli SeiZleba iyos orgvari: sakuTari <strong>da</strong> sazogado.<br />

sakuTaria saxeli, romelic hqvia erT sagans, sazogado ki erTnair<br />

saganTa saxelia.<br />

werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valebebi #4 <strong>da</strong> #5 (`aqtivobebis rveuli~).<br />

b) saxelTa warmoqmnaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

or svetad Camoiwereba Zireuli <strong>da</strong> warmoqmnili arsebiTi saxelebi:<br />

uremi _ me-urm-e<br />

manqana _ me-manqan_e<br />

Tevzi _ me-Tevz-e<br />

baRi _ me-baR-e<br />

futkari _ me-futkr-e<br />

naxiri _ me-naxir-e<br />

moswavleTa <strong>da</strong>xmarebiT gairkveva, rom pirvel svetSi Camowerili sityvebi<br />

aRniSnavs sagans <strong>da</strong> mas <strong>da</strong>esmis kiTxva ra? xolo meore svetSi Camowerili sityvebi<br />

ki xelobis aRmniSvnelia <strong>da</strong> <strong>da</strong>esmis kiTxva vin? (sxva terminebis_Zireuli,<br />

warmoqmnili, warmomqmneli afiqsebi_miwodeba am etapze mizanSeuwonlad<br />

migvaCnia). werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #4.<br />

Sedegebis kodi: V1, V4, V5, V7, V9, V10.<br />

13


iakob gogebaSvilis ,,iavnanam ra hqmna!?’’ (Tavebi: `samSoblo Rvinisa~,<br />

`sofeli vaSlovani~, `lekebi kaxeTSi~), salite raturo ena <strong>da</strong> dialeqtebi,<br />

sityvaTa warmoqmna (wina viTarebis saxelebi _ terminis gareSe)<br />

_ 2 sT.<br />

miznebi<br />

_ zepiri gamosvlisaTvis mzadeba<br />

_ aRweriTi teqstis ageba<br />

_ literaturuli teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />

_ sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba<br />

_ kritikuli azrovnebis ganviTareba;<br />

_ saTqmelis naTlad <strong>da</strong> gasagebad gadmocema, kiTxvebze adekvaturi pasuxebis<br />

gacema<br />

_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />

_leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ dialeqtizmebze <strong>da</strong>kvirveba<br />

_ sityvis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

I gakveTili<br />

aqtivoba 1_ kiTxvisTvis mzadeba (4-5 wT.):<br />

maswavlebeli <strong>da</strong>faze wers frazas: `<strong>qarTuli</strong> ena Cveni de<strong>da</strong>enaa.~<br />

svams kiTxvas:<br />

_ ra mniSvnelobiT aris gamoyenebuli am wina<strong>da</strong>debaSi sityva de<strong>da</strong>ena?<br />

(mSobliuri enis mniSvnelobiT).<br />

_ kidev ras aRniSnavs es sityva? vin aris `de<strong>da</strong> enis~ avtori? ra gsmeniaT<br />

mis Sesaxeb? (es <strong>da</strong>valeba klass miecema jgufuri muSaobisTvis. TiToeuli jgufi<br />

warmoadgens pasuxis sakuTar variants. moswavleebi avseben <strong>da</strong> afaseben erTmaneTis<br />

pasuxebs).<br />

<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

iakob gobebaSvili (1840-1912) _qarTveli pe<strong>da</strong>gogi, <strong>qarTuli</strong> mecnieruli pe<strong>da</strong>gogikis<br />

fuZemdebeli, publicisti <strong>da</strong> sabavSvo mwerali, <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> Raribi mRvdlis ojaxSi sof. varianSi<br />

(goris mazra), swavlob<strong>da</strong> jer gorSi, Semdeg ki _ Tbilisis sasuliero seminariaSi, 1861 wels<br />

swavla gaagrZela kievis sasuliero akademiaSi, magram janmrTelobis mdgomareobis gamo 1863<br />

wels iZulebuli gax<strong>da</strong> samSobloSi <strong>da</strong>brunebuliyo. eweo<strong>da</strong> pe<strong>da</strong>gogiur saqmianobas, aqtiurad<br />

iyo Cabmuli erovnul-ganmaTavisuflebel moZraobaSi, amis gamo 1874 w igi, rogorc politikurad<br />

arakeTilsaimedo, mefis xelisuflebam gaaTavisufla samsaxuri<strong>da</strong>n, amis Semdeg aRarsad umuSavia,<br />

eweo<strong>da</strong> saz. saqmianobas, ibrZo<strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> saxalxo skolis Seqmna-<strong>da</strong>mkvidrebisaTvis, icav<strong>da</strong><br />

realuri ganTlebis upiratesobas formalurTan Se<strong>da</strong>rebiT, aqtiurad iyo Cabmuli wera-kiTxvis<br />

14


gamavrc. saz-bis muSaobaSi. misTvis mTavari ped. principi iyo xalxurobis principi, rac, upirveles<br />

yovlisa, gamoixatebo<strong>da</strong> mSobliur enaze swavlebis aucileblobaSi. pirvelma wamoayena<br />

aRmzrdelobiTi swavlebis idea, sakiTxavi masalac swored am principebiT aqvs SerCeuli, amis nimuSia<br />

`iavnanam ra hqmna?!~-c. mis moTxrobebSi aRmzrd. di<strong>da</strong>qtikuri motivebi organulad erwymis<br />

mxatvrul realizms. misi moTxrobebi mozardebs STaagoneb<strong>da</strong> samSoblos istoriis pativiscemas,<br />

misTvis Tav<strong>da</strong>debas, humanizms, erovnebaTa <strong>da</strong> religiaTa Soris urTierTSemwynareblobasa<br />

<strong>da</strong> toleranatobas. SemTxveviTi ar aris warwera mis `de<strong>da</strong> enaze~: `yvela sarwmunoebis qarTvel-<br />

TaTvis~. gansakuTrebiT mniSvnelovania misi wvlili <strong>qarTuli</strong> originaluri saxelmZRvaneloebis<br />

Seqmnis saqmeSi: `<strong>qarTuli</strong> anabani <strong>da</strong> pirveli sakiTxavi wigni moswavleTaTvis~ (1863-1868<br />

w.w.), `de<strong>da</strong> ena~, (1876- 1912 w.w.), `bunebis kari~ (1868 _1912 w.w), `ruskoe slovo~ (1887w.)... manve<br />

Semoitana <strong>da</strong> <strong>da</strong>amkvidra qarTul sinamdvileSi wera-kiTxvis swavlebis is principebi, romlebic<br />

dResac safuZvlad edeba <strong>qarTuli</strong> anbanis saxelmZRvaneloebs (lit-ra: q s e, t. III, gv. 196; v. ramiSvili,<br />

<strong>qarTuli</strong> enis swavlebis meTodika, 1957, gv. 76-79...).<br />

maswavlebeli klass waakiTxebs i. gogebaSvilis sityvebs:<br />

`de<strong>da</strong>enis Seswavla bavSvs akavSirebs mTeli eris sulTan <strong>da</strong> gulTan, mis<br />

xangrZliv istoriul cxovrebasTan <strong>da</strong> avsebs mas sulieri RoniT <strong>da</strong> mxneobiT~.<br />

aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi (15-18 wT.):<br />

maswavlebeli iwyebs teqstis kiTxvas. gamometyvelebiT waikiTxavs I Tavs.<br />

teqstis es nawili aRweriTia <strong>da</strong> maswavlebelma amis gaTvaliswinebiT un<strong>da</strong><br />

SearCios saTanado intonacia, tempi, pauzebi, maxvilebi... kiTxvis procesSive<br />

xsnis gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs:<br />

civi _ mTis saxelwodebaa (mdebareobs gomboris qedis Sua monakveTze mdinareebis:<br />

kisisxevisa <strong>da</strong> Turdos _ zemo dinebaTa wyalgamyofze)<br />

zvari _ venaxi<br />

<strong>da</strong>Restani _ qveyana CrdiloeT kavkasiaSi (aq cxovrobs <strong>da</strong>axloebiT 30<br />

xalxi <strong>da</strong> eTnografiuli jgufi, maTgan yvelaze mravalricxovanni arian xunZebi,<br />

<strong>da</strong>rguelebi, yumuxelebi, lekebi, lakebi, CeCnebi...)<br />

mijna _ sazRvari<br />

qvitkiri _ saSeni masala, qva <strong>da</strong> kiri erTad SeduRabebuli<br />

naSTi _ raimes arsebobis kvali, adre arsebulis narCeni<br />

teqstis am monakveTis wakiTxvis Semdeg svams kiTxvebs:<br />

_ saqarTvelos romeli nawilia aRwerili am teqstSi? (aRmosavleTi –<br />

`Tbilisi<strong>da</strong>n rom aRmosavleTiT waxvide...~)<br />

_ moZebneT teqstSi is adgili, sa<strong>da</strong>c kaxeTis velia aRwerili (`es swore<br />

vake ...~).<br />

_ ra nawilebad hyofs mdinare alazani kaxeTs? (`aqeTa naxevars hqvia...~).<br />

_ ra qveyana esazRvreba kaxeTs? (<strong>da</strong>Restani).<br />

_ ra hyofs kaxeTs <strong>da</strong>Restnisagan? (mTebi).<br />

_ ra moCans gaRma mxares? (`erT adgilas mTis ZirSi~...)<br />

_ raze migviTiTebs es naSTebi?<br />

_ raze migvaniSnebs am Tavis saTauri `samSoblo Rvinisa~? (imaze, rom am<br />

TavSi saubari iqneba Rvinis itoriul samSobloze_kaxeTze);<br />

15


_ratom uwodeben am kuTxes `Rvinis saSoblos?~ Tu aris amis Sesaxeb miniSnebebi<br />

teqstSi? waikiTxeT saTanado adgilebi. (,,zRva venaxebisa <strong>da</strong> zvrebisa’’);<br />

teqstis meore <strong>da</strong> mesame Tavebs kiTxuloben moswavleebi <strong>da</strong> gza<strong>da</strong>gza `sityvis<br />

salarosa~ <strong>da</strong> maswavleblis <strong>da</strong>xmarebiT xsnian gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs:<br />

puradoba _ stumarTmoyvareoba<br />

saxloba – aq: ojaxi<br />

Tari _ aRmosavluri musikaluri sakravi<br />

uRalavi _ <strong>da</strong>uRleli<br />

masze amosdio<strong>da</strong> mze – Zalian uyvar<strong>da</strong><br />

sazogadod _ aq: saerTod<br />

lekebi _<strong>da</strong>Restnelebis tradiciuli <strong>qarTuli</strong> saxelwodebaa, (masSi igulisxmebian<br />

ara Tavad lekebi/lezgebi, aramed <strong>da</strong>Restnis teritoriaze mosaxle<br />

tomebi. maTi gamusulmaneba intensiurad iwyeba me-17 saukuni<strong>da</strong>n).<br />

nabdeuloba _ moTelili matylisgan <strong>da</strong>mzadebuli nakeTobani; nabadi _<br />

moTelili matylisgan <strong>da</strong>mzadebuli wamosasxami<br />

nasoflari_ adgili,sa<strong>da</strong>c Zvelad sofeli iyo<br />

Rele_ aq: xevi<br />

amoCuxCuxeb<strong>da</strong>_ amodio<strong>da</strong><br />

kacTmoyvare_ a<strong>da</strong>mianebis moyvaruli<br />

sanovage_ saWmeli<br />

kargad gasinjo_ aq: <strong>da</strong>akvirde<br />

gaarCev _ aq: aRmoaCen<br />

ayrili tye _xSiri tye<br />

Sefenili mTa_<strong>da</strong>faruli mTa<br />

oqros guli_ keTili, mosiyvarule guli<br />

ruseTisken gaweva _rusuli orientacia, ruseTs mikedleba, ruseTis ar-<br />

Ceva<br />

teqstis wakiTxvis Semdeg iwyeba gamokrebiTi kiTxva:<br />

_ rogor aRwers mwerali sofel vaSlovans?( `<strong>da</strong>savleTiT am sofels ertya<br />

zvrebi <strong>da</strong> venaxebi, xolo aRmosavleTis mxriv ki exebo<strong>da</strong> xSirsa <strong>da</strong> ayrils<br />

tyes, romliTac Sefenili iyo mTa. am xSiris tyis wyalobiT Sig Sua guls<br />

sofelSi miwi<strong>da</strong>n amoCuxCuxeb<strong>da</strong> veeberTela ankara wyaro, romlis yinuliviT<br />

civi wyali iyo sayvareli sasmeli mTeli soflisa. Senobani soflisa sul<br />

qvitkirisani iyvnen <strong>da</strong> mowmobdnen, rom sofeli SeZlebuli iyo, marTlac, ma-<br />

Sin vaSlovanma <strong>da</strong> mTelma kaxeTma ar ico<strong>da</strong>, ra iyo vaWris vali, romelSiac<br />

exla kaxeTia Cafluli~);<br />

_ ra migvaniSnebs imaze, rom teqstSi aRwerili ambavi didi xnis winaT mox<strong>da</strong>?<br />

(migvaniSnebs sityvebi teqsti<strong>da</strong>n ,,Zvels droSi’’, agreTve: nasoflari,<br />

naSTebi...);<br />

_ visi ojaxia am teqstSi aRwerili?(Tavad zurab qarTvelaZis) _qarTvelaZeTa<br />

ra Tvisebebze migvaniSnebs mwerali?(kacTmoyvareobaze). _Tu Cans mwerlis<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba am ojaxisadmi? sai<strong>da</strong>n Cans es? (es Cans mag<strong>da</strong>nis <strong>da</strong>xasiaTe-<br />

16


aSi, mwerali mas uwodebs ,,oqro gulis patrons~);<br />

_ ris Sesaxeb aris saubari teqstis mesame TavSi? (saubaria lekebze , maT<br />

urTierTobaze kaxelebTan, vaWrobaze am or xalxs Soris);<br />

_ rogori <strong>da</strong>mokidebuleba iyo qarTvelebsa <strong>da</strong> lekebs Soris<br />

Zvelad?(keTilmezobluri). rodis gafuW<strong>da</strong> maT Soris urTierToba? (mas Semdeg,<br />

rac isini gamahmadiandnen, xolo saqarTvelom ki ruseTisaken aiRo gezi).<br />

ra gax<strong>da</strong> am or xalxs Soris mtrobis mizezi? (sarwmunoebis Secvla lekTa mxri<strong>da</strong>n<br />

<strong>da</strong> saqarTvelos rusuli orientacia);<br />

aqtivoba 3 _ wakiTxulis gaazreba (5-6 wT.):<br />

gairkveva vin aris nawarmoebis avtori (i. gogebaSvili) , romel dros Seexeba<br />

nawarmoebSi aRwerili ambavi (im dros, sanam qarTvelebi `ruseTisaken gaiwevdnen~),<br />

ra aris nawarmoebis am sam TavSi mTavari (kaxeTisa <strong>da</strong> qarTvelaZeebi<br />

ojaxis, agreTve _ Zvel droSi qarTvelebsa <strong>da</strong> lekebs Soris keTilmezobluri<br />

urTierTobis aRwera.).<br />

aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

rTuli sityvebis orTografiaze muSaoba (9-10 wT.): moZebneT teqstSi<br />

rTuli sityvebi <strong>da</strong> gaixseneT rogor iwereba isini:<br />

kacTmoyvare, qvitkiri...<br />

_ rodis iwereba rTul sityvaSi defisi (-)?(rodesac maT Soris <strong>da</strong> kavSiri<br />

Caismis).<br />

`aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~ werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #4.<br />

aqtivoba 5 _ Sejameba-Sefaseba (3 wT.):<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles. Sefasebisas<br />

iTvaliswinebs parametrebs : a) praqtikuli muSaoba organizebuloba, SemoqmedebiToba,<br />

masalis floba)_40 %; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> ( aqtiuroba, partnior-<br />

Tan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba, kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia<br />

(sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25% .<br />

aqtivoba 6 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />

teqstis pirveli sami Tavi. `aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~ savarjiSo #2 _ meore<br />

Tavis mixedviT SeadgineT gegma.<br />

gegma <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />

a) sofeli vaSlovani<br />

b) zurab qarTvelaZis ojaxi<br />

g) musikaluri col-qmari<br />

d) col-qmris bedniereba<br />

17


II gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ wakiTxulis <strong>da</strong>yofa nawilebad <strong>da</strong> Sinaarsis gadmocema (7<br />

wuTi):<br />

aqve maswavlebeli amowmebs wina gakveTilze micemul <strong>da</strong>valebas _ moswavleebs<br />

werilobiT un<strong>da</strong> SeedginaT II Tavis gegma. I <strong>da</strong> III Tavebs ki moswavleebi<br />

<strong>klasSi</strong>ve yofen calkul nawilebad <strong>da</strong> adgenen gegmas:<br />

I Tavi:<br />

a) kaxeTis adgilmdebareoba<br />

b) nasoflari<br />

III Tavi:<br />

a) qarTvelebisa <strong>da</strong> lekebis urTierToba Zvelad<br />

b) qarTvelebisa <strong>da</strong> lekebis urTierToba maTi gamusulmanebis Semdeg<br />

moswavleebi am gegmis mixedviTa <strong>da</strong> maswavleblis <strong>da</strong>xmarebiT gadmoscemen<br />

wakiTxulis Sinaarss jer cal-calke, Semdeg ki mTlianad, gabmuli TxrobiT.<br />

aqtivoba 2 _ aRweriTi teqstis Seqmna (10-12 wuTi):<br />

_ waikiTxeT meore Tavis pirveli abzaci. (,,Zvels droSi am adgilas hyvao<strong>da</strong><br />

karga mozrdili sofeli, romelsac vaSlovani erqva. <strong>da</strong>savleTiT am<br />

sofels ertya zvrebi <strong>da</strong> venaxebi, xolo aRmosavleTis mxriv ki exebo<strong>da</strong> xSirsa<br />

<strong>da</strong> ayrils tyes, romliTac Sefenili iyo mTa. am xSiris tyis wyalobiT Sig<br />

Sua guls sofelSi miwi<strong>da</strong>n amoCuxCuxeb<strong>da</strong> veeberTela ankara wyaro, romlis<br />

yinuliviT civi wyali iyo sayvareli sasmeli mTeli soflisa. Senobani soflisa<br />

sul qviTkirisani iyvnen <strong>da</strong> mowmobdnen, rom sofeli SeZlebuli iyoo).<br />

romeli zedsarTavi saxelebi gvxvdeba aq?( mozrdili, xSiri, SeZlebuli,<br />

ayrils, veeberTela, ankara, yinuliviT, civi, sayvareli), ra moxdeba, Tu Txrobisas<br />

zedsarTav saxelebs ar gamoviyenebT? (teqsti iqneba uemocio <strong>da</strong> mSrali).<br />

ra mizniT iyenebs mwerali aq am zedsarTav saxelebs? (raTa ufro zusti <strong>da</strong><br />

gamomsaxveli gaxados Txroba).<br />

_ romel zedsarTav saxelebs gamoiyenebT im qalaqis (soflis) aRwerisaTvis,<br />

sa<strong>da</strong>c Tqven cxovrobT? (mag. Tbilisi _ uZvelesi, didi, lamazi, Tbili <strong>da</strong><br />

xmauriani, xalxmravali...).<br />

_ sad mdebareobs Tqveni qalaqi (sofeli)?<br />

_ romeli mdinare Camoudis mas?<br />

_ romeli qalaqi (sofeli) esazRvreba mas?<br />

_ rogoria igi? ra aris masSi gansakuTrebuli?<br />

_ ra RirSesaniSnavi adgilebia iq?<br />

_ ra gsmeniaT (wagikiTxavT) mis Sesaxeb?..<br />

Semdeg maswavlebeli klass yofs jgufebad <strong>da</strong> aZlevs <strong>da</strong>valebas _ Seadginon<br />

teqsti zepiri gamosvlisaTvis: `Cemi qalaqi (sofeli)~. igi winaswar Seaxsenebs<br />

moswavleebs, rom amisaTvis saWiroa gegmis Sedgena; gegma un<strong>da</strong> Camoweron,<br />

18


Txrobisas un<strong>da</strong> <strong>da</strong>icvan Tanmimdevroba, Sinaarsi aucileblad un<strong>da</strong> Seesabamebodes<br />

mis saTaurs, mxolod amis Semdeg un<strong>da</strong> waukiTxon amxanagebs <strong>da</strong> moisminon<br />

maTi Sefaseba (SeiZleba es miTiTebebi baraTebze gavaformoT `samaxsovros~<br />

saxiT <strong>da</strong> <strong>da</strong>vurigoT moswavleebs).<br />

moswavleebi axdenen sakuTari namuSevris prezentacias <strong>da</strong> ismenen amxanagebisa<br />

<strong>da</strong> maswavleblis Sefasebebs.<br />

aqtivoba 3 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (12-13 wT.):<br />

a) wina viTarebis saxelebi<br />

_ mwerali vaSlovans `nasoflars~ uwodebs. rogor fiqrobT, ratom? (imitom,<br />

rom aq adre sofeli iyo, romelic axla aRar arsebobs). ra ewodeba adgils,<br />

sa<strong>da</strong>c adre qalaqi iyo? (na-qalaq-ar-i _ wers am sityvas <strong>da</strong>faze), sa<strong>da</strong>c<br />

adre venaxi iyo? (na-venax-ar -i), sa<strong>da</strong>c saxli iyo? (na-saxl-ar-i). sxva amgvar sityvebsac<br />

xom ar gaixsenebT? SevadginoT wina<strong>da</strong>debebi am sityvebis gamoyenebiT.<br />

b) dialeqtizmebze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

_ sad xdeba teqstSi aRwerili ambavi? sad cxovrobs zurab qarTvelaZe?<br />

(kaxeTSi). saqarTvelos romeli kuTxi<strong>da</strong>n aris mag<strong>da</strong>ni? (qarTli<strong>da</strong>n). saqarTvelos<br />

romel kuTxeebs <strong>da</strong>asaxelebT kidev? ra enaze saubroben am kuTxis macxovreblebi?<br />

(qarTulad). Tu aris gansxvaveba saqarTvelos sxva<strong>da</strong>sxva kuTxis<br />

macxovrebelTa saubarSi? (aris). sad, saqarTvelos romel kuTxeSi iyeneben sityvebs:<br />

dide<strong>da</strong>? babo? papa? Zalo? (qarTlSi, kaxeTSi...), bJola? kvaxi? kvati?..<br />

(imereTSi, guriaSi...).<br />

eZleva <strong>da</strong>skvna: kuTxur metyvelebas dialeqti hqvia. babo, bJola, kvaxi,<br />

kvati... dialeqturi formebia.<br />

maswavlebeli aqve avarjiSebs klass dialeqturi formebis saliteraturo<br />

<strong>qarTuli</strong>s formebiT Canacvlebaze. sruldeba <strong>da</strong>valeba #5.<br />

_teqstSi naxsenebi arian lekebic. maTac sakuTari ena aqvT. sad aris gavrcelebuli<br />

lekuri ena? (<strong>da</strong>RestanSi)<br />

informacia maswavleblisaTvis: lekuri (lezgiuri) ena, mTis iberiul-kavkasiur enaTa<br />

<strong>da</strong>Restnis jgufis axal<strong>da</strong>mwerlobiani ena. gavrcelebulia <strong>da</strong>Restnis a/r samxreT-aRmosavleT<br />

nawilSi <strong>da</strong> agreTve azerbaijanis zogierT sofelSi. am enaze laparakobs <strong>da</strong>axloebiT 110 aTasi<br />

kaci.<br />

aqtivoba 4 _ Sejameba (8 wuTi):<br />

moswavleebi ajameben, ra gaiges am gakveTilze axali (miiRes informacia<br />

qarTvelebisa <strong>da</strong> lekebis istoriuli urTierTobis Sesaxeb; <strong>da</strong>Restnisa <strong>da</strong><br />

lekuri/lezgiuri enis Sesaxeb; aRweres sakuTari qalaqi/sofeli, gaiges, ra<br />

mimarTebaa saliteraturo enasa <strong>da</strong> dialeqtebs Soris...). aqve Sedgeba sqemac:<br />

19


a vicodi<br />

lekebis Sesaxeb<br />

ra gavige<br />

aqtivoba 5 _ Sefaseba (3 wuTi):<br />

gakveTilis bolos, maswavlebeli klasTan erTad afasebs ramdenime moswavles.<br />

aqtivoba 6 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wuTi):<br />

`iavnanam ra hqmna?!~ pirveli sami Tavi TxrobiT, <strong>da</strong>sawerad: <strong>da</strong>valeba 3 _<br />

gadmoeci werilobiT II Tavis Sinaarsi.<br />

Sedegebis kodi:<br />

V1 _ moswavle qmnis zepir aRweriT teqsts Temaze: `Cemi qalaqi~ (`Cemi sofeli~);<br />

V3 _ winaswar Sedgenili gegmis mixedviT warmoadgens martiv aRweriT teqsts,<br />

ismens <strong>da</strong> afasebs Tanatolebis zepir gamosvlas am sakiTxTan <strong>da</strong>kavSirebiT,<br />

moiZiebs sxva<strong>da</strong>sxva saxis (enciklopedia, mxatvr. literatura, interneti) saTanado<br />

informaciul masalas am sakiTxTan <strong>da</strong>kavSirebiT;<br />

V4 _ avlens moZebnili literaturuli nawarmoebis Sefasebis sawyis unars,<br />

asaxelebs misTvis saintereso adgilebs teqsti<strong>da</strong>n <strong>da</strong> asabuTebs Tavis azrs;<br />

V6 _ msjelobs misTvis saintereso sakiTxis Sesaxeb, afasebs martivad literaturul<br />

personaJebs;<br />

V7 _ amoicnobs teqstis enobriv Taviseburebebs (mwerlis <strong>enisa</strong>Tvis <strong>da</strong>maxasiaTebel<br />

arqaizmebs);<br />

V9 _ qmnis werilobiT teqstebs (II Tavis Sinaarsi), aqcents akeTebs mTavar<br />

sakiTxebze (`sofeli vaSlovani~, `qarTvelaZeebis ojaxi~);<br />

V10 _ teqstis saTaurs Seusabamebs Sinaarss, icavs Tanmimdevrobas faqtebis<br />

gadmocemisas;<br />

V11 _ mxatvruli xerxebis (epiTeti) gamoyenebisas gaazrebulad iyenebs sa-<br />

Tanado zedsarTav saxelebs, akeTebs naweris koreqturas.<br />

20<br />

risi gageba<br />

mainteresebs


aleqsandre yazbegis ,,ganaTlebuli mwyemsi~ (amonaridi ,,namwyemsaris<br />

mogonebebi<strong>da</strong>n~, krebiTi saxeli <strong>da</strong> masTan <strong>da</strong>kavSirebuli marTlweris<br />

sakiTxebi, sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba, frazeologizmebi _ 2 sT.<br />

miznebi<br />

_ zepiri teqstis ageba mocemul Temaze<br />

_ literaturuli teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />

_kiTxvisa <strong>da</strong> weris martivi strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

_teqstis monakveTebad <strong>da</strong>yofa <strong>da</strong> <strong>da</strong>saTaureba<br />

_gabmul Txrobaze muSaoba<br />

_werilobiT Txzulebaze muSaoba,naweris koreqtireba<br />

_moTxrobis gagrZelebaze muSaoba<br />

_ krebiTi saxelis gamoyenebaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

_ martivi stiluri Cvevebis formireba<br />

I gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ zepiri teqstis ageba <strong>da</strong> prezentacia(7 wT.):<br />

maswavlebeli cdilobs mobilizeba gaukeTos moswavleebs. saanalizod aZlevs<br />

muxran maWavarianis erT-erTi cnobili leqsi<strong>da</strong>n Semdeg frazas: ,,ena ar<br />

gawyens arc erTi, un<strong>da</strong> icode ramdenic~. klass yofs sam jgufad. avalebs gaiazron<br />

frazis mniSvneloba, Seadginon teqsti zepiri gamosvlisaTvis <strong>da</strong> moaxdinon<br />

misi prezentacia. samuSaod micemuli aqvT 4 wT. wammzomis zarze moswavleebi<br />

wyve ten muSaobas <strong>da</strong> klass warudgenen zepiri teqstis sakuTar versias. afaseben<br />

<strong>da</strong> avseben erTmaneTis pasuxebs, saubroben ucxo enebis swavlebis mniSvnelobaze,<br />

asaxeleben faqtebs, asabuTeben sakuTar mosazrebas.<br />

aq maswavlebeli klasis yuradRebas amaxvilebs iakob gogebaSvilis sityvebze:<br />

`mxolod mters SeuZlia urCios qarTvelebs: SeaqcieT zurgi ucxo enebs<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>rCiT marto de<strong>da</strong>enis amarao... iswavleT, rac SeiZleba Rrmad <strong>da</strong> zedmiwevniT<br />

evropuli enebi, magram arasdros ar <strong>da</strong>iviwyoT, rom yoveli evropeli<br />

jer safuZvlianad iTvisebs Tavis mSobliur enas <strong>da</strong> Semdeg Seudgeba ucxo<br />

enebis Seswavlas~.<br />

am sityvebiT xelmZRvanelobdnen Cveni saukeTeso mwerlebi <strong>da</strong> mamuliSvilebi,<br />

romlebic mSobliur enasTan erTad SesaniSnavad flobdnen ucxo enebsac.<br />

ase iyo aleqsandre yazbegis cxovrebaSic, romelsac moswavleTa garkveuli nawili<br />

ukve icnobs g. SatberaSvilis moTxrobi<strong>da</strong>n `moCxubariZe~ (es teqsti Setanili<br />

gvaqvs IV klasis saxelmZRvaneloSi).<br />

21


aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva (12 wT.):<br />

maswavlebeli kiTxulobs teqstis pirvel abzacs,kiTxvas ganagrZobs kiTxvaSi<br />

gawafuli sami moswavle (TiTo moswavle TiTo abzacs kiTxulobs). ganmeorebiTi,<br />

nawil-nawil kiTxvis dros moswavleTa ZalebiT <strong>da</strong>iZebneba <strong>da</strong> maTive<br />

monawileobiT aixsneba ucnobi sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi. gamoiyeneben saxelmZRvaneloSi<br />

mocemul ,,sityvis salaros~, aixsneba agreTve gamoTqmebi: <strong>da</strong>mtvreuli<br />

rusuli _cudi rusuliT saubari; cxvari... Sevfine mTaze_ cxvris fara mTaze<br />

gavuSvi; gaSterebiT wamoiZaxa _ gaocebulma wamoiZaxa; momwad<strong>da</strong> xumroba _<br />

gaxumrebis survili <strong>da</strong>meufla, gaxumreba momin<strong>da</strong>; Tavi momawyines ybedobiT_<br />

mombezr<strong>da</strong> maTTan tyuilubralo saubari; orive gamomesalma_ orive <strong>da</strong>mem-<br />

Svidoba...<br />

tardeba gamokrebiTi kiTxva. maswavleblis mier <strong>da</strong>smuli pirveli donis<br />

kiTxvebis pasuxebs moswavleebi saxelmZRvaneloSi amoikiTxaven:<br />

_ ratom ga<strong>da</strong>wyvita mweralma mecxvareoba? riT xsnis igi Tavis ga<strong>da</strong>wyvetilebas?<br />

waikiTxeT teqsti<strong>da</strong>n saTanado adgili (,,ga<strong>da</strong>vwyvite mecxvareoba <strong>da</strong>mewyo<br />

<strong>da</strong> am xelobis SemweobiT momevlo mTa <strong>da</strong> bari, gamecno xalxi <strong>da</strong> gamomeca<strong>da</strong><br />

is SiSiT <strong>da</strong> siamovnebiT savse cxovreba, romelic mwyemss ganumeoreblad<br />

Tan sdevs.’’).<br />

_ riT gaaoca man stumrebi? riT axsna man frangulis codna? (man stumrebi<br />

frangulis codniT gaaoca, man es ase axsna: ,,CvenSi mwyemsebi TiTqmis yvelani<br />

laparakoben frangulad... me sxva adgilebSi viyavi mojamagired, amitom<br />

cota ga<strong>da</strong>maviwy<strong>da</strong>, Torem sxvebs verc ki gamoarCevT frangebisagano~)<br />

_ ra warmodgenis iyvnen ucxoelebi mTielebze? SeZlo Tu ara mweralma<br />

maTi azris Secvala? (qarTvel mTielebze ucxoelebis warmodgena arcTu saxarbielo<br />

iyo; miaCn<strong>da</strong>T, rom isini imdenad gaunaTlebeli a<strong>da</strong>mianebi iyvnen,<br />

aTamde Zlivs iTvlidnen. mweralma maTi Sexeduleba am sakiTxze mTlianad<br />

Secvala).<br />

_ romeli saukunis ambavia aRwerili teqstSi? ra miniSnebaa amis Sesaxeb?<br />

Tqveni azriT, ratom ar uTiTebs mwerali zustad wels? (teqstSi me-19<br />

saukunis ambavia aRwerili, miniSnebulia ,,18..~, mwerali zust wels ar migvi-<br />

TiTebs, radgan amas am teqstSi moTxrobili ambisTvis arsebiTi mniSvneloba<br />

ar aqvs, 1870 wlis Semdeg igi 8 wliT wavi<strong>da</strong> mwyemsad).<br />

aqtivoba 3 _ teqstis Cumi kiTxva <strong>da</strong> gegmis Sedgena (9 wT.):<br />

moswavleebi teqsts kiTxuloben Cumad, yofen calkeul nawilebad <strong>da</strong> asa-<br />

Taureben (aqtivobebis rveuli, <strong>da</strong>valeba #2):<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

4.<br />

5.<br />

mwerlis moulodneli ga<strong>da</strong>wyvetileba;<br />

ori ucxoelis stumroba;<br />

frangulad molaparake mwyemsi;<br />

gaocebuli stumrebi;<br />

ucnauri tyuili;<br />

22


(gagmis SedgenaSi monawileobs mTeli klasi, <strong>da</strong>saxeldeba TiToeuli monakveTis<br />

ramdenime saTauri <strong>da</strong> SearCeven ukeTess).<br />

aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (9 wT.):<br />

a) sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba _moswavleebi akvirdebian vin mogviTxrobs<br />

teqstSi aRweril ambavs (mwerali aleqsandre yazbegi), vis uyveba (mkiTxvels),<br />

vis Sesaxeb hyveba (sakuTari Tavis Sesaxeb), romel pirSia Txroba (I pirSi); moswavleebi<br />

Seecdebian gadmoscen mwerlis naambobi III piris formebiT.<br />

b) krebiTi saxeli _ukvirdebian saxelmZRvaneloSi mocemul <strong>da</strong>valebas:<br />

cxenebis rema<br />

irmis jogi<br />

cxvris fara<br />

Txis arve<br />

mglis xrova<br />

_ ramden sagans aRniSnavs es sityvebi: rema, fara, jogi, arve, xrova?<br />

eZleva ganmarteba _arsebiTi saxeli, romelic aRniSnavs erTgvar saganTa<br />

krebuls, _ krebiTi saxelia. aseTebia:laSqari, xalxi, jari .. krebiT<br />

saxels zmna mxolobiTi ricxvis formiT Seewyoba.<br />

aqtivoba 5 _Sejameba (3 wT.):<br />

moswavleebi ajameben,ra gaiges axali am gakveTilze (gaiges vin iyo aleqsandre<br />

yazbegi, sad <strong>da</strong> rodis moRvaweob<strong>da</strong>, rogori ganaTleba hqon<strong>da</strong> mas miRebuli,<br />

rogor SeZlo misma frangulma Zireulad Seecvala uc xoelTa qedmaRluri<br />

<strong>da</strong>mokidebuleba Cveni xalxis mimarT...)<br />

aqtivoba 6 _Sefaseba (3 wT.):<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli klasTan erTad afasebs ramdenime moswavles.<br />

Sefasebisas aucileblad iTvaliswinebs Semdeg parametrebs:<br />

a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)_40<br />

%; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />

kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia (sakuTari azris<br />

<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25%<br />

aqtivoba 7_saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />

,, ganaTlebul mwyemsSi~ moiniSnon is adgili, romelmac yvelaze metad<br />

<strong>da</strong>afiqraT; weriTi <strong>da</strong>valeba #4 _ gadmoeci teqstis Sinaarsi III piris formiT.<br />

23


II gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ wakiTxulis Sefaseba(4-5 wT.):<br />

gakveTils viwyebT wina dRes micemuli <strong>da</strong>valebis (moiniSnon teqstSi is adgili,<br />

romelmac yvelaze metad <strong>da</strong>afiqraT) irgvliv msjelobiT. maswavlebeli<br />

im moswavleebs asaubrebs, romelTac gansxvavebuli adgilebi aqvT moniSnuli.<br />

moswavleebi gadmoscemen, Tu ratom <strong>da</strong>afiqraT im adgilma, rogori guneba-ganwyoba<br />

SeeqmnaT misi wakiTxvis dros. isini Seavseben erTmaneTis pasuxebs. aseve<br />

mowmdeba weriTi <strong>da</strong>valebac.<br />

aqtivoba 2 _ teqstis Sinaarsis gadmocema (10 wT.):<br />

moswavleebi teqstis Sinaarss gadmoscemen jer maswavleblis <strong>da</strong>mxmare kiTxvebis<br />

saSualebiT:<br />

_ rodis mox<strong>da</strong> TxzulebaSi aRwerili ambavi?( me-19 saukuneSi). sai<strong>da</strong>n Cans<br />

es? ( teqstis <strong>da</strong>sawyisSi naTqvamia: ,,18..’’ wels wavedi cxvarSio~). raSi <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong><br />

fufunebaSi aRzrdil ymawvilkacs mecxvareoba? (mas sakuTari Tavis gamoc<strong>da</strong><br />

undo<strong>da</strong>, aki ambobs kidec: ,,me 18... welsa ga<strong>da</strong>vwyvite mecxvareoba <strong>da</strong>mewyo<br />

<strong>da</strong> am xelobis SemweobiT momevlo mTa <strong>da</strong> bari, gamecno xalxi <strong>da</strong> gamomeca<strong>da</strong><br />

is SiSiT <strong>da</strong> siamovnebiT savse cxovreba, romelic mwyemss ganumeoreblad Tan<br />

sdevs) . ratom moatyua yazbegma frangi <strong>da</strong> ingliseli mogzaurebi? rogor Sefasebas<br />

aZelevT am tyuils? (Tavi <strong>da</strong>im<strong>da</strong>bla, TiTqos ubralo mecxvare iyo<br />

<strong>da</strong> amiT mTiel kacze maRali warmodgena Seuqmna Tav<strong>da</strong>jerebul evropelebs<br />

_misi tyuili gamarTlebulia, is maRal mizans emsaxureba), ratom ar aiRo<br />

SeTavazebuli fuli yazbegma <strong>da</strong> rogor gesmiT misi aseTi saqcieli? (ar aiRo<br />

SeTavazebuli fuli imitom, rom es mis Rirsebas Seuracxyof<strong>da</strong>, erTi maneTis<br />

safasurad mTielebis problemebze saubari <strong>da</strong> ucxoelTa TavSesaqcevad maT<br />

sadgomSi misvla ar yofila moCxubariZis mizani, tyuilad ar ambobs mwerali<br />

,,karga laparakis Semdeg, rodesac isinic moiRalnen <strong>da</strong> mec Tavi momawyines<br />

ybedobiT...’’ _am ukanaskneli sityviT Tavis ganwyobas gamoxatavs); ris Tqma<br />

un<strong>da</strong> mwerals, ra aris am nawarmoebis de<strong>da</strong>azri? (mwerals am nawarmoebiT imis<br />

Tqma un<strong>da</strong>, rom ucxo enebis codna a<strong>da</strong>mians aZlevs saSualebas ufro <strong>da</strong> ufro<br />

met a<strong>da</strong>mians icnobdes, amyarebdes maTTan karg urTierTobebs, acnobdes maT<br />

Tavis samSoblos <strong>da</strong> amayad dgebodes sxva ganviTarebul erovnebaTa rigSi. am<br />

nawarmoebis de<strong>da</strong>azri emTxveva Zvel gamonaTqvams _ ,,ramdeni enac ici, imdeni<br />

kaci xar~).<br />

moswavleebi adre Sedgenili gegmis mixedviT teqstis Sinaarss gadmoscemen<br />

gabmuli TxrobiT.<br />

aqtivoba 3 _teqstis gaazreba (7 wT.):<br />

_ ram ga<strong>da</strong>awyvetina aleqsandre yazbegs mTaSi ubralo mecxvared wasvla?<br />

riT axsna man Tavisi es ga<strong>da</strong>wyvetileba? (mas sur<strong>da</strong> gaecno ubralo xalxis yofa,<br />

ecxovra misi cxovrebiT, yofiliyo maTTan axlos, gamoeca<strong>da</strong> maTi gaWirveba).<br />

24


_ rogor fiqrobT, ras miscem<strong>da</strong> momaval mwerals mecxvareebTan aseTi <strong>da</strong>axloeba?<br />

(albaT, momavalSi maT cxovrebas ufro zustad aRwer<strong>da</strong>).<br />

_ yazbegis ra Tviseba Cans am nawarmoebSi? (Tavm<strong>da</strong>bloba, Sromismoyvareoba,<br />

sakuTari xalxisa <strong>da</strong> qveynis siyvaruli, iumoris grZnoba...).<br />

_ rogori warmodgena <strong>da</strong>grCaT inglisel <strong>da</strong> frang mogzaurebze? (isini<br />

amayi erebis Svilebi arian, romlebic ucxo qveynis a<strong>da</strong>mianebs mxolod<br />

garegnuli ieriT afaseben <strong>da</strong> ar cdiloben am qveynebis kulturas ufro<br />

Rrmad Caswvdnen <strong>da</strong> aRmoaCinon suliT mdi<strong>da</strong>ri a<strong>da</strong>mianebi).<br />

_ ratom ambobs tyuils mwerali (,,CvenSi mwyemsebi TiTqmis yvelani<br />

laparakoben frangulad... me sxva adgilebSi viyavi mojamagired, amitom cota<br />

ga<strong>da</strong>maviwy<strong>da</strong>, Torem sxvebs verc ki gamoarCevT frangebisagan~) <strong>da</strong> Tu zaraldeba<br />

am tyuiliT vinme, ra hqvia aseT tyuils? (uwyinari ). ra Sefasebas aZlevT a.<br />

yazbegis saqciels?.. aqve sruldeba <strong>da</strong>valeba #1 _ <strong>da</strong>asabuTeT Tqveni azri.<br />

aqtivoba 4 _ moTxrobis gagrZelebaze muSaoba (5-6 wT.):<br />

maswavlebeli svams kiTxvas: Seasruleb<strong>da</strong> Tu ara ganaTlebuli mwyemsi <strong>da</strong>napirebs<br />

<strong>da</strong> mivido<strong>da</strong> Tu ara sastumroSi ucxoelebTan? (zogis azriT, mwyemsi<br />

mivido<strong>da</strong> ucxoelebTan sastumroSi <strong>da</strong> ufro met Tanxas moiTxov<strong>da</strong>, vidre<br />

manamade SesTavazes; zogis azriT_ar mivido<strong>da</strong>, ar <strong>da</strong>imcireb<strong>da</strong> Tavs amay<br />

ucxoelebTan; zogis azriT ki_ mivido<strong>da</strong>, uambob<strong>da</strong> Tavisi qveynis Sesaxeb<br />

usasyidlod <strong>da</strong> uangarod, riTac kidev erTxel gaaoceb<strong>da</strong> angariSian evropelebs.<br />

am dros moqmedebs principi – yvelas azri sayuradReboa. mTavaria, moswavleebma<br />

SeZlon sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba). es savarjiSo SeiZleba Sesruldes<br />

jgufurad.<br />

aqtivoba 5 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (10 wT.):<br />

a) sinonimebze muSaoba (terminis gareSe):<br />

moZebnon teqstSi msgavsi Sinaarsis formebi Semdegi sityvebisaTvis:<br />

moindomes _ (moiwadines)<br />

uswavleli _ (gaunaTlebeli)<br />

gaoceba – (gaStereba)<br />

saubroben _ (laparakoben)<br />

gamomemSvidoba _ (gamomesalma)<br />

b) frazeologizmebze muSaoba (10 wT.):<br />

ras niSnavs:<br />

enis gatexa _(laparakSi gawafva)<br />

enis <strong>da</strong>mokleba _(gaCumeba )<br />

enis <strong>da</strong>bma _(xmis ver amoReba)<br />

enis ayola _( naTqvamis, Woris <strong>da</strong>jereba )<br />

enis mofxana _( laparakiT gulis mojereba )<br />

enis moTaflva_ ( tkbilad <strong>da</strong>wyeba laparakis )<br />

pirSi wylis <strong>da</strong>gubeba_( gaCumeba)<br />

25


pirSi Calis gamovleba_( motyueba, gawbileba)<br />

pirSi mixla_ (uxeSad, ukmexad Tqma)<br />

piris Sekvra_(SekavSireba, SeTanxmeba)<br />

es frazeologizmebi SeiZleba areulad CamovweroT baraTebze <strong>da</strong> <strong>da</strong>vurigoT<br />

moswavleebs miTiTebiT: SeaerTon isrebiT saTanado ganmartebebTan. SeiZleba<br />

am frazeologizmebis gamoyenebiT vavarjiSoT wina<strong>da</strong>debebis Sedgenazec.<br />

g) Sejameba (3 wT.):<br />

moswavleebi ajameben, ra gaiges axali am gakveTilze.<br />

d) Sefaseba (3 wT.):<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles. Sefasebisas<br />

iTvaliswinebs parametrebs :<br />

a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)_40<br />

%; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />

kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia (sakuTari azris<br />

<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25% .<br />

saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />

teqsti TxrobiT, <strong>da</strong>valeba # 2.<br />

Sedegebis kodi:<br />

V1 _ moswavle qmnis zepir teqsts Temaze: `ena ar gawyens arc erTi...~;<br />

V2 _ iyenebs saTanado strategiebs zepiri teqstis agebisa <strong>da</strong> mosm<strong>enisa</strong>Tvis<br />

(winaswar adgens gegmas, mosm<strong>enisa</strong>s CainiSnavs gamomsvlelis Tvalsazriss...);<br />

V6 _ avlens wakiTxuli teqstis interpretaciis unars: asaxelebs Temas,<br />

agebs paralelebs Seswavlil lit. nawarmoebebTan, gamoxatavs sakuTar pozicias;<br />

V7 _ amoicnobs teqstis enobriv Taviseburebebs (mecxvareobasTan <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

leqsikuri erTeulebi: fara, mecxvare, matyli..., barbarizmebi...);<br />

V8 _ iyenebs kiTxvis strategiebs _ teqsts yofs azrobrivad <strong>da</strong>srulebul<br />

monakveTebad <strong>da</strong> adgens gegmas, gegmis mixedviT gadmoscems Sinaarss;<br />

V9 _ <strong>da</strong>moukideblad qmnis werilobiT teqsts (mokle Sinaarsis gadmocema,<br />

faqtebisa <strong>da</strong> movlenebis Tanmimdevrobis <strong>da</strong>cva, mTavari <strong>da</strong> aramTavari sakiTxebis<br />

erTmaneTisagan gamijvna...);<br />

V10 _ teqstis miznis gaTvaliswinebiT irCevs saTanado leqsikur erTeulebs;<br />

V12 _ adekvaturad cvlis enas teqstis farglebSi (dialogi, monologi),<br />

akeTebs koreqturas.<br />

26


galaktion tabiZis `himni qarTul anbans~, informacia <strong>qarTuli</strong> anbanis<br />

Sesaxeb<br />

miznebi<br />

_ poeturi teqstis aRqma<br />

_ moswavleebSi faseulobiTi Rirebulebebis Camoyalibeba<br />

_ gamometyvelebiTi kiTxvis Cvevis <strong>da</strong>ufleba<br />

_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ <strong>qarTuli</strong> anbanis Sesaxeb mokle saganmanaTleblo informaciis miwodeba<br />

_ Sejameba codnisa _ ra vicodi <strong>qarTuli</strong> anabanis Sesaxeb, ra gavige, ris<br />

gageba mainteresebs<br />

_ mokle aRweriTi teqstis Semqna mocemul Temaze (<strong>qarTuli</strong> anbani)<br />

teqstze muSaoba<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba: klasi iyofa sam jgufad, TiToeul<br />

jgufs eZleva <strong>da</strong>valeba _ gaixsenon, ra ician <strong>qarTuli</strong> anbanis Sesaxeb <strong>da</strong> ისაუბრონ<br />

ამ საკითხის ირგვლი. (SeniSvna _ SeiZleba moswavleebs winaswar <strong>da</strong>vavaloT moemzadon am<br />

sakiTxze msjelobisaTvis: gaixsenon, ra iswavles am sakiTxze wina klasebSi, moiZion saTanado informacia,<br />

am mizniT gamoiyenon interneti, biblioTeka, hkiTxon amis Sesaxeb ufrosebs...). codnis<br />

prezentacia <strong>da</strong> Sefaseba xdeba <strong>klasSi</strong>. მaswavlebeli awvdis saWiro <strong>da</strong>matebiT<br />

informaciasac. SeiZleba Sedges `gonebrivi ieriSis~ rukac, romelic <strong>da</strong>axloebiT<br />

aseT saxes miiRebs:<br />

Zalian Zvelia<br />

aris 33 aso<br />

<strong>qarTuli</strong><br />

anbani<br />

gansxvavdeba yvela sxva CvenTvis<br />

cnobili anbanisagan<br />

<strong>qarTuli</strong> anbanis saxelmZRvaneloa<br />

`de<strong>da</strong>ena~<br />

<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis: enaSi asoebi <strong>da</strong>lagebulia garkveuli TanmimdevrobiT,<br />

romelic tradiciulad aris <strong>da</strong>mkvidrebuli. garkveuli TanmimdevrobiT <strong>da</strong>lagebul<br />

yvela asos anbani hqvia.<br />

27


Tanamedrove qarTulSi 33 bgeraa, yovel bgeras Tavisi pirobiTi niSani _ aso _ aqvs. es<br />

asoebi sakmaod srulyofilad asaxavs Tanamedrove <strong>qarTuli</strong> enis bgeriT Sedgenilobas.<br />

<strong>qarTuli</strong> anbanis Taviseburebani:<br />

a) zogierT enaSi erT asos xSirad ramdenime mniSvneloba aqvs (Sdr: rusuli, inglisuri...),<br />

qarTulSi ki yvela asos Cveulebriv erTi bgeriTi mniSvneloba aqvs;<br />

b) zogierT enaSi erTi <strong>da</strong> igive bgera SeiZleba gadmoices sxva<strong>da</strong>sxva aso Ti (Sdr: rusuli,<br />

inglisuri...), qarTulSi ki TiTo bgera TiTo asos gamoxatavs;<br />

g)zogierT enaSi (mag. rusulSi) sametyvelo bgeris gamomxatveli niSnebis (asoebis) gar<strong>da</strong>,<br />

gvaqvs sxva <strong>da</strong>niSnulebis niSnebic (ы <strong>da</strong> ь), pirveli gamyofi niSania, meore win mdgomi Tanxmovnis<br />

silbos aRmniSvneli. qarTul anbanSi ki yvela aso sametyvelo bgeris gamomxatvelia;<br />

d) indoevropul enebSi didi (asomTavruli) <strong>da</strong> patara asoebis gamoyenebis garkveuli wesebia<br />

SemuSavebuli, Tanamedrove qarTulSi ki amgvari garCeva ara gvaqvs;<br />

e) erTmaneTisagan di<strong>da</strong>d ar ganirCeva <strong>qarTuli</strong> beWduri <strong>da</strong> xelnaweri asoebic, gamonaklisia<br />

ramdenime aso: l, r, o, d, j , u, romelTac xelnaweri alternatiuli variantebic gaaCniaT.<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>da</strong>mwerlobis ganviTarebaSi pirobiTad gamoyofen sam safexurs: mrgvlovani,<br />

nusxuri, mxedruli. me-5_me-9 saukuneebSi ZiriTa<strong>da</strong>d gavrcelebuli iyo mrgvlovani, anu<br />

asomTavruli; me-10 _ me-11 saukuneebSi igi Secvala nusxurma, xolo me-11 saukuni<strong>da</strong>n Caisaxa mxedruli,<br />

romelic Tan<strong>da</strong>TanobiT Seicvala <strong>da</strong> sabolood miiRo is saxe, romelic mas aqvs dRes.<br />

me-18 saukuni<strong>da</strong>n ricxvebis gamosaxatavad qarTulSi asoebi iyo gamoyenebuli: anbanis<br />

pirveli cxra aso erTeulebs aRniSnav<strong>da</strong>, meore cxra _ aTeulebs, mesame aseulebs, meoTxe ki _<br />

aTaseulebs.<br />

am mizniT gamoyenebuli iyo mTeli anbani. mogvianebiT man adgili <strong>da</strong>uTmo arabul cifrebs.<br />

Zvel qarTul anbanSi (me-5 _ me11) 38 aso iyo, (amaTgan 33 im bgerebs gamoxatav<strong>da</strong>, romelic<br />

saliteraturo qarTulSi dResac gvaqvs), dRevandeli <strong>qarTuli</strong> abanisgan gansxvavebiT aq gvxvdebo<strong>da</strong><br />

Semdegi asoebi: _ H Y K P O (ei, iota, vie, xari, hoe); SemdegSi ki maTi raodenoba 40mde<br />

avi<strong>da</strong>, me-18 saukunisTvis <strong>da</strong>emata umarcvlo u <strong>da</strong> fi (u <strong>da</strong> ф). <strong>qarTuli</strong> anbanis gamartivebis<br />

saqmeSi didi Rvawli miuZRvis ilia WavWavaZes, swored man aRar ixmara Tavis cnobil kritikul<br />

statiaSi `ramdenime sityva revaz Salvas Ze erisTavis mier kazlovidgan `SeSlilis~ Targmnaze<strong>da</strong>~<br />

es niSnebi _ H Y K P O u (ei, iota, vie, xari, hoe, umarcvlo u). `es asoebi - wers ilia, _<br />

sul aRar ixmarebian dRevandels enaSi... tyuilad agrZeleben anabans, aZneleben marTlweras <strong>da</strong><br />

sxva arafers ar SegvZineben. Tu marTla es asoebi ar ismis dRevandels enaSi, ratom ar un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>agdon?<br />

Semsubuqeba <strong>da</strong> gaadvileba marTlwerisa <strong>da</strong> anbanis gana cota saqmea?~(l. kvaWaZe, <strong>qarTuli</strong><br />

ena,1981, gv. 80 - 89).<br />

28


aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva:<br />

teqsts Tavi<strong>da</strong>n bolomde gamometyvelebiT kiTxulobs maswavlebeli. ganmeorebiT<br />

kiTxuloben moswavleebi; gza<strong>da</strong>gza, kiTxvis procesSi, aixsneba gaugebari<br />

sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi, risTvisac iyeneben `sityvis salaros~. gar<strong>da</strong> aq ax snili<br />

leqsikuri erTeulebisa, moswavleebisaTvis SeiZleba gaugebari aRmoCndes Semdegi<br />

sityvebi:<br />

gvinaT _ gvinaTeb<br />

siZvelis gmosavs neli xavsi _ Zalian Zveli xar (Sdr. frazeologizmi _<br />

xavsi moeki<strong>da</strong>)<br />

qvaze Wrili _ qvaze amoWrili (uZvelesi warwerebi_ bolnisis, mcxeTis,<br />

nekresis... swored qvazea amoWrili)<br />

siaxle gaqvs orbis _ marad axali <strong>da</strong> Zlieri xar...<br />

aqtivoba 3 _ teqstis analizi: gairkveva, leqsis mixedviT, rodis Seiqmna<br />

<strong>qarTuli</strong> anbani (leqsi <strong>da</strong>werilia me-20 saukuneSi, `26 saukunis winaT~ ki gulisxmobs<br />

Cvens welTaRricxvamde me-6 s-s).<br />

informacia maswavleblisaTvis: `qarTlis cxovreba~ <strong>qarTuli</strong> mwignobrobis SemomRebad<br />

miiCnevs mefe farnavazs, romelic Cv. welTaRricxvamde me-4-me-3 saukuneebSi mefob<strong>da</strong>. zogi mkvlevari<br />

(r. patariZe) <strong>qarTuli</strong> anbanis SemoRebas swored am periods ukavSirebs, akad. i. javaxiSvili<br />

ki SesaZleblad miiCnevs am TariRis ga<strong>da</strong>tanas ufro Sors _me-8 _ me-7 s-Si Cv. welTaRricxvamde.<br />

(i. javaxiSvili, <strong>qarTuli</strong> paleografia, 1949 w. gv. 20-25). uTuod i. javaxiSvilis es<br />

mosazreba hqon<strong>da</strong> mxedvelobaSi g. tabiZes, roca am leqss wer<strong>da</strong>: `amoenTe brwyinvad oc<strong>da</strong>eqvsi<br />

saukunis winaT~.<br />

_ ras a<strong>da</strong>rebs poeti qarTul anbans? _ mzes, romelic yvelasaTvis Tanabrad<br />

anaTebs (`marad mzeebr gvinaT~), Tvalis Cins, romelic yvelaferze Zvirfasia<br />

a<strong>da</strong>mianisaTvis (Sdr. Tvalis Cini _ Zvirfasi, metad sayvareli, unaklo, yvelafriT<br />

sruli, gasafrTxilebeli. am TqmiT CvenTvis yvelaze sayvarel arsebas<br />

/nivTs/ va<strong>da</strong>rebT Cveni mxedvelobis organos _ Tvals, romliTac Cven vWvretT<br />

Cvens garSemo yvelafers <strong>da</strong> romlis gareSe Cveni sicocxlis Rirebuleba ganaxevrebuli<br />

iqnebo<strong>da</strong>, yvelafers fasi <strong>da</strong>ekargebo<strong>da</strong>. T. saxokia, <strong>qarTuli</strong> xatovani<br />

sityva-Tqmani, 1979, gv. 263-264); orbs - gareul frinvels, romelic gamoirCeva<br />

siZlieriTa <strong>da</strong> sicocxlisunarianobiT; verxvis Srials (`es Sriali iyo mraval<br />

verxvis~).<br />

_ moZebneT leqsSi is striqonebi, romlebiTac poeti <strong>qarTuli</strong> anbanis<br />

siZveleze migvaniSnebs (`amoenTe 26 saukunis winaT~, `Sen siZvelis gmosavs neli<br />

xavsi~, `ase iyav savse oc<strong>da</strong>eqvsi saukunis winaT~).<br />

_ leqsSi poeturi miniSnebaa `vefxistyaosnisa~ <strong>da</strong> SoTa rusTavelis Sesaxeb.<br />

moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT es striqonebi (`SeniT mRer<strong>da</strong> momRerali vefxvis,<br />

u<strong>da</strong>reblad mcodne leqsis xerxis~).<br />

_ ra SeityveT axali am leqsi<strong>da</strong>n <strong>qarTuli</strong> anbanis Sesaxeb? (qarTul anbans<br />

26 saukunis istoria aqvs).<br />

29


aqtivoba 4 _ Zveli <strong>qarTuli</strong> anbanis gacnoba: maswavlebeli klass esaubreba<br />

<strong>qarTuli</strong> anbanis ganviTarebis safexurebze mokled <strong>da</strong> martivad, am dros<br />

iyenebs saTanado tabulas. Tu moswavleTa survili iqneba, SeiZleba zogierTi<br />

asos moxazuloba <strong>da</strong>izepiron kidec, <strong>da</strong>weron sakuTari <strong>da</strong> megobrebis saxelebi<br />

mrglovani anbanis ganmoyenebiT.<br />

aqtivoba 5 _ ra vicodi <strong>qarTuli</strong> anbanis Sesaxeb, ra gavige, ris gageba<br />

mainteresebs (es aqtivoba SeiZleba Sesruldes wyvilebSi).<br />

Sedegebis kodi: V1, V2, V4, V6, V8, V9.<br />

30


SoTa rusTavelis `vefxistyaosani~ _ TinaTinis gamefeba (SemoklebiT)<br />

miznebi<br />

_ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />

_poeturi teqstis aRqma<br />

_ teqstis gaSinaarseba<br />

_ Zveli <strong>qarTuli</strong> enis formebze <strong>da</strong>kvirveba <strong>da</strong> analizi (martivad)<br />

_ aforistul gamoTqmebze <strong>da</strong>kvirveba <strong>da</strong> maTi analizi<br />

_ teqstis ageba<br />

_ literaturuli personaJis martivad <strong>da</strong>xasiaTeba<br />

_ Seswavlili teqstis mixedviT cocxali suraTebis warmodgena<br />

teqstze muSaoba<br />

aqtivoba 1 _ provocireba:<br />

maswavlebeli <strong>da</strong>faze wers SoTa rusTavelis ramdenime aforizms (maTi<br />

erTi nawili moswavleebisaTvis nacnobia wina klasebi<strong>da</strong>n):<br />

`vin moyvaresa ar eZebs, igi Tavisa mteria~,<br />

`gvelsa xvreliT amoiyvans ena tkbilad moubari~,<br />

`lekvi lomisa sworia Zu iyos, Tun<strong>da</strong> xvadia~,<br />

`borotsa sZlia keTilman, arseba misi grZelia~...<br />

moswavleTa ZalebiT gairkveva, vis ekuTvnis es sityvebi, ra azria maTSi Cadebuli,<br />

ras ewodeba aforizmi, Tu gaixseneben sxva aforizmebsac SoTa rusTavelis<br />

`vefxistyaosni<strong>da</strong>n~, ra ician SoTa rusTavelisa <strong>da</strong> misi poemis Sesaxeb...<br />

aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva: teqsts maswavlebeli kiTxulobs nawil-nawil,<br />

nela, gamometyvelebiT; gza<strong>da</strong>gza xsnis gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs <strong>da</strong> moswavleTaTvis<br />

gasagebi eniT aSinaarsebs maT (SeniSvna: Cven kategoriulad winaaRmdegni<br />

varT `vefxistyaosnis~ teqstis amgvari gaSinaarsebisa ufros klasebSi, magram vinai<strong>da</strong>n <strong>mexuTe</strong>klasel<br />

moswavleebs faqtobrivad pirvelad uxdebaT Zveli/saSuali <strong>qarTuli</strong> enis normebTan<br />

Se xeba <strong>da</strong> maTTvis bevri ram gaugebari iqneba, am etapze es <strong>da</strong>saSvebad migvaCnia, Tumca maswavlebels<br />

SeuZlia ar gaiziaros Cveni es Sexeduleba _ n.m.):<br />

1. arabeTSi mefob<strong>da</strong> rostevani, bednieri (`sviani~), Zlieri <strong>da</strong> amayi (`maRali~),<br />

RvTismoSiSi (`m<strong>da</strong>bali~), uricxvi ymisa (`ymiani~) <strong>da</strong> laSqris patroni<br />

(`laSqarmravali~). samarTliani (`mosamarTle~, `gangebiani~) <strong>da</strong><br />

yo velTvis gamarjvebuli (`morWmuli~) mefe rostevani amave dros sworupovari,<br />

Seu<strong>da</strong>rebeli (`uebro~) meomari <strong>da</strong> metad kargi mosaubre (`moubari<br />

wyliani~) iyo.<br />

2. rostevans mxolod erTaderTi asuli hyav<strong>da</strong>, romelic silamaziT mna-<br />

Tobebs (`mzis <strong>da</strong>ss~) aWarbeb<strong>da</strong>; mnaxvelebs (`misTa mWvretTa~) guls,<br />

gonebasa <strong>da</strong> suls warstaceb<strong>da</strong> xolme mefis asulis ubadlo mSveneba. misi<br />

silamazis srulad aRwera mxolod enawylian (`enad bevrad asul~) brZens<br />

Tu SeeZlo.<br />

31


3. rostevnma vezirebs uTxra: `me <strong>da</strong>vberdi, sibere yvela Wirze uaresia,<br />

dRes Tu xval movkvdebi, asea qveyana mowyobili, sinaTles yovelTvis<br />

sibnelec axlavs, amitom ajobebs Cemi Svili (`Ze~) gavamefoT.~<br />

4. `Tumca Seni Svili qalia, magram isic RmerTisgan mefed aris <strong>da</strong>badebuli,<br />

ar gepirferebiT (`gaTnevT~), man icis mefoba <strong>da</strong> amitomac uTqveno<strong>da</strong>c<br />

gviTqvams Tanxmoba (`dia~) mis gamefebaze; misi saqme misi silamazis Tanasworia.<br />

lomis lekvi yvela Tanasworia, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, xvadia is Tu Zu,<br />

_ moaxsenes vezirebma.<br />

5. arabeTSi gasca brZaneba rostevanma TinaTinis gamefebis Sesaxeb: ` is mzesaviT<br />

gaanaTebs yvelafers (`man gananaTlnes yoveli~); modiT <strong>da</strong> naxeT<br />

yvela maqebarma (`Semsxmelman <strong>da</strong> Semamkobelman~).~<br />

6. sruliad arabeTma moiyara Tavi zeimze. mravali didebuli movi<strong>da</strong> (`jari<br />

gamravl<strong>da</strong> xasisa~), mravalricxovani (`bevr aTasi~) laSqaric aq iyo <strong>da</strong><br />

misi mxe<strong>da</strong>rTmTavari (`spaspeti~) avTandilic. aq iyo sogratic mefis<br />

didebulTa TanxlebiT (`moaxle mefisa <strong>da</strong>sTa <strong>da</strong>sisa~). vazirma sogratma<br />

<strong>da</strong> avTandilma TinaTinisaTvis uZvirfasesi (`fasis urqmeli~) samefo<br />

taxti (`sajdomi~) <strong>da</strong>dges.<br />

7. gaxarebulma, saxemcinarma (`piriTa miT naTeliTa~) mamam gamoiyvana Tina-<br />

Tini, <strong>da</strong>sva samefo taxtze <strong>da</strong> Tavze gvirgvini <strong>da</strong>adga, misca skiptra anu<br />

samefo kverTxi, Semosa samefo tansacmliT.<br />

8. mefe rostevanma <strong>da</strong> jarma ukan <strong>da</strong>ixies <strong>da</strong> ise sces Tayvani axalgamefebul<br />

TinaTins, <strong>da</strong>loces, mefed akurTxes, yoveli mxri<strong>da</strong>n (`sxvagniT sxva-<br />

Ta~) Seamkes qebiT, Cahberes buks, winwilebis xmiT <strong>da</strong>itkbes smena, qali ki<br />

tiro<strong>da</strong> <strong>da</strong> yornis bolosaviT Sav wamwamebs isveleb<strong>da</strong> cremliT.<br />

9. qals mamis taxtze jdomis Rirsad ar miaCn<strong>da</strong> Tavi, amitomac (`amad~) tiro<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong> vardis msgavs pirisaxes (`baRi vardisa~) cremlebiT isveleb<strong>da</strong>. mama<br />

aswavli<strong>da</strong>, arigeb<strong>da</strong> _ mamas yovelTvis Svili scvlis, mamis saqmis gamgrZelebeli<br />

Svilia (`mama yoveli Zisagan iTavsebo<strong>da</strong>~), amis gakeTebamde<br />

(`amis qmnamdis~) ver movisvenebdio (`cecxli ar <strong>da</strong>mevsebo<strong>da</strong>~).<br />

10. rostevanma qaliSvils uTxra; `nu stiri, Cemo asulo, kargad moismine Cemi<br />

naTqvami: dRes Sen xar arabeTis mefe, Cem mier mefed wodebuli (`xmobili~),<br />

dRei<strong>da</strong>n (`aqaTgan~) es samefo SenTvis maqvs mondobili, Sen xar<br />

saqmis brZnulad mkeTebeli (`mqmneli~), iyavi wynari <strong>da</strong> Wkviani.<br />

11. vinai<strong>da</strong>n mzis Suqi Tanabrad efineba yvelas <strong>da</strong> yvelafers _ nexvsac <strong>da</strong><br />

vardsac, Senc nu mogbezrdeba Tanabrad ganikiTxo mdi<strong>da</strong>ric (`didi~) <strong>da</strong><br />

Raribic (`wvrili~), uxvi urCebsac, aramomxreebsac (`axsnils~) miimxrobs,<br />

xolo vinc erTguli hyav<strong>da</strong> (`eba~), is kvlav erTguli eyoleba; amitomac<br />

uxvad gaeci, amiT Sens simdidres araferi moakldeba, radgan zRvas wyali<br />

imdeni emateba, ramdenic akldeba.<br />

12. mefeebs siuxve iseve amSvenebs, rogorc edems – alva; uxvs yvela emor-<br />

Cileba, orgulic ki; uxmari, gamouyenebeli nivTi ra sargeblobis momtania?!<br />

(`deba ra savargulia~); rasac gascem, is iqneba Seni, rasac ara – is<br />

<strong>da</strong>kargulia.<br />

13.<br />

qali brZnulad usmen<strong>da</strong> mamas <strong>da</strong> amgvari wvrTna ar hbezrdebo<strong>da</strong>. mefec<br />

32


mRero<strong>da</strong> <strong>da</strong> ilxen<strong>da</strong>. TinaTinis silamaze mzesac ki aRematebo<strong>da</strong> im<br />

dros.<br />

14. amis Semdeg TinaTinma moixmo Tavisi erTguli gamzrdeli <strong>da</strong> ubrZana, moerTmiaT<br />

misTvis ufliswulobaSi <strong>da</strong>grovili simdidre. moarTves es saganZuri,<br />

romelic uxvad, uangariSod gasca.<br />

15. im dRes TinaTinma yvelaferi <strong>da</strong>ariga, rac ki ufliswulobaSi (`sivaJe-<br />

Si~) <strong>da</strong>egrovebina (`mogebulsa~). Raribic (`mcire~) <strong>da</strong> didebulic aavso<br />

simdidriT. mere ganacxa<strong>da</strong>: `me ase mamis <strong>da</strong>rigebisamebr viqcevi, amitom<br />

nuravin gabe<strong>da</strong>vs Cemi simdidris (`saWurWlis~) <strong>da</strong>malvaso~.<br />

16. ubrZana mejinebeTuxucess (`amilaxors~) gamoereka axalgazr<strong>da</strong> cxenTa<br />

<strong>da</strong> kvicTa jogi, rema <strong>da</strong> aseve _ gaxednili cxenebi. moasxes sajiniboebi<strong>da</strong>n<br />

cxenebi <strong>da</strong> TinaTinmac uxvad <strong>da</strong>asaCuqra qveSevrdomni; Zvirfas<br />

nivTebs (`lars~) ise itaceb<strong>da</strong> (`xvetdian~) laSqari, rogorc mekobreTa<br />

brbo.<br />

maswavleblis Semdeg teqsts nawil-nawil kiTxuloben moswavleebi <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>moukideblad aSinaarseben mas. am dros SeiZleba gamoviyenoT gamokrebiTi<br />

kiTxvac:<br />

_ moZebneT teqstSi is adgili, sa<strong>da</strong>c aRwerilia mefe rostevani;<br />

_ moZebneT teqstSi is adgilebi, sa<strong>da</strong>c mwerali TinaTinis silamazes aRwers;<br />

_ moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT teqsti<strong>da</strong>n is adgili, sa<strong>da</strong>c TinaTinis mefed<br />

kurTxevis procesia aRwerili.<br />

_ moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT teqstSi: a) mamis <strong>da</strong>rigeba, b) TinaTinis gancdebi<br />

gamefebisas, g) TinaTinis siuxvis <strong>da</strong>ma<strong>da</strong>sturebeli adgilebi...<br />

amis Semdeg <strong>da</strong>ismis teqstis Sinaarsze orientirebuli kiTxvebi:<br />

_ ra ga<strong>da</strong>wyvita mefe rostevanma? rogor auxsna man vezirebs Tavisi ga<strong>da</strong>wyvetileba?<br />

_ ra upasuxes vezirebma? moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT teqstSi saTanado adgili.<br />

_ ra brZaneba gasca axlad gamefebulma TinaTinma?...<br />

werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #1 (`aqt. rveuli~).<br />

aqtivoba 3 _ teqstis gaazreba:<br />

_ ratom ganucxades Tanxmoba vezirebma mefe rostevans qaliSvilis gamefebaze?<br />

riT <strong>da</strong>asabuTes maT TavianTi mosazreba?<br />

_ mefe rostevanis ra Tvisebebi Cans teqstSi?<br />

_ TinaTinis ra Tvisebebi Cans teqstSi? <strong>da</strong>asabuTeT.<br />

_ Seswavlili monakveTis mixedviT, imsaxureb<strong>da</strong> Tu ara TinaTini aseT ndobas?<br />

_ ratom brZana man Tavisi saufliswulo simdidris <strong>da</strong>rigeba? misi ra Tvisebebi<br />

Cans aqe<strong>da</strong>n?<br />

_ <strong>da</strong>vaxasiaToT mefe rostevani <strong>da</strong> misi qaliSvili Seswavlili monakveTis<br />

mixedviT.<br />

33


kargi<br />

mama<br />

mediduri<br />

Wkviani qveynis kargi mmarTveli<br />

rostevani<br />

keTili uxvi<br />

SorsmWvreteli<br />

mamis moyvaruli <strong>da</strong><br />

pativismcemeli<br />

Wkviani axalgazr<strong>da</strong><br />

TinaTini<br />

Tavm<strong>da</strong>bali lamazi<br />

uxvi<br />

34<br />

vaJkacuri<br />

bunebi<br />

am Tvisebebis mixedviT <strong>da</strong>xasiaTdeba orive gmiri, amave dros moswavleebs<br />

vavalebT _ teqstSi moiZion is adgilebi, romlebSic am Tvisebebzea miniSneba.<br />

un<strong>da</strong> SevniSnoT, rom asakis mozardebs uWirT maT xelT arsebuli informaciis<br />

erT cnebaSi moqceva, amitom sWirdebaT maswavleblis <strong>da</strong>xmareba. am muSaobas Sei-<br />

Zleba mivceT jgufuri aqtivobis saxec _ TiToeul jgufs evaleba isaubros<br />

ama Tu im gmiris konkretul Tvisebaze. am mizniT SeiZleba gamoviyenoT `baraTebic~.


aqve moswavleebs vavalebT – <strong>da</strong>imaxsovron rostevan mefisa <strong>da</strong> TinaTinis<br />

maxasiaTebeli niSnebi <strong>da</strong> gaiazron: poemis momdevno nawilebSi, romlebsac isini<br />

Semdeg klasebSi Seiswavlian, momavalSic gamoavlenen Tu ara am Tvisebebs es<br />

gmirebi, xom ar <strong>da</strong>vinaxavT maT axali kuTxiT? (ix. el. TaboriZe, <strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong><br />

swavlebis meTodikis saleqcio kursi ganaTlebis fakultetebis studentTaTvis,<br />

Tb., 2009 w, gv. 148 )<br />

werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #2 (`aqt. rveuli~), gmiris <strong>da</strong>xasiaTebisaTvis<br />

winaswar Sedgeba gegma, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />

1. vin iyo TinaTini (`sxva Ze ar esva mefesa...~)<br />

2. TinaTinis mSveneba (`soflisa mnaTi, mnaTobi...~, `TinaTin mzesa swunob<strong>da</strong>...~)<br />

3. TinaTini brZeni qalia (`SuqTa misTaebr saqmeca...~, `qali brZnad uWvrets<br />

yovelTa~...)<br />

4. TinaTini mamis moyvaruli <strong>da</strong> pativismcemelia (`ama mamisa swavlasa qali<br />

brZnad moismineb<strong>da</strong>~...)<br />

5. TinaTini Tavm<strong>da</strong>balia (`mamisa taxtsa sajdomad Tavi ar eRirsebo<strong>da</strong>~...)<br />

6. TinaTini keTili <strong>da</strong> uxvia (`moarTves, gasca uzomo, uangariSo, ulevi~...)<br />

aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

a) aforistul gamoTqmebze <strong>da</strong>kvirveba: `lekvi lomisa sworia, Zu iyos<br />

Tun<strong>da</strong> xvadia~, `rasaca gascem Senia, rasc ara, <strong>da</strong>kargulia~, `raRaa igi sinaTle,<br />

rasaca axlavs bnelia~... _ gairkveva, sad <strong>da</strong> ra mizniT iyenebs teqstSi poeti am<br />

aforizmebs, ra kavSirSi arian isini teqstis de<strong>da</strong>azrTan.<br />

b) arqizmebze <strong>da</strong>kvirveba: moswavleebs vyofT jgufebad <strong>da</strong> vavalebT, mo-<br />

Zebnon teqstSi 10-10 sityva, romlebic ucxoa dRevandeli <strong>qarTuli</strong> metyvelebisaTvis<br />

<strong>da</strong> miuweron maT Tanmedrove <strong>qarTuli</strong> Sesatyvisebi. gamoyenon am mizniT<br />

`sityvis salaro~.<br />

aqtivoba 5 _ cocxali suraTebis warmodgena (klasgareSe RonisZieba):<br />

cocxali suraTebi `vefxistyaosni<strong>da</strong>n~<br />

(fardis win dganan wamyvanebi)<br />

wamyvani: `vefxistyaosani~ XII saukuneSi, Tamaris mefobis dros Seqmna didma<br />

SoTa rusTavelma. mas Semdeg, rvaasi wlis manZilze Cveni winaprebi zepirad swavlobdnen<br />

poemis striqonebs. bevrma wera-kiTxvis ucodinarmac ki ico<strong>da</strong> TiTqmis<br />

mTeli `vefxistyaosani~ zepirad. gamoCenili ojaxebi mziTevSi atandnen TavianT<br />

qaliSvilebs am SesaniSnavi nawarmoebebis xelnawerebs. axalgazr<strong>da</strong> vaJebi tarielsa<br />

<strong>da</strong> avTandils hbaZavdnen, gogonebi nestan-TinaTinobas cdilobdnen, mefe<br />

<strong>da</strong> karis kacebi rostevan-sogratobaze debdnen Tavs.<br />

maS ase, <strong>da</strong>xuWeT Tvalebi <strong>da</strong> warmoidgineT, rom Soreul warsulSi arabeTis<br />

uZlieres saxelmwifoSi aRmoCndiT.<br />

35


suraTi<br />

(ixsneba far<strong>da</strong>)<br />

`iyo arabeTs rostevan, mefe RmrTisagan sviani,<br />

maRali, uxvi, m<strong>da</strong>bali, laSqarmravali, ymiani,<br />

mosamarTle <strong>da</strong> mowyale, morWmuli, gangebiani,<br />

TviT meomari uebro, kvla moubari wyliani.<br />

sxva Ze ar esva mefesa, marT oden marto asuli,<br />

soflisa mnaTi mnaTobi, mzisaca <strong>da</strong>sTa <strong>da</strong>suli,<br />

man misTa mWvretTa wauRis guli, goneba <strong>da</strong> suli,<br />

brZeni xams misad maqebrad <strong>da</strong> ena bevrad asuli.<br />

misi saxeli TinaTin, ars ese sacodnaria,<br />

ra gaizar<strong>da</strong>, gaivso, mze misgan sawunaria~.<br />

wamyvani: swored misi, Tavisi erTaderTi qaliSvilis gamefeba ga<strong>da</strong>wyvita<br />

moxucebulma rostevanma. rostevan mefem brZaneba gasca, arabeTis<br />

yoveli kuTxi<strong>da</strong>n Camosuliyo xalxi TinaTinis taxtze asvlis gamo<br />

gamarTul zeimze. brZaneba, rasakvirvelia, Sesrul<strong>da</strong>.<br />

(teqstis kiTxvis paralelurad scenaze viTardeba moqmedeba: mowveul stumrebs<br />

ganasaxiereben <strong>mexuTe</strong>klaseli gogonebi <strong>da</strong> biWebi. avTandilsa <strong>da</strong> sograts<br />

SemoaqvT taxti, romelzec mefe rostevani svams TinaTins. yvelani Tayvans scemen<br />

axladgamefebul qals)<br />

`movides srulni arabni, jari gamravl<strong>da</strong> xasisa:<br />

avTandil pir-mze, spaspeti laSqrisa bevr-aTasisa,<br />

vaziri sograt, moaxle mefisa <strong>da</strong>sTa <strong>da</strong>sisa;<br />

maT rome <strong>da</strong>dges sajdomi, Tqves: `urqmelia fasisa!<br />

TinaTin mihyavs mamasa piriTa miT naTeliTa,<br />

<strong>da</strong>sva <strong>da</strong> Tavsa gvirgvini <strong>da</strong>sdga Tavisa xeliTa,<br />

misca skiptra <strong>da</strong> Semosa mefeTa samoseliTa.<br />

qali brZnad uWvrets yovelTa cnobiTa ze-mxedveliTa.<br />

ukudges <strong>da</strong> Tayvanis-sces mefeman <strong>da</strong> misTa spaTa,<br />

<strong>da</strong>loces <strong>da</strong> mefed <strong>da</strong>sves, qeba uTxres sxvagniT sxvaTa,<br />

buksa hkres <strong>da</strong> winwilani <strong>da</strong>atkbobdes maTTa xmaTa~.<br />

(far<strong>da</strong> ixureba)<br />

(SeniSvna: scenari amoRebulia el. TaboriZis <strong>da</strong>saxelebuli wigni<strong>da</strong>n.)<br />

Sedegebis kodi: V1, V2, V4, V6, V7, V8, V10, V11, V12.<br />

36


akaki wereTlis `amirani~, sakuTar saxelebTan <strong>da</strong>kavSirebuli<br />

marTlwarmoTqmisa <strong>da</strong> marTlweris sakiTxebi<br />

miznebi:<br />

_ poeturi teqstis aRqma<br />

_ gamometyvelebiT kiTxvaSi varjiSi<br />

_ martivi saganmanaTleblo informaciis miwodeba <strong>qarTuli</strong> miTologii<strong>da</strong>n<br />

_ teqstis ageba<br />

_ kiTxvis strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

_ weriTi metyvelebis unar-CvevaTa formireba<br />

_ sakuTar saxelebTan <strong>da</strong>kavSirebuli marTlwerisa <strong>da</strong> marTlmetyvelebis<br />

Cvevebis formireba<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba/provocireba:<br />

poeziis xuTi wuTi _ maswavlebeli klass hyofs jgufebad <strong>da</strong> avalebs gaixsenon<br />

qarTvel poetTa leqsebi, romlebic saqarTvelos eZRvneba. imarjvebs<br />

is jgufi, romelic ufro met aseT leqss gaixsenebs <strong>da</strong> amave dros waikiTxavs<br />

gamometyvelebiT.<br />

aqtivoba 2 _ leqsis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />

<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

amirani _ <strong>qarTuli</strong> xalxuri eposis gmiri, `amiranianis~ mTavari personaJi, nadirobis qal-<br />

RmerTis _ <strong>da</strong>lisa _ <strong>da</strong> ucnobi monadiris Svili. mas oqros kbilebi aqvs <strong>da</strong> sacrisodena Tvalebi,<br />

mglis muxli, 12 uReli xar-kameCis Rone <strong>da</strong> zvavis siswrafe. xalxisaTvis Tav<strong>da</strong>debuli gmiri<br />

urCobisaTvis (de<strong>da</strong>miwaze cecxlis motanisaTvis) RmerTma kavkasionze miajaWva.<br />

uZvelesi cnobebi mijaWvuli amiranis Sesaxeb gvxvdeba berZnul mwerlobaSi, aseve saqar-<br />

TveloSi mopovebul nivTieri kulturis Zeglebze. gilgameSisa <strong>da</strong> promeTes msgavsad, amirani<br />

sakacobrio mniSvnelobis mxatvruli saxea, romelic <strong>da</strong>axloebiT 3 500 wlis win un<strong>da</strong> iyos Seqmnili.<br />

prof. m. Ciqovanis azriT, amiranis saxe qarTvelur tomTa diferencirebamde Seiqmna, igi<br />

Tav<strong>da</strong>pirveli qarTveluri xalxis mier Seqmnili gmiria. `amiraniani~ <strong>qarTuli</strong> eposis ganviTarebis<br />

winafeo<strong>da</strong>luri safexuris nawarmoebia. masSi Seqsovilia sagmiro <strong>da</strong> miTologiuri elementebi<br />

ise, rom `amiranianma~, rogorc mTlianma mxatvrulma nawarmoebma, Cvenamde sagmiro Tqmulebis<br />

saxiT moaRwia.<br />

amirani xalxis mosarCle gmiria, romelic amarcxebs devebs, qajebs, gveleSapebs, ebrZvis<br />

Zalmomreobas. TqmulebebSi amirans cisa <strong>da</strong> Rrublebis gamgebeli pirimze sji<strong>da</strong>. droTa ganmavlobaSi<br />

ambavma <strong>da</strong> personaJebma cvlileba ganicades; saqarTveloSi qristianobis gavrcelebis<br />

Semdeg Zvel warmarTul miTologiur epizodebs qristianulic <strong>da</strong>emata <strong>da</strong> ase Secvala pirimze<br />

qriste RmerTma.<br />

amiranis saxes xSirad ukavSireben berZnuli miTebis personaJ promeTes, romelmac Rmer-<br />

Tebs cecxli mostaca <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianebs misi gamoyeneba aswavla, riTac safuZveli <strong>da</strong>edo kulturul<br />

winsvlas: cecxlis meSveobiT a<strong>da</strong>miani Seudga iaraRebis <strong>da</strong>mzadebas, ganviTar<strong>da</strong> miwaTmoqmedeba<br />

<strong>da</strong> sxva sameurneo <strong>da</strong>rgebi. RmerTebma saidumloebis gaTqmis gamo promeTe <strong>da</strong>sajes <strong>da</strong> kavkasionis<br />

qeds miajaWves.<br />

bevr rameSi amirani marTlac hgavs promeTes, magram amiranis TqmulebaSi SemoWrilia<br />

zRapruli elementebi: masSi gvxvdebian devebi, gveleSapebi; gar<strong>da</strong> amisa, am miTis gviandeli ga<strong>da</strong>muSavebis<br />

mixedviT, amiranis naTlia aris qriste, romelsac Zal-RoneSi gamoc<strong>da</strong> moundoma naTlulma,<br />

risTvisac <strong>da</strong>isaja kidec. qarTul cnobierebaSi <strong>da</strong>viwyebas mieca amiranis mier cecxlis<br />

motaceba, samagierod wina planze wamoiwia misma a<strong>da</strong>mianurma Tvisebebma: yovelives <strong>da</strong>Zlevis,<br />

aRmasvlis <strong>da</strong> <strong>da</strong>umorCileblobis Jinma.<br />

es Tqmuleba Zalze popularuli iyo saqarTveloSi. amiranis Tavga<strong>da</strong>savali yvelaze adre<br />

XII saukunis mweralma mose xonelma gamoiyena Tavis `amiran<strong>da</strong>rejanianSi~, wmin<strong>da</strong> xalxuri teqste-<br />

37


is Cawera ki XIX saukunis pirvel naxevarSi <strong>da</strong>iwyo. moipoveba uamravi Canaweri. <strong>qarTuli</strong>s gar<strong>da</strong>,<br />

mogvepoveba agreTve megrul <strong>da</strong> svanur enaze Canawerebic.pirvelad es Canaweri gamoqveyn<strong>da</strong> 1848<br />

wels Teimuraz batoniSvilis `iveriis istoriaSi~.<br />

mijaWvuli amiranis saxe Semdeg erovnuli Cagvrisgan xsnis ideas <strong>da</strong>ukavSir<strong>da</strong> <strong>da</strong> Taviseburi<br />

gamoxatuleba pova literaturasa <strong>da</strong> xelovnebaSi. akakis poeziac amis nimuSia.am saxes akakim<br />

sruliad axali <strong>da</strong> Zlieri waxnagi SesZina _ igi saqarTvelos simbolod, <strong>da</strong>karguli TavisuflebisaTvis<br />

mebrZol rain<strong>da</strong>d aqcia. aseTi gaazreba poetma pirvelad mas `Tornike erisTavSi~<br />

misca. am poemaSi CarTuli qarTvel raindTa simRera <strong>da</strong>moukidebel leqsa<strong>da</strong>c aRiqmeba. (q s e, t.<br />

I, gv. 397; <strong>qarTuli</strong> xalxuri poeturi Semoqmedeba, t. II, m. Ciqovanis saerTo re<strong>da</strong>qciiT, Tb. 1968 w;<br />

`<strong>qarTuli</strong> mwerloba~, t. me-12, gv. 626, g. alibegaSvili, <strong>qarTuli</strong> xalxuri poeziis nimuSebi, Tb.<br />

1992 w).<br />

miTi berZnuli sityvaa <strong>da</strong> niSnavs Tqmulebas, gadmocemas, andrezs, anderZs. miTi ewodeba<br />

fantastikuri Sinaarsis zepir gadmocemas, romelic mxatvrul formebSi gadmogvcems sazogadoebrivi<br />

cxovrebis an bunebis ama Tu im movlenas. mecnierebas, romelic miTebs Seiswavlis, mi-<br />

Tologia ewodeba.<br />

miwis Svilebi _ igulisxmebian qarTvelebi. Zveli berZnebi saqarTvelos georgias, anu miwaTmoqmedTa<br />

qveyanas, eZaxdnen. miwis SvilebSi am kuTxis Svilni, anu qarTvelebi, igulisxmebian.<br />

maswavlebeli gamometyvelebiT kiTxulobs leqss Tavi<strong>da</strong>n bolomde. Semdeg<br />

akiTxebs moswavleebs rogorc mTlianad, ise nawil-nawil. aixsneba gaugebari sityvebi<br />

<strong>da</strong> gamoTqmebi. gar<strong>da</strong> `sityvis salaroSi~ axsnili sityvebisa, gaanalizdeba<br />

Semdegi leqsikuri erTeulebi:<br />

wyluli _ Wriloba<br />

Rvawli _ <strong>da</strong>msaxureba<br />

gmirTagmiri _ uZleveli, <strong>da</strong>umarcxebeli gmiri<br />

gaanalizdeba, vin iyo amirani, sad iyo mijaWvuli, vin miajaWva igi, ratom;<br />

rogoria igi leqsis mixedviT (gmirTagmiri, momTmeni, <strong>da</strong>umorCilebeli, gamarjvebuli...),<br />

rasTan aris is Se<strong>da</strong>rebuli, ratom; ris imedi aqvs mwerals...<br />

gairkveva, ratom a<strong>da</strong>rebs mwerali amiransa <strong>da</strong> saqarTvelos erTmaneTs, ra<br />

saerTos xe<strong>da</strong>vs maT Soris, vis gulisxmobs igi yvav-yornebSi, ratom... ixseneben<br />

vaJa-fSavelas `arwivs~ <strong>da</strong> avleben maT Soris paralels. moswavleebi varjiSoben<br />

leqsis gamometyvelebiT wakiTxvaSi. tardeba gamokrebiTi kiTxvac:<br />

_ moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT leqsSi is adgili, sa<strong>da</strong>c aRwerilia:<br />

a) kavkasiis qedze mijaWvuli amiranis gasaWiri<br />

b) misi gamZleoba<br />

g) amiranis gamarjveba<br />

d) mwerlis imedi...<br />

aqtivoba 3. wera _ teqstis ageba (`aqtivobebis rveuli~, <strong>da</strong>valeba #1).<br />

aqtivoba 4. enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba.<br />

a) rTuli sityvebis marTlwera:<br />

_ romeli rTuli sityvebi gvxvdeba teqstSi? (yvav-yorani, gmirTagmiri).<br />

rogor iwereba es sityvebi? ratom? gaixseneT sxva rTuli sityvebi, romlebic<br />

iwereba a) defisiT, b) udefisod.<br />

aseTi sityvebis gamoyenebiT Sedgeba wina<strong>da</strong>debebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>iwereba <strong>da</strong>faze.<br />

38


) sakuTari saxelebis marTlwera:<br />

_ romeli sakuTari saxelebi gvxvdeba teqstSi? romelia aqe<strong>da</strong>n a<strong>da</strong>mianis<br />

saxeli?<br />

klasis monawileobiT <strong>da</strong>faze abruneben sakuTar saxels `amirani~. yurad-<br />

Reba maxvildeba wodebiTi brunvis formaze; gairkveva, rom a<strong>da</strong>mianis saxeli<br />

wodebiT brunvaSi brunvis niSans ar <strong>da</strong>irTavs; aseve, im faqtze, rom sakuTari<br />

saxelebi mravlobiTi ricxvis formiT ar ixmareba.<br />

`aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~ sruldeba <strong>da</strong>valeba #2.<br />

Sedegebis kodi: V4, V5, V6, V8, V9, V11.<br />

Semdegi masalis: l. sanikiZis `didgoris brZola~, arsebiTi saxelis ricxvi,<br />

TanxmovanfuZian saxelTa bruneba _ <strong>da</strong>gegmvas mTlianad maswavlebels<br />

vandobT.<br />

39


iakob gogebaSvilis `Tav<strong>da</strong>debuli mRvdeli Tevdore~, zedsar-<br />

Tavi saxeli, sinonimebi<br />

miznebi:<br />

_ aRweriTi teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />

_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris martivi strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

_ gabmuli metyvelebis unar-CvevaTa formireba<br />

_ martivi sainformacio teqstis ageba<br />

_ dialogi istoriul gmirTan<br />

_ sakuTari azris Camoyalibeba <strong>da</strong> <strong>da</strong>sabuTeba, kritikuli azrovnebis<br />

formireba<br />

_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ zedsarTavi saxelis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba, maTi <strong>da</strong>lageba maxasiaTebeli<br />

niSnis zr<strong>da</strong>dobis mixedviT<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba _ provocireba:<br />

maswavlebeli klass avalebs gaixsnenon, Tu smeniaT rame Tevdore mRvdlis<br />

Sesaxeb (savaraudo pasuxi <strong>da</strong>debiTia). moswavleTa <strong>da</strong>xmarebiT Tan<strong>da</strong>Tan Seivseba<br />

`gonebrivi ieriSis ruka~:<br />

cxovrob<strong>da</strong><br />

me-17 s-Si<br />

mtkice<br />

nebisyofis<br />

Tevdore<br />

mRvdeli<br />

40<br />

qveynisaTvis<br />

Tav<strong>da</strong>debuli<br />

moxerxebuli<br />

<strong>da</strong> Wkviani<br />

<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

luarsab II (1592-1622) _ qarTlis mefe 1606-1615 wlebSi, 14 wlisa mefed <strong>da</strong>amtkica TbilisSi<br />

myofma Sah-abas I-ma uecrad gar<strong>da</strong>cvlili giorgi X-is nacvlad. mas iran-osmaleTis omSi<br />

osmaleTis winaaRmdeg brZola evalebo<strong>da</strong>. Tavi gamoiCina taSiskaris brZolaSi (1609). 1611 wels<br />

colad SeirTo giorgi saakaZis <strong>da</strong>, romelsac TavadTa moTxovniT maleve gaeyara. amas mohyva<br />

SeTqmuleba saakaZis winaaRmdeg. luarsab II-s coli aRar SeurTavs, Tumca qarTlis samefo taxts<br />

pir<strong>da</strong>piri memkvidre aRar hyav<strong>da</strong>. 1612 wels misi <strong>da</strong> xoreSani colad SeirTo kaxeTis mefem Teimuraz<br />

I-ma. amiT qarTlsa <strong>da</strong> kaxeTs Soris Seikra kavSiri, romlis mizanic iyo iranis mosalodneli<br />

agresiisagan ganTavisufleba. 1614 wels igi imereTSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> <strong>da</strong> sxva qarTvel mefeebTan erTad<br />

osmaleTs sTxova <strong>da</strong>xmareba iranis winaaRmdeg brZolaSi. 1614 wels Tavisi fexiT eaxla Sah-abas<br />

I-s, raTa qarTli misi Tav<strong>da</strong>sxmisagan exsna. Sahma igi iranSi waiyvana <strong>da</strong> gamahmadianeba mosTxova,<br />

raze<strong>da</strong>c man sastiki uari ganacxa<strong>da</strong>. amis gamo iq cixeSi gamoamwyvdies, sa<strong>da</strong>c sabliT moaSTves.<br />

qarTulma eklesiam wmin<strong>da</strong>nad Seracxa.<br />

giorgi saakaZe (1570-1629) _ didi mouravi, saqarTvelos gaerTianebisaTvis didi moRvawe.<br />

misi winaprebi samefo aznaurebi iyvnen. miiRo im droisaTvis Sesaferi ganaTleba, gamoirCeo<strong>da</strong>


samxedro saqmis didi codniT, iyo simon I-isa <strong>da</strong> giorgi X-is TanamebrZoli osmalTa winaaRmdeg<br />

brZolaSi. mis saxelmwifoebriv niWs gansakuTrebiT didi asparezi mieca luarsab II-is mefobisas.<br />

1608 wli<strong>da</strong>n iyo Tbilisis, cxinvalisa <strong>da</strong> dvaleTis mouravi. mis mTavar mizans Seadgen<strong>da</strong> Sinafeo<strong>da</strong>luri<br />

brZolebis alagmva <strong>da</strong> mefis centraluri xelisuflebis gaZliereba, rac man erTgvarad<br />

SeZlo kidec. amanac ganapiroba qarTlis gamarjveba taSiskaris brZolaSi. upirispirdebo<strong>da</strong><br />

TavadTa mravlricxovan jgufs. misma mowinaaRmdegeebma moaxerxes mefis mimxroba. Tavs<br />

man sparseTSi gaqceviT uSvela (1612). 1619 wels Sah-abasma igi <strong>da</strong>niSna qarTlis xanis simon II-is<br />

veqilad (rwmunebulad). saqarTveloSi CamosvlisTanave igi Seudga iranis winaaRmdeg ajanyebisaTvis<br />

mzadebas. am mizniT igi Seurig<strong>da</strong> Tavis yofil mtrebs, <strong>da</strong>umoyvr<strong>da</strong> osmalTa didmo xeles,<br />

samcxis aTabagTa Camomavals farad-faSas. Sah-abasma 1625 wlis Semodgomaze didi armia gamogzavna<br />

saqarTveloSi yorCixa-xanis sardlobiT. misi mizani iyo kaxelebis mTliani gaJleta <strong>da</strong><br />

qarTlelTa iranSi ga<strong>da</strong>saxleba. ajanyebulebma saakaZis meTaurobiT TiTqmis mTlianad gawyvites<br />

mtris mTavari Zalebi sof. martyofTan, xolo qarTl-kaxeTis taxtis mefed moiwvies Teimuraz<br />

I. amas male saakaZisa <strong>da</strong> mefe Teimuraz I-is <strong>da</strong>pirispireba mohyva, rac bazaleTis brZoliT (1626)<br />

<strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong>. Teimurazis <strong>da</strong>marcxebis SemTxvevaSi saakaZes ganzraxuli hqon<strong>da</strong> imereTis mefis<br />

memkvidris _aleqsandres _ gamefeba, rasac mohyvebo<strong>da</strong> sami samefos _ imereTis, qarTlisa <strong>da</strong><br />

kaxeTis _gaerTianeba. am brZolaSi saakaZe <strong>da</strong>marcx<strong>da</strong> <strong>da</strong> iZulebuli iyo kvlav ga<strong>da</strong>xvewiliyo,<br />

amjerad osmaleTSi. misi mizani iyo osmalTa <strong>da</strong>xmarebiT sparselTa <strong>da</strong>marcxeba. magram ver miiRo<br />

misgan saTanado <strong>da</strong>xmareba <strong>da</strong> kvlav saqarTveloSi apireb<strong>da</strong> <strong>da</strong>brunebas. didi veziris xosrov fa-<br />

Sas brZanebiT igi <strong>da</strong> misi Ze avTandili 40 mxlebelTan erTad Seipyres <strong>da</strong> sikvdiliT <strong>da</strong>sajes.<br />

aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />

teqsts moswavleebi kiTxuloben nawil-nawil, gza<strong>da</strong>gza xsnian ucnob sityvebsa<br />

<strong>da</strong> gamoTqmebs, gar<strong>da</strong> `sityvaTa salaroSi~ axsnili sityvebisa, moswavleTaTvis<br />

SeiZleba gaugebari aRmoCndes Semdegi leqsikuri erTeulebi:<br />

sparseTi – dRevandeli irani<br />

osmaleTi _ dRevandeli TurqeTi<br />

TaTrebi _ saerTo saxelia musulmani Tav<strong>da</strong>msxmelebisa, amjerad `TaTreb-<br />

Si~ i. gogebaSvili osmalebs (Turqebs) gulsxmobs<br />

garduvali _ ueWveli, aucilebeli<br />

jojoxeTis cecxlSi _ aq: did gansacdelSi, did gasaWirSi<br />

sixaruli SeudgaT _ Zalian gauxar<strong>da</strong>T<br />

Ta<strong>da</strong>rigs Seudga _ mzadebas Seudga<br />

teqstis analizisaTvis <strong>da</strong>ismis faqtebze orientirebuli kiTxvebi:<br />

_romel saukuneSi mox<strong>da</strong> teqstSi aRwerili ambavi?<br />

_saqarTvelos romeli kuTxea masSi aRwerili? ra miniSnebebia amaze teqstSi?<br />

(geografiuli saxelebi _ manglisi, TrialeTi, cxireTi, kvelTa).<br />

_ ratom ar elodnen qarTvelebi mtris gamoCenas?<br />

_ ra iyo mtris mizani?<br />

_ rogori iyo cxireTisaken mimavali gza?<br />

_ sad Seipyres Tevdore?<br />

_ ra arCevanis winaSe <strong>da</strong>dga igi?<br />

_ rogor iZia motyuebulma mterma Tevdoreze Suri?<br />

_ ra Sedegi gamoiRo Tevdores Tav<strong>da</strong>debam?<br />

_ ra minaweri aqvs teqsts boloSi? ris Sesaxeb saubrobs aq mwerali? ratom<br />

aRar miiCnevs mwerali Turqebsa <strong>da</strong> sparselebs mtrebad? romel mtrebze saubrobs<br />

igi? ras gvirCevs?..<br />

am kiTxvebze pasuxebis gacemisas aqtiurad gamoiyeneba saxelmZRvanelo.<br />

41


aqtivoba 3 _ teqstis Sinaarsis gadmocema:<br />

moswavleebi erTxel kidev kiTxuloben teqsts, amjerad Cumad, yofen mas<br />

nawilebad <strong>da</strong> adgenen gegmas, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />

a) saqarTvelo 1609 wlis zafxulSi<br />

b) mtris moulodneli Tav<strong>da</strong>sxma<br />

g) mtris ganzraxva/survili/Canafiqri<br />

d) cxireTis gza<br />

e) Tevdore mRvdlis Sepyroba<br />

v) Tevdore mRvdlis arCevani<br />

z) motyuebuli mteri<br />

T) mtris SurisZieba<br />

i) Tevdores Tavganwirvis nayofi<br />

winaswar Sedgenili gegmis mixedviT gadmoscemen teqstis Sinaarss jer<br />

nawil-nawil, Semdeg _ mTlianad. Txrobisas yuradReba maxvildeba ambis logikuri<br />

TanmimdevrobiT gadmocemaze, mwerlis leqsikaze, romelic zog SemTxveva-<br />

Si maswavleblisgan koreqtirebas moiTxovs.<br />

aqtivoba 4 _ teqstis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba:<br />

_ Tevdore mRvdlis ra Tvisebebi Cans am teqstSi?<br />

_ ra iyo am brZolaSi qarTvelTa gamarjvebis mizezi? (Tevdores Tav<strong>da</strong>deba,<br />

giorgi saakaZis winamZRoloba, qarTvelTa Tavganwirva, maTi organizebuloba...).<br />

_ qarTvelTa ra Tvisebebi Cans teqstSi? (mtris siZulvili, brZolisaTvis<br />

mzadyofna, samSoblos siyvaruli, vaJkacoba...).<br />

_ Tqveni azriT, ratom gaukeTa mweralma minaweri am moTxrobas? eTanxmebiT<br />

mwerlis rCevas? ratom?<br />

_ ra aris am nawarmoebis Tema? (swori pauxia g). ramdenad sworad aqvs teqsts<br />

SerCeuli saTauri?<br />

_ Tevdore mRvdelTan gasaubrebis saSualeba rom gqondeT, ra kiTxvebs<br />

<strong>da</strong>usvamdiT mas? (es <strong>da</strong>valeba sruldeba wyvilebSi, `aqtivobebis rveuli~,<br />

<strong>da</strong>valeba #1).<br />

aqtivoba 5 _ martivi sainformacio teqstis ageba: (`aqtivobebis rveuli~,<br />

<strong>da</strong>valeba #2).<br />

teqstis agebisas moswavleebs aucileblad un<strong>da</strong> mivceT miTiTeba imis Sesaxeb,<br />

rom a) igi un<strong>da</strong> iyos mokle, b) yuradReba gamaxvildes mxolod mTavarsa <strong>da</strong><br />

arsebiTze, g) faqtebi gadmoices Cveni Sefasebis gareSe (am SemTxvevaSi mtris<br />

Tav<strong>da</strong>sxmis mizanze, Tevdores saqcielze, qarTvelTa gamarjvebaze).<br />

teqsti <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />

`1609 wlis zafxulSi osmalebi Tavs <strong>da</strong>esxnen qarTls mefe luarsabis Sepyrobis<br />

mizniT. sofel kvelTis mRvdelma Tevdorem SeZlo mtrisaTvis gzis abneva.<br />

motyuebulma mterma mRvdeli saSineli wamebiT mokla. magram Tevdores<br />

Tavganwirvam Sedegi gamoiRo. qarTvelebma SeZles gamklavebodnen mters <strong>da</strong> <strong>da</strong>emarcxebinaT<br />

igi.~<br />

42


aqtivoba 6 _ wera. Tematuri teqstis ageba saTauris mixedviT (<strong>da</strong>valeba<br />

#3).<br />

aqtivoba 7 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

_ ra aforizmiT amTavrebs mwerali Txrobas? ratom akeTebs amas? (ufro<br />

xatovnad rom gviTxras Tavisi saTqmeli, gamoxatos Tavisi <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

momx<strong>da</strong>risadmi).<br />

_ raime an<strong>da</strong>za an aforizmi xom ar gagaxsendebaT, romliTac Tqven<br />

<strong>da</strong>amTavrebdiT Txrobas?<br />

_ moZebneT sinonimuri zedsarTavi saxelebi teqstSi.<br />

_ <strong>da</strong>alageT maxasiaTebeli niSnis zr<strong>da</strong>dobis mixedviT zedsarTavi saxelebi<br />

(`aqtivobebis rveuli~, <strong>da</strong>valeba #4. pasuxebi: SeSfoTebuli, SeSinebuli,<br />

gulgaxeTqili, Tavzar<strong>da</strong>cemuli; mozrdili, didi, uSvelebeli; cicqna, patara,<br />

momcro; gacxarebuli, gabrazebuli, ganrisxebuli, gaSmagebuli; ulamazo, uSno,<br />

maxinji; gakvirvebuli, gancvifrebuli, gaognebuli).<br />

Sedegebis kodi: V1, V2, V3, V4, V6, V7, V10, V11.<br />

43


Semdegi Temis: lado asaTianis `krwanisis yayaCoebi~, TanxmovanfuZiani<br />

zedsarTavis bruneba arsebiTTan erTad _ <strong>da</strong>gegmvas mTlianad maswavlebels<br />

vandobT. vTavazobT mxolod <strong>da</strong>matebiT informacias gakveTilis TemasTan<br />

<strong>da</strong>kavSirebiT:<br />

<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

a) samasi aragveli _ krwanisis brZolisa <strong>da</strong> Tbilisis aRebis Semdeg, 1795 w., iranelTa erTi<br />

nawili qalb-ali-xanis meTaurobiT aragvis xeobas auyva. maT mefe erekles Sepyroba <strong>da</strong> saaragvos<br />

<strong>da</strong>pyroba hqon<strong>da</strong>T <strong>da</strong>valebuli. JinvalSi mTi<strong>da</strong>n wamosuli samasamde TuS-fSav-xevsuri mogrov<strong>da</strong>.<br />

maT gvian gaegoT sayvareli mefisa <strong>da</strong> samSoblos gasaWiri <strong>da</strong> `mgmluriT~ moeSurebodnen<br />

samxreTisaken. aq isini 4000-ian iranul jars Seebnen <strong>da</strong> gaanadgures <strong>da</strong>mpyroblebi. gamarjvebulma<br />

aragvelebma sasixarulo ambavTan erTad sayvarel mefes iraneli tyveebic mihgvares (l.<br />

sanikiZe, Txz. t. I, 1991 w).<br />

b) `patara kaxi~ _ mefe erekle _ 1720-1798 w.w. <strong>da</strong>krZalulia mcxeTaSi, sveticxovelSi.<br />

igi akavSireb<strong>da</strong> qarTlisa <strong>da</strong> kaxeTis bagrationTa or Stos. nadir-Sahis gar<strong>da</strong>cvalebis Semdeg<br />

ereklem <strong>da</strong> misma mamam _ Teimuraz II-m 1747 wels Tbilisi iranelebisgan gaaTavisufles. gaaer-<br />

Tianes qarTlisa <strong>da</strong> kaxeTis samefoebi. Seiqmna morige jari. ereklem SezRu<strong>da</strong> Tavneba Tavadebi,<br />

sastikad akrZala tyveTa yidva-gayidva, ganaxl<strong>da</strong> zarafxana, gaCn<strong>da</strong> pirveli <strong>qarTuli</strong> fabrikaqarxnebi,<br />

<strong>da</strong>ars<strong>da</strong> seminariebi, gaxSir<strong>da</strong> wignebis beWdva. 1783 w gaaforma ruseTTan samegobro<br />

xelSekruleba (`georgievskis traqtati~). male gamwvav<strong>da</strong> qarTl-kaxeTis samefos sagareo <strong>da</strong><br />

saSinao politikuri viTareba. yvelaferi es ga<strong>da</strong>ulaxav siZneled ga<strong>da</strong>eRoba qveynis ganaxlebaaRorZinebas.<br />

amas zed <strong>da</strong>erTo iranelTa Semoseva <strong>da</strong> Tbilisis aoxreba 1795 w., aseve _ ruseTis<br />

mier samokavSireo valdebulebebis Seusrulebloba <strong>da</strong> Ralati, rasac male ruseTis mxri<strong>da</strong>n<br />

qarTl-kaxeTis samefos aneqsia mohyva.<br />

g) `oJa jurxai~ <strong>qarTuli</strong> xalxuri poeziis gmiria, mas eZRvneba cnobili oTxtriqoniani<br />

leqsi:<br />

`beTlemis karze hkidia<br />

voJa jurxais fario,<br />

mouvlis omis wadili,<br />

xan<strong>da</strong>xan SasZravs qario~.<br />

am gmiris cxovrebisa <strong>da</strong> moqmedebis dro ar viciT. mxolod xalxi gvamcnobs, rom misi fari<br />

ifarav<strong>da</strong> Cvens qveyanas. beTlemis karze Sekiduli gmiris fari xalxma warmoadgina ara mxolod<br />

qveynis Tavisuflebis emblemad, aramed _ misi gansacdelis macne<strong>da</strong>c (<strong>qarTuli</strong> xalxuri poeturi<br />

Semoqmedeba, 1968). l. asaTianis am leqsSi oJa jurxais fars swored es simboluri <strong>da</strong>tvirTva<br />

aqvs.<br />

44


evaz inaniSvilis `erekle mefe <strong>da</strong> ananureli ulamazoebi~,<br />

yola-qonebis mawarmoebel afiqsebze (terminis gareSe) <strong>da</strong>kvirveba,<br />

-meTqi, -Tqo <strong>da</strong> -o nawilakebis sworad gamoyeneba _ 3 sT.<br />

miznebi<br />

_ mxatvruli teqstis kiTxva <strong>da</strong> gaazreba<br />

_ aRweriTi teqstis ageba<br />

_ zepiri teqstis momzadebisa <strong>da</strong> mosmenis strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

_ sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba<br />

_ kritikuli azrovnebis ganviTareba<br />

_ saTqmelis naTlad <strong>da</strong> gasagebad gadmocema, kiTxvebze adekvaturi pasuxebis<br />

gacema<br />

_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />

_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ dialeqtizmebze <strong>da</strong>kvirveba<br />

_ sityvis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

_ weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

I gakveTili<br />

aqtivoba 1_ kiTxvisaTvis mzadeba (7 wT.):<br />

maswavlebeli klass yofs jgufebad <strong>da</strong> avalebs gaixsenon, ra ician mefe<br />

erek les Sesaxeb. kargi iqneba, Tu manamde <strong>da</strong>vavalebT moiZion informacia am mefis<br />

Sesaxeb.<br />

informacia maswavleblisaTvis:<br />

revaz inaniSvili <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> 1926 wels 30 dekembers, sagarejos raionis sofel xaSmSi ,<br />

xuTi klasi <strong>da</strong>amTavra mSobliur sofelSi. 1937 wels ojaxTan erTad gadmovi<strong>da</strong> sacxovreblad<br />

TbilisSi. skolis <strong>da</strong>mTavrebis Semdeg, omis wlebSi (1943-45) wlebSi muSaob<strong>da</strong> 31-e qarxanaSi.<br />

1947 wels Sevi<strong>da</strong> Tbilisis saxelmwifo universitetSi filologiis fakultetze. 1949<br />

wels universiteti miatova <strong>da</strong> ojaxis siduxWiris gamo imave wels muSaoba <strong>da</strong>iwyo samgoris<br />

arxis mSeneblobaze. 1951 wels <strong>da</strong>brun<strong>da</strong> universitetSi <strong>da</strong> <strong>da</strong>amTavra 1956 wels. 1952 wels<br />

<strong>da</strong>ojax<strong>da</strong>. 1960 wels muSaoba <strong>da</strong>iwyo sabavSvo gamomcemloba ,,nakadulSi’’.<br />

1966 wels ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> kinostudia ,,qarTul filmSi’’ sascenaro ganyofilebaSi,<br />

1985-1988wlebSi muSaob<strong>da</strong> mweralTa kavSiris mdivnad. 1989 wli<strong>da</strong>n sicocxlis bolomde<br />

muSaob<strong>da</strong> Jurnal `dilis~ re<strong>da</strong>qtorad.<br />

pirveli moTxroba <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> 1950 wels, pirveli wigni gamovi<strong>da</strong> 1953 wels. 1977<br />

wels wignisaTvis ,,Sori TeTri mwvervali’’ mieniWa rusTavelis saxelobis premia. misi novelebi<br />

Targmnilia mraval enaze. mwerali gar<strong>da</strong>icvala 1991 wels 26 dekembers. <strong>da</strong>krZalulia<br />

didubis panTeonSi.<br />

krwanisis brZola _ 1795 wels, brZola qarTl-kaxeTisa <strong>da</strong> sparseTis laSqars Soris<br />

TbilisTan, krwanisis velze. aRa-mahmad-xanma Tavisi Zalauflebis ganmtkicebis Semdeg erekle<br />

II-s mosTxova qarTl-kaxeTis samefoze sparseTis batonobis aRdgena <strong>da</strong> ruseTTan kavSiris gawyveta.<br />

georgievskis traqtatis (1783 w. ruseT-saqarTvelos Soris <strong>da</strong>debuli xelSekruleba)<br />

erTguli erekle II ruseTis mTavrobas <strong>da</strong>xmarebas sTxov<strong>da</strong>. seqtemberSi aRa-mahmad-xani 35 aTasiani<br />

jariT saqarTvelosken gamoemarTa. rusTa <strong>da</strong>xmarebis momlodine mefem drouli <strong>da</strong> saWiro<br />

RonisZiebebi ver gaatara <strong>da</strong> mters moumzadebeli <strong>da</strong>xv<strong>da</strong>. qarTvelTa laSqari 5 aTasamde kacs<br />

iTvli<strong>da</strong>, 10 seqtembers qarTvelTa SeteviT SeSinebul aRa-mahmad-xani ukan gabrunebas apireb<strong>da</strong>,<br />

magram RamiT cixi<strong>da</strong>n moRalateTa xelSewyobiT gaparulma sparselTa jaSuSma <strong>da</strong>arwmuna Sahi<br />

qarTvelTa sisusteSi. dRis II naxevarSi brZola sparselTa upiratesobiT warimarTa (adgili<br />

hqon<strong>da</strong> Ralatsac). mterma zarbaznebic gamoiyena. erekle II-m <strong>da</strong> misma 150-mde mxe<strong>da</strong>rma Tbilisze<br />

gavliT saguramosken gaswies, bolos ki mTiuleTs Seafares Tavi. sparselebma Tbilisi aaoxres,<br />

45


xalxi tyved garekes, maT didi zarali miayenes aRmosavleT saqarTvelos. (saqarTvelos istoriis<br />

narkvevebi, t. 4. Tb., 1973)<br />

aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi (17 wT.):<br />

maswavlebeli iwyebs teqstis kiTxvas. gamometyvelebiT waikiTxavs I Tavis<br />

sam abzacs. kiTxvas agrZelebs kiTxvaSi gawafuli sami moswavle. maswavlebeli<br />

arCevs zomierad zeaweul intonacias, temps, akeTebs pauzebs, maxvilebs... kiTxvis<br />

procesSive xsnis gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs. gar<strong>da</strong> `sityvis salaro-<br />

Si~ axsnili leqsikuri erTeulebisa, moswavleTaTvis SeiZleba gaugebari aRmoCndes<br />

Semdegi sityvebi:<br />

guSagi _ mcveli<br />

mdumare _ utyvi, uTqmeli, usityvo<br />

viSvivi _ oxvra, moTqma<br />

CoCqoli _ SeSfoTebiT, aRelvebiT gamowveuli moZraoba <strong>da</strong> yru xmauri<br />

(a<strong>da</strong>mianis)<br />

mandili _ qalis Tavsaxvevi, Tavsaburavi<br />

nabadi _ moTelili matylisgan <strong>da</strong>mzadebuli qsovili; Teqa<br />

ieri _ saxis gamometyveleba, Sesaxe<strong>da</strong>oba, garegnoba (a<strong>da</strong>mianisa)<br />

gamoCeCqvili _ aq: gamocdili, gamobrZmedili<br />

teqstis am monakveTis wakiTxvis Semdeg maswavlebeli svams kiTxvebs:<br />

_ ra periodia aRwerili teqstSi? (teqstSi aRwerilia mefe erekle II-s mefobis<br />

xana _ krwanisis omi, romelic 1795 w. gaimarTa)<br />

_ rogor aRwers mwerali krwanisis omSi <strong>da</strong>marcxebul qarTvelTa gancdebs?<br />

(`mxolod cixis burjebze... mosaxvevis boloebs~)<br />

_ ra sur<strong>da</strong> mzevaris biWs? (mzevaris biWs undo<strong>da</strong> TaTrebs komblebiT <strong>da</strong>pirispirebo<strong>da</strong><br />

Tavisive Tanatol Svidiode biWTan erTad)<br />

_ rogor aRwers mwerali mzevaris biWisa <strong>da</strong> mefis Sexvedras?<br />

(`raRacisaTvis taxtisken <strong>da</strong>xrili... simtkice~)<br />

_ ~qveynisaTvis saWiro~ ra saqme aqvs mzevaris biWs mefesTan?~<br />

(mas aqvs gegma, rogor <strong>da</strong>amarcxon TaTrebi)<br />

_ ras sTavazobs igi mefes? (igi mefes sTavazobs: `ananureli ulamazoebis~<br />

_ qvriv-oxerTa, Rarib, ubralo a<strong>da</strong>mianTa _ <strong>da</strong>xmarebas brZolaSi <strong>da</strong>mpyrobel-<br />

Ta winaaRmdeg)<br />

maswavlebeli svams kiTxvebs (zogierTi SekiTxvis pasuxs moswavleebi<br />

saxelmZRvaneloSi amoikiTxaven):<br />

_ `dResac aravin icis, sad imyofebo<strong>da</strong> sam dRes, meoTxe dRes ki ananuris<br />

cixeSi gamoCn<strong>da</strong>~, _ weria teqstSi. Tqveni azriT, sad imyofebo<strong>da</strong> es sami dRe<br />

brZo laSi <strong>da</strong>marcxebuli mefe? (msjeloben am sakiTxis irgvliv. maswavlebeli<br />

xelmZRvanelobs principiT: `yvelas azri sainteresoa~).<br />

_ rogor aRwers mwerali mzevaris biWs? (`biWma erTxelac... SiSveli fexebi~).<br />

raze metyvelebs misi garegnoba? (imaze, rom igi Zalian Raribi, SiSveltitveli<br />

ymawvilia).<br />

_ ra atireb<strong>da</strong> mzevaris biWs? (mas erTi mxriv, krwanisis omSi <strong>da</strong>marcxebis<br />

<strong>da</strong> uamravi qarTvelis <strong>da</strong>Rupva atireb<strong>da</strong>; meore mxriv ki _ mefisa <strong>da</strong> sakuTari<br />

umweobis SegrZneba).<br />

_ erekle mefem `ramdenjerme umweod <strong>da</strong>axamxama Tvalebi~, _ Tqveni azriT,<br />

risi Tqma surs am sityvebiT mwerals? (mwerali migvaniSnebs mefis saso-<br />

46


warkveTilebaze, uimedobaze, mas Rrmad swams is, rom mis qveyanas aRaraferi<br />

eSveleba... moswavleebs am sakiTxis garSemo sxva<strong>da</strong>sxvanairi Tvalsazrisi eqnebaT).<br />

ram gamoiwvia mefis aseTi ganc<strong>da</strong>? (igi SeZrulia aRa-mahmad-xanis mier aoxrebuli<br />

mamulis, <strong>da</strong>xocili vaJkacebis xilviT), kidev romeli sityvebi migviTiTebs<br />

mefis amave ganc<strong>da</strong>ze? (`moxucma mefem Sublze xeli aisva, TiTqos Camowewili Tma<br />

aiwia maRla~... `xeli axla muxlze edo, moiWer<strong>da</strong> <strong>da</strong> gaSli<strong>da</strong>, moiWer<strong>da</strong> <strong>da</strong> gaSli<strong>da</strong>...~);<br />

_ ratom ar endoba mzevaris biWi mdidrebs? (miaCnia, rom isini angarebianebi<br />

arian); ramdenad gamarTlebulad migaCniaT misi aseTi <strong>da</strong>mokidebuleba mdidrebisadmi?<br />

(moswavleebi imsjeleben <strong>da</strong> ikamaTeben am sakiTxis garSemo).<br />

aqtivoba 3 _ wakiTxulis gaazreba (6 wT.):<br />

gairkveva, vin aris nawarmoebis avtori (r. inaniSvili), romel epoqas, dros<br />

Seexeba nawarmoebSi aRwerili ambavi (1795 wlis 11 seqtembris Semdgom xanas), ra<br />

aris nawarmoebis am TavSi mTavari (erekle mefisa <strong>da</strong> ananureli ymawvilis Sexvedra,<br />

`ananureli ulamazos~ mier mefisaTvis SeTavazebuli wina<strong>da</strong>deba...).<br />

aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (10 wT.):<br />

yola-qonebis mawarmoebel sufiqsze (terminis gareSe) <strong>da</strong>kvirveba<br />

kombali _ kombl-iani<br />

Sarvali _ Sarvl-iani<br />

qudi _ qud-iani<br />

_ ras amCnevT? riT gansxvavdeba es sityvebi erTmaneTisagan? (garegnulad<br />

es sityvebi erTmaneTisagan <strong>da</strong>boloebebiT gansxvavdeba).<br />

_ ra kiTxva <strong>da</strong>esmis I svetSi Camoweril sityvebs? (ra? kiTxva) II svetSi Camoweril<br />

sityvebs? (rogori?); rogor miviReT arsebiTi saxelisagan zedsarTavi<br />

saxeli, ra bolosarTi <strong>da</strong>vurTeT? (arsebiTi saxelisagan zedsarTavi miviReT<br />

bolosarT `ianis~ <strong>da</strong>matebiT). ras aRniSnavs es zedsarTavi saxelebi? (es zedsar-<br />

Tavi saxelebi aRniSnavs raRacis mqones, yola-qonebas).<br />

aqtivoba 5 _ Sejameba-Sefaseba(3 wT.):<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles.<br />

aqtivoba 6 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.): _ teqstis I Tavi, Seadginon I Tavis<br />

gegma, `aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~ savarjiSo #2, _ `mzevaris biWisa <strong>da</strong> mefis Sexvedra~.<br />

II gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ wakiTxulis <strong>da</strong>yofa nawilebad <strong>da</strong> Sinaarsis gadmocema (9-<br />

10 wT.): aqve maswavlebeli amowmebs wina gakveTilze mocemul <strong>da</strong>valebas _ moswavleebs<br />

werilobiT un<strong>da</strong> gadmoecaT ananureli biWisa <strong>da</strong> mefis Sexvedra, SeedginaT<br />

I Tavis gegma.<br />

savaraudo gegma:<br />

ITavi:<br />

47


a) mefis idumalebiT moculi gamoCena<br />

b) CoCqoli cixis kedelTan<br />

g) mzevaris biWis stumroba<br />

d) mefisa <strong>da</strong> ananureli ymawvilis Sexvedra<br />

moswavleebi am gegmis mixedviTa <strong>da</strong> maswavleblebis <strong>da</strong>xmarebiT gadmoscemen<br />

wakiTxulis Sinaarss jer cal-calke, Semdeg ki mTlianad, gabmuli TxrobiT.<br />

aqtivoba 2 _zepiri teqstis ageba (10-12 wT.):<br />

maswavlebeli klass yofs jgufebad <strong>da</strong> aZlevs <strong>da</strong>valebas _ Seadginon teqsti<br />

zepiri gamosvlisaTvis: `mamulisaTvis Tav<strong>da</strong>debuli a<strong>da</strong>mianebi~. Seaxsenebs<br />

moswavleebs, rom amisaTvis saWiroa gegmis Sedgena. gegma un<strong>da</strong> Camoweron<br />

punqtebad, Txrobisas un<strong>da</strong> <strong>da</strong>icvan Tanmimdevroba, Sinaarsi aucileblad un<strong>da</strong><br />

Seesabamebodes mis saTaurs, mxolod amis Semdeg un<strong>da</strong> waukiTxon amxanagebs <strong>da</strong><br />

moisminon maTi Sefaseba.<br />

moswavleebi axdenen sakuTari namuSevris prezentacias <strong>da</strong> ismenen amxanagebisa<br />

<strong>da</strong> maswavleblis Sefasebebs.<br />

aqtivoba 3 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (12 wT.):<br />

grZeldeba teqstis II <strong>da</strong> III Tavebis kiTxva. nawil-nawil kiTxvis dros, moswavleTa<br />

ZalebiT <strong>da</strong>iZebneba <strong>da</strong> maTive monawileobiT aixsneba ucnobi sityvebi <strong>da</strong><br />

gamoTqmebi. gamoiyeneba saxelmZRvaneloSi mocemuli `sityvis salaro~, aixsneba<br />

frazebi: ajagruli, afxorili biWebi _ gabrazebuli biWebi; gulSi gamdnar<br />

tyviasaviT CaeRvenTa _ gulSi gahkra, guli etkina; samu<strong>da</strong>mod Caefarnen miwas<br />

_ gauCinardnen, gaqrnen...<br />

tardeba gamokrebiTi kiTxva. maswavleblis mier <strong>da</strong>smuli pirveli donis<br />

kiTxvebis pasuxebs moswavleebi amoikiTxaven saxelmZRvaneloSi.<br />

_ sad <strong>da</strong> rodis xdeba nawarmoebSi aRwerili moqmedeba? (moqmedeba xdeba<br />

ananuris cixeSi krwanisis brZoli<strong>da</strong>n sami-oTxi dRis Semdeg).<br />

_ vin <strong>da</strong> vin arian nawarmoebis mTavari gmirebi? (nawarmoebis mTavari gmirebi<br />

arian mzevaris biWi <strong>da</strong> mefe erekle).<br />

_ rogor aRwers mwerali biWebs? (`mzevaris biWi kuStad... fexebs Soris~).<br />

_ ra ganwyoba <strong>da</strong>eufla mefes maTi <strong>da</strong>naxvisas? (`uyura, uyura <strong>da</strong>... qveynis<br />

saco<strong>da</strong>vi Svilebi~).<br />

_ ras Sehpir<strong>da</strong> mefe biWebs? (mefe biWebs Sehpir<strong>da</strong>, rom saWiroebis Sem-<br />

TxvevaSi <strong>da</strong>giZaxebTo).<br />

_ rogor aris aRwerili moxucebuli `mzevaris biWi~ (`mTlad gaTeTrebuli<br />

usinaTlo moxuci~).<br />

_ vis <strong>da</strong> ras elis igi? (igi elis erekle mefis mier gamogzavnil macnes,<br />

romelic xalxs TaTrebis winaaRmdeg salaSqrod waiyvans).<br />

aqtivoba 4 _ teqstis nawilebad <strong>da</strong>yofa <strong>da</strong> gegmis Sedgena (7 wT.): sruldeba<br />

<strong>da</strong>valeba #3, `aqtivobebis rveuli~<br />

1. kombliani biWebis stumroba mefesTan<br />

2. gul<strong>da</strong>mwvari mefe erekle<br />

3. mefis <strong>da</strong>pireba<br />

4. mzevaris biWi oTxmoci wlis Semdeg<br />

48


5. rusuli me<strong>da</strong>li...<br />

(gegmis SedgenaSi monawileobs mTeli klasi, <strong>da</strong>saxeldeba TiToeuli monakveTis<br />

ramdenime saTauri <strong>da</strong> SearCeven ukeTess).<br />

aqtivoba 5 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba _ saxelTa warmoqmna (5 wT.):<br />

a) sityvaTa warmoqmna _ <strong>da</strong>valeba #3 (`aqtivobebis rveuli~)<br />

b) frazeologizmze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

jiqur wavi<strong>da</strong> _ Tamamad, gabedulad wavi<strong>da</strong><br />

gaWirvebaSi gamoCeCqvili _ gaWirvebaSi gamocdili, gamobrZmedili<br />

aqtivoba 6 _ Sejameb a (2 wT.):<br />

moswavleebi ajameben, ra gaiges axali am gakveTilze (maT <strong>da</strong>asrules r.<br />

inaniSvilis `ananureli ulamazoebis~ Seswavla), gaicnes moxuci mefe erekle _<br />

qarTvelebisa <strong>da</strong> saqarTvelos uiRblobiT gul<strong>da</strong>mZimebuli, aseve gaecnen ucnobi<br />

gmiris `ananureli ulamazos~ _ mzevaris biWis simamaces, qveynisaTvis mis<br />

gulanTebulobas Rrma moxucebulobamde.<br />

aqtivoba 7 _ Sefaseba (2 wT.):<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles. Sefasebisas<br />

iTvaliswinebs parametrebs:<br />

a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)_40<br />

%; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />

kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia (sakuTari azris<br />

<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25%.<br />

aqtivoba 8 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (1 wT.):<br />

`ananurel ulamazoebis~ II <strong>da</strong> III TavebSi moiniSnon is adgilebi, romlebmac<br />

yvelaze metad <strong>da</strong>afiqraT, weriTi <strong>da</strong>valeba #4 `aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~.<br />

III gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ saSinao <strong>da</strong>valebis Semowmeba (8 wT.):<br />

moswavleebi nawil-nawil gadmoscemen teqstis Sinaarss Tavi<strong>da</strong>n bolomde.<br />

yuradReba maxvildeba: a) faqtebis logikuri TanmimdevrobiT gadmocemaze, b)<br />

Txrobisas droTa Tanmimdevrobis <strong>da</strong>cvaze, g) sxvaTa sityvis nawilakebis marTebulad<br />

xmarebaze, d) mwerliseuli leqsikis gamoyenebaze...<br />

mowmdeba <strong>da</strong> gaanalizdeba weriTi <strong>da</strong>valebac (`aqtivobebis rveuli~, <strong>da</strong>valeba<br />

#4). pasuxebi:<br />

<strong>da</strong>ZenZili _ <strong>da</strong>konkili, <strong>da</strong>fleTili, <strong>da</strong>glejili<br />

ganieri _ aq: tansruli, sqeli<br />

<strong>da</strong>SaSruli _ <strong>da</strong>xeTqili, kan<strong>da</strong>msk<strong>da</strong>ri<br />

SiSveli _ titveli<br />

Tofiani _ iaraRiani (SeiaraRebuli)<br />

didebuli _ sapatio, pativsacemi<br />

49


aqtivoba 2 _ zepiri teqstis ageba <strong>da</strong> prezentacia (6 wT.):<br />

maswavlebeli cdilobs mobilizeba gaukeTos moswavleebs; saanalizod<br />

aZlevs vaJa-fSavelas erT-erTi cnobili leqsi<strong>da</strong>n Semdeg strofs:<br />

`samSoblos arvis wavarTmevT,<br />

Cvens nurvin Segvecileba,<br />

Torem iseT dRes <strong>da</strong>vayriT,<br />

mkv<strong>da</strong>rsac ki gaecineba~.<br />

klass yofs sam jgufad, avalebs gaiazron strofis mniSvneloba, Seadginon<br />

teqsti zepiri gamosvlisaTvis <strong>da</strong> moaxdinon misi prezentacia. wamzomis zarze<br />

moswavleebi wyveten muSaobas <strong>da</strong> klass warudgenen zepiri teqstis sakuTar versias.<br />

afaseben <strong>da</strong> avseben erTmaneTis pasuxebs, asaxeleben faqtebs, asabuTeben sakuTar<br />

mosazrebas.<br />

aq maswavlebeli klasis yuradRebas amaxvilebs ilia WavWavaZis sityvebze:<br />

`eris <strong>da</strong>cema maSin iwyeba, roca is Tavis istorias iviwyebs, sakuTar warsuls<br />

iviwyebs, warsuli axlandeli droebis safuZvelia, axlandeli ki _ momavlisa~<br />

(a<strong>da</strong>pt.) _ werili `eri <strong>da</strong> istoria~.<br />

am sityvebiT xelmZRvanelobdnen Cveni saukeTeso mwerlebi <strong>da</strong> mamuli-<br />

Svilebi.<br />

aqtivoba 3 _ wakiTxulis gaazreba (13 wT.):<br />

sruldeba <strong>da</strong>valeba #1. moswavleebi wyvilebSi usvamen kiTxvebs literaturul<br />

personaJebs, isini kiTxva-pasuxiT ageben dialogebs.<br />

Semdeg maswavlebeli svams kiTxvebs saanalizod:<br />

_ Tqveni azriT, gulwrfeli iyo mefis <strong>da</strong>pireba? (warimarTeba polemika.<br />

iqneba rogorc <strong>da</strong>debiTi, aseve uaryofiTi pasuxebi). ratom ver Seasrula man Tavisi<br />

<strong>da</strong>pireba? (radgan mefem ukve iwvnia marcxi <strong>da</strong> ico<strong>da</strong>, rom misi <strong>da</strong>qumacebuli<br />

samSoblo mxolod guladi biWebis saSualebiT uTanasworo oms ver moigeb<strong>da</strong>).<br />

_ romeli wlis ambebia aRwerili nawarmoebis III nawilSi?<br />

(aq aRwerilia mefisa <strong>da</strong> mzevaris biWis Sexvedri<strong>da</strong>n oTxmoci (80) wlis Semdegdroindeli<br />

ambebi). romeli wliT iwyebs mwerali Txrobas <strong>da</strong> romeli wliT<br />

amTavrebs? (igi Txrobas iwyebs 1795 wliT <strong>da</strong> amTavrebs 1875 wliT). rogoria<br />

saqarTvelos mdgomareoba am dros? (saqarTvelo ukve ruseTis sakuTrebaa), _<br />

`moxucs rusuli me<strong>da</strong>li eki<strong>da</strong>~, _ weria teqstSi. raze migvaniSnebs mwerali am<br />

wina<strong>da</strong>debaSi sityva, `rusuliT~? (swored imaze, rom saqarTvelo <strong>da</strong> qarTvelebi<br />

axla ruseTis mier warmoebul omebSi ibrZvian <strong>da</strong> ara samSoblosaTvis). ras<br />

a<strong>da</strong>rebs mwerali am medlebis fers? (sanTlis fers).<br />

_ `gamvleli TavCaRunuli, sev<strong>da</strong>Camowolili ganagrZob<strong>da</strong> gzas~, _ ra hgvri<strong>da</strong><br />

gamvlels am sev<strong>da</strong>s? (is, rom mzevaris biWi mTeli cxovrebis manZilze elo<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>mZaxebels mefisas, saqarTvelo ki ukve didi xania aRar iyo samefo, erek le ki<br />

ukve Zalian didi xnis gar<strong>da</strong>cvlili gaxl<strong>da</strong>T. ananurel biWs, iseve, rogorc mTel<br />

saqarTvelos, gaucruv<strong>da</strong> molodini).<br />

_ Tqveni azriT, teqstis mTavar gmirs ratom ar arqmevs mwerali saxels?<br />

(imitom, rom is tipuri magaliTia misi asakis yvela imdroindeli ymawvilisa).<br />

ratom moixseniebs mas `mzevaris biWad?~ (albaT, imitom rom mzevari cnobili<br />

pirovneba iyo).<br />

_ ratom arian ananureli biWebi `ulamazoebi~? raze migvaniSnebs mwerali<br />

50


am sityviT? (swori pasuxia g).<br />

_ ris Tqma surs mwerals mkiTxvelisaTvis? (krwanisis omSi <strong>da</strong>marcxebam<br />

Secvala qarTvelebis cxovreba; qarTvelebs Zalian stkivaT guli qveynis<br />

<strong>da</strong>moukideblobis <strong>da</strong>kargvis gamo...).<br />

sruldeba <strong>da</strong>valeba #3.<br />

aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (10 wT.):<br />

a) sityvaTwarmoeba _ uqonlobis saxelebi:<br />

maswavlebeli moswavleebis yuradRebas amaxvilebs im zedsarTavebze, romlebTac<br />

mwerali iyenebs gmirebis aRwerisas:<br />

lamazi _ u-lamaz-o<br />

sinaTle _ u-sinaTl-o<br />

fuli _ u-ful-o<br />

maswavlebeli svams kiTxvas: ras amCnevT, riT gansxvavdeba es sityvebi erTmaneTisagan?<br />

(es sityvebi erTmaneTisagan mniSvnelobiT gansxvavdeba, meore<br />

svetSi Camowrili sityvebi uqonlobas aRniSnavs).<br />

moswavleebi asruleben <strong>da</strong>valeba #5 (`aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~);<br />

iaraRi _ u-iaraR-o<br />

miwa _ u-miw-o<br />

tye _ u-tye-o<br />

qudi _ u-qud-o<br />

Wkua _ u-Wku-o<br />

bina _ u-bina-o<br />

b) sxvaTa sityvis nawilaki:<br />

maswavlebeli <strong>da</strong>faze wers frazas teqsti<strong>da</strong>n:<br />

`Sens megobrebs ga<strong>da</strong>eci: mefem SemogiTvalaT, roca dro <strong>da</strong>dgeba, maSinve<br />

<strong>da</strong>giZaxebT-Tqo~. kiTxviT mimarTavs klass:<br />

_ vin abarebs am sityvebs? (am sityvebs abarebs mefe). vin aris moubari? (moubari<br />

mefea).<br />

_ vis abarebs am sityvebs? (am sityvebs mzevaris biWs abarebs)<br />

_ visTan abarebs? (abarebs ananurel biWebTan)<br />

_ ra bolosarTi (nawilaki) <strong>da</strong>erTvis moubaris naTqvams am SemTxvevaSi?<br />

(moubaris naTqvams <strong>da</strong>erTvis -Tqo nawilaki).<br />

<strong>da</strong>imaxsovreT: Tu moubari vinmes rames abarebs sxvasTan, wina<strong>da</strong>debas boloSi<br />

-Tqo <strong>da</strong>erTvis.<br />

Semdeg svams kiTxvas wina <strong>klasSi</strong> ganvlili masali<strong>da</strong>n:<br />

_ romel bolosarTs (nawilaks) iyenebs moubari:<br />

a) Tavisi sityvebis gameorebisas? (-meTqi nawilaks)<br />

b) sxvisi sityvebis gameorebisas? (-o nawilaks).<br />

asaxeleben magaliTebs.<br />

aqve maswavlebeli klass Seaxsenebs adre Seswavlil -meTqi, -Tqo nawilakebsac<br />

(ix. a. wereTlis `ZiZasTan~), am codnis gamoyenebiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #6<br />

(`aqt. rveuli~).<br />

51


aqtivoba 5 _ Sejameba (3 wT.):<br />

moswavleebi ajameben, ra gaiges axali am gakveTilze (<strong>da</strong>asrules `erekle<br />

mefe <strong>da</strong> ananureli ulamazoebis~ teqstis Seswavla, gaecnen uqonlobisa <strong>da</strong> qonayolis<br />

mawarmoebel TavsarT-bolosarTebis gamoyeneba, <strong>da</strong>akvirdnen <strong>da</strong> gaixsenes<br />

-meTqi, -Tqo <strong>da</strong> -o nawilakebis sworad xmarebis wesi...).<br />

aqtivoba 6 _ Sefaseba (3 wT.):<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles. Sefasebisas<br />

iTvaliswinebs parametrebs:<br />

a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)_40<br />

%; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />

kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia (sakuTari azris<br />

<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25%.<br />

aqtivoba 7 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />

saSinao <strong>da</strong>valebad eZlevaT r. inaniSvilis moTxroba `erekle mefe <strong>da</strong> ananureli<br />

ulamazoebi~ bolomde. <strong>da</strong>sawerad eZlevaT savarjiSo #4. II Tavis mokle<br />

Sinaarsi; #2 _ moamzadon teqsti zepiri prezentaciisaTvis: `ratom ver Seasrula<br />

mefem <strong>da</strong>napirebi?~.<br />

Sedegebis kodi:<br />

V4 _ moswavle warmoadgens/afasebs zepir teqsts `Tav<strong>da</strong>debuli gmirebi~;<br />

V2 _ winaswar adgens gegmas zepiri gamosvlisaTvis, jgufTan erTad gansaz-<br />

Rvravs wesebs zepiri gamosvlisaTvis;<br />

V3 _ Temis Sesabamisad moiZiebs saTanado masalas;<br />

V4 _ avlens lit. nawarmoebis esTet. Sefasebis sawyis unars (monawileobs<br />

jgufur diskusiaSi, gamoxatavs Tavis <strong>da</strong>mokidebulebas teqstSi aRwerili ambis<br />

mimarT, asabuTebs Tavis azrs);<br />

V5 _ marTebulad iyenebs enobriv-gramatikul formebs Sesabamis situacia-<br />

Si (sxvaTa sityvebis nawilakebis magaliTze);<br />

V6 _ asaxelebs wakiTxuli teqstis Temas, avlebs paralelebs Tematurad<br />

msgavs nawarmoebebTan;<br />

V7 _ amicnobs teqstis enobriv Taviseburebebs (sityvaTa warmoeba...);<br />

V8 _ yofs teqsts calkeul nawilebad, adgens gegmas;<br />

V9 _ werilobiT qmnis sxva<strong>da</strong>sxva tipis teqstebs (epizodi Seswavlili lit.<br />

masali<strong>da</strong>n, wakiTxulis mokle Sinaarsi), werisas iyenebs sxva<strong>da</strong>sxva mxatvrul xerxebs<br />

(epiteTebs, Se<strong>da</strong>rebebs...);<br />

V10 _ adekvaturad cvlis enas erTi teqstis farglebSi (Txroba, aRwera...);<br />

V11 _ naweris saTaurs Seusabamebs Sinaarss, werisas icavs logikur Tanmimdevrobas<br />

faqtebis gadmocemisas;<br />

V12 _ iyenebs koreqtirebis martiv xerxs, asworebs SemCneul gramatikul<br />

<strong>da</strong> punqtuaciur Secdomebs.<br />

52


ana kalan<strong>da</strong>Zis leqsi `Sen ise Rrma xar...~, enobrivi masala _ zedsarTav<br />

saxelze <strong>da</strong>kvirveba, riTma.<br />

miznebi<br />

_ poeturi teqstis aRqma<br />

_ mxatvrul kiTxvaSi varjiSi<br />

_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ mxatvrul saxeebze <strong>da</strong>kvirveba<br />

_ orTografiuli <strong>da</strong> orToepiuli Cvevebis formireba<br />

_ sityvis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba, sityvaTa warmoqmna (terminis gareSe)<br />

teqstze muSaoba<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisTvis mzadeba:<br />

maswavlebeli klass yofs jgufebad <strong>da</strong> aZlevs <strong>da</strong>valebas _ gaixsenon<br />

saqarTvelos istoriuli Zeglebi, isaubron maT Sesaxeb; kargia agreTve jgufuri<br />

gasvla kulturuli Zeglebis <strong>da</strong>saTvaliereblad (moswavleebi ixseneben<br />

mag: grems, <strong>da</strong>viT garejs, gelaTs, iyalTos <strong>da</strong> a.S.). TiToeuli jgufi warmoadgens<br />

Tavis variants. moswavleebi saubroben, ra waukiTxavT am Zeglebis irgvliv,<br />

romeli cnobili mwerlebisa <strong>da</strong> poetebis nawarmoebebs gaixseneben...<br />

aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />

maswavlebeli klass gamometyvelebiT ukiTxavs ana kalan<strong>da</strong>Zis leqss `Sen ise<br />

Rrma xar...~, akiTxebs 1-2 moswavles, Semdeg avalebs waikiTxon leqsi Cumad, mo-<br />

Zebnon <strong>da</strong> axsnan gaugebari sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi, gamoiyenon am mizniT `sityvis<br />

salaro~; moiniSnon is ucnobi sityvebic, romlebic wignSi ar aris axsnili:<br />

osmalo _ (Zv.) igivea, rac Turqi...<br />

monRoli _ (ist.) monRolebi _ saxelwodeba sxva<strong>da</strong>sxva tomebisa, romlebmac<br />

me-13 saukuneSi Seqmnes samxedro-feo<strong>da</strong>luri saxelmwifo, monRoli _ am<br />

eTnosis warmomadgeneli.<br />

sparsi _ iranelis Zveli saxelwodeba. irani _ qveyana aRmosavleTSi.<br />

oSki _ X s-s 50_60-iani wlebis <strong>qarTuli</strong> xuroTmoZRvrebis umniSvnelovanesi<br />

Zegli, samonastro centri istoriul taoSi (axla TurqeTis farglebSia).<br />

zarzma _ <strong>qarTuli</strong> xuroTmoZRvrebis Zegli sofel zarzmaSi, adigenis<br />

raionSi. Tav<strong>da</strong>pirvelad <strong>da</strong>uarsebia (VIII-IX ss.) serapion zarzmels adgilobrivi<br />

mTavris giorgi CorCanelis <strong>da</strong>xmarebiT. zarzmis axlandeli taZari <strong>da</strong> samreklo<br />

agebulia XIV s-is pirvel wlebSi _ samcxis mTavris beqa man<strong>da</strong>turTuxucesis<br />

dros.<br />

tao _ mxare istoriul samxr.-<strong>da</strong>s. saqarTveloSi, mdinare Woroxis Sua<br />

dinebis auzSi (axlandeli TurqeTis teritoria). urartul warwerebSi `diaoxis~<br />

saxeliTaa cnobili.<br />

faqizi _ Zalian sufTa, wmin<strong>da</strong>, spetaki, umwikvlo.<br />

dideba _ saxeli, pativi, Rirseba.<br />

53


informacia maswavleblisaTvis:<br />

ana kalan<strong>da</strong>Ze 1924 w. <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> Coxatauris raionis sof. xidisTavSi, qarTveli poeti, man 1946<br />

w. <strong>da</strong>amTavra Tsu-s filologiis fakulteti. amave wels gamoaqveyna pirveli leqsebi. pirveli<br />

krebuli `leqsebi~ 1953 wels gamosca. misma poeziam imTaviTve miipyro yuradReba leqsis sinatifiT<br />

<strong>da</strong> poeturi azrovnebis maRali kulturiT. man qarTul poeziaSi xangrZlivi intervalis<br />

Semdeg kvlav gamoxata sulieri sinaze <strong>da</strong> sifaqize. misi Semoqmedebis yvela Tema Tu motivi lirikuli<br />

TviTgamoxatviT cxaddeba <strong>da</strong> uaRresi intimurobis elfers iZens. ase aJRer<strong>da</strong> mis leqsebSi<br />

samamulo omis Semdeg mSvidobiani cxovrebis <strong>da</strong>sawyisis Temac (`karSi gamo, Wia-Wia maria~, 1946);<br />

aseTia bunebis grZnobac (`TuTa~, 1945; `JuJuna wvima movi<strong>da</strong>~, 1946; `beTaniis gzaze~, 1954). istoria<br />

kalan<strong>da</strong>Zis leqsSi arasodes ar gvevlineba gayinuli saxiT <strong>da</strong> Tanadroulobac poetis warmodgenaSi<br />

xSirad iwvevs gar<strong>da</strong>sul droTa cxovel mogonebas (`Sen ise Rrma xar, qarTulo cao~,<br />

`aseTi <strong>da</strong>ri Tu iyo maSin~; `Rrublebi~). ana kalan<strong>da</strong>Zis patriotizmi gamoxatavs eris arsebiT<br />

TvisebaTa _ sikeTis, qeduxrelobis, sidiadis, Sewyalebis _ organul ganc<strong>da</strong>s (`saqarTveloo<br />

lamazo~, `mravalJamier~, `fexi <strong>da</strong>madgiT~). misi leqsis sazogadoebrivi JReradoba efuZneba<br />

Tanamedrove a<strong>da</strong>mianis zneobrivi siwmindisa <strong>da</strong> amaRlebis amocanas.<br />

ana kalan<strong>da</strong>Zis poeturi stili sisa<strong>da</strong>viTa <strong>da</strong> harmoniuli formiT gamoirCeva. sinamdvile<br />

mis lirikaSi mxolod ganwmendili, gafaqizebuli saxiT warmoCndeba. maRali paTetikisa <strong>da</strong><br />

wrfeli guliTadobis Sezaveba zomieri arqaizaciisa <strong>da</strong> sasaubro intonaciebis SerwymiT aris<br />

miRweuli.<br />

a. kalan<strong>da</strong>Zis poeturi krebulebi gamoica gasuli saukunis 50-60-70-ian wlebSi, misi leqsebi<br />

Targmnilia rusul, inglisur, frangul, germanul, polonur, ruminul, Turqul, arabul <strong>da</strong><br />

sxva enebze.<br />

ana kalan<strong>da</strong>Ze gar<strong>da</strong>icvala 2008 wels.<br />

(CxeiZe n. literaturuli werilebi, Tb., 1969; Cxenkeli T., poezia _ sibrZnis <strong>da</strong>rgi, Tb.,<br />

1978; WilaZe T. werilebi, Tb., 1978 w.).<br />

aqtivoba 3 _ gaazreba:<br />

1) gairkveva vin aris leqsis avtori (a. kalan<strong>da</strong>Ze), romeli xuroTmoZRvruli<br />

Zeglebi (taZrebi, eklesiebi) aris <strong>da</strong>saxelebuli leqsSi (oSki, zarzma), saqarTvelos<br />

istoriuli mtrebi<strong>da</strong>n romlebia naxsenebi aq (sparsi, osmalo, monRoli).<br />

2) gaanalizdeba, ras uZRvnis poeti am leqss (poeti am leqss uZRvnis mSobliuri<br />

qveynis zecas).<br />

_ romeli sityvebi meordeba leqsSi? (`Sen ise Rrma xar...~ <strong>da</strong> `qarTulo<br />

cao!~). xerxi gameorebisa, romelsac poeti mimarTavs, cnobili stilisturi xerxia<br />

literaturaSi.<br />

informacia maswavleblisaTvis:<br />

gameoreba _ gamosaxvis stilistikuri xerxi; mxatvrul metyvelebaSi gamoyenebulia azris<br />

xazgasmisa <strong>da</strong> emociis gamaZlierebel saSualebad. gulisxmobs rogorc sityvebis, frazebis,<br />

wina<strong>da</strong>debebis, ise _ bgerebis, riTmis metrisa <strong>da</strong> ritmis gameorebasac. enobrivi gameorebis<br />

(bgeriTi gameorebis) saxeebia: aliteracia, asonansi, riTma.<br />

_ poetis azriT, ratom ver naxulobs <strong>qarTuli</strong> cis qveS samkvidros mteri?<br />

(qarTvelebi ver eguebian mtris batonobas).<br />

_ romeli istoriuli Zeglebia naxsenebi leqsSi? (leqsSi naxsenebia oSki <strong>da</strong><br />

zarzma). ratom axsenebs maT poeti? (zemoT<strong>da</strong>saxelebuli istoriuli Zeglebi:<br />

oSki <strong>da</strong> zarzma utyuari <strong>da</strong>sturia Zveli saqarTvelos materialuri <strong>da</strong> sulieri<br />

Zlierebisa, maTi xsenebiT poeti logikur xazs abams manamde naTqvam frazasTan:<br />

`samkvidro Sens qveS... veravin naxa~, ver moiki<strong>da</strong> fexi mterma, radgan oSkisa <strong>da</strong><br />

zarzmis Semqmnel ers ver moeria verc urjulo osmali, verc sparsi <strong>da</strong> verc mon-<br />

Roli).<br />

_ ra ganwyoba <strong>da</strong>geuflaT? (amis Taobaze moswavleebs, bunebrivia, sruliad<br />

sxva<strong>da</strong>sxva Sexeduleba eqnebaT. <strong>da</strong>e, imsjelon).<br />

54


_ ratom aris tao `beberi~? (radgan mas Zalian didi xnis istoria aqvs <strong>da</strong> poetis<br />

subieqturi <strong>da</strong>mokidebuleba samxreT saqarTvelos kulturul margalit-<br />

Tan am<strong>da</strong>gvaria, `beberSi~ igulisxmeba kdema <strong>da</strong> mowiweba siZvelis, siwmindis mimarT).<br />

aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

_ romel zedsarTav saxelebs iyenebs poeti <strong>qarTuli</strong> cis <strong>da</strong>xasiaTebisTvis?<br />

(`Rrma~)<br />

_ ~bebero tao~, _ weria leqsSi. usulo sagnis Tvisebis aRsaniSnad SeiZleba<br />

Tu ara am zedsarTavi saxelis gamoyeneba? (SeiZleba, rodesac avtori mas iyenebs,<br />

rogorc mxatvrul xerxs _ gapirovnebis).<br />

informacia maswavleblisaTvis:<br />

gapirovneba _ personifikacia, tropis saxe. mxatvruli gamosaxvis xerxi, romlisTvisac<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia sagnebisa <strong>da</strong> movlenebisadmi a<strong>da</strong>mianuri Tvisebebis miwera, usulo <strong>da</strong> sulieri<br />

sagnebis gaa<strong>da</strong>mianeba. usulo sagani gapirovnebaSi warmodgenilia, rogorc a<strong>da</strong>miani, romelic<br />

grZnobs, msjelobs, moqmedebs. gansxvavdeba metaforisagan imiT, rom metaforaSi yvela Tvisebis<br />

ga<strong>da</strong>tana SeiZleba erTi sagni<strong>da</strong>n meoreze, gapirovnebaSi ki ga<strong>da</strong>tanilia mxolod a<strong>da</strong>mianuri<br />

Tvisebebi. (a. Wilaia, r. Wilaia, literaturaTmcodneobis cnebebi).<br />

_ sad aris am leqsSi mimarTva? (`qarTulo cao~); ra sasveni niSnebiT gamoiyofa<br />

igi? (mimarTva orive mxri<strong>da</strong>n mZimiT gamoiyofa).<br />

aqtivoba 5 _ riTmaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

maswavlebeli <strong>da</strong>akvirvebs moswavleebs leqsis or segmentze:<br />

sparsma _ zarzma<br />

cao _ tao<br />

svams kiTxvas: _ rogor fiqrobT, riT hgavs es sityvebi erTmaneTs? (savaraudo<br />

pasuxi: es sityvebi erTmaneTs hgavs <strong>da</strong>boloebebiT); leqsSi sxvaganac xom<br />

ar moZebnidiT aseT sityvebs? (Rrma xar _ naxa); ras aniWebs amiT leqss poeti?<br />

(amiT leqss poeti aniSnebs musikalurobas, keTilxmovanebas, silamazes).<br />

riTma _ (berZn. ritmos _ taqti, zoma) erTi <strong>da</strong> imave an msgavsi bgerebis kanonzomieri gameoreba,<br />

bgeraTa Sewyoba-SeTanxmeba taepebSi ukanaskneli maxviliani marcvli<strong>da</strong>n moyolebuli.<br />

zogjer bgerebis aseTi Sewyoba-SeTanxmeba taepebs SigniTaa (Siga riTma).<br />

riTmaSi SeiZleba meordebodes calkeuli bgerebi, sityvebi an sityvaTa jgufebi, iSvia-<br />

Tad _ taepebi. leqsikuri TvalsazrisiT riTma sainteresoa imiT, rom igi bgeriTi gameorebiT<br />

gamoyofs sityvas <strong>da</strong> miT xazs usvams mis mniSvnelobas. riTmis intonaciuri funqcia xels uwyobs<br />

logikur maxvils, ris Sedega<strong>da</strong>c gasariTmi sityva gamoiyofa metyvelebis nakadSi <strong>da</strong> iqcevs<br />

yurad Rebas. riTma poetur metyvelebaSi qmnis ritmulobas, keTilxmovanebas, musikalobas saer-<br />

Tod.<br />

(a. Wilaia, r. Wilaia, literaturaTmcodneobis cnebebi)<br />

aqtivoba 6 _ Sejameba-Sefaseba:<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles. Sefasebisas<br />

iTvaliswinebs parametrebs:<br />

a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)_40<br />

%; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />

55


kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia (sakuTari azris<br />

<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25%.<br />

aqtivoba 7 _ saSinao <strong>da</strong>valeba:<br />

saSinao <strong>da</strong>valebad moswavleebs eZlevaT a. kalan<strong>da</strong>Zis leqsi `Sen ise Rrma<br />

xar~... zepirad, _ savarjiSo #1 `aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~: jgufurad an individualurad<br />

moiZion saTanado masala biblioToekaSi an iternetiT <strong>da</strong> isaubron<br />

oSkisa <strong>da</strong> zarzmis Sesaxeb, SesaZloa vizualuri masalebis warmodgeni-<br />

Tac. <strong>da</strong>sawerad savarjiSo #2: Txzuleba saTauriT `samkvidro Sens qveS mtrad<br />

Semosulma veravin naxa~.<br />

Sedegebis kodi: V1, V5, V6, V8, V10.<br />

Semdegi masalis: i. WavWavaZis leqsebis `<strong>da</strong>makvirdi~ _ <strong>da</strong>gegmvas maswavlebels<br />

vandobT.<br />

56


ilia WavWavaZis `nikoloz gostaSabiSvili~, raodenobiTi <strong>da</strong><br />

rigobiTi ricxviTi saxeli <strong>da</strong> maTi marTlwera<br />

miznebi:<br />

_ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />

_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

_ paralelebis gavleba Seswavlil (wakiTxul) literaturul nawarmoebebTan<br />

_ wakiTxulis Sefaseba <strong>da</strong> sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba<br />

_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />

_ nawarmoebis Temisa <strong>da</strong> de<strong>da</strong>azris garkveva<br />

_ literaturuli personaJebis martivad <strong>da</strong>xasiaTeba<br />

_ ricxviT saxelze <strong>da</strong>kvirveba <strong>da</strong> marTlweris saTanado Cvevebis <strong>da</strong>ufleba<br />

aqtivoba 1 _kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />

maswavlebeli klass axsenebs ilias cnobil frazas~:<br />

`patiosan mterTa Soris<br />

mociquli namusia~.<br />

klass yofs jgufebad <strong>da</strong> avalebs gaiazron, rogor esmiT fraza `namusiani<br />

mteri~. mosafiqreblad eZlevaT ramdenime wuTi. TiToeuli jgufi warmoadgens<br />

sakuTar variants, romelic Sefasdeba <strong>da</strong> gaanalizdeba <strong>klasSi</strong>.<br />

aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />

<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

giorgi XI _ qarTlis mefe 1676-88, 1703-1709 wlebSi; vaxtang V-is Ze; misi mefobis xana xasiaTdebo<strong>da</strong><br />

iranTan urTierTobis gamwvavebiT; cdilob<strong>da</strong> mefis xelisuflebis ganmtkicebasa <strong>da</strong><br />

iranis batonobis alagmvas qarTlSi; <strong>da</strong>xmarebis misaRebad diplomatiuri molaparakeba gamarTa<br />

osmaleTTan. 1688 w. ajany<strong>da</strong> iranelebis winaaRmdeg. ajanyeba <strong>da</strong>marcxebiT <strong>da</strong>srul<strong>da</strong>, radganac<br />

ver miiRo Sepirebuli <strong>da</strong>xmareba iranisagan, amave dros uRalates adgilobrivma feo<strong>da</strong>lebma.<br />

iranis Sahma mefobi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>ayena <strong>da</strong> mis nacvlad gaamefa erekle I (1688 w). giorgi XI-m imereTs Seafara<br />

Tavi <strong>da</strong> iqi<strong>da</strong>n ibrZo<strong>da</strong> taxtis <strong>da</strong>sabruneblad. 1696 wels gaemgzavra iranSi <strong>da</strong> <strong>da</strong>sTanxm<strong>da</strong><br />

Sahis wina<strong>da</strong>debas _ iranTan erTad mieRo monawileoba avRanelTa winaaRmdeg brZolaSi. Sahma igi<br />

kvlav <strong>da</strong>amtkica qarTlis taxtze (1703 w.) <strong>da</strong> <strong>da</strong>avala avRanelTa <strong>da</strong>morCileba. giorgi X-m iranis<br />

Sahis winaaRmdeg ajanyebuli avRanelebi <strong>da</strong>amarcxa, magram avRanelebma igi RalatiT mokles 1709<br />

w. (qse, t. III, gv. 161).<br />

yizilbaSebi (Turq.) _ `wiTelTavianebi~; maTi wiTeli Tavsaburavi Sedgebo<strong>da</strong> 12 nakecisagan,<br />

rac 12 Siit imams niSnav<strong>da</strong> simbolurad. qarTul istoriul wyaroebSi `yizilbaSebi~ erqvaT<br />

iranel mebrZolebs, romlebic am wiTel Tavsaburavs atarebdenen (q s e, t. X, gv. 642).<br />

teqsts kiTxuloben nawil-nawil, calkeuli, azrobrivad <strong>da</strong>srulebuli<br />

mona kveTebis saxiT. SeiZleba gamoviyenoT `pauzebiT kiTxvac~ <strong>da</strong> TiToeuli<br />

mona kveTis wakiTxvis Semdeg klass mivceT SesaZlebloba, gamoTqvas varaudi movlenaTa<br />

Semdgomi ganviTarebis Sesaxeb. gza<strong>da</strong>gza aixsneba gaugebari sityvebi <strong>da</strong><br />

gamoTqmebic. gar<strong>da</strong> `sityvaTa salaroSi~ axsnili leqsikuri erTeulebisa, moswavleTaTvis<br />

SeiZleba gaugebari aRmoCndes:<br />

57


sar<strong>da</strong>li – mxe<strong>da</strong>rTmTavari<br />

<strong>da</strong>iZaxes jarianoba – Sekribes jari<br />

gamarTuli jari – kargad gawvrTnili <strong>da</strong> aRWurvili jari<br />

jiriTi _ Weneba (cx<strong>enisa</strong>)<br />

mosxepili – moxdenili, tanwvrili<br />

kamara Sekra _ maRla axta <strong>da</strong> Sors <strong>da</strong>eSva, freniT naxevarwre gaakeTa<br />

mklavi erCis _ Zala mosdevs...<br />

am dros gairkveva isic, Tu romeli formebia dRevandeli saliteraturo<br />

<strong>qarTuli</strong>saTvis miuRebeli <strong>da</strong> ra aris maTi Tanamedrove Sesatyvisi (<strong>da</strong>iZaxes<br />

jarianoba – jari Sekribes; Tavisad <strong>da</strong>iWiros _ <strong>da</strong>isakuTros, <strong>da</strong>ipyros; minam<br />

_ manam; SeubRerta _ Sebertya, SeajanjRara...). yuradReba gamaxvildeba teqst-<br />

Si gamoyenebul idiomatur gamoTqmebzec:<br />

sircxvili gvaWamos _ Segvarcxvinos<br />

qalis leCaqi <strong>da</strong>gvxuros _ Segvarcxvinos (ityvian mxolod mamakacze)<br />

<strong>da</strong>ismis faqtobriv masalaze orientirebuli kiTxvebi, romelTa pasuxebi<br />

moswavleebma wignSi un<strong>da</strong> moZebnon:<br />

_ saqarTvelos cxovrebis ra periodia aRwerili teqstSi? vin iyo am dros<br />

qarTlis mefe? iranis yaeni?<br />

_ ra mizniT gamoagzavna iranis Sahma Tavisi jari?<br />

_ moZebneT teqstSi is adgili, sa<strong>da</strong>c aRwerilia: a) yizilbaSi meomris siTamame;<br />

b) qarTvel meomarTa wuxili amis gamo; g) mterTan SebrZoleba; d) qarTvel<br />

meomarTa imedi; e) nikolozis uaris mizezi; v) nikolozisa <strong>da</strong> mtris meomris or-<br />

TabrZola...<br />

amis Semdeg moswavleebi teqsts kiTxuloben Cumad, CainiSnaven im kiTxvebs,<br />

romlebic teqstis kiTxvisas gauCn<strong>da</strong>T.<br />

aqtivoba 3 _ teqstis Sinaarsis gadmocema:<br />

klasis koleqtiuri ZalebiT Sedgeba gegma, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes<br />

miiRebs:<br />

a) sparselebis Tav<strong>da</strong>sxma<br />

b) axalgazr<strong>da</strong> yizilbaSis siTamame<br />

g) qarTvelebis wuxili<br />

d) mSvelelis Zebna<br />

e) nikolozis uaris mizezi<br />

v) qarTvelebis Txovna<br />

z) axalgazr<strong>da</strong> mterTan SebrZoleba<br />

T) raindebi...<br />

moswavleebi gadmoscemen teqstis Sinaarss jer nawil-nawil, Semdeg ki _<br />

mTlianad gabmuli TxrobiT. Txrobisas yuradReba maxvildeba ambis logikuri<br />

TanmimdevrobiT gadmocemaze, Tanamedrove saliteraturo formebis gamoyenebaze,<br />

III pirSi Txrobaze, sxvaTa sityvis nawilakebis marTebulad gamoyenebaze...<br />

58


aqtivoba 4 _ teqstis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba:<br />

_ Tqveni azriT, ratom iqceva mtris mebrZoli ase Tamamad? misi ra Tvisebebi<br />

Cans teqstSi?<br />

_ ras wuxan qarTveli meomrebi? ras miiCneven isini `sircxvilis Wmevad~ <strong>da</strong><br />

`qalis leCaqis~ <strong>da</strong>xurvad? ra swyinT maT yvelaze metad? maTi ra Tvisebebi Cans<br />

am nawarmoebSi?<br />

_ ratom Tqva nikoloz gostaSabiSvilma mtris axalgazr<strong>da</strong> jariskacTan<br />

SebrZolebaze uari? ra iyo amis mizezi?<br />

_ nikoloz gostaSabiSvilis ra Tviseba Cans misi sityvebi<strong>da</strong>n: `me Sen Tavs<br />

ar mogWri, Seni Tavi Seni vaJkacobisaTvis mipatiebia...~? ra CaTvala man mtris<br />

vaJ kacobad?<br />

_ ratom moiqca nikoloz gostaSabiSvili ase? ra iyo amis mizezi? (a) mtris<br />

sibraluli, b) <strong>da</strong>marcxebuli mtris pativiscema, g) yizilbaSebis SiSi _ xazi<br />

gausviT TqvenTvis misaReb pasuxs <strong>da</strong> <strong>da</strong>asabuTeT).<br />

_ mtris mebrZolis ra Tviseba Cans misi sityvebi<strong>da</strong>n: `mec Tu sicocxles<br />

viCuqebdi, marto SenisTana vaJkacisagan~?<br />

_ ra sityvebiT axasiaTebs nikolozi sakuTar Tavs? (<strong>da</strong>berebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>Ca-<br />

Canakebuli). misi ra Tviseba Cans aqe<strong>da</strong>n? (Tavm<strong>da</strong>bloba). ra sityvebiT axasiaTebs<br />

igi mtris jariskacs? ras a<strong>da</strong>rebs mas? (axladulvaSaSlili vaJkaci lomsa hgavs).<br />

Tu Cans am sityvebSi misi <strong>da</strong>mokidebuleba mtris jarikacisadmi? (Cans mis mimarT<br />

pativiscema <strong>da</strong> Zalebis realurad Sefasebis unari).<br />

_ Tu Cans teqstSi avtoris <strong>da</strong>mokidebuleba gmirebisadmi? (avtoris <strong>da</strong>mokidebuleba<br />

teqstSi ar Cans, igi mxolod mTxrobelis rolSi gvevlineba).<br />

_ misaRebia TqvenTvis nikoloz gostaSabiSvilis saqcieli? mtris jariskacis<br />

saqcieli? (diax, ara, _ <strong>da</strong>asabuTeT Tqveni azri, sruldeba wyvilebSi,<br />

<strong>da</strong>valeba #1).<br />

_ SeiZleba Tu ara vuwodoT maT `namusiani mtrebi~? <strong>da</strong>asabuTeT.<br />

_ romeli Seswavlili (wakiTxuli) nawarmoebi gagaxsen<strong>da</strong>T am leqsis kiTxvisas?<br />

ra aqvT maT saerTo?<br />

_ ilias romeli cnobili leqsi SeiZleba mivusa<strong>da</strong>goT am nawarmoebs?<br />

(`sikeTiT sZlie Sens mtersa...~).<br />

_ ra aris mTavari am teqstSi? (a) rainduli <strong>da</strong>mokidebuleba mtrebs Soris,<br />

b) qarTvelebis brZola mtris winaaRmdeg, g) giorgi XI-is droindeli saqarTvelos<br />

aRwera – sworia pasuxia a).<br />

aqtivoba 5 _ teqstis ageba – literaturul personaJTa martivad <strong>da</strong>xasiaTeba:<br />

<strong>da</strong>faze <strong>da</strong>ixazeba `gonebrivi ieriSis ruka~, romelic Tan<strong>da</strong>TanobiT Seivseba<br />

moswavleTa aqtiuri monawileobiT:<br />

59


xan<strong>da</strong>zmuli saxelovani<br />

rainduli<br />

sulis<br />

nikoloz<br />

gostaSabiSvili<br />

SesaniSnavi<br />

meomari<br />

60<br />

kargi<br />

meomari<br />

Tav<strong>da</strong>jerebuli<br />

axalgazr<strong>da</strong><br />

mtris<br />

jariskaci<br />

fizikurad<br />

Zlieri<br />

rainduli<br />

sulis<br />

gakeTdeba venis diagramac, romelic aseve <strong>da</strong>exmareba. moswavleebs personaJTa<br />

xasiaTTa Soris msgavsebisa <strong>da</strong> gansxvavebis <strong>da</strong>dgenaSi:<br />

mtris<br />

jariskaci<br />

axalgazr<strong>da</strong><br />

....<br />

....<br />

rainduli<br />

sulis<br />

xnieri<br />

....<br />

....<br />

nikoloz<br />

gostaSabiSvili<br />

mis Semdeg moswavleebi werilobiT axasiaTeben personaJebs (<strong>da</strong>valeba #2).<br />

aqtivoba 6 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

a) frazeologiuri muSaoba: romeli frazebiT gamoxatavs mwerali udides<br />

sircxvils? (`qalis leCaqi <strong>da</strong>gvxuros~, `sircxvili gvaWamos~). aqve maswavlebeli<br />

klass acnobs sinonimuri mniSvnelobis sxva frazeologizmebsac: `Tavi moeWra~,<br />

`sircxvilis oflSi gaiwura~, `qudi ar hxurebia~. SeiZleba am frazeologizmebis<br />

gamoyenebac wina<strong>da</strong>debebSi.<br />

b) marTlweraze muSaoba _ moswavleebi gaixseneben ricxviTi saxelis raobas,<br />

romelic maT Seswavlili aqvT III-IV klasebSi, Semdeg teqstSi eZeben a) raodenobiT<br />

(erTi, xuTi, erTi-ori), b) rigobiT (meTerTmete, meore, mesame, meoTxe,<br />

<strong>mexuTe</strong>) ricxviT saxelebs; ixsneben maT marTlweras <strong>da</strong> werilobiT asruleben<br />

<strong>da</strong>valebebs #3 <strong>da</strong> #4-s.<br />

Sedegebis kodi: V1, V2, V4, V6, V7, V8, V11, V12.


3 sanimuSo gakveTilis scenari<br />

revaz inaniSvilis `xorasneli Wabuki~, raodenobiT <strong>da</strong> rigobiT<br />

ricxviT saxelTa marTlwera, saxelTa warmoqmna (a<strong>da</strong>mianTa warmomavlobis<br />

saxelebi)<br />

miznebi<br />

_ literaturuli teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />

_ sakuTari azris gamoxatva <strong>da</strong> <strong>da</strong>sabuTeba<br />

_ gabmul metyvelebaze muSaoba, Sinaarsis gadmocema (TxrobiT, werilobiT)<br />

_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ teqstis ageba, literaturuli personaJebis martivad <strong>da</strong>xasiaTeba<br />

_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

_ ricxviTi saxelis marTlweris <strong>da</strong>ufleba<br />

_ saxelTa warmoqmnaze <strong>da</strong>kvirveba.<br />

I gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ mzadeba kiTxvisaTvis (5-7 wT.):<br />

es muSaoba SeiZleba warvmarToT orgvarad:<br />

a) maswavlebeli klass aZlevs sayrden frazas:<br />

`saqarTvelos mtrebi~ <strong>da</strong> avalebs Seadginon zepiri Txzuleba istoriul<br />

Temaze. es samuSao umjobesia Sesruldes jgufurad (ori an sami jgufi inawilebs<br />

Temebs).<br />

b) moswavleebi ixseneben r. inaniSvilis wina klasebSi Seswavlil nawarmoebebs<br />

<strong>da</strong> saubroben maT Sesaxeb.<br />

aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (15 wT.):<br />

maswavlebeli iwyebs teqstis kiTxvas, pirvel abzacs kiTxulobs mxatvrulad,<br />

kiTxvaSi gawafuli moswavleebi erTmaneTis monacvleobiT agrZeleben<br />

kiTxvas (sami moswavle mainc). teqsti mTlianad agebulia istoriul-patriotul<br />

motivze, aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, un<strong>da</strong> SeirCes zomierad dramatuli intonacia <strong>da</strong><br />

tempi.<br />

maswavlebeli svams pirveli donis kiTxvebs, romelTa pasuxebs moswavleebi<br />

saxelmZRvaneloSi amoikiTxaven:<br />

_ ra ambavi Seatyobines Temur-lengs macneebma? (Temur-lengs macneebma<br />

Seatyobines, `isev aiSalnen qarTvelebi, isev gamoiRes xeli, Jleten Cvens razmebsa<br />

<strong>da</strong> urdoebs, gamagrdnen cixeebSi <strong>da</strong> uars amboben morCilebazeo~);<br />

_ ra saSualebiT <strong>da</strong>amarcxa `samyaros mbrZanebelma~ qarTvelebi?<br />

_ rogor aRgviwers meistorie saqarTvelos rbevas? (`brialeb<strong>da</strong> qalaqebi<br />

<strong>da</strong> soflebi, miwisZvrisagan CamoSvavebuliviT ingreo<strong>da</strong> cixeebi, ikafebo<strong>da</strong> baRebi<br />

<strong>da</strong> venaxebi, cxenebs uWir<strong>da</strong>T <strong>da</strong>xocilTa gvamebSi brunva <strong>da</strong> gaRizianebulebi<br />

swvdebodnen erTmaneTs kbilebiT~).<br />

_ rogor aris aRwerili birTvisis cixe? moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT teqstSi<br />

61


saTanado adgilebi (`mainc aRmoCn<strong>da</strong> gautexeli cixe, birTvisad wodebuli, as<br />

ormoc<strong>da</strong>aTi adlis simaRle kldis wverze aziduli, ormxriv RrmaReleCamomdinari,<br />

Rrantiani, viwro alagi, rome kacisagan ar <strong>da</strong>idgomebo<strong>da</strong>~);<br />

_ ratom ver SeZlo Temur-lengma birTvisis cixis aReba? (cixisken mimavali<br />

gza ar arsebob<strong>da</strong>, masze mxolod bagiriT Tu acocdebodi);<br />

_ vin <strong>da</strong>exmara mas amaSi? (mas amaSi <strong>da</strong>exmara qurTi erovnebis jambazi bi-<br />

Cagi);<br />

_ ra `sasiamovno ambavi~ Seityo Temur-lengma? (man Seityo qarTvelebis<br />

u<strong>da</strong>rdelobisa <strong>da</strong> drostarebis ambavi);<br />

_ ra xerxs mimarTes cixis xelSi Casagdebad <strong>da</strong>mpyroblebma? (cixis xelSi<br />

Casagdebad biCagisa <strong>da</strong> misi ori muSaiTis profesia _ sabelze cocva gamoiyenes,<br />

moqsoves abreSumis bagirebi, sabeliT ga<strong>da</strong>Zvrnen cixis galavanze, cixis ezoSi<br />

mdgar xes Seabes naqsovi kibeebi, romlebzec mtris ormoc<strong>da</strong>aTi narCevi vaJkaci<br />

acoc<strong>da</strong> <strong>da</strong> RamiT veragulad amoxoces miZinebuli qarTveloba).moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT<br />

teqstSi is adgili, sa<strong>da</strong>c birTvisis cixis aRebaa aRwerili (moigragnebo<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong> mobRao<strong>da</strong> razmi razmebze, samocma qarTvelma, <strong>da</strong>Wrilebma <strong>da</strong> <strong>da</strong>saxiCrebulebma,<br />

<strong>da</strong>morCilebis niSani gamohkides koSki<strong>da</strong>n, magram ara qna, ar Seiwyala<br />

Temurma. maSin, visac SeZvris Rone hqon<strong>da</strong>, waikres xeli xmalTa);<br />

_ ratom ar ikadra xorasnelma Wabukma mZinare qarTvelebis xocva? (`Wabukuri<br />

rwm<strong>enisa</strong> Tu gulovanebis gamo~ _ rogorc <strong>da</strong>sZens avtori, SesaZloa mas<br />

rogorc yuranSi ganswavluls, codvad miaCn<strong>da</strong> u<strong>da</strong>naSaulo, uiaraRo a<strong>da</strong>mianebis<br />

xocva); ra iyo misi `<strong>da</strong>naSauli~? (misi <strong>da</strong>naSauli isaa, rom <strong>da</strong>nanebiT aRmomx<strong>da</strong>ri<br />

sityvebi `allah, allah~, mizezi gax<strong>da</strong> mZinare mecixovneebis gaRviZebis<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>ugegmavi brZolis gaCaRebisa);<br />

_ rogor gauswor<strong>da</strong> Temur-lengi tyveebs? (Temurma tyveebis wamebiT<br />

amoxocvis brZaneba gasca); gaixseneT xnieri cixisTavis <strong>da</strong>sjis magaliTi (xnieri<br />

cixisTavi <strong>da</strong>amxes, miwa aalokines, Semdeg ki jalaTs ga<strong>da</strong>sces wamebisaTvis);<br />

_ ra ganaCeni gamoutana lang-Temurma xorasnel Wabuks? (ganaCeni aseTi<br />

iyo: wamebis gareSe, basri culiT Tavis mokveTa); ra iyo mizezi misi `Sebralebisa~?<br />

(misi `Sebralebis~ mizezi iyo misi ganaTlebuloba, wera-kiTxvis <strong>da</strong> yuranis<br />

codna, Temur lengi ki ganaTlebis motrfiale iyo);<br />

moswavleebi xsnian gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs `sityvis salarosa~ <strong>da</strong><br />

maswavleblis <strong>da</strong>xmarebiT.<br />

informacia maswavleblebisaTvis<br />

xorasani _ istoriuli olqi Sua aRmosavleTSi, moicav<strong>da</strong> Tanamedrove iranisa <strong>da</strong> avRane-<br />

Tis nawils; VII s-Si <strong>da</strong>ipyres arabebma. VIII-XIII ss-Si ekonomikurad ganviTarebuli qveyana iyo. IX<br />

s-<strong>da</strong>n ax. sparsuli <strong>enisa</strong> <strong>da</strong> <strong>literaturis</strong> aRorZinebis kerad iTvlebo<strong>da</strong>. xorasnis <strong>da</strong>s. nawilSi<br />

Sah-abas I-ma <strong>da</strong>asaxla kaxeTi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>saxlebuli qarTvelebi.<br />

Tavrizi _ Tabrizi, qalaqi Crdilo-<strong>da</strong>savleT iranSi, ajiCais xeobaSi, 1364 metris simaRleze.<br />

mosaxleobis mixedviT, qveynis meore qalaqi (Teiranis Semdeg). <strong>da</strong>aarses III-IV saukuneebSi<br />

sasanianTa dinastiis warmomadgenlebma.<br />

baR<strong>da</strong>di _ erayis de<strong>da</strong>qalaqi 1921 wli<strong>da</strong>n, mdebareobs mdinare tigrosis napirebze. <strong>da</strong>aarsa<br />

xalifa mansurma 762 wels <strong>da</strong> aqcia abasianTa saxalifos (abasianebi _ samefo gvari) de<strong>da</strong>qalaqad.<br />

Zvelad mas ewodebo<strong>da</strong> madinaT al-salami (mSvidobis qalaqi), rac sparsulad un<strong>da</strong> niSnavdes<br />

`RvTis naboZebs~ (Zvel qarTul wyaroebSi igi babilonad moixsenieba).<br />

birTvisis cixe _ cixesimagre istoriul qvemo qarTlSi, algeTis xeobaSi (axlandeli<br />

TeTriwyaros r-ni), wyaroebSi moxseniebulia XI s-Si, rodesac kldekaris erisTavma liparitma<br />

<strong>da</strong> qarTlis erisTavma ivane abazas Zem Seipyres Tbilisis amira <strong>da</strong> birTvisi CamoarTves. bir Tvisi<br />

62


aucilebel cixesimagred iTvlebo<strong>da</strong>. misi mflobeli ki politikurad batonob<strong>da</strong> mTels algeTis<br />

xeobaze, miuval kldeebs Soris Seqmnili bunebrivi simagre <strong>da</strong>culia cixis kedlebiT <strong>da</strong> <strong>da</strong>axloebiT<br />

1 kv. km-s moicavs. yvelaze maRal kldeze dgas koSki `Seupovari~. cixis misasvleli Caketilia<br />

karibWiT. gvianfeo<strong>da</strong>lur xanaSi birTvisi baraTaSvilebis feo<strong>da</strong>lur sagvareulos ekuTvno<strong>da</strong>.<br />

Temur-lengi (evropulad tamerlani) _ 1336-1405 wlebSi moRvawe Suaazieli mxe<strong>da</strong>rTmTavari,<br />

emiri, gaTurqebuli monRolis _ Segis TaraRais _ Svili. 1362 wels igi fexSi <strong>da</strong>iWra <strong>da</strong><br />

amis gamo `Temurlengi~ (tajikurad `koWli Temuri~) Searqves. igi Cingiz-yaenis STamomavalTa<br />

saxeliT erTpirovnulad ganageb<strong>da</strong>, aiRo xvarazmi, <strong>da</strong>angria misi de<strong>da</strong>qalaqi urgenCi.<br />

Temur-lengi did yuradRebas uTmob<strong>da</strong> mecnierebisa <strong>da</strong> kulturis ganviTarebas, <strong>da</strong>pyrobili<br />

qveynebi<strong>da</strong>n mohyav<strong>da</strong> ostatebi <strong>da</strong> ageb<strong>da</strong> sasaxleebs, meCeTebs, mavzoleumebs. misi saxelmwifos<br />

de<strong>da</strong>qalaqi iyo samaryandi. misi laSqrobebi sisastikiT gamoirCeo<strong>da</strong>. is rvajer Semoesia<br />

saqarTvelos 1386-1403 wlebSi <strong>da</strong> udidesi ziani miayena qarTul saxelmwifos. am dros saqarTvelos<br />

mefea bagrat V, romelic aiZula rjuli Seecvla, magram Svilis, giorgi VII-is, saSualebiT<br />

male man Tavi <strong>da</strong>ixsna...<br />

meeqvse Semosevis dros mas ga<strong>da</strong>wyvetili hqon<strong>da</strong> saqarTvelos mTeli mosaxleobis gaTaTreba<br />

an pirwmin<strong>da</strong>d gaJleta. mterma moaoxra mTeli aRmosavleT <strong>da</strong> samxreT saqarTvelo, <strong>da</strong>lewa<br />

cixe-koSkebi, gaZarcva <strong>da</strong> <strong>da</strong>angria eklesia-monastrebi, gakafa baR-venaxebi, <strong>da</strong>wva <strong>da</strong> <strong>da</strong>angria<br />

soflebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>ba-qalaqebi, gaJlita uamravi xalxi, samoci aTasze meti tyve waiyvana.<br />

birTvisis cixis alya 1403 wlis ivliss ukavSirdeba. cixis erTi muSa garnizoni 3 kviris ganmavlobaSi<br />

mamacurad igerieb<strong>da</strong> mtris ieriSebs. cixis <strong>da</strong>pyrobis Semdeg Temur-lengma gailaSqra<br />

<strong>da</strong>savleT saqarTveloze <strong>da</strong> giorgi VII-is devnaSi mivi<strong>da</strong> afxazeTis sazRvramde. raki saqar-<br />

Tvelos mefis winaaRmdegoba ver gatexa, igi iZulebuli gax<strong>da</strong> <strong>da</strong>zavebo<strong>da</strong> giorgi VII-s. am zaviT<br />

igi cnob<strong>da</strong> saqarTvelos, rogorc qristianul qveyanas. es iyo qarTveli xalxis didi gamarjveba,<br />

romelic mopovebul iqna a<strong>da</strong>mianTa auracxeli msxverplisa <strong>da</strong> uzarmazari zaralis fasad.<br />

yurani _ (arabulad kuran _ wakiTxva), muslimanTa religiis islamis dogmebisa <strong>da</strong> debulebebis<br />

krebuli, muslimanTa `wmin<strong>da</strong> wigni~, islamis fuZemdeblis muhamedis mier `winaswarmetyveluri~<br />

zeSTagonebisa <strong>da</strong> aRtyinebis dros (meqasa <strong>da</strong> medinaSi 610-632 wlebSi) warmoTqmuli<br />

qa<strong>da</strong>gebebi. islamis Tanaxmad, a<strong>da</strong>mianTaTvis gasageb enaze muhamed winaswarmetyvelis mier ametyvelebuli<br />

`alahis sityva~. zepirad ga<strong>da</strong>cemuli teqsti pirvelad muhamedis sikvdilis (632<br />

wlis) Semdeg Caweres. kanonikur teqstSi Sedis 114 gamocxadeba _ sura (Tavi).<br />

yurani Sinaarsobrivad Seicavs locvebs, Selocvebs <strong>da</strong> wyevlas (uZvelesi nawili), esqatologiur<br />

(winaswarmetyveleba `qveynis aRsasrulis~ Sesaxeb) surebs; masalebs <strong>da</strong>mnaSavis<br />

<strong>da</strong>sjis, omis na<strong>da</strong>vlis ganawilebis Sesaxeb <strong>da</strong> sxv. riTac <strong>da</strong>akanones socialuri <strong>da</strong> qonebrivi<br />

uTanasworoba, qalis araTanasworuflebianoba.<br />

yurani pirveli prozauli werilobiTi Zeglia arabul enaze, surebi gariTmulia (raji).<br />

yuranis wakiTxvis siZnele mdgomareobs imaSi, rom Zvel arabulSi xmovnebi ar iwerebo<strong>da</strong>;<br />

kiTxvis wesi sabolood <strong>da</strong>akanona 1923 wlis kairos gamocemam.<br />

aqtivoba 3 _ teqstis Cumi kiTxva <strong>da</strong> gegmis Sedgena (10 wT.):<br />

Cumi kiTxvis procesSi moswavleebi teqsts yofen calkeul nawilebad <strong>da</strong><br />

asaTaureben (`aqtivobebis rveuli~, <strong>da</strong>valeba #2).<br />

savaraudo gegma:<br />

1) Temur lengis saxe;<br />

2) birTvisis auRebeli cixe;<br />

3) qurTi biCagi _ idumali macne;<br />

4) `aoxrebis ZiliT mZinare~ qarTveloba;<br />

5) xorasneli Wabukis ucnauri gmiroba;<br />

6) xorasneli Wabukis `Sewyaleba~/`lmobieri~ Temur-lengi/saSineli sasjeli...<br />

moswavleebi gegmis mixedviT yvebian wakiTxulis Sinaarss.<br />

aqtivoba 4 _ wakiTxulis gaazreba (8 wT.):<br />

gairkveva, rogor aRwers mwerali nawarmoebSi Temur lengs (`samyaros mbr-<br />

63


Zaneblis~ epiTetiT amkobs), ra sityvaTSeTanxmebebiT gvacnobs mis idumal zraxvebs<br />

(kopebSekruli, ubednieresi <strong>da</strong>mpyrobeli, samyaros mbrZanebeli). qarTvel<br />

mecixovneebs (`sul advilad igeriebdnen moieriSeebs, mere isxdnen, mSvi<strong>da</strong>d<br />

purobdnen, cas uSverdnen yanwebsa <strong>da</strong> jamebs~), rogoria qurTi biCagis saxe (`erT<br />

dRes vezirebma erTi ucnaurad momzirali qurTi mohgvares _ saxelad biCagi,<br />

muSaiTi, sabelze moTamaSe, ostati kedlebsa <strong>da</strong> kldeebze cocvisa~), rogor<br />

SeiZleba aixsnas xorasneli Wabukis ucnauri qmedeba (misi rainduli bunebiT,<br />

romlisTvisac uRirsi saqcielia mZinare <strong>da</strong> uiaraRo mtris mokvla); ratom iCens<br />

aseT `lmobierebas~ Temur lengi xorasneli Wabukis <strong>da</strong>sjisas (radgan afaseb<strong>da</strong><br />

mecnierebis moyvarul a<strong>da</strong>mianebs), Tu Secvlian rames am nawarmoebSi <strong>da</strong> rogor<br />

(polemika warimarTeba mSvi<strong>da</strong>d, moswavleebi eCvevian sxvisi azris pativiscemas,<br />

sakuTari azris naTlad gamoxatvas).<br />

gaazrebasa <strong>da</strong> Sefasebaze orientirebuli kiTxvebi:<br />

_ ra iyo am omSi qarTvelTa <strong>da</strong>marcxebis mizezi? (qarTvelTa u<strong>da</strong>rdeloba<br />

<strong>da</strong> uyuradReboba).<br />

_ Temur-lengis ra Tvisebebze migviTiTebs mwerali, ra ipyrobs moswavleTa<br />

yuradRebas? (mwerali migvaniSnebs Temur-lengis mtkice xasiaTze, SorsmWvretelobaze,<br />

gonierebaze, mrisxanebaze, <strong>da</strong>undoblobaze...).<br />

_ xorasneli Wabukis xasiaTis ra mxareebi Cans teqstSi? maT Soris romelia<br />

misaRebi, miuRebeli? (xorasneli Wabukis xasiaTis Tvisebebi<strong>da</strong>n teqstSi Cans<br />

misi gulovaneba, simamace, vaJkacoba, siyvaruli moyvasisadmi, rwmena... xorasneli<br />

Wabukis Tvisebebi<strong>da</strong>n romelia misaRebi, xolo romeli _ miuRebeli, amaze<br />

Tavad moswavleebi imsjeleben).<br />

_ CaiTvleba Tu ara xorasneli Wabukis sikvdiliT <strong>da</strong>sja `Sebralebad~?<br />

(amaze bevri urTierTgamomricxavi azri <strong>da</strong>ebadebaT moswavleebs, _ maT un<strong>da</strong><br />

mieces sakuTari azris Tamamad gamovlenis saSualeba)<br />

_ amarTlebT Tu ara xorasneli Wabukis moqmedebas? aris Tu ara igi Tavisi<br />

xalxis moRalate? (xorasneli Wabuki moqmedebas zogierTi moswavle gaamar-<br />

Tlebs, zogi _ ara, sakuTari xalxis TvalSi xorasneli Wabuki moRalated<br />

aRiqmeba, magram igi aRmoCn<strong>da</strong> garemoebaTa msxverpli im TvisebaTa gamo: kacTmoyvareoba,<br />

rwmena _ rac ar iyo misaRebi mis TvistomelTaTvis <strong>da</strong> ar Sedio<strong>da</strong><br />

Temur-lengis mtarvalur gegmebSi).<br />

_ romeli Seswavlili (wakiTxuli) nawarmoebebi gagaxsen<strong>da</strong>T am teqstis<br />

kiTxvisas? ra saerTos xe<strong>da</strong>vT maT Soris? mebrZolebis ra Tvisebebze amaxvilebs<br />

mwerali yuradRebas? (am teqstis kiTxvisas moswavleebs SeiZleba gaaxsendeT l.<br />

sanikiZis `didgoris brZola~, II Temi<strong>da</strong>n, an sxva nebismieri patriotul-saraindo<br />

Txzuleba. mwe rali yuradRebas amaxvilebs mebrZolebis fizikur momzadebaze,<br />

organizebulobaze).<br />

aqtivoba 5 _ Sejameba-Sefaseba (3 wT.):<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles, Sefasebisas<br />

iTvaliswinebs parametrebs.<br />

a) praqtikuli muSaoba, organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba<br />

_ 40%;<br />

b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufan muSaoba, kiTxvebze<br />

adekvaturi pasuxis gacema) _ 35%;<br />

64


g) prezentacia (sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba) _ 25%.<br />

aqtivoba 6 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />

r. inaniSvilis `xorasneli Wabuki~; moiniSnon teqstSi is adgili, romelmac<br />

yvelaze metad <strong>da</strong>afiqraT; `aqtivobebis rveuli~, <strong>da</strong>valeba #3.<br />

II gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ wakiTxulis gaazreba (8 wT.):<br />

gakveTils viwyebT wina gakveTilze micemuli <strong>da</strong>valebis (teqstSi moiniSnon<br />

is adgili, romelmac yvelaze metad <strong>da</strong>afiqraT); irgvliv msjelobiT. maswavlebeli<br />

im moswavleebs waakiTxebs teqsts, romelTac gansxvavebuli adgilebi aqvT<br />

moniSnuli. gadmoscemen, Tu ratom <strong>da</strong>afiqraT im adgilma, rogori ganwyoba SeeqmnaT<br />

misi wakiTxvis dros. moswavleebi Seavseben erTmaneTis pasuxebs, Semdeg<br />

upasuxeben maswavleblis mier <strong>da</strong>smul pirveli donis kiTxvebs.<br />

aqtivoba 2 _ teqstis Sinaarsis gadmocema (13 wT.):<br />

moswavleebi teqstis Sinaarss gadmoscemen <strong>da</strong> gaiazreben jer maswavlebelis<br />

mier <strong>da</strong>smuli <strong>da</strong>mxmare kiTxvebis saSualebiT:<br />

_ rodis mox<strong>da</strong> nawarmoebSi aR werili ambavi? (Zvel droSi) _ ratom fiqroben<br />

ase? (teqstSi aRwerilia birTvisis cixis aRebis ambavi)...<br />

_ rogor aris aRwerili teqstSi cixeSi myofi qarTvelebis cxovreba, riT<br />

aris cudi maTi u<strong>da</strong>rdeloba, risi sababi xdeba mogvianebiT maTi puroba-nadimi?<br />

(mtris moulodneli Tav<strong>da</strong>sxmis).<br />

_ ra ver SeniSnes mecixovneebma? (maT ver SeniSnes sabelebi);<br />

maswavlebeli gaaxsenebs moswavleebs qurTi biCagis mier Txis <strong>da</strong>kvlis ambavsac.<br />

ukve Sedgenili gegmis mixedviT moswavlebi teqstis Sesabamisi monakveTis<br />

Sinaarss gadmoscemen gabmuli TxrobiT.<br />

_ qurTi biCagis ra Tviseba Cans am monakveTSi? (cbiereba, eSmakoba).<br />

_ xorasneli Wabukis ra Tviseba Cans momdevno monakveTSi (vaJkacoba, raindoba...)<br />

_ Tu Cans nawarmoebSi mwerlis pozicia momx<strong>da</strong>ri faqtisadmi? Tu aris is<br />

gamoxatuli sityvierad? maS rogor vgrZnobT avtoris mizan<strong>da</strong>saxulobas _ gagvacnos<br />

idealuri gmiri, ra mxatvruli saSualebebiT axorcielebs mwerali mizans?<br />

(mwerlis pozicia emTxveva meistoriis azrs, meistoriis sityvebi Casmulia br-<br />

WyalebSi, _ Txroba mimdinareobs mesame pirSi, avtori TiTqmis ganyenebulia, magram<br />

citatebis SerCevaSi sacnaurdeba misi humanisturi pozicia).<br />

aqtivoba 3 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (13 wT.):<br />

a) brWyalebis xmareba:<br />

_ ras uwodebs meistorie Temur-lengs? (`samyaros mbrZanebels~).<br />

_ ra sasveni niSania am sityvebTan gamoyenebuli? (brWyalebi).<br />

_ rogor fiqrobT, ratom? (imitom, rom es sityvebi avtors ki ara, meistories<br />

ekuTvnis).<br />

65


_ sad aris kidev teqstSi meistories sityvebi? (`viwro alagi, rom kacisgan<br />

ar <strong>da</strong>idgomebo<strong>da</strong>~, `aoxrebis ZiliT eZinaT~, `visac SeZvris Rone hqon<strong>da</strong>...~).<br />

eZleva <strong>da</strong>skvna: brWyalebSi Caismis visime naTqvami<strong>da</strong>n Tu naweri<strong>da</strong>n<br />

pir<strong>da</strong>pir, sityvasityviT motanili adgili. am codnis gamoyenebiT <strong>klasSi</strong>ve<br />

sruldeba <strong>da</strong> gaanalizdeba <strong>da</strong>valeba #5 (`aqtivobebis rveuli~).<br />

b) frazeologizmze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

_ teqstSi gvxvdeba aseTi fraza:<br />

`magram es mxolod brWyalebis waWra iyo gveleSapisTvis~, _ ras niSnavs<br />

aq sityva `brWyalebi~? (mtacebeli frinvelis an cxovelis frCxilebi). rogor<br />

gesmiT `gveleSapisTvis brWyalebis waWra~? (gveleSapis <strong>da</strong>susteba. gveleSapSi<br />

mteri igulisxmeba).<br />

aqtivoba 4 _ Sejameba (3 wT.):<br />

moswavleebi ajameben, ra iswavles am gakveTilebze axali (Seiswavles r.<br />

inaniSvilis moTxroba `xorasneli Wabuki~, <strong>da</strong>euflnen mxatvruli kiTxvis Cvevas,<br />

aages teqstebi mocemul Temaze, gaecnen saqarTvelos istoriul warsuls,<br />

gaiges vin iyo Temur-lengi, sad mdebareobs birTvisis istoriuli cixe, Seimecnes<br />

a<strong>da</strong>mianuri faseulobebi _ Semwynarebloba, raindoba, vaJkacoba...).<br />

aqtivoba 5 _ Sefaseba (3 wT.):<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles. Sefasebisas<br />

iTvaliswinebs parametrebs:<br />

a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)_40<br />

%; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />

kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia (sakuTari azris<br />

<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25%.<br />

aqtivoba 6 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />

`xorasneli Wabuki~, `aqtivobebis rveuli~, <strong>da</strong>valeba #4.<br />

III gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ diskusia (15 wT.):<br />

maswavlebeli amowmebs wina gakveTilze micemul <strong>da</strong>valebas _ moswavleebs<br />

un<strong>da</strong> SeesrulebinaT #4 <strong>da</strong>valeba `aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~.<br />

<strong>da</strong>valebis Semowmebis Semdeg maswavlebeli asaubrebs im moswavleebs,<br />

romelTac gansxvavebuli azri aqvT xorasneli Wabukis saqcielze. moswavleebi<br />

Tamamad ayalibeben sakuTar Sexedulebebs xorasneli Wabukisa <strong>da</strong> misi qmedebis<br />

(CvenTvis gmirobis, xolo misi TanamebrZolebisTvis _ Ralatis) irgvliv.<br />

maswavlebeli ekiTxeba klass : xom ar axsovT sxva romelime nawarmoebi , maT<br />

mier Seswavlili an wakiTxuli, romelsac msgavsi siuJeti aqvs. moswavleebi<br />

marTaven diskusias Tevdore mRvdlis, cotne <strong>da</strong>dianis, qeTevan wamebulis irgvliv.<br />

66


aqtivoba 2 _ moTxrobis gagrZelebaze muSaoba (8 wT.):<br />

maswavlebeli svams kiTxvas: rom SeZlebo<strong>da</strong> xorasnel Wabuks gaqceva<br />

gana Cenis aRsrulebamde, rogor moiqceo<strong>da</strong> igi? rogori iqnebo<strong>da</strong> misi Semdgomi<br />

cxovreba? ra Tavga<strong>da</strong>savals moigoneben misTvis moswavleebi?<br />

eZlevaT azrebis Tavisufali gamoxatvis saSualeba deviziT: yvelas<br />

azri sainteresoa.<br />

aqtivoba 3 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (12 wT.):<br />

a) frazeologizmebze muSaoba:<br />

Tavis <strong>da</strong>Rweva _ /gaTavisufleba, ga<strong>da</strong>rCena/<br />

Tavis moqonva _/pirferobiT, tkbili sityviT visime ga<strong>da</strong>bireba/<br />

Tavis sasworze <strong>da</strong>deba _ /Tavis safrTxeSi Cagdeba/<br />

Tvalyuris devneba _/ yuradRebis miqceva, patronoba/<br />

Tmebis yalyze <strong>da</strong>dgoma _ / SeSineba, SeZrwuneba, aRelveba, aRSfoTeba/<br />

Tokis waWera yelSi _/ukidures mdgomareobaSi Cagdeba/<br />

b) sa<strong>da</strong>urobis saxelebi:<br />

xorasani _ xorasn-el-i<br />

Tavrizi _ Tavriz-el-i<br />

baR<strong>da</strong>di _ baR<strong>da</strong>d-el-i<br />

birTvisi _ birTvis-el-i<br />

maswavlebeli moswavleebs ganumartavs, rom pirvel mwkrivSi Camoweril<br />

kiTxvebs <strong>da</strong>esmis ,,ra’’ kiTxva, meore mwkrivSi Camoweril sityvebs ki _ SekiTxva<br />

`sa<strong>da</strong>uri?~ isini Camowerili iwarmoeba pirvel mwkrivSi mocemul sityvebze<br />

-el bolosarTis <strong>da</strong>rTviT.<br />

g) ricxviTi saxelis marTlwera:<br />

moZebnon teqstSi raodenobiTi ricxviTi saxelebi, gaarkvion, roemlia<br />

erTfuZiani, ofuZiani, orze metfuZiani; <strong>da</strong>akvirdnen, rogor iwereba isini:<br />

mag.:<br />

erTfuZianebi: orfuZianebi: orze metfuZianebi:<br />

oTxi ormoc<strong>da</strong>aTi as ormoc<strong>da</strong>aaTi<br />

erTi<br />

xuTi...<br />

moswavleebi <strong>da</strong>imaxsovreben, rom rTuli ricxviTi saxelebi asis farglebSi<br />

<strong>da</strong> aseulebis aRmniSvneli ricxviTi saxelebi iwereba erTad (ormoc<strong>da</strong>aTi,<br />

samoci...); ricxviTi saxelebi ass zemoT (gar<strong>da</strong> mrgvali aseulebisa)<br />

iwereba cal-calke ( as ormoc<strong>da</strong>aTi, oras TxuTmeti...)<br />

aqtivoba 4 _ Sejameba (5 wT.):<br />

moswavleebi ajameben, ra iswavles am gakveTilebze axali ( Seiswavles<br />

r. inaniSvilis moTxroba ,, xorasneli Wabuki’’, <strong>da</strong>euflnen gamometyvelebiTi<br />

67


kiTxvis Cvevas, aages teqstebi mocemul Temaze, gaecnen saqarTvelos istoriul<br />

warsuls, gaiges vin iyo Temur-lengi, sad mdebareobs birTvisis<br />

istoriuli cixe, Seimecnes a<strong>da</strong>mianuri faseulobebi_ Semwynarebloba, raindoba...)<br />

aqtivoba 5 _ Sefaseba (3 wT.):<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli klasTan erTad afasebs ramdenime moswavles.<br />

Sefasebisas iTvaliswinebs Semdeg parametrebs:<br />

a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)<br />

_ 40%: b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />

kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema) _35% g) prezentacia (sakuTari azris<br />

<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba) _ 25%.<br />

aqtivoba 6 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />

`xorasneli Wabuki~, <strong>da</strong>valeba #6 (`aqtivobebis rveuli~); aagon zepiri teqsti<br />

Temaze: `mamulisaTvis Tav<strong>da</strong>debuli gmirebi~.<br />

Sedegebis kodi:<br />

V4 _ moswavle avlens lit. nawarmoebis Sefasebis sawyis unars, asabuTebs<br />

Tavis azrs teqstSi wamoWrili problemis irgvliv, monawileobs jgufur diskusiaSi;<br />

V5 _ Sesabamisad iyenebs enobriv-gramatikul formebs Sesabamis sametyvelo<br />

situaciaSi;<br />

V6 _ asaxelebs nawarmoebis Temas, avlebs paralels Tematurad msgavs nawarmoebebTan;<br />

gamoxatavs Tavis pozicias, amoicnobs martiv mxatvrul simboloebs<br />

(`samyaros mbrZanebeli~, `aoxrebis ZiliT eZinaT...~);<br />

V8 _ iyenebs kiTxvis strategiebs (yofs teqsts nawilebad, asaxelebs monakveTebad<br />

<strong>da</strong>yofis azrobriv safuZvels);<br />

V9 _ qmnis sxva<strong>da</strong>sxva tipis werilobiT teqstebs (Sinaarsi, personaJis<br />

martivad <strong>da</strong>xasiaTeba); marTebulad iyenebs Sefasebis formebs (Cemi azriT, ar<br />

veTanxmebi...).<br />

68


akaki wereTlis `mesarke~, Zireuli <strong>da</strong> warmoqmnili (xelobis<br />

aRmniSvneli) saxelebi (terminis gareSe); saxelTa bruneba (ricxviTi<br />

saxeli arsebiTTan erTad);.<br />

miznebi<br />

_ literaturuli teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />

_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

_ <strong>literaturis</strong> Janrebze (zRapari) <strong>da</strong>kvirveba<br />

_ gabmul Txrobaze muSaoba<br />

_ werilobiTi teqstis ageba, naweris koreqtireba<br />

_ teqstis gagrZelebaze muSaoba<br />

_ saxelTa warmoqmnaze <strong>da</strong>kvirveba, leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ orToepiul-orTografiul CvevaTa formireba<br />

I gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ mzadeba kiTxvisaTvis, stumrad zRaparTan (zRaprebis samyaroSi)<br />

(7- 8wT.):<br />

maswavlebeli moswavleebs sTxovs, gaixsenon, ra zRaprebi waukiTxavT,<br />

romeli maTgani <strong>da</strong>amaxsovr<strong>da</strong>T yvelaze metad, romelia maTTvis yvelaze sayvareli,<br />

romeli zRapruli personaJi moswonT <strong>da</strong> ratom... SeiZleba amas erTgvari<br />

Sejibris xasiaTic mivceT – gaimarjvebs is, vinc yvelaze met zRapars <strong>da</strong>asaxelebs.<br />

Semdeg klasi iyofa or jgufad: I jgufs evaleba gaixsenos <strong>da</strong> isaubros<br />

xalxur zRaprebze, meores _ mwerlebis mier <strong>da</strong>weril (literaturul) zRaprebze.<br />

aanalizeben, ra niSnebiT xasiaTdeba saerTod zRapari (masSi moTxrobilia<br />

<strong>da</strong>ujerebeli ambavi, bolo keTili aqvs, xalxuri zRaprebis umravlesoba iwyeba<br />

`iyo <strong>da</strong> ara iyo-ra~-Ti, bolovdeba: `Wiri iqa, lxini aqa...~); ra msgavsebaa xalxur<br />

<strong>da</strong> literaturul zRaprebs Soris (orivegan aRwerilia ambavi, romelic ar<br />

momx<strong>da</strong>ra; orives <strong>da</strong>sasruli keTilia...), ra gansxvavebaa (xalxuri zRapris Semoqmedi<br />

xalxia, mas erTi konkretuli avtori ar hyavs, aqvs tradiciuli Sesavali<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>sasruli; literaturul zRapars ki mwerali wers, mas SeiZleba ar hqondes<br />

tradiciuli <strong>da</strong>sawyisi <strong>da</strong> <strong>da</strong>sasruli); axsenebs maTTvis cnobil mezRapreebs (a.<br />

wereTeli , o. ioseliani, g. petriaSvili, a. lindgreni, S. pero, Zmebi grimebi...).<br />

<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

zRapari _ poetur gamonagonze, fantastikur ambavze agebuli TxrobiTi nawarmoebi,<br />

romelic <strong>da</strong>kavSirebulia sinamdvilesTan ideiT, TematikiT, motivebiT, siuJetiT, enobrivi<br />

Ta viseburebebiT, erovnuli koloritiT. zRapari aris rogorc prozauli, ise leqsis formiT<br />

<strong>da</strong> werili. igi eposis erT-erTi Janria. sawyisebi uZveles xalxuri sityvierebaSi aqvs. zRapris<br />

samecniero klasifikacia ar arsebobs. magram pirobiTad SeiZleba gamovyoT Semdegi jgufebi:<br />

a) zRaprebi cxovelTa Sesaxeb, romlebic ukavSirdeba winaklasobrivi sazogadoebis totemizms.<br />

droTa ganmavlobaSi man SeiZina igav-arakis xasiaTi, didqtikuri motivi;<br />

b) jadosnuri zRaprebi, romlebic ganisazRvreba xalxis warmodgeniT sikeTisa <strong>da</strong> boro-<br />

69


tebis Sesaxeb, misi idealebiT. igi mdi<strong>da</strong>ria fantastikuri elementebiT. aseT zRapars xSirad<br />

aqvs <strong>da</strong>sawyisi (`iyo <strong>da</strong> ara iyo ra~ tipisa) <strong>da</strong> <strong>da</strong>sasruli (`Wiri iqa, lxini aqa~ tipisa). jadosnuri<br />

zRaprebis rigs miekuTvneba saxelmZRvaneloSi Cven mier Setanili `bedi <strong>da</strong> iRbali~, romelic<br />

amoRebulia `xalxuri sibrZnis~ II tomi<strong>da</strong>n (Cawerilia qarTlSi al. Rlontis mier, mTqmeli fi<strong>da</strong><br />

kviwiniZe);<br />

g) saTavga<strong>da</strong>savlo zRaprebi, sa<strong>da</strong>c gmirTa Tavga<strong>da</strong>savali moTxrobilia fantastikuri<br />

elementebis gareSe;<br />

d) sayofacxovrebo zRaprebi, romlebic asaxaven a<strong>da</strong>mianebisa <strong>da</strong> sazogadoebis urTierTobis<br />

sxva<strong>da</strong>sxva sferos. isini gamoirCeva socialuri mizanmimarTulebiT. sayofacxovrebo<br />

zRaprebs prof. al. Rlonti xalxur novelas uwodebs. xalxuri novela aris mcire zomis<br />

moTxroba sayofacxovrebo Temaze, misTvis ucxoa jadosnuri zRaprebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />

fantastikuri elementebi, zRapris tradiciuli <strong>da</strong>sawyisi <strong>da</strong> <strong>da</strong>sasruli. moqmedeba aq realisturad<br />

viTardeba. Tematurad es novelebi mravalferovania. maTi personaJebi cxovrebi<strong>da</strong>n aRebuli<br />

Cveulebrivi a<strong>da</strong>mianebi arian. sayofacxovrebo zRapris, anu xalxuri novelis, tipur nimuSs<br />

warmodgens saxelmZRvaneloSi Cven mier Setanili `filosofosi <strong>da</strong> viri~, romelic amoRebuli<br />

gvaqvs `xalxuri sibrZnis~ II tomi<strong>da</strong>n.<br />

yvela zRaparSi <strong>da</strong>debiTi gmiri gamrjvebulia, bolo keTilia. zRaprebSi Txroba warsul<br />

droSia. zRapars Tavisi mTqmelebi hyav<strong>da</strong>, romlebic mas individualur iers sZendnen. amitomacaa<br />

zRaprebi variantebis simravliT cnobili.<br />

<strong>qarTuli</strong> xalxuri zRapari Soreul warsulSi gaCn<strong>da</strong>, magram misi pirveli Canaweri VII s-s<br />

ekuTvnis. XIX s-<strong>da</strong>n zRaprebis Cawera sistematurad xdeba. gamovi<strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> xalxuri zRaprebis<br />

ramdenime krebuli m. Ciqovanis, q. sixaruliZis, e. virsalaZis, a. Rlontis re<strong>da</strong>qciiT. (lit-ra:<br />

a. Wilaia, r. Wialaia, `literaTuraTmcodneobis cnebebi~, Tb. 1984; `xalxuri sibrZne~, t. II, Tb.<br />

1964, SeniSvnebi <strong>da</strong> winasityvaoba <strong>da</strong>urTo al. Rlontma).<br />

mwerlebic mimarTaven zRapris Janrs, romelsac sayofacxovrebo <strong>da</strong> SemecnebiTi xasiaTi<br />

aqvs _ ix. saxelmZRvaneloSi a. wereTlis `mesarke~.<br />

aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi (15 wT.):<br />

maswavlebeli iwyebs teqstis kiTxvas, agrZeleben moswavleebi. warimarTeba<br />

gamokrebiTi kiTxva. aixsneba ucnobi sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi , gamoiyeneben `sityvis<br />

salaros~:<br />

mesarke _ sarkeebis ostati<br />

mosisxari mteri _ mosisxle mteri<br />

saCivari _ oficialuri gancxadeba, romliTac iTxoven raime usamar-<br />

Tlobis, usiamovnebis aRkveTas<br />

momCivari _ momCivani, vinc uCivis visme, visac sasamarTloSi aqvs saCivari<br />

Setanili<br />

mopasuxe _ vis winaaRmdegac momCivani aRZravs sarCels<br />

moswavleebi upasuxeben maswavleblis mier <strong>da</strong>smul pirveli donis kiTxvebs:<br />

_ ras uCiodnen mesarkes? (mesarkes uCiodnen Tavisi xelobis borotad<br />

gamoyenebas).<br />

_ vin iyo momCivani? mopasuxe? (momCivani iyo aTasobiT qali, mopasuxe<br />

ki_mesarke).<br />

_ ratom miiCnia mefem mesarke `saZagel~ kacad? (mTeli qveyana masze iyo<br />

ga<strong>da</strong>mterebuli); ra iyo amis mizezi? (amis mizezi iyo cru braldeba mesarke<br />

ostatze).<br />

_ riT imarTla Tavi mesarkem mefesTan? (mesarkem mefesTan Tavi <strong>da</strong>narCeni<br />

ormoci lamazi qalis ,,CvenebiT’’ imarTla).<br />

70


_ vin iyo mesarkis `mosisxari mteri~? (mosisxari mtrebi iyvnen maxinji<br />

qalebi); `guliTadi megobari~? (guliTadi megobrebi_ lamazmanebi).<br />

_ ra ganaCeni gamoitana mefem? (mefis ganaCeni ase JRer<strong>da</strong>: ,, dReis iqiT<br />

aRa ravin gabedos saCivari aRarc mesarkeebze <strong>da</strong> aRarc mwerlebze, radganac<br />

orive erTmaneTs emsgavsebian moxeleobiTo~);<br />

teqstis gaazrebisaTvis <strong>da</strong>ismis kiTxvebi:<br />

_ ratom uCiodnen qalebi mesarkes? (qalebi mesarkes maTi <strong>da</strong>maxinjebis<br />

gamo uCiodnen); maTi azriT, ra iyo amis mizezi? (cu<strong>da</strong>d <strong>da</strong>mzadebuli sarke...)<br />

_ ratom iyvnen `mosisxari mtrebi~ `erTgul megobrebze~ bevrad metni?<br />

(ulamazoebi ricxobrivad sWarbobdnen lamazebs).<br />

_ ramdenad samarTliani iyo qalebis saCivari? iyo Tu ara mesarke marTla<br />

<strong>da</strong>mnaSave? (qalebis saCivari ar iyo samarTliani, mesarke u<strong>da</strong>naSaulo iyo, misi<br />

<strong>da</strong>mzadebuli sarke yvelas Tavis namdvil saxes uCveneb<strong>da</strong>).<br />

_ Tqveni azriT, mesarkes iseTi sarkeebi rom <strong>da</strong>emzadebina, romlebSic yvela<br />

qali lamazi gamoCndebo<strong>da</strong>, eyolebo<strong>da</strong> Tu ara mas amdeni momCivani? (savaraudo<br />

pasuxia _ ara). misi <strong>da</strong>mzadebuli sarkeebi rogor gaiyidebo<strong>da</strong>? (ufro meti<br />

gaiyidebo<strong>da</strong>, radgan yvelas surs Tavisi Tavi lamazi ixilos).<br />

_ ratom ar Ralatob<strong>da</strong> mesarke Tavis xelobas? (is kargi xelosani iyo <strong>da</strong> ar<br />

SeeZlo cudi sarkis <strong>da</strong>mzadeba <strong>da</strong> xalxis motyueba).<br />

_ mesarkis ra Tvisebebi Cans am zRaparSi? <strong>da</strong>asabuTeT teqsti<strong>da</strong>n (patiosani<br />

iyo imitom, rom ar sur<strong>da</strong> vinmes motyueba; samarTliani iyo imitom, rom<br />

yvelas namdvil saxes uCveneb<strong>da</strong>; gonieri iyo imitom, rom advilad imarTla Tavi<br />

xelmwifesTan <strong>da</strong> SeZlo Tavisi u<strong>da</strong>naSaulobis <strong>da</strong>mtkiceba...) .<br />

_ ramdenad samarTlianad geCvenebaT mefis ganaCeni? (am kiTxvaze moswavleebs<br />

eqnebaT individualuri pasuxebi, warimarTeba jansaRi polemika).<br />

_ Tqveni azriT, ratom Sea<strong>da</strong>ra mefem mesarkisa <strong>da</strong> mwerlis profesiebi erTmaneTs?<br />

ra aqvT maT saerTo? (mwerlisa <strong>da</strong> mesarkis profesiebi erTmaneTs imiT<br />

hgavs, rom orive arsebuli sinamdvilis asaxvas emsaxureba, aRmoaCens mankier<br />

mxareebs, raTa SevZloT misi Secvla ukeTesobisken);<br />

mesarke<br />

sarkes amzadebs<br />

....<br />

....<br />

wers<br />

....<br />

....<br />

71<br />

mwerali


aqtivoba 3 _ gegmis Sedgena <strong>da</strong> Sinaaarsis gadmocema (6-7 wT.) :<br />

moswavleebi teqsts yofen nawilebad <strong>da</strong> adgenen gegmas, romelic, savaraudod,<br />

aseT saxes miiRebs:<br />

1) saCivrebi sawyal kacze<br />

2) momCivani qalebi<br />

3) mesarkis guliTadi megobrebi<br />

4) samarTliani mefis ganaCeni<br />

moswavleebi gegmis mixedviT gadmoscemen teqstis Sinaarss jer nawilnawil,<br />

Semdeg ki _ gabmuli TxrobiT mTlianad.<br />

aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (5 wT.):<br />

maswavlebeli moswavleTa yuradRebas miapyrobs xelobis saxelTa warmoebaze,<br />

am mizniT igi moswavleebs aZlevs <strong>da</strong>valebas: moZebnon teqstSi xelobis<br />

aRmniSvneli sityva (mesarke_ me-sark-e), aseve_ gaixsenon xelobis aRmniSvneli<br />

sxva sityvebic (mag.: mewaRe, mebaRe, menave, memanqane, meTevze...); <strong>da</strong>akvirdnen,<br />

rogor warmoiqmneba xelobis aRmniSvneli sityvebi arsebiTi saxelebisagan<br />

me- TavsarTisa <strong>da</strong> -e bolosarTis <strong>da</strong>rTviT.<br />

aqtivoba 5 _ Sejameba (2 wT.):<br />

moswavleebi ajameben, ra Seityves am gakveTilze axali _ gaiges msgavseba<br />

<strong>da</strong> gansxvaveba xalxur <strong>da</strong> literaturul zRaprebs Soris; gaecnen mwerlisa <strong>da</strong><br />

mwer lobis <strong>da</strong>niSnulebas, saxelTa warmoqmnis konkretul SemTxvevas (xelobis<br />

aRmniSvneli saxeebi).<br />

aqtivoba 6 _ Sefaseba (2 wT.):<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli klasTan erTad komentariT afasebs ramdenime<br />

moswavles. Sefasebisas iTvaliswinebs Semdeg parametrebs:<br />

a)praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba),<br />

b)msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba, kiTxvebze<br />

adekvaturi pasuxis gacema), g) prezentacia (sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba,<br />

koreqtuloba).<br />

aqtivoba 7 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />

saSinao <strong>da</strong>valebad eZlevaT teqstis mokle Sinaarsi <strong>da</strong>sawerad (`aqt.<br />

rveuli~, <strong>da</strong>valeba #1); moifiqron <strong>da</strong> <strong>da</strong>weron 5 wina<strong>da</strong>deba, romlebSiac iqneba<br />

xelobis aRmniSvneli saxelebi.<br />

II gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ wakiTxulis gaazreba, <strong>da</strong>yofa nawilebad <strong>da</strong> Sinaarsis gadmocema<br />

(10 wT.):<br />

aqve maswavlebeli amowmebs wina gakveTilze micemul <strong>da</strong>valebas_ moswavleebs<br />

un<strong>da</strong> <strong>da</strong>eweraT teqstis _ ,,mesarkes’’_ mokle Sinaarsi <strong>da</strong> SeedginaT 5<br />

72


wina<strong>da</strong>deba xelobis aRmniSvneli sityvebis gamoyenebiT. <strong>da</strong>valebis Semowmebis<br />

Semdeg maswavlebeli ekiTxeba klass: xom ar axsovT sxva romelime nawarmoebi,<br />

maT mier Seswavlili an wakiTxuli, romelSic msgavsi ambavia moTxrobili. riT<br />

hgavs is nawarmoebebi `mesarkes~.<br />

aqtivoba 2 _ wakiTxulis Sefaseba (10 wT.):<br />

maswavlebeli svams kiTxvebs:<br />

_ am teqsts Tu aqvs zRaprisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli niSnebi? (diax, aqvs); ra<br />

niSnebia es? (<strong>da</strong>ujerebeli ambavi _ aTasi momCivani qali, Tanac maxinji; keTili<br />

<strong>da</strong>sasruli_mefem u<strong>da</strong>naSaulo mesarke ar <strong>da</strong>saja <strong>da</strong> Seucdomeli ga<strong>da</strong>wyvetileba<br />

miiRo ...).<br />

_ ra aris am nawarmoebis Tema? (ulamazo qalebis saCivari mesarkeze).<br />

de<strong>da</strong>azri? (simarTle aravis ar moswons; aravis ar siamovnebs sakuTar naklze<br />

miTiTeba; mwerali, mesarkis msgavsad, simarTles emsaxureba). ris Tqma surs<br />

mwerals?(albaT, mwerals surs gviTxras, rom a<strong>da</strong>mianis naklis SemCneva <strong>da</strong> misi<br />

aRiareba mxo lod keTilSobiluri mizniTaa gamarTlebuli <strong>da</strong> ara <strong>da</strong>sacinad,<br />

es ki gmirobis tolfasia, radgan simarTlis mTqmels uamravi momduravi<br />

eyoleba; ,,simarTlis mTqmels cxeni Sekazmuli un<strong>da</strong> hyavdes’’,_ambobs xalxuri<br />

sibrZne. mefis goniereba <strong>da</strong> samarTlianoba rom ara, mesarkes SeiZleba didi<br />

usiamovneba Sexvedro<strong>da</strong>..).<br />

_ qalebis erT nawils ar moewona Tavisi namdvili saxis <strong>da</strong>naxva. rogor<br />

fiqrobT, vis ar moewoneba mwerlis naTqvami marTali sityva? (imas, vinc marTal<br />

sityvaSi Tavis nakls amoikiTxavs, amoicnobs).<br />

_ teqstis romeli adgili gamoxatavs yvelaze ukeT mwerlis <strong>da</strong>mokidebulebas<br />

momx<strong>da</strong>risadmi? (`dReis iqiT aRaravin gabedos saCivari aRarc mesarkeebze <strong>da</strong><br />

aRarc mwerlebze, radganac orive erTmaneTs emsgavsebian moxeleobiT~).<br />

_ Tqveni azriT, Seefereba Tu ara teqstis bolos mocemuli an<strong>da</strong>za mis<br />

de<strong>da</strong>azrs? (savaraudo pasuxia _ diax!).<br />

_ Tqven Tu gqoniaT SemTxveva, pirSi geTqvaT Tqveni axloblisaTvis simarTle?<br />

ra Sedegi mohyolia amas? ramdenad gamarTlebulad geCvenebaT axloblisaTvis<br />

sawyeni simarTlis pirSi Tqma?<br />

amgvar muSaobas SeiZleba mieces erTgvari saklaso diskusiis saxec.<br />

aqtivoba 3 _ moTxrobis gagrZelebaze muSaoba (5-6 wT.):<br />

maswavlebeli svams kiTxvas: mefes rom mc<strong>da</strong>ri ganaCeni gamoetana, rogor<br />

moiqceo<strong>da</strong> mesarke, rogori iqnebo<strong>da</strong> misi Semdgomi cxovreba, ra Tavga<strong>da</strong>savals<br />

moigoneben misTvis moswavleebi? maT eZlevaT azrebis Tavisufali gamoxatvis<br />

saSualeba deviziT: ,, yvelas azri sainteresoa.’’<br />

aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (10 wT.):<br />

_ yuradRebiT waikiTxeT teqsti <strong>da</strong> moZebneT masSi ricxviTi saxelebi (erTi,<br />

aTi, aTasi, ormoci).<br />

_ <strong>da</strong>asaxeleT es ricxviTi saxelebi saTanado arsebiTebTan erTad (erTi<br />

kaci, aTasi kaci, ormoci qali...).<br />

73


_ vabrunoT ricxviTi saxeli arsebiTTan erTad:<br />

saxelobiTi erT-i kac-i<br />

moTxrobiTi erT-ma kac-ma<br />

micemiTi erT(<strong>da</strong> ara erT-s) kac-s<br />

naTesaobiTi erT-i(<strong>da</strong> ara erT-is) kac-is<br />

moqmedebiTi erT-i(<strong>da</strong> ara erT-is) kac-iT<br />

viTarebiTi erT(<strong>da</strong> ara erT-ad) kac-ad<br />

wodebiTi erT-o kac-o<br />

_ romel brunvebSi SeinarCuna ricxviTma saxelma srulad brunvis niSnebi?<br />

(saxelobiTSi, moTxrobiTSi, wodebiTSi). romel brunvebSi <strong>da</strong>karga brunvis<br />

niSnebi srulad? (micemiTsa <strong>da</strong> viTarebiTSi). nawilobriv? (naTesaobiTsa <strong>da</strong> moqmedebiTSi).<br />

_ axla Tqven ukve iciT, rogor ibrunvis ricxviTi saxeli erTi arsebiTTan<br />

erTad. teqstSi am ricxviTi saxelis brunebisas <strong>da</strong>Svebulia Secdoma. ipoveT es<br />

Secdoma <strong>da</strong> gaasworeT (erTs sawyal kacs).<br />

<strong>klasSi</strong>ve sruldeba <strong>da</strong>valeba #3 (ricxviTi saxelis bruneba arsebiTTan er-<br />

Tad).<br />

aqtivoba 5 _ Sejameba(1-2 wT.).<br />

aqtivoba 6 _ Sefaseba(2-3 wT.).<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli klasTan erTad komentarebiT afasebs<br />

ramdenime moswavles.<br />

aqtivoba 7 _ saSinao <strong>da</strong>valeba(1-2 wT.):<br />

teqsti `mesarke~, amoiweron teqsti<strong>da</strong>n arsebiTi saxelebi <strong>da</strong> gaanawilon mocemuli<br />

sqemis mixedviT (<strong>da</strong>valeba #4).<br />

Sedegebis kodi:<br />

V1 _ moswavle winaswar Sedgenili gegmis mixedviT jgufTan erTad warmoadgens<br />

zepir teqsts Temaze: `moyvares pirSi uZraxe...~;<br />

V2 _icavs etikets zepiri gamosvlisas;<br />

V3 – afasebs Tavisi amxanagebis pasuxs mocemul (`moyvares pirSi uZraxe...~)<br />

Temaze;<br />

V4 _ ismens literaturul zRapars <strong>da</strong> gamoxatavs Tavis <strong>da</strong>mokidebulebas<br />

moqmedi pirebisadmi, monawileobs am teqstis irgvliv gamarTul diskusiaSi;<br />

V6 _asaxelebs wakiTxuli teqstis Temas, gamoxatavs sakuTar pozicias<br />

wakiTxulis mimarT, avlebs literaturul paralelebs;<br />

V8 _ yofs teqsts nawilebad <strong>da</strong> adgens gegmas;<br />

V9 _ qmnis martiv werilobiT teqsts (wakiTxulis Sinaarsi);<br />

V12 _ kiTxulobs sakuTar nawers <strong>da</strong> akeTebs koreqturas.<br />

74


igav-arakis raoba, sulxan-saba orbelianis igav-arakebi: `ixvi<br />

<strong>da</strong> myvari~, `mefe <strong>da</strong> misi Svili~, `glaxaki <strong>da</strong> qila erbo~ 1 , ricxviTi<br />

saxeli _ 3 sT 1<br />

miznebi:<br />

_ <strong>literaturis</strong> Janrebze <strong>da</strong>kvirveba (igav-araki)<br />

_ mxatvruli teqstebis kiTxva <strong>da</strong> gaazreba, saTanado <strong>da</strong>skvnebis gakeTeba<br />

_ sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba<br />

_ mwerlis enaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

_ sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba<br />

_ ricxviTi saxelis marTlwerasTan (fuZegaorkecebuli ricxviTi saxeli)<br />

<strong>da</strong>kavSirebuli orTografiuli Cvevebis gamomuSaveba<br />

pirveli gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba provocireba (7-8 wT.):<br />

maswavlebeli klass axsenebs wina klasebSi Seswavlil igav-arakebs <strong>da</strong> esaubreba<br />

maT Sesaxeb; am dros SeiZleba gamoviyenoT jgufuri muSaoba: klasi <strong>da</strong>vyoT<br />

jgufebad <strong>da</strong> <strong>da</strong>vavaloT _ gaixsenon wina klasebSi Seswavlili igav-arakebi <strong>da</strong><br />

isaub ron maT Se saxeb. gaimarjvebs is jgufi, romelic ufro met igav-araks gaixsenebs<br />

<strong>da</strong> SeZlebs misi specifikis (simarTlis arapir<strong>da</strong>pir gamoxatva, Segoneba...)<br />

ukeT <strong>da</strong>fiqsirebas. SeiZleba SevadginoT gonebrivi ieriSis ruka, romelic<br />

Seivseba klasis aqtiuri monawileobiT:<br />

moqmedeben cxovelebi, frinvelebi...<br />

igulisxmebian a<strong>da</strong>mianebi<br />

masSi aucileblad<br />

aris <strong>da</strong>rigeba<br />

igav-araki<br />

75<br />

SeiZleba <strong>da</strong>werili iyos rogorc<br />

moTxrobis, ise leqsis saxiT<br />

qarTveli meigaveebi arian<br />

sulxan-saba, a. wereTeli...<br />

1 es igav-arakebi, marTalia, mcire moculobisaa, magram uxvad Seicavs moswavleTaTvis gaugebar sityvebsa<br />

<strong>da</strong> gamoTqmebs, amitom umjobesia maTze muSaobas maswavlebelma cal-calke akademiuri saaTi <strong>da</strong>uTmos.


<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

igav-araki_lirikul-epikuri Janris nawarmoebi, zneobriv-<strong>da</strong>mrigeblobiTi xasiaTis<br />

Txzu leba. misi gmirebi arian cxovelebi, mcenareebi, mwerebi, qvewarmavlebi, magram igulisxmebian<br />

a<strong>da</strong>mianebi (zogjer mis gmirebad gamoyvanili arian a<strong>da</strong>mianebic). mis siuJetur arqiteqtonikas<br />

safuZvlad Se<strong>da</strong>reba udevs. axasiaTebs narTauli Tqma, alegoriuloba, satirul-iumoristuli,<br />

komikuri elementebis siWarbe, rac mTavaria _ Segoneba. misTvis ucxoa metaforuli<br />

metyveleba, misi ena sa<strong>da</strong>a, avtologiuria (ar axasiaTebs sityvebisa <strong>da</strong> frazebis xmareba pir<strong>da</strong>piri<br />

mniSvnelobiT), aseve axasiaTebs aforistulad Camoyalibebuli <strong>da</strong>skvna, Segoneba an morali,<br />

romelic igav-arakis an TavSia, an boloSi. igav-araki gvxvdeba rogorc prozauli, ise leqsis<br />

formiT <strong>da</strong>werili. Janrobrivad masTan yvelaze axlos dgas apologi (araki _ moTxrobebi cxovelTa<br />

cxovrebi<strong>da</strong>n, romlisTvisac <strong>da</strong>maxasiaTebelia zneobrivi <strong>da</strong>mrigebloba) <strong>da</strong> igavi (di<strong>da</strong>qtikur-alegoriuli<br />

xasiaTis mcire formis nawarmoebi, religiur, zneobriv, sayofa cxovrebo<br />

Temebze <strong>da</strong>werili).<br />

igavTmwerlobis mamamTavrad iTvleba berZeni mona ezope (Zv. welTaRricxvis VI_V ss), socialuri<br />

mdgomareobis gamo ezope (is mona iyo) iZulebuli iyo Tavisi Canafiqri alegoriulad<br />

gamoexata. ase warmoiSva ezopes ena. misi igav-arakebi I s-Si laTinurad gadmoiRo ferdusma <strong>da</strong><br />

Semdeg swored es Targmanebi <strong>da</strong>edo safuZvlad evropul literaturaTa igav-arakebs. maTi siu-<br />

Jetebis wyarod iqca agreTve induri `panCatatra~, sparsuli `qilila <strong>da</strong> <strong>da</strong>mana~.<br />

igav-arakma sxva<strong>da</strong>sxva qveynebSi SeiZina am qveynebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli erovnuli ieri<br />

<strong>da</strong> misi <strong>literaturis</strong> organul nawilad iqca. ase warmoiqmna safrangeTSi lafontenis (XVII sk),<br />

germaniaSi lesingis (XVIII s), ruseTSi i. krilovis (XVIII_XIX ss.) igav-arakebi. igav-arakebis enam<br />

didi roli Seasrula am qveynebis literaturuli enebis ganviTarebaSi, xolo Segonebani ki xSir<br />

SemTxvevaSi an<strong>da</strong>zebis <strong>da</strong> aforizmebis donemde ganviTar<strong>da</strong>. sulxan-saba orbelianis `sibrZne<br />

sicruisaSi~ saTaurSive aris gaxsnili igav-arakis Janrobrivi arsi (a. Wilaia, r. Wilaia, literaturaTmcodneobis<br />

cnebebi, Tb. 1984, gv. 119-120).<br />

aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (10 wT.):<br />

igav-araks `ixvi <strong>da</strong> myvari~ Tavi<strong>da</strong>n bolomde gamometyvelebiT kiTxulobs<br />

maswavlebeli, Semdeg nawil-nawil kiTxuloben moswavleebi <strong>da</strong> gza<strong>da</strong>gza xsnian<br />

gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs. gar<strong>da</strong> `sityvaTa salaroSi~ axsnili sityve bisa<br />

<strong>da</strong> frazebisa, moswavleTaTvis SeiZleba gaugebari aRmoCndes Semdegi leqsikuri<br />

erTeulebi:<br />

zafxulman sicxes moumata _ Zalian <strong>da</strong>cxa<br />

adgili vicvaloT _ sacxovrebeli adgili SevicvaloT<br />

samkvidros ver <strong>da</strong>vuteveb _ Cems sacxovrebel adgils ver mivatoveb<br />

rasa iqms _ ras akeTebs<br />

Cemeulad _ CemsaviT...<br />

moswavleebi teqsts kiTxuloben Cuma<strong>da</strong>c <strong>da</strong> eZeben gaugebar sityvebsa <strong>da</strong><br />

gamoTqmebs.<br />

teqstis gagebisaTvis <strong>da</strong>ismis Semdegi kiTxvebi:<br />

_ vin <strong>da</strong> vin arian am igav-arakis moqmedi pirebi? (ixvi <strong>da</strong> myvari).<br />

_ ra aris `myvaris~ dRevandeli Sesatyvisi? (bayayi).<br />

_sad cxovrobdnen ixvi <strong>da</strong> myvari?<br />

_ ram Seawuxa isini? (sicxem <strong>da</strong> uwylobam, zafxulSi gube <strong>da</strong>Sra).<br />

_ ra ga<strong>da</strong>wyvita ixvma? (moeZebna axali sacxovrebeli adgili).<br />

_ ratom ar miatova bayayma sacxovrebeli gube? waikiTxeT teqsti<strong>da</strong>n sa-<br />

Tanado adgili (`Sen aqeT-iqiT Trevas Cveulxar...~).<br />

_ ra Tqva ixvma mkv<strong>da</strong>ri myvaris <strong>da</strong>naxvisas? (`Zmobilo, magisTana samkvidros<br />

siyvaruls...~)<br />

teqstis gagebisaTvis <strong>da</strong>smuli kiTxvebis pasuxebs moswavleebi jer wignSi<br />

amoikiTxaven, Semdeg ki sakuTari interpretaciiT gadmoscemen.<br />

76


aqtivoba 3 _teqstis gaazreba (7 wT.):<br />

_ Tqveni azriT, ramdenad sworad moiqca ixvi, rodesac sacxovrebeli adgili<br />

gamoicvala? rogor SeafasebT myvaris saqciels – ar mietovebina Waobi? (aq<br />

moswavleebs vaZlevT azris Tavisuflad gamoTqmisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>sabuTebis saSualebas.<br />

moqmedebs principi: yvelas azri sainteresoa).<br />

_ moqmedi pirebis ra Tvisebebi Cans am teqstSi? (ixvi gonieria, cdilobs mo-<br />

Zebnos Seqmnili mZime mdgomareobi<strong>da</strong>n gamosavali, ga<strong>da</strong>irCinos Tavi, amitomac<br />

icvlis sacxovrebel adgils <strong>da</strong> eZebs ukeTess; myvari ki Zalzea Seyvarebuli Tavis<br />

`samkvidroze~, iq sikvdili urCevnia sxvagan sicocxles).<br />

_ romeli gmiris saqcieli ufro mogwonT? ratom? <strong>da</strong>asabuTeT Tqveni<br />

azri.<br />

_ ra aqvs am or gmirs saerTo? gansxvavebuli? (saerToa is, rom orive Waobis<br />

bina<strong>da</strong>ria; gansxvaveba ki is aris, rom erTisTvis advilia samkvidros mitoveba,<br />

meore ki Zalzea Seyvarebuli masze, is mzad aris, mokvdes <strong>da</strong> ar miatovos Tavisi<br />

samyofeli, Waobis iqiT arafris naxva ar ainteresebs).<br />

ixvi myvari<br />

advilad icvlis<br />

sacxovrebel<br />

adgils<br />

. . .<br />

orive<br />

WaobSi<br />

cxovrobs<br />

77<br />

ver eleva<br />

Tavis samkvidros<br />

. . .<br />

_ Tqveni azriT, rogor a<strong>da</strong>mians gulsxmobs mwerali ixvSi? myvarSi?<br />

aqve maswavlebeli klass ukiTxavs ilias cnobil gamonaTqvams: `sa<strong>da</strong>c sibrZnea,<br />

iq sicrues ra xeli aqvs?! ra ugavT erTmaneTsa?.. sicrue TviTon ambavia,<br />

sibrZne Sig Casaxuli azria~ .<br />

am sityvebis mixedviT aanalizebinebs Seswavlil igav-araks `ixvi <strong>da</strong> myvari~<br />

_ sicruea Tavad ambavi (ixvisa <strong>da</strong> myvaris megobroba, ixvis mier samkvidros mitoveba,<br />

myvaris <strong>da</strong>rCena <strong>da</strong> iq sikvdili, ixvis sityvebi...), sibrZnea Segoneba (`samkvidrebeli~,<br />

mamuli, rogori gausaZlisic ar un<strong>da</strong> iyos iq cxovreba, Zneli misatovebelia,<br />

Tumca bevrisTvis _ am SemTxvevaSi ixvisTvis _ es grZnoba ucxoa).<br />

aqtivoba 4 _ mwerlis enaze <strong>da</strong>kvirveba (7-8 wT.):<br />

gairkveva rodis cxovrob<strong>da</strong> <strong>da</strong> moRvaweob<strong>da</strong> sulxan-saba orbeliani (me-17<br />

_ me-18 ss.), rodis <strong>da</strong>iwera es nawarmoebi (amave periodSi), Tu Cans es mwerlis eni<strong>da</strong>n<br />

(Cans), rogor Cans (mwe rali iyenebs im droisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel leqsikur<br />

erTeulebsa <strong>da</strong> gramatikul formebs: myvari, samkvidrebeli, <strong>da</strong>rComiliyo, <strong>da</strong>vuteveb,<br />

iqms, Cemeulad...), werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #2.<br />

aqtivoba 5 _ teqstis Sinaarsis gadmocema (5 wT.):<br />

moswavleebi gadmoscemen teqstis Sinaarss Tanamedrove <strong>qarTuli</strong>s formebiT.


aqtivoba 6 _ Sejameba (1-2 wT.):<br />

gakveTilis bolos moswavleebi ajameben, ra gaiges axali am gakveTilze<br />

(gaixsenes igav-arakis raoba, Seiswavles igav-araki `ixvi <strong>da</strong> myvari~, gaecnen Zvel<br />

qarTul sityvebs, gadmosces teqstis Sinaarsi Tanamedrove <strong>qarTuli</strong>T...).<br />

aqtivoba 7 _ Sefaseba (1-2 wT.):<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles, romlebic<br />

gansakuTrebiT aqtiurobdnen gakveTilis mimdinareobisas.<br />

aqtivoba 8 _saSinao <strong>da</strong>valeba (1-2 wT.):<br />

moiZion masala sulxan-saba orbelianis Sesaxeb (gamoiyenon am mizniT biblioTeka,<br />

interneti, SeekiTxon ufrosebsac) <strong>da</strong> momdevno gakveTilze Tanatolebs<br />

mis Sesaxeb esaubron, werilobiT gadmoscen `ixvisa <strong>da</strong> myvaris~ Sinaarsi,<br />

(`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #3)<br />

II gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ jgufuri muSaoba-prezentacia (7-8 wT.):<br />

moswavleebi iyofian jgufebad, TiToeuli jgufi warmoadgens moZiebul<br />

masalas sulxan-saba orbelianis Sesaxeb, SeiZleba warmoadginon vizualuri<br />

masalac. saukeTeso namuSevari Sefasdeba <strong>da</strong> <strong>da</strong>jildovdeba. aqve kiTxuloben<br />

werilobiT <strong>da</strong>valebasac, romelic gaanalizdeba <strong>da</strong> Sefasdeba moswavleTa saer-<br />

To ZalebiT.<br />

aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (12 wT.):<br />

teqstis `mefe <strong>da</strong> misi Svili~ kiTxvas iwyebs maswavlebeli, agrZelebs kiTxvaSi<br />

gawafuli moswavle. gza<strong>da</strong>gza aixsneba gaugebari sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi:<br />

misi mefoba mas misca _ Tavisi mefoba mas (Svils) <strong>da</strong>uTmo<br />

veravin akadra moxseneba _ veravin gaube<strong>da</strong> Tqma<br />

viTar mefobs _ rogor mefobs<br />

iama _ eama, esiamovna<br />

<strong>da</strong>umadla _ madloba uTxra...<br />

teqstis gagebisaTvis <strong>da</strong>ismis kiTxvebi, romelTa pasuxebs moswavleebi<br />

wignSi amoikiTxaven:<br />

_ ra sTxova mamam Svils? (`Cem magier Sen imefe <strong>da</strong> vire cocxal var...~).<br />

_ rogori mefe gamodga mefiswuli? (`eseTi samarTali <strong>da</strong> sikeTe gamoiCina,...~).<br />

_ riT aoceb<strong>da</strong> igi mnaxvelebs? (`dRisiT cxens ar Sejdis~. .)<br />

_rogor auxsna man mamas Tavisi saqcieli? (`salaroc Tqvensav sicocxle-<br />

Si... ~).<br />

_ amoikiTxeT teqsti<strong>da</strong>n is adgili, sa<strong>da</strong>c mwerlis Segonebaa mocemuli.<br />

(`yovelive keTili...~).<br />

_ ras Sea<strong>da</strong>ra Svilma sikvdilis Semdeg gakeTebuli sikeTe? (ukan midevnebul<br />

lampars). riT hgavs ukan midevnebuli lampari sikvdilis Semdeg gakeTebul<br />

sikeTes? (ukan midevnebuli lampari gzas ver gaanaTebs, aseve _ a<strong>da</strong>mianis sikvdilis<br />

Semdeg gakeTebul keTil saqmesac aRar aqvs madli.)<br />

78


aqtivoba 3 _ gegmis Sedgena <strong>da</strong> Sinaarsis gadmocema (7 wT.):<br />

moswavleebi Cumad kiTxuloben teqsts, moiniSnaven azrobrivad <strong>da</strong>srulebul<br />

monakveTebs <strong>da</strong> adgenen gegmas, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />

a) mamis Txovna<br />

b) axalgazr<strong>da</strong> mefis saqcieli<br />

g) mamis gaoceba<br />

d) Wkvianuri pasuxi / ukan midevnebuli lampari<br />

e) madlieri mama<br />

calkeuli sakiTxebis mixedviT gadmoscemen teqstis Sinaarss, Semdeg saubroben<br />

moqmedi pirebis saqcielze.<br />

aqtivoba 4 _ wakiTxulis Sefaseba (5 wT.):<br />

_ mefis ra Tvisebebi Cans teqstSi? (is mosiyvarule mamaa, Tavisive sicocxleSi<br />

gaamefa Svili; samarTliania _ afasebs Tavisi Svilis Wkuas <strong>da</strong> misi<br />

madlobelia; Zunwia _ miuxe<strong>da</strong>vad didi simdidrisa, ar surs Tavis sicocxleSi<br />

<strong>da</strong>urigos glaxakebs mowyaleba; amjobinebs es misi sikvdilis Semdeg gakeTdes...)<br />

_ Svilis ra Tvisebebi Cans teqstSi? (Wkviania _ kargi rCeva misca moxuc<br />

mamas; samarTliani <strong>da</strong> kargi mefea _ Tavisi mefobiT mamas `yovelTave <strong>da</strong>aviwya~;<br />

moridebulia ufrosTan _ Tavisi saTqmeli pir<strong>da</strong>pir ver uTxra mamas <strong>da</strong><br />

saqcieliT miaxvedra...).<br />

_ romeli gmiris saqcielia TqvenTvis ufro mosawoni? ratom? <strong>da</strong>asabuTeT<br />

Tqveni azri.<br />

_ ra aris am teqstis de<strong>da</strong>azri? ris Tqma surs mwerals? (a<strong>da</strong>mianma sikeTe sicocxleSi<br />

un<strong>da</strong> akeTos). ramdenad misaRebia TqvenTvis mwerlis Segoneba? <strong>da</strong>asabuTeT<br />

Tqveni azri.<br />

_ xom ar gaixsenebT msgavs SemTxvevas cxovrebi<strong>da</strong>n, kinofilmebi<strong>da</strong>n, wignebi<strong>da</strong>n?<br />

_ ra aris sicrue <strong>da</strong> sibrZne am igav-arakSi? (sicruea aq moTxrobili ambavi<br />

_ mefis Svilis mier lampris ukan midevneba, sibrZnea Segoneba _a<strong>da</strong>mianma<br />

sicocxleSive un<strong>da</strong> moaswros sikeTis keTeba);<br />

aqtivoba 5 _ mwerlis enaze <strong>da</strong>kvirveba (5 wT.):<br />

_ dRevandeli <strong>qarTuli</strong>saTvis ucxo romeli sityvebi gvxvdeba teqstSi? ra<br />

aris maTi Tanamedrove Sesatyvisebi? (es savarjiSo SeiZleba weriTac Sesruldes).<br />

aqtivoba 6 _ Sejameba (1-2 wT.).<br />

aqtivoba 7 _ Sefaseba (1-2 wT.).<br />

aqtivoba 8_ saSinao <strong>da</strong>valeba (1-2 wT.):<br />

teqsti `mefe <strong>da</strong> misi Svili~, werilobiT gadmoscen misi Sinaarsi (`aqt. rveuli~,<br />

<strong>da</strong>valeba #4).<br />

III gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ prezentacia (7-8 wT.):<br />

moswavleebi warmoadgenen Sesrulebul weriT namuSevars, afaseben <strong>da</strong> aanalizeben<br />

erTmaneTis pasuxebs, asaxeleben maT Soris saukeTeso variants.<br />

79


aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva (10 wT.).:<br />

teqsti `Raribi <strong>da</strong> qila erbo~ <strong>da</strong>muSavdeba iseve, rogorc wina igav-arakebi,<br />

moswavleebi saxelmZRvaneloSi warmodgenili kiTxvebis saSualebiT gaiazreben<br />

wakiTxuls <strong>da</strong> akeTeben saTanado <strong>da</strong>skvnebs.<br />

aqtivoba 3 _ saklaso diskusia `qaris motanils qari waiRebso~ (7 wT.):<br />

moswavleebi aanalizeben am an<strong>da</strong>zis azrs, Semdeg iyofian jgufebad, Ti-<br />

Toeuli jgufi warmoadgens am Temaze Seqmnil zepir teqsts.<br />

aqtivoba 4 _ wakiTxulis Sefaseba (5-7 wT.):<br />

_ vina aris Tqven mier Seswavlili igav-arakebis avtori?<br />

_ mis romel igav-arakebs icnobT kidev? (moswavleebs wina klasebSi Seswavlili<br />

aqvT sulxan-saba orbelianis ramdenime igav-araki <strong>da</strong> saubroben maT<br />

Se saxeb). Tu ginaxavT multfilmebi am igavebis mixedviT ga<strong>da</strong>Rebuli? ra aer-<br />

Tianebs am igav-arakebs? (mwerali aRwers mogonil ambavs, zogjer moqmedi pirebi<br />

arian cxo velebi, qvewarmavlebi, frinvelebi, Cvens SemTxvevaSi _ ixvi, myvari,<br />

mag ram aqac a<strong>da</strong>mianebi igulisxmebian; simarTles mwerali pir<strong>da</strong>pir ar gveubneba;<br />

aucileblad aris mocemuli <strong>da</strong>rigeba).<br />

gamoikveTeba igav-arakis saerTo niSnebi:<br />

a) is mcire moculobisaa,<br />

b) mwerali Tavis saTqmels SefarviT gveubneba,<br />

g) xSirad moqmedi pirebi arian cxovelebi, frinvelebi, magram igulisxmebian<br />

a<strong>da</strong>mianebi,<br />

d) masSi aucileblad mocemulia <strong>da</strong>rigeba, Segoneba...<br />

_ ra <strong>da</strong>rigebaa mocemuli pirvel igav-arakSi? amoikiTxeT saTanado adgili<br />

teqsti<strong>da</strong>n (`Zmobilo, magisTanas samkvidros siyvaruls Cemeulad siaruli<br />

sjobnebiao~);meore igav-arakSi? (`yovelive keTili sicocxleSi qmnas sjobso <strong>da</strong><br />

sikeTis qmnas <strong>da</strong>eSuroso~); mesameSi?..<br />

_ eTanxmebiT am Segonebebs? (moswavleebs eZlevaT azris Tavisuflad<br />

gamoTqmis saSualeba. isini ixseneben cxovrebiseul SemTxvevebs, literaturul<br />

magaliTebs, filmebs, avleben maT Soris paralelebs <strong>da</strong> cdiloben <strong>da</strong>asabuTon<br />

sakuTari mosazrebebi. aman SeiZleba erTgvari diskusiis saxec ki miiRos).<br />

aqtivoba 5 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (7-8 wT.):<br />

fuZegaorkecebuli <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva ricxviTi saxelebis SeerTebiT miRebuli<br />

ricxviTi saxelebis marTlwera:<br />

<strong>da</strong>faze iwereba wina<strong>da</strong>deba:<br />

`goWebs or-or marCilad gavyidi~.<br />

_ romelia am wina<strong>da</strong>debaSi ricxviTi saxeli? (or-ori).<br />

_rogor aris es ricxviTi saxeli miRebuli? (or-is gameorebiT, fuZis gameorebiT,<br />

fuZis gaorkecebiT).<br />

_ xom ar gaixsenebT sxva ricxviTi saxelsac, romelic aseve fuZis gameorebiT<br />

aris miRebuli? (sam-sami, xuT-xuTi, Svid-Svidi...)<br />

_ rogor iwereba es fuZegaorkecebuli ricxviTi saxelebi? (defisiT).<br />

80


_ SevaerToT defisiT sxva<strong>da</strong>sxva ricxviTi saxelebi: xuTi, eqvsi; Svidi,<br />

rva... SevadginoT maTi gamoyenebiT wina<strong>da</strong>debebi.<br />

eZleva saTanado wesi:<br />

fuZegaorkecebuli ricxviTi saxelebi iwereba defisiT: or-ori, samsami,<br />

xuT-xuTi... defisiT iwereba agreTve sxva<strong>da</strong>sxva ricxviTi saxelebis<br />

SeerTebiT miRebuli rTuli saxelebi: ori-sami, xuTi-eqvsi...<br />

am codnis gamoyenebiT sruldeba `aqtivobebis rveulSi~ mocemuli me-6<br />

<strong>da</strong>valeba: ipoveT ricxviTi saxelebis marTlweraSi <strong>da</strong>Svebuli Secdomebi <strong>da</strong><br />

gaasworeT.<br />

aqtivoba 6 _ Sejameba (1-2 wT.).<br />

aqtivoba 7 _ Sefaseba (1-2 wT.).<br />

aqtivoba 8 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (1-2 wT.):<br />

teqsti `Raribi <strong>da</strong> qila erbo~, <strong>da</strong>valeba #5 (`aqt. rveuli~.)<br />

Sedegebis kodi:<br />

V1 _ moswavle moiZiebs <strong>da</strong> warmoadgens sulxan-saba orbelianis Sesaxeb informaciul<br />

<strong>da</strong> vizualur masalas; agebs zepir teqsts am Temaze;<br />

V4 _ monawileobs iga v -arakebis Sesaxeb gamarTul diskusiaSi, gamoxatavs<br />

Tavis <strong>da</strong>mokidebulebas calkeul personaJebTan <strong>da</strong>kavSirebiT;<br />

V6 _ asaxelebs wakiTxuli igav-arakebis Temas, avlebs paralelebs adre<br />

wakiTxul Tematurad msgavs nawarmoebebTan;<br />

V7 _ amoicnobs sulxan-sabas <strong>enisa</strong>Tvis <strong>da</strong>maxasiaTebel Taviseburebebs (arqaizmebi);<br />

V8 _ iye nebs kiTxvis calkul strategiebs _ sulxan-saba orbelianis Sesaxeb<br />

informaciis mosapoveblad iyenebs sabavSvo enciklopediur masalas, yofs<br />

teqsts calkeul nawilebad <strong>da</strong> adgens gegmas...<br />

V11 _ <strong>da</strong>moukideblad qmnis sxva<strong>da</strong>sxva tipis teqsts, TanmimdevrobiT gadmoscems<br />

faqtebsa <strong>da</strong> movlenebs;<br />

V12 _ iyenebs naweris Casworebisa <strong>da</strong> koreqtirebis misTvis nacnob xerxebs.<br />

81


igav-arakis raoba (wina Temis gagrZeleba), a. wereTlis `kata <strong>da</strong><br />

lomi~<br />

miznebi:<br />

_ mxatvruli teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> gaazreba<br />

_ mxatvrul saxeebze <strong>da</strong>kvirveba, poeturi teqstis aRqma<br />

_ gamometyvelebiT kiTxvaSi varjiSi<br />

_ paralelebis gavleba Seswavlil literaturul nawarmoebebTan<br />

_ argumentirebuli msjelobis unar-CvevaTa <strong>da</strong>ufleba<br />

_ weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />

maswavlebeli klass ukiTxavs sulxan-saba orbelianis igav-araks `katis<br />

gazrdili lomi~ (moswavleTa erTi nawilisaTvis am teqstis a<strong>da</strong>ptirebuli varianti<br />

cnobilia IV klasis saxelmZRvanelo<strong>da</strong>n):<br />

katis gazrdili lomi<br />

erTi kata <strong>da</strong>iarebo<strong>da</strong>. naxa, erTi Zu lomi momkv<strong>da</strong>ra <strong>da</strong> erTi lekvi <strong>da</strong>rComia.<br />

waiyvana <strong>da</strong> zr<strong>da</strong> <strong>da</strong>uwyo. ra gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> didi Seiqmna, <strong>da</strong>iwyo nadiroba <strong>da</strong><br />

nadiris Wama.<br />

dResa erTsa nadiri veRar iSova, Tavisi gamzrdeli katac SesaWmelad moindoma.<br />

katam ra Seityo, gaiqca <strong>da</strong> xezed gavi<strong>da</strong>. lomi Zirs wamouwva, uTxra: `Cemo<br />

dedis usayvarleso <strong>da</strong> <strong>da</strong>marCenelo gamzrdelo, yoveli Seni zneoba rom maswavle,<br />

eg xezed gasvla rad ar maswavleo?~ katam upasuxa: `eg CemTvis Sevinaxe, ra<br />

asre gamiWirdebo<strong>da</strong>, momxmarebo<strong>da</strong>o~).<br />

aixsneba moswavleTaTvis gaugebari sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi: <strong>da</strong>rComia – <strong>da</strong>r-<br />

Cenia, ra _ aq: roca, dResa erTsa – erT dRes, asre – ase... gairkveva, ratom iyenebs<br />

mwerali am leqsikur erTeulebs (nawarmoebi `sibrZne sicruisa~ me-18 saukuneSi<br />

<strong>da</strong>iwera, Tanamedrove qarTulSi maT sxva Sesatyvisebi moepovebaT).<br />

informacia maswavleblisaTvis:<br />

<strong>qarTuli</strong> igav-arakis ganviTarebaSi sagangebod un<strong>da</strong> gamovyoT akaki wereTlis Rvawli,<br />

romelmac leqsad gaawyo sulxan-sabas araerTi igav-araki (`kaci <strong>da</strong> <strong>da</strong>Tvi~, `mamali <strong>da</strong> ZaRli~,<br />

`kata <strong>da</strong> lomi~, `mefe <strong>da</strong> mxatvari~...). manve gadmoaqarTula i. krilovis igav-arakebi _ misi 213<br />

igav-araki<strong>da</strong>n akakim Targmna <strong>da</strong> leqsad gaawyo 153.<br />

aqtivoba 2 _ leqsis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />

maswavlebeli klass gamometyvelebiT ukiTxavs akaki wereTlis `katasa <strong>da</strong><br />

loms~, Semdeg nawil-nawil akiT xebs moswavleebsac, romlebic gza<strong>da</strong>gza xsnian<br />

gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs (ix. `sityvaTa salaro~). <strong>da</strong>ismeba teqstis gagebaze<br />

orientirebuli kiTxvebi:<br />

_ ratom ga<strong>da</strong>wyvita katam lomis lekvis gazr<strong>da</strong>?<br />

_ ra mdgomareobaSi iyo lomis lekvi?<br />

_ rogor uvli<strong>da</strong> kata Svilobils?<br />

82


_ rodis gaimeta katam Tavisi gamzrdeli SesaWmelad?<br />

_ rogor uSvela dedobilma Tavs?<br />

_ ra usayvedura Svilobilma dedobils?<br />

moswavleebi saWiroebis SemTxvevaSi kiTxuloben teqsti<strong>da</strong>n saTanado adgilebs<br />

<strong>da</strong> ukeTeben mas sakuTar interpretacias.<br />

teqstis analizisaTvis <strong>da</strong>ismis Semdegi kiTxvebi:<br />

_ ramdenad samarTlianad geCvenebaT lomis sayveduri Tavisi gamzrdelis<br />

mimarT?<br />

_ lomis ra Tvisebebi Cans am teqstSi? rogor a<strong>da</strong>mians gulisxmobs mwerali<br />

lomSi? kataSi?<br />

_ lomi am leqsSi katas `dedobils~ uwodebs. Tqveni azriT, marTlac gauwia<br />

Tu ara katam loms dedis magivroba?<br />

am kiTxvaze moswavleebs SeiZleba sxva<strong>da</strong>sxva pasuxi hqondeT _ moswavleTa<br />

erTi nawilis azriT, kata imsaxurebs am saxels, radganac man upatrono lomis<br />

lekvs yvelaferi gaukeTa, risi gakeTebac namdvil de<strong>da</strong>s SeeZlo: (`aiyvana, uZiZava,<br />

ugamdla <strong>da</strong> gamozar<strong>da</strong>; Sestrfo<strong>da</strong> <strong>da</strong> Sexaro<strong>da</strong>, Svilze nakleb ar uyvar<strong>da</strong>~);<br />

klasis erTi nawilis azriT ki, is mainc ar iyo namdvili de<strong>da</strong>, radganac man loms<br />

yvelaferi ar aswavla, mas bolomde ar endobo<strong>da</strong>, de<strong>da</strong>Sviloba ki undoblobas<br />

gamoricxavs. moqmedebs principi: yvelas azri sainteresoa, mTavaria, moswavleebs<br />

mivceT azris Tavisuflad gamoTqmisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>sabuTebis saSualeba, Tan<strong>da</strong>Tan<br />

<strong>da</strong>vaufloT isini diskusiis xelovnebas – sxvisi azris mosmenas, sakuTari azris<br />

koreqtul <strong>da</strong> misaReb formaSi Camoyalibebas.<br />

_ Tqveni azriT, a<strong>da</strong>mianis ra Tvisebas kicxavs mwerali am nawarmoebSi? (umadurobas).<br />

_ rogor fiqrobT, ra iyo lomisagan gamzrdelis gametebis mizezi? (a) mtaceblis<br />

buneba).<br />

_ romeli an<strong>da</strong>zebi gagaxsendebaT am teqstis kiTxvisas? (`kvici gvarze<br />

xtis~, `ar gaTeTrdebis yorani, rac un<strong>da</strong> xexo qviSiTa~, `kuzians samare gaasworebs~,<br />

`mglis Tavze saxarebas kiTxulobdnen~, `<strong>da</strong>vTese Txili, movi<strong>da</strong> Txili,<br />

rac iyo de<strong>da</strong>, is iyo Svili~..). werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #3 (`aqtivobebis<br />

rveuli~).<br />

_ ramdenad Seefereba am nawarmoebs saxelmZRvaneloSi mocemuli an<strong>da</strong>za<br />

`cema gmarTebs gamzrdelisa, ra yrma naxo cu<strong>da</strong>d zrdili~? (nawilobriv Seefereba,<br />

ramdena<strong>da</strong>c lomis qcevis mizezi mxolod cudi aRzr<strong>da</strong> <strong>da</strong> mSobeli ar iyo,<br />

aq did rols TamaSobs misi mtacebluri buneba).<br />

_ Tqveni azriT, rogor warimarTebo<strong>da</strong> amis Semdeg lomis cxovreba? (aq<br />

moswavleebs eZlevaT azris gamoxatvis sruli Tavisufleba, Tavisi fantaziis<br />

mixedviT SeuZliaT kidec am nawarmoebis gagrZeleba).<br />

aqtivoba 3 _ wakiTxulis Sefaseba:<br />

_ ra saerTo aqvs erTmaneTTan am or nawarmoebs? riT hgavs <strong>da</strong> riT gansxvavdeba<br />

isini?<br />

(saerToa siuJeti – ambavi katis mier lomis gazrdis Sesaxeb, orive nawarmoebi<br />

igav-arakia, gansxvaveba aris ambis gadmocemis formaSi _ erTi moTxrobis<br />

saxiT aris <strong>da</strong>werili, meore ki _ leqsis; gansxvaveba aris mwerlebis enaSic _<br />

sulxan-sabas ena ufro Zvelia...)<br />

83


aqtivoba 4 _ diskusia:<br />

jgufuri muSaobisTvis klass sadiskusiod eZleva Tema: imsjeleT katis<br />

qcevis mizezze _ ratom ar aswavla Svilobils xeze asvla.<br />

aqtivoba 5 _ teqstis ageba werilobiT:<br />

<strong>da</strong>valeba #3 (`aqtivobebis rveuli~).<br />

Sedegebis kodi: V1, V4, V6, V7, V8, V11.<br />

momdevno Temis _ `filosofosi <strong>da</strong> viri~ (xalxuri); arsebiTi saxelis<br />

marTlwera (mravlobiT ricxvSi ori e) _ <strong>da</strong>muSavebas mTlianad maswavlebels<br />

vandobT.<br />

84


zRapris raoba, `bedi <strong>da</strong> iRbali~ (<strong>qarTuli</strong> xalxuri zRapari), sityvis<br />

semantika, sityvaTa warmoqmna<br />

miznebi :<br />

_ <strong>literaturis</strong> Janrebze <strong>da</strong>kvirveba (zRapari)<br />

_ mxatvruli teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />

_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />

_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ teqstis ageba<br />

_ weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

_ sityvis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

teqstze muSaoba<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />

es muSaoba SeiZleba sxva<strong>da</strong>sxvagvarad Catardes; maswavlebls vTavazobT<br />

Cveneul versias: moswavleebi ixseneben adre Seswavlil (wakiTxul, mosmenil)<br />

qarTul xalxur zRaprebs <strong>da</strong> msjeloben im Taviseburebebze, rac zoga<strong>da</strong>d zRapars<br />

axasiaTebs _ masSi moTxrobilia <strong>da</strong>ujerebeli ambavi, bolo keTilia _ imarjvebs<br />

keTili <strong>da</strong> marcxdeba boroti, <strong>qarTuli</strong> zRaprebis umetesoba iwyeba `iyo <strong>da</strong><br />

ara iyo-ra~Ti, mTavrdeba: `Wiri iqa, lxini aqa...~. aqve klass gaacnobs ilias cnobil<br />

gamonaTqvams zRapris Sesaxeb (`Cveni zRapari tyuilad ki ar iwyeba `iyo <strong>da</strong><br />

ara iyo raTi~. `iyo~ Sig Casaxulis azria, <strong>da</strong> azri xom yovelTvis yofila, aris<br />

<strong>da</strong> iqneba. `ara ki ara iyo-ra~ ekuTvnis TviT ambavsa, romelic arc yofila<br />

<strong>da</strong> arc aris~) <strong>da</strong> moswavleebTan erTad aanalizebs mas konkretuli magaliTebis<br />

moSveliebiT (mag: `nacarqeqia~ _ `iyo~ a<strong>da</strong>mianis gamarjveba borot Zalebze,<br />

`ara iyo-ra~ _ exe ba Tavad nacarqeqiasa <strong>da</strong> devs, romlebic arc yofilan <strong>da</strong> arc<br />

amJamad arseboben...)...<br />

aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />

teqstis wakiTxvamde kargi iqneba, Tu maswavlebeli klass <strong>da</strong>akvirvebs<br />

zRapris saTaurze _`bedi <strong>da</strong> iRbali~. Cveulebriv, es ori sityva (bedi, iRbali)<br />

erTmaneTis sinonimebad miiCneva (ix. a. neimanis `qarTul sinonimTa leqsikoni~,<br />

Tb. 1978 w, gv. 47), magram `<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT leqsikonSi~ am sityvebis<br />

ufro zust axsnas vxvdebiT: a) bedi _ 1. Zveli xalxuri rwmeniT, zebunebrivi<br />

raRac Zala, romelic viTom winaswar gansazRvrav<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis cxovrebas, 2. momavali,<br />

xvedri, 3. kargi xvedri (iRbali); b) iRbali _ kargi bedi. am teqstSi es<br />

sityva (iRbali) swored am mniSvnelobiT aris gamoyenebuli. moswavleebi teqsts<br />

nawil-nawil kiTxuloben <strong>da</strong> gza<strong>da</strong>gza xsnian gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs.<br />

gar<strong>da</strong> `sityvis salaroSi~ axsnili leqsi ku ri erTeulebisa, moswavleTaTvis<br />

SeiZleba gaugebari aRmoCndes Semdegi sityvebi: Rataki _ Raribi, mu<strong>da</strong>mdRe<br />

– yoveldRe, duqani _ savaWro <strong>da</strong>wesebuleba, naoflari _ didi SromiT SeZenili...<br />

moswavleebi aanalizeben wakiTxuls maswavleblis <strong>da</strong>mxmare kiTxvebis saSualebiT:<br />

_ ratom ver uSvela Raribs iRblis <strong>da</strong>xmarebam?<br />

85


_ rodis Seicvala Raribis cxovreba? teqstis mixedviT, ra gax<strong>da</strong> misi warmatebis<br />

mizezi? (bedi <strong>da</strong> Sromismoyvareoba erTad). aqve sruldeba wyvilebSi<br />

<strong>da</strong>valeba #1 (`aqtivobebis rveuli~).<br />

_ Raribi kacis ra Tvisebebi Cans am nawarmoebSi? <strong>da</strong>asabuTeT teqstis mixedviT.<br />

_ ra an<strong>da</strong>ziT mTavrdeba es zRapari? rogor gesmiT misi mniSvneloba? (Tu<br />

bedi gwyalobs, yvelgan kargad igrZnob Tavs). ramdenad Seefereba es an<strong>da</strong>za teqstis<br />

Sinaarss? (nawilobriv Seefereba, imitom rom marto iRblis/bedis <strong>da</strong>xmareba<br />

ar iyo sakmarisi; sanam Ratakma TviTonac ar gaanZria xeli, araferi eSvela).<br />

_ ra aris am zRapris Tema? (bedisa <strong>da</strong> iRblis gavlena a<strong>da</strong>mianis cxovrebaze),<br />

ris Tqma surs mTqmels am zRapriT? (Tu xelic ar gaanZrie, marto bedi verafers<br />

giSvelis).<br />

_ gavixsenoT ra sityvebiT iwyeba es zRapari? (`iyo <strong>da</strong> ara iyo-ra~...). Tqveni<br />

azriT, ris Sesaxeb SeiZleba vTqvaT `iyo~? (Raribi kacis gaWirvebis Sesaxeb...),<br />

raze SeiZleba vTqvaT `ara iyo-ra~? (bedisa <strong>da</strong> iRblis sanaZleosa <strong>da</strong> maTi <strong>da</strong>xmarebis<br />

Sesaxeb; TviT am ambis Sesaxeb, romelic arc momx<strong>da</strong>ra <strong>da</strong> arc moxdeba...).<br />

aqtivoba 3 _ teqstis Sinaarsis gadmocema:<br />

moswavleebi teqsts yofen nawilebad <strong>da</strong> adgenen gegmas, romelic <strong>da</strong>axloebiT<br />

aseT saxes miiRebs:<br />

a) bedisa <strong>da</strong> iRblis sanaZleo<br />

b) iRblis saCuqari<br />

g) oqroebis <strong>da</strong>kargva<br />

d) gaormagebuli saCuqari<br />

e) kvlav <strong>da</strong>nakargi<br />

v) imedebis gacrueba mesamed<br />

z) bedis saCuqari...<br />

moswavleebi am gegmis mixedviT gadmoscemen teqstis Sinaarss nawil-nawil.<br />

sruldeba <strong>da</strong>valeba #2 (`aqt. rveuli~).<br />

aqtivoba 4 _teqstis ageba:<br />

<strong>da</strong>valeba #3. es <strong>da</strong>valeba moswavleebma SeiZ leba Seasrulon rogorc indivi<strong>da</strong>ulurad,<br />

ise wyvilebSi an jgufurad. namuSevris prezentacia xdeba <strong>klasSi</strong>.<br />

aqtivoba 5 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

1) sityvis gamoyeneba pir<strong>da</strong>piri <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>taniTi mniSvnelobiT (praqtikulad,<br />

terminis gareSe):<br />

_ `mivi<strong>da</strong> Raribi kaci <strong>da</strong>Ronebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>Zmarebuli Sin.~<br />

`Rvino <strong>da</strong>Zmarebuli <strong>da</strong>mxv<strong>da</strong>~;<br />

_ ras amCnevT? ras aRniSnavs xazgasmuli sityva pirvel wina<strong>da</strong>debaSi? meore<br />

wina<strong>da</strong>debaSi?<br />

aseve SeiZleba SevTavazoT sxva msgavsi magaliTebic:<br />

`de<strong>da</strong> oTaxSi gaxarebuli <strong>da</strong> pirmcinari Semovi<strong>da</strong>.~<br />

`aprilis pirmcinari mze gul-mkerds uqargav<strong>da</strong> de<strong>da</strong>miwas~.<br />

86


`civi <strong>da</strong> uxvTovliani zamTari <strong>da</strong>dga~.<br />

`leo aseT civ <strong>da</strong>xvedras ar moelo<strong>da</strong>~...<br />

2) nasaxelari zmnebi (terminis gareSe):<br />

mdi<strong>da</strong>ri _ gamdidr<strong>da</strong><br />

Raribi _ gaRarib<strong>da</strong><br />

Rataki _ gaRatak<strong>da</strong><br />

Zmari _ <strong>da</strong>Zmar<strong>da</strong><br />

glaxaki _ <strong>da</strong>glaxak<strong>da</strong><br />

naZlevi _ <strong>da</strong>naZlevdnen<br />

3) orTografiaze varjiSi – <strong>da</strong>valeba #4 (`aqt. rv.~).<br />

Sedegebis kodi: V3, V4, V6, V7, V8, V9, V10, V11.<br />

87


`rogor eZeb<strong>da</strong> glexi samarTals~ (germanuli xalxuri zRapari),<br />

sityvis pir<strong>da</strong>piri <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>taniTi mniSvneloba, mimarTvis Tavaziani<br />

formebi, frazeologizmebi<br />

miznebi:<br />

_ mxatvruli teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> gaazreba<br />

_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />

_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ sityvis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

teqstze muSaoba<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />

moswavleebs SeiZleba wavukiTxoT erT-erTi monakveTi am teqsti<strong>da</strong>n, romelic<br />

yvelaze <strong>da</strong>maintrigebeli SeiZleba moeCvenoT bavSvebs, mag:<br />

`xalxi Tan<strong>da</strong>Tan agugun<strong>da</strong>, axmaur<strong>da</strong>. risxvam <strong>da</strong>isadgura TiToeuli a<strong>da</strong>mianis<br />

gulSi. rogorc erTi kaci, ise <strong>da</strong>iZra mefis sasaxlisaken. malemsrbolma<br />

gaaswro xalxs, Sevar<strong>da</strong> sasaxleSi <strong>da</strong> mefes moaxsena:<br />

_ samarTlianoba gar<strong>da</strong>cvlila <strong>da</strong> amitom rekaven zarebs. xalxi SenTan<br />

modis samarTlis saZebnelado..~<br />

_ rogor gesmiT sityvebi: `samarTlianoba gar<strong>da</strong>icvala~?<br />

_ rogor fiqrobT, ratom eZeb<strong>da</strong> xalxi samarTals?<br />

_ ipovi<strong>da</strong> Tu ara mefis sasaxleSi misuli xalxi samarTals?..<br />

_ Tqveni azriT, ris Sesaxeb iqneba Txroba am teqstSi?<br />

aq moswavleebi sakuTari fantaziis mixedviT gvTavazoben pasuxebis sxva<strong>da</strong>sxva<br />

versias. isini ukve mzad arian teqstis wasakiTxad.<br />

aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />

zRapars nawil-nawil kiTxuloben Tavad moswavleebi. gar<strong>da</strong> `sityvaTa salaroSi~<br />

axsnili leqsikuri erTeulebisa, moswavlisaTvis SeiZleba gaugebari aRmoCndes<br />

Semdegi sityvebi <strong>da</strong> frazebi: Tavneba _ TavisnaTqvama, jiuti; baki _<br />

saqonlis sadgomi, TvalSi momivi<strong>da</strong> _ momewona, uTenia _ diliT adre, mowiwebiT<br />

_ moridebiT, pativiscemiT; muqTad _ ufasod; suls iqiT araferi mabadia<br />

_ Zalian miWirs, araferi maqvs...<br />

teqstis gagebisaTvis <strong>da</strong>ismis Sinaarsze orientirebuli kiTxvebi, romelTa<br />

pasuxebi moswavleebs SeuZliaT wignSiac amoikiTxon.<br />

aqtivoba 3 _ teqstis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba:<br />

<strong>da</strong>ismis kiTxvebi:<br />

_ ratom ar sur<strong>da</strong> glexs saxl-karis gayidva? Tqveni azriT, sworad iqceo<strong>da</strong><br />

igi? glexis ra Tvisebebi Cans am zRaparSi? <strong>da</strong>axasiaTeT glexi teqstis mixedviT.<br />

_ ramdenad gamarTlebulad geCvenebaT grafis saqcieli _ gaefarToebina<br />

88


samflobelo mezoblebis xarjze? ra xerxebs mimarTav<strong>da</strong> igi miznis misaRwevad?<br />

grafis saqcielSi ra geCvenebaT yvelaze miuReblad? amoikiTxeT teqsti<strong>da</strong>n is<br />

adgili, romelic yvelaze ukeT axasiaTebs grafis Sinagan bunebas (`Cemi sar<strong>da</strong>fi<br />

oqroTia gamotenili, Cemi cixesimagre ki yvelaze maRali <strong>da</strong> mtkicea mTel samefoSi,<br />

mec yvelaze Zlieri var grafTa Soris <strong>da</strong>, rasac moviwadineb, imave wuTs<br />

Sevasruleb...~).<br />

_ Tqveni azriT, ratom Camoyalib<strong>da</strong> grafi aseT xarb, usamarTlo, <strong>da</strong>undobel<br />

<strong>da</strong> qedmaRal a<strong>da</strong>mianad? ra iyo amis mizezi? (a. misi simdidre <strong>da</strong> Zalaufleba,<br />

b. mas arasodes arvisgan ar Sexvedria winaaRmdegoba, g. im qveyanaSi ar arsebob<strong>da</strong><br />

sasamarTlo, d. yvelaferi erTad _ <strong>da</strong>asabuTeT Tqveni azri). rogor fiqrobT,<br />

amis Semdeg Seicvlebo<strong>da</strong> grafi?<br />

_ nawarmoebis mixedviT, rogoria mefe? misi ra Tvisebebi Cans? <strong>da</strong>asabuTeT<br />

teqstis mixedviT. rogor axerxebs igi amboxebuli xalxis <strong>da</strong>wynarebas? SeeZlo<br />

Tu ara mas, Tqveni azriT, sxvagvarad <strong>da</strong>ewynarebina Tavisi qveSevrmdomebi?<br />

_ vin <strong>da</strong> vin arian am zRapris gmirebi? romeli gmirebi arian mTavari? (glexi,<br />

grafi), aramTavari? (mosamarTleebi, mnaTe, malemsrboli, mefe, xalxi). ra Segi-<br />

ZliaT TqvaT am gmirebis Sesaxeb? romlis saqcielia TqvenTvis misaRebi? miuRebeli?<br />

Tqveni azriT, romeli gmirebi arian <strong>da</strong>debiTi? uaryofiTi?<br />

_ ra azria gatarebuli am zRaparSi? (xalxma Tavad un<strong>da</strong> <strong>da</strong>icvas Tavisi interesebi).<br />

_ Tu Cans zRaparSi mTqmelis <strong>da</strong>mokidebuleba momx<strong>da</strong>ri ambisadmi? (ar Cans,<br />

mTqmeli mxolod mTxrobelis rolSi gvevlineba).<br />

_ ra mogewonaT am nawarmoebSi? ra ar mogewonaT? ras SecvlidiT? ratom?<br />

<strong>da</strong>asabuTeT Tqveni azri.<br />

_ rogor fiqrobT, Seicvlebo<strong>da</strong> amis Semdeg am samefoSi cxovreba? ra Seicvlebo<strong>da</strong>?<br />

_ sruldeba <strong>da</strong>valeba #1 (`aqt. rveuli~).<br />

aqtivoba 4 _ Sinaarsis gadmocema:<br />

teqsti iyofa nawilebad, Sedgeba gegma, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />

a) Tav<strong>da</strong>jerebuli grafi<br />

b) grafis survili<br />

g) glexis uari<br />

d) ganrisxebuli grafi /grafis muqara<br />

e) usamarTlo sasamarTlo / mosyiduli mosamarTleebis ganaCeni<br />

v) samarTlis ZiebaSi<br />

z) xalxis aRSfoTeba<br />

T) samarTalma gaimarjva / samarTalma puri Wama<br />

moswavleebi gadmoscemen teqstis Sinaarss am sakiTxebis mixedviT, werilobiT<br />

asruleben #2 <strong>da</strong>valebas (`aqt. rveuli~).<br />

aqtivoba 5 _ sametyvelo etiketze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

a) <strong>da</strong>akvirdiT, ra sityvebiT esaubreba glexi (mosamarTleebi) grafs (keTilo<br />

batono, Tqveno brwyinvalebav, didebulo grafo). ra Cans mimarTvis am formebSi?<br />

(grafisadmi mowiweba, pativiscema, Tavazianoba). Tqveni azriT, ratom iye neben<br />

mimarTvis aseT formebs glexi <strong>da</strong> mosamarTleebi? (grafi maTze Zlieria <strong>da</strong> ZalauflebiT<br />

maTze maRla dgas).<br />

89


) <strong>da</strong>akvirdiT, ra sityvebiT mimarTaven glexs grafi <strong>da</strong> mosamarTleebi (briyvo,<br />

xeprev, sulelo). ra Cans mimarTvis aseTi formebi<strong>da</strong>n? (isini pativs ar scemen<br />

glexs, radgan is uflebrivad maTze <strong>da</strong>blad dgas). mimarTvis ra formebs iyeneben<br />

dRes ucnob/pativsacem a<strong>da</strong>mianTan saubrisas? (batono, qalbatono...). mimarTvis<br />

ra formebs iyenebT Tqven ufrosebTan saubrisas? ras gamovxatavT mimarTvis<br />

aseTi formebiT? (Cvens pativiscemas).<br />

aqtivoba 6 _ frazeologizmebze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

TvalSi mouvi<strong>da</strong> _ moewona<br />

civi uari _ mtkice, ga<strong>da</strong>wyvetili uari<br />

suls aqeT araferi mabadia – araferi maqvs, Zalian miWirs<br />

xelis erTi <strong>da</strong>kvriT movagvarebT _ advilad movagvarebT<br />

zRva xalxi – uamravi xalxi<br />

xalxis gulSi risxvam <strong>da</strong>isadgura _ xalxi gabraz<strong>da</strong><br />

am frazeologizmebis gamoyenebiT moswavleebi adgenen wina<strong>da</strong>debebs, asruleben<br />

<strong>da</strong>valeba #3-s (`aqt. rveuli~).<br />

aqtivoba 7 _ sityvis gamoyeneba pir<strong>da</strong>piri <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>taniTi mniSvnelobiT:<br />

<strong>da</strong>valeba #4.<br />

aqtivoba 8 _ punqtuaciaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

a) brWyalebi ironiulad naTqvam sityvasTan,<br />

b) mravalwertili:<br />

moZebneT teqstSi is adgilebi, sa<strong>da</strong>c mravalwertilia naxmari (`<strong>da</strong>iwyo sasamarTlo...,<br />

miwa mosaxnavi <strong>da</strong>rCa, SeSa mosatani, cxenebi <strong>da</strong>saWedi...~ `zarebi ki rekav<strong>da</strong>,<br />

rekav<strong>da</strong>...~)<br />

_ rogor fiqrobT, ratom xmarobs mwerali mravalwertils? (naTqvami araa<br />

<strong>da</strong>mTavrebuli). ecadeT, <strong>da</strong>amTavroT saTqmeli.<br />

Sedegebis kodi: V2, V4, V6, V7, V8, V10, V11, V12.<br />

90


sergo kldiaSvilis `yanCa <strong>da</strong> kakabi~, sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba,<br />

sityvaTa ganmeoreba <strong>da</strong> maTi Tavi<strong>da</strong>n acileba<br />

miznebi:<br />

_ lit. teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />

_ kritikuli azrovnebis ganviTareba<br />

_ lit. paralelebis gavleba<br />

_ gabmuli Txroba<br />

_ sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba<br />

_ sityvaTa ganmeorebis Tavi<strong>da</strong>n acileba nacvalsaxelis saSualebiT<br />

_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

teqstze muSaoba<br />

aqtivoba 1. kiTxvisaTvis mzadeba _ provocireba: maswavlebeli klass Sesavsebad<br />

sTavazobs `gonebrivi ieriSis~ rukas:<br />

gareuli frinveli<br />

zamTars Tbil<br />

qveynebSi atarebs<br />

gareuli frinveli<br />

gavrcelebulia<br />

saqarTvelos tyeebSi<br />

?<br />

yanCa<br />

?<br />

?<br />

kakabi<br />

?<br />

91<br />

cxovrobs wylian adgilebSi<br />

ikvebeba TevziT, bayayiT<br />

ikvebeba marcvleuliT<br />

ar mifrinavs Tbili<br />

qveynebisaken


<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

sergo kldiaSvili (1893 – 1986 wlebi) _ <strong>da</strong>amTavra quTaisis gimnazia, swavlob<strong>da</strong> moskovis<br />

universitetis iuridiul fakultetze, mamasTan (cnobil qarTvel mweral <strong>da</strong>viT kldiaSvilTan)<br />

erTad monawileob<strong>da</strong> I msoflio omSi, saqarTveloSi <strong>da</strong>brun<strong>da</strong> 1917 wels. misi pirveli prozauli<br />

miniaturebi <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> 1911 wels Tbilisis gazeT `sinaTleSi~, 1916 wli<strong>da</strong>n `cisferyanwelTa~<br />

erT-erTi <strong>da</strong>maarsebeli <strong>da</strong> aqtiuri wevria. mwerali novelis Janris erT-erTi ubrwyinvalesi ostatia.<br />

misi yuradRebis centrSi dgas a<strong>da</strong>miani Semoqmedi, a<strong>da</strong>miani patrioti. avtoria novelebisa:<br />

`Winka biWebi~, `obrodi~, `gorgasalis Tasi~, `serafiti~, `Semodgomis wvima~, `jor<strong>da</strong>no bruno~...<br />

gansakuTrebuli popularoba moipova misma `laxun<strong>da</strong>relis Tavga<strong>da</strong>savlma~. aqtiurad muSaob<strong>da</strong><br />

dramaturgiaSic. sxva<strong>da</strong>sxva wlebSi qarTul scenaze idgmebo<strong>da</strong> misi piesebi: `<strong>da</strong>bruneba~, `irmis<br />

xevi~... Targmnilia mraval enaze.<br />

novela _ (ital. – axali ambavi) warmoiSva italiaSi Sua saukuneebSi <strong>da</strong> iqi<strong>da</strong>n gavrcel<strong>da</strong><br />

msoflio literaturaSi, mcire moculobis prozauli nawarmoebia. igi a<strong>da</strong>mianis cxovrebis erT<br />

iseT umniSvnelovanes epizodze mogviTxrobs, romelic faqtobrivad am pirovnebis mTel cxovrebiseul<br />

yofaze gviqmnis warmodgenas. misTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia moqmed pirTa raodenobrivi<br />

simcire. pesonaJTa xasiaTebi, yofiTi garemo, moqmedebis msvleloba novelaSi Zalze SekumSulad<br />

aris aRwerili. novelis Janruli Taviseburebaa originaluri, mZafri fabula, moulodneli,<br />

magram logikuri kvanZis gaxsna. novelas mkafiod gamoxatuli kompozicia axasiaTebs, romelSic<br />

<strong>da</strong>culia moqmedebis Tanmimdevroba, Txrobis Tav<strong>da</strong>Werili kilo, xasiaTdeba leqsikuri formis<br />

sinatifiT. misTvis ucxoa aRwera, mas ar aqvs (an aqvs Zalze sustad gamoxatuli) lirikuli sawyisebi.<br />

am niSnebis mixedviT s. kldiaSvilis `yanCa <strong>da</strong> kakabi~ swored novelis Janrs un<strong>da</strong> mivakuTvnoT.<br />

msoflio novelistikis cnobil ostatebs warmoadgenen j. bokaCo, p. merime, a. Cexovi,<br />

o’henri... qarTul literaturaSi novelis, rogorc klasikuri Janris, formireba xdeba me-19_<br />

me-20 s-is mijnaze. misi mTavari warmomadgenlebi arian S. aragvispireli, n. lorTqifaniZe, s. kldiaSvili,<br />

n. dumbaZe, r. inaniSvili... (a. nikoleiSvili, `<strong>qarTuli</strong> literatura~, XI kl. 2004, gv.<br />

225; a. Wialaia, r. Wialaia, `literaturaTmcodneobis cnebebi~, 1984 w, gv. 226).<br />

aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />

teqsti winaswar aris <strong>da</strong>yofili nawilebad <strong>da</strong> moswavleebic ase kiTxuloben<br />

mas. SeiZleba amas mivceT `pauzebiT kiTxvis~ saxec <strong>da</strong> TiToeuli monakveTis<br />

wakiTxvis Semdeg klass gamovaTqmevinoT azri movlenaTa Semdgomi ganviTarebis<br />

Sesaxeb.<br />

teqstis nawil-nawil kiTxvis procesSi aixsneba gaugebari sityvebi <strong>da</strong><br />

gamoTqmebi, Semdeg <strong>da</strong>ismis gagebaze orientirebuli kiTxvebi, romlebic saxelmZRvaneloSia<br />

mocemuli.<br />

moswavleebi axasiaTeben TiToeul gmirs, gamoyofen maTi xasiaTis ZiriTad<br />

Tvisebebs, rasac teqstis mixedviT asabuTeben. yuradReba gamaxvildeba im faqtze,<br />

rom orive gmiri _ yanCac <strong>da</strong> kakabic _ cxovrebas mxolod sakuTari ga<strong>da</strong>saxedi<strong>da</strong>n<br />

uyurebs: maT moswonT mxolod is, rac maTTvis aris kargi <strong>da</strong> misaRebi.<br />

maT ar a<strong>da</strong>rdebT araferi, rac maT interesebs ar ukavSirdeba. isini Caketilni<br />

arian sakuTar samyaroSi. swored amitom aris, rom erTsa <strong>da</strong> imave movlenas (mag.<br />

bayayis yiyins) sxva<strong>da</strong>sxvagvarad aRiqvamen. amitom maTi megobroba moCvenebi-<br />

Tia, droebiTia. yanCas Waobi moswons, radgan iq kargad grZnobs Tavs, aqvs sakvebi,<br />

zamTarSi ki Tbil qveynebSi gafreniT Svelis Tavs. misTvis Tbili qveyanac<br />

mxolod zamTarSia kargi, radgan iq zafxulobiT Zalian cxela. mas ar gaaCnia<br />

erTi mudmivi samyofeli, ar aqvs samSoblo, misTvis yvelgan kargia, sa<strong>da</strong>c kargad<br />

grZnobs Tavs. yanCas Zalze waagavs kakabic, romelic aseve mxolod sakuTar<br />

92


Tavze fiqrobs <strong>da</strong> axali yofa (qveynad gaSlili mSenebloba) mxolod sakuTari<br />

interesebi<strong>da</strong>n gamomdinare moswons (mas axla bevri saWmeli aqvs).<br />

moswavleebi msjeloben, ra aris am nawarmoebis Tema (yanCisa <strong>da</strong> kakbis cxovreba,<br />

maTi megobroba), ra aris de<strong>da</strong>azri (cxovrebas mxolod Seni ga<strong>da</strong>saxedi<strong>da</strong>n<br />

ar un<strong>da</strong> uyuro, un<strong>da</strong> SegeZlos kargisa <strong>da</strong> cudis <strong>da</strong>naxva <strong>da</strong> maTi garCeva), rogor<br />

a<strong>da</strong>mianebs akritikebs mwerali (romlebic mxolod sakuTar Tavze fiqroben <strong>da</strong><br />

ar aRelvebT sxvisi bedi). .<br />

erTgvar paralels avleben adre Seswavlil nawarmoebTan `ixvi <strong>da</strong> myvari~,<br />

eZeben maT Soris msgavsebasa (moqmedebis adgili _Waobi; moqmedi gmirebi,<br />

romelTagan erTs _ bayays, yanCis msgavsad, Zalian moswons <strong>da</strong> uyvars iqauroba;<br />

meorisaTvis ki _ ixvisaTvis, iseve rogorc kakbisaTvis, _ gaugebaria <strong>da</strong> ucxo es<br />

grZnoba...) <strong>da</strong> gansxvavebas (bayays, yanCisagan gansxvavebiT, imdenad uyvars Waobi,<br />

rom mis <strong>da</strong>tovebaze ar fiqrobs <strong>da</strong> kvdeba kidec iq...).<br />

akvirdebian, ra niSniT SeurCia mweralma saTauri teqsts (lit. personaJebis<br />

mixedviT), TviTon sxva saTaurs xom ar SeurCevdnen, ratom...<br />

aqtivoba 3 _ teqstis Sinaarsis gadmocema:<br />

moswavleebi yofen teqsts nawilebad <strong>da</strong> adgenen gegmas, romelic <strong>da</strong>axloebiT<br />

aseT saxes miiRebs:<br />

a) bediT kmayofili yanCa<br />

b) kakbis stumroba/saubari kakabTan/wunia stumari<br />

g) Waobian velTan gamoTxoveba / Tbili qveynebisaken gamgzavreba/ moaxloebuli<br />

zamTari<br />

d) <strong>da</strong>brunebuli yanCis gaoceba / mudmivad sakvebis ZebnaSi/imedebis gacrueba...<br />

e) kvlav Tbili qveynebisken / <strong>da</strong>mSvidobeba kakabTan<br />

sruldeba <strong>da</strong>valeba #1 (`aqt. rveuli~).<br />

aqtivoba 4 _ teqstis ageba:<br />

saTauris mixedviT moswavleebi qmnian aRweriT teqsts: `Waobiani veli winaT<br />

<strong>da</strong> axla~, gadmoscemen mis Sinaarss jer TxrobiT, Semdeg _ werilobiT (<strong>da</strong>valeba<br />

#2).<br />

aqtivoba 5 _ teqstSi kiTxviTi, Zaxilisa <strong>da</strong> kiTxviT-Zaxilis wina<strong>da</strong>debebSi<br />

amokiTxva:<br />

gairkveva Zaxilis wina<strong>da</strong>debis saxeebi; yuradReba gamaxvildeba kiTxviT-<br />

Zaxilis wina<strong>da</strong>debaze _ kiTxvasac gamoxatavs <strong>da</strong> gakvirvebasac. varjiSoben am<br />

wina<strong>da</strong>debebis saTanado intonaciiT wakiTxvaze.<br />

kiTxviTi wina<strong>da</strong>debebi:<br />

megobaro, sad xar, rom versad gnaxe? (kiTxviTsityviania _ sad?); male<br />

apireb wasvlas? gazafxulze mainc apireb <strong>da</strong>brunebas? maS, sxvagan sad wavide?<br />

(kiTxviTsityviania _ sad?); mirCev mainc ra vqna? (kiTxviTsityviania _ ra?); sad<br />

aris Cemi bude? (kiTxviTsityviania _ sad?).<br />

93


Zaxilis wina<strong>da</strong>debebi:<br />

ra saamod yiyineben bayayebi! (gamoxatavs siamovnebas); ra un<strong>da</strong> iyos magaze<br />

sazareli! (gamoxatavs zizRs); ver gamigia, ra gemos naxulob raRac marcvalSi!<br />

(gamoxatavs gakvirvebas); aba, gasinje, ra gemo aqvs, iqneb mogewonos! (gamoxa tavs<br />

Txovnas); rom icode, ra gaWirvebaSi Cavvardi! (gamoxatavs guliswyromas); rogor<br />

mibe<strong>da</strong>v SekamaTebas! (gamoxatavs gabrazebas) <strong>da</strong> a. S. (ocamde Zaxilis wina<strong>da</strong>debaa<br />

teqstSi)<br />

kiTxviT-Zaxilis wina<strong>da</strong>debebi:<br />

yanCasac, aba, meti ra undo<strong>da</strong>?! iqneb Sevcdi?! rogor Tu mSieri?! rogor Sei-<br />

Zleba aqaurobas wuni <strong>da</strong>edos?! mikvirs, zafxulSic iq ar rCebi?! es amdeni xalxi<br />

sai<strong>da</strong>n gaCn<strong>da</strong>?!<br />

werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #4 (`aqt. rveuli~).<br />

aqtivoba 6 _ sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba:<br />

_ vin gadmogvcems teqstSi aRweril ambavs? ecadeT, gadmosceT teqstis Sinaarsi<br />

ise, TiTqos mas gviyveba 1) yanCa, 2) kakabi. ecadeT Txrobisas gamoiyenoT<br />

sityvebi: samwuxarod, sabednierod. rodis gamoiyenebs am sityvebs yanCa? (sabednierod<br />

_ am sityvas yanCa gamoiyenebs maSin, roca is aRwers Waobs, bayayebs,<br />

rodesac saubrobs Tbil qveynebze... samwuxarod _ am sityvas gamoiyenebs maSin,<br />

roca misi stumari uars etyvis bayayis Wamaze; roca ukan <strong>da</strong>brunebuli Waobs ve-<br />

Rar naxavs; roca mas gauWirdeba bayayebis Sovna; roca samu<strong>da</strong>mod uxdeba Tavis<br />

Zvel samkvidrosTan gamomSvidobeba...).<br />

aqtivoba 7 _ nacvalsaxelis raoba:<br />

maswavlebeli klass sTavazobs teqsts:<br />

`yanCas kidev undo<strong>da</strong>, raRac eTqva, magram kakabma uecrad Tvali mohkra<br />

moZmeebis gunds. kakabi saCqarod <strong>da</strong>emSvidoba Tavis Zvel megobars, frTa frTas<br />

Semohkra <strong>da</strong> gaSor<strong>da</strong>. kakabi laRad <strong>da</strong>qro<strong>da</strong> xan mTaSi, xan velze~.<br />

_ romeli arsebiTi saxeli meordeba teqstSi? Tu SeiZleba, rom Tavi<strong>da</strong>n aviciloT<br />

gameoreba? ra sityva SeiZleba CavsvaT mis nacvlad? scadeT <strong>da</strong> saTanado<br />

adgilebze CasviT sityvebi: is, igi.<br />

Casworebis Semdeg teqsti aseT saxes miiRebs:<br />

`yanCas kidev undo<strong>da</strong>, raRac eTqva, magram kakabma uecrad Tvali mohkra<br />

moZmeebis gunds. is saCqarod gamoemSvidoba Tavis Zvel megobars, frTa fTas<br />

Semohkra <strong>da</strong> gaSor<strong>da</strong>. igi laRad <strong>da</strong>qro<strong>da</strong> xan mTaSi, xan velze~.<br />

moswavleebi ixseneben wina klasebSi Seswavlil informacias arsebiTi<br />

saxelisa <strong>da</strong> nacvalsaxelis Sesaxeb, asruleben: #3 <strong>da</strong>valebas (`aqt. rveuli~).<br />

Sedegebis kodi: V1, V3, V6, V7, V9, V10, V11.<br />

94


gakveTilis masala: vaJa-fSavelas `unugeSo yofa~, gapirovneba<br />

(terminis gareSe), mwerlis enaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

miznebi:<br />

_ poeturi teqstis aRqma<br />

_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

_ mxatvrul saxeebze <strong>da</strong>kvirveba<br />

_ gamometyvelebiT kiTxvaze varjiSi<br />

_ teqstis ageba<br />

_ piris nacvalsaxelebis funqciaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />

maswavlebeli klass 2-3 dRiT adre aZlevs <strong>da</strong>valebas _ gaixsenon wina<br />

klasebSi Seswavlili vaJa-fSavelas nawarmoebebi, moiZion masala am mwerlis<br />

cxov rebisa <strong>da</strong> Semoqmedebis Sesaxeb (gamoiyenon am mizniT biblioTeka, interneti,<br />

hkiTxon ufrosebs). axla ki <strong>da</strong>iyon jgufebad <strong>da</strong> moemzadon prezentaciisaTvis:<br />

ra vici vaJas Sesaxeb.<br />

aqtivoba 2 _ leqsis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />

maswavlebeli leqss kiTxulobs gamometyvelebiT, Semdeg akiTxebs kiTxvaSi<br />

gawaful moswavles, iwyeben leqsikur analizs. gar<strong>da</strong> `sityvaTa salaroSi~ mocemuli<br />

sityvebisa, aixsneba Semdegi leqsikuri erTeulebic: unugeSo _ uimedo<br />

(nugeSi _ iseTi ram, rac a<strong>da</strong>mians <strong>da</strong>amSvidebs, imeds <strong>da</strong>ubrunebs); Cagruli –<br />

<strong>da</strong>Cagruli; gulmokluli _ Rrmad <strong>da</strong>mwuxrebuli; jurRmuli _ 1. Rrma bneli<br />

ormo, 2. Rrma xrami, ufskruli; bneli jurRmuli _ aq: igulisxmeba sibnele,<br />

romelic Wadris totebis qveS iyo; wyluli guli _ <strong>da</strong>wylulebuli, <strong>da</strong>sevdianebuli,<br />

<strong>da</strong>naRvlianebuli guli...<br />

<strong>da</strong>ismis teqstis gagebaze orientirebuli kiTxvebi, romelTa pasuxebs moswavleebi<br />

wignSive amoikiTxaven:<br />

_ sad amovi<strong>da</strong> ia? (`ias, bnel xevSi mosulsa,...~)<br />

_ ra ewa<strong>da</strong> mas? (`ewa<strong>da</strong> beCavs amosvla...~)<br />

_ ra akl<strong>da</strong>? (`mzis sxivi akl<strong>da</strong>...~)<br />

_ ratom etirebo<strong>da</strong>? (`mze veRar awvdis sxivebsa..~)<br />

_ ra mdgomareobaSi iyvnen <strong>da</strong>narCeni yvavilebi? ras e<strong>da</strong>rebodnen isini?<br />

(`gaRma ki yvavilTa gundi samoTxes e<strong>da</strong>rebo<strong>da</strong>...)<br />

_ ratom `emwarebo<strong>da</strong>~ ias sikvdili? (hxe<strong>da</strong>vs, rom sxvani lxinoben,<br />

mas miwa efarebo<strong>da</strong>).<br />

aqtivoba 3 _ leqsis gamomsaxvelobiT mxareze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

moswavleebi akvirdebian, ra mxatvrul xerxebs iyenebs poeti (terminebis<br />

gareSe):<br />

_ rasTan aris Se<strong>da</strong>rebuli mzis sxivebi? ra aqvs saerTo mzis sxivebs CiqilasTan?<br />

95


_ iis sikvdilis aRsaniSnavad romel sityvebs iyenebs poeti? (`miwa efarebo<strong>da</strong>~).<br />

_ rogor yofas uwodebs poeti iis cxovrebas? (`unugeSos~).<br />

_ Tqveni azriT, ramdenad Seesabameba iis yofas es sityva? SeiZlebo<strong>da</strong> Tu<br />

ara, sxva sityva SegverCia? (uimedo).<br />

_ ramdenad sworad aqvs teqsts saTauri SerCeuli? raze migavniSnebs amiT<br />

poeti? (rom leqsSi viRacis uimedo, unugeSo cxovrebis Sesaxeb iqneba saubari).<br />

Tqven sxva saTaurs xom ar SeurCevdiT? (moswavleebi SemogvTavazeben ramdenime<br />

variants, aucileblad un<strong>da</strong> <strong>da</strong>asabuTon, ramdenad Seefereba maTi varianti<br />

teqstSi gadmocemul ambavs, poetis saTqmels).<br />

_ movZebnoT teqstSi riTmebi (sruldeba <strong>da</strong>valeba #2).<br />

maswavlebeli <strong>da</strong>faze xazavs `gonebrivi ieriSis~ rukas <strong>da</strong> moswavleebs avalebs<br />

_ <strong>da</strong>axasiaTon ia, teqstis mixedviT SeurCion zedsarTavi saxelebi:<br />

ganabuli<br />

beCavi SemkrTali<br />

fergaxunebuli ia<br />

gaSterebuli<br />

gulmokluli Cagruli<br />

atirebuli<br />

_ Cveulebriv, visi <strong>da</strong>xasiaTebisaTvis viyenebT xolme am zedsarTav saxelebs:<br />

beCavi, ganabuli, SemkrTali, gulmokluli, gaSterebuli, atirebuli,<br />

Cagruli? (a<strong>da</strong>mianis).<br />

_ moZebneT teqstSi is zmnebi, romlebiTac poeti iis moqmedebas (mdgomareobas)<br />

aRwers (inabebo<strong>da</strong>, krTebo<strong>da</strong>, ewa<strong>da</strong>, Sehfofineb<strong>da</strong>, elo<strong>da</strong>, etirebo<strong>da</strong>,<br />

kvdebo<strong>da</strong>...). Cveulebriv, visi moqmedeba gadmoicema xolme am zmnebiT? (a<strong>da</strong>mianis).<br />

_ Tqveni azriT, risTvis <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong> poets iis gasuliereba, misTvis a<strong>da</strong>mianis<br />

Tvisebebis miniWeba? (raTa mkiTxvels ukeT <strong>da</strong>enaxa <strong>da</strong> egrZno iis unugeSo yofa).<br />

informacia maswavleblisaTvis:<br />

gapirovneba _ personifikacia, tropis saxe. mxatvruli gamosaxvis xerxi, romlisTvisac<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia sagnebisa <strong>da</strong> movlenebisadmi a<strong>da</strong>mianuri Tvisebebis miwera, usulo <strong>da</strong> sulieri<br />

sagnebis gaa<strong>da</strong>mianeba. gapirovneba usulo sagans (am SemTxvevaSi ias) warmogvidgens rogorc a<strong>da</strong>-<br />

96<br />

unugeSo


mians, romelic grZnobs, fiqrobs, ganicdis, tiris... metaforisagan gansxvavebiT, gapirovneba<br />

mxolod a<strong>da</strong>mianuri Tvisebebis ga<strong>da</strong>tanas gulisxmobs (a. Wilaia... <strong>da</strong>sax. Sr. gv. 56). gapirovnebis<br />

klasikuri nimuSebia vaJas `unugeSo yofa~ <strong>da</strong> `Svlis nukris naambobi~.<br />

_ vin mogviTxrobs iis Sesaxeb? (poeti vaJa-fSavela). romel pirSia Txroba?<br />

(III pirSi). warmovidginoT, rom teqstSi gadmocemul ambavs Tavad ia gviyveba. vecadoT,<br />

gadmovceT es ambavi iis nacvlad.<br />

moswavleebi zepirad adgenen teqsts, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />

~me bnel xevSi amovedi, didi Wadris Ziras. Wadris totebi Cemamde mzis sxivebs<br />

ar uSveben, amitom yoveldRe makldeba Zala. gansakuTrebiT is mawuxebs, rom<br />

Cems axlos sxva yvavilebi mzis sinaTleze sicocxles Sexarian, me ki mal movkvdebi~.<br />

_ romel pirSi gviyveba ia Tavis ambavs? (I pirSi). romeli piris nacvalsaxels<br />

iyenebs is Tavis Tavze saubrisas? (I piris me nacvalsaxels).<br />

`aqt. rveulSi~ sruldeba <strong>da</strong>valeba #1.<br />

._ rogorc iciT, vaJa-fSavela fSavi<strong>da</strong>n iyo. xom ver moZebniT teqstSi iseT<br />

sityvebs, romlebic fSauri dialeqtisaTvis aris <strong>da</strong>maxasiaTebeli? (Wan<strong>da</strong>ri,<br />

etirnebo<strong>da</strong> _ orive es sityva saTanado miTiTebiT ganmartebulia `sityvis<br />

salaroSi~, amdenad, moswavleebs maTi migneba ar gauWirdebaT).<br />

Sedegebis kodi: V1, V2, V4, V5, V6, V8, V10, V11, V12.<br />

vaJa-fSavelas `Svlis nukris naambobis~ <strong>da</strong>muSavebas maswavlebels vandobT.<br />

vTavazobT mxolod <strong>da</strong>matebiT informacias am teqstis irgvliv:<br />

maswavleblisaTvis:<br />

`Svlis nukris naambobi~ <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> Jurnal `nobaTSi~ 1885 w. <strong>da</strong> maSinve <strong>da</strong>imsaxura kritikos-<br />

Ta maRali Sefaseba. 1886 w. cnobili qarTveli kritikosi i. mansvetaSvili Jurnal `nobaTis~ mimoxilvisas<br />

gansakuTrebiT maRal Sefasebas aZlev<strong>da</strong> axalgazr<strong>da</strong> mwerlis (maSin vaJa mxolod 23<br />

wlis iyo) am moTxrobas <strong>da</strong> wer<strong>da</strong>: `ymawvilis gulSi Tu gsurT sibraluli aRZraT, romelic <strong>da</strong>sabamia<br />

kacTamoyvareobisa, <strong>da</strong> mis norC gonebas naTlad <strong>da</strong>umtkicoT, Tu ra Znelia obloba, swored<br />

amgvari moTxrobebi un<strong>da</strong> akiTxoT. es marTali suraTi ufro Rrmad CaebeWdeba gonebaSi, ufro<br />

Zlier <strong>da</strong>afiqrebs mas, vidre grZeli <strong>da</strong> mZimed gadmocemuli moZRvreba <strong>da</strong> qa<strong>da</strong>geba~.<br />

ram aiZula axalgazr<strong>da</strong> mwerali aseTi sevdiani nawarmoebi <strong>da</strong>ewera bavSvebisaTvis? am kiTxvaze<br />

pasuxs Tavad mwerali iZleva: `ra<strong>da</strong>? imitom rom madli sufevdes qveyanaze, vxe<strong>da</strong>vdeT Sewevnas,<br />

Svelas, Sebralebas... me rom ar miyvardes <strong>da</strong> ar mebralebodes vinme, Tavs ar vicocxlebdi...<br />

warmovidginoT iseTi dro, roca Sesabralebeli aravin iyos, Sewyalebas aRarsad hqondes bina<br />

am wuTisofelSi, ra iqnebo<strong>da</strong> maSin a<strong>da</strong>mianTa krebuli <strong>da</strong> TviTon kaci? ~ (vaJa-fSavela, `fiqrebi~,<br />

1891 w, t. V, gv. 117). am nawarmoebSi kargad Cans, Tu ramdeni sisxli <strong>da</strong> cremli iRvreba bunebaSi<br />

imisTvis, rom arseboba SeinarCunos sicocxlem, rogorc bunebis yvelaze didma fenomenma.<br />

mag ram rogor SeinarCunos sicocxle Svlis nukrma, rodesac mas a<strong>da</strong>mianis gar<strong>da</strong> uamravi mteri<br />

hyavs?! vTqvaT, a<strong>da</strong>mianma Seibrala; mgelma, arwivma, mtacebelma xom ar icis Sebraleba, isini xom<br />

sxvis sicocxles Txouloben msxverplad sakuTari arsebobis SesanarCuneblad?! nuTu TviT sicocxle<br />

Txoulobs msxverplad sxva sicocxles arsebobis gasagrZeleblad?! bunebis kanonis<br />

97


arsi gamoxatulia sityvebSi: `yovelive, rac warmoiSveba, un<strong>da</strong> ganadgurdes~. Tavisi SemoqmedebiT<br />

vaJa xom ar cdilobs eWvi Segvataninos bunebis am kanonzomierebaSi? vaJa am kiTxvazec gva-<br />

Zlevs pasuxs: `bunebas <strong>da</strong> cxovrebas Tavisi kanonebi aqvs <strong>da</strong> Cveni Teoriebi mas ver Seucvlian<br />

arCeul gzaze svlas~. (d. benaSvili, vaJa-fSavela, 1989 w., gv. 250).<br />

m. zandukeli `Svlis nukris naambobs~ ganwyobilebis moTxrobas, novelas uwodebs. aseTi<br />

nawarmoebi mkiTxvelSi amaxvilebs siyvarulis, TanagrZnobis, Sebralebis grZnobas (m. zandukeli,<br />

vaJa-fSavela, 1953, gv. 311).<br />

iremi (Cervus) - wyvilCliqosan cxovelTa gvari irmisebrTa ojaxisa. TiTo rqaze SeiZleba<br />

10-ze meti totic hqondes. kiserze mokle fafari aqvs. nukri xalebiania, mozrdili - erTferi.<br />

kudis areSi aqvs sxva<strong>da</strong>sxva sididis `sarke~. gavrcelebulia evropis, aziis (umTavresad samxreT<br />

<strong>da</strong> samxreT-aRmosavleTis nawilis), CrdiloeT amerikis tyeeebSi. aerTianebs 6 qvegvaris 13-14<br />

saxeobas. saqarTveloSi gvxvdeba keTilSobili iremi. sanadiro <strong>da</strong> sarewao cxovelebia. naxevrad<br />

moSinaurebuli irmebis norC rqebs - pantebs - iyeneben pantokrinis <strong>da</strong>samzadeblad. nadiroba um-<br />

Tavresad akrZalulia, aklimatizebulia axal zelandiaSi, samxreT amerikaSi <strong>da</strong> sxva.<br />

Sveli - irmebis ojaxis es yvelaze patara tanis Cliqosani gansakuTrebuli silamaziTa<br />

<strong>da</strong> sinaziT gamoirCeva. koxta, swor fexebze Semdgari mkvrivi tani, lamazi Tavi, metad moxdenili<br />

tuCebiT, <strong>da</strong>totili, zemoT aSverili wvrili rqebiT <strong>da</strong> Savi farTo TvalebiT, - igi Cveni bunebis<br />

namdvili mSvenebaa. rogorc irems, ise Svelsac rqebi mxolod mamals aqvs, romelsac, am ojaxis<br />

Cveuli wesiT, yovelwliurad noember-dekemberSi icvlis.<br />

Sveli umTavresad meCxer, foTlovan tyeebSi gvxvdeba. is imave sakvebiT sazrdoobs, rogorc<br />

iremi. masac mlaSe wylebi <strong>da</strong> xelovnuri samarileebi uyvars. makeobs agvito-seqtemberSi. Svlis<br />

makeoba TiTqmis 9 Tves grZeldeba <strong>da</strong> mais-ivnisSi Sobs erT, or <strong>da</strong> zogjer sam nukrs.<br />

CvenSi Sveli TiTqmis yvela kuTxeSi gvxvdeba, sa<strong>da</strong>c ki SvelisaTvis TavSesafari <strong>da</strong> sakvebi<br />

pirobebia.<br />

nadiroba mxolod mamal Svelze SeiZleba gansakuTrebuli nebarTviT.<br />

98


gakveTilis masala: f. zaltenis `bembi~ (nawyveti), nacvalsaxeli,<br />

pativiscemis mravlobiTi<br />

miznebi:<br />

_ a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> cocxali bunebis urTierTobaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

_ mxatvruli teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />

_ wakiTxulis Sefaseba, paralelebis gavleba Seswavlil lit. nawarmoebebTan,<br />

animaciur filmebTan<br />

_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ gabmul Txrobaze varjiSi<br />

_ sametyvelo etiketze <strong>da</strong>kvirveba, pativiscemis mravlobiTi<br />

_ weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

teqstze muSaoba<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />

maswavlebeli wina dRiT klass avalebs moiZion masala `saqarTvelos wiTel<br />

wignSi~ Setanili iSviaTi cxovelebis: irmisa <strong>da</strong> Svlis _ Sesaxeb (am mizniT gamoiyenon<br />

biblioTeka, interneti, hkiTxon ufrosebs).<br />

<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

feliqs zalteni fsevdonimia avstrieli mwerlis zigmund zalcmanisa. <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> 1869 w. bu<strong>da</strong>peStSi,<br />

gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> cxovrob<strong>da</strong> venaSi. mas Semdeg, rac avstria germaniis nawilad ga<strong>da</strong>iqca,<br />

ebraeli mwerali iZulebuli gax<strong>da</strong> SveicariisTvis Seefarebina Tavi (1938 w.), sa<strong>da</strong>c gar<strong>da</strong>icvala<br />

1945 w. sayovelTao aRiareba <strong>da</strong> saxeli moutana `bembim~, romelic 1923 w <strong>da</strong>iwera. inglisurad<br />

ga<strong>da</strong>iTargmna 1928 w. <strong>da</strong> amis Semdeg iqca erT-erT cnobil sabavSvo nawarmoebad msoflioSi. am-<br />

Jamad Targmnilia 20-mde enaze. am nawarmoebis mixedviT 1942 w. uolt disneim ga<strong>da</strong>iRo cnobili<br />

multfilmi, romelSiac irmis biJina Svlis nukrad ga<strong>da</strong>iqca. amave dros filmSi Seicvala moqmedebis<br />

adgili – moqmedeba amerikis tyeSi xdeba. am nawarmoebs aqvs gagrZelebac, romelic mweralma<br />

mogvianebiT <strong>da</strong>wera: `bembis Svilebi~. ~bembis~ mixedviT sabWoTa kavSirSi ga<strong>da</strong>Rebulia<br />

mxat vruli filmebic: `bembis bavSvoba~ (1985 w) <strong>da</strong> `bembis axalgazrdoba~ (1986 w.).<br />

aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />

moswavleebi teqsts kiTxuloben nawil-nawil, xsnian gaugebar sityvebsa <strong>da</strong><br />

gamoTqmebs. teqstis analizisas yuradReba maxvildeba im faqtze, rom nawarmoebis<br />

personaJebi arian irmebi, romlebsac mweralma a<strong>da</strong>mianebis msgavsad saxelebi<br />

(bembi, karusi, netla, eni, marena...) SeurCia.<br />

_ vin aris am teqstis mTavari gmiri? vis Sesaxeb saubroben irmebi? (a<strong>da</strong>mianis).<br />

_ ra Cans maT saubarSi? (a<strong>da</strong>mianis mimarT udidesi SiSi).<br />

_ riT aris es SiSi gamowveuli? (a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong>undoblad xocavs frinvelebsa<br />

<strong>da</strong> cxovelebs).<br />

_ rogoria irmebis TvaliT <strong>da</strong>naxuli a<strong>da</strong>miani? (saSineli Sesaxe<strong>da</strong>via, aqvs<br />

usiamovno suni).<br />

_ Tqveni azriT, aqvT Tu ara irmebs SiSis safuZveli?<br />

99


_ a<strong>da</strong>mianis ra Tvisebebi Cans teqstSi? <strong>da</strong>axasiaTeT a<strong>da</strong>miani am teqstis<br />

mixedviT.<br />

_ risi imedi aqvT irmebs? (mova dro <strong>da</strong> a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong> irmebi <strong>da</strong>zavdebian).<br />

Tqveni azriT, SesaZlebelia Tu ara, rodisme am ocnebis axdena? (moswavleebs<br />

eZlevaT azris Tavisufalad gamoTqmisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>sabuTebis saSualeba, moqmedebs<br />

principi – yvelas azri sayuradReboa).<br />

_ ra aqvs am nawarmoebs saerTo `Svlis nukris naambobTan~? (orivegan moqmedeba<br />

tyeSi xdeba, moqmedi pirebi arian umweo cxovelebi: Sveli <strong>da</strong> iremi; orivegan<br />

a<strong>da</strong>mianis <strong>da</strong>undoblobasa <strong>da</strong> sisatikezea saubari; orive teqstSi cxovelebi<br />

a<strong>da</strong>mianis msgavsad saubroben, ganicdian, uxariaT, swyinT, eSiniaT; orive mweralma<br />

SeZlo mkiTxvelis <strong>da</strong>fiqreba..); ra gansxvavebaa maT Soris? (pirvel SemTxvevaSi<br />

ambavs Tavad Svlis nukri gadmogvcems, aq ki _ mwerali; pirveli nawarmoebi ufro<br />

mkveTrad gviCvenebs a<strong>da</strong>mianis sisastikes <strong>da</strong> mkiTxvelSic met TangrZnobas aRZravs;<br />

`bembi~ ki tipuri sabavSvo Txzulebaa, romlis mizanic srulebiTac ar aris<br />

norCi mkiTxvelis <strong>da</strong>sevdianeba; `bembis~ irmebi momavlis rwmeniT arian gamsWvaluli<br />

<strong>da</strong> im dros elian, roca a<strong>da</strong>mianTan erTad mSvidobianad icxovreben tyeSi,<br />

Svlis nukrs ki a<strong>da</strong>mianis eSinia <strong>da</strong> masTan Tanaarsebobis yovelgvari imedi aqvs<br />

ga<strong>da</strong>wuruli...)<br />

aqve moswavleebs SeiZleba SevaxsenoT am nawarmoebis mixedviT ga<strong>da</strong>Rebuli<br />

uolt disneis cnobili animaciuri filmi, gavavlebinoT maT Soris paralelebi.<br />

aqtivoba 3 _ teqstis Sinaarsis gadmocema:<br />

moswavleebi teqsts yofen nawilebad. gegma <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />

a) irmebi a<strong>da</strong>mianze saubroben<br />

b) ra aris a<strong>da</strong>mianis mesame xeli<br />

g) ratom eSiniaT irmebs a<strong>da</strong>mianis<br />

d) marenas ocneba<br />

e) ratom gabraz<strong>da</strong> dei<strong>da</strong> netla...<br />

gadmoscemen teqstis Sinaarss jer nawil-nawil, Semdeg ki gabmuli TxrobiT.<br />

`aqt. rveuli<strong>da</strong>n~ sruldeba <strong>da</strong>valebebi #2 <strong>da</strong> #3.<br />

enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

aqtivoba 4 _ mwerlis enaze <strong>da</strong>kvirveba (evfemizacia _ terminis gareSe):<br />

_ ra saxeliT moixsenieben a<strong>da</strong>mians irmebi? (mis saxels ar axseneben, mxolod<br />

nacvalsaxelebiT _ igi, misi _ moixsenieben).<br />

_ rogor fiqrobT, ratom akeTeben amas irmebi? (maT imdenad sZulT <strong>da</strong> eSiniaT<br />

a<strong>da</strong>mianis, rom misi saxelis xsenebac ar surT).<br />

100


<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

evfemizmi_sityva an gamoTqma, romliTac Secvlilia raime TvalsazrisiT miuRebeli sxva<br />

sityva an gamoTqma. evfemizmis uZvelesi <strong>da</strong> Taviseburi saxea tabu, sityvis xmarebis akrZalva<br />

raime motiviT. mavne <strong>da</strong> sazizRar arsebaTa saxelebs winaT ar xmarobdnen <strong>da</strong> cvlidnen mosaferebeli<br />

gamoTqmebiT, miniSnebebiT (Sdr. batonebi _ sabavSvo infeqciuri sneule be bis aRsaniSnavad).<br />

(lit: a. arabuli, <strong>qarTuli</strong> metyvelebis kultura, Tb. 2005 w., gv. 236; z. WumburiZe, r. gabe-<br />

Cava, <strong>qarTuli</strong> ena, XI kl. saxelmZRvanelo, Tb. 2001, gv. 16). am moTxrobaSi irmebs tabu aqvT <strong>da</strong>debuli<br />

a<strong>da</strong>mianis saxelze <strong>da</strong> mas mxolod nacvalsaxelebiT (igi, misi) moixsenieben.<br />

aqtivoba 5 _ sametyvelo etiketze <strong>da</strong>kvirveba _ pativiscemis (Tavazianobis<br />

mravlobiTi:<br />

saxelmZRvanelo.<br />

aqtivoba 6 _ sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba:<br />

`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #4.<br />

aqtivoba 7 _ leqsikuri maragis gamdidreba:<br />

`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #5 _ gaixsene, ra hqvia:<br />

Svlis naSiers _ (nukri)<br />

<strong>da</strong>Tvis naSiers _ (beli)<br />

lomis naSiers _ (bokveri, lekvi)<br />

spilos naSiers _ (spliyvi)<br />

kurdRlis naSiers _ (baWia)<br />

turis naSiers _ (lekvi)<br />

ciyvis naSiers _ (beli)<br />

Sedegebis kodi: V1, V2, V4, V6, V7, V8, V9, V11.<br />

101


n. dumbaZis `xazarula~, dialeqtizmebi, iumori (terminis gareSe)<br />

miznebi:<br />

_ literaturuli teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />

_ kiTxvis strategiebis <strong>da</strong>ufleba, teqstis monakveTebad <strong>da</strong>yofa <strong>da</strong> <strong>da</strong>sa-<br />

Taureba<br />

_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />

_ mxatvruli gamosaxvis xerxebze (iumori) <strong>da</strong>kvirveba<br />

_weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba _ mokle Sinaarsis gadmocema werilobiT,<br />

koreqtireba <strong>da</strong> TviTSefaseba<br />

_dialeqtizmebze <strong>da</strong>kvirveba,<br />

_ sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba (dialogis perifrazi)<br />

I gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisTvis mzadeba (5 wT.):<br />

maswavlebeli klass yofs jgufebad <strong>da</strong> avalebs gaixsenon, ra ician<br />

no<strong>da</strong>r dumbaZis Sesaxeb. kargi iqneba, Tu manamde <strong>da</strong>vavalebT moswavleebs<br />

moiZion informacia am mwerlisa <strong>da</strong> misi nawarmoebebis Sesaxeb. moswavleTa<br />

<strong>da</strong>xmarebiT Tan<strong>da</strong>Tan Seivseba `gonebrivi ieriSis ruqa~:<br />

amJamad<br />

ganisvenebs<br />

mTawmin<strong>da</strong>ze<br />

xalxis sayvareli<br />

mweralia<br />

no<strong>da</strong>r<br />

dumbaZe<br />

102<br />

cxovrob<strong>da</strong><br />

me-20 saukuneSi<br />

sabavSvo qalaqi<br />

`mziuri~ mis<br />

saxels atarebs<br />

<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisTvis:<br />

no<strong>da</strong>r vladimeris Ze dumbaZe <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> 1928 wlis 14 ivliss qalaq TbilisSi. mama - vladimer<br />

ivanes Ze dumbaZe saqarTvelos kompartiis maiakovskis raikomis pirveli mdivani, de<strong>da</strong> - ana<br />

ivanes as. baxtaZe - diasaxlisi. qalaq Tbilisis me-15 skolis moswavle no<strong>da</strong>r dumbaZe sacxovreblad<br />

ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> Coxatauris raionis sofel xidisTavSi bebiasTan <strong>da</strong> papasTan. 1937 wlis cnobili<br />

represiebi momavali mwerlis ojaxsac Seexo, ris Sedega<strong>da</strong>c <strong>da</strong>xvrites misi mama, xolo de<strong>da</strong> ki


xangrZlivi vadiT ga<strong>da</strong>asaxles. aRsaniSnavia is garemoeba, rom mwerali Tavis nawarmoebebSi xSirad<br />

iyenebs avtobiografiul faqtebs, xSirad saubrobs omis dros soflad gatarebul wlebze,<br />

cdilobs <strong>da</strong>gvanaxvos imdroindeli <strong>qarTuli</strong> sofeli iq myofis TvaliT.<br />

1945 wels no<strong>da</strong>r dumbaZem <strong>da</strong>asrula Coxatauris raionis sofel xidisTavis saSualo skola<br />

<strong>da</strong> Tbiliss <strong>da</strong>brun<strong>da</strong> swavlis gasagrZeleblad. Sevi<strong>da</strong> Tbilisis saxelmwifo universitetis<br />

ekonomikur fakultetze, romelic 1950 wels <strong>da</strong>amTavra. 1967-72 wlebSi iyo Jurnal `niangis~<br />

re<strong>da</strong>qtori. 1972 wli<strong>da</strong>n saq. mweralTa kavSiris gamgeobis mdivani <strong>da</strong> ssrk mweralTa kavSiris gamgeobis<br />

wevri, Jurnalis `molo<strong>da</strong>ia gvardias~ sare<strong>da</strong>qcio kolegiis wevri. 1950 wli<strong>da</strong>n n. dumbaZis<br />

leqsebi <strong>da</strong> iumoristuli moTxrobebi sistematurad ibeWdebo<strong>da</strong> qarTul presaSi. moTxrobebis<br />

pirveli krebuli `sofleli biWi~ gamoqveyn<strong>da</strong> 1960 wels. mwerals aRiareba moupoves pirvelive<br />

romanebma: `me, bebia, iliko <strong>da</strong> ilarioni~ (1960) <strong>da</strong> `me vxe<strong>da</strong>v mzes~ (1962). no<strong>da</strong>r dumbaZes romanebisa<br />

(`mziani Rame~ (1967), `nu geSinia, de<strong>da</strong>!~ (1971), `TeTri bairaRebi~ (1973) <strong>da</strong> moTxrobebisaTvis<br />

1975 wels mieniWa SoTa rusTavelis saxelmwifo premia.<br />

nawarmoebebis naTelma optimizmma, Tanamedrove cxovrebis umniSvnelovanesi movlenebis<br />

Rrma wvdomam, Txrobis lirizmma <strong>da</strong> ganumeorebelma iumorma ganapiroba mwerlis popularoba<br />

- rogorc CvenSi, ise sazRvargareT. dumbaZis Txzulebebi Targmnilia rusul, ukrainul,<br />

moldovur, somxur, azerbaijanul, inglisur, frangul, germanul, espanur, polonur, iaponur,<br />

Turqul, arabul <strong>da</strong> sxva enebze. dumbaZis oTxive romani ga<strong>da</strong>keT<strong>da</strong> piesebad. <strong>da</strong>idga saqarTvelosa<br />

<strong>da</strong> ucxo qveynebis scenebze. ga<strong>da</strong>Rebulia kinofilmebi: `me, bebia, iliko <strong>da</strong> ilarioni~ (1962 w.<br />

reJisori T. abulaZe), `me vxe<strong>da</strong>v mzes~ (1965 w. reJ. l. RoRoberiZe), `gza mSvidobisa, jayo!~, `nu<br />

geSinia, de<strong>da</strong>!~ (1972 w. reJ. m. kokoCaSvili). n. dumbaZes ekuTvnis leqsebisa <strong>da</strong> moTxrobebis ramdenime<br />

krebuli. <strong>da</strong>jildoebuli iyo sapatio niSnis ordenebiTa <strong>da</strong> medlebiT. gar<strong>da</strong>icvala 1983<br />

wels. <strong>da</strong>krZaluli iyo q. TbilisSi, sabavSvo qalaq `mziurSi~, romelic Tavis droze swored misi<br />

iniciativiT <strong>da</strong>ars<strong>da</strong>. amJamad ganisvenebs mTawmindis panTeonSi.<br />

aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (12-13 wT.):<br />

moswavleebi iwyeben teqstis I Tavis kiTxvas, kiTxuloben nawil-nawil,<br />

gza<strong>da</strong>gza xsnian ucnob sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs, gar<strong>da</strong> `sityvaTa salaroSi~<br />

axsnili sityvebisa, moswavleTaTvis SeiZleba gaugebari aRmoCndes Semdegi<br />

leqsikuri erTeulebi:<br />

marani _ Rvinis <strong>da</strong>sayenebeli <strong>da</strong> Sesanaxi adgili<br />

fuRuro _ sicariele, siRrue xis tanSi<br />

samarTebeli _ <strong>da</strong>na an sxva xelsawyo piris gasaparsad<br />

lazRan<strong>da</strong>rob _ aq: masxaraob<br />

sasTumali _ loginis is mxare, saiTac mwoliares Tavi udevs<br />

yoymani _ meryeoba, WoWmani raime ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebaSi<br />

mificxeba _ cecxlisTvis (mzisTvis) sxeulis (an misi romelime nawilis)<br />

miSvera<br />

jirki _ kunZi, moris mokle <strong>da</strong> sqeli naWeri<br />

kopebSekruli _ gabrazebuli<br />

udrtvinveli _ mSvidi<br />

yursac ar apartyuneb<strong>da</strong> _ ar esmo<strong>da</strong><br />

teqstis analizisTvis <strong>da</strong>ismis faqtebze orientirebuli kiTxvebi:<br />

_ ra periodia aRwerili am teqstSi? (aq aRwerilia samamulo omis periodi).<br />

sai<strong>da</strong>n Cans es? (`942 wlis adre gazafxulze...~)<br />

_ ra aris xazarula? (vaSlis xea); rogor aRwers mwerali xazarulas nayofs?<br />

(`SemWknar civ vaSls ...almasxanas <strong>da</strong>finosaviT... ~); TviTon xazarulas?<br />

(`alag-alag...doqebiT CamoxunZluli~);<br />

103


_ ras sTxovs bebia SviliSvils? (sTxovs SeaSinos xazarula).<br />

_ rodis `aSineben~ xes? (roca igi nayofs aRar isxams).<br />

_ rogor aris aRwerili teqstSi xis `SeSineba~? waikiTxeT saTanado adgili.<br />

(`najaxi movimarjve...<strong>da</strong> o<strong>da</strong>Si <strong>da</strong>vbrundi’’).<br />

am kiTxvebze pasuxis gacemisas aqtiurad gamoiyeneba saxelmZRvanelo.<br />

aqtivoba 3 _ teqstis Cumi kiTxva <strong>da</strong> gegmis Sedgena (7 wT.):<br />

moswavleebi kidev erTxel kiTxuloben teqsts, amjerad Cumad; yofen mas<br />

nawilebad <strong>da</strong> adgenen gegmas, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />

a) gemrieli xazarula<br />

b) sofelSi bebiasTan<br />

g) beberi xe<br />

d) bebiis ga<strong>da</strong>wyvetileba<br />

e) xazarulas `SeSineba~<br />

winaswar Sedgenili gegmis mixedviT gadmoscemen teqstis calkeuli<br />

nawilebis Sinaarss, Semdeg ki amTlianeben wakiTxul masalas. Txrobisas yurad-<br />

Reba maxvildeba ambis logikuri TanmimdevrobiT gadmocemaze, mwerlis<br />

leqsikaze, romelic zog SemTxvevaSi maswavleblisagan koreqtirebas moiTxovs.<br />

aqtivoba 4 _ teqstis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba (5 wT.):<br />

_ bebia iyo `soflis surnelad ayvavebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>Rvrili~, _ Tqveni azriT,<br />

ra surnelze migvaniSnebs mwerali _ ris suni asdio<strong>da</strong> sofli<strong>da</strong>n Camosul bebias?<br />

(savaraudod, bebias balaxis, xmeli foTlebis, kvamlis, sunelebis, axladmowvelili<br />

rZis... surneli asdio<strong>da</strong>);<br />

_ `omis dros soflis xizani gavxdi~, _ ratom gax<strong>da</strong> avtori `soflis xizani~?<br />

ram aiZula igi wasuliyo qalaqi<strong>da</strong>n sofelSi saswavleblad? (qalaqSi am<br />

dros ufro didi gaWirveba iyo, vidre sofelSi).<br />

_ratom icinis biWi bebiis ucnaur Txovnaze – SeaSinos xazarula? ras<br />

gamoxatavs igi Tavisi siciliT? (igi gamoxatavs Tavis <strong>da</strong>mokidebulebas Zveli<br />

<strong>qarTuli</strong> rwmenis mimarT; mas ar sjera, rom xes marTlac SeiZleba SeeSindes moWris<br />

<strong>da</strong> amis gamo moisxas nayofi);<br />

_ `xazarula mTeli sxeuliT TrTo<strong>da</strong>~, _ weria teqstSi. teqstis mixedviT,<br />

ra aris xazarulas TrTolis mizezi? (zena qari: `zena qarma beberi xe aacaxcaxa~).<br />

aqtivoba 5 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba, sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba (8<br />

wT.):<br />

_ vin gadmogvcems teqstSi aRweril ambavs? (nawarmoebis erT-erTi gmiri).<br />

_ romel pirSi gadmogvcems igi am ambavs? (I pirSi).<br />

_ rogor fiqrobT, ratom mimarTavs mwerali am xerxs? (imitom, rom Tavad<br />

ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong> es ambavi).<br />

_ romel nacvalsaxels iyenebs igi Tavis Tavze saubrisas? (me nacvalsaxels).<br />

104


_ sxvas rom moeyola CvenTvis igive ambavi <strong>da</strong> ara nawarmoebis erT-erT gmirs,<br />

romel pirSi iqnebo<strong>da</strong> Txroba? (III pirSi).<br />

_ scadeT <strong>da</strong> gadmoeciT gegmis erT-erTi sakiTxi III pirSi.<br />

_ moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT teqstSi dialogi. vis <strong>da</strong> vis Soris aris saubari?<br />

vin svams kiTxvebs? vin pasuxobs? ecadeT, gadmosceT am dialogis Sinaarsi III pir-<br />

Si.<br />

moswavleebi zepirad gadmoscemen am dialogis Sinaarss, romelic <strong>da</strong>axloebiT<br />

aseT saxes miiRebs:<br />

„1942 wlis gazafxulze adre diliT bebia Tavs <strong>da</strong>adga Tavis SviliSvils <strong>da</strong><br />

uTxra, amdgariyo <strong>da</strong> xe SeeSinebina. biWs gaukvir<strong>da</strong>, rogor SeiZleba xis SeSinebao.<br />

magram bebia fiqrob<strong>da</strong>, rom xazarula ukve naxevrad SeSa iyo, radganac nayofs<br />

aRar isxam<strong>da</strong>. amitom saWiro iyo misi SeSineba~.<br />

aqtivoba 6 _ Sejameba / Sefaseba (1-2 wT.):<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles, romlebic<br />

gansakuTrebiT aqtiurobdnen axali masalis axsnis procesSi.<br />

aqtivoba 8 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (1-2 wT.):<br />

gadmoscen teqstis I Tavis Sinaarsi III pirSi, `aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~ Seasrulon<br />

savarjiSo #5.<br />

II gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ wakiTxulis Sinaaarsis gadmocema (10 wT.):<br />

wina gakveTilze ukve Camoyalibebuli gegmis mixedviT <strong>da</strong> maswavleblis<br />

<strong>da</strong>xmarebiT moswavleebi TxrobiT gadmoscemen wakiTxulis Sinaarss jer calcalke,<br />

Semdeg ki _ mTlianad, gabmuli TxrobiT, mesame pirSi. amave dros mowmdeba<br />

<strong>da</strong> klasis saerTo ZalebiT gaanalizdeba weriTi <strong>da</strong>valebac.<br />

aqtivoba 2 _ diskusia _ cru rwmenebi (7 wT.):<br />

moswavleebma un<strong>da</strong> gaixsenon xalxSi gavrcelebuli romelime cru rwmena<br />

<strong>da</strong> isaubron mis Sesaxeb (igulisxmeba cru warmodgenebi_crumorwmuneoba).<br />

mag.: 1-li jgufi irCevs Temas: `win Tu Savma katam ga<strong>da</strong>girbina...~<br />

me-2 jgufi irCevs Temas: `sarke ar gagitydes, de<strong>da</strong> mogikvdebao...~<br />

(Temebi savaraudoa, maTi Secvla maswavlebels SeuZlia klasis interesebis gaTvaliswinebiT).<br />

samuSaos <strong>da</strong>srulebis Semdeg moswavleebi awyoben sakuTari namuSevrebis<br />

prezentacias, mwvane baraTiT (wasaxaliseblad) <strong>da</strong>jildovdeba gamarjvebuli<br />

jgufis xelmZRvaneli. sabolood maswavlebeli <strong>da</strong>debiTad Seafasebs yvela<br />

namuSevars principiT: `yvelas azri sainteresoa~.<br />

105


aqtivoba 3 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (12 wT.):<br />

grZeldeba teqstis meore nawilis kiTxva. nawil-nawil kiTxvis dros,<br />

moswavleTa ZalebiT <strong>da</strong>iZebneba <strong>da</strong> maTive monawileobiT aixsneba ucnobi sityvebi<br />

<strong>da</strong> gamoTqmebi. gamoiyeneba saxelmZRvaneloSi mocemuli `sityvis salaro”,<br />

aixneba frazebi: gazafxulma tani <strong>da</strong>isrula _ gazafxuli ZalaSi Sevi<strong>da</strong>,<br />

<strong>da</strong>dga Suaguli gazafxuli; yvelaferi ga<strong>da</strong>iria _ aq: yvelaferi ayvav<strong>da</strong>, buneba<br />

mwvaniT Seimosa, niSnis mogebiT _ <strong>da</strong>cinviT...<br />

tardeba gamokrebiTi kiTxva. maswavleblis mier <strong>da</strong>smuli pirveli donis<br />

kiTxvebis pasuxebs moswavleebi amoikiTxaven saxelmZRvaneloSi.<br />

_ rogor aris aRwerili gazafxulis <strong>da</strong>dgoma? (`gazafxulma...wamwamebs<br />

afaxuleb<strong>da</strong>’’); xazarulas yvaviloba? (`Ria vardisfer... niSnismogebiT gvicqero<strong>da</strong>~);<br />

vis a<strong>da</strong>rebs mwerali ayvavebul vaSlis xes? (najafar, saTno berikacs);<br />

_ ras gulisxmobs mwerali sityvebSi: `xazarulas xazaruloba~? (gulisxmobs<br />

xis yvavilobis <strong>da</strong>sasruls, sicocxles);<br />

_ moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT is adgili, sa<strong>da</strong>c `xazarulas xazarulobaa~ aRwerili<br />

(`ayvavil<strong>da</strong> xazarula...aryiTa <strong>da</strong> murabiT~).<br />

teqstis gaazrebisaTvis <strong>da</strong>ismis kiTxvebi:<br />

_ Tqveni azriT, ratom <strong>da</strong>isxa xazarulam nayofi mxolod erT weliwads?<br />

(savaraudo pasuxi: mas moWris SeeSin<strong>da</strong>); ramdenad <strong>da</strong>majereblad geCvenebaT<br />

xalxSi gavrcelebuli Sexeduleba xis `SeSinebis~ Sesaxeb? Tqven Tu gsmeniaT msgavsi<br />

ram? (am kiTxvaze mosalodnelia sxva<strong>da</strong>sxvagvari pasuxebi, moswavleebi<br />

marTaven erTgvar polemikas, diskusias; maswavlebeli akvirdeba maT msjelobas<br />

<strong>da</strong> aZlevs sasurvel mimarTulebas).<br />

aqtivoba 4 _ teqstis nawilebad <strong>da</strong>yofa <strong>da</strong> gegmis Sedgena (7-8 wT.):<br />

moswavleebs eZlevaT <strong>da</strong>valeba _ waikiTxon teqsti Cumad, <strong>da</strong>yon nawilebad<br />

<strong>da</strong> Seadginon me- 2 Tavis gegma. SeirCeva saukeTeso namuSevari, mag.:<br />

a) afeTqebuli gazafxuli<br />

b) xazarulas yvaviloba<br />

g) beberi xis gasaWiri / xazarula <strong>da</strong>ber<strong>da</strong><br />

d) xazarulobis <strong>da</strong>sasruli<br />

aqtivoba 5 _ Sejameba (1-2 wT.):<br />

moswavleebi ajameben, ra gaiges axali am gakveTilze (maT <strong>da</strong>asrules n.<br />

dumbaZis `xazarulas~ kiTxva, gaicnes moTxrobis mTavari gmirebi_ 14 wlis<br />

ymawvili <strong>da</strong> misi bebia, Seadgines teqstis Sinaarsis gadmosacemi gegma, gadmosces<br />

teqstis Sinaarsi, isaubres xalxSi gavrcelebul crurwmenebze, gaicnes ramdenime<br />

axali sityva... )<br />

aqtivoba 7 _ Sefaseba (1 wT.):<br />

gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles.<br />

aqtivoba 8 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (1-2 wT.):<br />

teqsti TxrobiT; moiniSnon is adgili, romelmac yvelaze metad <strong>da</strong>afiqraT;<br />

Seafason moqmedi pirebis (biWi, bebia) saqcieli, werilobiT Seasrulon <strong>da</strong>valeba<br />

#2 (`aqt. rveuli~) _ Seadginon mokle Sinaarsis gadmosacemad mTliani teqstis<br />

gegma.<br />

106


III gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ teqstis Sinaarsis gadmocema, saSinao weriTi namuSevris<br />

Semowmeba (10 wT.):<br />

moswavleebi Tavi<strong>da</strong>n bolomde gadmoscemen teqstis Sinaarss, yuradReba<br />

maxvildeba faqtebis TanmimdevrobiT gadmocemaze, Txrobis kulturaze _<br />

warsul droSi Txroba, mesame pirSi Txroba, azris naTlad <strong>da</strong> gasagebi formiT<br />

Camoyalibeba; saubroben, ra aris am nawarmoebis Tema (xalxSi gavrcelebul<br />

crurwmena, biWis mier xis <strong>da</strong>Sineba), ra aris de<strong>da</strong>azri (bunebis zogierTi movlena<br />

xSirad auxs nelia, auxsnelia xazarulas bolo yvavilobac), Tu Cans teqstSi avtoris<br />

<strong>da</strong>mo kidebuleba am faqtisadmi (ar Cans, avtori, romelic amave dros Tvi-<br />

Ton aris erT-erTi moqmedi piri, Tavis azrs am movlenis Sesaxeb arsad ar afiqsirebs).<br />

saubroben, Tu romelma monakveTma <strong>da</strong>afiqraT yvelaze metad <strong>da</strong> ratom...<br />

aqve ecnobian erTmaneTis weriT namuSevrebs _ nawarmoebis mokle Sinaarsis gegmas,<br />

u<strong>da</strong>reben mas im gegmas, romelic maT adre, wina gakveTilebze Sinaarsis vrclad<br />

gadmocemisaTvis Seadgines, akvirdebian im gansxvavebas, rac maT Soris arsebobs<br />

(mokle gegmaSi mxolod ZiriTadi <strong>da</strong> arsebiTi un<strong>da</strong> iyos <strong>da</strong>fiqsirebuli,<br />

mag: a) bebiis Txovna, b) xis SeSineba, g) xazarulas bolo yvaviloba, g) xazarulobis<br />

<strong>da</strong>sasruli). varjiSoben mokle Sinaarsis gadmocemaze.<br />

aqtivoba 2 _ mxatvrul saxeebze <strong>da</strong>kvirveba (5-6 wT.):<br />

_ mwerali cdilobs xazarulas a<strong>da</strong>mianis Tvisebebi miaweros. ra Tvisebebia<br />

es? (gaRimebuli idga, idga udrtvinveli, niSnismogebiT gvicqero<strong>da</strong>, yuri ar<br />

gaapartyuna...).<br />

_ ratom a<strong>da</strong>rebs mwerali xazarulas najafar, saTno berikacs? (manac am<br />

berikaciviT moixa<strong>da</strong> vali xalxis winaSe).<br />

_ romeli zedsarTavi saxelebiT aRwers mwerali xazarulas nayofs? (muStisodena,<br />

Seuxe<strong>da</strong>vi, <strong>da</strong>mWknari, <strong>da</strong>pranWuli). Tu SeiZleba xazarulas nayofis<br />

aRwerisaTvis sxva zedsarTavebis gamoyeneba? (patara, uSno, ulamazo...)<br />

_ `agi, nena, Seni ezos xazarulaa, kia almasxanas <strong>da</strong>finosaviT <strong>da</strong>pranWuli...~<br />

_ vis a<strong>da</strong>rebs bebia xazarulas? (mezoblis _ almasxanis _ meuRles / qaliSvils);<br />

ra niSniT a<strong>da</strong>rebs? (garegnobiT, Sesaxe<strong>da</strong>obiT); ratom iyenebs am Se<strong>da</strong>rebas<br />

bebia? (msmenelSi /mkiTxvelSi/ Rimili rom gamoiwvios).<br />

_ am Se<strong>da</strong>rebis mixedviT, rogori warmogidgeniaT Tavad almasxanis <strong>da</strong>fino?<br />

(aq moswavleebs eZlevaT sakuTari fantaziisaTvis farTo asparezi..);<br />

_ Tu aris teqstSi sxva adgilic, romelic agreTve msmenelis (mkiTxvelis)<br />

Rimils iwvevas? (aris ramdenime adgili: bebiis xelSi najaxis <strong>da</strong>naxvaze SviliSvili<br />

Seicxadebs: ` mRupav bebia?’’; `gavaxede <strong>da</strong> sicili wamsk<strong>da</strong>; `moeSvi, biWo,<br />

awi mag Zroxas, sanam vaSlis kampots ar meiwveleba, ar <strong>da</strong>anebeb Tavs?~, sasaciloa<br />

Tavad siuJetic _ xis SeSineba, saubari xesTan, muqara... <strong>da</strong> a.S.). Tqveni azriT,<br />

ratom mimarTavs am xerxs mwerali? (pasuxi: un<strong>da</strong> mkiTxveli gaamxiarulos, mas<br />

sasiamovno ganwyoba Seuqmnas); xom ar gaixsenebT amave mwerlis sxva nawarmoebs,<br />

romelic aseve mkiTxvelis Rimils iwvevs? (moswavleebs SesaZloa gaaxsendeT<br />

dumbaZis `me, bebia, iliko <strong>da</strong> ilarioni~ an sxva nawarmoebebi).<br />

107


<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

iumori _ komikuris erT-erTi saxe. iumoris obieqti Tumca gakilvis Rirsia, magram inarCunebs<br />

mimzidvelobas. komikuri iumorSi warmodgenilia yvelaze rbil tonalobaSi. iumoris<br />

aqtiuri formaa gonebamaxviloba. rogorc wesi, iumori ar niSnavs vinmes <strong>da</strong>cinvas. marTalia, iumori<br />

sicilis momgvreli formiT amxels ama Tu im naklvanebas, magram amgvar mxilebas safuZvlad<br />

udevs ara zizRi <strong>da</strong> <strong>da</strong>cinva, aramed Rrma a<strong>da</strong>mianuri TanagrZnoba. iumori <strong>da</strong> mis safuZvelze warmoqmnili<br />

sicili jansaRia, igi pirovnebis ganwmendis saukeTeso saSualebaa. iumori arsebiTad<br />

gansxvavdeba satirisagan, romelic cxovrebis mankieri mxareebis gamkilav, <strong>da</strong>undobel kritikas<br />

warmoadgens. mniSvnelovnad gansxvavdeba ironiisaganac, romlis mizanicaa uaryofiTi mxareebis<br />

<strong>da</strong>mcinavi formiT wamoweva wina planze. msoflio literaturaSi iumoris cnobili didostatebi<br />

iyvnen: servantesi, fr. rable, i. haSeki, n. gogoli, a. Cexovi, m. zoSCenko... <strong>qarTuli</strong> iumoris<br />

didostatebi arian: d. kldiaSvili, p. kakabaZe, n. dumbaZe... (lit-ra: a. Wialaia, r. Wilaia, <strong>da</strong>sax.<br />

Sroma, gv. 136).<br />

aqtivoba 3 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba_ dialeqtizmebi (5 -6 wT.):<br />

maswavlebeli moswavleebs amoakiTxebs teqstis am nawilSi gamoyenebul<br />

gurul dileqtizmebs. mag.: nena, kope, orSimo, orCxruSi... rava, meiwveleba...<br />

aqve ixseneben sxa<strong>da</strong>sxva kuTxisTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel dialeqtur formebsac.<br />

sruldeba <strong>da</strong>valeba #4.<br />

aqtivoba 4 _ teqstis konstruireba _ <strong>da</strong>valeba #3, SeSinebuli xazarula<br />

(15-17 wT.):<br />

teqstis agebisas moswavleebs aucileblad un<strong>da</strong> mivceT miTiTeba imis<br />

Sesaxeb, rom: a) igi iyos mokle, b)yuradReba gamaxvildes mxolod mTavarsa <strong>da</strong><br />

arsebiTze, g) Txroba warmoebdes mesame pirSi, d) Txrobisas Tavi avaridoT<br />

dialogebs, e) Caetion miTiTebul droSi. weris <strong>da</strong>mTavrebis Semdeg moswavleebi<br />

kiTxuloben sakuTar namuSevars <strong>da</strong> asworeben SemCneul Secdomebs. SeiZleba<br />

gamo viyenoT TviTSefasebisa <strong>da</strong> urTierTSefasebis formebi.<br />

aqtivoba 5 _ Sejameba <strong>da</strong> Sefaseba (2-3 wT.).<br />

aqtivoba 6 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />

`xazarula~; moifiqron <strong>da</strong> <strong>da</strong>weron yvelaze sasacilo ambavi, romelic Tavs<br />

ga<strong>da</strong>xdeniaT. Seasrulon <strong>da</strong>valeba #4 (`aqt. rveuli~).<br />

Sedegebis kodi:<br />

V1 _ moswavle warmoadgens zepir teqsts xalxSi gavrcelebuli crurwmenebis<br />

Sesaxeb, asabuTebs Tavis naTqvams, warmoadgens konkretul fatqebs, afasebs<br />

TanatolTa gamosvlas am sakiTxis irgvliv;<br />

V2 _ muSaobs jgufTan erTad, icavs zepiri gamosvlisas etiketsa <strong>da</strong> reglaments;<br />

V4 _ avlens mosmenili lit. nawarmoebis Sefasebis unars, saubrobs mxat.<br />

nawarmoebSi gamoxatul ganwyobilebaze (iumori _ terminis gareSe), gamoxatavs<br />

Tavis <strong>da</strong>mokidebulebas lit. personaJebis mimarT;<br />

V5 _ marTebulad iyenebs enobriv-gramatikul formebs, akvirdeba dialeqtur<br />

formebs <strong>da</strong> Txrobas cvlis maTi Sesatyvisi lit. formebiT;<br />

108


V6 _ afasebs lit. personaJebs, avlebs paralelebs lit. nawarmoebebTan;<br />

V8 _ yofs teqsts nawilebad, adgens gegmas Sinaarsis gadmosacemad;<br />

V9 _ agebs werilobiT teqsts, TanmimdevrobiT gadmoscems faqtebs <strong>da</strong> movlenebs;<br />

V12 _ sworad aformebs sxva<strong>da</strong>sxva tipis teqsts, akeTebs koreqturas, axerxebs<br />

dialogis perifrazs <strong>da</strong> marTebulad iyenebs sintaqsur konstruqciebs.<br />

momdevno Temis _ g. Coxelis `saziaro yvavi~, r. inaniSvilis `biWi malxazi~<br />

_ <strong>da</strong>gegmvas mTlianad maswavlebels vandobT. vTavazobT <strong>da</strong>matebiT informacias:<br />

goderZi Coxeli, Tanamedrove qarTveli mwerali <strong>da</strong> kinoreJisori, <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> 1954 wels<br />

duSeTis raionis sofel CoxSi, 1978 wels <strong>da</strong>amTavra SoTa rusTavelis saxelobis Teatraluri<br />

institutis kinosareJisoro fakulteti, aris avtori wignebisa: `werili naZvebs~, `bindisferi<br />

sofeli~, `a<strong>da</strong>mianTa sev<strong>da</strong>~, `mgeli~, `Tevzis werilebi~, `bedis mdevari~, `caswavala~... aqtiurad<br />

muSaob<strong>da</strong> kinematografiaSi, aris aTze meti filmis reJisori <strong>da</strong> scenaristi (`miwismzomelebi~,<br />

`a<strong>da</strong>mianTa sev<strong>da</strong>~, `werili naZvebs~, `codvis Svilebi~, `lukas saxareba~, `samoTxis gvritebi~, `mijaWvuli<br />

raindebi~...). gar<strong>da</strong>icvala 2008 wels.<br />

109


m. maWavarianis `sakuTari sicocxlis Semokleba~; saklaso diskusia<br />

`a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong> buneba~; zmnis uRleba<br />

miznebi:<br />

_ a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> bunebis urTierTobaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

_ teqstis kiTxva <strong>da</strong> gaazreba, saTanado <strong>da</strong>skvnebis gamotana<br />

_ sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba, kritikuli azrovnebis ganviTareba<br />

_ aRweriTi teqstis ageba<br />

_ zmnis formacvlaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

teqstze muSaoba<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />

aq maswavlebels vTavazobT or variants: a) klasi msjelobs muxran maWavarianis<br />

adre wakiTxuli leqsebis Sesaxeb; ixseneben, ra ician am poetze, ris gagebas<br />

isurveben mis Sesaxeb am gakveTilze; am mizniT SeiZleba gamoviyenoT `gonebrivi<br />

ieriSis ruka~; b) maswavlebeli klass sTavazobs Temas sadiskusiod `Cemi qalaqis<br />

(soflis) buneba~. amgvar muSaobas SeiZleba mivceT jgufuri xasiaTi. gamaxvildeba<br />

yuradReba a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> bunebis urTierT <strong>da</strong>mo ki de bulebis konkretul<br />

SemTxvevebze.<br />

<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

muxran maWavariani _ Tanamedrove poeti, <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> 1929 w sof. argveTSi, saCxeris raionSi,<br />

1954 w. <strong>da</strong>amTavra T s u filologiis fakulteti, 1967-1984 wlebSi iyo Jurnal `pioneris~, xolo<br />

1982-1992 wlebSi Jurnal `saunjis~ mTavari re<strong>da</strong>qtori. pirveli leqsebi 1952 w. gamoaqveyna. 1958<br />

w gamovi<strong>da</strong> poetis ori krebuli: `wiTeli mze <strong>da</strong> mwvane balaxi~ <strong>da</strong> `siCume uSenod~, romelic rusulad<br />

iTargmna <strong>da</strong> mwerals didi aRiareba moutana _ 1959 w. axalgazrdobis msoflio VII saerTa-<br />

Soriso festivalis laureatis wodeba. poetis mTeli Semoqmedeba <strong>da</strong>fuZnebulia patriotizmze<br />

_ mSobeli qveynis, xalxis, de<strong>da</strong>enis udides siyvarulze.<br />

winamdebare teqsti warmoadgens recenzias cnobili qarTveli bunebismetyvelis arn.<br />

gegeWkoris wignze `de<strong>da</strong>buneba~, magram avtori scildeba Cveulebrivi recenzentis farglebs<br />

<strong>da</strong> wina planze kvlav mSobliuri miwisa <strong>da</strong> enis siyvaruls wamoswevs.<br />

aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva:<br />

teqsts Tavi<strong>da</strong>n bolomde kiTxulobs maswavlebeli. igi monologs warmoadgens,<br />

Seicavs dialogsac, amitom maswavlebelma kiTxvisas aucileblad un<strong>da</strong> miaqcios<br />

am garemoebas yuradReba <strong>da</strong> saTanado intonacia, tempi <strong>da</strong> maxvilebi<br />

(logikuri, fsiqologiuri) SearCios. amis Semdeg teqsts nawil-nawil kiTxuloben<br />

moswavleebi <strong>da</strong> gza<strong>da</strong>gza xsnian gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs, romlebic<br />

teqstSi mravla<strong>da</strong>a. gar<strong>da</strong> `sityvaTa salaroSi~ axsnili leqsikuri erTeulebisa,<br />

moswavleebisaTvis SeiZleba gaugebari aRmoCndes Semdegi sityvebi <strong>da</strong> frazebi:<br />

Suaxansga<strong>da</strong>cilebuli – asakovani, xanSiSesuli (Sua xani _ dro axalgazrdobasa<br />

<strong>da</strong> moxucebuloba Soris); xelisgulisodena adgili _ patara adgili; Tavs<br />

110


aravin icxelebs – Tavs aravin iwuxebs; STamomavloba _ momavali Taoba; urTierTSewevniT<br />

_ erTmaneTis <strong>da</strong>xmarebiT, urTierT<strong>da</strong>xmarebiT; garkveulwilad<br />

_ erTgvarad, nawilobriv... leqsikuri analizisas yuradRebas gavamaxvilebT im<br />

faqtzec, rom Txrobisas mwerali zog SemTxvevaSi iyenebs literaturuli <strong>enisa</strong>Tvis<br />

ucxo sityvebsac: SemoaRlites, <strong>da</strong>ajligineben, <strong>da</strong>fSxala .., rac erTi mxriv<br />

imiT aixsneba, rom mwerali imerelia <strong>da</strong> zog SemTxvevaSi imerul dialeqtizmebs<br />

iyenebs (<strong>da</strong>fSxala), meore mxriv ki imiT, rom mwerals surs mkiTxvelisaTvis ufro<br />

gasagebi gaxados Txroba, misTvis ufro maxlobeli <strong>da</strong> Sinauri gaxdes.<br />

maswavlebeli sagangebod Cerdeba teqstis im monakveTze, sa<strong>da</strong>c mwerali<br />

sulxan-saba orbelianis leqsikonze saubrobs. moswavleebisaTvis sulxan-saba<br />

nacnobia rogorc mwerali, magram araferi ician misi leqsikonis Sesaxeb, amdenad,<br />

informacia moswavleebs am sakiTxis Sesaxebac un<strong>da</strong> mivawodoT.<br />

<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

sulxan-saba orbelianis `leqsikoni <strong>qarTuli</strong>~, anu `sityvis kona~ (rogorc es am wignisTvis<br />

vaxtang VI-s Seurqmevia), ganmartebiTi leqsikonia, romelic sami aTeuli wlis Sromis Sedegia.<br />

Seicavs oci aTasze met sityvas. sityvis ganmarteba <strong>da</strong> axsna xSirad <strong>da</strong>sabuTebulia romelime<br />

cnobili nawarmoebis adgiliT, gansakuTrebiT <strong>da</strong>mowmebulia Zveli <strong>da</strong> axali aRTqmis wignebi.<br />

Sedg<strong>enisa</strong>s avtors usargeblia ucxo enebis leqsikonebiT, Seujerebia isini erTmaneTTan <strong>da</strong> mxolod<br />

amis safuZvelze Seuqmnia `leqsikoni <strong>qarTuli</strong>~. leqsikons win axlavs `anderZnmagi~. aq avtori<br />

aRniSnavs, rom qarTvelebs adrec hqoniaT am tipis leqsikoni, romelic <strong>da</strong>hkargviT <strong>da</strong> amis<br />

gamo `ena <strong>qarTuli</strong> TvisTa nebazed gauryvniaT~. rogorc specialistebi aRniSnaven, es leqsikoni<br />

scildeba ganmartebiTis farglebs <strong>da</strong> erTsa <strong>da</strong> imave dros aris enciklopediuric <strong>da</strong> TargmniTic.<br />

leqsikonis amgvari Sedgena ki iman ganapiroba, rom mas saswavlo <strong>da</strong>niSnulebac hqonia<br />

(`pirvel saswavlo yrmaTaTvis~).<br />

sulxan-sabas `leqsikonSi~ moipoveba pirobiTi niSnebi mnaTobaTa, mcenareTa, frinvelTa,<br />

TevzTa, qvewarmavalTa aRsaniSnavad. rogorc wesi, es leqsikuri erTeulebi qarTul enazevea<br />

ganmartebuli, mag: gedi _ zRvis bati, boloSava _ mWvrinavi; Woti _ momcro bu aris, Rame<br />

iZaxis (Sdr. woti). zogierTi sityva ki ganmartebis gareSea, aRniSnulia mxolod pirobiTi niSniT.<br />

rogorc Cans, muxran maWavarians aseTi leqsikuri erTeulebi aqvs mxedvelobaSi: (xaratoni,<br />

Wvinta, wintala, oyari, iveosi... _ aRniSnulia frinvelis pirobiTi niSniT, Sesatyvisi ki ara<br />

aqvs miwerili). (lit-ra: sulxan-saba orbeliani, `<strong>qarTuli</strong> leqsikoni~, i. yifSiZisa <strong>da</strong> a. SaniZis<br />

re<strong>da</strong>qciiT, winasityvaoba <strong>da</strong>urTo a. SaniZem, 1928 w.; sulxan-saba orbeliani, `leqsikoni <strong>qarTuli</strong>~,<br />

I, re<strong>da</strong>qtorebi e. metreveli, c. qurcikiZe, Tb. 1991 w.).<br />

aqtivoba 3 _ teqstis analizi <strong>da</strong> Sefaseba:<br />

kiTxvebi teqstis gageba-gaazrebisa <strong>da</strong> SefasebisaTvis mocemulia saxelmZRvaneloSi.<br />

moswavleebi teqsti<strong>da</strong>n asaxeleben a<strong>da</strong>mianis bunebisadmi usulgulo<br />

<strong>da</strong>mokidebulebis konkretul SemTxvevebs (xnaven erozirebul adgilebs, Cexen<br />

tyeebs, xocaven frinvelebs, soflis mTa-gorebi<strong>da</strong>n didi raodenobiT gaaqvT<br />

sila...), saubroben im Sedegebze, rac am <strong>da</strong>mokidebulebam moutana bunebas (Sreba<br />

wyaroebi, iklebs mdinareebi, qari xeze nayofs aRar ayenebs...). amasve ukavSirdeba<br />

saklaso diskusiac (`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #1).<br />

werilobiTi teqstis ageba: `aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #2.<br />

111


enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

aqtivoba 1 _ rTuli saxelebis marTlweraze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

Suaxansga<strong>da</strong>cilebuli, xelisgulisodena, xvna-Tesva, mTa-gorebi, TofiaraRi,<br />

de<strong>da</strong>ena... moswavleebi ganmartaven, ratom iwereba es rTuli sityvebi<br />

ase, maTi gamoyenebiT adgenen wina<strong>da</strong>debebs <strong>da</strong> weren <strong>da</strong>faze.<br />

aqtivoba 2 _ zmnis raobis gaxseneba, <strong>da</strong>kvirveba zmnis uRlebis martiv<br />

SemTxvevebze, piris niSnebis gacnoba (`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valebebi #3 <strong>da</strong> #4.).<br />

Sedegebis kodi: V1, V2, V4, V5, V6, V7, V8, V10, V12.<br />

112


giorgi SatberaSvilis `gamoqvabulSi~ (nawyveti moTxrobi<strong>da</strong>n<br />

`saTaflia~), zmna, zmnuri frazeologizmebi, zmnis uRlebis martivi<br />

paradigmebi _ 3 sT.<br />

miznebi:<br />

_ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />

_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />

_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ martivi aRweriTi teqstis konstruireba jer zepirad, Semdeg _ werilobiT<br />

_ saganTSorisi kavSiri bunebismetyvelebasTan<br />

_ zmnis formacvalebaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

_ zmnasTan <strong>da</strong>kavSirebuli orToepiul-orTografiuli Cvevebis formireba<br />

_ zmnuri farzelogizmebis gacnoba <strong>da</strong> metyvelebaSi gamoyeneba<br />

I gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ moswavleTa zepiri <strong>da</strong> weriTi pasuxebis prezentacia <strong>da</strong> Sefaseba<br />

(ganvlili masalis Semowmeba _ m. maWavarianis `sakuTari sicocxlis<br />

Semokleba~) (7-8 wT.):<br />

aqtivoba 2 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba (5-7 wT.):<br />

klasi iyofa jgufebad, TiToeul jgufs evaleba Seadginos mokle aRweriTi<br />

teqsti gamoqvabulis Sesaxeb (rogor esmiT am sityvis mniSvneloba, ra smeniaT /<br />

waukiTxavT gamoqvabulis Sesaxeb, saqarTveloSi romeli gamoqvabuli unaxavT <strong>da</strong><br />

sad...). klass SeiZleba winaswar <strong>da</strong>vavaloT moiZion saTanado masala am sakiTxis<br />

irgvliv. teqstis prezentacia <strong>da</strong> Sefaseba xdeba <strong>klasSi</strong>.<br />

aqtivoba 3 1 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (12-15 wT.).<br />

informacia maswavleblisaTvis:<br />

giorgi SatberaSvili _ 1910-1965 w., 1932 w. <strong>da</strong>amTavra Tsu istoriis fakulteti, lit.<br />

moRvaweobas iwyebs 1929 w-<strong>da</strong>n, pirveli poeturi krebuli gamosca 1933 w. misi SemoqmedebisaTvis<br />

<strong>da</strong>maxasiaTebelia Janrobrivi mravalferovneba. aRasaniSnavia, rom is nayofierad Sromob<strong>da</strong><br />

sabavSvo <strong>literaturis</strong> sferoSic. ekuTvnis mravali sabavSvo moTxroba, maT Soris aRsaniSnavia<br />

`saTaflia~ <strong>da</strong> `mtkvris saTavisaken~.<br />

1 sakiTxavi teqsti saxelmZRvaneloSi or nawilad aris gayofili, amitom misi <strong>da</strong>muSavebac ase<br />

moxdeba. aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom moswavleTa erTi nawilisaTvis SeiZleba nacnobi iyos es avtoric<br />

<strong>da</strong> es gmirebic, ramdena<strong>da</strong>c IV kl. saxelmZRvaneloSi Setanili gvaqvs nawyveti am moTxrobi<strong>da</strong>n<br />

(`dinozavris nakvalevze~)<br />

113


saTaflia _ mRvime quTaisTan, samguralis seris maxloblad. derefnis tipisaa, aqvs gan-<br />

Stoebebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>rbazebi. maTi saerTo sigrZe 900 m-s aRwevs. maqsimaluri simaRle 10 m-ia, sigane<br />

_ 12 m. aqve miedineba mdinare oRaskura, romelic gamosasvlels poulobs samguralis seris<br />

samxreTiT. gamoqvabuli aRmoaCina <strong>da</strong> Seiswavla pe<strong>da</strong>gog-mxareTmcodnem petre Wabukianma. aqve,<br />

mRvimis SesasvleleTan, aRmoCenilia mtacebeli <strong>da</strong> balaxiWamia dinozavrebis 200-mde nakvalevi.<br />

teqstis kiTxvas iwyebs maswavlebeli, agrZeleben moswavleebi. SeiZleba<br />

gamoviyenoT `pauzebiT kiTxvac~ _ teqsti <strong>da</strong>vyoT azrobrivad <strong>da</strong>srulebul<br />

monakveTebad:<br />

pauza I: I striqoni<strong>da</strong>n `araferi ar arRvev<strong>da</strong> am idumalebiT aRsavse adgilis<br />

myudroebas~_mde.<br />

pauza II: `_ `Sexede, Sexede, elguja, es ra aris?~<br />

pauza III: `... stalaqtitebad <strong>da</strong> stalagmitebad ga<strong>da</strong>qceuliyvnen.~<br />

pauza IV: `_ TiTqos iqi<strong>da</strong>n viRac gvemuqreba! _ man xeli gaiSvira mRvimis<br />

siRrmisken.~<br />

moswavleebs TiToeuli monakveTis wakiTxvis Semdeg vavalebT warmoadginon<br />

sakuTari mosazrebebi teqstSi movlenebis Semdgomi ganviTarebis Sesaxeb.<br />

miRebuli pasuxebi mogvianebiT Seu<strong>da</strong>rdeba avtoriseul variants. gza<strong>da</strong>gza<br />

kiTxvis procesSi aixsneba moswavleTaTvis gaugebari sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebic.<br />

xmamaRali kiTxvis paralelurad gamoiyeneba Cumi kiTxvac.<br />

maswavlebeli svams faqtebze orientirebul kiTxvebs, romelTa pasuxebic<br />

moswavleebma wignSi un<strong>da</strong> amoikiTxon:<br />

_ ratom ga<strong>da</strong>wyvites gamoqvabulis <strong>da</strong>Tvaliereba elgujam <strong>da</strong> goCam? iq ris<br />

aRmoCenas apirebdnen biWebi?<br />

_ rogor aRwers mwerali saTafliis mi<strong>da</strong>moebs? moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT<br />

teqstSi saTanado adgili.<br />

_ ra ganwyoba <strong>da</strong>euflaT biWebs gamoqvabulSi Sesvlamde? ram gaumZafraT<br />

SemdegSi maT es grZnoba?<br />

_ ra hgvri<strong>da</strong>T saTafliaSi Cumad Separul biWebs siamayes?<br />

_ ra sityvebiT gadmogvcems gamoqvabulSi myofi biWebis gancdebs avtori?<br />

moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT teqstSi saTanado adgilebi.<br />

_ ra inanes biWebma? ratom uxmob<strong>da</strong> gamoqvabulSi Sesuli elguja fores?<br />

teqstis gaazrebisaTvis <strong>da</strong>ismis kiTxvebi:<br />

_ gamoqvabulSi Separul biWebs ori erTmaneTis sapirispiro grZnoba <strong>da</strong>euflaT.<br />

ra grZnobebia es? ram gamoiwvia es grZnobebi?<br />

_ wakiTxul monakveTSi elgujasa <strong>da</strong> goCas ra Tvisebebi Cans? riT hgvanan<br />

isini erTmaneTs? riT gansxvavdebian? TqvenTvis maTi ra Tvisebaa misaRebi? miuRebeli?<br />

_`ager gamoqvabulis Tavi<strong>da</strong>n Tav<strong>da</strong>yira <strong>da</strong>kidebuli maxrCobela gveli<br />

TiTqos klakvniT moeSurebo<strong>da</strong> maTken! iqve, <strong>da</strong>bla, meore uzarmazar gvels amoeyo<br />

Tavi miwi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> biWebisaTvis gzis ga<strong>da</strong>Robvas lamob<strong>da</strong>!~ _ ase aRwers mwe-<br />

114


ali biWebis TvaliT <strong>da</strong>naxul gamoqvabuls. ramdenad Seefereba es suraTi realobas?<br />

ra aris amis mizezi?<br />

_ SiSTan erTad biWebs simayis grZnobac <strong>da</strong>euflaT. Tqveni azriT, marTlac<br />

saamayo saqcieli Caidines biWebma? <strong>da</strong>asabuTeT Tqveni azri.<br />

_ biWebma TavianTi ga<strong>da</strong>wyvetilebis Sesaxeb _ ufrosebis gareSe Cumad<br />

<strong>da</strong>eTvalierebinaT gamoqvabuli _ araferi uTxres umcros Zmas. Tqveni azriT,<br />

ra un<strong>da</strong> yofiliyo amis mizezi?<br />

_ mwerali gamoqvabulSi Separul biWebs `raindebs~ uwodebs. ramdenad<br />

amar Tleben isini am saxels? <strong>da</strong>asabuTeT Tqveni azri.<br />

aqtivoba 4 _ gegmis Sedgenaze muSaoba (5-7 wT.):<br />

moswavleebi nawil-nawil kiTxuloben teqsts <strong>da</strong> adgenen Sinaarsis gadmosacemad<br />

gegmas (`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #2), romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes<br />

miiRebs:<br />

a) elguja <strong>da</strong> goCa dinozavrebis nakvalevTan<br />

b) SiSze gamarjveba / gamoqvabulSi ga<strong>da</strong>Zroma / aRmoCenebis molodinSi<br />

g) pirveli <strong>da</strong>zvervis Sedegebi / gamoqvabulis <strong>da</strong>Tvaliereba<br />

d) idumali SiSi<br />

e) fiqrebi foreze / siamaye <strong>da</strong> sinanuli<br />

v) elgujas ga<strong>da</strong>wyvetileba / mSiSara goCa<br />

aqtivoba 5 _ teqstis konstruireba (5-7 wT.):<br />

maswavlebeli klass avalebs warmoidginon sakuTari Tavi gamoqvabulSi<br />

<strong>da</strong> Seadginon zepiri teqsti saTauriT `gamoqvabulSi~, Txrobisas aucileblad<br />

gamo iyenon axlad Seswavlili leqsikuri erTeulebi: mRvime, kirqva, Sre, stalagmiti,<br />

stalaqtiti. kargia, Tu <strong>da</strong>matebiT resursad gamoviyenebT msoflios<br />

sxva<strong>da</strong>sxva cnobili gamoqvabulebis amsaxvel ferad fotomasalas.<br />

aqtivoba 6 _ Sejameba (2 wT.).<br />

aqtivoba 7 _ Sefaseba (2 wT.).<br />

aqtivoba 8 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (1-2 wT.):<br />

moswavleebs eZlevaT teqsti TxrobiT, <strong>da</strong>sawerad _ <strong>da</strong>valeba 3 (`aqt. rveuli~).<br />

II gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ moswavleTa zepiri <strong>da</strong> werilobiTi pasuxebis prezentacia<br />

(7-10 wT.):<br />

moswavleebi TxrobiT gadmoscemen wakiTxuli teqstis Sinaarss. am dros<br />

SeiZleba gamoviyenoT jgufuri muSaoba: TiToeul jgufs SevTavazoT gegmis esa<br />

Tu is nawili <strong>da</strong> <strong>da</strong>vavaloT, gadmoscen mxolod am monakveTis Sinaarsi. Txrobisas<br />

115


yuradReba eqceva ambis logikuri Tanmimdevrobis <strong>da</strong>cvas, faqtebis sizustes,<br />

agreTve _ Txrobisas mwerliseuli leqsikis gamoyenebas, droTa Tanmimdevrobis<br />

<strong>da</strong>cvas, III pirSi Txrobas, gamometyvelebiT kiTxvas. aseve xdeba moswavleTa<br />

werilobiTi <strong>da</strong>valebis prezentacia _ maT teqstis mixedviT un<strong>da</strong> aReweraT<br />

saTaflias gamoqvabuli sayrdeni sityvebis (`idumali~, `SiSi~, `stalagmitebi~,<br />

`stalaqtitebi~, `kirqva~, `samariseburi dumili~, `qvewarmavlebi~) gamoyenebiT.<br />

aqtivoba 2 _ werilobiTi <strong>da</strong>valebis TviTSefaseba <strong>da</strong> urTierTSefaseba<br />

(3-5 wT.):<br />

(kiTxvebi <strong>da</strong>valebis Sefasebisa <strong>da</strong> urTierTSefasebisaTvis mocemulia `aqtivobebis<br />

rveulSi~, <strong>da</strong>valeba #3).<br />

aqtivoba 3 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (10-12):<br />

moswavleebi nawil-nawil kiTxuloben teqstis meore monakveTs, gza<strong>da</strong>gza<br />

xsnian gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs. teqstis gaazrebisa <strong>da</strong> analizisaTvis<br />

<strong>da</strong>ismis kiTxvebi, romlebic saxelmZRvaneloSia miTiTebuli.<br />

aqtivoba 4 _ gegmis Sedgena (5 wT.):<br />

am Tavis Sinaarsis gadmosacemad adgenen gegmas, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT<br />

xasiaTs miiRebs:<br />

a) pirveli marcxi<br />

b) SiSi<br />

g) goCas sayvedurebi<br />

d) uimedoba<br />

e) tyismcvelis gamoCena<br />

v) sixaruli<br />

aqtivoba 5 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

a)zmnuri frazeologizmebi (5 wT.):<br />

TqviT erTi sityviT _ zmniT:<br />

SiSis zari <strong>da</strong>sca _ SeaSina<br />

suli ganaba _ gainaba, gaCum<strong>da</strong><br />

Tvals ver usworeb<strong>da</strong> _ ver uyureb<strong>da</strong><br />

frTas asxam<strong>da</strong> _ axaliseb<strong>da</strong>, aqezeb<strong>da</strong><br />

`aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~ sruldeba <strong>da</strong>valeba #5 _ mocemul wina<strong>da</strong>debebSi<br />

xazgasmuli frazebi Secvale saTanado mniSvnelobis zmnebiT:<br />

pirSi wyali Caigubes _ gaCumdnen<br />

Cahbar<strong>da</strong> patronsa _ mokv<strong>da</strong>, gar<strong>da</strong>icvala<br />

ga<strong>da</strong>uvar<strong>da</strong> guli<strong>da</strong>n _ <strong>da</strong>aviwy<strong>da</strong><br />

amoiRo TvalSi _ ga<strong>da</strong>eki<strong>da</strong><br />

116


)zmnis dro (5 wT.):<br />

maswavlebeli <strong>da</strong>faze winaswar wers (an saxelmZRvaneloSi kiTxuloben) nawyvets<br />

Seswavlili teqsti<strong>da</strong>n: `ramdenime wuTs isini yuradRebiT aTvalierebdnen<br />

2-3 dRis winaT nanax naterfalebs, a<strong>da</strong>rebdnen erTmaneTs sididiT, moyvanilobiT,<br />

zomavdnen nafexurebis sigrZe-siganes, rveulebSi raRacas ixatavdnen Tu<br />

iwerdnen, Tan aqeT-iqiT frTxilad iyurebodnen~.<br />

_ rodis xdeba am teqstSi aRwerili moqmedeba? a) saubris momentSi, b)<br />

saubris momentamde, g) saubris momentis Semdeg (SearCieT marTebuli pasuxi <strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>asa buTeT Tqveni azri. swori pasuxia b).<br />

_ axla moZebneT am teqstSi zmnebi <strong>da</strong> gansazRvreT romel dros gamoxataven<br />

isini.<br />

_ ramdeni dro aqvs zmnas? ras gamoxatavs axlandeli dro?warsuli dro?<br />

momavali?<br />

_ romel droSia am teqstSi Txroba?<br />

_ scadeT gadmosceT teqstis Sinaarsi momaval <strong>da</strong> warsul droebSi.<br />

aqtivoba 6 _ Sejameba (1-2 wT.).<br />

aqtivoba 7 _ Sefaseba (2 wT.).<br />

aqtivoba 8 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />

teqstis meore nawili TxrobiT, <strong>da</strong>valeba 4 (`aqtivobebis rveuli~, gv. 22)<br />

III gakveTili<br />

aqtivoba 1 _ saSinao <strong>da</strong>valebis prezentacia <strong>da</strong> Sefaseba (5-7 wT.):<br />

moswavleebi TanmimdevrobiT gadmoscemen teqstis Sinaarss. muSaobaSi<br />

mTeli klasia CarTuli. moswavleebi ismenen erTmaneTis pasuxebs <strong>da</strong> maswavlebelTan<br />

erTad afaseben, gamoTqvamen SeniSvnebs, asabuTeben Tavis azrs.<br />

aqtivoba 2 _ teqstis analizi (12-15 wT.):<br />

moswavleebi asaxeleben teqstis mTavar (goCa, elguja) <strong>da</strong> aramTavar (fore,<br />

papa petre, tyismcveli kapitoni) gmirebs <strong>da</strong> afaseben maT saqciels, saubroben<br />

maTTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel Tvisebebze; cdiloben, moiZion teqstSi is adgilebi,<br />

romlebic gmiris ama Tu im Tvisebaze migvaniSnebs; mag. elguja aris gambe<strong>da</strong>vi <strong>da</strong><br />

yvela wamowyebis iniciatori (`_ axla ki gamoqvabulisaken! _ wamoiZaxa elgujam...~,<br />

`win elguja midio<strong>da</strong>, anTebuli sanTeliT gzas iSuqeb<strong>da</strong> <strong>da</strong> malimal ukan<br />

goCasaken ixedebo<strong>da</strong>~, `romelime Savi laqis an Crdilis <strong>da</strong>naxvisTanave elguja<br />

muxlisTavebze iCoqeb<strong>da</strong>, sanTels miaSuqeb<strong>da</strong> <strong>da</strong> guliscemiT aTvaliereb<strong>da</strong>...~)<br />

mizanswrafulia <strong>da</strong> jiuti, ar sCvevia ukan<strong>da</strong>xeva (`magram am Txovnis miuxe<strong>da</strong>vad<br />

elguja win miabijeb<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>JinebiT imeoreb<strong>da</strong>:_ ara, Tu gin<strong>da</strong>, Sen <strong>da</strong>brundi,<br />

117


me gamoqvabulis bolomdis un<strong>da</strong> mivide, iqneb rames wavawyde...~), ar sCvevia wuwuni<br />

<strong>da</strong> uxmod itans gaWirvebas (Semdeg goCas gverdiT uxmod miuj<strong>da</strong> <strong>da</strong> Tvalebi<br />

SiSiT <strong>da</strong>xuWa...); bolo wuTamde ar kargavs imeds <strong>da</strong> eZebs gamosavals Seqmnili vi-<br />

Tarebi<strong>da</strong>n (`muxlebze <strong>da</strong>Coqili, wingaSverili xelebis faTuriT miforTxav<strong>da</strong><br />

kupriviT sqlad Camowolil wyvdiadSi~...).<br />

goCa Se<strong>da</strong>rebiT mSiSaraa (`goCa malimal SeCerdebo<strong>da</strong>, ukan<strong>da</strong>saxevad emzadebo<strong>da</strong>,<br />

Tan gaube<strong>da</strong>vad wamoiZaxeb<strong>da</strong>~...); yvelaferSi endoba elgujas <strong>da</strong> mas hba-<br />

Zavs (`goCac mas mihyva~... `goCac xalisianad mihyvebo<strong>da</strong> elgujas nafexurebs~...<br />

`ufros Zmas mxar<strong>da</strong>mxar mihyvebo<strong>da</strong>~... `goCas marto <strong>da</strong>brunebas elgujasTan<br />

erTad siaruli erCia, Tund gamoqvabulis bolomde~...). orive Zma maZiebluri<br />

bunebisaa (maT imedi hqon<strong>da</strong>T, rom gamoqvabulSi saintereso masalebs aRmoaCendnen),<br />

sakuTar ZalebSi Tav<strong>da</strong>jerebulni arian (miaCniaT, rom am saqmis gakeTebas<br />

ufrosebis <strong>da</strong>xmarebis gareSec SesZleben), eurCebian ufrosebs <strong>da</strong> saWiroebis<br />

dros tyuilis Tqmasac ar eridebian (ise gaiparnen Sini<strong>da</strong>n, rom aravis araferi<br />

uTxres, umcros Zmasac ki); arc erTisaTvis ar aris ucxo sindisis qenjna <strong>da</strong> <strong>da</strong>na-<br />

Saulis monanieba (orive nanobs, rom araferi uTxres umcros Zmas; bolos orive<br />

grZnobs <strong>da</strong>naSauls sakuTari Tavisa <strong>da</strong> ufrosebis winaSe _ amdeni rom anerviules)...<br />

am gmirebis <strong>da</strong>xasiaTebisaTvis SeiZleba gamoviyenoT `gonebrivi ieriSis<br />

ruka~ an `venis diagrama~.<br />

bolomde ar<br />

kargavs imeds<br />

elguja<br />

gambe<strong>da</strong>vi<br />

. . .<br />

gambe<strong>da</strong>vi<br />

elguja<br />

uSiSari<br />

maZiebluri<br />

buneba<br />

118<br />

saqmis wamomwyebi,<br />

inciativiani<br />

mizanswrafuli<br />

goCa<br />

mSiSara<br />

. . .<br />

jiuti


aqtivoba 3 _ jgufuri aqtivoba (5 wT.).<br />

ra vicodi gamoqvabulis Sesaxeb ra gavige ris gagebas visurvebdi<br />

aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (10 wT.).<br />

a) wina viTarebis saxelebze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

terfi _ natrefali<br />

kvali _ nakvalevi<br />

fexi _ nafexuri<br />

TiTi _ naTiTuri<br />

_ ras amCnevT? ra gansxvavebaa am saxelebs Soris?<br />

(informacia maswavleblisaTvis:<br />

wina viTarebis saxelebi aRniSnaven, Tu ras warmoadgen<strong>da</strong> sagani winaT, an rogoria is axla<br />

winandelTan Se<strong>da</strong>rebiT. mawarmoebeli afiqsebia: na- _ -ar, na- _ -ev, na- _ -ur. saWiro ar aris<br />

am etapze moswavleebisaTvis terminebisa <strong>da</strong> saTanado afiqsebis gacnoba, mTavaria, <strong>da</strong>vakvirvoT<br />

isini sityvis semantikasa <strong>da</strong> sityvaTwarmoqmnaze zoga<strong>da</strong>d).<br />

b) zmnuri frazeologizmebi (`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #4)<br />

Tavzari <strong>da</strong>eca SeSin<strong>da</strong><br />

musri gaavlo <strong>da</strong>xoca<br />

xeli gaumarTa <strong>da</strong>exmara<br />

jvars acva gaawvala<br />

jorze Sej<strong>da</strong> gajiut<strong>da</strong><br />

enas kbili <strong>da</strong>aWira gaCum<strong>da</strong><br />

abuCad aigdo gaamasxarava<br />

Tqveni Wiri waiRo gar<strong>da</strong>icvala<br />

kargi iqneba, Tu am frazeologizmebis wina<strong>da</strong>debebSi gamoyenebas <strong>da</strong>vavalebT<br />

moswavleebs.<br />

g) zmniswinze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

gaikvreba zmniswinTa sqema:<br />

119


Semo<br />

gadmo<br />

ga<strong>da</strong><br />

mo<br />

dis<br />

gamo<br />

moswavleebi ixseneben zmniswinis raobas, maTi <strong>da</strong>rTviT iReben axal-axal<br />

zmnebs, am codnis gamoyenebiT aqtivobebis rveul<strong>da</strong>n sruldeba <strong>da</strong>valebebi #2<br />

<strong>da</strong> #3.<br />

aqtivoba 5 _ Sefaseba <strong>da</strong> Sejameba (2 wT.).<br />

aqtivoba 6 _saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.). teqsti Tavi<strong>da</strong>n bolomde TxrobiT,<br />

werilobiT _ `aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #1 (gv. 23).<br />

<strong>gakveTilebi</strong>s bolos mosalodneli Sedegebi:<br />

V1 _ moswavle moiZiebs informaciul masalas gamoqvabulis Sesaxeb <strong>da</strong><br />

audi toriis winaSe warmoadgens zepir teqsts;<br />

V2 _ winaswar Seadgens gegmas zepiri gamosvlisaTvis, mosm<strong>enisa</strong>s CainiSnavs<br />

zepir teqstSi gamoTqmul Tvalsazriss;<br />

V4 _ ismens mxatvrul nawarmoebs <strong>da</strong> gamoxatavs Tavis <strong>da</strong>mokidebulebas<br />

momx<strong>da</strong>ris mimarT;<br />

V6 _ avlebs paralels adre wakiTxulTan, msjelobs moqmed pirTa saqcielis<br />

Sesaxeb, afasebs maT <strong>da</strong> asabuTebs Tavis mosazrebas Seswavlili teqstis<br />

mixedviT;<br />

V7 _ teqstSi amoicnobs sityvaTa gaformebis (am SemTxvevaSi _ zmnis) morfosintaqsur<br />

saSualebebs (zmnis piri, ricxvi, dro, zmniswini)<br />

V8 _ moswavle yofs teqsts nawilebad, asaxelebs am <strong>da</strong>yofis azrobriv safuZvels;<br />

aseve konkretuli informaciis mosapoveblad (am SemTxvevaSi saTafliis<br />

gamoqvabuli) iyenebs enciklopediur statiebs, internets, biblioTekas;<br />

V9 _ weris <strong>da</strong>wyebamde adgens gegmas, TanmimdevrobiT gadmoscems faqtebsa<br />

<strong>da</strong> movlenebs, aqcents akeTebs mTavar sakiTxebze;<br />

V10 _ konteqstis mixedviT SearCevs saTanado leqsikur erTeulebs;<br />

V11 _ asworebs gramatikul Secdomebs _ mag. zmnis pirTan <strong>da</strong>kavSirebiT<br />

ori v-s wera I pirSi, zmniswinTan <strong>da</strong>kavSirebiT ori i-sa <strong>da</strong> ori e-s marTebuli<br />

wera; teqstis Seqmnis Semdeg TviTonve akeTebs koreqturas.<br />

120<br />

mi<br />

ga<br />

Se


mark tvenis `skolaSi~ (nawyveti `tom soieris Tavga<strong>da</strong>savli<strong>da</strong>n~),<br />

mimarTvis formebi qarTulSi, Tavazianobis mravlobiTi, sametyvelo<br />

etiketi, ricxvSi monacvle zmnebi<br />

miznebi:<br />

_ mxatvruli teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />

_ wakiTxulis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba, <strong>da</strong>skvnebis gakeTeba <strong>da</strong> sakuTari azris<br />

<strong>da</strong>sabuTeba<br />

_ literaturul personaJTa martivad <strong>da</strong>xasiaTeba<br />

_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />

_ werilobiTi teqstebis ageba <strong>da</strong> koreqtireba<br />

_ sametyvelo etiketi, Tavazianobis mravlobiTis gamoyeneba qarTulSi<br />

_ ricxvSi monacvle zmnebis gacnoba <strong>da</strong> maTi marTebuli formebiT gamoyeneba<br />

metyvelebaSi<br />

_ zmnasTan <strong>da</strong>kavSirebiT martivi stiluri <strong>da</strong> orTografiuli Cvevebis<br />

gamomuSaveba<br />

I. teqstze muSaoba<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />

es etapi pe<strong>da</strong>gogs SeuZlia <strong>da</strong>gegmos Tavisi Sexedulebisamebr, Cven vTavazobT<br />

Cveneul variants: maswavlebeli moswavleebs sTxovs <strong>da</strong>asaxelon is literaturuli<br />

gmirebi, romlebsac, maTi azriT, msoflios yvela qveyanaSi icnoben<br />

bavSvebi. es aqtivoba SeiZleba Catardes jgufurad. TiToeuli jgufi warmoadgens<br />

Tavis variants. SeiZleba Catardes erTgvari Sejibric _ gaimarjvebs is<br />

jgufi, romelic yvelaze ufro met aseT literaturul personaJs <strong>da</strong>asaxelebs.<br />

aqve vakiTxebT no<strong>da</strong>r dumbaZis sityvebs mark tvenis gmirebis (tom soierisa <strong>da</strong><br />

heklberi finis) Sesaxeb <strong>da</strong> vTxovT, gaixsenon, ra smeniaT maTze. 1 Sesaval saubar-<br />

Si maswavlebeli klass amcnobs, Tu sad (amerikis SeerTebul StatebSi) <strong>da</strong> rodis<br />

(me-19 saukunis Sua xanebSi) xdeba teqstSi aRwerili moqmedeba.<br />

<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />

mark tveni (samuel klemanso), 1835-1910 wlebi, cnobili amerikeli mwerali, amerikuli<br />

kritikuli realizmis fuZemdebeli, sabavSvo <strong>literaturis</strong> klasikosi; hqon<strong>da</strong> uamravi profesia:<br />

iyo asoTamwyobis Segirdi, locmani, oqros maZiebeli, Jurnal-gazeTebSi aqveyneb<strong>da</strong> iumoristul<br />

nawarmoebebs, pamfletebs, statiebs, reportaJebs; norC mkiTxvelTa Soris gansakuTrebuli<br />

popularobiT sargeblobs `tom soieris Tavga<strong>da</strong>savali~, romelic avtobiografiuli Seferilobisaa;<br />

`ufliswuli <strong>da</strong> maTxovari~, romelic istoriuli xasiaTisaa, `heklberi finis Tavga<strong>da</strong>savli~,<br />

romelSic gakritikebulia monoba, rac udides problemas warmoadgen<strong>da</strong> imdroindeli<br />

ameri keli sazogadoebisaTvis. mark tvenis Semoqmedebis safuZvelia xalxuri iumori. man amerikul<br />

moTxrobas misca sruliad axali ieri <strong>da</strong> Seitana masSi satiruli karikatura, komizmi, komikuris<br />

tragikulTan Serwyma. mTel mis Semoqmedebas gasdevs Rrma demokratizmi <strong>da</strong> humanizmi.<br />

1 moswavleTa erT nawils wina klasebSi Seswavlili aqvs nawyvetebi `tom soieris Tavga<strong>da</strong>savli<strong>da</strong>n~:<br />

`moxerxebuli tomi~ <strong>da</strong> `orSabaTi mZime dRea~; nawils ki igi Tavi<strong>da</strong>n bolomdec SeiZleba<br />

hqondes wakiTxuli; amdenad, am gmirebis Sesaxeb saubari ar un<strong>da</strong> gauWirdeT.<br />

121


aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi.<br />

teqsti saxelmZRvaneloSi or nawilad gaxlavT gayofili <strong>da</strong> aseve <strong>da</strong>muSavdeba.<br />

umjobesia, teqstis kiTxva gamometyvelebiT <strong>da</strong>iwyos maswavlebelma<br />

<strong>da</strong> gaagrZe lon moswavleebma. gza<strong>da</strong>gza aixsneba gaugebari sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi.<br />

I etapze <strong>da</strong>ismis faqtebze orientirebuli kiTxvebi, romelTa pasuxebi<br />

saxelmZRvaneloSivea mocemuli. teqstis gaazrebisaTvis aucilebelia moswavleebs<br />

erTxel kidev SevaxsenoT sad <strong>da</strong> rodis xdeba teqstSi aRwerili moqmedeba,<br />

moiZion amis <strong>da</strong>ma<strong>da</strong>sturebeli masala nawarmoebSi: moqmedeba xdeba amerikaSi<br />

– amaze metyvelebs personaJTa saxelebi (tomi, heklberi, beki), mimarTvis forma<br />

maswavlebelsa <strong>da</strong> moswavleebs, aseve asakiT Tanatol bavSvebs Soris (isini erTmaneTs<br />

mimarTaven TqvenobiT, rac inglisuri <strong>enisa</strong>Tvis aris <strong>da</strong>maxasiaTebeli; gansxvavebiT<br />

<strong>qarTuli</strong>sagan, sa<strong>da</strong>c Tqven pativiscemis mravlobiTs warmoadgens...);<br />

moqmedeba xdeba Zvel droSi; amas a<strong>da</strong>sturebs maSindeli skolis aRwera, sa<strong>da</strong>c<br />

gogonebi <strong>da</strong> biWebi cal-calke sxe<strong>da</strong>n, <strong>da</strong>sjisa <strong>da</strong> Sefasebis formebi... gairkveva,<br />

vin <strong>da</strong> vin arian teqstis mTavari personaJebi (tomi <strong>da</strong> beki), aramTavari gmirebi<br />

(maswavlebeli, moswavleebi, heklberi fini, romelic ar Cans nawarmoebSi, magram<br />

mwerali ise <strong>da</strong>wvrilebiT aRwers mas, rom sruli warmodgena gveqmneba masze);<br />

axasiaTeben TiToeul gmirs, moiZieben <strong>da</strong>maxasiaTebel adgilebs teqsti<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />

a<strong>da</strong>stureben Tavis mosazrebas teqstualurad... erTmaneTs u<strong>da</strong>reben imdroindel<br />

amerikul <strong>da</strong> Tanamedrove qarTul skolebs, msjeloben maT Rirseba-naklovanebebze...<br />

SeiZleba <strong>klasSi</strong> erTgvari diskusiac ki gaimarTos tomis saqcileTan <strong>da</strong>kav-<br />

SirebiT (ra moswonT misi, ra ar moswonT <strong>da</strong> ratom...), gaagrZelon nawarmoebi sakuTari<br />

fantaziiT (Tu, ra Tqma un<strong>da</strong>, igi jer wakiTxuli ara aqvT).<br />

teqstze muSaobis Semdeg maswavlebelma SeiZleba Caataros erTgvari<br />

gamokiTxvac _ gauCn<strong>da</strong>T Tu ara moswavleebs am wignis wakiTxvis survili <strong>da</strong> ratom.<br />

aqtivoba 3 _teqstis <strong>da</strong>yofa nawilebad <strong>da</strong> gegmis Sedgena:<br />

gegma cal-calke Sedgeba TiToeuli monakveTisaTvis.<br />

I monakveTis gegmis savaraudo varianti:<br />

a) toms skolaSi <strong>da</strong>agvian<strong>da</strong>/ skolaSi <strong>da</strong>gvianeba<br />

b) ratom Tqva tomma simarTle/tomi simarTles ambobs<br />

g) vin iyo heklberi fini/heklberi finis vinaoba<br />

d) didi gamarjveba / sasiamovno sasjeli<br />

II monakveTi:<br />

a) ukmexi mezobeli<br />

b) mxatvari tomi<br />

g) gacnoba<br />

d) siyvarulis axsna<br />

122


e) kvlav sasjeli<br />

v) <strong>da</strong>karguli jildo<br />

aqtivoba 4 _gegmis mixedviT mTliani teqstis Sinaarsis gadmocema jer<br />

TxrobiT, Semdeg misi erT-erTi monakveTisa _ werilobiT (`aqt. rveuli~,<br />

<strong>da</strong>valeba #2).<br />

aqtivoba 5 _ martivi aRweriTi teqsti (`aqtivobebis rveuli~, <strong>da</strong>valeba<br />

#1 _ tomis skola):<br />

am teqstis <strong>da</strong>weramde moswavleebma aucileblad un<strong>da</strong> Camoweron gegma, romlis<br />

mixedviTac aRweren skolas _ rogorc Senobas, ise imdroindel saswavlo<br />

process. gegma, savaraudod, aseTi saxisa iqneba:<br />

a) skolis Senoba (erTsarTuliani xis Senoba)<br />

b) saklaso oTaxi (fiWvis merxebi, maswavleblis kaTedra)<br />

g) reJimi (gakveTilis <strong>da</strong>wyebisas irekeba zari, <strong>da</strong>gvianeba <strong>da</strong>uSvebelia <strong>da</strong><br />

isjeba)<br />

d) moswavleTa ganlageba saklaso oTaxSi (gogonebi <strong>da</strong> biWebi cal-calke<br />

sxe<strong>da</strong>n)<br />

e) maswavlebeli (kaTedraze afofxili Tvlems...)<br />

v) sagnebi, romlebsac swavloben moswavleebi (kiTxva, marTlwera, geografia...)<br />

z) <strong>da</strong>sjisa <strong>da</strong> Sefasebis formebi (Tunuqis me<strong>da</strong>li...)<br />

II. enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

aqtivoba 1 _ teqstis gamomsaxvelobiT mxareze <strong>da</strong>kvirveba:<br />

nawarmoebi iumoristulia, amas mark tveni aRwevs ara mxolod sasacilo<br />

faqtebisa <strong>da</strong> movlenebis aRweriT, aramed enobrivi gamosaxvis saSualebebiTac,<br />

mag. sityvis xmareba ga<strong>da</strong>taniTi mniSvnelobiT (sityva `lazaTiani~ swored amgvar<br />

konteqstSia gamoyenebuli); aseve iumoristul elfers qmnis maswavleblis<br />

mimarTva tomisadmi, roca is iyenebs zmnas `mobrZandiT~, romelsac Cveulebriv<br />

saubarSi sul sxvagvari <strong>da</strong>tvirTva aqvs: `aba, aq mobrZandiT, dResac <strong>da</strong>agvianeT,<br />

xom?!~<br />

_ ratom iyenebs maswavlebeli tomTan saubrisas `mobrZandiT~ zmnas? ras<br />

gamoxatavs igi amiT _ pativiscemas Tu <strong>da</strong>cinvas? aris Tu ara es pativiscemis<br />

mravlobiTi? ratom iyenebs mas mwerali aq?<br />

_ Cveulebriv, rodis viyenebT xolme aseT zmnebs: mobrZandiT, <strong>da</strong>brZandiT,<br />

miirTviT?<br />

_ ras gamoxatavs maswavlebeli, rodesac toms sruli saxeliT mimarTavs?<br />

ris Cveneba surs amiT mwerals?<br />

_ Tqven rogor mogmarTavT maswavlebeli _ saxeliT, gvariT Tu sruli<br />

saxeliT?<br />

123


_ rogor mimarTavs tomi maswavlebels? qarTulSi ra formas viyenebT am<br />

dros?<br />

_ qarTulSi rodis viyenebT mimarTvisas `Tqven~ formas? riT gansxvavdeba<br />

am mxriv <strong>qarTuli</strong> ena inglisurisagan? (Tanamedrove inglisurs ar moepoveba II<br />

piris nacvalsaxeli `Sen~, amitom II pirTan mimarTvisas yovelTvis gamoiyeneba<br />

mravlobiTi ricxvi).<br />

aqtivoba 2 _ dialogze <strong>da</strong>kvirveba <strong>da</strong> perifrazi III pirSi:<br />

moswavleebi eZeben teqstSi dialogebis nimuSebs, gansazRvraven, vis <strong>da</strong> vis<br />

Soris mimdinareobs saubari, zmnis romeli piris formebs iyeneben mimarTvisas,<br />

romeli piris formebiT saubroben sakuTar Tavze <strong>da</strong> axdenen maT perifrazs III<br />

pirSi. werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #3 (`aqt. rveuli~: _ maswavlebelma xelmeored<br />

ikiTxa, Tu vis elaparakebo<strong>da</strong> tomi. tomma upasuxa, rom cota xans SeCer<strong>da</strong><br />

hekTan sasaubrod. maswavlebelma Tqva, rom aseTi kadniereba arasodes smenia,<br />

aseTi TavxedobisaTvis saxazavic ar kmaro<strong>da</strong> <strong>da</strong> toms xalaTi un<strong>da</strong> gaexa<strong>da</strong>. maswavleblis<br />

xeli manamde muSaob<strong>da</strong>, sanam ar <strong>da</strong>eRala. wkeplebis konac Semcir<strong>da</strong>.<br />

Semdeg gasca brZaneba, rom tomi gogonebTan <strong>da</strong>mj<strong>da</strong>riyo).<br />

aqtivoba 3 _ zmnis uRlebasTan <strong>da</strong>kavSirebuli orTografiuli Cvevebis<br />

formireba (`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #4).<br />

aqtivoba 4 _ ricxvSi monacvle zmnebi _ `aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #5.<br />

aqtivoba 5 _ zmnasTan <strong>da</strong>kavSirebuli stiluri Cvevebis formireba:<br />

sityvaTganmeoreba wina<strong>da</strong>debaSi <strong>da</strong> maTi acilebis gzebi (`aqt. rveuli~,<br />

<strong>da</strong>valeba 6).<br />

Sedegebis kodi: V1, V2, V3, V5, V6, V7, V9, V10, V11.<br />

124


evaz inaniSvilis `SuSis namsxvrevi~, zmnize<strong>da</strong>, masTan <strong>da</strong>kav-<br />

Sirebuli marTlweris sakiTxebi<br />

miznebi:<br />

_ mxatvruli teqstis kiTxva <strong>da</strong> gaazreba<br />

_ paralelebis gavleba Seswavlil literaturul nawarmoebebTan <strong>da</strong> sa-<br />

Tanado <strong>da</strong>skvnebis gakeTeba<br />

_ kiTxvis strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />

_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />

_ martivi werilobiTi teqstebis ageba <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

_ zmnizedis Sinaarsobrivi jgufebis gacnoba, maTTan <strong>da</strong>kavSirebuli mar-<br />

Tlweris sakiTxebis <strong>da</strong>ufleba<br />

I. teqstze muSaoba<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba:<br />

maswavlebeli klass sadiskusio Temad sTavazobs `mwerali revaz inaniSvili~;<br />

yofs jgufebad <strong>da</strong> TiToeul jgufs avalebs, gaixsenos ra icis mweral revaz<br />

inaniSvilis Sesaxeb, misi ra nawarmoebebi aqvT wakiTxuli <strong>da</strong> ra axsovT; ra moswonT<br />

(ra ar moswonT) am mwerlis SemoqmedebaSi <strong>da</strong> ratom... 1<br />

aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />

teqsti or nawilad aris gayofili, amitom igi cal-calke <strong>da</strong>muSavdeba.<br />

teqstis kiTxvas iwyebs maswavlebeli, agrZeleben moswavleebi, SeiZleba<br />

gamoviyenoT e. w. `pauzebiT kiTxvac~ (Tu, ra Tqma un<strong>da</strong>, klasis didi nawilisaTvis<br />

misi Sinaarsi am etapze ucnobia). gza<strong>da</strong>gza kiTxvis procesSi aixsneba gaugebari<br />

sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi. gar<strong>da</strong> `sityvis salaroSi~ axsnili leqsikuri erTeulebisa,<br />

moswavleebisaTvis SeiZleba gaugebari aRmoCndes<br />

I Tavi<strong>da</strong>n:<br />

garindebuli – gayuCebuli, wynari (aq es sityva gansazRvravs koroms, ri-<br />

Tac mwerali xazs usvams bunebaSi gamefebul siwynaresa <strong>da</strong> simSvides)<br />

sandlebi _msubuqi uquslo sazafxulo Ria fexsacmeli<br />

buqni (buqna) _ Cacucqeba-wamoxtoma cekvis an varjiSis dros<br />

saCeCeli _ liToniskbilebiani samkuTxa iaraRi, romliTac CeCen matyls<br />

(`<strong>da</strong>vdgi saCeCeli, vkari buqni <strong>da</strong> amovxti~, _ lit. personaJi imeorebs <strong>qarTuli</strong><br />

xalxuri zRaprebis cnobil frazas)<br />

1 am mwerlis moTxrobebi uxvad aris warmodgenili saskolo saxelmZRvaneloebSi; savaraudod,<br />

moswavleebs am mwerlis Sesaxeb saubari ar un<strong>da</strong> gauWirdeT.<br />

125


II Tavi<strong>da</strong>n:<br />

balRo _ igivea, rac bavSvo (balRi _ bavSvi)<br />

Tavs lafi <strong>da</strong>esxa _ Sercxva (frazeologizmi)<br />

aese _ ai ase...<br />

teqstis TiToeuli monakveTis gagebisaTvis cal-calke <strong>da</strong>ismis kiTxvebi.<br />

pasuxebis amokiTxva moswavleebs wigni<strong>da</strong>nac SeuZliaT. Sedgeba teqstis gegmac,<br />

romelic, savaraudod, aseTi saxisa iqneba:<br />

I Tavi:<br />

a) wynari dila<br />

b) <strong>da</strong>malobana xis totebze<br />

g) trabaxa <strong>da</strong>To /cirasTan saubari<br />

d) fSaveli movi<strong>da</strong>! / stumari/ stumars miegebnen<br />

II Tavi:<br />

a) Sexvedra fSavelTan<br />

b) <strong>da</strong>Tos marcxi<br />

g) <strong>da</strong>bneuli mayvlis akrefa<br />

d) gabrazebuli <strong>da</strong>To / <strong>da</strong>Tos fiqrebi<br />

e) lamazi mogoneba<br />

werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #1.<br />

aqtivoba 3 _ teqstis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba:<br />

moswavleebi msjeloben TiToeuli gmiris Sesaxeb, axasiaTeben maT teqstis<br />

mixedviT (mag. <strong>da</strong>To _ <strong>da</strong>axloebiT 9-10 wlisaa, amis Sesaxeb mwerali migvaniSnebs<br />

fexsacmlis zomiT; celqia _ uyvars xeebze Zroma; moswons cira _ swored mas<br />

elodeba xis totze <strong>da</strong>maluli; rogorc yvela biWs, masac gogonaze Zlierad <strong>da</strong><br />

yoCaRad miaCnia Tavi, cotaTi trabaxaa _ es misi saubri<strong>da</strong>n Cans; amayia _ ver<br />

itans patara marcxsac ki, miTumetes gogonas Tvalwin; advilad brazdeba...);<br />

aseve avleben paralels Seswavlil literaturul nawarmoebTan _ mark tvenis<br />

`skolaSi~, bekisa <strong>da</strong> tomis urTierTobas a<strong>da</strong>reben <strong>da</strong>Tosa <strong>da</strong> ciras urTierTobas,<br />

ixseneben <strong>da</strong>moukideblad wakiTxul sxva literaturul nawarmoebesac, sa<strong>da</strong>c<br />

aseve maTi Tanatolebis Sesaxeb aris saubari; sakuTari fantaziiT agrZeleben<br />

am moTxrobas (<strong>da</strong>valeba #2).<br />

aqtivoba 4 _ teqstis Sinaarsis gadmocema:<br />

moswavleebi adre Sedgenili gegmis mixedviT gadmoscmen teqstis Sinaarss.<br />

gar<strong>da</strong> faqtebis logikuri TanmimdevrobiT gadmocemisa, yuradReba eqceva erT<br />

droSi Txrobas, dialogebis perifrazs, sxvaTa sityvebis nawilakebis marTebulad<br />

xmarebas, avtoriseuli leqsikis gamoyenebas...<br />

126


aqtivoba 5 _ Temis Sesaxeb Tavisufali wera:<br />

(sakuTari TavisaTvis wera _ am dros moswavle ar fiqrobs teqstis struqturaze,<br />

enobriv formebze) _ igi akvirdeba <strong>da</strong> gaiazrebs teqstSi aRweril ambavs<br />

_ urTierTobas <strong>da</strong>Tosa <strong>da</strong> ciras Soris, (am lamaz grZnobas avtori `Rameul<br />

u<strong>da</strong>b noSi CarCenil SuSis namtvrevis~ brwyinvalebas a<strong>da</strong>rebs) <strong>da</strong> gadmogvcems<br />

Tavis naazrevs am sakiTxis Sesaxeb. naweri konfidencialuria, misi gacnobis<br />

ufleba maswavlebels mxolod im SemTxvevaSi aqvs, Tu amas Tavad moswavle isurvebs.<br />

II. enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

aqtivoba 1 _ sityvis mravalmniSvnelianoba:<br />

`xurjinis Tvali~ _ Sdr. `a<strong>da</strong>mianis Tvali~, `beWdis Tvali,~ `urmis Tvali~;<br />

aq SeiZleba moswavleebi <strong>da</strong>vakvirvoT sxva sityvebzec, romlebic aseve sxva<strong>da</strong>sxva<br />

mniSvnelobiT gvxvdeba: `Tavi mtkiva~, `kldis/mTis Tavi~, `wignis Tavi~, `ori<br />

Tavi kombosto/xaxvi~, `pirveli Tavi saWmeli~...<br />

aqtivoba 2 _ zmnizedis semantikuri jgufebi, maTi marTlwera:<br />

<strong>da</strong>valebebi #3 <strong>da</strong> #4 (am <strong>da</strong>valebaSi moswavles evaleba moZebnos mc<strong>da</strong>rad<br />

<strong>da</strong>werili formebi <strong>da</strong> gaasworos; Secdomebi <strong>da</strong>Svebulia: arsebiTi saxelis mar-<br />

Tlwerisas 4 _ klaSi, toma, atama; zedsarTavi saxelis marTlwerisas 2 _ gZeli,<br />

Zilismomgreli; zmniswiniani formebis marTlwerisas 1 _ gapara, zmni zedebis<br />

marTlwerisas 6 _ wynaraT, gulmodgineT, CumCumaT, frTxilad, iqeT, amjeraT).<br />

sul moswavlem un<strong>da</strong> moZebnos <strong>da</strong> gaasworos 13 Secdoma.<br />

Sedegebis kodi: VI, V2, V4, V6, V7, V8, V10, V11.<br />

momdevno masalis (otia ioselianis `Cxubi mdinaresTan~, <strong>da</strong>gegmvas maswavlebels<br />

vandobT. vTavazobT mxolod <strong>da</strong>matebiT informacias mweral otia ioselianis<br />

Sesaxeb:<br />

otia ioseliani (1930, wyaltubo, sof gviS tibi), <strong>da</strong>amTavra ssrk mweralTa kavSirTan arsebuli<br />

umaRlesi literaturuli kursebi 1961 wels, moTxrobebs aqveynebs 1954 wli<strong>da</strong>n, pirveli<br />

krebuli `karis mezoblebi~ gamosca 1957 wels. nayofierad muSaobs rogorc novelistikaSi, ise<br />

romanul JanrSi, wers piesebsa <strong>da</strong> kinoscenarebsac. avtoria aTamde piesisa, romlebic wlebis<br />

manZilze warmatebiT idgmebo<strong>da</strong> rogorc qarTul, ise ucxour scenebze (`sanam uremi ga<strong>da</strong>brundeba~,<br />

`a<strong>da</strong>miani ibadeba erTxel~, `roca siyvaruli mova~, `eqvsi Sinabera <strong>da</strong> erTi mamakaci~...).<br />

yuradRebas amaxvilebs zneobriv-eTikur problematikaze. intensiurad muSaobs sabavSvi mwerlobis<br />

<strong>da</strong>rgSi (`<strong>da</strong>Cis zRaprebi~, `cagamTenia~, `muxlze <strong>da</strong>werili moTxrobebi~, `xelisgulistola<br />

zRaprebi~...). misi nawarmoebebi Targmnilia mraval enaze.<br />

127


guram rCeuliSvilis `siyvaruli Semodgomaze~, srulmniSvnelobiani<br />

<strong>da</strong> <strong>da</strong>mxmare sityvebi<br />

miznebi:<br />

_ mxatvruli teqstis kiTxva <strong>da</strong> gaazreba<br />

_ wakiTxulis Sefaseba<br />

_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />

_ literaturuli personaJTan gasaubreba<br />

_ literaturuli personaJebis <strong>da</strong>xasiaTeba<br />

_ moTxrobis gagrZelebaze muSaoba<br />

_ teqstebis ageba<br />

_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />

_ saklaso diskusiaSi monawileoba, diskusiis xelovnebis Tan<strong>da</strong>TanobiT<br />

<strong>da</strong>ufleba<br />

_ sityvaTa funqciebis gacnoba (srulmniSvnelovani <strong>da</strong> <strong>da</strong>mxmare sityvebi)<br />

III. teqstze muSaoba<br />

aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba:<br />

klasi iyofa jgufebad, sadiskusiod eZlevaT sakiTxi: `moswavle <strong>da</strong> maswavlebeli~.<br />

un<strong>da</strong> ganixilon, Tu rogor esmiT <strong>da</strong>mokidebuleba moswavlesa <strong>da</strong> maswavlebels<br />

Soris, ra miaCniaT maT urTierTobaSi misaRebad, miuReblad <strong>da</strong> ratom.<br />

maswavlebeli winaswar aZlevs miTiTebas, rom Tavi Seikavon konkretuli pirebis<br />

<strong>da</strong>saxelebisagan. moswavleebma TavianT gamosvlaSi SeiZleba CarTon literaturuli<br />

masalac (ra waukiTxavT am Temaze). TiToeuli jgufi warmoadgens sakuTar<br />

variants, romlebic ganixileba <strong>da</strong> Sefasdeba moswavleTa mier.<br />

aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />

teqsti emociuri Seferilobisaa, amitom umjobesia Tavi<strong>da</strong>n bolomde igi<br />

maswavlebelma waikiTxos gamometyvelebiT. mxolod amis Semdeg kiTxuloben<br />

moTxrobas moswavleebi nawil-nawil, xsnian gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs<br />

<strong>da</strong> upasuxeben maswavleblis mier <strong>da</strong>smul I donis kiTxvebs, romelTa pasuxebic<br />

teqstSivea mocemuli <strong>da</strong> am dros moswavleebs SeeZlebaT teqstis gamoyeneba:<br />

_ weliwadis romeli droa aRwerili am nawarmoebSi? sai<strong>da</strong>n Cans es? (teqstis<br />

<strong>da</strong>sawyisSi avtori aRwers Semodgomis foTlebiT <strong>da</strong>nagvianebul qalaqis quCebs,<br />

amis Sesaxeb miniSneba aris saTaurSic).<br />

_ visTan midis cqvito? sad cxovrobs misi maswavlebeli? rogor aris aRwerili<br />

misi sacxovrebeli?<br />

_ sa<strong>da</strong>uria cqvitos maswavlebeli? rogor fiqrobT, ra saganSi amecadinebs<br />

igi cqvitos? ratom fiqrobT ase? (savaraudo pasuxi – ucxo enaSi, ramdena<strong>da</strong>c<br />

maswavlebeli ucxoelia, igi skolaSi ar muSaobs, Sin aqvs kerZo praqtika).<br />

_ raze swuxs maswavlebeli? ra miaCnia mas erTaderT megobrad? ratom aris<br />

128


gayviTlebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>mWknari palma misTvis ase Zvirfasi?<br />

_ ratom ar fiqrobs igi axali palmis yidvaze?<br />

_ ratom ar sayvedurobs maswavlebeli Tavis yofil moswavleebs?<br />

_ ra pirobas aZlevs mas cqvito? sjera Tu ara misi <strong>da</strong>pirebisa maswavlebels?<br />

_ ra aris maswavleblis wuxilis mizezi?..<br />

aqtivoba 3 _ teqstis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba:<br />

am mizniT <strong>da</strong>ismis kiTxvebi:<br />

_ `bevri moswavle myav<strong>da</strong>, yovelTvis gviyvar<strong>da</strong> erTmaneTi, magram yovelTvis<br />

miviwyebdnen xolme... magram maTi brali araa, rom <strong>da</strong>miviwyes. ra qnan, bevr<br />

maTgans axla SviliSvilebic hyavs. yvelas Tavisi saqme aqvs~ _ ambobs maswavlebeli<br />

Tavisi yofili moswavleebis Sesaxeb. maswavleblis ra Tviseba Cans mis am<br />

sityvebSi?<br />

_ cqvito maswavlebels pirobas aZlevs _ me arasodes <strong>da</strong>giviwyebTo. ramdenad<br />

<strong>da</strong>majereblad migaCniaT misi es sityvebi? ratom?<br />

_`Sen ver gaigeb, Cemo biWunav, Sen bevri, bevri axlobeli gyavs~, _ eubneba<br />

maswavlebeli cqvitos. rogor fiqrobT, SeuZlia Tu ara cqvitos gaugos martod<br />

<strong>da</strong>rCenil maswavlebels?<br />

_`babua <strong>da</strong> SviliSvili ezoSi midiodnen xelixelCakidebulni. maswavlebeli<br />

zemo<strong>da</strong>n gaRimebuli TvalebiT uyureb<strong>da</strong> maT, mere moixe<strong>da</strong> <strong>da</strong> Tvali Tavis<br />

gayviTlebul palmas gauswora~,_ maswavleblis ra sulier ganwyobaze migvaniSnebs<br />

mwerali am wina<strong>da</strong>debiT? Tqveni azriT, raze fiqrobs martod <strong>da</strong>rCenili<br />

maswavlebeli? ra hgvris mas sixaruls? mwuxarebas? axerxebs Tu ara igi, <strong>da</strong>malos<br />

Tavisi mwuxareba <strong>da</strong> sxva ar Seawuxos amiT? rogor axerxebs amas?<br />

_ gayviTlebuli palmis naxvis Semdeg cqvitoc <strong>da</strong>naRvlian<strong>da</strong>. moZebneT<br />

amis <strong>da</strong>ma<strong>da</strong>sturebeli adgili teqstSi <strong>da</strong> ecadeT axsnaT, ra iyo cqvitos mowyenis<br />

mizezi.<br />

_ cqvitos msgavsad Tqvenc Tu SegiqmnaT maswavleblis monayolma sevdiani<br />

ganwyoba? ras SecvlidiT am moTxrobaSi?<br />

_ mweralma am moTxrobas `siyvaruli Semodgomaze~ uwo<strong>da</strong>. romel siyvarulzea,<br />

Tqveni azriT, aq saubari?<br />

_ Tqveni azriT, Tu SeiZleba hqondes am teqsts gagrZeleba? Tu gsurT,<br />

gaagrZeleT.<br />

_ maswavleblis ra Tvisebebi Cans teqstSi? <strong>da</strong>axasiaTeT maswavlebeli am<br />

teqstis mixedviT.<br />

aqtivoba 4 _ teqstis Sinaarsis gadmocema.<br />

aqtivoba 5 _ literaturul gmirTan gasaubreba.<br />

(`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #2).<br />

aqtivoba 6. martivi miznobrivi teqstebis ageba.<br />

(`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valebebi #3 <strong>da</strong> #4).<br />

129


IV. enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba<br />

srulmniSvnelobiani <strong>da</strong> <strong>da</strong>mxmare sityvebi.<br />

`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #5.<br />

Sedegebis kodi: V1, V2, V4, V5, V6, V8, V9.<br />

momdevno masalis _ muxran maWavarianis `viTarca mtkvari~ _ <strong>da</strong>gegmvas<br />

maswavlebels vandobT.<br />

130

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!