qarTuli enisa da literaturis gakveTilebi mexuTe klasSi - Ganatleba
qarTuli enisa da literaturis gakveTilebi mexuTe klasSi - Ganatleba
qarTuli enisa da literaturis gakveTilebi mexuTe klasSi - Ganatleba
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
n. maRlakeliZe, n. svaniZe<br />
<strong>qarTuli</strong> <strong>enisa</strong> <strong>da</strong><br />
<strong>literaturis</strong><br />
<strong>gakveTilebi</strong> <strong>mexuTe</strong> <strong>klasSi</strong><br />
(maswavleblis wigni)<br />
sakonkurso egzemplari<br />
gamomcemloba `meridiani~<br />
Tbilisi 2010
<strong>qarTuli</strong> ena <strong>da</strong> <strong>literaturis</strong> <strong>gakveTilebi</strong><br />
V klasi<br />
maswavleblis wigni<br />
avtori<br />
re<strong>da</strong>qtori<br />
dizaineri<br />
ISBN<br />
(UDC)<br />
naTela maRlakeliZe<br />
cisana yuraSvili<br />
<strong>da</strong>viT kutubiZe<br />
gamomcemloba `meridiani~,<br />
Tbilisi, al. yazbegis gamz., 47. � 39-15-22<br />
E-mail: <strong>da</strong>videku1@mail.ru, info@meridianpub.com<br />
© gamomcemloba `meridiani~, 2010<br />
© n. maRlakeliZe<br />
N. Maglakelidze<br />
“Georgian language and literature”, the book of the teacher 5, in Georgian<br />
“Meridiani” Publishing, Tbilisi - 2010
meToduri miTiTebani maswavlebelTaTvis<br />
saswavlo kompleqti Sedgeba Semdegi komponentebisgan:<br />
a) moswavlis wigni,<br />
b) aqtivobebis rveuli,<br />
g) maswavleblis wigni.<br />
a) `moswavlis wigni~ Sedgenilia `erovnuli saswavlo gegmisa~ <strong>da</strong> sagnobrivi<br />
`stan<strong>da</strong>rtebis~ mixedviT. sakiTxav masalad SerCeulia rogorc qarTveli<br />
klasikosebis Semoqmedebis nimuSebi (romelTa didi nawili ukve aprobirebulia<br />
swavlebis procesSi), aseve _ Tanamedrove qarTveli mwerlebis: revaz inaniSvilis,<br />
otia ioselianis, guram rCeuliSvilis, giorgi SatberaSvilis, goderZi<br />
Coxelis, muxran maWavarianis... nawarmoebebi (romlebic adre ar yofila Setanili<br />
saskolo qrestomaTiebSi).<br />
garkveuli adgili aqvs <strong>da</strong>Tmobili agreTve msoflio saymawvilo <strong>literaturis</strong><br />
saukeTeso nimuSebsac (mark tveni, f. zalteni...).<br />
sakiTxavi masala <strong>da</strong>lagebulia Tematur-budobrivi principis mixedviT.<br />
sul warmodgenilia 6 Tematuri bude:<br />
a) saqarTvelos mTebSi gagaCina zenam...<br />
b) Cemo kargo qveyanav!..<br />
g) <strong>da</strong>makvirdi...<br />
d) sibrZne sicruisa<br />
e) a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong> buneba<br />
v) gaicaniT, Tqveni Tanatolia...<br />
vecadeT, warmogvedgina Janrobrivad mravalferovani (moTxroba, leqsi,<br />
igav-araki, zRapari ..) masala, aseve _ xalxuri Semoqmedebis nimuSebi. sakiTxav<br />
masalad SevarCieT e. w. `aRweriTi teqstebic~, romelTa mizania ara mxolod kiTxvis<br />
strategiebis <strong>da</strong>ufleba, aramed sagnobrivi codnis gafarToebac xelovnebisa<br />
<strong>da</strong> istoriis calkeul sakiTxebze. es, Cveni azriT, xels Seuwyobs saswavlo<br />
masalis integracias, rac sakmaod aqtualuria dRes Cveni skolisaTvis.<br />
sakiTxavi teqstebis <strong>da</strong>muSaveba xdeba swavlebis interaqtiuri meTodebis<br />
gamoyenebiT. meTodikur aparatSi warmodgenilia sxva<strong>da</strong>sxva tipis kiTxvebi,<br />
romlebic <strong>da</strong>lagebulia TanmimdevrobiT <strong>da</strong> aRniSnulia saTanado simboloebiT:<br />
gavigoT, gaviazroT, SevafasoT.<br />
wignSi erTgvar siaxles warmoaadgens literaturuli <strong>da</strong> enobrivi masalis<br />
integracia, rasac iTvaliswinebs erovnuli saswavlo gegma. gramatikis sistematuri<br />
kursis nacvlad, maswavlebels vTavazobT enobrivi masalis <strong>da</strong>muSavebas<br />
literaturul teqstebTan mWidro kavSirSi. ZiriTadi aqcenti keTdeba funqcionaluri<br />
gramatikis sakiTxebze, romlis mizania moswavleTa swormetyvelebis<br />
unar-CvevebiT SeiaraReba. enobriv masalaze muSaoba yoveli teqstis <strong>da</strong>muSavebis<br />
aucilebeli atributia <strong>da</strong> igi saTanado simboloTia aRniSnuli. aq mocemulia<br />
is gansazRvrebebi, wesebi <strong>da</strong> savarjiSoebi, romlebic xels Seuwyoben ara<br />
mxolod calkeuli enobrivi kategoriebis gacnobasa <strong>da</strong> gaazrebas, aramed maT<br />
praqtikul gamoyenebas werasa Tu zepir metyvelebaSi.<br />
saswavlo masala wignSi warmodgenili iqneba 36 samuSao kvirisaTvis. Ti-<br />
Toeulis <strong>da</strong>muSavebas sWirdeba <strong>da</strong>axloebiT 2-3 akademiuri saaTi (kviraSi saSua-<br />
3
lod 2 teqsti), Tumca amiT srulia<strong>da</strong>c ar vzRu<strong>da</strong>vT maswavlebls _ mas ufleba<br />
aqvs Secvalos es saaTebi Tavisi Sexedulebisamebr.<br />
b) `aqtivobebis rveuli~, romelic ukve aprobirebulia II-IV klasebSi, erTgvari<br />
siaxlea V klasis <strong>qarTuli</strong> <strong>enisa</strong> <strong>da</strong> <strong>literaturis</strong> maswavleblisaTvis. masSi<br />
mocemulia is ZiriTadi savarjiSoebi <strong>da</strong> aqtivobebi, romlebic un<strong>da</strong> Sesruldes<br />
ama Tu im teqstis <strong>da</strong>muSavebisas. TiToeul teqstTan <strong>da</strong>axloebiT 4-5 savarjiSoa<br />
warmodgenili. ZiriTadi aqcenti keTdeba teqstis agebaze, pratikuli sametyvelo<br />
unar-Cvevebis gamomuSavebaze, weriTi <strong>da</strong> zepiri metyvelebis kulturis<br />
<strong>da</strong>xvewaze. mocemulia testuri <strong>da</strong>valebebis nimuSebic, romlebic ZiriTa<strong>da</strong>d<br />
teqstis gaazrebazea orientirebuli.<br />
savarjiSoTa nawili zepirad sruldeba, nawili _ werilobiT. zogi maTgani<br />
gankuTvnilia wyvilebSi, zogi ki _ jgufuri muSaobisaTvis, rac aRniSnulia sa-<br />
Tanado simboloebiT. `maswavleblis wignSi~ gza<strong>da</strong>gza vuTiTebT, romeli weri-<br />
Ti <strong>da</strong>valeba un<strong>da</strong> Sesruldes Sin <strong>da</strong> romeli _ <strong>klasSi</strong>; Tumca es miTiTeba dogma<br />
ar aris <strong>da</strong> maswavlebels SeuZlia misi Secvla sakuTari Sexedulebisamebr. imeds<br />
vitovebT, rom warmodgenili savarjiSoebis mravalferovnebis gamo pe<strong>da</strong>gogs<br />
aRar <strong>da</strong>sWirdeba <strong>da</strong>matebiT saklaso, saSinao, sakontrolo werebisaTvis <strong>da</strong>valebebis<br />
moZieba <strong>da</strong> calke rveulebis warmoeba. Tu mas gauCndeba amgvari survili,<br />
`aqtivobebis rveulSi~ am mizniTac vtovebT adgils.<br />
g) `maswavleblis wigni~ gzamkvlevia pe<strong>da</strong>gogisaTvis. misi mizania, gauadvilos<br />
maswavlebels gakveTilis <strong>da</strong>gegmva swavlebis uaxlesi meTodebisa <strong>da</strong> xerxebis<br />
gamoyenebiT; uzrunvelyos im Sedegebis miRweva, romlebic erovnuli<br />
saswavlo gegmiT aris gaTvaliswinebuli. gvsurs xazi gavusvaT im faqts, rom<br />
`maswavleblis wigni~ aris mxolod <strong>da</strong> mxolod saorientacio <strong>da</strong> ara savaldebulo.<br />
pe<strong>da</strong>gogs SeuZlia misi Secvla sakuTari Sexedulebisamebr, gamravalferovneba,<br />
cvlilebebis Setana gakveTilis Catarebis procesSi. aq warmodgenili<br />
<strong>gakveTilebi</strong>s scenarebi ori tipisaa: vrceli (sanimuSo) <strong>da</strong> mokle. `sanimuSo<br />
scenarebSi~ mocemulia gakveTilis msvlelobis detaluri aRwera misi etapebis,<br />
miznebis, aqtivobebis, moswavleTa pasuxebisa <strong>da</strong> saorientacio drois zusti<br />
miTiTebiT. TiToeuli scenaris Semdeg vrclad aris CamoTvlili gakveTilis<br />
bolos mosalodneli Sedegebi. `mokle scenarebSi~ ki mocemulia ZiriTadi sagakveTilo<br />
aqtivobebi mxolod miznebisa <strong>da</strong> Sedegebis kodis CvenebiT (am kodiT<br />
aRniSnuli Sedegi maswavlebels Tavad SeuZlia ixilos V klasis sagnobriv stan<strong>da</strong>rtSi).<br />
`maswavleblis wignSi~ warmodgenilia saTanado <strong>da</strong>matebiTi informacia<br />
im sakiTxebis Sesaxeb, romlebic masalis <strong>da</strong>muSavebisas iCens Tavs. aqve SevitaneT<br />
mweralTa biografiebic, romelTa didi nawili maswav leblisaTvis kargad aris<br />
nacnobi, magram axali masalis axsnis procesSi mainc uwevs xolme misi ga<strong>da</strong>xedva.<br />
xazgasmiT aRvniSnavT, rom `cnobaric~ <strong>da</strong> biografiebic mxolod <strong>da</strong> mxolod<br />
maswavleblisaTvis aris gankuTvnili <strong>da</strong> misi am saxiT miwodeba moswavleebisaTvis<br />
<strong>da</strong>uSvebelia.<br />
avtorebi: naTela maRlakeliZe<br />
natalia svaniZe<br />
4
l. asaTianis ,, <strong>qarTuli</strong> ena~; enis raoba, enis funqciebi; sityvis<br />
semantika (2 sT)<br />
miznebi<br />
_ teqstis ageba saTauris mixedviT<br />
_ poeturi teqstis aRqma<br />
_ gamometyvelebiT kiTxvaSi varjiSi<br />
_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ enis funqciebis gacnoba<br />
_ orTografiuli <strong>da</strong> orToepiuli Cvevebis formireba<br />
_ sityvis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba, sityvaTa warmoqmna (terminis gareSe)<br />
I gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ zafxulis STabeWdilebebi (15 wT.):<br />
es saswavlo wlis pirveli gakveTilia, amitom igi ramdenadme aratradiciulad<br />
warimarTeba. maswavlebeli ecnoba klass, axdens mis mobilizebas gakveTilisaTvis,<br />
esaubreba zafxulSi miRebul STabeWdilebebze. am mizniT sTavazobs ramdenime<br />
saTaurs zepiri gamosvlisaTvis:<br />
a) zafxulis erTi dRe,<br />
b) ra <strong>da</strong>mamaxsovr<strong>da</strong>,<br />
g) ra vnaxe,<br />
d) saintereso a<strong>da</strong>mianebi, romlebic am zafxuls gavicani (SeiZleba msgav si<br />
saTauri zepiri gamosvlisaTvis Tavad moswavleebmac SearCion)...<br />
maswavlebeli klass mosafiqreblad aZlevs ramdenime wuTs. avalebs _ aar-<br />
Cion erT-erTi saTauri, isaubron mxolod mis garSemo; Camoweron is sakiTxebi,<br />
romlis Sesaxebac apireben saubars; gaakeTon Savi Canaweri, Semdeg waukiTxon<br />
erTmaneTs. aqve, maswavlebeli acnobs wesebs zepiri gamosvlisaTvis _ <strong>da</strong>icvan<br />
reglamenti (dro), rigiToba, etiketi, mousminon erTmaneTis pasuxebs <strong>da</strong><br />
Cai niSnon saintereso sakiTxebi, <strong>da</strong>usvan erTmaneTs kiTxvebi mxolod gamosvlis<br />
<strong>da</strong>mTavrebis Semdeg, iyvnen TavSekavebulni <strong>da</strong> koreqtulebi (am miTiTebas<br />
SeiZleba mivceT `samaxsovros~ saxe <strong>da</strong> baraTebze Camowerili <strong>da</strong>vurigoT moswavleebs).<br />
umjobesia, es samuSao Sesruldes individualurad, ramdena<strong>da</strong>c igi<br />
<strong>da</strong>exmareba maswavlebels, Sevides TiToeul moswavlesTan kontaqtSi <strong>da</strong> <strong>da</strong>exmaros<br />
mas. pasuxebis prezentaciisas Tavs ikavebs kritikuli Sefasebebisagan. moqmedebs<br />
principi _ `yvelas azri sainteresoa~.<br />
5
aqtivoba 2 _ kiTxvisaTvis mzadeba (3 wuTi):<br />
maswavlebeli klass yofs jgufebad <strong>da</strong> aZlevs <strong>da</strong>valebas_gaixsenon, ra<br />
ician <strong>qarTuli</strong> enis Sesaxeb; ra waukiTxavT am sakiTxze, romeli cnobili poetebisa<br />
<strong>da</strong> mwerlebis nawarmoebebs gaixseneben. TiToeuli jgufi warmoadgens Tavis<br />
variants. pasuxebis prezentacia <strong>da</strong> analizi xdeba <strong>klasSi</strong>.<br />
aqtivoba 3 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi (10-12 wuTi):<br />
maswavlebeli klass gamometyvelebiT ukiTxavs lado asaTianis leqss<br />
„<strong>qarTuli</strong> ena~, akiTxebs 1-2 moswavles, Semdeg aZlevs <strong>da</strong>valebas: waikiTxon leqsi<br />
Cumad, moZebnon <strong>da</strong> axsnan gaugebari sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi, gamoiyenon am mizniT<br />
,,sityvis salaro~; moniSnon is ucnobi sityvebic, romlebic wignSi ar aris<br />
axsnili. am sityvebs Semdeg xsnis klasis saerTo ZalisxmeviT:<br />
zena – zeciuri Zala, RmerTi<br />
uZvelesi tomi _ igulisxmeba saqarTvelo<br />
Slegi _ giJi, ga<strong>da</strong>reuli; Slegi CanCqerebi – swrafi CanCqerebi; CanCqeri<br />
_ kldeze gadmomdinare wylis nakadi<br />
myinvari – moZravi yinulis mkvrivi masa mTebSi<br />
<strong>da</strong>janReba –nislad qceva; janRi _ nisli, burusi<br />
fari _ sabrZolo iaraRi<br />
sarkineTi (sarkine) _ adgilia mcxeTaSi (informacia maswavleblisaTvis:<br />
sarkine – didi mcxeTis ubani, mcxeTis <strong>da</strong>savleTiT mdebare, e. w. jojoxeTis ubni<strong>da</strong>n SiomRvimis<br />
misadgomebamde _ savaneTis qedsa <strong>da</strong> grZel mindorze. Zv. <strong>qarTuli</strong> saistorio wyaroebis mixedviT,<br />
sarkineTi <strong>da</strong>moukidebel qalaqad aris miCneuli, Tumca es mosazreba zogierTi mecnieris<br />
garkveul eWvs iwvevs. arqeologiurma gaTxrebma gamoavlines, rom elinistur xanaSi aq sakmaod<br />
ganviTarebuli yofila liTonis <strong>da</strong>muSavebis kultura, oqromWedloba. aRmoCenilia meliToneTa<br />
saxelosnoebi. swored amitomac axsenebs poeti momdevno strofSi grdemlsa <strong>da</strong> uros).<br />
grdemli _ rkinis sayrdeni liTonis gamosaWe<strong>da</strong>d<br />
uro _didi CaquCi<br />
sTvlemen – sZinavT;<br />
sasTumali _ baliSi an sxva rame TavqveS <strong>da</strong>sadebi<br />
xmaTa xaverdebi – aq: sasiamovno, tkbili xmebi (informacia maswavleblisTvis:<br />
`xmaTa xaverdebi~ rTuli metaforis tipuri nimuSia (metafora _ berZnulad niSnavs ga<strong>da</strong>tanas).<br />
informacia maswavleblisaTvis:<br />
lado asaTiani <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> 1917 wlis 14 ianvars quTaisSi. misi mSoblebi pe<strong>da</strong>gogebi iyvnen, cageris<br />
raionis mkvidrni.<br />
lado asaTianma 1934 wels <strong>da</strong>asrula sasoflo-sameurneo teqnikumi <strong>da</strong> swavla quTaisis pe<strong>da</strong>gogiur<br />
institutSi sabunebismetyvelo fakultetze gaagrZela. sul mokle xanSi ki <strong>qarTuli</strong><br />
<strong>enisa</strong> <strong>da</strong> <strong>literaturis</strong> fakultetze ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong>. studentobis periodSi Cabmuli iyo samecniero<br />
wreebisa <strong>da</strong> literaturuli organizaciebis muSaobaSi, iyo quTaisSi gamomavali gazeTis „stalinelis~<br />
TanamSromeli, swored am gazeTSi <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> pirvelad misi leqsebi. 1936 wels lado<br />
asaTiani ramdenime TviT mSobliur sofel bardnalaSi <strong>da</strong>brun<strong>da</strong>. am periodSi Targmna puSkinis,<br />
mamin-sibiriakis nawarmoebebi.<br />
quTaisSi <strong>da</strong>brunebis Semdeg lado kidev ufro aqtiurad Caeba qalaqis literaturul<br />
cxovrebaSi. gansakuTrebiT iyo gatacebuli folkloristuli ZiebebiT.<br />
1937-38 wlebis represiebi lado asaTianis ojaxsac Seexo: de<strong>da</strong>misi - li<strong>da</strong> cqitiSvili, rusuli<br />
<strong>enisa</strong> <strong>da</strong> <strong>literaturis</strong> maswavlebeli, <strong>da</strong>apatimres „xalxis mtris~ braldebiT.<br />
6
epresirebuli ojaxis Svils male gamouCndnen moSurneebi, mowinaaRmdegeebi, romelTac<br />
brZola gamoucxades axalgazr<strong>da</strong> poets.<br />
1937 wlis 16 ivliss gazeT „stalinelSi~ gamoqveyn<strong>da</strong> publikacia, romelSic ramodenime<br />
sxva <strong>da</strong>sxva mweralTan erTad, mkacrad iyo gakritikebuli lado asaTiani. „kritikosebi~ poets<br />
„politikuri Secdomebis~ gamosworebisaken mouwodebdnen, urCevdnen, Tavi <strong>da</strong>enebebina „mavne<br />
laybobisaTvis~. aseTi gamoxdomebi mZime STabeWdilebas axden<strong>da</strong> axalgazr<strong>da</strong> poetze; mis gar-<br />
Semo atexili aJiotaJiT gamowveuli gulistkivili kargad Cans poetis CanawerebSi, pirad werilebSi,<br />
TanamedroveTa mogonebebSi.<br />
dedis <strong>da</strong>patimrebis Semdeg lado asaTiani instituti<strong>da</strong>n garicxes. oficialuri mizezi<br />
aseTi iyo: „kontrrevoluciuri layboba~. aseTi braldeba 1937-38 wlebSi, represiebis dros, gawirvis<br />
tolfasi iyo <strong>da</strong>, bunebrivia, am faqtmac Zlier imoqme<strong>da</strong> poetze.<br />
amgvari braldebiT „<strong>da</strong>R<strong>da</strong>smuli~ lado amaod <strong>da</strong>dio<strong>da</strong> <strong>da</strong>wesebulebi<strong>da</strong>n <strong>da</strong>wesebulebaSi<br />
samuSos saZieblad, magram materialur siduxWireSi Cavardnil „mtris Svils~ xels aravin umar-<br />
Tav<strong>da</strong>.<br />
1938 wli<strong>da</strong>n mdgomareoba ramdenadme Seicvala, represiebis talRam TiTqos ga<strong>da</strong>iara. 1938<br />
wlis 29 marts ki saqalaqo komitetis <strong>da</strong>dgenilebiT lado asaTiani institutSi aRadgines.<br />
1938 wlis zafxuli<strong>da</strong>n lado asaTiani TbilisSi gadmovi<strong>da</strong> sacxovreblad, TanamSomlob<strong>da</strong><br />
Jurnal „Cveni Taobis~ re<strong>da</strong>qciasTan. misi nawarmoebebi qveyndebo<strong>da</strong> „axalgazr<strong>da</strong> komunistSi~,<br />
„mnaTobSi~, „literaturul gazeTSi~, „pionerSi~ <strong>da</strong> sxv.<br />
1938-39 wlebSi poeti muSaob<strong>da</strong> gazeT „norC leninelSi~, aqveyneb<strong>da</strong> leqsebs, narkvevebs, literaturul<br />
werilebs. statiebi miuZRvna nikoloz baraTaSvilis, vano sarajiSvilis, Sio mRvimelis,<br />
uolter skotis, JorJ sandis <strong>da</strong> sxvaTa Semoqmedebas.<br />
1939 wels lado asaTiani armiaSi gaiwvies, magram avadmyofobis gamo TbilisSi <strong>da</strong>abrunes.<br />
igi tuberkulioziT iyo <strong>da</strong>avadebuli, araerTi Tve gaatara abasTumanSi, magram ver ganikurna.<br />
lado asaTiani gar<strong>da</strong>icvala 1943 wels sruliad axalgazr<strong>da</strong>, 26 wlisa. igi didubis panTeonSia<br />
<strong>da</strong>krZaluli.<br />
aqtivoba 4 _ wakiTxulis gaazreba (5 wuTi):<br />
gaanalizdeba, ras uZRvnis poeti am leqss (qarTul enas), leqsis mixedviT,<br />
vin <strong>da</strong> sad gaaCina <strong>qarTuli</strong> ena (`saqarTvelos mTebSi gagaCina zenam~), ras uwodebs<br />
mwerali qarTul enas? (`xmaTa xaverdebis <strong>da</strong> RmerTebis enas~), vin igulisxma<br />
poetma `uZveles tomSi?~ (qarTvelebi), ratom? (qarTvel xalxs didi<br />
xnis istoria aqvs)...`<br />
aqtivoba 5 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wuTi):<br />
lado asaTianis `<strong>qarTuli</strong> ena~, moswavleebma un<strong>da</strong> iswavlon zepirad leqsi<strong>da</strong>n<br />
is adgili, romelic yvelaze metad moewonaT; `aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~ Seasrulon<br />
werilobiT <strong>da</strong>valeba `erTad avagoT teqsti~.<br />
7
II gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ Sesrulebuli <strong>da</strong>valebis prezentacia (6 wT.):<br />
moswavleebi kiTxuloben saSinao <strong>da</strong>valebas, iyeneben urTierTSefasebisa<br />
<strong>da</strong> TviTSefasebis formebs, maswavleblis komentaris mosmenis Semdeg afiqsireben<br />
– ra gauWir<strong>da</strong>T werisas, ras <strong>da</strong>imaxsovreben <strong>da</strong> gaiTvaliswineben momavalSi<br />
am SeniSvnebi<strong>da</strong>n.<br />
aqtivoba 2 _ leqsis gamometyvelebiTi kiTxva <strong>da</strong> analizi (7 wT.):<br />
moswavleebi zepirad warmoTqvamen im adgils, romelmac maTze gansakuTrebuli<br />
STabeWdileba moaxdina, asabuTeben TavianT azrs – ratom SeaCeres arCevani<br />
am monakveTze, ra moewonaT <strong>da</strong> ratom... varjiSoben leqsis gamometyvelebiT<br />
kiTxvaze, yuradReba maxvildeba intonaciaze, tempze, pauzebze, logikur <strong>da</strong><br />
fsiqologiur maxvilebze, gamoiyeneba gunduri <strong>da</strong> gamokrebiTi kiTxvac:<br />
_ moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT leqsi<strong>da</strong>n is adgilebi, sa<strong>da</strong>c aRwerilia saqarTvelos<br />
buneba: (`Slegi CanCqerebis napralebze xtoma~, `myinvarebis RvTiur<br />
brwyinvalebiT dnoba~, `gafantuli faris mTaze <strong>da</strong>janReba~, `mwife puris<br />
yana qarSi rogor Relavs~, `varskvlavi caze rogor mogzaurobs~...);<br />
_ rasTan aris Se<strong>da</strong>rebuli cxvris fara? (nislTan, janRTan);<br />
_ ra niSniT aris Se<strong>da</strong>rebuli? (orive TeTria, orive mTis kalTazea Sefenili).<br />
_ moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT leqsSi is adgili, sa<strong>da</strong>c poeti saqarTvelos istoriaze,<br />
warsulze migviTiTebs (`uZvelesma tomma dRemde moimRera,~ `<strong>qarTuli</strong><br />
faris farze <strong>da</strong>jaxeba~, `sarkineTSi grdemlze rogor scemen uros~... `cixekoSkis<br />
CrdilSi... RamismTevlebs lxini gaumarTavT...~).<br />
_ ra sityvebiT moixseniebs poeti qarTul enas? (`siyvarulis leqsis, sadRegrZelos<br />
ena~, `xmaTa xaverdebis <strong>da</strong> RmerTebis ena~...).<br />
aqtivoba 3 _ wakiTxulis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba(7 wT.):<br />
_ poetis ra ganwyoba Cans leqsSi? (aRmafr<strong>enisa</strong> <strong>da</strong> siamayis).<br />
_ ra uqmnis poets aseT ganwyobas? (qveynis warsuli, samSoblos siyvaruli).<br />
_ ratom uwodebs poeti qarTul enas `xmaTa xaverdebisa <strong>da</strong> RmerTebis enas?~<br />
(mas Zalian uyvars <strong>da</strong> moswons Tavisi mSobliuri ena).<br />
_ romeli enaa poetis mSobliuri ena? (<strong>qarTuli</strong> ena).<br />
_ mSobliuri enis aRsaniSnavad qarTvelebi romel sityvas iyeneben kidev?<br />
(de<strong>da</strong>enas).<br />
_ rogor fiqrobT, ratom uwodeben qarTvelebi mSobliur enas `de<strong>da</strong>enas?~<br />
gaixseneT sxva sityvebic, romlebic aseve `de<strong>da</strong>sTan~ arian <strong>da</strong>kavSirebuli (de<strong>da</strong>samSoblo,<br />
de<strong>da</strong>qalaqi, de<strong>da</strong>miwa...).<br />
_ risTvis aris ena saWiro? (saubrisaTvis, erTmaneTTan urTierTobis<br />
<strong>da</strong>samyareblad, sakuTari azris gamosaxatavad...).<br />
eZleva <strong>da</strong>skvna_ena a<strong>da</strong>mianTa azris gamoxatvisa <strong>da</strong> urTierTobis saSualebaa.<br />
qarTvelTa de<strong>da</strong>ena, mSobliuri ena <strong>qarTuli</strong>a. es leqsic swored de<strong>da</strong>enas<br />
eZRvneba.<br />
8
informacia maswavleblisaTvis:<br />
mecnierebi ZiriTa<strong>da</strong>d enis or funqcias _ azris gamoxatvisa <strong>da</strong> sakomunikacios_<br />
gamoyofen. Tumca enaTmecnierTa erTi nawili aRiarebs enis mesame funqciasac – saSemecnebos. am<br />
Sexedulebis warmomadgenlebi Tvlian, rom yovel enaSi mocemulia samyaros aRqmisa <strong>da</strong> Semecnebis<br />
garkveuli modeli, romelic TiToeul enaSi Taviseburia <strong>da</strong> ar emTxveva arc erT sxva models<br />
(ena msoflxatia). enebi erTmaneTisgan gansxvavdeba ara mxolod imiT, rom sxva<strong>da</strong>sxva bgeradobis<br />
sityvebiT aRniSnaven erTsa <strong>da</strong> imave cnebas, aramed imiTac, rom am enaze molaparakeTaTvis TviT<br />
es cnebebia gansxvavebuli <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva mimarTeba aqvT momijnave cnebebTan. sailustraciod<br />
kmara `de<strong>da</strong>enac~, romelic `mSobliuri enis~ (pirveli enis, sabaziso enis) aRsaniSnavad moepoveba<br />
qarTuls.<br />
aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (8 wT.):<br />
a) omonimebze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
_ teqstSi ori iseTi sityvaa, romlebic garegnulad hgavs erTmaneTs, mniSvneloba<br />
ki gansxvavebuli aqvs. romelia es sityvebi? (`gafantuli faris mTaze<br />
<strong>da</strong>janReba~, `<strong>qarTuli</strong> faris farze <strong>da</strong>jaxeba~, - pirvel SemTxvevaSi saubaria<br />
cxvris faraze, meore SemTxvevaSi – sabrZolo iaraRze). xom ar gaixsenebdiT<br />
sxva aseT sityvebsac? (bari – sameurneo iaraRi, bari – <strong>da</strong>blobi adgili...).<br />
b) saxelTa warmoqmnaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
_ ras aRniSnavs jagi? (eklian buCqs). jagnari? (adgils, romelic jagebiT<br />
aris <strong>da</strong>faruli).<br />
_ miiReT axali sityvebi: buCqi – (buCqnari), naZvi (naZvnari), fiWvi (fiWvnari),<br />
yvavili (yvavilnari). ra gansxvavebaa am sityvebs Soris? (pirveli aRniSnavs<br />
mcenares, meore ki adgils, sa<strong>da</strong>c es mcenareebi mravlad xarobs).<br />
g) sityvaTa marTlweraze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
_ moZebneT teqstSi rTuli sityvebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>akvirdiT, rogor iwereba isini<br />
(cixe-koSki – iwereba defisiT, RamismTeveli _ iwereba erTad). SeadgineT <strong>da</strong><br />
<strong>da</strong>faze <strong>da</strong>wereT wina<strong>da</strong>debebi am sityvebis gamoyenebiT.<br />
_ moZebneT teqstSi arsebiTi saxeli, romelc ori m-Ti iwereba (tomma). ratom<br />
iwereba aq ori m? (erTi fuZiseulia, meore – moTxr. br-is niSani). sxva aseT<br />
magaliTebsac xom ar gaixsenebT?<br />
aqtivoba 5 _ Sejameba(7 wT.):<br />
moswavleebi ajameben, ra iswavles am gakveTilze axali (Seiswavles lado<br />
asaTianis leqsi `<strong>qarTuli</strong> ena~, <strong>da</strong>euflnen gamometyvelebiTi kiTxvis Cvevas,<br />
aages teqstebi mocemul Temaze, gaecnen mSobliuri enis raobas, Seasrules<br />
savarjiSoebi...), SeiZleba Seivsos sqemac:<br />
9
a vicodi <strong>qarTuli</strong><br />
enis Sesaxeb<br />
ra gavige<br />
aqtivoba 6 _ Sefaseba (3 wT.):<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli klasTan erTad afasebs ramdenime moswavles.<br />
Sefasebisas aucileblad iTvaliswinebs Semdeg parametrebs:<br />
a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)_40<br />
%; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />
kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia (sakuTari azris<br />
<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25%<br />
aqtivoba 7 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />
saSinao <strong>da</strong>valebad eZlevaT lado asaTianis leqsi `<strong>qarTuli</strong> ena~; aseve, moswavleebma<br />
un<strong>da</strong> moiZion qarTveli poetebis leqsebi, romlebic qarTul enas eZ-<br />
Rvneba.<br />
Sedegebis kodi:<br />
V1 _ moswavle warmoadgens/afasebs zepir teqsts Temaze: `zafxulis ar<strong>da</strong>degebis<br />
erTi dRe...~<br />
V2 _ iyenebs zepiri teqstis moZebnisa <strong>da</strong> momzadebis strategiebs (rigiToba,<br />
reglamenti, etiketi, erTmaneTisaTvis kiTxvebis <strong>da</strong>sma, gegmis Sedgena winaswari<br />
gamosvlisaTvis...);<br />
V3 _ iyenebs <strong>da</strong> adekvaturad afasebis Tanatolebis zepir gamosvlas;<br />
V6 _ avlens wakiTxuli teqstis (`<strong>qarTuli</strong> ena~) interpretaciis unars, avlebs<br />
paralelebs Tematurad msgavs nawarmoebebTan;<br />
V8 _ leqsis kiTxvisas iyenebs kiTxvis strategiebs;<br />
V9 _ qmnis werilobiT teqsts (`rogor gavatare zafxuli...~), werisas aqcents<br />
akeTebs mTavarsa <strong>da</strong> aramTavar sakiTxebze;<br />
V11 _ weris <strong>da</strong>wyebamde irCevs Temas, saTaurs Seusabamebs Sinaarss, adgens<br />
gegmas;<br />
V12 _ teqstis agebis Semdeg waikiTxavs <strong>da</strong> Caasworebs mas, iyenebs koreqtirebis<br />
martiv xerxebs.<br />
10<br />
risi gageba<br />
mainteresebs
g. maisuraZis `sadRegrZelo~, arsebiTi saxelis Sinaarsobrivi<br />
jgufebi, sityvaTwarmoeba<br />
miznebi<br />
_ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />
_ wakiTxulis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba<br />
_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ gabmuli Txrobis Cvevis formireba<br />
_ gamometyvelebiT kiTxvaSi varjiSi<br />
_ kritikuli azrovnebis ganviTareba<br />
_ sityvis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
_ sityvaTwarmoebaze <strong>da</strong>kvirveba (praqtikulad)<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba _ provocireba:<br />
maswavlebeli teqsti<strong>da</strong>n gamometyvelebiT kiTxulobs Semdeg monakveTs:<br />
`erTxel rusi poeti sergei esenini saqarTveloSi stumrad Camovi<strong>da</strong>. qar-<br />
Tvelma poetebma guliTa<strong>da</strong>d umaspinZles sapatio stumars. igi jer kojris cixeze<br />
aiyvanes, sai<strong>da</strong>nac didebulad Can<strong>da</strong> <strong>da</strong>Tovlili kavkasioni, beberi Tbilisi,<br />
mwu xare marab<strong>da</strong>, <strong>da</strong>uviwyari didgori. mere didebuli beTaniis monasterSi didebuli<br />
Tamaris xati inaxules.~<br />
moswavleebs sTxovs yuradRebiT mousminon <strong>da</strong> Semdeg pasuxi gascen kiTxvebs:<br />
_ rogor fiqrobT, ratom waiyvanes qarTvelma maspinZlebma rusi stumari<br />
kojris cixeze? ris Cveneba sur<strong>da</strong>T misTvis? Tqveni azriT, ra STabeWdilebas miiReb<strong>da</strong><br />
rusi poeti am adgilebis xilvis Semdeg?<br />
klass hyofs jgufebad <strong>da</strong> TiToeul jgufs avalebs warmoadginos pasuxis<br />
sakuTari versia <strong>da</strong> <strong>da</strong>asabuTos Tavisi azri.<br />
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
sergei esenini (1895_1925 w.w.) _ cnobili rusi poeti, saqarTveloSi imyofebo<strong>da</strong> 1924-1925<br />
wlebSi eqvsi TviT, rac misTvis Zlieri STagonebis wyaro gaxa<strong>da</strong>. aq Seqmna man 30-ze meti nawarmoebi.<br />
guliTadi megobroba akavSireb<strong>da</strong> qarTvel poetebTan: t. tabiZesTan, p. iaSvilTan, v. gafrin<strong>da</strong>SvilTan.<br />
winamdebare teqstSic swored saqarTveloSi stumrobisa <strong>da</strong> qarTveli poetebis<br />
maspinZlobis es epizodia aRwerili.<br />
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />
moswavleebi teqsts kiTxuloben nawil-nawil, gza<strong>da</strong>gza klasis aqtiuri<br />
monawileobiT aixsneba gaugebari leqsikuri erTeulebi <strong>da</strong> Sesityvebani. gar<strong>da</strong><br />
`sityvaTa salaroSi~ axsnili sityvebisa, moswavleTaTavis gaugebari SeiZleba<br />
aRmoCndes Semdegi leqsikuri erTulebi <strong>da</strong> frazebi:<br />
mdelo _ patara mindori<br />
duqani _ wvrili savaWro an patara sasadilo<br />
saRamospiras _ SeRamebisas<br />
Cemo Zmiswulo _ mimarTvis formaa, romelSic mTqmeli gamoxatavs Tavis<br />
<strong>da</strong>mokidebulebas mosaubrisadmi<br />
Rvedi _ moqnili tyavis mogrZo <strong>da</strong> viwro anaWeri<br />
11
<strong>da</strong>ismis teqstis gagebaze orientirebuli kiTxvebi:<br />
_ visi stumrobaa aRwerili teqstSi? vin iyvnen misi maspinZlebi?<br />
_ ra maspinZloba gauwies maT stumars?<br />
_ ra moCan<strong>da</strong> kojris cixi<strong>da</strong>n?<br />
_ ra aCvenes stumars beTaniis eklesiaSi?<br />
_ sad gaSales poetebma sufra? vin miipatiJa eseninma sufrasTan?<br />
_ ra sadRegrZeloebi moismina man qarTveli glexebisagan?<br />
_ ram aatira rusi poeti?..<br />
aqtivoba 3 _ teqstis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba:<br />
_ Tqveni azriT, ratom waiyvanes qarTvelma poetebma rusi stumari kojris<br />
cixeze? beTaniis eklesiaSi? ris Cveneba sur<strong>da</strong>T maT rusi poetisaTvis? rogor<br />
fiqrobT, ratom gauCn<strong>da</strong>T qarTvel poetebs rus stumarTan Tavmowonebis survili?<br />
_ ram moaxdina stumarze yvelaze didi STabeWdileba?<br />
_ qarTvelebis ra Tvisebebi Cans am teqsti<strong>da</strong>n? (samSoblos siyvaruli, misi<br />
warsuliT Tavismowoneba, kargi stumarmaspinZloba, enamWevroba, drostarebisa<br />
<strong>da</strong> qeifis siyvaruli...)<br />
_ am Tvisebebi<strong>da</strong>n romeli moewona rus stumars yvelaze metad? sai<strong>da</strong>n Cans<br />
es? moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT teqstSi saTanado adgili.<br />
_ ra aris mTavari am moTxrobaSi? SemoxazeT TqvenTvis misaRebi pasuxi <strong>da</strong><br />
<strong>da</strong>asabuTeT Tqveni azri (swori pasuxia b).<br />
_ warmoidgineT, rom rusi stumris maspinZloba dRes Tqven giwevT. ras aCvenebdiT<br />
mas? (es <strong>da</strong>valeba klass SeiZleba SevTavazoT jgufuri muSaobisaTvis).<br />
aqtivoba 4 _ teqstis Cumi kiTxva <strong>da</strong> gegmis Sedgena.<br />
moswavleebi teqsts kiTxuloben Cumad, nawil-nawil <strong>da</strong> asaTaureben mas (`aqtivobebis<br />
rveuli~, <strong>da</strong>valeba #2), gegma <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />
a) istoriuli adgilebis Cveneba rusi stumrisTvis<br />
b) poetebis lxini<br />
g) meurmeTa enamzeoba/sadRegrZeloebi<br />
d) eseninis atireba/stumris tirili...<br />
aqtivoba 5 _ gabmul metyvelebaSi varjiSi.<br />
am gegmis mixedviT moswavleebi gadmoscemen teqstis Sinaarss jer nawilnawil,<br />
Semdeg _ mTlianad gabmuli TxrobiT.<br />
aqtivoba 6 _ teqstis ageba _ wera: ra atireb<strong>da</strong> esenins (`aqtivobebis<br />
rveuli~ <strong>da</strong>valeba #3)<br />
aqtivoba 7_ enobriv masalaze muSaoba.<br />
a) arsebiTi saxelis Sinaarsobriv jgufebze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
maswavlebeli klass saanalizod sTavazobs nawyvets teqsti<strong>da</strong>n:<br />
`erTxel rusi poeti sergei esenini saqarTveloSi stumrad Camovi<strong>da</strong>. qarTvelma<br />
poetebma guliTa<strong>da</strong>d umaspinZles sapatio stumars. igi jer kojris cixeze<br />
aiyvanes, sai<strong>da</strong>nac didebulad Can<strong>da</strong> <strong>da</strong>Tovlili kavkasioni, beberi Tbilisi,<br />
12
mwuxare marab<strong>da</strong>, <strong>da</strong>uviwyari didgori. mere beTaniis monasterSi didebuli Tamaris<br />
xati inaxules.<br />
ukan rom brundebodnen, samadloze TeTr duqanSi isadiles. stumris TxovniT<br />
sufra gzispira mdeloze gaaSlevines~.<br />
avalebs am teqstSi moZebnon arsebiTi saxelebi. gaarkvion, maT Soris romelia:<br />
a)a<strong>da</strong>mianis sakuTari saxelebi (esenini, Tamari), b) geografiuli adgilis<br />
aRmniSvneli saxelebi (saqarTvelo,kojori, Tbilisi, marab<strong>da</strong>, didgori, beTania,<br />
samadlo). eZleva <strong>da</strong>skvna: saxeli SeiZleba iyos orgvari: sakuTari <strong>da</strong> sazogado.<br />
sakuTaria saxeli, romelic hqvia erT sagans, sazogado ki erTnair<br />
saganTa saxelia.<br />
werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valebebi #4 <strong>da</strong> #5 (`aqtivobebis rveuli~).<br />
b) saxelTa warmoqmnaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
or svetad Camoiwereba Zireuli <strong>da</strong> warmoqmnili arsebiTi saxelebi:<br />
uremi _ me-urm-e<br />
manqana _ me-manqan_e<br />
Tevzi _ me-Tevz-e<br />
baRi _ me-baR-e<br />
futkari _ me-futkr-e<br />
naxiri _ me-naxir-e<br />
moswavleTa <strong>da</strong>xmarebiT gairkveva, rom pirvel svetSi Camowerili sityvebi<br />
aRniSnavs sagans <strong>da</strong> mas <strong>da</strong>esmis kiTxva ra? xolo meore svetSi Camowerili sityvebi<br />
ki xelobis aRmniSvnelia <strong>da</strong> <strong>da</strong>esmis kiTxva vin? (sxva terminebis_Zireuli,<br />
warmoqmnili, warmomqmneli afiqsebi_miwodeba am etapze mizanSeuwonlad<br />
migvaCnia). werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #4.<br />
Sedegebis kodi: V1, V4, V5, V7, V9, V10.<br />
13
iakob gogebaSvilis ,,iavnanam ra hqmna!?’’ (Tavebi: `samSoblo Rvinisa~,<br />
`sofeli vaSlovani~, `lekebi kaxeTSi~), salite raturo ena <strong>da</strong> dialeqtebi,<br />
sityvaTa warmoqmna (wina viTarebis saxelebi _ terminis gareSe)<br />
_ 2 sT.<br />
miznebi<br />
_ zepiri gamosvlisaTvis mzadeba<br />
_ aRweriTi teqstis ageba<br />
_ literaturuli teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />
_ sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba<br />
_ kritikuli azrovnebis ganviTareba;<br />
_ saTqmelis naTlad <strong>da</strong> gasagebad gadmocema, kiTxvebze adekvaturi pasuxebis<br />
gacema<br />
_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />
_leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ dialeqtizmebze <strong>da</strong>kvirveba<br />
_ sityvis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
I gakveTili<br />
aqtivoba 1_ kiTxvisTvis mzadeba (4-5 wT.):<br />
maswavlebeli <strong>da</strong>faze wers frazas: `<strong>qarTuli</strong> ena Cveni de<strong>da</strong>enaa.~<br />
svams kiTxvas:<br />
_ ra mniSvnelobiT aris gamoyenebuli am wina<strong>da</strong>debaSi sityva de<strong>da</strong>ena?<br />
(mSobliuri enis mniSvnelobiT).<br />
_ kidev ras aRniSnavs es sityva? vin aris `de<strong>da</strong> enis~ avtori? ra gsmeniaT<br />
mis Sesaxeb? (es <strong>da</strong>valeba klass miecema jgufuri muSaobisTvis. TiToeuli jgufi<br />
warmoadgens pasuxis sakuTar variants. moswavleebi avseben <strong>da</strong> afaseben erTmaneTis<br />
pasuxebs).<br />
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
iakob gobebaSvili (1840-1912) _qarTveli pe<strong>da</strong>gogi, <strong>qarTuli</strong> mecnieruli pe<strong>da</strong>gogikis<br />
fuZemdebeli, publicisti <strong>da</strong> sabavSvo mwerali, <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> Raribi mRvdlis ojaxSi sof. varianSi<br />
(goris mazra), swavlob<strong>da</strong> jer gorSi, Semdeg ki _ Tbilisis sasuliero seminariaSi, 1861 wels<br />
swavla gaagrZela kievis sasuliero akademiaSi, magram janmrTelobis mdgomareobis gamo 1863<br />
wels iZulebuli gax<strong>da</strong> samSobloSi <strong>da</strong>brunebuliyo. eweo<strong>da</strong> pe<strong>da</strong>gogiur saqmianobas, aqtiurad<br />
iyo Cabmuli erovnul-ganmaTavisuflebel moZraobaSi, amis gamo 1874 w igi, rogorc politikurad<br />
arakeTilsaimedo, mefis xelisuflebam gaaTavisufla samsaxuri<strong>da</strong>n, amis Semdeg aRarsad umuSavia,<br />
eweo<strong>da</strong> saz. saqmianobas, ibrZo<strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> saxalxo skolis Seqmna-<strong>da</strong>mkvidrebisaTvis, icav<strong>da</strong><br />
realuri ganTlebis upiratesobas formalurTan Se<strong>da</strong>rebiT, aqtiurad iyo Cabmuli wera-kiTxvis<br />
14
gamavrc. saz-bis muSaobaSi. misTvis mTavari ped. principi iyo xalxurobis principi, rac, upirveles<br />
yovlisa, gamoixatebo<strong>da</strong> mSobliur enaze swavlebis aucileblobaSi. pirvelma wamoayena<br />
aRmzrdelobiTi swavlebis idea, sakiTxavi masalac swored am principebiT aqvs SerCeuli, amis nimuSia<br />
`iavnanam ra hqmna?!~-c. mis moTxrobebSi aRmzrd. di<strong>da</strong>qtikuri motivebi organulad erwymis<br />
mxatvrul realizms. misi moTxrobebi mozardebs STaagoneb<strong>da</strong> samSoblos istoriis pativiscemas,<br />
misTvis Tav<strong>da</strong>debas, humanizms, erovnebaTa <strong>da</strong> religiaTa Soris urTierTSemwynareblobasa<br />
<strong>da</strong> toleranatobas. SemTxveviTi ar aris warwera mis `de<strong>da</strong> enaze~: `yvela sarwmunoebis qarTvel-<br />
TaTvis~. gansakuTrebiT mniSvnelovania misi wvlili <strong>qarTuli</strong> originaluri saxelmZRvaneloebis<br />
Seqmnis saqmeSi: `<strong>qarTuli</strong> anabani <strong>da</strong> pirveli sakiTxavi wigni moswavleTaTvis~ (1863-1868<br />
w.w.), `de<strong>da</strong> ena~, (1876- 1912 w.w.), `bunebis kari~ (1868 _1912 w.w), `ruskoe slovo~ (1887w.)... manve<br />
Semoitana <strong>da</strong> <strong>da</strong>amkvidra qarTul sinamdvileSi wera-kiTxvis swavlebis is principebi, romlebic<br />
dResac safuZvlad edeba <strong>qarTuli</strong> anbanis saxelmZRvaneloebs (lit-ra: q s e, t. III, gv. 196; v. ramiSvili,<br />
<strong>qarTuli</strong> enis swavlebis meTodika, 1957, gv. 76-79...).<br />
maswavlebeli klass waakiTxebs i. gogebaSvilis sityvebs:<br />
`de<strong>da</strong>enis Seswavla bavSvs akavSirebs mTeli eris sulTan <strong>da</strong> gulTan, mis<br />
xangrZliv istoriul cxovrebasTan <strong>da</strong> avsebs mas sulieri RoniT <strong>da</strong> mxneobiT~.<br />
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi (15-18 wT.):<br />
maswavlebeli iwyebs teqstis kiTxvas. gamometyvelebiT waikiTxavs I Tavs.<br />
teqstis es nawili aRweriTia <strong>da</strong> maswavlebelma amis gaTvaliswinebiT un<strong>da</strong><br />
SearCios saTanado intonacia, tempi, pauzebi, maxvilebi... kiTxvis procesSive<br />
xsnis gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs:<br />
civi _ mTis saxelwodebaa (mdebareobs gomboris qedis Sua monakveTze mdinareebis:<br />
kisisxevisa <strong>da</strong> Turdos _ zemo dinebaTa wyalgamyofze)<br />
zvari _ venaxi<br />
<strong>da</strong>Restani _ qveyana CrdiloeT kavkasiaSi (aq cxovrobs <strong>da</strong>axloebiT 30<br />
xalxi <strong>da</strong> eTnografiuli jgufi, maTgan yvelaze mravalricxovanni arian xunZebi,<br />
<strong>da</strong>rguelebi, yumuxelebi, lekebi, lakebi, CeCnebi...)<br />
mijna _ sazRvari<br />
qvitkiri _ saSeni masala, qva <strong>da</strong> kiri erTad SeduRabebuli<br />
naSTi _ raimes arsebobis kvali, adre arsebulis narCeni<br />
teqstis am monakveTis wakiTxvis Semdeg svams kiTxvebs:<br />
_ saqarTvelos romeli nawilia aRwerili am teqstSi? (aRmosavleTi –<br />
`Tbilisi<strong>da</strong>n rom aRmosavleTiT waxvide...~)<br />
_ moZebneT teqstSi is adgili, sa<strong>da</strong>c kaxeTis velia aRwerili (`es swore<br />
vake ...~).<br />
_ ra nawilebad hyofs mdinare alazani kaxeTs? (`aqeTa naxevars hqvia...~).<br />
_ ra qveyana esazRvreba kaxeTs? (<strong>da</strong>Restani).<br />
_ ra hyofs kaxeTs <strong>da</strong>Restnisagan? (mTebi).<br />
_ ra moCans gaRma mxares? (`erT adgilas mTis ZirSi~...)<br />
_ raze migviTiTebs es naSTebi?<br />
_ raze migvaniSnebs am Tavis saTauri `samSoblo Rvinisa~? (imaze, rom am<br />
TavSi saubari iqneba Rvinis itoriul samSobloze_kaxeTze);<br />
15
_ratom uwodeben am kuTxes `Rvinis saSoblos?~ Tu aris amis Sesaxeb miniSnebebi<br />
teqstSi? waikiTxeT saTanado adgilebi. (,,zRva venaxebisa <strong>da</strong> zvrebisa’’);<br />
teqstis meore <strong>da</strong> mesame Tavebs kiTxuloben moswavleebi <strong>da</strong> gza<strong>da</strong>gza `sityvis<br />
salarosa~ <strong>da</strong> maswavleblis <strong>da</strong>xmarebiT xsnian gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs:<br />
puradoba _ stumarTmoyvareoba<br />
saxloba – aq: ojaxi<br />
Tari _ aRmosavluri musikaluri sakravi<br />
uRalavi _ <strong>da</strong>uRleli<br />
masze amosdio<strong>da</strong> mze – Zalian uyvar<strong>da</strong><br />
sazogadod _ aq: saerTod<br />
lekebi _<strong>da</strong>Restnelebis tradiciuli <strong>qarTuli</strong> saxelwodebaa, (masSi igulisxmebian<br />
ara Tavad lekebi/lezgebi, aramed <strong>da</strong>Restnis teritoriaze mosaxle<br />
tomebi. maTi gamusulmaneba intensiurad iwyeba me-17 saukuni<strong>da</strong>n).<br />
nabdeuloba _ moTelili matylisgan <strong>da</strong>mzadebuli nakeTobani; nabadi _<br />
moTelili matylisgan <strong>da</strong>mzadebuli wamosasxami<br />
nasoflari_ adgili,sa<strong>da</strong>c Zvelad sofeli iyo<br />
Rele_ aq: xevi<br />
amoCuxCuxeb<strong>da</strong>_ amodio<strong>da</strong><br />
kacTmoyvare_ a<strong>da</strong>mianebis moyvaruli<br />
sanovage_ saWmeli<br />
kargad gasinjo_ aq: <strong>da</strong>akvirde<br />
gaarCev _ aq: aRmoaCen<br />
ayrili tye _xSiri tye<br />
Sefenili mTa_<strong>da</strong>faruli mTa<br />
oqros guli_ keTili, mosiyvarule guli<br />
ruseTisken gaweva _rusuli orientacia, ruseTs mikedleba, ruseTis ar-<br />
Ceva<br />
teqstis wakiTxvis Semdeg iwyeba gamokrebiTi kiTxva:<br />
_ rogor aRwers mwerali sofel vaSlovans?( `<strong>da</strong>savleTiT am sofels ertya<br />
zvrebi <strong>da</strong> venaxebi, xolo aRmosavleTis mxriv ki exebo<strong>da</strong> xSirsa <strong>da</strong> ayrils<br />
tyes, romliTac Sefenili iyo mTa. am xSiris tyis wyalobiT Sig Sua guls<br />
sofelSi miwi<strong>da</strong>n amoCuxCuxeb<strong>da</strong> veeberTela ankara wyaro, romlis yinuliviT<br />
civi wyali iyo sayvareli sasmeli mTeli soflisa. Senobani soflisa sul<br />
qvitkirisani iyvnen <strong>da</strong> mowmobdnen, rom sofeli SeZlebuli iyo, marTlac, ma-<br />
Sin vaSlovanma <strong>da</strong> mTelma kaxeTma ar ico<strong>da</strong>, ra iyo vaWris vali, romelSiac<br />
exla kaxeTia Cafluli~);<br />
_ ra migvaniSnebs imaze, rom teqstSi aRwerili ambavi didi xnis winaT mox<strong>da</strong>?<br />
(migvaniSnebs sityvebi teqsti<strong>da</strong>n ,,Zvels droSi’’, agreTve: nasoflari,<br />
naSTebi...);<br />
_ visi ojaxia am teqstSi aRwerili?(Tavad zurab qarTvelaZis) _qarTvelaZeTa<br />
ra Tvisebebze migvaniSnebs mwerali?(kacTmoyvareobaze). _Tu Cans mwerlis<br />
<strong>da</strong>mokidebuleba am ojaxisadmi? sai<strong>da</strong>n Cans es? (es Cans mag<strong>da</strong>nis <strong>da</strong>xasiaTe-<br />
16
aSi, mwerali mas uwodebs ,,oqro gulis patrons~);<br />
_ ris Sesaxeb aris saubari teqstis mesame TavSi? (saubaria lekebze , maT<br />
urTierTobaze kaxelebTan, vaWrobaze am or xalxs Soris);<br />
_ rogori <strong>da</strong>mokidebuleba iyo qarTvelebsa <strong>da</strong> lekebs Soris<br />
Zvelad?(keTilmezobluri). rodis gafuW<strong>da</strong> maT Soris urTierToba? (mas Semdeg,<br />
rac isini gamahmadiandnen, xolo saqarTvelom ki ruseTisaken aiRo gezi).<br />
ra gax<strong>da</strong> am or xalxs Soris mtrobis mizezi? (sarwmunoebis Secvla lekTa mxri<strong>da</strong>n<br />
<strong>da</strong> saqarTvelos rusuli orientacia);<br />
aqtivoba 3 _ wakiTxulis gaazreba (5-6 wT.):<br />
gairkveva vin aris nawarmoebis avtori (i. gogebaSvili) , romel dros Seexeba<br />
nawarmoebSi aRwerili ambavi (im dros, sanam qarTvelebi `ruseTisaken gaiwevdnen~),<br />
ra aris nawarmoebis am sam TavSi mTavari (kaxeTisa <strong>da</strong> qarTvelaZeebi<br />
ojaxis, agreTve _ Zvel droSi qarTvelebsa <strong>da</strong> lekebs Soris keTilmezobluri<br />
urTierTobis aRwera.).<br />
aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
rTuli sityvebis orTografiaze muSaoba (9-10 wT.): moZebneT teqstSi<br />
rTuli sityvebi <strong>da</strong> gaixseneT rogor iwereba isini:<br />
kacTmoyvare, qvitkiri...<br />
_ rodis iwereba rTul sityvaSi defisi (-)?(rodesac maT Soris <strong>da</strong> kavSiri<br />
Caismis).<br />
`aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~ werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #4.<br />
aqtivoba 5 _ Sejameba-Sefaseba (3 wT.):<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles. Sefasebisas<br />
iTvaliswinebs parametrebs : a) praqtikuli muSaoba organizebuloba, SemoqmedebiToba,<br />
masalis floba)_40 %; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> ( aqtiuroba, partnior-<br />
Tan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba, kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia<br />
(sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25% .<br />
aqtivoba 6 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />
teqstis pirveli sami Tavi. `aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~ savarjiSo #2 _ meore<br />
Tavis mixedviT SeadgineT gegma.<br />
gegma <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />
a) sofeli vaSlovani<br />
b) zurab qarTvelaZis ojaxi<br />
g) musikaluri col-qmari<br />
d) col-qmris bedniereba<br />
17
II gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ wakiTxulis <strong>da</strong>yofa nawilebad <strong>da</strong> Sinaarsis gadmocema (7<br />
wuTi):<br />
aqve maswavlebeli amowmebs wina gakveTilze micemul <strong>da</strong>valebas _ moswavleebs<br />
werilobiT un<strong>da</strong> SeedginaT II Tavis gegma. I <strong>da</strong> III Tavebs ki moswavleebi<br />
<strong>klasSi</strong>ve yofen calkul nawilebad <strong>da</strong> adgenen gegmas:<br />
I Tavi:<br />
a) kaxeTis adgilmdebareoba<br />
b) nasoflari<br />
III Tavi:<br />
a) qarTvelebisa <strong>da</strong> lekebis urTierToba Zvelad<br />
b) qarTvelebisa <strong>da</strong> lekebis urTierToba maTi gamusulmanebis Semdeg<br />
moswavleebi am gegmis mixedviTa <strong>da</strong> maswavleblis <strong>da</strong>xmarebiT gadmoscemen<br />
wakiTxulis Sinaarss jer cal-calke, Semdeg ki mTlianad, gabmuli TxrobiT.<br />
aqtivoba 2 _ aRweriTi teqstis Seqmna (10-12 wuTi):<br />
_ waikiTxeT meore Tavis pirveli abzaci. (,,Zvels droSi am adgilas hyvao<strong>da</strong><br />
karga mozrdili sofeli, romelsac vaSlovani erqva. <strong>da</strong>savleTiT am<br />
sofels ertya zvrebi <strong>da</strong> venaxebi, xolo aRmosavleTis mxriv ki exebo<strong>da</strong> xSirsa<br />
<strong>da</strong> ayrils tyes, romliTac Sefenili iyo mTa. am xSiris tyis wyalobiT Sig<br />
Sua guls sofelSi miwi<strong>da</strong>n amoCuxCuxeb<strong>da</strong> veeberTela ankara wyaro, romlis<br />
yinuliviT civi wyali iyo sayvareli sasmeli mTeli soflisa. Senobani soflisa<br />
sul qviTkirisani iyvnen <strong>da</strong> mowmobdnen, rom sofeli SeZlebuli iyoo).<br />
romeli zedsarTavi saxelebi gvxvdeba aq?( mozrdili, xSiri, SeZlebuli,<br />
ayrils, veeberTela, ankara, yinuliviT, civi, sayvareli), ra moxdeba, Tu Txrobisas<br />
zedsarTav saxelebs ar gamoviyenebT? (teqsti iqneba uemocio <strong>da</strong> mSrali).<br />
ra mizniT iyenebs mwerali aq am zedsarTav saxelebs? (raTa ufro zusti <strong>da</strong><br />
gamomsaxveli gaxados Txroba).<br />
_ romel zedsarTav saxelebs gamoiyenebT im qalaqis (soflis) aRwerisaTvis,<br />
sa<strong>da</strong>c Tqven cxovrobT? (mag. Tbilisi _ uZvelesi, didi, lamazi, Tbili <strong>da</strong><br />
xmauriani, xalxmravali...).<br />
_ sad mdebareobs Tqveni qalaqi (sofeli)?<br />
_ romeli mdinare Camoudis mas?<br />
_ romeli qalaqi (sofeli) esazRvreba mas?<br />
_ rogoria igi? ra aris masSi gansakuTrebuli?<br />
_ ra RirSesaniSnavi adgilebia iq?<br />
_ ra gsmeniaT (wagikiTxavT) mis Sesaxeb?..<br />
Semdeg maswavlebeli klass yofs jgufebad <strong>da</strong> aZlevs <strong>da</strong>valebas _ Seadginon<br />
teqsti zepiri gamosvlisaTvis: `Cemi qalaqi (sofeli)~. igi winaswar Seaxsenebs<br />
moswavleebs, rom amisaTvis saWiroa gegmis Sedgena; gegma un<strong>da</strong> Camoweron,<br />
18
Txrobisas un<strong>da</strong> <strong>da</strong>icvan Tanmimdevroba, Sinaarsi aucileblad un<strong>da</strong> Seesabamebodes<br />
mis saTaurs, mxolod amis Semdeg un<strong>da</strong> waukiTxon amxanagebs <strong>da</strong> moisminon<br />
maTi Sefaseba (SeiZleba es miTiTebebi baraTebze gavaformoT `samaxsovros~<br />
saxiT <strong>da</strong> <strong>da</strong>vurigoT moswavleebs).<br />
moswavleebi axdenen sakuTari namuSevris prezentacias <strong>da</strong> ismenen amxanagebisa<br />
<strong>da</strong> maswavleblis Sefasebebs.<br />
aqtivoba 3 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (12-13 wT.):<br />
a) wina viTarebis saxelebi<br />
_ mwerali vaSlovans `nasoflars~ uwodebs. rogor fiqrobT, ratom? (imitom,<br />
rom aq adre sofeli iyo, romelic axla aRar arsebobs). ra ewodeba adgils,<br />
sa<strong>da</strong>c adre qalaqi iyo? (na-qalaq-ar-i _ wers am sityvas <strong>da</strong>faze), sa<strong>da</strong>c<br />
adre venaxi iyo? (na-venax-ar -i), sa<strong>da</strong>c saxli iyo? (na-saxl-ar-i). sxva amgvar sityvebsac<br />
xom ar gaixsenebT? SevadginoT wina<strong>da</strong>debebi am sityvebis gamoyenebiT.<br />
b) dialeqtizmebze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
_ sad xdeba teqstSi aRwerili ambavi? sad cxovrobs zurab qarTvelaZe?<br />
(kaxeTSi). saqarTvelos romeli kuTxi<strong>da</strong>n aris mag<strong>da</strong>ni? (qarTli<strong>da</strong>n). saqarTvelos<br />
romel kuTxeebs <strong>da</strong>asaxelebT kidev? ra enaze saubroben am kuTxis macxovreblebi?<br />
(qarTulad). Tu aris gansxvaveba saqarTvelos sxva<strong>da</strong>sxva kuTxis<br />
macxovrebelTa saubarSi? (aris). sad, saqarTvelos romel kuTxeSi iyeneben sityvebs:<br />
dide<strong>da</strong>? babo? papa? Zalo? (qarTlSi, kaxeTSi...), bJola? kvaxi? kvati?..<br />
(imereTSi, guriaSi...).<br />
eZleva <strong>da</strong>skvna: kuTxur metyvelebas dialeqti hqvia. babo, bJola, kvaxi,<br />
kvati... dialeqturi formebia.<br />
maswavlebeli aqve avarjiSebs klass dialeqturi formebis saliteraturo<br />
<strong>qarTuli</strong>s formebiT Canacvlebaze. sruldeba <strong>da</strong>valeba #5.<br />
_teqstSi naxsenebi arian lekebic. maTac sakuTari ena aqvT. sad aris gavrcelebuli<br />
lekuri ena? (<strong>da</strong>RestanSi)<br />
informacia maswavleblisaTvis: lekuri (lezgiuri) ena, mTis iberiul-kavkasiur enaTa<br />
<strong>da</strong>Restnis jgufis axal<strong>da</strong>mwerlobiani ena. gavrcelebulia <strong>da</strong>Restnis a/r samxreT-aRmosavleT<br />
nawilSi <strong>da</strong> agreTve azerbaijanis zogierT sofelSi. am enaze laparakobs <strong>da</strong>axloebiT 110 aTasi<br />
kaci.<br />
aqtivoba 4 _ Sejameba (8 wuTi):<br />
moswavleebi ajameben, ra gaiges am gakveTilze axali (miiRes informacia<br />
qarTvelebisa <strong>da</strong> lekebis istoriuli urTierTobis Sesaxeb; <strong>da</strong>Restnisa <strong>da</strong><br />
lekuri/lezgiuri enis Sesaxeb; aRweres sakuTari qalaqi/sofeli, gaiges, ra<br />
mimarTebaa saliteraturo enasa <strong>da</strong> dialeqtebs Soris...). aqve Sedgeba sqemac:<br />
19
a vicodi<br />
lekebis Sesaxeb<br />
ra gavige<br />
aqtivoba 5 _ Sefaseba (3 wuTi):<br />
gakveTilis bolos, maswavlebeli klasTan erTad afasebs ramdenime moswavles.<br />
aqtivoba 6 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wuTi):<br />
`iavnanam ra hqmna?!~ pirveli sami Tavi TxrobiT, <strong>da</strong>sawerad: <strong>da</strong>valeba 3 _<br />
gadmoeci werilobiT II Tavis Sinaarsi.<br />
Sedegebis kodi:<br />
V1 _ moswavle qmnis zepir aRweriT teqsts Temaze: `Cemi qalaqi~ (`Cemi sofeli~);<br />
V3 _ winaswar Sedgenili gegmis mixedviT warmoadgens martiv aRweriT teqsts,<br />
ismens <strong>da</strong> afasebs Tanatolebis zepir gamosvlas am sakiTxTan <strong>da</strong>kavSirebiT,<br />
moiZiebs sxva<strong>da</strong>sxva saxis (enciklopedia, mxatvr. literatura, interneti) saTanado<br />
informaciul masalas am sakiTxTan <strong>da</strong>kavSirebiT;<br />
V4 _ avlens moZebnili literaturuli nawarmoebis Sefasebis sawyis unars,<br />
asaxelebs misTvis saintereso adgilebs teqsti<strong>da</strong>n <strong>da</strong> asabuTebs Tavis azrs;<br />
V6 _ msjelobs misTvis saintereso sakiTxis Sesaxeb, afasebs martivad literaturul<br />
personaJebs;<br />
V7 _ amoicnobs teqstis enobriv Taviseburebebs (mwerlis <strong>enisa</strong>Tvis <strong>da</strong>maxasiaTebel<br />
arqaizmebs);<br />
V9 _ qmnis werilobiT teqstebs (II Tavis Sinaarsi), aqcents akeTebs mTavar<br />
sakiTxebze (`sofeli vaSlovani~, `qarTvelaZeebis ojaxi~);<br />
V10 _ teqstis saTaurs Seusabamebs Sinaarss, icavs Tanmimdevrobas faqtebis<br />
gadmocemisas;<br />
V11 _ mxatvruli xerxebis (epiTeti) gamoyenebisas gaazrebulad iyenebs sa-<br />
Tanado zedsarTav saxelebs, akeTebs naweris koreqturas.<br />
20<br />
risi gageba<br />
mainteresebs
aleqsandre yazbegis ,,ganaTlebuli mwyemsi~ (amonaridi ,,namwyemsaris<br />
mogonebebi<strong>da</strong>n~, krebiTi saxeli <strong>da</strong> masTan <strong>da</strong>kavSirebuli marTlweris<br />
sakiTxebi, sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba, frazeologizmebi _ 2 sT.<br />
miznebi<br />
_ zepiri teqstis ageba mocemul Temaze<br />
_ literaturuli teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />
_kiTxvisa <strong>da</strong> weris martivi strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
_teqstis monakveTebad <strong>da</strong>yofa <strong>da</strong> <strong>da</strong>saTaureba<br />
_gabmul Txrobaze muSaoba<br />
_werilobiT Txzulebaze muSaoba,naweris koreqtireba<br />
_moTxrobis gagrZelebaze muSaoba<br />
_ krebiTi saxelis gamoyenebaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
_ martivi stiluri Cvevebis formireba<br />
I gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ zepiri teqstis ageba <strong>da</strong> prezentacia(7 wT.):<br />
maswavlebeli cdilobs mobilizeba gaukeTos moswavleebs. saanalizod aZlevs<br />
muxran maWavarianis erT-erTi cnobili leqsi<strong>da</strong>n Semdeg frazas: ,,ena ar<br />
gawyens arc erTi, un<strong>da</strong> icode ramdenic~. klass yofs sam jgufad. avalebs gaiazron<br />
frazis mniSvneloba, Seadginon teqsti zepiri gamosvlisaTvis <strong>da</strong> moaxdinon<br />
misi prezentacia. samuSaod micemuli aqvT 4 wT. wammzomis zarze moswavleebi<br />
wyve ten muSaobas <strong>da</strong> klass warudgenen zepiri teqstis sakuTar versias. afaseben<br />
<strong>da</strong> avseben erTmaneTis pasuxebs, saubroben ucxo enebis swavlebis mniSvnelobaze,<br />
asaxeleben faqtebs, asabuTeben sakuTar mosazrebas.<br />
aq maswavlebeli klasis yuradRebas amaxvilebs iakob gogebaSvilis sityvebze:<br />
`mxolod mters SeuZlia urCios qarTvelebs: SeaqcieT zurgi ucxo enebs<br />
<strong>da</strong> <strong>da</strong>rCiT marto de<strong>da</strong>enis amarao... iswavleT, rac SeiZleba Rrmad <strong>da</strong> zedmiwevniT<br />
evropuli enebi, magram arasdros ar <strong>da</strong>iviwyoT, rom yoveli evropeli<br />
jer safuZvlianad iTvisebs Tavis mSobliur enas <strong>da</strong> Semdeg Seudgeba ucxo<br />
enebis Seswavlas~.<br />
am sityvebiT xelmZRvanelobdnen Cveni saukeTeso mwerlebi <strong>da</strong> mamuliSvilebi,<br />
romlebic mSobliur enasTan erTad SesaniSnavad flobdnen ucxo enebsac.<br />
ase iyo aleqsandre yazbegis cxovrebaSic, romelsac moswavleTa garkveuli nawili<br />
ukve icnobs g. SatberaSvilis moTxrobi<strong>da</strong>n `moCxubariZe~ (es teqsti Setanili<br />
gvaqvs IV klasis saxelmZRvaneloSi).<br />
21
aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva (12 wT.):<br />
maswavlebeli kiTxulobs teqstis pirvel abzacs,kiTxvas ganagrZobs kiTxvaSi<br />
gawafuli sami moswavle (TiTo moswavle TiTo abzacs kiTxulobs). ganmeorebiTi,<br />
nawil-nawil kiTxvis dros moswavleTa ZalebiT <strong>da</strong>iZebneba <strong>da</strong> maTive<br />
monawileobiT aixsneba ucnobi sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi. gamoiyeneben saxelmZRvaneloSi<br />
mocemul ,,sityvis salaros~, aixsneba agreTve gamoTqmebi: <strong>da</strong>mtvreuli<br />
rusuli _cudi rusuliT saubari; cxvari... Sevfine mTaze_ cxvris fara mTaze<br />
gavuSvi; gaSterebiT wamoiZaxa _ gaocebulma wamoiZaxa; momwad<strong>da</strong> xumroba _<br />
gaxumrebis survili <strong>da</strong>meufla, gaxumreba momin<strong>da</strong>; Tavi momawyines ybedobiT_<br />
mombezr<strong>da</strong> maTTan tyuilubralo saubari; orive gamomesalma_ orive <strong>da</strong>mem-<br />
Svidoba...<br />
tardeba gamokrebiTi kiTxva. maswavleblis mier <strong>da</strong>smuli pirveli donis<br />
kiTxvebis pasuxebs moswavleebi saxelmZRvaneloSi amoikiTxaven:<br />
_ ratom ga<strong>da</strong>wyvita mweralma mecxvareoba? riT xsnis igi Tavis ga<strong>da</strong>wyvetilebas?<br />
waikiTxeT teqsti<strong>da</strong>n saTanado adgili (,,ga<strong>da</strong>vwyvite mecxvareoba <strong>da</strong>mewyo<br />
<strong>da</strong> am xelobis SemweobiT momevlo mTa <strong>da</strong> bari, gamecno xalxi <strong>da</strong> gamomeca<strong>da</strong><br />
is SiSiT <strong>da</strong> siamovnebiT savse cxovreba, romelic mwyemss ganumeoreblad<br />
Tan sdevs.’’).<br />
_ riT gaaoca man stumrebi? riT axsna man frangulis codna? (man stumrebi<br />
frangulis codniT gaaoca, man es ase axsna: ,,CvenSi mwyemsebi TiTqmis yvelani<br />
laparakoben frangulad... me sxva adgilebSi viyavi mojamagired, amitom<br />
cota ga<strong>da</strong>maviwy<strong>da</strong>, Torem sxvebs verc ki gamoarCevT frangebisagano~)<br />
_ ra warmodgenis iyvnen ucxoelebi mTielebze? SeZlo Tu ara mweralma<br />
maTi azris Secvala? (qarTvel mTielebze ucxoelebis warmodgena arcTu saxarbielo<br />
iyo; miaCn<strong>da</strong>T, rom isini imdenad gaunaTlebeli a<strong>da</strong>mianebi iyvnen,<br />
aTamde Zlivs iTvlidnen. mweralma maTi Sexeduleba am sakiTxze mTlianad<br />
Secvala).<br />
_ romeli saukunis ambavia aRwerili teqstSi? ra miniSnebaa amis Sesaxeb?<br />
Tqveni azriT, ratom ar uTiTebs mwerali zustad wels? (teqstSi me-19<br />
saukunis ambavia aRwerili, miniSnebulia ,,18..~, mwerali zust wels ar migvi-<br />
TiTebs, radgan amas am teqstSi moTxrobili ambisTvis arsebiTi mniSvneloba<br />
ar aqvs, 1870 wlis Semdeg igi 8 wliT wavi<strong>da</strong> mwyemsad).<br />
aqtivoba 3 _ teqstis Cumi kiTxva <strong>da</strong> gegmis Sedgena (9 wT.):<br />
moswavleebi teqsts kiTxuloben Cumad, yofen calkeul nawilebad <strong>da</strong> asa-<br />
Taureben (aqtivobebis rveuli, <strong>da</strong>valeba #2):<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
mwerlis moulodneli ga<strong>da</strong>wyvetileba;<br />
ori ucxoelis stumroba;<br />
frangulad molaparake mwyemsi;<br />
gaocebuli stumrebi;<br />
ucnauri tyuili;<br />
22
(gagmis SedgenaSi monawileobs mTeli klasi, <strong>da</strong>saxeldeba TiToeuli monakveTis<br />
ramdenime saTauri <strong>da</strong> SearCeven ukeTess).<br />
aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (9 wT.):<br />
a) sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba _moswavleebi akvirdebian vin mogviTxrobs<br />
teqstSi aRweril ambavs (mwerali aleqsandre yazbegi), vis uyveba (mkiTxvels),<br />
vis Sesaxeb hyveba (sakuTari Tavis Sesaxeb), romel pirSia Txroba (I pirSi); moswavleebi<br />
Seecdebian gadmoscen mwerlis naambobi III piris formebiT.<br />
b) krebiTi saxeli _ukvirdebian saxelmZRvaneloSi mocemul <strong>da</strong>valebas:<br />
cxenebis rema<br />
irmis jogi<br />
cxvris fara<br />
Txis arve<br />
mglis xrova<br />
_ ramden sagans aRniSnavs es sityvebi: rema, fara, jogi, arve, xrova?<br />
eZleva ganmarteba _arsebiTi saxeli, romelic aRniSnavs erTgvar saganTa<br />
krebuls, _ krebiTi saxelia. aseTebia:laSqari, xalxi, jari .. krebiT<br />
saxels zmna mxolobiTi ricxvis formiT Seewyoba.<br />
aqtivoba 5 _Sejameba (3 wT.):<br />
moswavleebi ajameben,ra gaiges axali am gakveTilze (gaiges vin iyo aleqsandre<br />
yazbegi, sad <strong>da</strong> rodis moRvaweob<strong>da</strong>, rogori ganaTleba hqon<strong>da</strong> mas miRebuli,<br />
rogor SeZlo misma frangulma Zireulad Seecvala uc xoelTa qedmaRluri<br />
<strong>da</strong>mokidebuleba Cveni xalxis mimarT...)<br />
aqtivoba 6 _Sefaseba (3 wT.):<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli klasTan erTad afasebs ramdenime moswavles.<br />
Sefasebisas aucileblad iTvaliswinebs Semdeg parametrebs:<br />
a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)_40<br />
%; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />
kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia (sakuTari azris<br />
<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25%<br />
aqtivoba 7_saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />
,, ganaTlebul mwyemsSi~ moiniSnon is adgili, romelmac yvelaze metad<br />
<strong>da</strong>afiqraT; weriTi <strong>da</strong>valeba #4 _ gadmoeci teqstis Sinaarsi III piris formiT.<br />
23
II gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ wakiTxulis Sefaseba(4-5 wT.):<br />
gakveTils viwyebT wina dRes micemuli <strong>da</strong>valebis (moiniSnon teqstSi is adgili,<br />
romelmac yvelaze metad <strong>da</strong>afiqraT) irgvliv msjelobiT. maswavlebeli<br />
im moswavleebs asaubrebs, romelTac gansxvavebuli adgilebi aqvT moniSnuli.<br />
moswavleebi gadmoscemen, Tu ratom <strong>da</strong>afiqraT im adgilma, rogori guneba-ganwyoba<br />
SeeqmnaT misi wakiTxvis dros. isini Seavseben erTmaneTis pasuxebs. aseve<br />
mowmdeba weriTi <strong>da</strong>valebac.<br />
aqtivoba 2 _ teqstis Sinaarsis gadmocema (10 wT.):<br />
moswavleebi teqstis Sinaarss gadmoscemen jer maswavleblis <strong>da</strong>mxmare kiTxvebis<br />
saSualebiT:<br />
_ rodis mox<strong>da</strong> TxzulebaSi aRwerili ambavi?( me-19 saukuneSi). sai<strong>da</strong>n Cans<br />
es? ( teqstis <strong>da</strong>sawyisSi naTqvamia: ,,18..’’ wels wavedi cxvarSio~). raSi <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong><br />
fufunebaSi aRzrdil ymawvilkacs mecxvareoba? (mas sakuTari Tavis gamoc<strong>da</strong><br />
undo<strong>da</strong>, aki ambobs kidec: ,,me 18... welsa ga<strong>da</strong>vwyvite mecxvareoba <strong>da</strong>mewyo<br />
<strong>da</strong> am xelobis SemweobiT momevlo mTa <strong>da</strong> bari, gamecno xalxi <strong>da</strong> gamomeca<strong>da</strong><br />
is SiSiT <strong>da</strong> siamovnebiT savse cxovreba, romelic mwyemss ganumeoreblad Tan<br />
sdevs) . ratom moatyua yazbegma frangi <strong>da</strong> ingliseli mogzaurebi? rogor Sefasebas<br />
aZelevT am tyuils? (Tavi <strong>da</strong>im<strong>da</strong>bla, TiTqos ubralo mecxvare iyo<br />
<strong>da</strong> amiT mTiel kacze maRali warmodgena Seuqmna Tav<strong>da</strong>jerebul evropelebs<br />
_misi tyuili gamarTlebulia, is maRal mizans emsaxureba), ratom ar aiRo<br />
SeTavazebuli fuli yazbegma <strong>da</strong> rogor gesmiT misi aseTi saqcieli? (ar aiRo<br />
SeTavazebuli fuli imitom, rom es mis Rirsebas Seuracxyof<strong>da</strong>, erTi maneTis<br />
safasurad mTielebis problemebze saubari <strong>da</strong> ucxoelTa TavSesaqcevad maT<br />
sadgomSi misvla ar yofila moCxubariZis mizani, tyuilad ar ambobs mwerali<br />
,,karga laparakis Semdeg, rodesac isinic moiRalnen <strong>da</strong> mec Tavi momawyines<br />
ybedobiT...’’ _am ukanaskneli sityviT Tavis ganwyobas gamoxatavs); ris Tqma<br />
un<strong>da</strong> mwerals, ra aris am nawarmoebis de<strong>da</strong>azri? (mwerals am nawarmoebiT imis<br />
Tqma un<strong>da</strong>, rom ucxo enebis codna a<strong>da</strong>mians aZlevs saSualebas ufro <strong>da</strong> ufro<br />
met a<strong>da</strong>mians icnobdes, amyarebdes maTTan karg urTierTobebs, acnobdes maT<br />
Tavis samSoblos <strong>da</strong> amayad dgebodes sxva ganviTarebul erovnebaTa rigSi. am<br />
nawarmoebis de<strong>da</strong>azri emTxveva Zvel gamonaTqvams _ ,,ramdeni enac ici, imdeni<br />
kaci xar~).<br />
moswavleebi adre Sedgenili gegmis mixedviT teqstis Sinaarss gadmoscemen<br />
gabmuli TxrobiT.<br />
aqtivoba 3 _teqstis gaazreba (7 wT.):<br />
_ ram ga<strong>da</strong>awyvetina aleqsandre yazbegs mTaSi ubralo mecxvared wasvla?<br />
riT axsna man Tavisi es ga<strong>da</strong>wyvetileba? (mas sur<strong>da</strong> gaecno ubralo xalxis yofa,<br />
ecxovra misi cxovrebiT, yofiliyo maTTan axlos, gamoeca<strong>da</strong> maTi gaWirveba).<br />
24
_ rogor fiqrobT, ras miscem<strong>da</strong> momaval mwerals mecxvareebTan aseTi <strong>da</strong>axloeba?<br />
(albaT, momavalSi maT cxovrebas ufro zustad aRwer<strong>da</strong>).<br />
_ yazbegis ra Tviseba Cans am nawarmoebSi? (Tavm<strong>da</strong>bloba, Sromismoyvareoba,<br />
sakuTari xalxisa <strong>da</strong> qveynis siyvaruli, iumoris grZnoba...).<br />
_ rogori warmodgena <strong>da</strong>grCaT inglisel <strong>da</strong> frang mogzaurebze? (isini<br />
amayi erebis Svilebi arian, romlebic ucxo qveynis a<strong>da</strong>mianebs mxolod<br />
garegnuli ieriT afaseben <strong>da</strong> ar cdiloben am qveynebis kulturas ufro<br />
Rrmad Caswvdnen <strong>da</strong> aRmoaCinon suliT mdi<strong>da</strong>ri a<strong>da</strong>mianebi).<br />
_ ratom ambobs tyuils mwerali (,,CvenSi mwyemsebi TiTqmis yvelani<br />
laparakoben frangulad... me sxva adgilebSi viyavi mojamagired, amitom cota<br />
ga<strong>da</strong>maviwy<strong>da</strong>, Torem sxvebs verc ki gamoarCevT frangebisagan~) <strong>da</strong> Tu zaraldeba<br />
am tyuiliT vinme, ra hqvia aseT tyuils? (uwyinari ). ra Sefasebas aZlevT a.<br />
yazbegis saqciels?.. aqve sruldeba <strong>da</strong>valeba #1 _ <strong>da</strong>asabuTeT Tqveni azri.<br />
aqtivoba 4 _ moTxrobis gagrZelebaze muSaoba (5-6 wT.):<br />
maswavlebeli svams kiTxvas: Seasruleb<strong>da</strong> Tu ara ganaTlebuli mwyemsi <strong>da</strong>napirebs<br />
<strong>da</strong> mivido<strong>da</strong> Tu ara sastumroSi ucxoelebTan? (zogis azriT, mwyemsi<br />
mivido<strong>da</strong> ucxoelebTan sastumroSi <strong>da</strong> ufro met Tanxas moiTxov<strong>da</strong>, vidre<br />
manamade SesTavazes; zogis azriT_ar mivido<strong>da</strong>, ar <strong>da</strong>imcireb<strong>da</strong> Tavs amay<br />
ucxoelebTan; zogis azriT ki_ mivido<strong>da</strong>, uambob<strong>da</strong> Tavisi qveynis Sesaxeb<br />
usasyidlod <strong>da</strong> uangarod, riTac kidev erTxel gaaoceb<strong>da</strong> angariSian evropelebs.<br />
am dros moqmedebs principi – yvelas azri sayuradReboa. mTavaria, moswavleebma<br />
SeZlon sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba). es savarjiSo SeiZleba Sesruldes<br />
jgufurad.<br />
aqtivoba 5 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (10 wT.):<br />
a) sinonimebze muSaoba (terminis gareSe):<br />
moZebnon teqstSi msgavsi Sinaarsis formebi Semdegi sityvebisaTvis:<br />
moindomes _ (moiwadines)<br />
uswavleli _ (gaunaTlebeli)<br />
gaoceba – (gaStereba)<br />
saubroben _ (laparakoben)<br />
gamomemSvidoba _ (gamomesalma)<br />
b) frazeologizmebze muSaoba (10 wT.):<br />
ras niSnavs:<br />
enis gatexa _(laparakSi gawafva)<br />
enis <strong>da</strong>mokleba _(gaCumeba )<br />
enis <strong>da</strong>bma _(xmis ver amoReba)<br />
enis ayola _( naTqvamis, Woris <strong>da</strong>jereba )<br />
enis mofxana _( laparakiT gulis mojereba )<br />
enis moTaflva_ ( tkbilad <strong>da</strong>wyeba laparakis )<br />
pirSi wylis <strong>da</strong>gubeba_( gaCumeba)<br />
25
pirSi Calis gamovleba_( motyueba, gawbileba)<br />
pirSi mixla_ (uxeSad, ukmexad Tqma)<br />
piris Sekvra_(SekavSireba, SeTanxmeba)<br />
es frazeologizmebi SeiZleba areulad CamovweroT baraTebze <strong>da</strong> <strong>da</strong>vurigoT<br />
moswavleebs miTiTebiT: SeaerTon isrebiT saTanado ganmartebebTan. SeiZleba<br />
am frazeologizmebis gamoyenebiT vavarjiSoT wina<strong>da</strong>debebis Sedgenazec.<br />
g) Sejameba (3 wT.):<br />
moswavleebi ajameben, ra gaiges axali am gakveTilze.<br />
d) Sefaseba (3 wT.):<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles. Sefasebisas<br />
iTvaliswinebs parametrebs :<br />
a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)_40<br />
%; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />
kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia (sakuTari azris<br />
<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25% .<br />
saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />
teqsti TxrobiT, <strong>da</strong>valeba # 2.<br />
Sedegebis kodi:<br />
V1 _ moswavle qmnis zepir teqsts Temaze: `ena ar gawyens arc erTi...~;<br />
V2 _ iyenebs saTanado strategiebs zepiri teqstis agebisa <strong>da</strong> mosm<strong>enisa</strong>Tvis<br />
(winaswar adgens gegmas, mosm<strong>enisa</strong>s CainiSnavs gamomsvlelis Tvalsazriss...);<br />
V6 _ avlens wakiTxuli teqstis interpretaciis unars: asaxelebs Temas,<br />
agebs paralelebs Seswavlil lit. nawarmoebebTan, gamoxatavs sakuTar pozicias;<br />
V7 _ amoicnobs teqstis enobriv Taviseburebebs (mecxvareobasTan <strong>da</strong>kavSirebuli<br />
leqsikuri erTeulebi: fara, mecxvare, matyli..., barbarizmebi...);<br />
V8 _ iyenebs kiTxvis strategiebs _ teqsts yofs azrobrivad <strong>da</strong>srulebul<br />
monakveTebad <strong>da</strong> adgens gegmas, gegmis mixedviT gadmoscems Sinaarss;<br />
V9 _ <strong>da</strong>moukideblad qmnis werilobiT teqsts (mokle Sinaarsis gadmocema,<br />
faqtebisa <strong>da</strong> movlenebis Tanmimdevrobis <strong>da</strong>cva, mTavari <strong>da</strong> aramTavari sakiTxebis<br />
erTmaneTisagan gamijvna...);<br />
V10 _ teqstis miznis gaTvaliswinebiT irCevs saTanado leqsikur erTeulebs;<br />
V12 _ adekvaturad cvlis enas teqstis farglebSi (dialogi, monologi),<br />
akeTebs koreqturas.<br />
26
galaktion tabiZis `himni qarTul anbans~, informacia <strong>qarTuli</strong> anbanis<br />
Sesaxeb<br />
miznebi<br />
_ poeturi teqstis aRqma<br />
_ moswavleebSi faseulobiTi Rirebulebebis Camoyalibeba<br />
_ gamometyvelebiTi kiTxvis Cvevis <strong>da</strong>ufleba<br />
_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ <strong>qarTuli</strong> anbanis Sesaxeb mokle saganmanaTleblo informaciis miwodeba<br />
_ Sejameba codnisa _ ra vicodi <strong>qarTuli</strong> anabanis Sesaxeb, ra gavige, ris<br />
gageba mainteresebs<br />
_ mokle aRweriTi teqstis Semqna mocemul Temaze (<strong>qarTuli</strong> anbani)<br />
teqstze muSaoba<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba: klasi iyofa sam jgufad, TiToeul<br />
jgufs eZleva <strong>da</strong>valeba _ gaixsenon, ra ician <strong>qarTuli</strong> anbanis Sesaxeb <strong>da</strong> ისაუბრონ<br />
ამ საკითხის ირგვლი. (SeniSvna _ SeiZleba moswavleebs winaswar <strong>da</strong>vavaloT moemzadon am<br />
sakiTxze msjelobisaTvis: gaixsenon, ra iswavles am sakiTxze wina klasebSi, moiZion saTanado informacia,<br />
am mizniT gamoiyenon interneti, biblioTeka, hkiTxon amis Sesaxeb ufrosebs...). codnis<br />
prezentacia <strong>da</strong> Sefaseba xdeba <strong>klasSi</strong>. მaswavlebeli awvdis saWiro <strong>da</strong>matebiT<br />
informaciasac. SeiZleba Sedges `gonebrivi ieriSis~ rukac, romelic <strong>da</strong>axloebiT<br />
aseT saxes miiRebs:<br />
Zalian Zvelia<br />
aris 33 aso<br />
<strong>qarTuli</strong><br />
anbani<br />
gansxvavdeba yvela sxva CvenTvis<br />
cnobili anbanisagan<br />
<strong>qarTuli</strong> anbanis saxelmZRvaneloa<br />
`de<strong>da</strong>ena~<br />
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis: enaSi asoebi <strong>da</strong>lagebulia garkveuli TanmimdevrobiT,<br />
romelic tradiciulad aris <strong>da</strong>mkvidrebuli. garkveuli TanmimdevrobiT <strong>da</strong>lagebul<br />
yvela asos anbani hqvia.<br />
27
Tanamedrove qarTulSi 33 bgeraa, yovel bgeras Tavisi pirobiTi niSani _ aso _ aqvs. es<br />
asoebi sakmaod srulyofilad asaxavs Tanamedrove <strong>qarTuli</strong> enis bgeriT Sedgenilobas.<br />
<strong>qarTuli</strong> anbanis Taviseburebani:<br />
a) zogierT enaSi erT asos xSirad ramdenime mniSvneloba aqvs (Sdr: rusuli, inglisuri...),<br />
qarTulSi ki yvela asos Cveulebriv erTi bgeriTi mniSvneloba aqvs;<br />
b) zogierT enaSi erTi <strong>da</strong> igive bgera SeiZleba gadmoices sxva<strong>da</strong>sxva aso Ti (Sdr: rusuli,<br />
inglisuri...), qarTulSi ki TiTo bgera TiTo asos gamoxatavs;<br />
g)zogierT enaSi (mag. rusulSi) sametyvelo bgeris gamomxatveli niSnebis (asoebis) gar<strong>da</strong>,<br />
gvaqvs sxva <strong>da</strong>niSnulebis niSnebic (ы <strong>da</strong> ь), pirveli gamyofi niSania, meore win mdgomi Tanxmovnis<br />
silbos aRmniSvneli. qarTul anbanSi ki yvela aso sametyvelo bgeris gamomxatvelia;<br />
d) indoevropul enebSi didi (asomTavruli) <strong>da</strong> patara asoebis gamoyenebis garkveuli wesebia<br />
SemuSavebuli, Tanamedrove qarTulSi ki amgvari garCeva ara gvaqvs;<br />
e) erTmaneTisagan di<strong>da</strong>d ar ganirCeva <strong>qarTuli</strong> beWduri <strong>da</strong> xelnaweri asoebic, gamonaklisia<br />
ramdenime aso: l, r, o, d, j , u, romelTac xelnaweri alternatiuli variantebic gaaCniaT.<br />
<strong>qarTuli</strong> <strong>da</strong>mwerlobis ganviTarebaSi pirobiTad gamoyofen sam safexurs: mrgvlovani,<br />
nusxuri, mxedruli. me-5_me-9 saukuneebSi ZiriTa<strong>da</strong>d gavrcelebuli iyo mrgvlovani, anu<br />
asomTavruli; me-10 _ me-11 saukuneebSi igi Secvala nusxurma, xolo me-11 saukuni<strong>da</strong>n Caisaxa mxedruli,<br />
romelic Tan<strong>da</strong>TanobiT Seicvala <strong>da</strong> sabolood miiRo is saxe, romelic mas aqvs dRes.<br />
me-18 saukuni<strong>da</strong>n ricxvebis gamosaxatavad qarTulSi asoebi iyo gamoyenebuli: anbanis<br />
pirveli cxra aso erTeulebs aRniSnav<strong>da</strong>, meore cxra _ aTeulebs, mesame aseulebs, meoTxe ki _<br />
aTaseulebs.<br />
am mizniT gamoyenebuli iyo mTeli anbani. mogvianebiT man adgili <strong>da</strong>uTmo arabul cifrebs.<br />
Zvel qarTul anbanSi (me-5 _ me11) 38 aso iyo, (amaTgan 33 im bgerebs gamoxatav<strong>da</strong>, romelic<br />
saliteraturo qarTulSi dResac gvaqvs), dRevandeli <strong>qarTuli</strong> abanisgan gansxvavebiT aq gvxvdebo<strong>da</strong><br />
Semdegi asoebi: _ H Y K P O (ei, iota, vie, xari, hoe); SemdegSi ki maTi raodenoba 40mde<br />
avi<strong>da</strong>, me-18 saukunisTvis <strong>da</strong>emata umarcvlo u <strong>da</strong> fi (u <strong>da</strong> ф). <strong>qarTuli</strong> anbanis gamartivebis<br />
saqmeSi didi Rvawli miuZRvis ilia WavWavaZes, swored man aRar ixmara Tavis cnobil kritikul<br />
statiaSi `ramdenime sityva revaz Salvas Ze erisTavis mier kazlovidgan `SeSlilis~ Targmnaze<strong>da</strong>~<br />
es niSnebi _ H Y K P O u (ei, iota, vie, xari, hoe, umarcvlo u). `es asoebi - wers ilia, _<br />
sul aRar ixmarebian dRevandels enaSi... tyuilad agrZeleben anabans, aZneleben marTlweras <strong>da</strong><br />
sxva arafers ar SegvZineben. Tu marTla es asoebi ar ismis dRevandels enaSi, ratom ar un<strong>da</strong> ga<strong>da</strong>agdon?<br />
Semsubuqeba <strong>da</strong> gaadvileba marTlwerisa <strong>da</strong> anbanis gana cota saqmea?~(l. kvaWaZe, <strong>qarTuli</strong><br />
ena,1981, gv. 80 - 89).<br />
28
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva:<br />
teqsts Tavi<strong>da</strong>n bolomde gamometyvelebiT kiTxulobs maswavlebeli. ganmeorebiT<br />
kiTxuloben moswavleebi; gza<strong>da</strong>gza, kiTxvis procesSi, aixsneba gaugebari<br />
sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi, risTvisac iyeneben `sityvis salaros~. gar<strong>da</strong> aq ax snili<br />
leqsikuri erTeulebisa, moswavleebisaTvis SeiZleba gaugebari aRmoCndes Semdegi<br />
sityvebi:<br />
gvinaT _ gvinaTeb<br />
siZvelis gmosavs neli xavsi _ Zalian Zveli xar (Sdr. frazeologizmi _<br />
xavsi moeki<strong>da</strong>)<br />
qvaze Wrili _ qvaze amoWrili (uZvelesi warwerebi_ bolnisis, mcxeTis,<br />
nekresis... swored qvazea amoWrili)<br />
siaxle gaqvs orbis _ marad axali <strong>da</strong> Zlieri xar...<br />
aqtivoba 3 _ teqstis analizi: gairkveva, leqsis mixedviT, rodis Seiqmna<br />
<strong>qarTuli</strong> anbani (leqsi <strong>da</strong>werilia me-20 saukuneSi, `26 saukunis winaT~ ki gulisxmobs<br />
Cvens welTaRricxvamde me-6 s-s).<br />
informacia maswavleblisaTvis: `qarTlis cxovreba~ <strong>qarTuli</strong> mwignobrobis SemomRebad<br />
miiCnevs mefe farnavazs, romelic Cv. welTaRricxvamde me-4-me-3 saukuneebSi mefob<strong>da</strong>. zogi mkvlevari<br />
(r. patariZe) <strong>qarTuli</strong> anbanis SemoRebas swored am periods ukavSirebs, akad. i. javaxiSvili<br />
ki SesaZleblad miiCnevs am TariRis ga<strong>da</strong>tanas ufro Sors _me-8 _ me-7 s-Si Cv. welTaRricxvamde.<br />
(i. javaxiSvili, <strong>qarTuli</strong> paleografia, 1949 w. gv. 20-25). uTuod i. javaxiSvilis es<br />
mosazreba hqon<strong>da</strong> mxedvelobaSi g. tabiZes, roca am leqss wer<strong>da</strong>: `amoenTe brwyinvad oc<strong>da</strong>eqvsi<br />
saukunis winaT~.<br />
_ ras a<strong>da</strong>rebs poeti qarTul anbans? _ mzes, romelic yvelasaTvis Tanabrad<br />
anaTebs (`marad mzeebr gvinaT~), Tvalis Cins, romelic yvelaferze Zvirfasia<br />
a<strong>da</strong>mianisaTvis (Sdr. Tvalis Cini _ Zvirfasi, metad sayvareli, unaklo, yvelafriT<br />
sruli, gasafrTxilebeli. am TqmiT CvenTvis yvelaze sayvarel arsebas<br />
/nivTs/ va<strong>da</strong>rebT Cveni mxedvelobis organos _ Tvals, romliTac Cven vWvretT<br />
Cvens garSemo yvelafers <strong>da</strong> romlis gareSe Cveni sicocxlis Rirebuleba ganaxevrebuli<br />
iqnebo<strong>da</strong>, yvelafers fasi <strong>da</strong>ekargebo<strong>da</strong>. T. saxokia, <strong>qarTuli</strong> xatovani<br />
sityva-Tqmani, 1979, gv. 263-264); orbs - gareul frinvels, romelic gamoirCeva<br />
siZlieriTa <strong>da</strong> sicocxlisunarianobiT; verxvis Srials (`es Sriali iyo mraval<br />
verxvis~).<br />
_ moZebneT leqsSi is striqonebi, romlebiTac poeti <strong>qarTuli</strong> anbanis<br />
siZveleze migvaniSnebs (`amoenTe 26 saukunis winaT~, `Sen siZvelis gmosavs neli<br />
xavsi~, `ase iyav savse oc<strong>da</strong>eqvsi saukunis winaT~).<br />
_ leqsSi poeturi miniSnebaa `vefxistyaosnisa~ <strong>da</strong> SoTa rusTavelis Sesaxeb.<br />
moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT es striqonebi (`SeniT mRer<strong>da</strong> momRerali vefxvis,<br />
u<strong>da</strong>reblad mcodne leqsis xerxis~).<br />
_ ra SeityveT axali am leqsi<strong>da</strong>n <strong>qarTuli</strong> anbanis Sesaxeb? (qarTul anbans<br />
26 saukunis istoria aqvs).<br />
29
aqtivoba 4 _ Zveli <strong>qarTuli</strong> anbanis gacnoba: maswavlebeli klass esaubreba<br />
<strong>qarTuli</strong> anbanis ganviTarebis safexurebze mokled <strong>da</strong> martivad, am dros<br />
iyenebs saTanado tabulas. Tu moswavleTa survili iqneba, SeiZleba zogierTi<br />
asos moxazuloba <strong>da</strong>izepiron kidec, <strong>da</strong>weron sakuTari <strong>da</strong> megobrebis saxelebi<br />
mrglovani anbanis ganmoyenebiT.<br />
aqtivoba 5 _ ra vicodi <strong>qarTuli</strong> anbanis Sesaxeb, ra gavige, ris gageba<br />
mainteresebs (es aqtivoba SeiZleba Sesruldes wyvilebSi).<br />
Sedegebis kodi: V1, V2, V4, V6, V8, V9.<br />
30
SoTa rusTavelis `vefxistyaosani~ _ TinaTinis gamefeba (SemoklebiT)<br />
miznebi<br />
_ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />
_poeturi teqstis aRqma<br />
_ teqstis gaSinaarseba<br />
_ Zveli <strong>qarTuli</strong> enis formebze <strong>da</strong>kvirveba <strong>da</strong> analizi (martivad)<br />
_ aforistul gamoTqmebze <strong>da</strong>kvirveba <strong>da</strong> maTi analizi<br />
_ teqstis ageba<br />
_ literaturuli personaJis martivad <strong>da</strong>xasiaTeba<br />
_ Seswavlili teqstis mixedviT cocxali suraTebis warmodgena<br />
teqstze muSaoba<br />
aqtivoba 1 _ provocireba:<br />
maswavlebeli <strong>da</strong>faze wers SoTa rusTavelis ramdenime aforizms (maTi<br />
erTi nawili moswavleebisaTvis nacnobia wina klasebi<strong>da</strong>n):<br />
`vin moyvaresa ar eZebs, igi Tavisa mteria~,<br />
`gvelsa xvreliT amoiyvans ena tkbilad moubari~,<br />
`lekvi lomisa sworia Zu iyos, Tun<strong>da</strong> xvadia~,<br />
`borotsa sZlia keTilman, arseba misi grZelia~...<br />
moswavleTa ZalebiT gairkveva, vis ekuTvnis es sityvebi, ra azria maTSi Cadebuli,<br />
ras ewodeba aforizmi, Tu gaixseneben sxva aforizmebsac SoTa rusTavelis<br />
`vefxistyaosni<strong>da</strong>n~, ra ician SoTa rusTavelisa <strong>da</strong> misi poemis Sesaxeb...<br />
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva: teqsts maswavlebeli kiTxulobs nawil-nawil,<br />
nela, gamometyvelebiT; gza<strong>da</strong>gza xsnis gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs <strong>da</strong> moswavleTaTvis<br />
gasagebi eniT aSinaarsebs maT (SeniSvna: Cven kategoriulad winaaRmdegni<br />
varT `vefxistyaosnis~ teqstis amgvari gaSinaarsebisa ufros klasebSi, magram vinai<strong>da</strong>n <strong>mexuTe</strong>klasel<br />
moswavleebs faqtobrivad pirvelad uxdebaT Zveli/saSuali <strong>qarTuli</strong> enis normebTan<br />
Se xeba <strong>da</strong> maTTvis bevri ram gaugebari iqneba, am etapze es <strong>da</strong>saSvebad migvaCnia, Tumca maswavlebels<br />
SeuZlia ar gaiziaros Cveni es Sexeduleba _ n.m.):<br />
1. arabeTSi mefob<strong>da</strong> rostevani, bednieri (`sviani~), Zlieri <strong>da</strong> amayi (`maRali~),<br />
RvTismoSiSi (`m<strong>da</strong>bali~), uricxvi ymisa (`ymiani~) <strong>da</strong> laSqris patroni<br />
(`laSqarmravali~). samarTliani (`mosamarTle~, `gangebiani~) <strong>da</strong><br />
yo velTvis gamarjvebuli (`morWmuli~) mefe rostevani amave dros sworupovari,<br />
Seu<strong>da</strong>rebeli (`uebro~) meomari <strong>da</strong> metad kargi mosaubre (`moubari<br />
wyliani~) iyo.<br />
2. rostevans mxolod erTaderTi asuli hyav<strong>da</strong>, romelic silamaziT mna-<br />
Tobebs (`mzis <strong>da</strong>ss~) aWarbeb<strong>da</strong>; mnaxvelebs (`misTa mWvretTa~) guls,<br />
gonebasa <strong>da</strong> suls warstaceb<strong>da</strong> xolme mefis asulis ubadlo mSveneba. misi<br />
silamazis srulad aRwera mxolod enawylian (`enad bevrad asul~) brZens<br />
Tu SeeZlo.<br />
31
3. rostevnma vezirebs uTxra: `me <strong>da</strong>vberdi, sibere yvela Wirze uaresia,<br />
dRes Tu xval movkvdebi, asea qveyana mowyobili, sinaTles yovelTvis<br />
sibnelec axlavs, amitom ajobebs Cemi Svili (`Ze~) gavamefoT.~<br />
4. `Tumca Seni Svili qalia, magram isic RmerTisgan mefed aris <strong>da</strong>badebuli,<br />
ar gepirferebiT (`gaTnevT~), man icis mefoba <strong>da</strong> amitomac uTqveno<strong>da</strong>c<br />
gviTqvams Tanxmoba (`dia~) mis gamefebaze; misi saqme misi silamazis Tanasworia.<br />
lomis lekvi yvela Tanasworia, miuxe<strong>da</strong>vad imisa, xvadia is Tu Zu,<br />
_ moaxsenes vezirebma.<br />
5. arabeTSi gasca brZaneba rostevanma TinaTinis gamefebis Sesaxeb: ` is mzesaviT<br />
gaanaTebs yvelafers (`man gananaTlnes yoveli~); modiT <strong>da</strong> naxeT<br />
yvela maqebarma (`Semsxmelman <strong>da</strong> Semamkobelman~).~<br />
6. sruliad arabeTma moiyara Tavi zeimze. mravali didebuli movi<strong>da</strong> (`jari<br />
gamravl<strong>da</strong> xasisa~), mravalricxovani (`bevr aTasi~) laSqaric aq iyo <strong>da</strong><br />
misi mxe<strong>da</strong>rTmTavari (`spaspeti~) avTandilic. aq iyo sogratic mefis<br />
didebulTa TanxlebiT (`moaxle mefisa <strong>da</strong>sTa <strong>da</strong>sisa~). vazirma sogratma<br />
<strong>da</strong> avTandilma TinaTinisaTvis uZvirfasesi (`fasis urqmeli~) samefo<br />
taxti (`sajdomi~) <strong>da</strong>dges.<br />
7. gaxarebulma, saxemcinarma (`piriTa miT naTeliTa~) mamam gamoiyvana Tina-<br />
Tini, <strong>da</strong>sva samefo taxtze <strong>da</strong> Tavze gvirgvini <strong>da</strong>adga, misca skiptra anu<br />
samefo kverTxi, Semosa samefo tansacmliT.<br />
8. mefe rostevanma <strong>da</strong> jarma ukan <strong>da</strong>ixies <strong>da</strong> ise sces Tayvani axalgamefebul<br />
TinaTins, <strong>da</strong>loces, mefed akurTxes, yoveli mxri<strong>da</strong>n (`sxvagniT sxva-<br />
Ta~) Seamkes qebiT, Cahberes buks, winwilebis xmiT <strong>da</strong>itkbes smena, qali ki<br />
tiro<strong>da</strong> <strong>da</strong> yornis bolosaviT Sav wamwamebs isveleb<strong>da</strong> cremliT.<br />
9. qals mamis taxtze jdomis Rirsad ar miaCn<strong>da</strong> Tavi, amitomac (`amad~) tiro<strong>da</strong><br />
<strong>da</strong> vardis msgavs pirisaxes (`baRi vardisa~) cremlebiT isveleb<strong>da</strong>. mama<br />
aswavli<strong>da</strong>, arigeb<strong>da</strong> _ mamas yovelTvis Svili scvlis, mamis saqmis gamgrZelebeli<br />
Svilia (`mama yoveli Zisagan iTavsebo<strong>da</strong>~), amis gakeTebamde<br />
(`amis qmnamdis~) ver movisvenebdio (`cecxli ar <strong>da</strong>mevsebo<strong>da</strong>~).<br />
10. rostevanma qaliSvils uTxra; `nu stiri, Cemo asulo, kargad moismine Cemi<br />
naTqvami: dRes Sen xar arabeTis mefe, Cem mier mefed wodebuli (`xmobili~),<br />
dRei<strong>da</strong>n (`aqaTgan~) es samefo SenTvis maqvs mondobili, Sen xar<br />
saqmis brZnulad mkeTebeli (`mqmneli~), iyavi wynari <strong>da</strong> Wkviani.<br />
11. vinai<strong>da</strong>n mzis Suqi Tanabrad efineba yvelas <strong>da</strong> yvelafers _ nexvsac <strong>da</strong><br />
vardsac, Senc nu mogbezrdeba Tanabrad ganikiTxo mdi<strong>da</strong>ric (`didi~) <strong>da</strong><br />
Raribic (`wvrili~), uxvi urCebsac, aramomxreebsac (`axsnils~) miimxrobs,<br />
xolo vinc erTguli hyav<strong>da</strong> (`eba~), is kvlav erTguli eyoleba; amitomac<br />
uxvad gaeci, amiT Sens simdidres araferi moakldeba, radgan zRvas wyali<br />
imdeni emateba, ramdenic akldeba.<br />
12. mefeebs siuxve iseve amSvenebs, rogorc edems – alva; uxvs yvela emor-<br />
Cileba, orgulic ki; uxmari, gamouyenebeli nivTi ra sargeblobis momtania?!<br />
(`deba ra savargulia~); rasac gascem, is iqneba Seni, rasac ara – is<br />
<strong>da</strong>kargulia.<br />
13.<br />
qali brZnulad usmen<strong>da</strong> mamas <strong>da</strong> amgvari wvrTna ar hbezrdebo<strong>da</strong>. mefec<br />
32
mRero<strong>da</strong> <strong>da</strong> ilxen<strong>da</strong>. TinaTinis silamaze mzesac ki aRematebo<strong>da</strong> im<br />
dros.<br />
14. amis Semdeg TinaTinma moixmo Tavisi erTguli gamzrdeli <strong>da</strong> ubrZana, moerTmiaT<br />
misTvis ufliswulobaSi <strong>da</strong>grovili simdidre. moarTves es saganZuri,<br />
romelic uxvad, uangariSod gasca.<br />
15. im dRes TinaTinma yvelaferi <strong>da</strong>ariga, rac ki ufliswulobaSi (`sivaJe-<br />
Si~) <strong>da</strong>egrovebina (`mogebulsa~). Raribic (`mcire~) <strong>da</strong> didebulic aavso<br />
simdidriT. mere ganacxa<strong>da</strong>: `me ase mamis <strong>da</strong>rigebisamebr viqcevi, amitom<br />
nuravin gabe<strong>da</strong>vs Cemi simdidris (`saWurWlis~) <strong>da</strong>malvaso~.<br />
16. ubrZana mejinebeTuxucess (`amilaxors~) gamoereka axalgazr<strong>da</strong> cxenTa<br />
<strong>da</strong> kvicTa jogi, rema <strong>da</strong> aseve _ gaxednili cxenebi. moasxes sajiniboebi<strong>da</strong>n<br />
cxenebi <strong>da</strong> TinaTinmac uxvad <strong>da</strong>asaCuqra qveSevrdomni; Zvirfas<br />
nivTebs (`lars~) ise itaceb<strong>da</strong> (`xvetdian~) laSqari, rogorc mekobreTa<br />
brbo.<br />
maswavleblis Semdeg teqsts nawil-nawil kiTxuloben moswavleebi <strong>da</strong><br />
<strong>da</strong>moukideblad aSinaarseben mas. am dros SeiZleba gamoviyenoT gamokrebiTi<br />
kiTxvac:<br />
_ moZebneT teqstSi is adgili, sa<strong>da</strong>c aRwerilia mefe rostevani;<br />
_ moZebneT teqstSi is adgilebi, sa<strong>da</strong>c mwerali TinaTinis silamazes aRwers;<br />
_ moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT teqsti<strong>da</strong>n is adgili, sa<strong>da</strong>c TinaTinis mefed<br />
kurTxevis procesia aRwerili.<br />
_ moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT teqstSi: a) mamis <strong>da</strong>rigeba, b) TinaTinis gancdebi<br />
gamefebisas, g) TinaTinis siuxvis <strong>da</strong>ma<strong>da</strong>sturebeli adgilebi...<br />
amis Semdeg <strong>da</strong>ismis teqstis Sinaarsze orientirebuli kiTxvebi:<br />
_ ra ga<strong>da</strong>wyvita mefe rostevanma? rogor auxsna man vezirebs Tavisi ga<strong>da</strong>wyvetileba?<br />
_ ra upasuxes vezirebma? moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT teqstSi saTanado adgili.<br />
_ ra brZaneba gasca axlad gamefebulma TinaTinma?...<br />
werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #1 (`aqt. rveuli~).<br />
aqtivoba 3 _ teqstis gaazreba:<br />
_ ratom ganucxades Tanxmoba vezirebma mefe rostevans qaliSvilis gamefebaze?<br />
riT <strong>da</strong>asabuTes maT TavianTi mosazreba?<br />
_ mefe rostevanis ra Tvisebebi Cans teqstSi?<br />
_ TinaTinis ra Tvisebebi Cans teqstSi? <strong>da</strong>asabuTeT.<br />
_ Seswavlili monakveTis mixedviT, imsaxureb<strong>da</strong> Tu ara TinaTini aseT ndobas?<br />
_ ratom brZana man Tavisi saufliswulo simdidris <strong>da</strong>rigeba? misi ra Tvisebebi<br />
Cans aqe<strong>da</strong>n?<br />
_ <strong>da</strong>vaxasiaToT mefe rostevani <strong>da</strong> misi qaliSvili Seswavlili monakveTis<br />
mixedviT.<br />
33
kargi<br />
mama<br />
mediduri<br />
Wkviani qveynis kargi mmarTveli<br />
rostevani<br />
keTili uxvi<br />
SorsmWvreteli<br />
mamis moyvaruli <strong>da</strong><br />
pativismcemeli<br />
Wkviani axalgazr<strong>da</strong><br />
TinaTini<br />
Tavm<strong>da</strong>bali lamazi<br />
uxvi<br />
34<br />
vaJkacuri<br />
bunebi<br />
am Tvisebebis mixedviT <strong>da</strong>xasiaTdeba orive gmiri, amave dros moswavleebs<br />
vavalebT _ teqstSi moiZion is adgilebi, romlebSic am Tvisebebzea miniSneba.<br />
un<strong>da</strong> SevniSnoT, rom asakis mozardebs uWirT maT xelT arsebuli informaciis<br />
erT cnebaSi moqceva, amitom sWirdebaT maswavleblis <strong>da</strong>xmareba. am muSaobas Sei-<br />
Zleba mivceT jgufuri aqtivobis saxec _ TiToeul jgufs evaleba isaubros<br />
ama Tu im gmiris konkretul Tvisebaze. am mizniT SeiZleba gamoviyenoT `baraTebic~.
aqve moswavleebs vavalebT – <strong>da</strong>imaxsovron rostevan mefisa <strong>da</strong> TinaTinis<br />
maxasiaTebeli niSnebi <strong>da</strong> gaiazron: poemis momdevno nawilebSi, romlebsac isini<br />
Semdeg klasebSi Seiswavlian, momavalSic gamoavlenen Tu ara am Tvisebebs es<br />
gmirebi, xom ar <strong>da</strong>vinaxavT maT axali kuTxiT? (ix. el. TaboriZe, <strong>qarTuli</strong> <strong>literaturis</strong><br />
swavlebis meTodikis saleqcio kursi ganaTlebis fakultetebis studentTaTvis,<br />
Tb., 2009 w, gv. 148 )<br />
werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #2 (`aqt. rveuli~), gmiris <strong>da</strong>xasiaTebisaTvis<br />
winaswar Sedgeba gegma, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />
1. vin iyo TinaTini (`sxva Ze ar esva mefesa...~)<br />
2. TinaTinis mSveneba (`soflisa mnaTi, mnaTobi...~, `TinaTin mzesa swunob<strong>da</strong>...~)<br />
3. TinaTini brZeni qalia (`SuqTa misTaebr saqmeca...~, `qali brZnad uWvrets<br />
yovelTa~...)<br />
4. TinaTini mamis moyvaruli <strong>da</strong> pativismcemelia (`ama mamisa swavlasa qali<br />
brZnad moismineb<strong>da</strong>~...)<br />
5. TinaTini Tavm<strong>da</strong>balia (`mamisa taxtsa sajdomad Tavi ar eRirsebo<strong>da</strong>~...)<br />
6. TinaTini keTili <strong>da</strong> uxvia (`moarTves, gasca uzomo, uangariSo, ulevi~...)<br />
aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
a) aforistul gamoTqmebze <strong>da</strong>kvirveba: `lekvi lomisa sworia, Zu iyos<br />
Tun<strong>da</strong> xvadia~, `rasaca gascem Senia, rasc ara, <strong>da</strong>kargulia~, `raRaa igi sinaTle,<br />
rasaca axlavs bnelia~... _ gairkveva, sad <strong>da</strong> ra mizniT iyenebs teqstSi poeti am<br />
aforizmebs, ra kavSirSi arian isini teqstis de<strong>da</strong>azrTan.<br />
b) arqizmebze <strong>da</strong>kvirveba: moswavleebs vyofT jgufebad <strong>da</strong> vavalebT, mo-<br />
Zebnon teqstSi 10-10 sityva, romlebic ucxoa dRevandeli <strong>qarTuli</strong> metyvelebisaTvis<br />
<strong>da</strong> miuweron maT Tanmedrove <strong>qarTuli</strong> Sesatyvisebi. gamoyenon am mizniT<br />
`sityvis salaro~.<br />
aqtivoba 5 _ cocxali suraTebis warmodgena (klasgareSe RonisZieba):<br />
cocxali suraTebi `vefxistyaosni<strong>da</strong>n~<br />
(fardis win dganan wamyvanebi)<br />
wamyvani: `vefxistyaosani~ XII saukuneSi, Tamaris mefobis dros Seqmna didma<br />
SoTa rusTavelma. mas Semdeg, rvaasi wlis manZilze Cveni winaprebi zepirad swavlobdnen<br />
poemis striqonebs. bevrma wera-kiTxvis ucodinarmac ki ico<strong>da</strong> TiTqmis<br />
mTeli `vefxistyaosani~ zepirad. gamoCenili ojaxebi mziTevSi atandnen TavianT<br />
qaliSvilebs am SesaniSnavi nawarmoebebis xelnawerebs. axalgazr<strong>da</strong> vaJebi tarielsa<br />
<strong>da</strong> avTandils hbaZavdnen, gogonebi nestan-TinaTinobas cdilobdnen, mefe<br />
<strong>da</strong> karis kacebi rostevan-sogratobaze debdnen Tavs.<br />
maS ase, <strong>da</strong>xuWeT Tvalebi <strong>da</strong> warmoidgineT, rom Soreul warsulSi arabeTis<br />
uZlieres saxelmwifoSi aRmoCndiT.<br />
35
suraTi<br />
(ixsneba far<strong>da</strong>)<br />
`iyo arabeTs rostevan, mefe RmrTisagan sviani,<br />
maRali, uxvi, m<strong>da</strong>bali, laSqarmravali, ymiani,<br />
mosamarTle <strong>da</strong> mowyale, morWmuli, gangebiani,<br />
TviT meomari uebro, kvla moubari wyliani.<br />
sxva Ze ar esva mefesa, marT oden marto asuli,<br />
soflisa mnaTi mnaTobi, mzisaca <strong>da</strong>sTa <strong>da</strong>suli,<br />
man misTa mWvretTa wauRis guli, goneba <strong>da</strong> suli,<br />
brZeni xams misad maqebrad <strong>da</strong> ena bevrad asuli.<br />
misi saxeli TinaTin, ars ese sacodnaria,<br />
ra gaizar<strong>da</strong>, gaivso, mze misgan sawunaria~.<br />
wamyvani: swored misi, Tavisi erTaderTi qaliSvilis gamefeba ga<strong>da</strong>wyvita<br />
moxucebulma rostevanma. rostevan mefem brZaneba gasca, arabeTis<br />
yoveli kuTxi<strong>da</strong>n Camosuliyo xalxi TinaTinis taxtze asvlis gamo<br />
gamarTul zeimze. brZaneba, rasakvirvelia, Sesrul<strong>da</strong>.<br />
(teqstis kiTxvis paralelurad scenaze viTardeba moqmedeba: mowveul stumrebs<br />
ganasaxiereben <strong>mexuTe</strong>klaseli gogonebi <strong>da</strong> biWebi. avTandilsa <strong>da</strong> sograts<br />
SemoaqvT taxti, romelzec mefe rostevani svams TinaTins. yvelani Tayvans scemen<br />
axladgamefebul qals)<br />
`movides srulni arabni, jari gamravl<strong>da</strong> xasisa:<br />
avTandil pir-mze, spaspeti laSqrisa bevr-aTasisa,<br />
vaziri sograt, moaxle mefisa <strong>da</strong>sTa <strong>da</strong>sisa;<br />
maT rome <strong>da</strong>dges sajdomi, Tqves: `urqmelia fasisa!<br />
TinaTin mihyavs mamasa piriTa miT naTeliTa,<br />
<strong>da</strong>sva <strong>da</strong> Tavsa gvirgvini <strong>da</strong>sdga Tavisa xeliTa,<br />
misca skiptra <strong>da</strong> Semosa mefeTa samoseliTa.<br />
qali brZnad uWvrets yovelTa cnobiTa ze-mxedveliTa.<br />
ukudges <strong>da</strong> Tayvanis-sces mefeman <strong>da</strong> misTa spaTa,<br />
<strong>da</strong>loces <strong>da</strong> mefed <strong>da</strong>sves, qeba uTxres sxvagniT sxvaTa,<br />
buksa hkres <strong>da</strong> winwilani <strong>da</strong>atkbobdes maTTa xmaTa~.<br />
(far<strong>da</strong> ixureba)<br />
(SeniSvna: scenari amoRebulia el. TaboriZis <strong>da</strong>saxelebuli wigni<strong>da</strong>n.)<br />
Sedegebis kodi: V1, V2, V4, V6, V7, V8, V10, V11, V12.<br />
36
akaki wereTlis `amirani~, sakuTar saxelebTan <strong>da</strong>kavSirebuli<br />
marTlwarmoTqmisa <strong>da</strong> marTlweris sakiTxebi<br />
miznebi:<br />
_ poeturi teqstis aRqma<br />
_ gamometyvelebiT kiTxvaSi varjiSi<br />
_ martivi saganmanaTleblo informaciis miwodeba <strong>qarTuli</strong> miTologii<strong>da</strong>n<br />
_ teqstis ageba<br />
_ kiTxvis strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
_ weriTi metyvelebis unar-CvevaTa formireba<br />
_ sakuTar saxelebTan <strong>da</strong>kavSirebuli marTlwerisa <strong>da</strong> marTlmetyvelebis<br />
Cvevebis formireba<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba/provocireba:<br />
poeziis xuTi wuTi _ maswavlebeli klass hyofs jgufebad <strong>da</strong> avalebs gaixsenon<br />
qarTvel poetTa leqsebi, romlebic saqarTvelos eZRvneba. imarjvebs<br />
is jgufi, romelic ufro met aseT leqss gaixsenebs <strong>da</strong> amave dros waikiTxavs<br />
gamometyvelebiT.<br />
aqtivoba 2 _ leqsis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
amirani _ <strong>qarTuli</strong> xalxuri eposis gmiri, `amiranianis~ mTavari personaJi, nadirobis qal-<br />
RmerTis _ <strong>da</strong>lisa _ <strong>da</strong> ucnobi monadiris Svili. mas oqros kbilebi aqvs <strong>da</strong> sacrisodena Tvalebi,<br />
mglis muxli, 12 uReli xar-kameCis Rone <strong>da</strong> zvavis siswrafe. xalxisaTvis Tav<strong>da</strong>debuli gmiri<br />
urCobisaTvis (de<strong>da</strong>miwaze cecxlis motanisaTvis) RmerTma kavkasionze miajaWva.<br />
uZvelesi cnobebi mijaWvuli amiranis Sesaxeb gvxvdeba berZnul mwerlobaSi, aseve saqar-<br />
TveloSi mopovebul nivTieri kulturis Zeglebze. gilgameSisa <strong>da</strong> promeTes msgavsad, amirani<br />
sakacobrio mniSvnelobis mxatvruli saxea, romelic <strong>da</strong>axloebiT 3 500 wlis win un<strong>da</strong> iyos Seqmnili.<br />
prof. m. Ciqovanis azriT, amiranis saxe qarTvelur tomTa diferencirebamde Seiqmna, igi<br />
Tav<strong>da</strong>pirveli qarTveluri xalxis mier Seqmnili gmiria. `amiraniani~ <strong>qarTuli</strong> eposis ganviTarebis<br />
winafeo<strong>da</strong>luri safexuris nawarmoebia. masSi Seqsovilia sagmiro <strong>da</strong> miTologiuri elementebi<br />
ise, rom `amiranianma~, rogorc mTlianma mxatvrulma nawarmoebma, Cvenamde sagmiro Tqmulebis<br />
saxiT moaRwia.<br />
amirani xalxis mosarCle gmiria, romelic amarcxebs devebs, qajebs, gveleSapebs, ebrZvis<br />
Zalmomreobas. TqmulebebSi amirans cisa <strong>da</strong> Rrublebis gamgebeli pirimze sji<strong>da</strong>. droTa ganmavlobaSi<br />
ambavma <strong>da</strong> personaJebma cvlileba ganicades; saqarTveloSi qristianobis gavrcelebis<br />
Semdeg Zvel warmarTul miTologiur epizodebs qristianulic <strong>da</strong>emata <strong>da</strong> ase Secvala pirimze<br />
qriste RmerTma.<br />
amiranis saxes xSirad ukavSireben berZnuli miTebis personaJ promeTes, romelmac Rmer-<br />
Tebs cecxli mostaca <strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianebs misi gamoyeneba aswavla, riTac safuZveli <strong>da</strong>edo kulturul<br />
winsvlas: cecxlis meSveobiT a<strong>da</strong>miani Seudga iaraRebis <strong>da</strong>mzadebas, ganviTar<strong>da</strong> miwaTmoqmedeba<br />
<strong>da</strong> sxva sameurneo <strong>da</strong>rgebi. RmerTebma saidumloebis gaTqmis gamo promeTe <strong>da</strong>sajes <strong>da</strong> kavkasionis<br />
qeds miajaWves.<br />
bevr rameSi amirani marTlac hgavs promeTes, magram amiranis TqmulebaSi SemoWrilia<br />
zRapruli elementebi: masSi gvxvdebian devebi, gveleSapebi; gar<strong>da</strong> amisa, am miTis gviandeli ga<strong>da</strong>muSavebis<br />
mixedviT, amiranis naTlia aris qriste, romelsac Zal-RoneSi gamoc<strong>da</strong> moundoma naTlulma,<br />
risTvisac <strong>da</strong>isaja kidec. qarTul cnobierebaSi <strong>da</strong>viwyebas mieca amiranis mier cecxlis<br />
motaceba, samagierod wina planze wamoiwia misma a<strong>da</strong>mianurma Tvisebebma: yovelives <strong>da</strong>Zlevis,<br />
aRmasvlis <strong>da</strong> <strong>da</strong>umorCileblobis Jinma.<br />
es Tqmuleba Zalze popularuli iyo saqarTveloSi. amiranis Tavga<strong>da</strong>savali yvelaze adre<br />
XII saukunis mweralma mose xonelma gamoiyena Tavis `amiran<strong>da</strong>rejanianSi~, wmin<strong>da</strong> xalxuri teqste-<br />
37
is Cawera ki XIX saukunis pirvel naxevarSi <strong>da</strong>iwyo. moipoveba uamravi Canaweri. <strong>qarTuli</strong>s gar<strong>da</strong>,<br />
mogvepoveba agreTve megrul <strong>da</strong> svanur enaze Canawerebic.pirvelad es Canaweri gamoqveyn<strong>da</strong> 1848<br />
wels Teimuraz batoniSvilis `iveriis istoriaSi~.<br />
mijaWvuli amiranis saxe Semdeg erovnuli Cagvrisgan xsnis ideas <strong>da</strong>ukavSir<strong>da</strong> <strong>da</strong> Taviseburi<br />
gamoxatuleba pova literaturasa <strong>da</strong> xelovnebaSi. akakis poeziac amis nimuSia.am saxes akakim<br />
sruliad axali <strong>da</strong> Zlieri waxnagi SesZina _ igi saqarTvelos simbolod, <strong>da</strong>karguli TavisuflebisaTvis<br />
mebrZol rain<strong>da</strong>d aqcia. aseTi gaazreba poetma pirvelad mas `Tornike erisTavSi~<br />
misca. am poemaSi CarTuli qarTvel raindTa simRera <strong>da</strong>moukidebel leqsa<strong>da</strong>c aRiqmeba. (q s e, t.<br />
I, gv. 397; <strong>qarTuli</strong> xalxuri poeturi Semoqmedeba, t. II, m. Ciqovanis saerTo re<strong>da</strong>qciiT, Tb. 1968 w;<br />
`<strong>qarTuli</strong> mwerloba~, t. me-12, gv. 626, g. alibegaSvili, <strong>qarTuli</strong> xalxuri poeziis nimuSebi, Tb.<br />
1992 w).<br />
miTi berZnuli sityvaa <strong>da</strong> niSnavs Tqmulebas, gadmocemas, andrezs, anderZs. miTi ewodeba<br />
fantastikuri Sinaarsis zepir gadmocemas, romelic mxatvrul formebSi gadmogvcems sazogadoebrivi<br />
cxovrebis an bunebis ama Tu im movlenas. mecnierebas, romelic miTebs Seiswavlis, mi-<br />
Tologia ewodeba.<br />
miwis Svilebi _ igulisxmebian qarTvelebi. Zveli berZnebi saqarTvelos georgias, anu miwaTmoqmedTa<br />
qveyanas, eZaxdnen. miwis SvilebSi am kuTxis Svilni, anu qarTvelebi, igulisxmebian.<br />
maswavlebeli gamometyvelebiT kiTxulobs leqss Tavi<strong>da</strong>n bolomde. Semdeg<br />
akiTxebs moswavleebs rogorc mTlianad, ise nawil-nawil. aixsneba gaugebari sityvebi<br />
<strong>da</strong> gamoTqmebi. gar<strong>da</strong> `sityvis salaroSi~ axsnili sityvebisa, gaanalizdeba<br />
Semdegi leqsikuri erTeulebi:<br />
wyluli _ Wriloba<br />
Rvawli _ <strong>da</strong>msaxureba<br />
gmirTagmiri _ uZleveli, <strong>da</strong>umarcxebeli gmiri<br />
gaanalizdeba, vin iyo amirani, sad iyo mijaWvuli, vin miajaWva igi, ratom;<br />
rogoria igi leqsis mixedviT (gmirTagmiri, momTmeni, <strong>da</strong>umorCilebeli, gamarjvebuli...),<br />
rasTan aris is Se<strong>da</strong>rebuli, ratom; ris imedi aqvs mwerals...<br />
gairkveva, ratom a<strong>da</strong>rebs mwerali amiransa <strong>da</strong> saqarTvelos erTmaneTs, ra<br />
saerTos xe<strong>da</strong>vs maT Soris, vis gulisxmobs igi yvav-yornebSi, ratom... ixseneben<br />
vaJa-fSavelas `arwivs~ <strong>da</strong> avleben maT Soris paralels. moswavleebi varjiSoben<br />
leqsis gamometyvelebiT wakiTxvaSi. tardeba gamokrebiTi kiTxvac:<br />
_ moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT leqsSi is adgili, sa<strong>da</strong>c aRwerilia:<br />
a) kavkasiis qedze mijaWvuli amiranis gasaWiri<br />
b) misi gamZleoba<br />
g) amiranis gamarjveba<br />
d) mwerlis imedi...<br />
aqtivoba 3. wera _ teqstis ageba (`aqtivobebis rveuli~, <strong>da</strong>valeba #1).<br />
aqtivoba 4. enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba.<br />
a) rTuli sityvebis marTlwera:<br />
_ romeli rTuli sityvebi gvxvdeba teqstSi? (yvav-yorani, gmirTagmiri).<br />
rogor iwereba es sityvebi? ratom? gaixseneT sxva rTuli sityvebi, romlebic<br />
iwereba a) defisiT, b) udefisod.<br />
aseTi sityvebis gamoyenebiT Sedgeba wina<strong>da</strong>debebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>iwereba <strong>da</strong>faze.<br />
38
) sakuTari saxelebis marTlwera:<br />
_ romeli sakuTari saxelebi gvxvdeba teqstSi? romelia aqe<strong>da</strong>n a<strong>da</strong>mianis<br />
saxeli?<br />
klasis monawileobiT <strong>da</strong>faze abruneben sakuTar saxels `amirani~. yurad-<br />
Reba maxvildeba wodebiTi brunvis formaze; gairkveva, rom a<strong>da</strong>mianis saxeli<br />
wodebiT brunvaSi brunvis niSans ar <strong>da</strong>irTavs; aseve, im faqtze, rom sakuTari<br />
saxelebi mravlobiTi ricxvis formiT ar ixmareba.<br />
`aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~ sruldeba <strong>da</strong>valeba #2.<br />
Sedegebis kodi: V4, V5, V6, V8, V9, V11.<br />
Semdegi masalis: l. sanikiZis `didgoris brZola~, arsebiTi saxelis ricxvi,<br />
TanxmovanfuZian saxelTa bruneba _ <strong>da</strong>gegmvas mTlianad maswavlebels<br />
vandobT.<br />
39
iakob gogebaSvilis `Tav<strong>da</strong>debuli mRvdeli Tevdore~, zedsar-<br />
Tavi saxeli, sinonimebi<br />
miznebi:<br />
_ aRweriTi teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />
_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris martivi strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
_ gabmuli metyvelebis unar-CvevaTa formireba<br />
_ martivi sainformacio teqstis ageba<br />
_ dialogi istoriul gmirTan<br />
_ sakuTari azris Camoyalibeba <strong>da</strong> <strong>da</strong>sabuTeba, kritikuli azrovnebis<br />
formireba<br />
_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ zedsarTavi saxelis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba, maTi <strong>da</strong>lageba maxasiaTebeli<br />
niSnis zr<strong>da</strong>dobis mixedviT<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba _ provocireba:<br />
maswavlebeli klass avalebs gaixsnenon, Tu smeniaT rame Tevdore mRvdlis<br />
Sesaxeb (savaraudo pasuxi <strong>da</strong>debiTia). moswavleTa <strong>da</strong>xmarebiT Tan<strong>da</strong>Tan Seivseba<br />
`gonebrivi ieriSis ruka~:<br />
cxovrob<strong>da</strong><br />
me-17 s-Si<br />
mtkice<br />
nebisyofis<br />
Tevdore<br />
mRvdeli<br />
40<br />
qveynisaTvis<br />
Tav<strong>da</strong>debuli<br />
moxerxebuli<br />
<strong>da</strong> Wkviani<br />
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
luarsab II (1592-1622) _ qarTlis mefe 1606-1615 wlebSi, 14 wlisa mefed <strong>da</strong>amtkica TbilisSi<br />
myofma Sah-abas I-ma uecrad gar<strong>da</strong>cvlili giorgi X-is nacvlad. mas iran-osmaleTis omSi<br />
osmaleTis winaaRmdeg brZola evalebo<strong>da</strong>. Tavi gamoiCina taSiskaris brZolaSi (1609). 1611 wels<br />
colad SeirTo giorgi saakaZis <strong>da</strong>, romelsac TavadTa moTxovniT maleve gaeyara. amas mohyva<br />
SeTqmuleba saakaZis winaaRmdeg. luarsab II-s coli aRar SeurTavs, Tumca qarTlis samefo taxts<br />
pir<strong>da</strong>piri memkvidre aRar hyav<strong>da</strong>. 1612 wels misi <strong>da</strong> xoreSani colad SeirTo kaxeTis mefem Teimuraz<br />
I-ma. amiT qarTlsa <strong>da</strong> kaxeTs Soris Seikra kavSiri, romlis mizanic iyo iranis mosalodneli<br />
agresiisagan ganTavisufleba. 1614 wels igi imereTSi ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> <strong>da</strong> sxva qarTvel mefeebTan erTad<br />
osmaleTs sTxova <strong>da</strong>xmareba iranis winaaRmdeg brZolaSi. 1614 wels Tavisi fexiT eaxla Sah-abas<br />
I-s, raTa qarTli misi Tav<strong>da</strong>sxmisagan exsna. Sahma igi iranSi waiyvana <strong>da</strong> gamahmadianeba mosTxova,<br />
raze<strong>da</strong>c man sastiki uari ganacxa<strong>da</strong>. amis gamo iq cixeSi gamoamwyvdies, sa<strong>da</strong>c sabliT moaSTves.<br />
qarTulma eklesiam wmin<strong>da</strong>nad Seracxa.<br />
giorgi saakaZe (1570-1629) _ didi mouravi, saqarTvelos gaerTianebisaTvis didi moRvawe.<br />
misi winaprebi samefo aznaurebi iyvnen. miiRo im droisaTvis Sesaferi ganaTleba, gamoirCeo<strong>da</strong>
samxedro saqmis didi codniT, iyo simon I-isa <strong>da</strong> giorgi X-is TanamebrZoli osmalTa winaaRmdeg<br />
brZolaSi. mis saxelmwifoebriv niWs gansakuTrebiT didi asparezi mieca luarsab II-is mefobisas.<br />
1608 wli<strong>da</strong>n iyo Tbilisis, cxinvalisa <strong>da</strong> dvaleTis mouravi. mis mTavar mizans Seadgen<strong>da</strong> Sinafeo<strong>da</strong>luri<br />
brZolebis alagmva <strong>da</strong> mefis centraluri xelisuflebis gaZliereba, rac man erTgvarad<br />
SeZlo kidec. amanac ganapiroba qarTlis gamarjveba taSiskaris brZolaSi. upirispirdebo<strong>da</strong><br />
TavadTa mravlricxovan jgufs. misma mowinaaRmdegeebma moaxerxes mefis mimxroba. Tavs<br />
man sparseTSi gaqceviT uSvela (1612). 1619 wels Sah-abasma igi <strong>da</strong>niSna qarTlis xanis simon II-is<br />
veqilad (rwmunebulad). saqarTveloSi CamosvlisTanave igi Seudga iranis winaaRmdeg ajanyebisaTvis<br />
mzadebas. am mizniT igi Seurig<strong>da</strong> Tavis yofil mtrebs, <strong>da</strong>umoyvr<strong>da</strong> osmalTa didmo xeles,<br />
samcxis aTabagTa Camomavals farad-faSas. Sah-abasma 1625 wlis Semodgomaze didi armia gamogzavna<br />
saqarTveloSi yorCixa-xanis sardlobiT. misi mizani iyo kaxelebis mTliani gaJleta <strong>da</strong><br />
qarTlelTa iranSi ga<strong>da</strong>saxleba. ajanyebulebma saakaZis meTaurobiT TiTqmis mTlianad gawyvites<br />
mtris mTavari Zalebi sof. martyofTan, xolo qarTl-kaxeTis taxtis mefed moiwvies Teimuraz<br />
I. amas male saakaZisa <strong>da</strong> mefe Teimuraz I-is <strong>da</strong>pirispireba mohyva, rac bazaleTis brZoliT (1626)<br />
<strong>da</strong>mTavr<strong>da</strong>. Teimurazis <strong>da</strong>marcxebis SemTxvevaSi saakaZes ganzraxuli hqon<strong>da</strong> imereTis mefis<br />
memkvidris _aleqsandres _ gamefeba, rasac mohyvebo<strong>da</strong> sami samefos _ imereTis, qarTlisa <strong>da</strong><br />
kaxeTis _gaerTianeba. am brZolaSi saakaZe <strong>da</strong>marcx<strong>da</strong> <strong>da</strong> iZulebuli iyo kvlav ga<strong>da</strong>xvewiliyo,<br />
amjerad osmaleTSi. misi mizani iyo osmalTa <strong>da</strong>xmarebiT sparselTa <strong>da</strong>marcxeba. magram ver miiRo<br />
misgan saTanado <strong>da</strong>xmareba <strong>da</strong> kvlav saqarTveloSi apireb<strong>da</strong> <strong>da</strong>brunebas. didi veziris xosrov fa-<br />
Sas brZanebiT igi <strong>da</strong> misi Ze avTandili 40 mxlebelTan erTad Seipyres <strong>da</strong> sikvdiliT <strong>da</strong>sajes.<br />
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />
teqsts moswavleebi kiTxuloben nawil-nawil, gza<strong>da</strong>gza xsnian ucnob sityvebsa<br />
<strong>da</strong> gamoTqmebs, gar<strong>da</strong> `sityvaTa salaroSi~ axsnili sityvebisa, moswavleTaTvis<br />
SeiZleba gaugebari aRmoCndes Semdegi leqsikuri erTeulebi:<br />
sparseTi – dRevandeli irani<br />
osmaleTi _ dRevandeli TurqeTi<br />
TaTrebi _ saerTo saxelia musulmani Tav<strong>da</strong>msxmelebisa, amjerad `TaTreb-<br />
Si~ i. gogebaSvili osmalebs (Turqebs) gulsxmobs<br />
garduvali _ ueWveli, aucilebeli<br />
jojoxeTis cecxlSi _ aq: did gansacdelSi, did gasaWirSi<br />
sixaruli SeudgaT _ Zalian gauxar<strong>da</strong>T<br />
Ta<strong>da</strong>rigs Seudga _ mzadebas Seudga<br />
teqstis analizisaTvis <strong>da</strong>ismis faqtebze orientirebuli kiTxvebi:<br />
_romel saukuneSi mox<strong>da</strong> teqstSi aRwerili ambavi?<br />
_saqarTvelos romeli kuTxea masSi aRwerili? ra miniSnebebia amaze teqstSi?<br />
(geografiuli saxelebi _ manglisi, TrialeTi, cxireTi, kvelTa).<br />
_ ratom ar elodnen qarTvelebi mtris gamoCenas?<br />
_ ra iyo mtris mizani?<br />
_ rogori iyo cxireTisaken mimavali gza?<br />
_ sad Seipyres Tevdore?<br />
_ ra arCevanis winaSe <strong>da</strong>dga igi?<br />
_ rogor iZia motyuebulma mterma Tevdoreze Suri?<br />
_ ra Sedegi gamoiRo Tevdores Tav<strong>da</strong>debam?<br />
_ ra minaweri aqvs teqsts boloSi? ris Sesaxeb saubrobs aq mwerali? ratom<br />
aRar miiCnevs mwerali Turqebsa <strong>da</strong> sparselebs mtrebad? romel mtrebze saubrobs<br />
igi? ras gvirCevs?..<br />
am kiTxvebze pasuxebis gacemisas aqtiurad gamoiyeneba saxelmZRvanelo.<br />
41
aqtivoba 3 _ teqstis Sinaarsis gadmocema:<br />
moswavleebi erTxel kidev kiTxuloben teqsts, amjerad Cumad, yofen mas<br />
nawilebad <strong>da</strong> adgenen gegmas, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />
a) saqarTvelo 1609 wlis zafxulSi<br />
b) mtris moulodneli Tav<strong>da</strong>sxma<br />
g) mtris ganzraxva/survili/Canafiqri<br />
d) cxireTis gza<br />
e) Tevdore mRvdlis Sepyroba<br />
v) Tevdore mRvdlis arCevani<br />
z) motyuebuli mteri<br />
T) mtris SurisZieba<br />
i) Tevdores Tavganwirvis nayofi<br />
winaswar Sedgenili gegmis mixedviT gadmoscemen teqstis Sinaarss jer<br />
nawil-nawil, Semdeg _ mTlianad. Txrobisas yuradReba maxvildeba ambis logikuri<br />
TanmimdevrobiT gadmocemaze, mwerlis leqsikaze, romelic zog SemTxveva-<br />
Si maswavleblisgan koreqtirebas moiTxovs.<br />
aqtivoba 4 _ teqstis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba:<br />
_ Tevdore mRvdlis ra Tvisebebi Cans am teqstSi?<br />
_ ra iyo am brZolaSi qarTvelTa gamarjvebis mizezi? (Tevdores Tav<strong>da</strong>deba,<br />
giorgi saakaZis winamZRoloba, qarTvelTa Tavganwirva, maTi organizebuloba...).<br />
_ qarTvelTa ra Tvisebebi Cans teqstSi? (mtris siZulvili, brZolisaTvis<br />
mzadyofna, samSoblos siyvaruli, vaJkacoba...).<br />
_ Tqveni azriT, ratom gaukeTa mweralma minaweri am moTxrobas? eTanxmebiT<br />
mwerlis rCevas? ratom?<br />
_ ra aris am nawarmoebis Tema? (swori pauxia g). ramdenad sworad aqvs teqsts<br />
SerCeuli saTauri?<br />
_ Tevdore mRvdelTan gasaubrebis saSualeba rom gqondeT, ra kiTxvebs<br />
<strong>da</strong>usvamdiT mas? (es <strong>da</strong>valeba sruldeba wyvilebSi, `aqtivobebis rveuli~,<br />
<strong>da</strong>valeba #1).<br />
aqtivoba 5 _ martivi sainformacio teqstis ageba: (`aqtivobebis rveuli~,<br />
<strong>da</strong>valeba #2).<br />
teqstis agebisas moswavleebs aucileblad un<strong>da</strong> mivceT miTiTeba imis Sesaxeb,<br />
rom a) igi un<strong>da</strong> iyos mokle, b) yuradReba gamaxvildes mxolod mTavarsa <strong>da</strong><br />
arsebiTze, g) faqtebi gadmoices Cveni Sefasebis gareSe (am SemTxvevaSi mtris<br />
Tav<strong>da</strong>sxmis mizanze, Tevdores saqcielze, qarTvelTa gamarjvebaze).<br />
teqsti <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />
`1609 wlis zafxulSi osmalebi Tavs <strong>da</strong>esxnen qarTls mefe luarsabis Sepyrobis<br />
mizniT. sofel kvelTis mRvdelma Tevdorem SeZlo mtrisaTvis gzis abneva.<br />
motyuebulma mterma mRvdeli saSineli wamebiT mokla. magram Tevdores<br />
Tavganwirvam Sedegi gamoiRo. qarTvelebma SeZles gamklavebodnen mters <strong>da</strong> <strong>da</strong>emarcxebinaT<br />
igi.~<br />
42
aqtivoba 6 _ wera. Tematuri teqstis ageba saTauris mixedviT (<strong>da</strong>valeba<br />
#3).<br />
aqtivoba 7 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
_ ra aforizmiT amTavrebs mwerali Txrobas? ratom akeTebs amas? (ufro<br />
xatovnad rom gviTxras Tavisi saTqmeli, gamoxatos Tavisi <strong>da</strong>mokidebuleba<br />
momx<strong>da</strong>risadmi).<br />
_ raime an<strong>da</strong>za an aforizmi xom ar gagaxsendebaT, romliTac Tqven<br />
<strong>da</strong>amTavrebdiT Txrobas?<br />
_ moZebneT sinonimuri zedsarTavi saxelebi teqstSi.<br />
_ <strong>da</strong>alageT maxasiaTebeli niSnis zr<strong>da</strong>dobis mixedviT zedsarTavi saxelebi<br />
(`aqtivobebis rveuli~, <strong>da</strong>valeba #4. pasuxebi: SeSfoTebuli, SeSinebuli,<br />
gulgaxeTqili, Tavzar<strong>da</strong>cemuli; mozrdili, didi, uSvelebeli; cicqna, patara,<br />
momcro; gacxarebuli, gabrazebuli, ganrisxebuli, gaSmagebuli; ulamazo, uSno,<br />
maxinji; gakvirvebuli, gancvifrebuli, gaognebuli).<br />
Sedegebis kodi: V1, V2, V3, V4, V6, V7, V10, V11.<br />
43
Semdegi Temis: lado asaTianis `krwanisis yayaCoebi~, TanxmovanfuZiani<br />
zedsarTavis bruneba arsebiTTan erTad _ <strong>da</strong>gegmvas mTlianad maswavlebels<br />
vandobT. vTavazobT mxolod <strong>da</strong>matebiT informacias gakveTilis TemasTan<br />
<strong>da</strong>kavSirebiT:<br />
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
a) samasi aragveli _ krwanisis brZolisa <strong>da</strong> Tbilisis aRebis Semdeg, 1795 w., iranelTa erTi<br />
nawili qalb-ali-xanis meTaurobiT aragvis xeobas auyva. maT mefe erekles Sepyroba <strong>da</strong> saaragvos<br />
<strong>da</strong>pyroba hqon<strong>da</strong>T <strong>da</strong>valebuli. JinvalSi mTi<strong>da</strong>n wamosuli samasamde TuS-fSav-xevsuri mogrov<strong>da</strong>.<br />
maT gvian gaegoT sayvareli mefisa <strong>da</strong> samSoblos gasaWiri <strong>da</strong> `mgmluriT~ moeSurebodnen<br />
samxreTisaken. aq isini 4000-ian iranul jars Seebnen <strong>da</strong> gaanadgures <strong>da</strong>mpyroblebi. gamarjvebulma<br />
aragvelebma sasixarulo ambavTan erTad sayvarel mefes iraneli tyveebic mihgvares (l.<br />
sanikiZe, Txz. t. I, 1991 w).<br />
b) `patara kaxi~ _ mefe erekle _ 1720-1798 w.w. <strong>da</strong>krZalulia mcxeTaSi, sveticxovelSi.<br />
igi akavSireb<strong>da</strong> qarTlisa <strong>da</strong> kaxeTis bagrationTa or Stos. nadir-Sahis gar<strong>da</strong>cvalebis Semdeg<br />
ereklem <strong>da</strong> misma mamam _ Teimuraz II-m 1747 wels Tbilisi iranelebisgan gaaTavisufles. gaaer-<br />
Tianes qarTlisa <strong>da</strong> kaxeTis samefoebi. Seiqmna morige jari. ereklem SezRu<strong>da</strong> Tavneba Tavadebi,<br />
sastikad akrZala tyveTa yidva-gayidva, ganaxl<strong>da</strong> zarafxana, gaCn<strong>da</strong> pirveli <strong>qarTuli</strong> fabrikaqarxnebi,<br />
<strong>da</strong>ars<strong>da</strong> seminariebi, gaxSir<strong>da</strong> wignebis beWdva. 1783 w gaaforma ruseTTan samegobro<br />
xelSekruleba (`georgievskis traqtati~). male gamwvav<strong>da</strong> qarTl-kaxeTis samefos sagareo <strong>da</strong><br />
saSinao politikuri viTareba. yvelaferi es ga<strong>da</strong>ulaxav siZneled ga<strong>da</strong>eRoba qveynis ganaxlebaaRorZinebas.<br />
amas zed <strong>da</strong>erTo iranelTa Semoseva <strong>da</strong> Tbilisis aoxreba 1795 w., aseve _ ruseTis<br />
mier samokavSireo valdebulebebis Seusrulebloba <strong>da</strong> Ralati, rasac male ruseTis mxri<strong>da</strong>n<br />
qarTl-kaxeTis samefos aneqsia mohyva.<br />
g) `oJa jurxai~ <strong>qarTuli</strong> xalxuri poeziis gmiria, mas eZRvneba cnobili oTxtriqoniani<br />
leqsi:<br />
`beTlemis karze hkidia<br />
voJa jurxais fario,<br />
mouvlis omis wadili,<br />
xan<strong>da</strong>xan SasZravs qario~.<br />
am gmiris cxovrebisa <strong>da</strong> moqmedebis dro ar viciT. mxolod xalxi gvamcnobs, rom misi fari<br />
ifarav<strong>da</strong> Cvens qveyanas. beTlemis karze Sekiduli gmiris fari xalxma warmoadgina ara mxolod<br />
qveynis Tavisuflebis emblemad, aramed _ misi gansacdelis macne<strong>da</strong>c (<strong>qarTuli</strong> xalxuri poeturi<br />
Semoqmedeba, 1968). l. asaTianis am leqsSi oJa jurxais fars swored es simboluri <strong>da</strong>tvirTva<br />
aqvs.<br />
44
evaz inaniSvilis `erekle mefe <strong>da</strong> ananureli ulamazoebi~,<br />
yola-qonebis mawarmoebel afiqsebze (terminis gareSe) <strong>da</strong>kvirveba,<br />
-meTqi, -Tqo <strong>da</strong> -o nawilakebis sworad gamoyeneba _ 3 sT.<br />
miznebi<br />
_ mxatvruli teqstis kiTxva <strong>da</strong> gaazreba<br />
_ aRweriTi teqstis ageba<br />
_ zepiri teqstis momzadebisa <strong>da</strong> mosmenis strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
_ sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba<br />
_ kritikuli azrovnebis ganviTareba<br />
_ saTqmelis naTlad <strong>da</strong> gasagebad gadmocema, kiTxvebze adekvaturi pasuxebis<br />
gacema<br />
_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />
_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ dialeqtizmebze <strong>da</strong>kvirveba<br />
_ sityvis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
_ weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
I gakveTili<br />
aqtivoba 1_ kiTxvisaTvis mzadeba (7 wT.):<br />
maswavlebeli klass yofs jgufebad <strong>da</strong> avalebs gaixsenon, ra ician mefe<br />
erek les Sesaxeb. kargi iqneba, Tu manamde <strong>da</strong>vavalebT moiZion informacia am mefis<br />
Sesaxeb.<br />
informacia maswavleblisaTvis:<br />
revaz inaniSvili <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> 1926 wels 30 dekembers, sagarejos raionis sofel xaSmSi ,<br />
xuTi klasi <strong>da</strong>amTavra mSobliur sofelSi. 1937 wels ojaxTan erTad gadmovi<strong>da</strong> sacxovreblad<br />
TbilisSi. skolis <strong>da</strong>mTavrebis Semdeg, omis wlebSi (1943-45) wlebSi muSaob<strong>da</strong> 31-e qarxanaSi.<br />
1947 wels Sevi<strong>da</strong> Tbilisis saxelmwifo universitetSi filologiis fakultetze. 1949<br />
wels universiteti miatova <strong>da</strong> ojaxis siduxWiris gamo imave wels muSaoba <strong>da</strong>iwyo samgoris<br />
arxis mSeneblobaze. 1951 wels <strong>da</strong>brun<strong>da</strong> universitetSi <strong>da</strong> <strong>da</strong>amTavra 1956 wels. 1952 wels<br />
<strong>da</strong>ojax<strong>da</strong>. 1960 wels muSaoba <strong>da</strong>iwyo sabavSvo gamomcemloba ,,nakadulSi’’.<br />
1966 wels ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> kinostudia ,,qarTul filmSi’’ sascenaro ganyofilebaSi,<br />
1985-1988wlebSi muSaob<strong>da</strong> mweralTa kavSiris mdivnad. 1989 wli<strong>da</strong>n sicocxlis bolomde<br />
muSaob<strong>da</strong> Jurnal `dilis~ re<strong>da</strong>qtorad.<br />
pirveli moTxroba <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> 1950 wels, pirveli wigni gamovi<strong>da</strong> 1953 wels. 1977<br />
wels wignisaTvis ,,Sori TeTri mwvervali’’ mieniWa rusTavelis saxelobis premia. misi novelebi<br />
Targmnilia mraval enaze. mwerali gar<strong>da</strong>icvala 1991 wels 26 dekembers. <strong>da</strong>krZalulia<br />
didubis panTeonSi.<br />
krwanisis brZola _ 1795 wels, brZola qarTl-kaxeTisa <strong>da</strong> sparseTis laSqars Soris<br />
TbilisTan, krwanisis velze. aRa-mahmad-xanma Tavisi Zalauflebis ganmtkicebis Semdeg erekle<br />
II-s mosTxova qarTl-kaxeTis samefoze sparseTis batonobis aRdgena <strong>da</strong> ruseTTan kavSiris gawyveta.<br />
georgievskis traqtatis (1783 w. ruseT-saqarTvelos Soris <strong>da</strong>debuli xelSekruleba)<br />
erTguli erekle II ruseTis mTavrobas <strong>da</strong>xmarebas sTxov<strong>da</strong>. seqtemberSi aRa-mahmad-xani 35 aTasiani<br />
jariT saqarTvelosken gamoemarTa. rusTa <strong>da</strong>xmarebis momlodine mefem drouli <strong>da</strong> saWiro<br />
RonisZiebebi ver gaatara <strong>da</strong> mters moumzadebeli <strong>da</strong>xv<strong>da</strong>. qarTvelTa laSqari 5 aTasamde kacs<br />
iTvli<strong>da</strong>, 10 seqtembers qarTvelTa SeteviT SeSinebul aRa-mahmad-xani ukan gabrunebas apireb<strong>da</strong>,<br />
magram RamiT cixi<strong>da</strong>n moRalateTa xelSewyobiT gaparulma sparselTa jaSuSma <strong>da</strong>arwmuna Sahi<br />
qarTvelTa sisusteSi. dRis II naxevarSi brZola sparselTa upiratesobiT warimarTa (adgili<br />
hqon<strong>da</strong> Ralatsac). mterma zarbaznebic gamoiyena. erekle II-m <strong>da</strong> misma 150-mde mxe<strong>da</strong>rma Tbilisze<br />
gavliT saguramosken gaswies, bolos ki mTiuleTs Seafares Tavi. sparselebma Tbilisi aaoxres,<br />
45
xalxi tyved garekes, maT didi zarali miayenes aRmosavleT saqarTvelos. (saqarTvelos istoriis<br />
narkvevebi, t. 4. Tb., 1973)<br />
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi (17 wT.):<br />
maswavlebeli iwyebs teqstis kiTxvas. gamometyvelebiT waikiTxavs I Tavis<br />
sam abzacs. kiTxvas agrZelebs kiTxvaSi gawafuli sami moswavle. maswavlebeli<br />
arCevs zomierad zeaweul intonacias, temps, akeTebs pauzebs, maxvilebs... kiTxvis<br />
procesSive xsnis gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs. gar<strong>da</strong> `sityvis salaro-<br />
Si~ axsnili leqsikuri erTeulebisa, moswavleTaTvis SeiZleba gaugebari aRmoCndes<br />
Semdegi sityvebi:<br />
guSagi _ mcveli<br />
mdumare _ utyvi, uTqmeli, usityvo<br />
viSvivi _ oxvra, moTqma<br />
CoCqoli _ SeSfoTebiT, aRelvebiT gamowveuli moZraoba <strong>da</strong> yru xmauri<br />
(a<strong>da</strong>mianis)<br />
mandili _ qalis Tavsaxvevi, Tavsaburavi<br />
nabadi _ moTelili matylisgan <strong>da</strong>mzadebuli qsovili; Teqa<br />
ieri _ saxis gamometyveleba, Sesaxe<strong>da</strong>oba, garegnoba (a<strong>da</strong>mianisa)<br />
gamoCeCqvili _ aq: gamocdili, gamobrZmedili<br />
teqstis am monakveTis wakiTxvis Semdeg maswavlebeli svams kiTxvebs:<br />
_ ra periodia aRwerili teqstSi? (teqstSi aRwerilia mefe erekle II-s mefobis<br />
xana _ krwanisis omi, romelic 1795 w. gaimarTa)<br />
_ rogor aRwers mwerali krwanisis omSi <strong>da</strong>marcxebul qarTvelTa gancdebs?<br />
(`mxolod cixis burjebze... mosaxvevis boloebs~)<br />
_ ra sur<strong>da</strong> mzevaris biWs? (mzevaris biWs undo<strong>da</strong> TaTrebs komblebiT <strong>da</strong>pirispirebo<strong>da</strong><br />
Tavisive Tanatol Svidiode biWTan erTad)<br />
_ rogor aRwers mwerali mzevaris biWisa <strong>da</strong> mefis Sexvedras?<br />
(`raRacisaTvis taxtisken <strong>da</strong>xrili... simtkice~)<br />
_ ~qveynisaTvis saWiro~ ra saqme aqvs mzevaris biWs mefesTan?~<br />
(mas aqvs gegma, rogor <strong>da</strong>amarcxon TaTrebi)<br />
_ ras sTavazobs igi mefes? (igi mefes sTavazobs: `ananureli ulamazoebis~<br />
_ qvriv-oxerTa, Rarib, ubralo a<strong>da</strong>mianTa _ <strong>da</strong>xmarebas brZolaSi <strong>da</strong>mpyrobel-<br />
Ta winaaRmdeg)<br />
maswavlebeli svams kiTxvebs (zogierTi SekiTxvis pasuxs moswavleebi<br />
saxelmZRvaneloSi amoikiTxaven):<br />
_ `dResac aravin icis, sad imyofebo<strong>da</strong> sam dRes, meoTxe dRes ki ananuris<br />
cixeSi gamoCn<strong>da</strong>~, _ weria teqstSi. Tqveni azriT, sad imyofebo<strong>da</strong> es sami dRe<br />
brZo laSi <strong>da</strong>marcxebuli mefe? (msjeloben am sakiTxis irgvliv. maswavlebeli<br />
xelmZRvanelobs principiT: `yvelas azri sainteresoa~).<br />
_ rogor aRwers mwerali mzevaris biWs? (`biWma erTxelac... SiSveli fexebi~).<br />
raze metyvelebs misi garegnoba? (imaze, rom igi Zalian Raribi, SiSveltitveli<br />
ymawvilia).<br />
_ ra atireb<strong>da</strong> mzevaris biWs? (mas erTi mxriv, krwanisis omSi <strong>da</strong>marcxebis<br />
<strong>da</strong> uamravi qarTvelis <strong>da</strong>Rupva atireb<strong>da</strong>; meore mxriv ki _ mefisa <strong>da</strong> sakuTari<br />
umweobis SegrZneba).<br />
_ erekle mefem `ramdenjerme umweod <strong>da</strong>axamxama Tvalebi~, _ Tqveni azriT,<br />
risi Tqma surs am sityvebiT mwerals? (mwerali migvaniSnebs mefis saso-<br />
46
warkveTilebaze, uimedobaze, mas Rrmad swams is, rom mis qveyanas aRaraferi<br />
eSveleba... moswavleebs am sakiTxis garSemo sxva<strong>da</strong>sxvanairi Tvalsazrisi eqnebaT).<br />
ram gamoiwvia mefis aseTi ganc<strong>da</strong>? (igi SeZrulia aRa-mahmad-xanis mier aoxrebuli<br />
mamulis, <strong>da</strong>xocili vaJkacebis xilviT), kidev romeli sityvebi migviTiTebs<br />
mefis amave ganc<strong>da</strong>ze? (`moxucma mefem Sublze xeli aisva, TiTqos Camowewili Tma<br />
aiwia maRla~... `xeli axla muxlze edo, moiWer<strong>da</strong> <strong>da</strong> gaSli<strong>da</strong>, moiWer<strong>da</strong> <strong>da</strong> gaSli<strong>da</strong>...~);<br />
_ ratom ar endoba mzevaris biWi mdidrebs? (miaCnia, rom isini angarebianebi<br />
arian); ramdenad gamarTlebulad migaCniaT misi aseTi <strong>da</strong>mokidebuleba mdidrebisadmi?<br />
(moswavleebi imsjeleben <strong>da</strong> ikamaTeben am sakiTxis garSemo).<br />
aqtivoba 3 _ wakiTxulis gaazreba (6 wT.):<br />
gairkveva, vin aris nawarmoebis avtori (r. inaniSvili), romel epoqas, dros<br />
Seexeba nawarmoebSi aRwerili ambavi (1795 wlis 11 seqtembris Semdgom xanas), ra<br />
aris nawarmoebis am TavSi mTavari (erekle mefisa <strong>da</strong> ananureli ymawvilis Sexvedra,<br />
`ananureli ulamazos~ mier mefisaTvis SeTavazebuli wina<strong>da</strong>deba...).<br />
aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (10 wT.):<br />
yola-qonebis mawarmoebel sufiqsze (terminis gareSe) <strong>da</strong>kvirveba<br />
kombali _ kombl-iani<br />
Sarvali _ Sarvl-iani<br />
qudi _ qud-iani<br />
_ ras amCnevT? riT gansxvavdeba es sityvebi erTmaneTisagan? (garegnulad<br />
es sityvebi erTmaneTisagan <strong>da</strong>boloebebiT gansxvavdeba).<br />
_ ra kiTxva <strong>da</strong>esmis I svetSi Camoweril sityvebs? (ra? kiTxva) II svetSi Camoweril<br />
sityvebs? (rogori?); rogor miviReT arsebiTi saxelisagan zedsarTavi<br />
saxeli, ra bolosarTi <strong>da</strong>vurTeT? (arsebiTi saxelisagan zedsarTavi miviReT<br />
bolosarT `ianis~ <strong>da</strong>matebiT). ras aRniSnavs es zedsarTavi saxelebi? (es zedsar-<br />
Tavi saxelebi aRniSnavs raRacis mqones, yola-qonebas).<br />
aqtivoba 5 _ Sejameba-Sefaseba(3 wT.):<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles.<br />
aqtivoba 6 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.): _ teqstis I Tavi, Seadginon I Tavis<br />
gegma, `aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~ savarjiSo #2, _ `mzevaris biWisa <strong>da</strong> mefis Sexvedra~.<br />
II gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ wakiTxulis <strong>da</strong>yofa nawilebad <strong>da</strong> Sinaarsis gadmocema (9-<br />
10 wT.): aqve maswavlebeli amowmebs wina gakveTilze mocemul <strong>da</strong>valebas _ moswavleebs<br />
werilobiT un<strong>da</strong> gadmoecaT ananureli biWisa <strong>da</strong> mefis Sexvedra, SeedginaT<br />
I Tavis gegma.<br />
savaraudo gegma:<br />
ITavi:<br />
47
a) mefis idumalebiT moculi gamoCena<br />
b) CoCqoli cixis kedelTan<br />
g) mzevaris biWis stumroba<br />
d) mefisa <strong>da</strong> ananureli ymawvilis Sexvedra<br />
moswavleebi am gegmis mixedviTa <strong>da</strong> maswavleblebis <strong>da</strong>xmarebiT gadmoscemen<br />
wakiTxulis Sinaarss jer cal-calke, Semdeg ki mTlianad, gabmuli TxrobiT.<br />
aqtivoba 2 _zepiri teqstis ageba (10-12 wT.):<br />
maswavlebeli klass yofs jgufebad <strong>da</strong> aZlevs <strong>da</strong>valebas _ Seadginon teqsti<br />
zepiri gamosvlisaTvis: `mamulisaTvis Tav<strong>da</strong>debuli a<strong>da</strong>mianebi~. Seaxsenebs<br />
moswavleebs, rom amisaTvis saWiroa gegmis Sedgena. gegma un<strong>da</strong> Camoweron<br />
punqtebad, Txrobisas un<strong>da</strong> <strong>da</strong>icvan Tanmimdevroba, Sinaarsi aucileblad un<strong>da</strong><br />
Seesabamebodes mis saTaurs, mxolod amis Semdeg un<strong>da</strong> waukiTxon amxanagebs <strong>da</strong><br />
moisminon maTi Sefaseba.<br />
moswavleebi axdenen sakuTari namuSevris prezentacias <strong>da</strong> ismenen amxanagebisa<br />
<strong>da</strong> maswavleblis Sefasebebs.<br />
aqtivoba 3 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (12 wT.):<br />
grZeldeba teqstis II <strong>da</strong> III Tavebis kiTxva. nawil-nawil kiTxvis dros, moswavleTa<br />
ZalebiT <strong>da</strong>iZebneba <strong>da</strong> maTive monawileobiT aixsneba ucnobi sityvebi <strong>da</strong><br />
gamoTqmebi. gamoiyeneba saxelmZRvaneloSi mocemuli `sityvis salaro~, aixsneba<br />
frazebi: ajagruli, afxorili biWebi _ gabrazebuli biWebi; gulSi gamdnar<br />
tyviasaviT CaeRvenTa _ gulSi gahkra, guli etkina; samu<strong>da</strong>mod Caefarnen miwas<br />
_ gauCinardnen, gaqrnen...<br />
tardeba gamokrebiTi kiTxva. maswavleblis mier <strong>da</strong>smuli pirveli donis<br />
kiTxvebis pasuxebs moswavleebi amoikiTxaven saxelmZRvaneloSi.<br />
_ sad <strong>da</strong> rodis xdeba nawarmoebSi aRwerili moqmedeba? (moqmedeba xdeba<br />
ananuris cixeSi krwanisis brZoli<strong>da</strong>n sami-oTxi dRis Semdeg).<br />
_ vin <strong>da</strong> vin arian nawarmoebis mTavari gmirebi? (nawarmoebis mTavari gmirebi<br />
arian mzevaris biWi <strong>da</strong> mefe erekle).<br />
_ rogor aRwers mwerali biWebs? (`mzevaris biWi kuStad... fexebs Soris~).<br />
_ ra ganwyoba <strong>da</strong>eufla mefes maTi <strong>da</strong>naxvisas? (`uyura, uyura <strong>da</strong>... qveynis<br />
saco<strong>da</strong>vi Svilebi~).<br />
_ ras Sehpir<strong>da</strong> mefe biWebs? (mefe biWebs Sehpir<strong>da</strong>, rom saWiroebis Sem-<br />
TxvevaSi <strong>da</strong>giZaxebTo).<br />
_ rogor aris aRwerili moxucebuli `mzevaris biWi~ (`mTlad gaTeTrebuli<br />
usinaTlo moxuci~).<br />
_ vis <strong>da</strong> ras elis igi? (igi elis erekle mefis mier gamogzavnil macnes,<br />
romelic xalxs TaTrebis winaaRmdeg salaSqrod waiyvans).<br />
aqtivoba 4 _ teqstis nawilebad <strong>da</strong>yofa <strong>da</strong> gegmis Sedgena (7 wT.): sruldeba<br />
<strong>da</strong>valeba #3, `aqtivobebis rveuli~<br />
1. kombliani biWebis stumroba mefesTan<br />
2. gul<strong>da</strong>mwvari mefe erekle<br />
3. mefis <strong>da</strong>pireba<br />
4. mzevaris biWi oTxmoci wlis Semdeg<br />
48
5. rusuli me<strong>da</strong>li...<br />
(gegmis SedgenaSi monawileobs mTeli klasi, <strong>da</strong>saxeldeba TiToeuli monakveTis<br />
ramdenime saTauri <strong>da</strong> SearCeven ukeTess).<br />
aqtivoba 5 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba _ saxelTa warmoqmna (5 wT.):<br />
a) sityvaTa warmoqmna _ <strong>da</strong>valeba #3 (`aqtivobebis rveuli~)<br />
b) frazeologizmze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
jiqur wavi<strong>da</strong> _ Tamamad, gabedulad wavi<strong>da</strong><br />
gaWirvebaSi gamoCeCqvili _ gaWirvebaSi gamocdili, gamobrZmedili<br />
aqtivoba 6 _ Sejameb a (2 wT.):<br />
moswavleebi ajameben, ra gaiges axali am gakveTilze (maT <strong>da</strong>asrules r.<br />
inaniSvilis `ananureli ulamazoebis~ Seswavla), gaicnes moxuci mefe erekle _<br />
qarTvelebisa <strong>da</strong> saqarTvelos uiRblobiT gul<strong>da</strong>mZimebuli, aseve gaecnen ucnobi<br />
gmiris `ananureli ulamazos~ _ mzevaris biWis simamaces, qveynisaTvis mis<br />
gulanTebulobas Rrma moxucebulobamde.<br />
aqtivoba 7 _ Sefaseba (2 wT.):<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles. Sefasebisas<br />
iTvaliswinebs parametrebs:<br />
a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)_40<br />
%; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />
kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia (sakuTari azris<br />
<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25%.<br />
aqtivoba 8 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (1 wT.):<br />
`ananurel ulamazoebis~ II <strong>da</strong> III TavebSi moiniSnon is adgilebi, romlebmac<br />
yvelaze metad <strong>da</strong>afiqraT, weriTi <strong>da</strong>valeba #4 `aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~.<br />
III gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ saSinao <strong>da</strong>valebis Semowmeba (8 wT.):<br />
moswavleebi nawil-nawil gadmoscemen teqstis Sinaarss Tavi<strong>da</strong>n bolomde.<br />
yuradReba maxvildeba: a) faqtebis logikuri TanmimdevrobiT gadmocemaze, b)<br />
Txrobisas droTa Tanmimdevrobis <strong>da</strong>cvaze, g) sxvaTa sityvis nawilakebis marTebulad<br />
xmarebaze, d) mwerliseuli leqsikis gamoyenebaze...<br />
mowmdeba <strong>da</strong> gaanalizdeba weriTi <strong>da</strong>valebac (`aqtivobebis rveuli~, <strong>da</strong>valeba<br />
#4). pasuxebi:<br />
<strong>da</strong>ZenZili _ <strong>da</strong>konkili, <strong>da</strong>fleTili, <strong>da</strong>glejili<br />
ganieri _ aq: tansruli, sqeli<br />
<strong>da</strong>SaSruli _ <strong>da</strong>xeTqili, kan<strong>da</strong>msk<strong>da</strong>ri<br />
SiSveli _ titveli<br />
Tofiani _ iaraRiani (SeiaraRebuli)<br />
didebuli _ sapatio, pativsacemi<br />
49
aqtivoba 2 _ zepiri teqstis ageba <strong>da</strong> prezentacia (6 wT.):<br />
maswavlebeli cdilobs mobilizeba gaukeTos moswavleebs; saanalizod<br />
aZlevs vaJa-fSavelas erT-erTi cnobili leqsi<strong>da</strong>n Semdeg strofs:<br />
`samSoblos arvis wavarTmevT,<br />
Cvens nurvin Segvecileba,<br />
Torem iseT dRes <strong>da</strong>vayriT,<br />
mkv<strong>da</strong>rsac ki gaecineba~.<br />
klass yofs sam jgufad, avalebs gaiazron strofis mniSvneloba, Seadginon<br />
teqsti zepiri gamosvlisaTvis <strong>da</strong> moaxdinon misi prezentacia. wamzomis zarze<br />
moswavleebi wyveten muSaobas <strong>da</strong> klass warudgenen zepiri teqstis sakuTar versias.<br />
afaseben <strong>da</strong> avseben erTmaneTis pasuxebs, asaxeleben faqtebs, asabuTeben sakuTar<br />
mosazrebas.<br />
aq maswavlebeli klasis yuradRebas amaxvilebs ilia WavWavaZis sityvebze:<br />
`eris <strong>da</strong>cema maSin iwyeba, roca is Tavis istorias iviwyebs, sakuTar warsuls<br />
iviwyebs, warsuli axlandeli droebis safuZvelia, axlandeli ki _ momavlisa~<br />
(a<strong>da</strong>pt.) _ werili `eri <strong>da</strong> istoria~.<br />
am sityvebiT xelmZRvanelobdnen Cveni saukeTeso mwerlebi <strong>da</strong> mamuli-<br />
Svilebi.<br />
aqtivoba 3 _ wakiTxulis gaazreba (13 wT.):<br />
sruldeba <strong>da</strong>valeba #1. moswavleebi wyvilebSi usvamen kiTxvebs literaturul<br />
personaJebs, isini kiTxva-pasuxiT ageben dialogebs.<br />
Semdeg maswavlebeli svams kiTxvebs saanalizod:<br />
_ Tqveni azriT, gulwrfeli iyo mefis <strong>da</strong>pireba? (warimarTeba polemika.<br />
iqneba rogorc <strong>da</strong>debiTi, aseve uaryofiTi pasuxebi). ratom ver Seasrula man Tavisi<br />
<strong>da</strong>pireba? (radgan mefem ukve iwvnia marcxi <strong>da</strong> ico<strong>da</strong>, rom misi <strong>da</strong>qumacebuli<br />
samSoblo mxolod guladi biWebis saSualebiT uTanasworo oms ver moigeb<strong>da</strong>).<br />
_ romeli wlis ambebia aRwerili nawarmoebis III nawilSi?<br />
(aq aRwerilia mefisa <strong>da</strong> mzevaris biWis Sexvedri<strong>da</strong>n oTxmoci (80) wlis Semdegdroindeli<br />
ambebi). romeli wliT iwyebs mwerali Txrobas <strong>da</strong> romeli wliT<br />
amTavrebs? (igi Txrobas iwyebs 1795 wliT <strong>da</strong> amTavrebs 1875 wliT). rogoria<br />
saqarTvelos mdgomareoba am dros? (saqarTvelo ukve ruseTis sakuTrebaa), _<br />
`moxucs rusuli me<strong>da</strong>li eki<strong>da</strong>~, _ weria teqstSi. raze migvaniSnebs mwerali am<br />
wina<strong>da</strong>debaSi sityva, `rusuliT~? (swored imaze, rom saqarTvelo <strong>da</strong> qarTvelebi<br />
axla ruseTis mier warmoebul omebSi ibrZvian <strong>da</strong> ara samSoblosaTvis). ras<br />
a<strong>da</strong>rebs mwerali am medlebis fers? (sanTlis fers).<br />
_ `gamvleli TavCaRunuli, sev<strong>da</strong>Camowolili ganagrZob<strong>da</strong> gzas~, _ ra hgvri<strong>da</strong><br />
gamvlels am sev<strong>da</strong>s? (is, rom mzevaris biWi mTeli cxovrebis manZilze elo<strong>da</strong><br />
<strong>da</strong>mZaxebels mefisas, saqarTvelo ki ukve didi xania aRar iyo samefo, erek le ki<br />
ukve Zalian didi xnis gar<strong>da</strong>cvlili gaxl<strong>da</strong>T. ananurel biWs, iseve, rogorc mTel<br />
saqarTvelos, gaucruv<strong>da</strong> molodini).<br />
_ Tqveni azriT, teqstis mTavar gmirs ratom ar arqmevs mwerali saxels?<br />
(imitom, rom is tipuri magaliTia misi asakis yvela imdroindeli ymawvilisa).<br />
ratom moixseniebs mas `mzevaris biWad?~ (albaT, imitom rom mzevari cnobili<br />
pirovneba iyo).<br />
_ ratom arian ananureli biWebi `ulamazoebi~? raze migvaniSnebs mwerali<br />
50
am sityviT? (swori pasuxia g).<br />
_ ris Tqma surs mwerals mkiTxvelisaTvis? (krwanisis omSi <strong>da</strong>marcxebam<br />
Secvala qarTvelebis cxovreba; qarTvelebs Zalian stkivaT guli qveynis<br />
<strong>da</strong>moukideblobis <strong>da</strong>kargvis gamo...).<br />
sruldeba <strong>da</strong>valeba #3.<br />
aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (10 wT.):<br />
a) sityvaTwarmoeba _ uqonlobis saxelebi:<br />
maswavlebeli moswavleebis yuradRebas amaxvilebs im zedsarTavebze, romlebTac<br />
mwerali iyenebs gmirebis aRwerisas:<br />
lamazi _ u-lamaz-o<br />
sinaTle _ u-sinaTl-o<br />
fuli _ u-ful-o<br />
maswavlebeli svams kiTxvas: ras amCnevT, riT gansxvavdeba es sityvebi erTmaneTisagan?<br />
(es sityvebi erTmaneTisagan mniSvnelobiT gansxvavdeba, meore<br />
svetSi Camowrili sityvebi uqonlobas aRniSnavs).<br />
moswavleebi asruleben <strong>da</strong>valeba #5 (`aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~);<br />
iaraRi _ u-iaraR-o<br />
miwa _ u-miw-o<br />
tye _ u-tye-o<br />
qudi _ u-qud-o<br />
Wkua _ u-Wku-o<br />
bina _ u-bina-o<br />
b) sxvaTa sityvis nawilaki:<br />
maswavlebeli <strong>da</strong>faze wers frazas teqsti<strong>da</strong>n:<br />
`Sens megobrebs ga<strong>da</strong>eci: mefem SemogiTvalaT, roca dro <strong>da</strong>dgeba, maSinve<br />
<strong>da</strong>giZaxebT-Tqo~. kiTxviT mimarTavs klass:<br />
_ vin abarebs am sityvebs? (am sityvebs abarebs mefe). vin aris moubari? (moubari<br />
mefea).<br />
_ vis abarebs am sityvebs? (am sityvebs mzevaris biWs abarebs)<br />
_ visTan abarebs? (abarebs ananurel biWebTan)<br />
_ ra bolosarTi (nawilaki) <strong>da</strong>erTvis moubaris naTqvams am SemTxvevaSi?<br />
(moubaris naTqvams <strong>da</strong>erTvis -Tqo nawilaki).<br />
<strong>da</strong>imaxsovreT: Tu moubari vinmes rames abarebs sxvasTan, wina<strong>da</strong>debas boloSi<br />
-Tqo <strong>da</strong>erTvis.<br />
Semdeg svams kiTxvas wina <strong>klasSi</strong> ganvlili masali<strong>da</strong>n:<br />
_ romel bolosarTs (nawilaks) iyenebs moubari:<br />
a) Tavisi sityvebis gameorebisas? (-meTqi nawilaks)<br />
b) sxvisi sityvebis gameorebisas? (-o nawilaks).<br />
asaxeleben magaliTebs.<br />
aqve maswavlebeli klass Seaxsenebs adre Seswavlil -meTqi, -Tqo nawilakebsac<br />
(ix. a. wereTlis `ZiZasTan~), am codnis gamoyenebiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #6<br />
(`aqt. rveuli~).<br />
51
aqtivoba 5 _ Sejameba (3 wT.):<br />
moswavleebi ajameben, ra gaiges axali am gakveTilze (<strong>da</strong>asrules `erekle<br />
mefe <strong>da</strong> ananureli ulamazoebis~ teqstis Seswavla, gaecnen uqonlobisa <strong>da</strong> qonayolis<br />
mawarmoebel TavsarT-bolosarTebis gamoyeneba, <strong>da</strong>akvirdnen <strong>da</strong> gaixsenes<br />
-meTqi, -Tqo <strong>da</strong> -o nawilakebis sworad xmarebis wesi...).<br />
aqtivoba 6 _ Sefaseba (3 wT.):<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles. Sefasebisas<br />
iTvaliswinebs parametrebs:<br />
a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)_40<br />
%; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />
kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia (sakuTari azris<br />
<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25%.<br />
aqtivoba 7 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />
saSinao <strong>da</strong>valebad eZlevaT r. inaniSvilis moTxroba `erekle mefe <strong>da</strong> ananureli<br />
ulamazoebi~ bolomde. <strong>da</strong>sawerad eZlevaT savarjiSo #4. II Tavis mokle<br />
Sinaarsi; #2 _ moamzadon teqsti zepiri prezentaciisaTvis: `ratom ver Seasrula<br />
mefem <strong>da</strong>napirebi?~.<br />
Sedegebis kodi:<br />
V4 _ moswavle warmoadgens/afasebs zepir teqsts `Tav<strong>da</strong>debuli gmirebi~;<br />
V2 _ winaswar adgens gegmas zepiri gamosvlisaTvis, jgufTan erTad gansaz-<br />
Rvravs wesebs zepiri gamosvlisaTvis;<br />
V3 _ Temis Sesabamisad moiZiebs saTanado masalas;<br />
V4 _ avlens lit. nawarmoebis esTet. Sefasebis sawyis unars (monawileobs<br />
jgufur diskusiaSi, gamoxatavs Tavis <strong>da</strong>mokidebulebas teqstSi aRwerili ambis<br />
mimarT, asabuTebs Tavis azrs);<br />
V5 _ marTebulad iyenebs enobriv-gramatikul formebs Sesabamis situacia-<br />
Si (sxvaTa sityvebis nawilakebis magaliTze);<br />
V6 _ asaxelebs wakiTxuli teqstis Temas, avlebs paralelebs Tematurad<br />
msgavs nawarmoebebTan;<br />
V7 _ amicnobs teqstis enobriv Taviseburebebs (sityvaTa warmoeba...);<br />
V8 _ yofs teqsts calkeul nawilebad, adgens gegmas;<br />
V9 _ werilobiT qmnis sxva<strong>da</strong>sxva tipis teqstebs (epizodi Seswavlili lit.<br />
masali<strong>da</strong>n, wakiTxulis mokle Sinaarsi), werisas iyenebs sxva<strong>da</strong>sxva mxatvrul xerxebs<br />
(epiteTebs, Se<strong>da</strong>rebebs...);<br />
V10 _ adekvaturad cvlis enas erTi teqstis farglebSi (Txroba, aRwera...);<br />
V11 _ naweris saTaurs Seusabamebs Sinaarss, werisas icavs logikur Tanmimdevrobas<br />
faqtebis gadmocemisas;<br />
V12 _ iyenebs koreqtirebis martiv xerxs, asworebs SemCneul gramatikul<br />
<strong>da</strong> punqtuaciur Secdomebs.<br />
52
ana kalan<strong>da</strong>Zis leqsi `Sen ise Rrma xar...~, enobrivi masala _ zedsarTav<br />
saxelze <strong>da</strong>kvirveba, riTma.<br />
miznebi<br />
_ poeturi teqstis aRqma<br />
_ mxatvrul kiTxvaSi varjiSi<br />
_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ mxatvrul saxeebze <strong>da</strong>kvirveba<br />
_ orTografiuli <strong>da</strong> orToepiuli Cvevebis formireba<br />
_ sityvis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba, sityvaTa warmoqmna (terminis gareSe)<br />
teqstze muSaoba<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisTvis mzadeba:<br />
maswavlebeli klass yofs jgufebad <strong>da</strong> aZlevs <strong>da</strong>valebas _ gaixsenon<br />
saqarTvelos istoriuli Zeglebi, isaubron maT Sesaxeb; kargia agreTve jgufuri<br />
gasvla kulturuli Zeglebis <strong>da</strong>saTvaliereblad (moswavleebi ixseneben<br />
mag: grems, <strong>da</strong>viT garejs, gelaTs, iyalTos <strong>da</strong> a.S.). TiToeuli jgufi warmoadgens<br />
Tavis variants. moswavleebi saubroben, ra waukiTxavT am Zeglebis irgvliv,<br />
romeli cnobili mwerlebisa <strong>da</strong> poetebis nawarmoebebs gaixseneben...<br />
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />
maswavlebeli klass gamometyvelebiT ukiTxavs ana kalan<strong>da</strong>Zis leqss `Sen ise<br />
Rrma xar...~, akiTxebs 1-2 moswavles, Semdeg avalebs waikiTxon leqsi Cumad, mo-<br />
Zebnon <strong>da</strong> axsnan gaugebari sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi, gamoiyenon am mizniT `sityvis<br />
salaro~; moiniSnon is ucnobi sityvebic, romlebic wignSi ar aris axsnili:<br />
osmalo _ (Zv.) igivea, rac Turqi...<br />
monRoli _ (ist.) monRolebi _ saxelwodeba sxva<strong>da</strong>sxva tomebisa, romlebmac<br />
me-13 saukuneSi Seqmnes samxedro-feo<strong>da</strong>luri saxelmwifo, monRoli _ am<br />
eTnosis warmomadgeneli.<br />
sparsi _ iranelis Zveli saxelwodeba. irani _ qveyana aRmosavleTSi.<br />
oSki _ X s-s 50_60-iani wlebis <strong>qarTuli</strong> xuroTmoZRvrebis umniSvnelovanesi<br />
Zegli, samonastro centri istoriul taoSi (axla TurqeTis farglebSia).<br />
zarzma _ <strong>qarTuli</strong> xuroTmoZRvrebis Zegli sofel zarzmaSi, adigenis<br />
raionSi. Tav<strong>da</strong>pirvelad <strong>da</strong>uarsebia (VIII-IX ss.) serapion zarzmels adgilobrivi<br />
mTavris giorgi CorCanelis <strong>da</strong>xmarebiT. zarzmis axlandeli taZari <strong>da</strong> samreklo<br />
agebulia XIV s-is pirvel wlebSi _ samcxis mTavris beqa man<strong>da</strong>turTuxucesis<br />
dros.<br />
tao _ mxare istoriul samxr.-<strong>da</strong>s. saqarTveloSi, mdinare Woroxis Sua<br />
dinebis auzSi (axlandeli TurqeTis teritoria). urartul warwerebSi `diaoxis~<br />
saxeliTaa cnobili.<br />
faqizi _ Zalian sufTa, wmin<strong>da</strong>, spetaki, umwikvlo.<br />
dideba _ saxeli, pativi, Rirseba.<br />
53
informacia maswavleblisaTvis:<br />
ana kalan<strong>da</strong>Ze 1924 w. <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> Coxatauris raionis sof. xidisTavSi, qarTveli poeti, man 1946<br />
w. <strong>da</strong>amTavra Tsu-s filologiis fakulteti. amave wels gamoaqveyna pirveli leqsebi. pirveli<br />
krebuli `leqsebi~ 1953 wels gamosca. misma poeziam imTaviTve miipyro yuradReba leqsis sinatifiT<br />
<strong>da</strong> poeturi azrovnebis maRali kulturiT. man qarTul poeziaSi xangrZlivi intervalis<br />
Semdeg kvlav gamoxata sulieri sinaze <strong>da</strong> sifaqize. misi Semoqmedebis yvela Tema Tu motivi lirikuli<br />
TviTgamoxatviT cxaddeba <strong>da</strong> uaRresi intimurobis elfers iZens. ase aJRer<strong>da</strong> mis leqsebSi<br />
samamulo omis Semdeg mSvidobiani cxovrebis <strong>da</strong>sawyisis Temac (`karSi gamo, Wia-Wia maria~, 1946);<br />
aseTia bunebis grZnobac (`TuTa~, 1945; `JuJuna wvima movi<strong>da</strong>~, 1946; `beTaniis gzaze~, 1954). istoria<br />
kalan<strong>da</strong>Zis leqsSi arasodes ar gvevlineba gayinuli saxiT <strong>da</strong> Tanadroulobac poetis warmodgenaSi<br />
xSirad iwvevs gar<strong>da</strong>sul droTa cxovel mogonebas (`Sen ise Rrma xar, qarTulo cao~,<br />
`aseTi <strong>da</strong>ri Tu iyo maSin~; `Rrublebi~). ana kalan<strong>da</strong>Zis patriotizmi gamoxatavs eris arsebiT<br />
TvisebaTa _ sikeTis, qeduxrelobis, sidiadis, Sewyalebis _ organul ganc<strong>da</strong>s (`saqarTveloo<br />
lamazo~, `mravalJamier~, `fexi <strong>da</strong>madgiT~). misi leqsis sazogadoebrivi JReradoba efuZneba<br />
Tanamedrove a<strong>da</strong>mianis zneobrivi siwmindisa <strong>da</strong> amaRlebis amocanas.<br />
ana kalan<strong>da</strong>Zis poeturi stili sisa<strong>da</strong>viTa <strong>da</strong> harmoniuli formiT gamoirCeva. sinamdvile<br />
mis lirikaSi mxolod ganwmendili, gafaqizebuli saxiT warmoCndeba. maRali paTetikisa <strong>da</strong><br />
wrfeli guliTadobis Sezaveba zomieri arqaizaciisa <strong>da</strong> sasaubro intonaciebis SerwymiT aris<br />
miRweuli.<br />
a. kalan<strong>da</strong>Zis poeturi krebulebi gamoica gasuli saukunis 50-60-70-ian wlebSi, misi leqsebi<br />
Targmnilia rusul, inglisur, frangul, germanul, polonur, ruminul, Turqul, arabul <strong>da</strong><br />
sxva enebze.<br />
ana kalan<strong>da</strong>Ze gar<strong>da</strong>icvala 2008 wels.<br />
(CxeiZe n. literaturuli werilebi, Tb., 1969; Cxenkeli T., poezia _ sibrZnis <strong>da</strong>rgi, Tb.,<br />
1978; WilaZe T. werilebi, Tb., 1978 w.).<br />
aqtivoba 3 _ gaazreba:<br />
1) gairkveva vin aris leqsis avtori (a. kalan<strong>da</strong>Ze), romeli xuroTmoZRvruli<br />
Zeglebi (taZrebi, eklesiebi) aris <strong>da</strong>saxelebuli leqsSi (oSki, zarzma), saqarTvelos<br />
istoriuli mtrebi<strong>da</strong>n romlebia naxsenebi aq (sparsi, osmalo, monRoli).<br />
2) gaanalizdeba, ras uZRvnis poeti am leqss (poeti am leqss uZRvnis mSobliuri<br />
qveynis zecas).<br />
_ romeli sityvebi meordeba leqsSi? (`Sen ise Rrma xar...~ <strong>da</strong> `qarTulo<br />
cao!~). xerxi gameorebisa, romelsac poeti mimarTavs, cnobili stilisturi xerxia<br />
literaturaSi.<br />
informacia maswavleblisaTvis:<br />
gameoreba _ gamosaxvis stilistikuri xerxi; mxatvrul metyvelebaSi gamoyenebulia azris<br />
xazgasmisa <strong>da</strong> emociis gamaZlierebel saSualebad. gulisxmobs rogorc sityvebis, frazebis,<br />
wina<strong>da</strong>debebis, ise _ bgerebis, riTmis metrisa <strong>da</strong> ritmis gameorebasac. enobrivi gameorebis<br />
(bgeriTi gameorebis) saxeebia: aliteracia, asonansi, riTma.<br />
_ poetis azriT, ratom ver naxulobs <strong>qarTuli</strong> cis qveS samkvidros mteri?<br />
(qarTvelebi ver eguebian mtris batonobas).<br />
_ romeli istoriuli Zeglebia naxsenebi leqsSi? (leqsSi naxsenebia oSki <strong>da</strong><br />
zarzma). ratom axsenebs maT poeti? (zemoT<strong>da</strong>saxelebuli istoriuli Zeglebi:<br />
oSki <strong>da</strong> zarzma utyuari <strong>da</strong>sturia Zveli saqarTvelos materialuri <strong>da</strong> sulieri<br />
Zlierebisa, maTi xsenebiT poeti logikur xazs abams manamde naTqvam frazasTan:<br />
`samkvidro Sens qveS... veravin naxa~, ver moiki<strong>da</strong> fexi mterma, radgan oSkisa <strong>da</strong><br />
zarzmis Semqmnel ers ver moeria verc urjulo osmali, verc sparsi <strong>da</strong> verc mon-<br />
Roli).<br />
_ ra ganwyoba <strong>da</strong>geuflaT? (amis Taobaze moswavleebs, bunebrivia, sruliad<br />
sxva<strong>da</strong>sxva Sexeduleba eqnebaT. <strong>da</strong>e, imsjelon).<br />
54
_ ratom aris tao `beberi~? (radgan mas Zalian didi xnis istoria aqvs <strong>da</strong> poetis<br />
subieqturi <strong>da</strong>mokidebuleba samxreT saqarTvelos kulturul margalit-<br />
Tan am<strong>da</strong>gvaria, `beberSi~ igulisxmeba kdema <strong>da</strong> mowiweba siZvelis, siwmindis mimarT).<br />
aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
_ romel zedsarTav saxelebs iyenebs poeti <strong>qarTuli</strong> cis <strong>da</strong>xasiaTebisTvis?<br />
(`Rrma~)<br />
_ ~bebero tao~, _ weria leqsSi. usulo sagnis Tvisebis aRsaniSnad SeiZleba<br />
Tu ara am zedsarTavi saxelis gamoyeneba? (SeiZleba, rodesac avtori mas iyenebs,<br />
rogorc mxatvrul xerxs _ gapirovnebis).<br />
informacia maswavleblisaTvis:<br />
gapirovneba _ personifikacia, tropis saxe. mxatvruli gamosaxvis xerxi, romlisTvisac<br />
<strong>da</strong>maxasiaTebelia sagnebisa <strong>da</strong> movlenebisadmi a<strong>da</strong>mianuri Tvisebebis miwera, usulo <strong>da</strong> sulieri<br />
sagnebis gaa<strong>da</strong>mianeba. usulo sagani gapirovnebaSi warmodgenilia, rogorc a<strong>da</strong>miani, romelic<br />
grZnobs, msjelobs, moqmedebs. gansxvavdeba metaforisagan imiT, rom metaforaSi yvela Tvisebis<br />
ga<strong>da</strong>tana SeiZleba erTi sagni<strong>da</strong>n meoreze, gapirovnebaSi ki ga<strong>da</strong>tanilia mxolod a<strong>da</strong>mianuri<br />
Tvisebebi. (a. Wilaia, r. Wilaia, literaturaTmcodneobis cnebebi).<br />
_ sad aris am leqsSi mimarTva? (`qarTulo cao~); ra sasveni niSnebiT gamoiyofa<br />
igi? (mimarTva orive mxri<strong>da</strong>n mZimiT gamoiyofa).<br />
aqtivoba 5 _ riTmaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
maswavlebeli <strong>da</strong>akvirvebs moswavleebs leqsis or segmentze:<br />
sparsma _ zarzma<br />
cao _ tao<br />
svams kiTxvas: _ rogor fiqrobT, riT hgavs es sityvebi erTmaneTs? (savaraudo<br />
pasuxi: es sityvebi erTmaneTs hgavs <strong>da</strong>boloebebiT); leqsSi sxvaganac xom<br />
ar moZebnidiT aseT sityvebs? (Rrma xar _ naxa); ras aniWebs amiT leqss poeti?<br />
(amiT leqss poeti aniSnebs musikalurobas, keTilxmovanebas, silamazes).<br />
riTma _ (berZn. ritmos _ taqti, zoma) erTi <strong>da</strong> imave an msgavsi bgerebis kanonzomieri gameoreba,<br />
bgeraTa Sewyoba-SeTanxmeba taepebSi ukanaskneli maxviliani marcvli<strong>da</strong>n moyolebuli.<br />
zogjer bgerebis aseTi Sewyoba-SeTanxmeba taepebs SigniTaa (Siga riTma).<br />
riTmaSi SeiZleba meordebodes calkeuli bgerebi, sityvebi an sityvaTa jgufebi, iSvia-<br />
Tad _ taepebi. leqsikuri TvalsazrisiT riTma sainteresoa imiT, rom igi bgeriTi gameorebiT<br />
gamoyofs sityvas <strong>da</strong> miT xazs usvams mis mniSvnelobas. riTmis intonaciuri funqcia xels uwyobs<br />
logikur maxvils, ris Sedega<strong>da</strong>c gasariTmi sityva gamoiyofa metyvelebis nakadSi <strong>da</strong> iqcevs<br />
yurad Rebas. riTma poetur metyvelebaSi qmnis ritmulobas, keTilxmovanebas, musikalobas saer-<br />
Tod.<br />
(a. Wilaia, r. Wilaia, literaturaTmcodneobis cnebebi)<br />
aqtivoba 6 _ Sejameba-Sefaseba:<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles. Sefasebisas<br />
iTvaliswinebs parametrebs:<br />
a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)_40<br />
%; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />
55
kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia (sakuTari azris<br />
<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25%.<br />
aqtivoba 7 _ saSinao <strong>da</strong>valeba:<br />
saSinao <strong>da</strong>valebad moswavleebs eZlevaT a. kalan<strong>da</strong>Zis leqsi `Sen ise Rrma<br />
xar~... zepirad, _ savarjiSo #1 `aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~: jgufurad an individualurad<br />
moiZion saTanado masala biblioToekaSi an iternetiT <strong>da</strong> isaubron<br />
oSkisa <strong>da</strong> zarzmis Sesaxeb, SesaZloa vizualuri masalebis warmodgeni-<br />
Tac. <strong>da</strong>sawerad savarjiSo #2: Txzuleba saTauriT `samkvidro Sens qveS mtrad<br />
Semosulma veravin naxa~.<br />
Sedegebis kodi: V1, V5, V6, V8, V10.<br />
Semdegi masalis: i. WavWavaZis leqsebis `<strong>da</strong>makvirdi~ _ <strong>da</strong>gegmvas maswavlebels<br />
vandobT.<br />
56
ilia WavWavaZis `nikoloz gostaSabiSvili~, raodenobiTi <strong>da</strong><br />
rigobiTi ricxviTi saxeli <strong>da</strong> maTi marTlwera<br />
miznebi:<br />
_ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />
_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
_ paralelebis gavleba Seswavlil (wakiTxul) literaturul nawarmoebebTan<br />
_ wakiTxulis Sefaseba <strong>da</strong> sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba<br />
_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />
_ nawarmoebis Temisa <strong>da</strong> de<strong>da</strong>azris garkveva<br />
_ literaturuli personaJebis martivad <strong>da</strong>xasiaTeba<br />
_ ricxviT saxelze <strong>da</strong>kvirveba <strong>da</strong> marTlweris saTanado Cvevebis <strong>da</strong>ufleba<br />
aqtivoba 1 _kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />
maswavlebeli klass axsenebs ilias cnobil frazas~:<br />
`patiosan mterTa Soris<br />
mociquli namusia~.<br />
klass yofs jgufebad <strong>da</strong> avalebs gaiazron, rogor esmiT fraza `namusiani<br />
mteri~. mosafiqreblad eZlevaT ramdenime wuTi. TiToeuli jgufi warmoadgens<br />
sakuTar variants, romelic Sefasdeba <strong>da</strong> gaanalizdeba <strong>klasSi</strong>.<br />
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
giorgi XI _ qarTlis mefe 1676-88, 1703-1709 wlebSi; vaxtang V-is Ze; misi mefobis xana xasiaTdebo<strong>da</strong><br />
iranTan urTierTobis gamwvavebiT; cdilob<strong>da</strong> mefis xelisuflebis ganmtkicebasa <strong>da</strong><br />
iranis batonobis alagmvas qarTlSi; <strong>da</strong>xmarebis misaRebad diplomatiuri molaparakeba gamarTa<br />
osmaleTTan. 1688 w. ajany<strong>da</strong> iranelebis winaaRmdeg. ajanyeba <strong>da</strong>marcxebiT <strong>da</strong>srul<strong>da</strong>, radganac<br />
ver miiRo Sepirebuli <strong>da</strong>xmareba iranisagan, amave dros uRalates adgilobrivma feo<strong>da</strong>lebma.<br />
iranis Sahma mefobi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>ayena <strong>da</strong> mis nacvlad gaamefa erekle I (1688 w). giorgi XI-m imereTs Seafara<br />
Tavi <strong>da</strong> iqi<strong>da</strong>n ibrZo<strong>da</strong> taxtis <strong>da</strong>sabruneblad. 1696 wels gaemgzavra iranSi <strong>da</strong> <strong>da</strong>sTanxm<strong>da</strong><br />
Sahis wina<strong>da</strong>debas _ iranTan erTad mieRo monawileoba avRanelTa winaaRmdeg brZolaSi. Sahma igi<br />
kvlav <strong>da</strong>amtkica qarTlis taxtze (1703 w.) <strong>da</strong> <strong>da</strong>avala avRanelTa <strong>da</strong>morCileba. giorgi X-m iranis<br />
Sahis winaaRmdeg ajanyebuli avRanelebi <strong>da</strong>amarcxa, magram avRanelebma igi RalatiT mokles 1709<br />
w. (qse, t. III, gv. 161).<br />
yizilbaSebi (Turq.) _ `wiTelTavianebi~; maTi wiTeli Tavsaburavi Sedgebo<strong>da</strong> 12 nakecisagan,<br />
rac 12 Siit imams niSnav<strong>da</strong> simbolurad. qarTul istoriul wyaroebSi `yizilbaSebi~ erqvaT<br />
iranel mebrZolebs, romlebic am wiTel Tavsaburavs atarebdenen (q s e, t. X, gv. 642).<br />
teqsts kiTxuloben nawil-nawil, calkeuli, azrobrivad <strong>da</strong>srulebuli<br />
mona kveTebis saxiT. SeiZleba gamoviyenoT `pauzebiT kiTxvac~ <strong>da</strong> TiToeuli<br />
mona kveTis wakiTxvis Semdeg klass mivceT SesaZlebloba, gamoTqvas varaudi movlenaTa<br />
Semdgomi ganviTarebis Sesaxeb. gza<strong>da</strong>gza aixsneba gaugebari sityvebi <strong>da</strong><br />
gamoTqmebic. gar<strong>da</strong> `sityvaTa salaroSi~ axsnili leqsikuri erTeulebisa, moswavleTaTvis<br />
SeiZleba gaugebari aRmoCndes:<br />
57
sar<strong>da</strong>li – mxe<strong>da</strong>rTmTavari<br />
<strong>da</strong>iZaxes jarianoba – Sekribes jari<br />
gamarTuli jari – kargad gawvrTnili <strong>da</strong> aRWurvili jari<br />
jiriTi _ Weneba (cx<strong>enisa</strong>)<br />
mosxepili – moxdenili, tanwvrili<br />
kamara Sekra _ maRla axta <strong>da</strong> Sors <strong>da</strong>eSva, freniT naxevarwre gaakeTa<br />
mklavi erCis _ Zala mosdevs...<br />
am dros gairkveva isic, Tu romeli formebia dRevandeli saliteraturo<br />
<strong>qarTuli</strong>saTvis miuRebeli <strong>da</strong> ra aris maTi Tanamedrove Sesatyvisi (<strong>da</strong>iZaxes<br />
jarianoba – jari Sekribes; Tavisad <strong>da</strong>iWiros _ <strong>da</strong>isakuTros, <strong>da</strong>ipyros; minam<br />
_ manam; SeubRerta _ Sebertya, SeajanjRara...). yuradReba gamaxvildeba teqst-<br />
Si gamoyenebul idiomatur gamoTqmebzec:<br />
sircxvili gvaWamos _ Segvarcxvinos<br />
qalis leCaqi <strong>da</strong>gvxuros _ Segvarcxvinos (ityvian mxolod mamakacze)<br />
<strong>da</strong>ismis faqtobriv masalaze orientirebuli kiTxvebi, romelTa pasuxebi<br />
moswavleebma wignSi un<strong>da</strong> moZebnon:<br />
_ saqarTvelos cxovrebis ra periodia aRwerili teqstSi? vin iyo am dros<br />
qarTlis mefe? iranis yaeni?<br />
_ ra mizniT gamoagzavna iranis Sahma Tavisi jari?<br />
_ moZebneT teqstSi is adgili, sa<strong>da</strong>c aRwerilia: a) yizilbaSi meomris siTamame;<br />
b) qarTvel meomarTa wuxili amis gamo; g) mterTan SebrZoleba; d) qarTvel<br />
meomarTa imedi; e) nikolozis uaris mizezi; v) nikolozisa <strong>da</strong> mtris meomris or-<br />
TabrZola...<br />
amis Semdeg moswavleebi teqsts kiTxuloben Cumad, CainiSnaven im kiTxvebs,<br />
romlebic teqstis kiTxvisas gauCn<strong>da</strong>T.<br />
aqtivoba 3 _ teqstis Sinaarsis gadmocema:<br />
klasis koleqtiuri ZalebiT Sedgeba gegma, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes<br />
miiRebs:<br />
a) sparselebis Tav<strong>da</strong>sxma<br />
b) axalgazr<strong>da</strong> yizilbaSis siTamame<br />
g) qarTvelebis wuxili<br />
d) mSvelelis Zebna<br />
e) nikolozis uaris mizezi<br />
v) qarTvelebis Txovna<br />
z) axalgazr<strong>da</strong> mterTan SebrZoleba<br />
T) raindebi...<br />
moswavleebi gadmoscemen teqstis Sinaarss jer nawil-nawil, Semdeg ki _<br />
mTlianad gabmuli TxrobiT. Txrobisas yuradReba maxvildeba ambis logikuri<br />
TanmimdevrobiT gadmocemaze, Tanamedrove saliteraturo formebis gamoyenebaze,<br />
III pirSi Txrobaze, sxvaTa sityvis nawilakebis marTebulad gamoyenebaze...<br />
58
aqtivoba 4 _ teqstis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba:<br />
_ Tqveni azriT, ratom iqceva mtris mebrZoli ase Tamamad? misi ra Tvisebebi<br />
Cans teqstSi?<br />
_ ras wuxan qarTveli meomrebi? ras miiCneven isini `sircxvilis Wmevad~ <strong>da</strong><br />
`qalis leCaqis~ <strong>da</strong>xurvad? ra swyinT maT yvelaze metad? maTi ra Tvisebebi Cans<br />
am nawarmoebSi?<br />
_ ratom Tqva nikoloz gostaSabiSvilma mtris axalgazr<strong>da</strong> jariskacTan<br />
SebrZolebaze uari? ra iyo amis mizezi?<br />
_ nikoloz gostaSabiSvilis ra Tviseba Cans misi sityvebi<strong>da</strong>n: `me Sen Tavs<br />
ar mogWri, Seni Tavi Seni vaJkacobisaTvis mipatiebia...~? ra CaTvala man mtris<br />
vaJ kacobad?<br />
_ ratom moiqca nikoloz gostaSabiSvili ase? ra iyo amis mizezi? (a) mtris<br />
sibraluli, b) <strong>da</strong>marcxebuli mtris pativiscema, g) yizilbaSebis SiSi _ xazi<br />
gausviT TqvenTvis misaReb pasuxs <strong>da</strong> <strong>da</strong>asabuTeT).<br />
_ mtris mebrZolis ra Tviseba Cans misi sityvebi<strong>da</strong>n: `mec Tu sicocxles<br />
viCuqebdi, marto SenisTana vaJkacisagan~?<br />
_ ra sityvebiT axasiaTebs nikolozi sakuTar Tavs? (<strong>da</strong>berebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>Ca-<br />
Canakebuli). misi ra Tviseba Cans aqe<strong>da</strong>n? (Tavm<strong>da</strong>bloba). ra sityvebiT axasiaTebs<br />
igi mtris jariskacs? ras a<strong>da</strong>rebs mas? (axladulvaSaSlili vaJkaci lomsa hgavs).<br />
Tu Cans am sityvebSi misi <strong>da</strong>mokidebuleba mtris jarikacisadmi? (Cans mis mimarT<br />
pativiscema <strong>da</strong> Zalebis realurad Sefasebis unari).<br />
_ Tu Cans teqstSi avtoris <strong>da</strong>mokidebuleba gmirebisadmi? (avtoris <strong>da</strong>mokidebuleba<br />
teqstSi ar Cans, igi mxolod mTxrobelis rolSi gvevlineba).<br />
_ misaRebia TqvenTvis nikoloz gostaSabiSvilis saqcieli? mtris jariskacis<br />
saqcieli? (diax, ara, _ <strong>da</strong>asabuTeT Tqveni azri, sruldeba wyvilebSi,<br />
<strong>da</strong>valeba #1).<br />
_ SeiZleba Tu ara vuwodoT maT `namusiani mtrebi~? <strong>da</strong>asabuTeT.<br />
_ romeli Seswavlili (wakiTxuli) nawarmoebi gagaxsen<strong>da</strong>T am leqsis kiTxvisas?<br />
ra aqvT maT saerTo?<br />
_ ilias romeli cnobili leqsi SeiZleba mivusa<strong>da</strong>goT am nawarmoebs?<br />
(`sikeTiT sZlie Sens mtersa...~).<br />
_ ra aris mTavari am teqstSi? (a) rainduli <strong>da</strong>mokidebuleba mtrebs Soris,<br />
b) qarTvelebis brZola mtris winaaRmdeg, g) giorgi XI-is droindeli saqarTvelos<br />
aRwera – sworia pasuxia a).<br />
aqtivoba 5 _ teqstis ageba – literaturul personaJTa martivad <strong>da</strong>xasiaTeba:<br />
<strong>da</strong>faze <strong>da</strong>ixazeba `gonebrivi ieriSis ruka~, romelic Tan<strong>da</strong>TanobiT Seivseba<br />
moswavleTa aqtiuri monawileobiT:<br />
59
xan<strong>da</strong>zmuli saxelovani<br />
rainduli<br />
sulis<br />
nikoloz<br />
gostaSabiSvili<br />
SesaniSnavi<br />
meomari<br />
60<br />
kargi<br />
meomari<br />
Tav<strong>da</strong>jerebuli<br />
axalgazr<strong>da</strong><br />
mtris<br />
jariskaci<br />
fizikurad<br />
Zlieri<br />
rainduli<br />
sulis<br />
gakeTdeba venis diagramac, romelic aseve <strong>da</strong>exmareba. moswavleebs personaJTa<br />
xasiaTTa Soris msgavsebisa <strong>da</strong> gansxvavebis <strong>da</strong>dgenaSi:<br />
mtris<br />
jariskaci<br />
axalgazr<strong>da</strong><br />
....<br />
....<br />
rainduli<br />
sulis<br />
xnieri<br />
....<br />
....<br />
nikoloz<br />
gostaSabiSvili<br />
mis Semdeg moswavleebi werilobiT axasiaTeben personaJebs (<strong>da</strong>valeba #2).<br />
aqtivoba 6 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
a) frazeologiuri muSaoba: romeli frazebiT gamoxatavs mwerali udides<br />
sircxvils? (`qalis leCaqi <strong>da</strong>gvxuros~, `sircxvili gvaWamos~). aqve maswavlebeli<br />
klass acnobs sinonimuri mniSvnelobis sxva frazeologizmebsac: `Tavi moeWra~,<br />
`sircxvilis oflSi gaiwura~, `qudi ar hxurebia~. SeiZleba am frazeologizmebis<br />
gamoyenebac wina<strong>da</strong>debebSi.<br />
b) marTlweraze muSaoba _ moswavleebi gaixseneben ricxviTi saxelis raobas,<br />
romelic maT Seswavlili aqvT III-IV klasebSi, Semdeg teqstSi eZeben a) raodenobiT<br />
(erTi, xuTi, erTi-ori), b) rigobiT (meTerTmete, meore, mesame, meoTxe,<br />
<strong>mexuTe</strong>) ricxviT saxelebs; ixsneben maT marTlweras <strong>da</strong> werilobiT asruleben<br />
<strong>da</strong>valebebs #3 <strong>da</strong> #4-s.<br />
Sedegebis kodi: V1, V2, V4, V6, V7, V8, V11, V12.
3 sanimuSo gakveTilis scenari<br />
revaz inaniSvilis `xorasneli Wabuki~, raodenobiT <strong>da</strong> rigobiT<br />
ricxviT saxelTa marTlwera, saxelTa warmoqmna (a<strong>da</strong>mianTa warmomavlobis<br />
saxelebi)<br />
miznebi<br />
_ literaturuli teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />
_ sakuTari azris gamoxatva <strong>da</strong> <strong>da</strong>sabuTeba<br />
_ gabmul metyvelebaze muSaoba, Sinaarsis gadmocema (TxrobiT, werilobiT)<br />
_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ teqstis ageba, literaturuli personaJebis martivad <strong>da</strong>xasiaTeba<br />
_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
_ ricxviTi saxelis marTlweris <strong>da</strong>ufleba<br />
_ saxelTa warmoqmnaze <strong>da</strong>kvirveba.<br />
I gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ mzadeba kiTxvisaTvis (5-7 wT.):<br />
es muSaoba SeiZleba warvmarToT orgvarad:<br />
a) maswavlebeli klass aZlevs sayrden frazas:<br />
`saqarTvelos mtrebi~ <strong>da</strong> avalebs Seadginon zepiri Txzuleba istoriul<br />
Temaze. es samuSao umjobesia Sesruldes jgufurad (ori an sami jgufi inawilebs<br />
Temebs).<br />
b) moswavleebi ixseneben r. inaniSvilis wina klasebSi Seswavlil nawarmoebebs<br />
<strong>da</strong> saubroben maT Sesaxeb.<br />
aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (15 wT.):<br />
maswavlebeli iwyebs teqstis kiTxvas, pirvel abzacs kiTxulobs mxatvrulad,<br />
kiTxvaSi gawafuli moswavleebi erTmaneTis monacvleobiT agrZeleben<br />
kiTxvas (sami moswavle mainc). teqsti mTlianad agebulia istoriul-patriotul<br />
motivze, aqe<strong>da</strong>n gamomdinare, un<strong>da</strong> SeirCes zomierad dramatuli intonacia <strong>da</strong><br />
tempi.<br />
maswavlebeli svams pirveli donis kiTxvebs, romelTa pasuxebs moswavleebi<br />
saxelmZRvaneloSi amoikiTxaven:<br />
_ ra ambavi Seatyobines Temur-lengs macneebma? (Temur-lengs macneebma<br />
Seatyobines, `isev aiSalnen qarTvelebi, isev gamoiRes xeli, Jleten Cvens razmebsa<br />
<strong>da</strong> urdoebs, gamagrdnen cixeebSi <strong>da</strong> uars amboben morCilebazeo~);<br />
_ ra saSualebiT <strong>da</strong>amarcxa `samyaros mbrZanebelma~ qarTvelebi?<br />
_ rogor aRgviwers meistorie saqarTvelos rbevas? (`brialeb<strong>da</strong> qalaqebi<br />
<strong>da</strong> soflebi, miwisZvrisagan CamoSvavebuliviT ingreo<strong>da</strong> cixeebi, ikafebo<strong>da</strong> baRebi<br />
<strong>da</strong> venaxebi, cxenebs uWir<strong>da</strong>T <strong>da</strong>xocilTa gvamebSi brunva <strong>da</strong> gaRizianebulebi<br />
swvdebodnen erTmaneTs kbilebiT~).<br />
_ rogor aris aRwerili birTvisis cixe? moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT teqstSi<br />
61
saTanado adgilebi (`mainc aRmoCn<strong>da</strong> gautexeli cixe, birTvisad wodebuli, as<br />
ormoc<strong>da</strong>aTi adlis simaRle kldis wverze aziduli, ormxriv RrmaReleCamomdinari,<br />
Rrantiani, viwro alagi, rome kacisagan ar <strong>da</strong>idgomebo<strong>da</strong>~);<br />
_ ratom ver SeZlo Temur-lengma birTvisis cixis aReba? (cixisken mimavali<br />
gza ar arsebob<strong>da</strong>, masze mxolod bagiriT Tu acocdebodi);<br />
_ vin <strong>da</strong>exmara mas amaSi? (mas amaSi <strong>da</strong>exmara qurTi erovnebis jambazi bi-<br />
Cagi);<br />
_ ra `sasiamovno ambavi~ Seityo Temur-lengma? (man Seityo qarTvelebis<br />
u<strong>da</strong>rdelobisa <strong>da</strong> drostarebis ambavi);<br />
_ ra xerxs mimarTes cixis xelSi Casagdebad <strong>da</strong>mpyroblebma? (cixis xelSi<br />
Casagdebad biCagisa <strong>da</strong> misi ori muSaiTis profesia _ sabelze cocva gamoiyenes,<br />
moqsoves abreSumis bagirebi, sabeliT ga<strong>da</strong>Zvrnen cixis galavanze, cixis ezoSi<br />
mdgar xes Seabes naqsovi kibeebi, romlebzec mtris ormoc<strong>da</strong>aTi narCevi vaJkaci<br />
acoc<strong>da</strong> <strong>da</strong> RamiT veragulad amoxoces miZinebuli qarTveloba).moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT<br />
teqstSi is adgili, sa<strong>da</strong>c birTvisis cixis aRebaa aRwerili (moigragnebo<strong>da</strong><br />
<strong>da</strong> mobRao<strong>da</strong> razmi razmebze, samocma qarTvelma, <strong>da</strong>Wrilebma <strong>da</strong> <strong>da</strong>saxiCrebulebma,<br />
<strong>da</strong>morCilebis niSani gamohkides koSki<strong>da</strong>n, magram ara qna, ar Seiwyala<br />
Temurma. maSin, visac SeZvris Rone hqon<strong>da</strong>, waikres xeli xmalTa);<br />
_ ratom ar ikadra xorasnelma Wabukma mZinare qarTvelebis xocva? (`Wabukuri<br />
rwm<strong>enisa</strong> Tu gulovanebis gamo~ _ rogorc <strong>da</strong>sZens avtori, SesaZloa mas<br />
rogorc yuranSi ganswavluls, codvad miaCn<strong>da</strong> u<strong>da</strong>naSaulo, uiaraRo a<strong>da</strong>mianebis<br />
xocva); ra iyo misi `<strong>da</strong>naSauli~? (misi <strong>da</strong>naSauli isaa, rom <strong>da</strong>nanebiT aRmomx<strong>da</strong>ri<br />
sityvebi `allah, allah~, mizezi gax<strong>da</strong> mZinare mecixovneebis gaRviZebis<br />
<strong>da</strong> <strong>da</strong>ugegmavi brZolis gaCaRebisa);<br />
_ rogor gauswor<strong>da</strong> Temur-lengi tyveebs? (Temurma tyveebis wamebiT<br />
amoxocvis brZaneba gasca); gaixseneT xnieri cixisTavis <strong>da</strong>sjis magaliTi (xnieri<br />
cixisTavi <strong>da</strong>amxes, miwa aalokines, Semdeg ki jalaTs ga<strong>da</strong>sces wamebisaTvis);<br />
_ ra ganaCeni gamoutana lang-Temurma xorasnel Wabuks? (ganaCeni aseTi<br />
iyo: wamebis gareSe, basri culiT Tavis mokveTa); ra iyo mizezi misi `Sebralebisa~?<br />
(misi `Sebralebis~ mizezi iyo misi ganaTlebuloba, wera-kiTxvis <strong>da</strong> yuranis<br />
codna, Temur lengi ki ganaTlebis motrfiale iyo);<br />
moswavleebi xsnian gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs `sityvis salarosa~ <strong>da</strong><br />
maswavleblis <strong>da</strong>xmarebiT.<br />
informacia maswavleblebisaTvis<br />
xorasani _ istoriuli olqi Sua aRmosavleTSi, moicav<strong>da</strong> Tanamedrove iranisa <strong>da</strong> avRane-<br />
Tis nawils; VII s-Si <strong>da</strong>ipyres arabebma. VIII-XIII ss-Si ekonomikurad ganviTarebuli qveyana iyo. IX<br />
s-<strong>da</strong>n ax. sparsuli <strong>enisa</strong> <strong>da</strong> <strong>literaturis</strong> aRorZinebis kerad iTvlebo<strong>da</strong>. xorasnis <strong>da</strong>s. nawilSi<br />
Sah-abas I-ma <strong>da</strong>asaxla kaxeTi<strong>da</strong>n ga<strong>da</strong>saxlebuli qarTvelebi.<br />
Tavrizi _ Tabrizi, qalaqi Crdilo-<strong>da</strong>savleT iranSi, ajiCais xeobaSi, 1364 metris simaRleze.<br />
mosaxleobis mixedviT, qveynis meore qalaqi (Teiranis Semdeg). <strong>da</strong>aarses III-IV saukuneebSi<br />
sasanianTa dinastiis warmomadgenlebma.<br />
baR<strong>da</strong>di _ erayis de<strong>da</strong>qalaqi 1921 wli<strong>da</strong>n, mdebareobs mdinare tigrosis napirebze. <strong>da</strong>aarsa<br />
xalifa mansurma 762 wels <strong>da</strong> aqcia abasianTa saxalifos (abasianebi _ samefo gvari) de<strong>da</strong>qalaqad.<br />
Zvelad mas ewodebo<strong>da</strong> madinaT al-salami (mSvidobis qalaqi), rac sparsulad un<strong>da</strong> niSnavdes<br />
`RvTis naboZebs~ (Zvel qarTul wyaroebSi igi babilonad moixsenieba).<br />
birTvisis cixe _ cixesimagre istoriul qvemo qarTlSi, algeTis xeobaSi (axlandeli<br />
TeTriwyaros r-ni), wyaroebSi moxseniebulia XI s-Si, rodesac kldekaris erisTavma liparitma<br />
<strong>da</strong> qarTlis erisTavma ivane abazas Zem Seipyres Tbilisis amira <strong>da</strong> birTvisi CamoarTves. bir Tvisi<br />
62
aucilebel cixesimagred iTvlebo<strong>da</strong>. misi mflobeli ki politikurad batonob<strong>da</strong> mTels algeTis<br />
xeobaze, miuval kldeebs Soris Seqmnili bunebrivi simagre <strong>da</strong>culia cixis kedlebiT <strong>da</strong> <strong>da</strong>axloebiT<br />
1 kv. km-s moicavs. yvelaze maRal kldeze dgas koSki `Seupovari~. cixis misasvleli Caketilia<br />
karibWiT. gvianfeo<strong>da</strong>lur xanaSi birTvisi baraTaSvilebis feo<strong>da</strong>lur sagvareulos ekuTvno<strong>da</strong>.<br />
Temur-lengi (evropulad tamerlani) _ 1336-1405 wlebSi moRvawe Suaazieli mxe<strong>da</strong>rTmTavari,<br />
emiri, gaTurqebuli monRolis _ Segis TaraRais _ Svili. 1362 wels igi fexSi <strong>da</strong>iWra <strong>da</strong><br />
amis gamo `Temurlengi~ (tajikurad `koWli Temuri~) Searqves. igi Cingiz-yaenis STamomavalTa<br />
saxeliT erTpirovnulad ganageb<strong>da</strong>, aiRo xvarazmi, <strong>da</strong>angria misi de<strong>da</strong>qalaqi urgenCi.<br />
Temur-lengi did yuradRebas uTmob<strong>da</strong> mecnierebisa <strong>da</strong> kulturis ganviTarebas, <strong>da</strong>pyrobili<br />
qveynebi<strong>da</strong>n mohyav<strong>da</strong> ostatebi <strong>da</strong> ageb<strong>da</strong> sasaxleebs, meCeTebs, mavzoleumebs. misi saxelmwifos<br />
de<strong>da</strong>qalaqi iyo samaryandi. misi laSqrobebi sisastikiT gamoirCeo<strong>da</strong>. is rvajer Semoesia<br />
saqarTvelos 1386-1403 wlebSi <strong>da</strong> udidesi ziani miayena qarTul saxelmwifos. am dros saqarTvelos<br />
mefea bagrat V, romelic aiZula rjuli Seecvla, magram Svilis, giorgi VII-is, saSualebiT<br />
male man Tavi <strong>da</strong>ixsna...<br />
meeqvse Semosevis dros mas ga<strong>da</strong>wyvetili hqon<strong>da</strong> saqarTvelos mTeli mosaxleobis gaTaTreba<br />
an pirwmin<strong>da</strong>d gaJleta. mterma moaoxra mTeli aRmosavleT <strong>da</strong> samxreT saqarTvelo, <strong>da</strong>lewa<br />
cixe-koSkebi, gaZarcva <strong>da</strong> <strong>da</strong>angria eklesia-monastrebi, gakafa baR-venaxebi, <strong>da</strong>wva <strong>da</strong> <strong>da</strong>angria<br />
soflebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>ba-qalaqebi, gaJlita uamravi xalxi, samoci aTasze meti tyve waiyvana.<br />
birTvisis cixis alya 1403 wlis ivliss ukavSirdeba. cixis erTi muSa garnizoni 3 kviris ganmavlobaSi<br />
mamacurad igerieb<strong>da</strong> mtris ieriSebs. cixis <strong>da</strong>pyrobis Semdeg Temur-lengma gailaSqra<br />
<strong>da</strong>savleT saqarTveloze <strong>da</strong> giorgi VII-is devnaSi mivi<strong>da</strong> afxazeTis sazRvramde. raki saqar-<br />
Tvelos mefis winaaRmdegoba ver gatexa, igi iZulebuli gax<strong>da</strong> <strong>da</strong>zavebo<strong>da</strong> giorgi VII-s. am zaviT<br />
igi cnob<strong>da</strong> saqarTvelos, rogorc qristianul qveyanas. es iyo qarTveli xalxis didi gamarjveba,<br />
romelic mopovebul iqna a<strong>da</strong>mianTa auracxeli msxverplisa <strong>da</strong> uzarmazari zaralis fasad.<br />
yurani _ (arabulad kuran _ wakiTxva), muslimanTa religiis islamis dogmebisa <strong>da</strong> debulebebis<br />
krebuli, muslimanTa `wmin<strong>da</strong> wigni~, islamis fuZemdeblis muhamedis mier `winaswarmetyveluri~<br />
zeSTagonebisa <strong>da</strong> aRtyinebis dros (meqasa <strong>da</strong> medinaSi 610-632 wlebSi) warmoTqmuli<br />
qa<strong>da</strong>gebebi. islamis Tanaxmad, a<strong>da</strong>mianTaTvis gasageb enaze muhamed winaswarmetyvelis mier ametyvelebuli<br />
`alahis sityva~. zepirad ga<strong>da</strong>cemuli teqsti pirvelad muhamedis sikvdilis (632<br />
wlis) Semdeg Caweres. kanonikur teqstSi Sedis 114 gamocxadeba _ sura (Tavi).<br />
yurani Sinaarsobrivad Seicavs locvebs, Selocvebs <strong>da</strong> wyevlas (uZvelesi nawili), esqatologiur<br />
(winaswarmetyveleba `qveynis aRsasrulis~ Sesaxeb) surebs; masalebs <strong>da</strong>mnaSavis<br />
<strong>da</strong>sjis, omis na<strong>da</strong>vlis ganawilebis Sesaxeb <strong>da</strong> sxv. riTac <strong>da</strong>akanones socialuri <strong>da</strong> qonebrivi<br />
uTanasworoba, qalis araTanasworuflebianoba.<br />
yurani pirveli prozauli werilobiTi Zeglia arabul enaze, surebi gariTmulia (raji).<br />
yuranis wakiTxvis siZnele mdgomareobs imaSi, rom Zvel arabulSi xmovnebi ar iwerebo<strong>da</strong>;<br />
kiTxvis wesi sabolood <strong>da</strong>akanona 1923 wlis kairos gamocemam.<br />
aqtivoba 3 _ teqstis Cumi kiTxva <strong>da</strong> gegmis Sedgena (10 wT.):<br />
Cumi kiTxvis procesSi moswavleebi teqsts yofen calkeul nawilebad <strong>da</strong><br />
asaTaureben (`aqtivobebis rveuli~, <strong>da</strong>valeba #2).<br />
savaraudo gegma:<br />
1) Temur lengis saxe;<br />
2) birTvisis auRebeli cixe;<br />
3) qurTi biCagi _ idumali macne;<br />
4) `aoxrebis ZiliT mZinare~ qarTveloba;<br />
5) xorasneli Wabukis ucnauri gmiroba;<br />
6) xorasneli Wabukis `Sewyaleba~/`lmobieri~ Temur-lengi/saSineli sasjeli...<br />
moswavleebi gegmis mixedviT yvebian wakiTxulis Sinaarss.<br />
aqtivoba 4 _ wakiTxulis gaazreba (8 wT.):<br />
gairkveva, rogor aRwers mwerali nawarmoebSi Temur lengs (`samyaros mbr-<br />
63
Zaneblis~ epiTetiT amkobs), ra sityvaTSeTanxmebebiT gvacnobs mis idumal zraxvebs<br />
(kopebSekruli, ubednieresi <strong>da</strong>mpyrobeli, samyaros mbrZanebeli). qarTvel<br />
mecixovneebs (`sul advilad igeriebdnen moieriSeebs, mere isxdnen, mSvi<strong>da</strong>d<br />
purobdnen, cas uSverdnen yanwebsa <strong>da</strong> jamebs~), rogoria qurTi biCagis saxe (`erT<br />
dRes vezirebma erTi ucnaurad momzirali qurTi mohgvares _ saxelad biCagi,<br />
muSaiTi, sabelze moTamaSe, ostati kedlebsa <strong>da</strong> kldeebze cocvisa~), rogor<br />
SeiZleba aixsnas xorasneli Wabukis ucnauri qmedeba (misi rainduli bunebiT,<br />
romlisTvisac uRirsi saqcielia mZinare <strong>da</strong> uiaraRo mtris mokvla); ratom iCens<br />
aseT `lmobierebas~ Temur lengi xorasneli Wabukis <strong>da</strong>sjisas (radgan afaseb<strong>da</strong><br />
mecnierebis moyvarul a<strong>da</strong>mianebs), Tu Secvlian rames am nawarmoebSi <strong>da</strong> rogor<br />
(polemika warimarTeba mSvi<strong>da</strong>d, moswavleebi eCvevian sxvisi azris pativiscemas,<br />
sakuTari azris naTlad gamoxatvas).<br />
gaazrebasa <strong>da</strong> Sefasebaze orientirebuli kiTxvebi:<br />
_ ra iyo am omSi qarTvelTa <strong>da</strong>marcxebis mizezi? (qarTvelTa u<strong>da</strong>rdeloba<br />
<strong>da</strong> uyuradReboba).<br />
_ Temur-lengis ra Tvisebebze migviTiTebs mwerali, ra ipyrobs moswavleTa<br />
yuradRebas? (mwerali migvaniSnebs Temur-lengis mtkice xasiaTze, SorsmWvretelobaze,<br />
gonierebaze, mrisxanebaze, <strong>da</strong>undoblobaze...).<br />
_ xorasneli Wabukis xasiaTis ra mxareebi Cans teqstSi? maT Soris romelia<br />
misaRebi, miuRebeli? (xorasneli Wabukis xasiaTis Tvisebebi<strong>da</strong>n teqstSi Cans<br />
misi gulovaneba, simamace, vaJkacoba, siyvaruli moyvasisadmi, rwmena... xorasneli<br />
Wabukis Tvisebebi<strong>da</strong>n romelia misaRebi, xolo romeli _ miuRebeli, amaze<br />
Tavad moswavleebi imsjeleben).<br />
_ CaiTvleba Tu ara xorasneli Wabukis sikvdiliT <strong>da</strong>sja `Sebralebad~?<br />
(amaze bevri urTierTgamomricxavi azri <strong>da</strong>ebadebaT moswavleebs, _ maT un<strong>da</strong><br />
mieces sakuTari azris Tamamad gamovlenis saSualeba)<br />
_ amarTlebT Tu ara xorasneli Wabukis moqmedebas? aris Tu ara igi Tavisi<br />
xalxis moRalate? (xorasneli Wabuki moqmedebas zogierTi moswavle gaamar-<br />
Tlebs, zogi _ ara, sakuTari xalxis TvalSi xorasneli Wabuki moRalated<br />
aRiqmeba, magram igi aRmoCn<strong>da</strong> garemoebaTa msxverpli im TvisebaTa gamo: kacTmoyvareoba,<br />
rwmena _ rac ar iyo misaRebi mis TvistomelTaTvis <strong>da</strong> ar Sedio<strong>da</strong><br />
Temur-lengis mtarvalur gegmebSi).<br />
_ romeli Seswavlili (wakiTxuli) nawarmoebebi gagaxsen<strong>da</strong>T am teqstis<br />
kiTxvisas? ra saerTos xe<strong>da</strong>vT maT Soris? mebrZolebis ra Tvisebebze amaxvilebs<br />
mwerali yuradRebas? (am teqstis kiTxvisas moswavleebs SeiZleba gaaxsendeT l.<br />
sanikiZis `didgoris brZola~, II Temi<strong>da</strong>n, an sxva nebismieri patriotul-saraindo<br />
Txzuleba. mwe rali yuradRebas amaxvilebs mebrZolebis fizikur momzadebaze,<br />
organizebulobaze).<br />
aqtivoba 5 _ Sejameba-Sefaseba (3 wT.):<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles, Sefasebisas<br />
iTvaliswinebs parametrebs.<br />
a) praqtikuli muSaoba, organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba<br />
_ 40%;<br />
b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufan muSaoba, kiTxvebze<br />
adekvaturi pasuxis gacema) _ 35%;<br />
64
g) prezentacia (sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba) _ 25%.<br />
aqtivoba 6 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />
r. inaniSvilis `xorasneli Wabuki~; moiniSnon teqstSi is adgili, romelmac<br />
yvelaze metad <strong>da</strong>afiqraT; `aqtivobebis rveuli~, <strong>da</strong>valeba #3.<br />
II gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ wakiTxulis gaazreba (8 wT.):<br />
gakveTils viwyebT wina gakveTilze micemuli <strong>da</strong>valebis (teqstSi moiniSnon<br />
is adgili, romelmac yvelaze metad <strong>da</strong>afiqraT); irgvliv msjelobiT. maswavlebeli<br />
im moswavleebs waakiTxebs teqsts, romelTac gansxvavebuli adgilebi aqvT<br />
moniSnuli. gadmoscemen, Tu ratom <strong>da</strong>afiqraT im adgilma, rogori ganwyoba SeeqmnaT<br />
misi wakiTxvis dros. moswavleebi Seavseben erTmaneTis pasuxebs, Semdeg<br />
upasuxeben maswavleblis mier <strong>da</strong>smul pirveli donis kiTxvebs.<br />
aqtivoba 2 _ teqstis Sinaarsis gadmocema (13 wT.):<br />
moswavleebi teqstis Sinaarss gadmoscemen <strong>da</strong> gaiazreben jer maswavlebelis<br />
mier <strong>da</strong>smuli <strong>da</strong>mxmare kiTxvebis saSualebiT:<br />
_ rodis mox<strong>da</strong> nawarmoebSi aR werili ambavi? (Zvel droSi) _ ratom fiqroben<br />
ase? (teqstSi aRwerilia birTvisis cixis aRebis ambavi)...<br />
_ rogor aris aRwerili teqstSi cixeSi myofi qarTvelebis cxovreba, riT<br />
aris cudi maTi u<strong>da</strong>rdeloba, risi sababi xdeba mogvianebiT maTi puroba-nadimi?<br />
(mtris moulodneli Tav<strong>da</strong>sxmis).<br />
_ ra ver SeniSnes mecixovneebma? (maT ver SeniSnes sabelebi);<br />
maswavlebeli gaaxsenebs moswavleebs qurTi biCagis mier Txis <strong>da</strong>kvlis ambavsac.<br />
ukve Sedgenili gegmis mixedviT moswavlebi teqstis Sesabamisi monakveTis<br />
Sinaarss gadmoscemen gabmuli TxrobiT.<br />
_ qurTi biCagis ra Tviseba Cans am monakveTSi? (cbiereba, eSmakoba).<br />
_ xorasneli Wabukis ra Tviseba Cans momdevno monakveTSi (vaJkacoba, raindoba...)<br />
_ Tu Cans nawarmoebSi mwerlis pozicia momx<strong>da</strong>ri faqtisadmi? Tu aris is<br />
gamoxatuli sityvierad? maS rogor vgrZnobT avtoris mizan<strong>da</strong>saxulobas _ gagvacnos<br />
idealuri gmiri, ra mxatvruli saSualebebiT axorcielebs mwerali mizans?<br />
(mwerlis pozicia emTxveva meistoriis azrs, meistoriis sityvebi Casmulia br-<br />
WyalebSi, _ Txroba mimdinareobs mesame pirSi, avtori TiTqmis ganyenebulia, magram<br />
citatebis SerCevaSi sacnaurdeba misi humanisturi pozicia).<br />
aqtivoba 3 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (13 wT.):<br />
a) brWyalebis xmareba:<br />
_ ras uwodebs meistorie Temur-lengs? (`samyaros mbrZanebels~).<br />
_ ra sasveni niSania am sityvebTan gamoyenebuli? (brWyalebi).<br />
_ rogor fiqrobT, ratom? (imitom, rom es sityvebi avtors ki ara, meistories<br />
ekuTvnis).<br />
65
_ sad aris kidev teqstSi meistories sityvebi? (`viwro alagi, rom kacisgan<br />
ar <strong>da</strong>idgomebo<strong>da</strong>~, `aoxrebis ZiliT eZinaT~, `visac SeZvris Rone hqon<strong>da</strong>...~).<br />
eZleva <strong>da</strong>skvna: brWyalebSi Caismis visime naTqvami<strong>da</strong>n Tu naweri<strong>da</strong>n<br />
pir<strong>da</strong>pir, sityvasityviT motanili adgili. am codnis gamoyenebiT <strong>klasSi</strong>ve<br />
sruldeba <strong>da</strong> gaanalizdeba <strong>da</strong>valeba #5 (`aqtivobebis rveuli~).<br />
b) frazeologizmze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
_ teqstSi gvxvdeba aseTi fraza:<br />
`magram es mxolod brWyalebis waWra iyo gveleSapisTvis~, _ ras niSnavs<br />
aq sityva `brWyalebi~? (mtacebeli frinvelis an cxovelis frCxilebi). rogor<br />
gesmiT `gveleSapisTvis brWyalebis waWra~? (gveleSapis <strong>da</strong>susteba. gveleSapSi<br />
mteri igulisxmeba).<br />
aqtivoba 4 _ Sejameba (3 wT.):<br />
moswavleebi ajameben, ra iswavles am gakveTilebze axali (Seiswavles r.<br />
inaniSvilis moTxroba `xorasneli Wabuki~, <strong>da</strong>euflnen mxatvruli kiTxvis Cvevas,<br />
aages teqstebi mocemul Temaze, gaecnen saqarTvelos istoriul warsuls,<br />
gaiges vin iyo Temur-lengi, sad mdebareobs birTvisis istoriuli cixe, Seimecnes<br />
a<strong>da</strong>mianuri faseulobebi _ Semwynarebloba, raindoba, vaJkacoba...).<br />
aqtivoba 5 _ Sefaseba (3 wT.):<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles. Sefasebisas<br />
iTvaliswinebs parametrebs:<br />
a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)_40<br />
%; b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />
kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema)_35%; g) prezentacia (sakuTari azris<br />
<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba)_25%.<br />
aqtivoba 6 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />
`xorasneli Wabuki~, `aqtivobebis rveuli~, <strong>da</strong>valeba #4.<br />
III gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ diskusia (15 wT.):<br />
maswavlebeli amowmebs wina gakveTilze micemul <strong>da</strong>valebas _ moswavleebs<br />
un<strong>da</strong> SeesrulebinaT #4 <strong>da</strong>valeba `aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~.<br />
<strong>da</strong>valebis Semowmebis Semdeg maswavlebeli asaubrebs im moswavleebs,<br />
romelTac gansxvavebuli azri aqvT xorasneli Wabukis saqcielze. moswavleebi<br />
Tamamad ayalibeben sakuTar Sexedulebebs xorasneli Wabukisa <strong>da</strong> misi qmedebis<br />
(CvenTvis gmirobis, xolo misi TanamebrZolebisTvis _ Ralatis) irgvliv.<br />
maswavlebeli ekiTxeba klass : xom ar axsovT sxva romelime nawarmoebi , maT<br />
mier Seswavlili an wakiTxuli, romelsac msgavsi siuJeti aqvs. moswavleebi<br />
marTaven diskusias Tevdore mRvdlis, cotne <strong>da</strong>dianis, qeTevan wamebulis irgvliv.<br />
66
aqtivoba 2 _ moTxrobis gagrZelebaze muSaoba (8 wT.):<br />
maswavlebeli svams kiTxvas: rom SeZlebo<strong>da</strong> xorasnel Wabuks gaqceva<br />
gana Cenis aRsrulebamde, rogor moiqceo<strong>da</strong> igi? rogori iqnebo<strong>da</strong> misi Semdgomi<br />
cxovreba? ra Tavga<strong>da</strong>savals moigoneben misTvis moswavleebi?<br />
eZlevaT azrebis Tavisufali gamoxatvis saSualeba deviziT: yvelas<br />
azri sainteresoa.<br />
aqtivoba 3 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (12 wT.):<br />
a) frazeologizmebze muSaoba:<br />
Tavis <strong>da</strong>Rweva _ /gaTavisufleba, ga<strong>da</strong>rCena/<br />
Tavis moqonva _/pirferobiT, tkbili sityviT visime ga<strong>da</strong>bireba/<br />
Tavis sasworze <strong>da</strong>deba _ /Tavis safrTxeSi Cagdeba/<br />
Tvalyuris devneba _/ yuradRebis miqceva, patronoba/<br />
Tmebis yalyze <strong>da</strong>dgoma _ / SeSineba, SeZrwuneba, aRelveba, aRSfoTeba/<br />
Tokis waWera yelSi _/ukidures mdgomareobaSi Cagdeba/<br />
b) sa<strong>da</strong>urobis saxelebi:<br />
xorasani _ xorasn-el-i<br />
Tavrizi _ Tavriz-el-i<br />
baR<strong>da</strong>di _ baR<strong>da</strong>d-el-i<br />
birTvisi _ birTvis-el-i<br />
maswavlebeli moswavleebs ganumartavs, rom pirvel mwkrivSi Camoweril<br />
kiTxvebs <strong>da</strong>esmis ,,ra’’ kiTxva, meore mwkrivSi Camoweril sityvebs ki _ SekiTxva<br />
`sa<strong>da</strong>uri?~ isini Camowerili iwarmoeba pirvel mwkrivSi mocemul sityvebze<br />
-el bolosarTis <strong>da</strong>rTviT.<br />
g) ricxviTi saxelis marTlwera:<br />
moZebnon teqstSi raodenobiTi ricxviTi saxelebi, gaarkvion, roemlia<br />
erTfuZiani, ofuZiani, orze metfuZiani; <strong>da</strong>akvirdnen, rogor iwereba isini:<br />
mag.:<br />
erTfuZianebi: orfuZianebi: orze metfuZianebi:<br />
oTxi ormoc<strong>da</strong>aTi as ormoc<strong>da</strong>aaTi<br />
erTi<br />
xuTi...<br />
moswavleebi <strong>da</strong>imaxsovreben, rom rTuli ricxviTi saxelebi asis farglebSi<br />
<strong>da</strong> aseulebis aRmniSvneli ricxviTi saxelebi iwereba erTad (ormoc<strong>da</strong>aTi,<br />
samoci...); ricxviTi saxelebi ass zemoT (gar<strong>da</strong> mrgvali aseulebisa)<br />
iwereba cal-calke ( as ormoc<strong>da</strong>aTi, oras TxuTmeti...)<br />
aqtivoba 4 _ Sejameba (5 wT.):<br />
moswavleebi ajameben, ra iswavles am gakveTilebze axali ( Seiswavles<br />
r. inaniSvilis moTxroba ,, xorasneli Wabuki’’, <strong>da</strong>euflnen gamometyvelebiTi<br />
67
kiTxvis Cvevas, aages teqstebi mocemul Temaze, gaecnen saqarTvelos istoriul<br />
warsuls, gaiges vin iyo Temur-lengi, sad mdebareobs birTvisis<br />
istoriuli cixe, Seimecnes a<strong>da</strong>mianuri faseulobebi_ Semwynarebloba, raindoba...)<br />
aqtivoba 5 _ Sefaseba (3 wT.):<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli klasTan erTad afasebs ramdenime moswavles.<br />
Sefasebisas iTvaliswinebs Semdeg parametrebs:<br />
a) praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba)<br />
_ 40%: b) msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba,<br />
kiTxvebze adekvaturi pasuxis gacema) _35% g) prezentacia (sakuTari azris<br />
<strong>da</strong>sabuTeba, koreqtuloba) _ 25%.<br />
aqtivoba 6 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />
`xorasneli Wabuki~, <strong>da</strong>valeba #6 (`aqtivobebis rveuli~); aagon zepiri teqsti<br />
Temaze: `mamulisaTvis Tav<strong>da</strong>debuli gmirebi~.<br />
Sedegebis kodi:<br />
V4 _ moswavle avlens lit. nawarmoebis Sefasebis sawyis unars, asabuTebs<br />
Tavis azrs teqstSi wamoWrili problemis irgvliv, monawileobs jgufur diskusiaSi;<br />
V5 _ Sesabamisad iyenebs enobriv-gramatikul formebs Sesabamis sametyvelo<br />
situaciaSi;<br />
V6 _ asaxelebs nawarmoebis Temas, avlebs paralels Tematurad msgavs nawarmoebebTan;<br />
gamoxatavs Tavis pozicias, amoicnobs martiv mxatvrul simboloebs<br />
(`samyaros mbrZanebeli~, `aoxrebis ZiliT eZinaT...~);<br />
V8 _ iyenebs kiTxvis strategiebs (yofs teqsts nawilebad, asaxelebs monakveTebad<br />
<strong>da</strong>yofis azrobriv safuZvels);<br />
V9 _ qmnis sxva<strong>da</strong>sxva tipis werilobiT teqstebs (Sinaarsi, personaJis<br />
martivad <strong>da</strong>xasiaTeba); marTebulad iyenebs Sefasebis formebs (Cemi azriT, ar<br />
veTanxmebi...).<br />
68
akaki wereTlis `mesarke~, Zireuli <strong>da</strong> warmoqmnili (xelobis<br />
aRmniSvneli) saxelebi (terminis gareSe); saxelTa bruneba (ricxviTi<br />
saxeli arsebiTTan erTad);.<br />
miznebi<br />
_ literaturuli teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />
_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
_ <strong>literaturis</strong> Janrebze (zRapari) <strong>da</strong>kvirveba<br />
_ gabmul Txrobaze muSaoba<br />
_ werilobiTi teqstis ageba, naweris koreqtireba<br />
_ teqstis gagrZelebaze muSaoba<br />
_ saxelTa warmoqmnaze <strong>da</strong>kvirveba, leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ orToepiul-orTografiul CvevaTa formireba<br />
I gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ mzadeba kiTxvisaTvis, stumrad zRaparTan (zRaprebis samyaroSi)<br />
(7- 8wT.):<br />
maswavlebeli moswavleebs sTxovs, gaixsenon, ra zRaprebi waukiTxavT,<br />
romeli maTgani <strong>da</strong>amaxsovr<strong>da</strong>T yvelaze metad, romelia maTTvis yvelaze sayvareli,<br />
romeli zRapruli personaJi moswonT <strong>da</strong> ratom... SeiZleba amas erTgvari<br />
Sejibris xasiaTic mivceT – gaimarjvebs is, vinc yvelaze met zRapars <strong>da</strong>asaxelebs.<br />
Semdeg klasi iyofa or jgufad: I jgufs evaleba gaixsenos <strong>da</strong> isaubros<br />
xalxur zRaprebze, meores _ mwerlebis mier <strong>da</strong>weril (literaturul) zRaprebze.<br />
aanalizeben, ra niSnebiT xasiaTdeba saerTod zRapari (masSi moTxrobilia<br />
<strong>da</strong>ujerebeli ambavi, bolo keTili aqvs, xalxuri zRaprebis umravlesoba iwyeba<br />
`iyo <strong>da</strong> ara iyo-ra~-Ti, bolovdeba: `Wiri iqa, lxini aqa...~); ra msgavsebaa xalxur<br />
<strong>da</strong> literaturul zRaprebs Soris (orivegan aRwerilia ambavi, romelic ar<br />
momx<strong>da</strong>ra; orives <strong>da</strong>sasruli keTilia...), ra gansxvavebaa (xalxuri zRapris Semoqmedi<br />
xalxia, mas erTi konkretuli avtori ar hyavs, aqvs tradiciuli Sesavali<br />
<strong>da</strong> <strong>da</strong>sasruli; literaturul zRapars ki mwerali wers, mas SeiZleba ar hqondes<br />
tradiciuli <strong>da</strong>sawyisi <strong>da</strong> <strong>da</strong>sasruli); axsenebs maTTvis cnobil mezRapreebs (a.<br />
wereTeli , o. ioseliani, g. petriaSvili, a. lindgreni, S. pero, Zmebi grimebi...).<br />
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
zRapari _ poetur gamonagonze, fantastikur ambavze agebuli TxrobiTi nawarmoebi,<br />
romelic <strong>da</strong>kavSirebulia sinamdvilesTan ideiT, TematikiT, motivebiT, siuJetiT, enobrivi<br />
Ta viseburebebiT, erovnuli koloritiT. zRapari aris rogorc prozauli, ise leqsis formiT<br />
<strong>da</strong> werili. igi eposis erT-erTi Janria. sawyisebi uZveles xalxuri sityvierebaSi aqvs. zRapris<br />
samecniero klasifikacia ar arsebobs. magram pirobiTad SeiZleba gamovyoT Semdegi jgufebi:<br />
a) zRaprebi cxovelTa Sesaxeb, romlebic ukavSirdeba winaklasobrivi sazogadoebis totemizms.<br />
droTa ganmavlobaSi man SeiZina igav-arakis xasiaTi, didqtikuri motivi;<br />
b) jadosnuri zRaprebi, romlebic ganisazRvreba xalxis warmodgeniT sikeTisa <strong>da</strong> boro-<br />
69
tebis Sesaxeb, misi idealebiT. igi mdi<strong>da</strong>ria fantastikuri elementebiT. aseT zRapars xSirad<br />
aqvs <strong>da</strong>sawyisi (`iyo <strong>da</strong> ara iyo ra~ tipisa) <strong>da</strong> <strong>da</strong>sasruli (`Wiri iqa, lxini aqa~ tipisa). jadosnuri<br />
zRaprebis rigs miekuTvneba saxelmZRvaneloSi Cven mier Setanili `bedi <strong>da</strong> iRbali~, romelic<br />
amoRebulia `xalxuri sibrZnis~ II tomi<strong>da</strong>n (Cawerilia qarTlSi al. Rlontis mier, mTqmeli fi<strong>da</strong><br />
kviwiniZe);<br />
g) saTavga<strong>da</strong>savlo zRaprebi, sa<strong>da</strong>c gmirTa Tavga<strong>da</strong>savali moTxrobilia fantastikuri<br />
elementebis gareSe;<br />
d) sayofacxovrebo zRaprebi, romlebic asaxaven a<strong>da</strong>mianebisa <strong>da</strong> sazogadoebis urTierTobis<br />
sxva<strong>da</strong>sxva sferos. isini gamoirCeva socialuri mizanmimarTulebiT. sayofacxovrebo<br />
zRaprebs prof. al. Rlonti xalxur novelas uwodebs. xalxuri novela aris mcire zomis<br />
moTxroba sayofacxovrebo Temaze, misTvis ucxoa jadosnuri zRaprebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli<br />
fantastikuri elementebi, zRapris tradiciuli <strong>da</strong>sawyisi <strong>da</strong> <strong>da</strong>sasruli. moqmedeba aq realisturad<br />
viTardeba. Tematurad es novelebi mravalferovania. maTi personaJebi cxovrebi<strong>da</strong>n aRebuli<br />
Cveulebrivi a<strong>da</strong>mianebi arian. sayofacxovrebo zRapris, anu xalxuri novelis, tipur nimuSs<br />
warmodgens saxelmZRvaneloSi Cven mier Setanili `filosofosi <strong>da</strong> viri~, romelic amoRebuli<br />
gvaqvs `xalxuri sibrZnis~ II tomi<strong>da</strong>n.<br />
yvela zRaparSi <strong>da</strong>debiTi gmiri gamrjvebulia, bolo keTilia. zRaprebSi Txroba warsul<br />
droSia. zRapars Tavisi mTqmelebi hyav<strong>da</strong>, romlebic mas individualur iers sZendnen. amitomacaa<br />
zRaprebi variantebis simravliT cnobili.<br />
<strong>qarTuli</strong> xalxuri zRapari Soreul warsulSi gaCn<strong>da</strong>, magram misi pirveli Canaweri VII s-s<br />
ekuTvnis. XIX s-<strong>da</strong>n zRaprebis Cawera sistematurad xdeba. gamovi<strong>da</strong> <strong>qarTuli</strong> xalxuri zRaprebis<br />
ramdenime krebuli m. Ciqovanis, q. sixaruliZis, e. virsalaZis, a. Rlontis re<strong>da</strong>qciiT. (lit-ra:<br />
a. Wilaia, r. Wialaia, `literaTuraTmcodneobis cnebebi~, Tb. 1984; `xalxuri sibrZne~, t. II, Tb.<br />
1964, SeniSvnebi <strong>da</strong> winasityvaoba <strong>da</strong>urTo al. Rlontma).<br />
mwerlebic mimarTaven zRapris Janrs, romelsac sayofacxovrebo <strong>da</strong> SemecnebiTi xasiaTi<br />
aqvs _ ix. saxelmZRvaneloSi a. wereTlis `mesarke~.<br />
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi (15 wT.):<br />
maswavlebeli iwyebs teqstis kiTxvas, agrZeleben moswavleebi. warimarTeba<br />
gamokrebiTi kiTxva. aixsneba ucnobi sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi , gamoiyeneben `sityvis<br />
salaros~:<br />
mesarke _ sarkeebis ostati<br />
mosisxari mteri _ mosisxle mteri<br />
saCivari _ oficialuri gancxadeba, romliTac iTxoven raime usamar-<br />
Tlobis, usiamovnebis aRkveTas<br />
momCivari _ momCivani, vinc uCivis visme, visac sasamarTloSi aqvs saCivari<br />
Setanili<br />
mopasuxe _ vis winaaRmdegac momCivani aRZravs sarCels<br />
moswavleebi upasuxeben maswavleblis mier <strong>da</strong>smul pirveli donis kiTxvebs:<br />
_ ras uCiodnen mesarkes? (mesarkes uCiodnen Tavisi xelobis borotad<br />
gamoyenebas).<br />
_ vin iyo momCivani? mopasuxe? (momCivani iyo aTasobiT qali, mopasuxe<br />
ki_mesarke).<br />
_ ratom miiCnia mefem mesarke `saZagel~ kacad? (mTeli qveyana masze iyo<br />
ga<strong>da</strong>mterebuli); ra iyo amis mizezi? (amis mizezi iyo cru braldeba mesarke<br />
ostatze).<br />
_ riT imarTla Tavi mesarkem mefesTan? (mesarkem mefesTan Tavi <strong>da</strong>narCeni<br />
ormoci lamazi qalis ,,CvenebiT’’ imarTla).<br />
70
_ vin iyo mesarkis `mosisxari mteri~? (mosisxari mtrebi iyvnen maxinji<br />
qalebi); `guliTadi megobari~? (guliTadi megobrebi_ lamazmanebi).<br />
_ ra ganaCeni gamoitana mefem? (mefis ganaCeni ase JRer<strong>da</strong>: ,, dReis iqiT<br />
aRa ravin gabedos saCivari aRarc mesarkeebze <strong>da</strong> aRarc mwerlebze, radganac<br />
orive erTmaneTs emsgavsebian moxeleobiTo~);<br />
teqstis gaazrebisaTvis <strong>da</strong>ismis kiTxvebi:<br />
_ ratom uCiodnen qalebi mesarkes? (qalebi mesarkes maTi <strong>da</strong>maxinjebis<br />
gamo uCiodnen); maTi azriT, ra iyo amis mizezi? (cu<strong>da</strong>d <strong>da</strong>mzadebuli sarke...)<br />
_ ratom iyvnen `mosisxari mtrebi~ `erTgul megobrebze~ bevrad metni?<br />
(ulamazoebi ricxobrivad sWarbobdnen lamazebs).<br />
_ ramdenad samarTliani iyo qalebis saCivari? iyo Tu ara mesarke marTla<br />
<strong>da</strong>mnaSave? (qalebis saCivari ar iyo samarTliani, mesarke u<strong>da</strong>naSaulo iyo, misi<br />
<strong>da</strong>mzadebuli sarke yvelas Tavis namdvil saxes uCveneb<strong>da</strong>).<br />
_ Tqveni azriT, mesarkes iseTi sarkeebi rom <strong>da</strong>emzadebina, romlebSic yvela<br />
qali lamazi gamoCndebo<strong>da</strong>, eyolebo<strong>da</strong> Tu ara mas amdeni momCivani? (savaraudo<br />
pasuxia _ ara). misi <strong>da</strong>mzadebuli sarkeebi rogor gaiyidebo<strong>da</strong>? (ufro meti<br />
gaiyidebo<strong>da</strong>, radgan yvelas surs Tavisi Tavi lamazi ixilos).<br />
_ ratom ar Ralatob<strong>da</strong> mesarke Tavis xelobas? (is kargi xelosani iyo <strong>da</strong> ar<br />
SeeZlo cudi sarkis <strong>da</strong>mzadeba <strong>da</strong> xalxis motyueba).<br />
_ mesarkis ra Tvisebebi Cans am zRaparSi? <strong>da</strong>asabuTeT teqsti<strong>da</strong>n (patiosani<br />
iyo imitom, rom ar sur<strong>da</strong> vinmes motyueba; samarTliani iyo imitom, rom<br />
yvelas namdvil saxes uCveneb<strong>da</strong>; gonieri iyo imitom, rom advilad imarTla Tavi<br />
xelmwifesTan <strong>da</strong> SeZlo Tavisi u<strong>da</strong>naSaulobis <strong>da</strong>mtkiceba...) .<br />
_ ramdenad samarTlianad geCvenebaT mefis ganaCeni? (am kiTxvaze moswavleebs<br />
eqnebaT individualuri pasuxebi, warimarTeba jansaRi polemika).<br />
_ Tqveni azriT, ratom Sea<strong>da</strong>ra mefem mesarkisa <strong>da</strong> mwerlis profesiebi erTmaneTs?<br />
ra aqvT maT saerTo? (mwerlisa <strong>da</strong> mesarkis profesiebi erTmaneTs imiT<br />
hgavs, rom orive arsebuli sinamdvilis asaxvas emsaxureba, aRmoaCens mankier<br />
mxareebs, raTa SevZloT misi Secvla ukeTesobisken);<br />
mesarke<br />
sarkes amzadebs<br />
....<br />
....<br />
wers<br />
....<br />
....<br />
71<br />
mwerali
aqtivoba 3 _ gegmis Sedgena <strong>da</strong> Sinaaarsis gadmocema (6-7 wT.) :<br />
moswavleebi teqsts yofen nawilebad <strong>da</strong> adgenen gegmas, romelic, savaraudod,<br />
aseT saxes miiRebs:<br />
1) saCivrebi sawyal kacze<br />
2) momCivani qalebi<br />
3) mesarkis guliTadi megobrebi<br />
4) samarTliani mefis ganaCeni<br />
moswavleebi gegmis mixedviT gadmoscemen teqstis Sinaarss jer nawilnawil,<br />
Semdeg ki _ gabmuli TxrobiT mTlianad.<br />
aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (5 wT.):<br />
maswavlebeli moswavleTa yuradRebas miapyrobs xelobis saxelTa warmoebaze,<br />
am mizniT igi moswavleebs aZlevs <strong>da</strong>valebas: moZebnon teqstSi xelobis<br />
aRmniSvneli sityva (mesarke_ me-sark-e), aseve_ gaixsenon xelobis aRmniSvneli<br />
sxva sityvebic (mag.: mewaRe, mebaRe, menave, memanqane, meTevze...); <strong>da</strong>akvirdnen,<br />
rogor warmoiqmneba xelobis aRmniSvneli sityvebi arsebiTi saxelebisagan<br />
me- TavsarTisa <strong>da</strong> -e bolosarTis <strong>da</strong>rTviT.<br />
aqtivoba 5 _ Sejameba (2 wT.):<br />
moswavleebi ajameben, ra Seityves am gakveTilze axali _ gaiges msgavseba<br />
<strong>da</strong> gansxvaveba xalxur <strong>da</strong> literaturul zRaprebs Soris; gaecnen mwerlisa <strong>da</strong><br />
mwer lobis <strong>da</strong>niSnulebas, saxelTa warmoqmnis konkretul SemTxvevas (xelobis<br />
aRmniSvneli saxeebi).<br />
aqtivoba 6 _ Sefaseba (2 wT.):<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli klasTan erTad komentariT afasebs ramdenime<br />
moswavles. Sefasebisas iTvaliswinebs Semdeg parametrebs:<br />
a)praqtikuli muSaoba (organizebuloba, SemoqmedebiToba, masalis floba),<br />
b)msjeloba <strong>klasSi</strong> (aqtiuroba, partniorTan <strong>da</strong> jgufTan muSaoba, kiTxvebze<br />
adekvaturi pasuxis gacema), g) prezentacia (sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba,<br />
koreqtuloba).<br />
aqtivoba 7 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />
saSinao <strong>da</strong>valebad eZlevaT teqstis mokle Sinaarsi <strong>da</strong>sawerad (`aqt.<br />
rveuli~, <strong>da</strong>valeba #1); moifiqron <strong>da</strong> <strong>da</strong>weron 5 wina<strong>da</strong>deba, romlebSiac iqneba<br />
xelobis aRmniSvneli saxelebi.<br />
II gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ wakiTxulis gaazreba, <strong>da</strong>yofa nawilebad <strong>da</strong> Sinaarsis gadmocema<br />
(10 wT.):<br />
aqve maswavlebeli amowmebs wina gakveTilze micemul <strong>da</strong>valebas_ moswavleebs<br />
un<strong>da</strong> <strong>da</strong>eweraT teqstis _ ,,mesarkes’’_ mokle Sinaarsi <strong>da</strong> SeedginaT 5<br />
72
wina<strong>da</strong>deba xelobis aRmniSvneli sityvebis gamoyenebiT. <strong>da</strong>valebis Semowmebis<br />
Semdeg maswavlebeli ekiTxeba klass: xom ar axsovT sxva romelime nawarmoebi,<br />
maT mier Seswavlili an wakiTxuli, romelSic msgavsi ambavia moTxrobili. riT<br />
hgavs is nawarmoebebi `mesarkes~.<br />
aqtivoba 2 _ wakiTxulis Sefaseba (10 wT.):<br />
maswavlebeli svams kiTxvebs:<br />
_ am teqsts Tu aqvs zRaprisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli niSnebi? (diax, aqvs); ra<br />
niSnebia es? (<strong>da</strong>ujerebeli ambavi _ aTasi momCivani qali, Tanac maxinji; keTili<br />
<strong>da</strong>sasruli_mefem u<strong>da</strong>naSaulo mesarke ar <strong>da</strong>saja <strong>da</strong> Seucdomeli ga<strong>da</strong>wyvetileba<br />
miiRo ...).<br />
_ ra aris am nawarmoebis Tema? (ulamazo qalebis saCivari mesarkeze).<br />
de<strong>da</strong>azri? (simarTle aravis ar moswons; aravis ar siamovnebs sakuTar naklze<br />
miTiTeba; mwerali, mesarkis msgavsad, simarTles emsaxureba). ris Tqma surs<br />
mwerals?(albaT, mwerals surs gviTxras, rom a<strong>da</strong>mianis naklis SemCneva <strong>da</strong> misi<br />
aRiareba mxo lod keTilSobiluri mizniTaa gamarTlebuli <strong>da</strong> ara <strong>da</strong>sacinad,<br />
es ki gmirobis tolfasia, radgan simarTlis mTqmels uamravi momduravi<br />
eyoleba; ,,simarTlis mTqmels cxeni Sekazmuli un<strong>da</strong> hyavdes’’,_ambobs xalxuri<br />
sibrZne. mefis goniereba <strong>da</strong> samarTlianoba rom ara, mesarkes SeiZleba didi<br />
usiamovneba Sexvedro<strong>da</strong>..).<br />
_ qalebis erT nawils ar moewona Tavisi namdvili saxis <strong>da</strong>naxva. rogor<br />
fiqrobT, vis ar moewoneba mwerlis naTqvami marTali sityva? (imas, vinc marTal<br />
sityvaSi Tavis nakls amoikiTxavs, amoicnobs).<br />
_ teqstis romeli adgili gamoxatavs yvelaze ukeT mwerlis <strong>da</strong>mokidebulebas<br />
momx<strong>da</strong>risadmi? (`dReis iqiT aRaravin gabedos saCivari aRarc mesarkeebze <strong>da</strong><br />
aRarc mwerlebze, radganac orive erTmaneTs emsgavsebian moxeleobiT~).<br />
_ Tqveni azriT, Seefereba Tu ara teqstis bolos mocemuli an<strong>da</strong>za mis<br />
de<strong>da</strong>azrs? (savaraudo pasuxia _ diax!).<br />
_ Tqven Tu gqoniaT SemTxveva, pirSi geTqvaT Tqveni axloblisaTvis simarTle?<br />
ra Sedegi mohyolia amas? ramdenad gamarTlebulad geCvenebaT axloblisaTvis<br />
sawyeni simarTlis pirSi Tqma?<br />
amgvar muSaobas SeiZleba mieces erTgvari saklaso diskusiis saxec.<br />
aqtivoba 3 _ moTxrobis gagrZelebaze muSaoba (5-6 wT.):<br />
maswavlebeli svams kiTxvas: mefes rom mc<strong>da</strong>ri ganaCeni gamoetana, rogor<br />
moiqceo<strong>da</strong> mesarke, rogori iqnebo<strong>da</strong> misi Semdgomi cxovreba, ra Tavga<strong>da</strong>savals<br />
moigoneben misTvis moswavleebi? maT eZlevaT azrebis Tavisufali gamoxatvis<br />
saSualeba deviziT: ,, yvelas azri sainteresoa.’’<br />
aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (10 wT.):<br />
_ yuradRebiT waikiTxeT teqsti <strong>da</strong> moZebneT masSi ricxviTi saxelebi (erTi,<br />
aTi, aTasi, ormoci).<br />
_ <strong>da</strong>asaxeleT es ricxviTi saxelebi saTanado arsebiTebTan erTad (erTi<br />
kaci, aTasi kaci, ormoci qali...).<br />
73
_ vabrunoT ricxviTi saxeli arsebiTTan erTad:<br />
saxelobiTi erT-i kac-i<br />
moTxrobiTi erT-ma kac-ma<br />
micemiTi erT(<strong>da</strong> ara erT-s) kac-s<br />
naTesaobiTi erT-i(<strong>da</strong> ara erT-is) kac-is<br />
moqmedebiTi erT-i(<strong>da</strong> ara erT-is) kac-iT<br />
viTarebiTi erT(<strong>da</strong> ara erT-ad) kac-ad<br />
wodebiTi erT-o kac-o<br />
_ romel brunvebSi SeinarCuna ricxviTma saxelma srulad brunvis niSnebi?<br />
(saxelobiTSi, moTxrobiTSi, wodebiTSi). romel brunvebSi <strong>da</strong>karga brunvis<br />
niSnebi srulad? (micemiTsa <strong>da</strong> viTarebiTSi). nawilobriv? (naTesaobiTsa <strong>da</strong> moqmedebiTSi).<br />
_ axla Tqven ukve iciT, rogor ibrunvis ricxviTi saxeli erTi arsebiTTan<br />
erTad. teqstSi am ricxviTi saxelis brunebisas <strong>da</strong>Svebulia Secdoma. ipoveT es<br />
Secdoma <strong>da</strong> gaasworeT (erTs sawyal kacs).<br />
<strong>klasSi</strong>ve sruldeba <strong>da</strong>valeba #3 (ricxviTi saxelis bruneba arsebiTTan er-<br />
Tad).<br />
aqtivoba 5 _ Sejameba(1-2 wT.).<br />
aqtivoba 6 _ Sefaseba(2-3 wT.).<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli klasTan erTad komentarebiT afasebs<br />
ramdenime moswavles.<br />
aqtivoba 7 _ saSinao <strong>da</strong>valeba(1-2 wT.):<br />
teqsti `mesarke~, amoiweron teqsti<strong>da</strong>n arsebiTi saxelebi <strong>da</strong> gaanawilon mocemuli<br />
sqemis mixedviT (<strong>da</strong>valeba #4).<br />
Sedegebis kodi:<br />
V1 _ moswavle winaswar Sedgenili gegmis mixedviT jgufTan erTad warmoadgens<br />
zepir teqsts Temaze: `moyvares pirSi uZraxe...~;<br />
V2 _icavs etikets zepiri gamosvlisas;<br />
V3 – afasebs Tavisi amxanagebis pasuxs mocemul (`moyvares pirSi uZraxe...~)<br />
Temaze;<br />
V4 _ ismens literaturul zRapars <strong>da</strong> gamoxatavs Tavis <strong>da</strong>mokidebulebas<br />
moqmedi pirebisadmi, monawileobs am teqstis irgvliv gamarTul diskusiaSi;<br />
V6 _asaxelebs wakiTxuli teqstis Temas, gamoxatavs sakuTar pozicias<br />
wakiTxulis mimarT, avlebs literaturul paralelebs;<br />
V8 _ yofs teqsts nawilebad <strong>da</strong> adgens gegmas;<br />
V9 _ qmnis martiv werilobiT teqsts (wakiTxulis Sinaarsi);<br />
V12 _ kiTxulobs sakuTar nawers <strong>da</strong> akeTebs koreqturas.<br />
74
igav-arakis raoba, sulxan-saba orbelianis igav-arakebi: `ixvi<br />
<strong>da</strong> myvari~, `mefe <strong>da</strong> misi Svili~, `glaxaki <strong>da</strong> qila erbo~ 1 , ricxviTi<br />
saxeli _ 3 sT 1<br />
miznebi:<br />
_ <strong>literaturis</strong> Janrebze <strong>da</strong>kvirveba (igav-araki)<br />
_ mxatvruli teqstebis kiTxva <strong>da</strong> gaazreba, saTanado <strong>da</strong>skvnebis gakeTeba<br />
_ sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba<br />
_ mwerlis enaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
_ sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba<br />
_ ricxviTi saxelis marTlwerasTan (fuZegaorkecebuli ricxviTi saxeli)<br />
<strong>da</strong>kavSirebuli orTografiuli Cvevebis gamomuSaveba<br />
pirveli gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba provocireba (7-8 wT.):<br />
maswavlebeli klass axsenebs wina klasebSi Seswavlil igav-arakebs <strong>da</strong> esaubreba<br />
maT Sesaxeb; am dros SeiZleba gamoviyenoT jgufuri muSaoba: klasi <strong>da</strong>vyoT<br />
jgufebad <strong>da</strong> <strong>da</strong>vavaloT _ gaixsenon wina klasebSi Seswavlili igav-arakebi <strong>da</strong><br />
isaub ron maT Se saxeb. gaimarjvebs is jgufi, romelic ufro met igav-araks gaixsenebs<br />
<strong>da</strong> SeZlebs misi specifikis (simarTlis arapir<strong>da</strong>pir gamoxatva, Segoneba...)<br />
ukeT <strong>da</strong>fiqsirebas. SeiZleba SevadginoT gonebrivi ieriSis ruka, romelic<br />
Seivseba klasis aqtiuri monawileobiT:<br />
moqmedeben cxovelebi, frinvelebi...<br />
igulisxmebian a<strong>da</strong>mianebi<br />
masSi aucileblad<br />
aris <strong>da</strong>rigeba<br />
igav-araki<br />
75<br />
SeiZleba <strong>da</strong>werili iyos rogorc<br />
moTxrobis, ise leqsis saxiT<br />
qarTveli meigaveebi arian<br />
sulxan-saba, a. wereTeli...<br />
1 es igav-arakebi, marTalia, mcire moculobisaa, magram uxvad Seicavs moswavleTaTvis gaugebar sityvebsa<br />
<strong>da</strong> gamoTqmebs, amitom umjobesia maTze muSaobas maswavlebelma cal-calke akademiuri saaTi <strong>da</strong>uTmos.
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
igav-araki_lirikul-epikuri Janris nawarmoebi, zneobriv-<strong>da</strong>mrigeblobiTi xasiaTis<br />
Txzu leba. misi gmirebi arian cxovelebi, mcenareebi, mwerebi, qvewarmavlebi, magram igulisxmebian<br />
a<strong>da</strong>mianebi (zogjer mis gmirebad gamoyvanili arian a<strong>da</strong>mianebic). mis siuJetur arqiteqtonikas<br />
safuZvlad Se<strong>da</strong>reba udevs. axasiaTebs narTauli Tqma, alegoriuloba, satirul-iumoristuli,<br />
komikuri elementebis siWarbe, rac mTavaria _ Segoneba. misTvis ucxoa metaforuli<br />
metyveleba, misi ena sa<strong>da</strong>a, avtologiuria (ar axasiaTebs sityvebisa <strong>da</strong> frazebis xmareba pir<strong>da</strong>piri<br />
mniSvnelobiT), aseve axasiaTebs aforistulad Camoyalibebuli <strong>da</strong>skvna, Segoneba an morali,<br />
romelic igav-arakis an TavSia, an boloSi. igav-araki gvxvdeba rogorc prozauli, ise leqsis<br />
formiT <strong>da</strong>werili. Janrobrivad masTan yvelaze axlos dgas apologi (araki _ moTxrobebi cxovelTa<br />
cxovrebi<strong>da</strong>n, romlisTvisac <strong>da</strong>maxasiaTebelia zneobrivi <strong>da</strong>mrigebloba) <strong>da</strong> igavi (di<strong>da</strong>qtikur-alegoriuli<br />
xasiaTis mcire formis nawarmoebi, religiur, zneobriv, sayofa cxovrebo<br />
Temebze <strong>da</strong>werili).<br />
igavTmwerlobis mamamTavrad iTvleba berZeni mona ezope (Zv. welTaRricxvis VI_V ss), socialuri<br />
mdgomareobis gamo ezope (is mona iyo) iZulebuli iyo Tavisi Canafiqri alegoriulad<br />
gamoexata. ase warmoiSva ezopes ena. misi igav-arakebi I s-Si laTinurad gadmoiRo ferdusma <strong>da</strong><br />
Semdeg swored es Targmanebi <strong>da</strong>edo safuZvlad evropul literaturaTa igav-arakebs. maTi siu-<br />
Jetebis wyarod iqca agreTve induri `panCatatra~, sparsuli `qilila <strong>da</strong> <strong>da</strong>mana~.<br />
igav-arakma sxva<strong>da</strong>sxva qveynebSi SeiZina am qveynebisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebeli erovnuli ieri<br />
<strong>da</strong> misi <strong>literaturis</strong> organul nawilad iqca. ase warmoiqmna safrangeTSi lafontenis (XVII sk),<br />
germaniaSi lesingis (XVIII s), ruseTSi i. krilovis (XVIII_XIX ss.) igav-arakebi. igav-arakebis enam<br />
didi roli Seasrula am qveynebis literaturuli enebis ganviTarebaSi, xolo Segonebani ki xSir<br />
SemTxvevaSi an<strong>da</strong>zebis <strong>da</strong> aforizmebis donemde ganviTar<strong>da</strong>. sulxan-saba orbelianis `sibrZne<br />
sicruisaSi~ saTaurSive aris gaxsnili igav-arakis Janrobrivi arsi (a. Wilaia, r. Wilaia, literaturaTmcodneobis<br />
cnebebi, Tb. 1984, gv. 119-120).<br />
aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (10 wT.):<br />
igav-araks `ixvi <strong>da</strong> myvari~ Tavi<strong>da</strong>n bolomde gamometyvelebiT kiTxulobs<br />
maswavlebeli, Semdeg nawil-nawil kiTxuloben moswavleebi <strong>da</strong> gza<strong>da</strong>gza xsnian<br />
gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs. gar<strong>da</strong> `sityvaTa salaroSi~ axsnili sityve bisa<br />
<strong>da</strong> frazebisa, moswavleTaTvis SeiZleba gaugebari aRmoCndes Semdegi leqsikuri<br />
erTeulebi:<br />
zafxulman sicxes moumata _ Zalian <strong>da</strong>cxa<br />
adgili vicvaloT _ sacxovrebeli adgili SevicvaloT<br />
samkvidros ver <strong>da</strong>vuteveb _ Cems sacxovrebel adgils ver mivatoveb<br />
rasa iqms _ ras akeTebs<br />
Cemeulad _ CemsaviT...<br />
moswavleebi teqsts kiTxuloben Cuma<strong>da</strong>c <strong>da</strong> eZeben gaugebar sityvebsa <strong>da</strong><br />
gamoTqmebs.<br />
teqstis gagebisaTvis <strong>da</strong>ismis Semdegi kiTxvebi:<br />
_ vin <strong>da</strong> vin arian am igav-arakis moqmedi pirebi? (ixvi <strong>da</strong> myvari).<br />
_ ra aris `myvaris~ dRevandeli Sesatyvisi? (bayayi).<br />
_sad cxovrobdnen ixvi <strong>da</strong> myvari?<br />
_ ram Seawuxa isini? (sicxem <strong>da</strong> uwylobam, zafxulSi gube <strong>da</strong>Sra).<br />
_ ra ga<strong>da</strong>wyvita ixvma? (moeZebna axali sacxovrebeli adgili).<br />
_ ratom ar miatova bayayma sacxovrebeli gube? waikiTxeT teqsti<strong>da</strong>n sa-<br />
Tanado adgili (`Sen aqeT-iqiT Trevas Cveulxar...~).<br />
_ ra Tqva ixvma mkv<strong>da</strong>ri myvaris <strong>da</strong>naxvisas? (`Zmobilo, magisTana samkvidros<br />
siyvaruls...~)<br />
teqstis gagebisaTvis <strong>da</strong>smuli kiTxvebis pasuxebs moswavleebi jer wignSi<br />
amoikiTxaven, Semdeg ki sakuTari interpretaciiT gadmoscemen.<br />
76
aqtivoba 3 _teqstis gaazreba (7 wT.):<br />
_ Tqveni azriT, ramdenad sworad moiqca ixvi, rodesac sacxovrebeli adgili<br />
gamoicvala? rogor SeafasebT myvaris saqciels – ar mietovebina Waobi? (aq<br />
moswavleebs vaZlevT azris Tavisuflad gamoTqmisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>sabuTebis saSualebas.<br />
moqmedebs principi: yvelas azri sainteresoa).<br />
_ moqmedi pirebis ra Tvisebebi Cans am teqstSi? (ixvi gonieria, cdilobs mo-<br />
Zebnos Seqmnili mZime mdgomareobi<strong>da</strong>n gamosavali, ga<strong>da</strong>irCinos Tavi, amitomac<br />
icvlis sacxovrebel adgils <strong>da</strong> eZebs ukeTess; myvari ki Zalzea Seyvarebuli Tavis<br />
`samkvidroze~, iq sikvdili urCevnia sxvagan sicocxles).<br />
_ romeli gmiris saqcieli ufro mogwonT? ratom? <strong>da</strong>asabuTeT Tqveni<br />
azri.<br />
_ ra aqvs am or gmirs saerTo? gansxvavebuli? (saerToa is, rom orive Waobis<br />
bina<strong>da</strong>ria; gansxvaveba ki is aris, rom erTisTvis advilia samkvidros mitoveba,<br />
meore ki Zalzea Seyvarebuli masze, is mzad aris, mokvdes <strong>da</strong> ar miatovos Tavisi<br />
samyofeli, Waobis iqiT arafris naxva ar ainteresebs).<br />
ixvi myvari<br />
advilad icvlis<br />
sacxovrebel<br />
adgils<br />
. . .<br />
orive<br />
WaobSi<br />
cxovrobs<br />
77<br />
ver eleva<br />
Tavis samkvidros<br />
. . .<br />
_ Tqveni azriT, rogor a<strong>da</strong>mians gulsxmobs mwerali ixvSi? myvarSi?<br />
aqve maswavlebeli klass ukiTxavs ilias cnobil gamonaTqvams: `sa<strong>da</strong>c sibrZnea,<br />
iq sicrues ra xeli aqvs?! ra ugavT erTmaneTsa?.. sicrue TviTon ambavia,<br />
sibrZne Sig Casaxuli azria~ .<br />
am sityvebis mixedviT aanalizebinebs Seswavlil igav-araks `ixvi <strong>da</strong> myvari~<br />
_ sicruea Tavad ambavi (ixvisa <strong>da</strong> myvaris megobroba, ixvis mier samkvidros mitoveba,<br />
myvaris <strong>da</strong>rCena <strong>da</strong> iq sikvdili, ixvis sityvebi...), sibrZnea Segoneba (`samkvidrebeli~,<br />
mamuli, rogori gausaZlisic ar un<strong>da</strong> iyos iq cxovreba, Zneli misatovebelia,<br />
Tumca bevrisTvis _ am SemTxvevaSi ixvisTvis _ es grZnoba ucxoa).<br />
aqtivoba 4 _ mwerlis enaze <strong>da</strong>kvirveba (7-8 wT.):<br />
gairkveva rodis cxovrob<strong>da</strong> <strong>da</strong> moRvaweob<strong>da</strong> sulxan-saba orbeliani (me-17<br />
_ me-18 ss.), rodis <strong>da</strong>iwera es nawarmoebi (amave periodSi), Tu Cans es mwerlis eni<strong>da</strong>n<br />
(Cans), rogor Cans (mwe rali iyenebs im droisaTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel leqsikur<br />
erTeulebsa <strong>da</strong> gramatikul formebs: myvari, samkvidrebeli, <strong>da</strong>rComiliyo, <strong>da</strong>vuteveb,<br />
iqms, Cemeulad...), werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #2.<br />
aqtivoba 5 _ teqstis Sinaarsis gadmocema (5 wT.):<br />
moswavleebi gadmoscemen teqstis Sinaarss Tanamedrove <strong>qarTuli</strong>s formebiT.
aqtivoba 6 _ Sejameba (1-2 wT.):<br />
gakveTilis bolos moswavleebi ajameben, ra gaiges axali am gakveTilze<br />
(gaixsenes igav-arakis raoba, Seiswavles igav-araki `ixvi <strong>da</strong> myvari~, gaecnen Zvel<br />
qarTul sityvebs, gadmosces teqstis Sinaarsi Tanamedrove <strong>qarTuli</strong>T...).<br />
aqtivoba 7 _ Sefaseba (1-2 wT.):<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles, romlebic<br />
gansakuTrebiT aqtiurobdnen gakveTilis mimdinareobisas.<br />
aqtivoba 8 _saSinao <strong>da</strong>valeba (1-2 wT.):<br />
moiZion masala sulxan-saba orbelianis Sesaxeb (gamoiyenon am mizniT biblioTeka,<br />
interneti, SeekiTxon ufrosebsac) <strong>da</strong> momdevno gakveTilze Tanatolebs<br />
mis Sesaxeb esaubron, werilobiT gadmoscen `ixvisa <strong>da</strong> myvaris~ Sinaarsi,<br />
(`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #3)<br />
II gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ jgufuri muSaoba-prezentacia (7-8 wT.):<br />
moswavleebi iyofian jgufebad, TiToeuli jgufi warmoadgens moZiebul<br />
masalas sulxan-saba orbelianis Sesaxeb, SeiZleba warmoadginon vizualuri<br />
masalac. saukeTeso namuSevari Sefasdeba <strong>da</strong> <strong>da</strong>jildovdeba. aqve kiTxuloben<br />
werilobiT <strong>da</strong>valebasac, romelic gaanalizdeba <strong>da</strong> Sefasdeba moswavleTa saer-<br />
To ZalebiT.<br />
aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (12 wT.):<br />
teqstis `mefe <strong>da</strong> misi Svili~ kiTxvas iwyebs maswavlebeli, agrZelebs kiTxvaSi<br />
gawafuli moswavle. gza<strong>da</strong>gza aixsneba gaugebari sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi:<br />
misi mefoba mas misca _ Tavisi mefoba mas (Svils) <strong>da</strong>uTmo<br />
veravin akadra moxseneba _ veravin gaube<strong>da</strong> Tqma<br />
viTar mefobs _ rogor mefobs<br />
iama _ eama, esiamovna<br />
<strong>da</strong>umadla _ madloba uTxra...<br />
teqstis gagebisaTvis <strong>da</strong>ismis kiTxvebi, romelTa pasuxebs moswavleebi<br />
wignSi amoikiTxaven:<br />
_ ra sTxova mamam Svils? (`Cem magier Sen imefe <strong>da</strong> vire cocxal var...~).<br />
_ rogori mefe gamodga mefiswuli? (`eseTi samarTali <strong>da</strong> sikeTe gamoiCina,...~).<br />
_ riT aoceb<strong>da</strong> igi mnaxvelebs? (`dRisiT cxens ar Sejdis~. .)<br />
_rogor auxsna man mamas Tavisi saqcieli? (`salaroc Tqvensav sicocxle-<br />
Si... ~).<br />
_ amoikiTxeT teqsti<strong>da</strong>n is adgili, sa<strong>da</strong>c mwerlis Segonebaa mocemuli.<br />
(`yovelive keTili...~).<br />
_ ras Sea<strong>da</strong>ra Svilma sikvdilis Semdeg gakeTebuli sikeTe? (ukan midevnebul<br />
lampars). riT hgavs ukan midevnebuli lampari sikvdilis Semdeg gakeTebul<br />
sikeTes? (ukan midevnebuli lampari gzas ver gaanaTebs, aseve _ a<strong>da</strong>mianis sikvdilis<br />
Semdeg gakeTebul keTil saqmesac aRar aqvs madli.)<br />
78
aqtivoba 3 _ gegmis Sedgena <strong>da</strong> Sinaarsis gadmocema (7 wT.):<br />
moswavleebi Cumad kiTxuloben teqsts, moiniSnaven azrobrivad <strong>da</strong>srulebul<br />
monakveTebs <strong>da</strong> adgenen gegmas, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />
a) mamis Txovna<br />
b) axalgazr<strong>da</strong> mefis saqcieli<br />
g) mamis gaoceba<br />
d) Wkvianuri pasuxi / ukan midevnebuli lampari<br />
e) madlieri mama<br />
calkeuli sakiTxebis mixedviT gadmoscemen teqstis Sinaarss, Semdeg saubroben<br />
moqmedi pirebis saqcielze.<br />
aqtivoba 4 _ wakiTxulis Sefaseba (5 wT.):<br />
_ mefis ra Tvisebebi Cans teqstSi? (is mosiyvarule mamaa, Tavisive sicocxleSi<br />
gaamefa Svili; samarTliania _ afasebs Tavisi Svilis Wkuas <strong>da</strong> misi<br />
madlobelia; Zunwia _ miuxe<strong>da</strong>vad didi simdidrisa, ar surs Tavis sicocxleSi<br />
<strong>da</strong>urigos glaxakebs mowyaleba; amjobinebs es misi sikvdilis Semdeg gakeTdes...)<br />
_ Svilis ra Tvisebebi Cans teqstSi? (Wkviania _ kargi rCeva misca moxuc<br />
mamas; samarTliani <strong>da</strong> kargi mefea _ Tavisi mefobiT mamas `yovelTave <strong>da</strong>aviwya~;<br />
moridebulia ufrosTan _ Tavisi saTqmeli pir<strong>da</strong>pir ver uTxra mamas <strong>da</strong><br />
saqcieliT miaxvedra...).<br />
_ romeli gmiris saqcielia TqvenTvis ufro mosawoni? ratom? <strong>da</strong>asabuTeT<br />
Tqveni azri.<br />
_ ra aris am teqstis de<strong>da</strong>azri? ris Tqma surs mwerals? (a<strong>da</strong>mianma sikeTe sicocxleSi<br />
un<strong>da</strong> akeTos). ramdenad misaRebia TqvenTvis mwerlis Segoneba? <strong>da</strong>asabuTeT<br />
Tqveni azri.<br />
_ xom ar gaixsenebT msgavs SemTxvevas cxovrebi<strong>da</strong>n, kinofilmebi<strong>da</strong>n, wignebi<strong>da</strong>n?<br />
_ ra aris sicrue <strong>da</strong> sibrZne am igav-arakSi? (sicruea aq moTxrobili ambavi<br />
_ mefis Svilis mier lampris ukan midevneba, sibrZnea Segoneba _a<strong>da</strong>mianma<br />
sicocxleSive un<strong>da</strong> moaswros sikeTis keTeba);<br />
aqtivoba 5 _ mwerlis enaze <strong>da</strong>kvirveba (5 wT.):<br />
_ dRevandeli <strong>qarTuli</strong>saTvis ucxo romeli sityvebi gvxvdeba teqstSi? ra<br />
aris maTi Tanamedrove Sesatyvisebi? (es savarjiSo SeiZleba weriTac Sesruldes).<br />
aqtivoba 6 _ Sejameba (1-2 wT.).<br />
aqtivoba 7 _ Sefaseba (1-2 wT.).<br />
aqtivoba 8_ saSinao <strong>da</strong>valeba (1-2 wT.):<br />
teqsti `mefe <strong>da</strong> misi Svili~, werilobiT gadmoscen misi Sinaarsi (`aqt. rveuli~,<br />
<strong>da</strong>valeba #4).<br />
III gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ prezentacia (7-8 wT.):<br />
moswavleebi warmoadgenen Sesrulebul weriT namuSevars, afaseben <strong>da</strong> aanalizeben<br />
erTmaneTis pasuxebs, asaxeleben maT Soris saukeTeso variants.<br />
79
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva (10 wT.).:<br />
teqsti `Raribi <strong>da</strong> qila erbo~ <strong>da</strong>muSavdeba iseve, rogorc wina igav-arakebi,<br />
moswavleebi saxelmZRvaneloSi warmodgenili kiTxvebis saSualebiT gaiazreben<br />
wakiTxuls <strong>da</strong> akeTeben saTanado <strong>da</strong>skvnebs.<br />
aqtivoba 3 _ saklaso diskusia `qaris motanils qari waiRebso~ (7 wT.):<br />
moswavleebi aanalizeben am an<strong>da</strong>zis azrs, Semdeg iyofian jgufebad, Ti-<br />
Toeuli jgufi warmoadgens am Temaze Seqmnil zepir teqsts.<br />
aqtivoba 4 _ wakiTxulis Sefaseba (5-7 wT.):<br />
_ vina aris Tqven mier Seswavlili igav-arakebis avtori?<br />
_ mis romel igav-arakebs icnobT kidev? (moswavleebs wina klasebSi Seswavlili<br />
aqvT sulxan-saba orbelianis ramdenime igav-araki <strong>da</strong> saubroben maT<br />
Se saxeb). Tu ginaxavT multfilmebi am igavebis mixedviT ga<strong>da</strong>Rebuli? ra aer-<br />
Tianebs am igav-arakebs? (mwerali aRwers mogonil ambavs, zogjer moqmedi pirebi<br />
arian cxo velebi, qvewarmavlebi, frinvelebi, Cvens SemTxvevaSi _ ixvi, myvari,<br />
mag ram aqac a<strong>da</strong>mianebi igulisxmebian; simarTles mwerali pir<strong>da</strong>pir ar gveubneba;<br />
aucileblad aris mocemuli <strong>da</strong>rigeba).<br />
gamoikveTeba igav-arakis saerTo niSnebi:<br />
a) is mcire moculobisaa,<br />
b) mwerali Tavis saTqmels SefarviT gveubneba,<br />
g) xSirad moqmedi pirebi arian cxovelebi, frinvelebi, magram igulisxmebian<br />
a<strong>da</strong>mianebi,<br />
d) masSi aucileblad mocemulia <strong>da</strong>rigeba, Segoneba...<br />
_ ra <strong>da</strong>rigebaa mocemuli pirvel igav-arakSi? amoikiTxeT saTanado adgili<br />
teqsti<strong>da</strong>n (`Zmobilo, magisTanas samkvidros siyvaruls Cemeulad siaruli<br />
sjobnebiao~);meore igav-arakSi? (`yovelive keTili sicocxleSi qmnas sjobso <strong>da</strong><br />
sikeTis qmnas <strong>da</strong>eSuroso~); mesameSi?..<br />
_ eTanxmebiT am Segonebebs? (moswavleebs eZlevaT azris Tavisuflad<br />
gamoTqmis saSualeba. isini ixseneben cxovrebiseul SemTxvevebs, literaturul<br />
magaliTebs, filmebs, avleben maT Soris paralelebs <strong>da</strong> cdiloben <strong>da</strong>asabuTon<br />
sakuTari mosazrebebi. aman SeiZleba erTgvari diskusiis saxec ki miiRos).<br />
aqtivoba 5 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (7-8 wT.):<br />
fuZegaorkecebuli <strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva ricxviTi saxelebis SeerTebiT miRebuli<br />
ricxviTi saxelebis marTlwera:<br />
<strong>da</strong>faze iwereba wina<strong>da</strong>deba:<br />
`goWebs or-or marCilad gavyidi~.<br />
_ romelia am wina<strong>da</strong>debaSi ricxviTi saxeli? (or-ori).<br />
_rogor aris es ricxviTi saxeli miRebuli? (or-is gameorebiT, fuZis gameorebiT,<br />
fuZis gaorkecebiT).<br />
_ xom ar gaixsenebT sxva ricxviTi saxelsac, romelic aseve fuZis gameorebiT<br />
aris miRebuli? (sam-sami, xuT-xuTi, Svid-Svidi...)<br />
_ rogor iwereba es fuZegaorkecebuli ricxviTi saxelebi? (defisiT).<br />
80
_ SevaerToT defisiT sxva<strong>da</strong>sxva ricxviTi saxelebi: xuTi, eqvsi; Svidi,<br />
rva... SevadginoT maTi gamoyenebiT wina<strong>da</strong>debebi.<br />
eZleva saTanado wesi:<br />
fuZegaorkecebuli ricxviTi saxelebi iwereba defisiT: or-ori, samsami,<br />
xuT-xuTi... defisiT iwereba agreTve sxva<strong>da</strong>sxva ricxviTi saxelebis<br />
SeerTebiT miRebuli rTuli saxelebi: ori-sami, xuTi-eqvsi...<br />
am codnis gamoyenebiT sruldeba `aqtivobebis rveulSi~ mocemuli me-6<br />
<strong>da</strong>valeba: ipoveT ricxviTi saxelebis marTlweraSi <strong>da</strong>Svebuli Secdomebi <strong>da</strong><br />
gaasworeT.<br />
aqtivoba 6 _ Sejameba (1-2 wT.).<br />
aqtivoba 7 _ Sefaseba (1-2 wT.).<br />
aqtivoba 8 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (1-2 wT.):<br />
teqsti `Raribi <strong>da</strong> qila erbo~, <strong>da</strong>valeba #5 (`aqt. rveuli~.)<br />
Sedegebis kodi:<br />
V1 _ moswavle moiZiebs <strong>da</strong> warmoadgens sulxan-saba orbelianis Sesaxeb informaciul<br />
<strong>da</strong> vizualur masalas; agebs zepir teqsts am Temaze;<br />
V4 _ monawileobs iga v -arakebis Sesaxeb gamarTul diskusiaSi, gamoxatavs<br />
Tavis <strong>da</strong>mokidebulebas calkeul personaJebTan <strong>da</strong>kavSirebiT;<br />
V6 _ asaxelebs wakiTxuli igav-arakebis Temas, avlebs paralelebs adre<br />
wakiTxul Tematurad msgavs nawarmoebebTan;<br />
V7 _ amoicnobs sulxan-sabas <strong>enisa</strong>Tvis <strong>da</strong>maxasiaTebel Taviseburebebs (arqaizmebi);<br />
V8 _ iye nebs kiTxvis calkul strategiebs _ sulxan-saba orbelianis Sesaxeb<br />
informaciis mosapoveblad iyenebs sabavSvo enciklopediur masalas, yofs<br />
teqsts calkeul nawilebad <strong>da</strong> adgens gegmas...<br />
V11 _ <strong>da</strong>moukideblad qmnis sxva<strong>da</strong>sxva tipis teqsts, TanmimdevrobiT gadmoscems<br />
faqtebsa <strong>da</strong> movlenebs;<br />
V12 _ iyenebs naweris Casworebisa <strong>da</strong> koreqtirebis misTvis nacnob xerxebs.<br />
81
igav-arakis raoba (wina Temis gagrZeleba), a. wereTlis `kata <strong>da</strong><br />
lomi~<br />
miznebi:<br />
_ mxatvruli teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> gaazreba<br />
_ mxatvrul saxeebze <strong>da</strong>kvirveba, poeturi teqstis aRqma<br />
_ gamometyvelebiT kiTxvaSi varjiSi<br />
_ paralelebis gavleba Seswavlil literaturul nawarmoebebTan<br />
_ argumentirebuli msjelobis unar-CvevaTa <strong>da</strong>ufleba<br />
_ weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />
maswavlebeli klass ukiTxavs sulxan-saba orbelianis igav-araks `katis<br />
gazrdili lomi~ (moswavleTa erTi nawilisaTvis am teqstis a<strong>da</strong>ptirebuli varianti<br />
cnobilia IV klasis saxelmZRvanelo<strong>da</strong>n):<br />
katis gazrdili lomi<br />
erTi kata <strong>da</strong>iarebo<strong>da</strong>. naxa, erTi Zu lomi momkv<strong>da</strong>ra <strong>da</strong> erTi lekvi <strong>da</strong>rComia.<br />
waiyvana <strong>da</strong> zr<strong>da</strong> <strong>da</strong>uwyo. ra gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> didi Seiqmna, <strong>da</strong>iwyo nadiroba <strong>da</strong><br />
nadiris Wama.<br />
dResa erTsa nadiri veRar iSova, Tavisi gamzrdeli katac SesaWmelad moindoma.<br />
katam ra Seityo, gaiqca <strong>da</strong> xezed gavi<strong>da</strong>. lomi Zirs wamouwva, uTxra: `Cemo<br />
dedis usayvarleso <strong>da</strong> <strong>da</strong>marCenelo gamzrdelo, yoveli Seni zneoba rom maswavle,<br />
eg xezed gasvla rad ar maswavleo?~ katam upasuxa: `eg CemTvis Sevinaxe, ra<br />
asre gamiWirdebo<strong>da</strong>, momxmarebo<strong>da</strong>o~).<br />
aixsneba moswavleTaTvis gaugebari sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi: <strong>da</strong>rComia – <strong>da</strong>r-<br />
Cenia, ra _ aq: roca, dResa erTsa – erT dRes, asre – ase... gairkveva, ratom iyenebs<br />
mwerali am leqsikur erTeulebs (nawarmoebi `sibrZne sicruisa~ me-18 saukuneSi<br />
<strong>da</strong>iwera, Tanamedrove qarTulSi maT sxva Sesatyvisebi moepovebaT).<br />
informacia maswavleblisaTvis:<br />
<strong>qarTuli</strong> igav-arakis ganviTarebaSi sagangebod un<strong>da</strong> gamovyoT akaki wereTlis Rvawli,<br />
romelmac leqsad gaawyo sulxan-sabas araerTi igav-araki (`kaci <strong>da</strong> <strong>da</strong>Tvi~, `mamali <strong>da</strong> ZaRli~,<br />
`kata <strong>da</strong> lomi~, `mefe <strong>da</strong> mxatvari~...). manve gadmoaqarTula i. krilovis igav-arakebi _ misi 213<br />
igav-araki<strong>da</strong>n akakim Targmna <strong>da</strong> leqsad gaawyo 153.<br />
aqtivoba 2 _ leqsis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />
maswavlebeli klass gamometyvelebiT ukiTxavs akaki wereTlis `katasa <strong>da</strong><br />
loms~, Semdeg nawil-nawil akiT xebs moswavleebsac, romlebic gza<strong>da</strong>gza xsnian<br />
gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs (ix. `sityvaTa salaro~). <strong>da</strong>ismeba teqstis gagebaze<br />
orientirebuli kiTxvebi:<br />
_ ratom ga<strong>da</strong>wyvita katam lomis lekvis gazr<strong>da</strong>?<br />
_ ra mdgomareobaSi iyo lomis lekvi?<br />
_ rogor uvli<strong>da</strong> kata Svilobils?<br />
82
_ rodis gaimeta katam Tavisi gamzrdeli SesaWmelad?<br />
_ rogor uSvela dedobilma Tavs?<br />
_ ra usayvedura Svilobilma dedobils?<br />
moswavleebi saWiroebis SemTxvevaSi kiTxuloben teqsti<strong>da</strong>n saTanado adgilebs<br />
<strong>da</strong> ukeTeben mas sakuTar interpretacias.<br />
teqstis analizisaTvis <strong>da</strong>ismis Semdegi kiTxvebi:<br />
_ ramdenad samarTlianad geCvenebaT lomis sayveduri Tavisi gamzrdelis<br />
mimarT?<br />
_ lomis ra Tvisebebi Cans am teqstSi? rogor a<strong>da</strong>mians gulisxmobs mwerali<br />
lomSi? kataSi?<br />
_ lomi am leqsSi katas `dedobils~ uwodebs. Tqveni azriT, marTlac gauwia<br />
Tu ara katam loms dedis magivroba?<br />
am kiTxvaze moswavleebs SeiZleba sxva<strong>da</strong>sxva pasuxi hqondeT _ moswavleTa<br />
erTi nawilis azriT, kata imsaxurebs am saxels, radganac man upatrono lomis<br />
lekvs yvelaferi gaukeTa, risi gakeTebac namdvil de<strong>da</strong>s SeeZlo: (`aiyvana, uZiZava,<br />
ugamdla <strong>da</strong> gamozar<strong>da</strong>; Sestrfo<strong>da</strong> <strong>da</strong> Sexaro<strong>da</strong>, Svilze nakleb ar uyvar<strong>da</strong>~);<br />
klasis erTi nawilis azriT ki, is mainc ar iyo namdvili de<strong>da</strong>, radganac man loms<br />
yvelaferi ar aswavla, mas bolomde ar endobo<strong>da</strong>, de<strong>da</strong>Sviloba ki undoblobas<br />
gamoricxavs. moqmedebs principi: yvelas azri sainteresoa, mTavaria, moswavleebs<br />
mivceT azris Tavisuflad gamoTqmisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>sabuTebis saSualeba, Tan<strong>da</strong>Tan<br />
<strong>da</strong>vaufloT isini diskusiis xelovnebas – sxvisi azris mosmenas, sakuTari azris<br />
koreqtul <strong>da</strong> misaReb formaSi Camoyalibebas.<br />
_ Tqveni azriT, a<strong>da</strong>mianis ra Tvisebas kicxavs mwerali am nawarmoebSi? (umadurobas).<br />
_ rogor fiqrobT, ra iyo lomisagan gamzrdelis gametebis mizezi? (a) mtaceblis<br />
buneba).<br />
_ romeli an<strong>da</strong>zebi gagaxsendebaT am teqstis kiTxvisas? (`kvici gvarze<br />
xtis~, `ar gaTeTrdebis yorani, rac un<strong>da</strong> xexo qviSiTa~, `kuzians samare gaasworebs~,<br />
`mglis Tavze saxarebas kiTxulobdnen~, `<strong>da</strong>vTese Txili, movi<strong>da</strong> Txili,<br />
rac iyo de<strong>da</strong>, is iyo Svili~..). werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #3 (`aqtivobebis<br />
rveuli~).<br />
_ ramdenad Seefereba am nawarmoebs saxelmZRvaneloSi mocemuli an<strong>da</strong>za<br />
`cema gmarTebs gamzrdelisa, ra yrma naxo cu<strong>da</strong>d zrdili~? (nawilobriv Seefereba,<br />
ramdena<strong>da</strong>c lomis qcevis mizezi mxolod cudi aRzr<strong>da</strong> <strong>da</strong> mSobeli ar iyo,<br />
aq did rols TamaSobs misi mtacebluri buneba).<br />
_ Tqveni azriT, rogor warimarTebo<strong>da</strong> amis Semdeg lomis cxovreba? (aq<br />
moswavleebs eZlevaT azris gamoxatvis sruli Tavisufleba, Tavisi fantaziis<br />
mixedviT SeuZliaT kidec am nawarmoebis gagrZeleba).<br />
aqtivoba 3 _ wakiTxulis Sefaseba:<br />
_ ra saerTo aqvs erTmaneTTan am or nawarmoebs? riT hgavs <strong>da</strong> riT gansxvavdeba<br />
isini?<br />
(saerToa siuJeti – ambavi katis mier lomis gazrdis Sesaxeb, orive nawarmoebi<br />
igav-arakia, gansxvaveba aris ambis gadmocemis formaSi _ erTi moTxrobis<br />
saxiT aris <strong>da</strong>werili, meore ki _ leqsis; gansxvaveba aris mwerlebis enaSic _<br />
sulxan-sabas ena ufro Zvelia...)<br />
83
aqtivoba 4 _ diskusia:<br />
jgufuri muSaobisTvis klass sadiskusiod eZleva Tema: imsjeleT katis<br />
qcevis mizezze _ ratom ar aswavla Svilobils xeze asvla.<br />
aqtivoba 5 _ teqstis ageba werilobiT:<br />
<strong>da</strong>valeba #3 (`aqtivobebis rveuli~).<br />
Sedegebis kodi: V1, V4, V6, V7, V8, V11.<br />
momdevno Temis _ `filosofosi <strong>da</strong> viri~ (xalxuri); arsebiTi saxelis<br />
marTlwera (mravlobiT ricxvSi ori e) _ <strong>da</strong>muSavebas mTlianad maswavlebels<br />
vandobT.<br />
84
zRapris raoba, `bedi <strong>da</strong> iRbali~ (<strong>qarTuli</strong> xalxuri zRapari), sityvis<br />
semantika, sityvaTa warmoqmna<br />
miznebi :<br />
_ <strong>literaturis</strong> Janrebze <strong>da</strong>kvirveba (zRapari)<br />
_ mxatvruli teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />
_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />
_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ teqstis ageba<br />
_ weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
_ sityvis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
teqstze muSaoba<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />
es muSaoba SeiZleba sxva<strong>da</strong>sxvagvarad Catardes; maswavlebls vTavazobT<br />
Cveneul versias: moswavleebi ixseneben adre Seswavlil (wakiTxul, mosmenil)<br />
qarTul xalxur zRaprebs <strong>da</strong> msjeloben im Taviseburebebze, rac zoga<strong>da</strong>d zRapars<br />
axasiaTebs _ masSi moTxrobilia <strong>da</strong>ujerebeli ambavi, bolo keTilia _ imarjvebs<br />
keTili <strong>da</strong> marcxdeba boroti, <strong>qarTuli</strong> zRaprebis umetesoba iwyeba `iyo <strong>da</strong><br />
ara iyo-ra~Ti, mTavrdeba: `Wiri iqa, lxini aqa...~. aqve klass gaacnobs ilias cnobil<br />
gamonaTqvams zRapris Sesaxeb (`Cveni zRapari tyuilad ki ar iwyeba `iyo <strong>da</strong><br />
ara iyo raTi~. `iyo~ Sig Casaxulis azria, <strong>da</strong> azri xom yovelTvis yofila, aris<br />
<strong>da</strong> iqneba. `ara ki ara iyo-ra~ ekuTvnis TviT ambavsa, romelic arc yofila<br />
<strong>da</strong> arc aris~) <strong>da</strong> moswavleebTan erTad aanalizebs mas konkretuli magaliTebis<br />
moSveliebiT (mag: `nacarqeqia~ _ `iyo~ a<strong>da</strong>mianis gamarjveba borot Zalebze,<br />
`ara iyo-ra~ _ exe ba Tavad nacarqeqiasa <strong>da</strong> devs, romlebic arc yofilan <strong>da</strong> arc<br />
amJamad arseboben...)...<br />
aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />
teqstis wakiTxvamde kargi iqneba, Tu maswavlebeli klass <strong>da</strong>akvirvebs<br />
zRapris saTaurze _`bedi <strong>da</strong> iRbali~. Cveulebriv, es ori sityva (bedi, iRbali)<br />
erTmaneTis sinonimebad miiCneva (ix. a. neimanis `qarTul sinonimTa leqsikoni~,<br />
Tb. 1978 w, gv. 47), magram `<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT leqsikonSi~ am sityvebis<br />
ufro zust axsnas vxvdebiT: a) bedi _ 1. Zveli xalxuri rwmeniT, zebunebrivi<br />
raRac Zala, romelic viTom winaswar gansazRvrav<strong>da</strong> a<strong>da</strong>mianis cxovrebas, 2. momavali,<br />
xvedri, 3. kargi xvedri (iRbali); b) iRbali _ kargi bedi. am teqstSi es<br />
sityva (iRbali) swored am mniSvnelobiT aris gamoyenebuli. moswavleebi teqsts<br />
nawil-nawil kiTxuloben <strong>da</strong> gza<strong>da</strong>gza xsnian gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs.<br />
gar<strong>da</strong> `sityvis salaroSi~ axsnili leqsi ku ri erTeulebisa, moswavleTaTvis<br />
SeiZleba gaugebari aRmoCndes Semdegi sityvebi: Rataki _ Raribi, mu<strong>da</strong>mdRe<br />
– yoveldRe, duqani _ savaWro <strong>da</strong>wesebuleba, naoflari _ didi SromiT SeZenili...<br />
moswavleebi aanalizeben wakiTxuls maswavleblis <strong>da</strong>mxmare kiTxvebis saSualebiT:<br />
_ ratom ver uSvela Raribs iRblis <strong>da</strong>xmarebam?<br />
85
_ rodis Seicvala Raribis cxovreba? teqstis mixedviT, ra gax<strong>da</strong> misi warmatebis<br />
mizezi? (bedi <strong>da</strong> Sromismoyvareoba erTad). aqve sruldeba wyvilebSi<br />
<strong>da</strong>valeba #1 (`aqtivobebis rveuli~).<br />
_ Raribi kacis ra Tvisebebi Cans am nawarmoebSi? <strong>da</strong>asabuTeT teqstis mixedviT.<br />
_ ra an<strong>da</strong>ziT mTavrdeba es zRapari? rogor gesmiT misi mniSvneloba? (Tu<br />
bedi gwyalobs, yvelgan kargad igrZnob Tavs). ramdenad Seefereba es an<strong>da</strong>za teqstis<br />
Sinaarss? (nawilobriv Seefereba, imitom rom marto iRblis/bedis <strong>da</strong>xmareba<br />
ar iyo sakmarisi; sanam Ratakma TviTonac ar gaanZria xeli, araferi eSvela).<br />
_ ra aris am zRapris Tema? (bedisa <strong>da</strong> iRblis gavlena a<strong>da</strong>mianis cxovrebaze),<br />
ris Tqma surs mTqmels am zRapriT? (Tu xelic ar gaanZrie, marto bedi verafers<br />
giSvelis).<br />
_ gavixsenoT ra sityvebiT iwyeba es zRapari? (`iyo <strong>da</strong> ara iyo-ra~...). Tqveni<br />
azriT, ris Sesaxeb SeiZleba vTqvaT `iyo~? (Raribi kacis gaWirvebis Sesaxeb...),<br />
raze SeiZleba vTqvaT `ara iyo-ra~? (bedisa <strong>da</strong> iRblis sanaZleosa <strong>da</strong> maTi <strong>da</strong>xmarebis<br />
Sesaxeb; TviT am ambis Sesaxeb, romelic arc momx<strong>da</strong>ra <strong>da</strong> arc moxdeba...).<br />
aqtivoba 3 _ teqstis Sinaarsis gadmocema:<br />
moswavleebi teqsts yofen nawilebad <strong>da</strong> adgenen gegmas, romelic <strong>da</strong>axloebiT<br />
aseT saxes miiRebs:<br />
a) bedisa <strong>da</strong> iRblis sanaZleo<br />
b) iRblis saCuqari<br />
g) oqroebis <strong>da</strong>kargva<br />
d) gaormagebuli saCuqari<br />
e) kvlav <strong>da</strong>nakargi<br />
v) imedebis gacrueba mesamed<br />
z) bedis saCuqari...<br />
moswavleebi am gegmis mixedviT gadmoscemen teqstis Sinaarss nawil-nawil.<br />
sruldeba <strong>da</strong>valeba #2 (`aqt. rveuli~).<br />
aqtivoba 4 _teqstis ageba:<br />
<strong>da</strong>valeba #3. es <strong>da</strong>valeba moswavleebma SeiZ leba Seasrulon rogorc indivi<strong>da</strong>ulurad,<br />
ise wyvilebSi an jgufurad. namuSevris prezentacia xdeba <strong>klasSi</strong>.<br />
aqtivoba 5 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
1) sityvis gamoyeneba pir<strong>da</strong>piri <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>taniTi mniSvnelobiT (praqtikulad,<br />
terminis gareSe):<br />
_ `mivi<strong>da</strong> Raribi kaci <strong>da</strong>Ronebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>Zmarebuli Sin.~<br />
`Rvino <strong>da</strong>Zmarebuli <strong>da</strong>mxv<strong>da</strong>~;<br />
_ ras amCnevT? ras aRniSnavs xazgasmuli sityva pirvel wina<strong>da</strong>debaSi? meore<br />
wina<strong>da</strong>debaSi?<br />
aseve SeiZleba SevTavazoT sxva msgavsi magaliTebic:<br />
`de<strong>da</strong> oTaxSi gaxarebuli <strong>da</strong> pirmcinari Semovi<strong>da</strong>.~<br />
`aprilis pirmcinari mze gul-mkerds uqargav<strong>da</strong> de<strong>da</strong>miwas~.<br />
86
`civi <strong>da</strong> uxvTovliani zamTari <strong>da</strong>dga~.<br />
`leo aseT civ <strong>da</strong>xvedras ar moelo<strong>da</strong>~...<br />
2) nasaxelari zmnebi (terminis gareSe):<br />
mdi<strong>da</strong>ri _ gamdidr<strong>da</strong><br />
Raribi _ gaRarib<strong>da</strong><br />
Rataki _ gaRatak<strong>da</strong><br />
Zmari _ <strong>da</strong>Zmar<strong>da</strong><br />
glaxaki _ <strong>da</strong>glaxak<strong>da</strong><br />
naZlevi _ <strong>da</strong>naZlevdnen<br />
3) orTografiaze varjiSi – <strong>da</strong>valeba #4 (`aqt. rv.~).<br />
Sedegebis kodi: V3, V4, V6, V7, V8, V9, V10, V11.<br />
87
`rogor eZeb<strong>da</strong> glexi samarTals~ (germanuli xalxuri zRapari),<br />
sityvis pir<strong>da</strong>piri <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>taniTi mniSvneloba, mimarTvis Tavaziani<br />
formebi, frazeologizmebi<br />
miznebi:<br />
_ mxatvruli teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> gaazreba<br />
_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />
_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ sityvis semantikaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
teqstze muSaoba<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />
moswavleebs SeiZleba wavukiTxoT erT-erTi monakveTi am teqsti<strong>da</strong>n, romelic<br />
yvelaze <strong>da</strong>maintrigebeli SeiZleba moeCvenoT bavSvebs, mag:<br />
`xalxi Tan<strong>da</strong>Tan agugun<strong>da</strong>, axmaur<strong>da</strong>. risxvam <strong>da</strong>isadgura TiToeuli a<strong>da</strong>mianis<br />
gulSi. rogorc erTi kaci, ise <strong>da</strong>iZra mefis sasaxlisaken. malemsrbolma<br />
gaaswro xalxs, Sevar<strong>da</strong> sasaxleSi <strong>da</strong> mefes moaxsena:<br />
_ samarTlianoba gar<strong>da</strong>cvlila <strong>da</strong> amitom rekaven zarebs. xalxi SenTan<br />
modis samarTlis saZebnelado..~<br />
_ rogor gesmiT sityvebi: `samarTlianoba gar<strong>da</strong>icvala~?<br />
_ rogor fiqrobT, ratom eZeb<strong>da</strong> xalxi samarTals?<br />
_ ipovi<strong>da</strong> Tu ara mefis sasaxleSi misuli xalxi samarTals?..<br />
_ Tqveni azriT, ris Sesaxeb iqneba Txroba am teqstSi?<br />
aq moswavleebi sakuTari fantaziis mixedviT gvTavazoben pasuxebis sxva<strong>da</strong>sxva<br />
versias. isini ukve mzad arian teqstis wasakiTxad.<br />
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />
zRapars nawil-nawil kiTxuloben Tavad moswavleebi. gar<strong>da</strong> `sityvaTa salaroSi~<br />
axsnili leqsikuri erTeulebisa, moswavlisaTvis SeiZleba gaugebari aRmoCndes<br />
Semdegi sityvebi <strong>da</strong> frazebi: Tavneba _ TavisnaTqvama, jiuti; baki _<br />
saqonlis sadgomi, TvalSi momivi<strong>da</strong> _ momewona, uTenia _ diliT adre, mowiwebiT<br />
_ moridebiT, pativiscemiT; muqTad _ ufasod; suls iqiT araferi mabadia<br />
_ Zalian miWirs, araferi maqvs...<br />
teqstis gagebisaTvis <strong>da</strong>ismis Sinaarsze orientirebuli kiTxvebi, romelTa<br />
pasuxebi moswavleebs SeuZliaT wignSiac amoikiTxon.<br />
aqtivoba 3 _ teqstis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba:<br />
<strong>da</strong>ismis kiTxvebi:<br />
_ ratom ar sur<strong>da</strong> glexs saxl-karis gayidva? Tqveni azriT, sworad iqceo<strong>da</strong><br />
igi? glexis ra Tvisebebi Cans am zRaparSi? <strong>da</strong>axasiaTeT glexi teqstis mixedviT.<br />
_ ramdenad gamarTlebulad geCvenebaT grafis saqcieli _ gaefarToebina<br />
88
samflobelo mezoblebis xarjze? ra xerxebs mimarTav<strong>da</strong> igi miznis misaRwevad?<br />
grafis saqcielSi ra geCvenebaT yvelaze miuReblad? amoikiTxeT teqsti<strong>da</strong>n is<br />
adgili, romelic yvelaze ukeT axasiaTebs grafis Sinagan bunebas (`Cemi sar<strong>da</strong>fi<br />
oqroTia gamotenili, Cemi cixesimagre ki yvelaze maRali <strong>da</strong> mtkicea mTel samefoSi,<br />
mec yvelaze Zlieri var grafTa Soris <strong>da</strong>, rasac moviwadineb, imave wuTs<br />
Sevasruleb...~).<br />
_ Tqveni azriT, ratom Camoyalib<strong>da</strong> grafi aseT xarb, usamarTlo, <strong>da</strong>undobel<br />
<strong>da</strong> qedmaRal a<strong>da</strong>mianad? ra iyo amis mizezi? (a. misi simdidre <strong>da</strong> Zalaufleba,<br />
b. mas arasodes arvisgan ar Sexvedria winaaRmdegoba, g. im qveyanaSi ar arsebob<strong>da</strong><br />
sasamarTlo, d. yvelaferi erTad _ <strong>da</strong>asabuTeT Tqveni azri). rogor fiqrobT,<br />
amis Semdeg Seicvlebo<strong>da</strong> grafi?<br />
_ nawarmoebis mixedviT, rogoria mefe? misi ra Tvisebebi Cans? <strong>da</strong>asabuTeT<br />
teqstis mixedviT. rogor axerxebs igi amboxebuli xalxis <strong>da</strong>wynarebas? SeeZlo<br />
Tu ara mas, Tqveni azriT, sxvagvarad <strong>da</strong>ewynarebina Tavisi qveSevrmdomebi?<br />
_ vin <strong>da</strong> vin arian am zRapris gmirebi? romeli gmirebi arian mTavari? (glexi,<br />
grafi), aramTavari? (mosamarTleebi, mnaTe, malemsrboli, mefe, xalxi). ra Segi-<br />
ZliaT TqvaT am gmirebis Sesaxeb? romlis saqcielia TqvenTvis misaRebi? miuRebeli?<br />
Tqveni azriT, romeli gmirebi arian <strong>da</strong>debiTi? uaryofiTi?<br />
_ ra azria gatarebuli am zRaparSi? (xalxma Tavad un<strong>da</strong> <strong>da</strong>icvas Tavisi interesebi).<br />
_ Tu Cans zRaparSi mTqmelis <strong>da</strong>mokidebuleba momx<strong>da</strong>ri ambisadmi? (ar Cans,<br />
mTqmeli mxolod mTxrobelis rolSi gvevlineba).<br />
_ ra mogewonaT am nawarmoebSi? ra ar mogewonaT? ras SecvlidiT? ratom?<br />
<strong>da</strong>asabuTeT Tqveni azri.<br />
_ rogor fiqrobT, Seicvlebo<strong>da</strong> amis Semdeg am samefoSi cxovreba? ra Seicvlebo<strong>da</strong>?<br />
_ sruldeba <strong>da</strong>valeba #1 (`aqt. rveuli~).<br />
aqtivoba 4 _ Sinaarsis gadmocema:<br />
teqsti iyofa nawilebad, Sedgeba gegma, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />
a) Tav<strong>da</strong>jerebuli grafi<br />
b) grafis survili<br />
g) glexis uari<br />
d) ganrisxebuli grafi /grafis muqara<br />
e) usamarTlo sasamarTlo / mosyiduli mosamarTleebis ganaCeni<br />
v) samarTlis ZiebaSi<br />
z) xalxis aRSfoTeba<br />
T) samarTalma gaimarjva / samarTalma puri Wama<br />
moswavleebi gadmoscemen teqstis Sinaarss am sakiTxebis mixedviT, werilobiT<br />
asruleben #2 <strong>da</strong>valebas (`aqt. rveuli~).<br />
aqtivoba 5 _ sametyvelo etiketze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
a) <strong>da</strong>akvirdiT, ra sityvebiT esaubreba glexi (mosamarTleebi) grafs (keTilo<br />
batono, Tqveno brwyinvalebav, didebulo grafo). ra Cans mimarTvis am formebSi?<br />
(grafisadmi mowiweba, pativiscema, Tavazianoba). Tqveni azriT, ratom iye neben<br />
mimarTvis aseT formebs glexi <strong>da</strong> mosamarTleebi? (grafi maTze Zlieria <strong>da</strong> ZalauflebiT<br />
maTze maRla dgas).<br />
89
) <strong>da</strong>akvirdiT, ra sityvebiT mimarTaven glexs grafi <strong>da</strong> mosamarTleebi (briyvo,<br />
xeprev, sulelo). ra Cans mimarTvis aseTi formebi<strong>da</strong>n? (isini pativs ar scemen<br />
glexs, radgan is uflebrivad maTze <strong>da</strong>blad dgas). mimarTvis ra formebs iyeneben<br />
dRes ucnob/pativsacem a<strong>da</strong>mianTan saubrisas? (batono, qalbatono...). mimarTvis<br />
ra formebs iyenebT Tqven ufrosebTan saubrisas? ras gamovxatavT mimarTvis<br />
aseTi formebiT? (Cvens pativiscemas).<br />
aqtivoba 6 _ frazeologizmebze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
TvalSi mouvi<strong>da</strong> _ moewona<br />
civi uari _ mtkice, ga<strong>da</strong>wyvetili uari<br />
suls aqeT araferi mabadia – araferi maqvs, Zalian miWirs<br />
xelis erTi <strong>da</strong>kvriT movagvarebT _ advilad movagvarebT<br />
zRva xalxi – uamravi xalxi<br />
xalxis gulSi risxvam <strong>da</strong>isadgura _ xalxi gabraz<strong>da</strong><br />
am frazeologizmebis gamoyenebiT moswavleebi adgenen wina<strong>da</strong>debebs, asruleben<br />
<strong>da</strong>valeba #3-s (`aqt. rveuli~).<br />
aqtivoba 7 _ sityvis gamoyeneba pir<strong>da</strong>piri <strong>da</strong> ga<strong>da</strong>taniTi mniSvnelobiT:<br />
<strong>da</strong>valeba #4.<br />
aqtivoba 8 _ punqtuaciaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
a) brWyalebi ironiulad naTqvam sityvasTan,<br />
b) mravalwertili:<br />
moZebneT teqstSi is adgilebi, sa<strong>da</strong>c mravalwertilia naxmari (`<strong>da</strong>iwyo sasamarTlo...,<br />
miwa mosaxnavi <strong>da</strong>rCa, SeSa mosatani, cxenebi <strong>da</strong>saWedi...~ `zarebi ki rekav<strong>da</strong>,<br />
rekav<strong>da</strong>...~)<br />
_ rogor fiqrobT, ratom xmarobs mwerali mravalwertils? (naTqvami araa<br />
<strong>da</strong>mTavrebuli). ecadeT, <strong>da</strong>amTavroT saTqmeli.<br />
Sedegebis kodi: V2, V4, V6, V7, V8, V10, V11, V12.<br />
90
sergo kldiaSvilis `yanCa <strong>da</strong> kakabi~, sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba,<br />
sityvaTa ganmeoreba <strong>da</strong> maTi Tavi<strong>da</strong>n acileba<br />
miznebi:<br />
_ lit. teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />
_ kritikuli azrovnebis ganviTareba<br />
_ lit. paralelebis gavleba<br />
_ gabmuli Txroba<br />
_ sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba<br />
_ sityvaTa ganmeorebis Tavi<strong>da</strong>n acileba nacvalsaxelis saSualebiT<br />
_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
teqstze muSaoba<br />
aqtivoba 1. kiTxvisaTvis mzadeba _ provocireba: maswavlebeli klass Sesavsebad<br />
sTavazobs `gonebrivi ieriSis~ rukas:<br />
gareuli frinveli<br />
zamTars Tbil<br />
qveynebSi atarebs<br />
gareuli frinveli<br />
gavrcelebulia<br />
saqarTvelos tyeebSi<br />
?<br />
yanCa<br />
?<br />
?<br />
kakabi<br />
?<br />
91<br />
cxovrobs wylian adgilebSi<br />
ikvebeba TevziT, bayayiT<br />
ikvebeba marcvleuliT<br />
ar mifrinavs Tbili<br />
qveynebisaken
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
sergo kldiaSvili (1893 – 1986 wlebi) _ <strong>da</strong>amTavra quTaisis gimnazia, swavlob<strong>da</strong> moskovis<br />
universitetis iuridiul fakultetze, mamasTan (cnobil qarTvel mweral <strong>da</strong>viT kldiaSvilTan)<br />
erTad monawileob<strong>da</strong> I msoflio omSi, saqarTveloSi <strong>da</strong>brun<strong>da</strong> 1917 wels. misi pirveli prozauli<br />
miniaturebi <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> 1911 wels Tbilisis gazeT `sinaTleSi~, 1916 wli<strong>da</strong>n `cisferyanwelTa~<br />
erT-erTi <strong>da</strong>maarsebeli <strong>da</strong> aqtiuri wevria. mwerali novelis Janris erT-erTi ubrwyinvalesi ostatia.<br />
misi yuradRebis centrSi dgas a<strong>da</strong>miani Semoqmedi, a<strong>da</strong>miani patrioti. avtoria novelebisa:<br />
`Winka biWebi~, `obrodi~, `gorgasalis Tasi~, `serafiti~, `Semodgomis wvima~, `jor<strong>da</strong>no bruno~...<br />
gansakuTrebuli popularoba moipova misma `laxun<strong>da</strong>relis Tavga<strong>da</strong>savlma~. aqtiurad muSaob<strong>da</strong><br />
dramaturgiaSic. sxva<strong>da</strong>sxva wlebSi qarTul scenaze idgmebo<strong>da</strong> misi piesebi: `<strong>da</strong>bruneba~, `irmis<br />
xevi~... Targmnilia mraval enaze.<br />
novela _ (ital. – axali ambavi) warmoiSva italiaSi Sua saukuneebSi <strong>da</strong> iqi<strong>da</strong>n gavrcel<strong>da</strong><br />
msoflio literaturaSi, mcire moculobis prozauli nawarmoebia. igi a<strong>da</strong>mianis cxovrebis erT<br />
iseT umniSvnelovanes epizodze mogviTxrobs, romelic faqtobrivad am pirovnebis mTel cxovrebiseul<br />
yofaze gviqmnis warmodgenas. misTvis <strong>da</strong>maxasiaTebelia moqmed pirTa raodenobrivi<br />
simcire. pesonaJTa xasiaTebi, yofiTi garemo, moqmedebis msvleloba novelaSi Zalze SekumSulad<br />
aris aRwerili. novelis Janruli Taviseburebaa originaluri, mZafri fabula, moulodneli,<br />
magram logikuri kvanZis gaxsna. novelas mkafiod gamoxatuli kompozicia axasiaTebs, romelSic<br />
<strong>da</strong>culia moqmedebis Tanmimdevroba, Txrobis Tav<strong>da</strong>Werili kilo, xasiaTdeba leqsikuri formis<br />
sinatifiT. misTvis ucxoa aRwera, mas ar aqvs (an aqvs Zalze sustad gamoxatuli) lirikuli sawyisebi.<br />
am niSnebis mixedviT s. kldiaSvilis `yanCa <strong>da</strong> kakabi~ swored novelis Janrs un<strong>da</strong> mivakuTvnoT.<br />
msoflio novelistikis cnobil ostatebs warmoadgenen j. bokaCo, p. merime, a. Cexovi,<br />
o’henri... qarTul literaturaSi novelis, rogorc klasikuri Janris, formireba xdeba me-19_<br />
me-20 s-is mijnaze. misi mTavari warmomadgenlebi arian S. aragvispireli, n. lorTqifaniZe, s. kldiaSvili,<br />
n. dumbaZe, r. inaniSvili... (a. nikoleiSvili, `<strong>qarTuli</strong> literatura~, XI kl. 2004, gv.<br />
225; a. Wialaia, r. Wialaia, `literaturaTmcodneobis cnebebi~, 1984 w, gv. 226).<br />
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />
teqsti winaswar aris <strong>da</strong>yofili nawilebad <strong>da</strong> moswavleebic ase kiTxuloben<br />
mas. SeiZleba amas mivceT `pauzebiT kiTxvis~ saxec <strong>da</strong> TiToeuli monakveTis<br />
wakiTxvis Semdeg klass gamovaTqmevinoT azri movlenaTa Semdgomi ganviTarebis<br />
Sesaxeb.<br />
teqstis nawil-nawil kiTxvis procesSi aixsneba gaugebari sityvebi <strong>da</strong><br />
gamoTqmebi, Semdeg <strong>da</strong>ismis gagebaze orientirebuli kiTxvebi, romlebic saxelmZRvaneloSia<br />
mocemuli.<br />
moswavleebi axasiaTeben TiToeul gmirs, gamoyofen maTi xasiaTis ZiriTad<br />
Tvisebebs, rasac teqstis mixedviT asabuTeben. yuradReba gamaxvildeba im faqtze,<br />
rom orive gmiri _ yanCac <strong>da</strong> kakabic _ cxovrebas mxolod sakuTari ga<strong>da</strong>saxedi<strong>da</strong>n<br />
uyurebs: maT moswonT mxolod is, rac maTTvis aris kargi <strong>da</strong> misaRebi.<br />
maT ar a<strong>da</strong>rdebT araferi, rac maT interesebs ar ukavSirdeba. isini Caketilni<br />
arian sakuTar samyaroSi. swored amitom aris, rom erTsa <strong>da</strong> imave movlenas (mag.<br />
bayayis yiyins) sxva<strong>da</strong>sxvagvarad aRiqvamen. amitom maTi megobroba moCvenebi-<br />
Tia, droebiTia. yanCas Waobi moswons, radgan iq kargad grZnobs Tavs, aqvs sakvebi,<br />
zamTarSi ki Tbil qveynebSi gafreniT Svelis Tavs. misTvis Tbili qveyanac<br />
mxolod zamTarSia kargi, radgan iq zafxulobiT Zalian cxela. mas ar gaaCnia<br />
erTi mudmivi samyofeli, ar aqvs samSoblo, misTvis yvelgan kargia, sa<strong>da</strong>c kargad<br />
grZnobs Tavs. yanCas Zalze waagavs kakabic, romelic aseve mxolod sakuTar<br />
92
Tavze fiqrobs <strong>da</strong> axali yofa (qveynad gaSlili mSenebloba) mxolod sakuTari<br />
interesebi<strong>da</strong>n gamomdinare moswons (mas axla bevri saWmeli aqvs).<br />
moswavleebi msjeloben, ra aris am nawarmoebis Tema (yanCisa <strong>da</strong> kakbis cxovreba,<br />
maTi megobroba), ra aris de<strong>da</strong>azri (cxovrebas mxolod Seni ga<strong>da</strong>saxedi<strong>da</strong>n<br />
ar un<strong>da</strong> uyuro, un<strong>da</strong> SegeZlos kargisa <strong>da</strong> cudis <strong>da</strong>naxva <strong>da</strong> maTi garCeva), rogor<br />
a<strong>da</strong>mianebs akritikebs mwerali (romlebic mxolod sakuTar Tavze fiqroben <strong>da</strong><br />
ar aRelvebT sxvisi bedi). .<br />
erTgvar paralels avleben adre Seswavlil nawarmoebTan `ixvi <strong>da</strong> myvari~,<br />
eZeben maT Soris msgavsebasa (moqmedebis adgili _Waobi; moqmedi gmirebi,<br />
romelTagan erTs _ bayays, yanCis msgavsad, Zalian moswons <strong>da</strong> uyvars iqauroba;<br />
meorisaTvis ki _ ixvisaTvis, iseve rogorc kakbisaTvis, _ gaugebaria <strong>da</strong> ucxo es<br />
grZnoba...) <strong>da</strong> gansxvavebas (bayays, yanCisagan gansxvavebiT, imdenad uyvars Waobi,<br />
rom mis <strong>da</strong>tovebaze ar fiqrobs <strong>da</strong> kvdeba kidec iq...).<br />
akvirdebian, ra niSniT SeurCia mweralma saTauri teqsts (lit. personaJebis<br />
mixedviT), TviTon sxva saTaurs xom ar SeurCevdnen, ratom...<br />
aqtivoba 3 _ teqstis Sinaarsis gadmocema:<br />
moswavleebi yofen teqsts nawilebad <strong>da</strong> adgenen gegmas, romelic <strong>da</strong>axloebiT<br />
aseT saxes miiRebs:<br />
a) bediT kmayofili yanCa<br />
b) kakbis stumroba/saubari kakabTan/wunia stumari<br />
g) Waobian velTan gamoTxoveba / Tbili qveynebisaken gamgzavreba/ moaxloebuli<br />
zamTari<br />
d) <strong>da</strong>brunebuli yanCis gaoceba / mudmivad sakvebis ZebnaSi/imedebis gacrueba...<br />
e) kvlav Tbili qveynebisken / <strong>da</strong>mSvidobeba kakabTan<br />
sruldeba <strong>da</strong>valeba #1 (`aqt. rveuli~).<br />
aqtivoba 4 _ teqstis ageba:<br />
saTauris mixedviT moswavleebi qmnian aRweriT teqsts: `Waobiani veli winaT<br />
<strong>da</strong> axla~, gadmoscemen mis Sinaarss jer TxrobiT, Semdeg _ werilobiT (<strong>da</strong>valeba<br />
#2).<br />
aqtivoba 5 _ teqstSi kiTxviTi, Zaxilisa <strong>da</strong> kiTxviT-Zaxilis wina<strong>da</strong>debebSi<br />
amokiTxva:<br />
gairkveva Zaxilis wina<strong>da</strong>debis saxeebi; yuradReba gamaxvildeba kiTxviT-<br />
Zaxilis wina<strong>da</strong>debaze _ kiTxvasac gamoxatavs <strong>da</strong> gakvirvebasac. varjiSoben am<br />
wina<strong>da</strong>debebis saTanado intonaciiT wakiTxvaze.<br />
kiTxviTi wina<strong>da</strong>debebi:<br />
megobaro, sad xar, rom versad gnaxe? (kiTxviTsityviania _ sad?); male<br />
apireb wasvlas? gazafxulze mainc apireb <strong>da</strong>brunebas? maS, sxvagan sad wavide?<br />
(kiTxviTsityviania _ sad?); mirCev mainc ra vqna? (kiTxviTsityviania _ ra?); sad<br />
aris Cemi bude? (kiTxviTsityviania _ sad?).<br />
93
Zaxilis wina<strong>da</strong>debebi:<br />
ra saamod yiyineben bayayebi! (gamoxatavs siamovnebas); ra un<strong>da</strong> iyos magaze<br />
sazareli! (gamoxatavs zizRs); ver gamigia, ra gemos naxulob raRac marcvalSi!<br />
(gamoxatavs gakvirvebas); aba, gasinje, ra gemo aqvs, iqneb mogewonos! (gamoxa tavs<br />
Txovnas); rom icode, ra gaWirvebaSi Cavvardi! (gamoxatavs guliswyromas); rogor<br />
mibe<strong>da</strong>v SekamaTebas! (gamoxatavs gabrazebas) <strong>da</strong> a. S. (ocamde Zaxilis wina<strong>da</strong>debaa<br />
teqstSi)<br />
kiTxviT-Zaxilis wina<strong>da</strong>debebi:<br />
yanCasac, aba, meti ra undo<strong>da</strong>?! iqneb Sevcdi?! rogor Tu mSieri?! rogor Sei-<br />
Zleba aqaurobas wuni <strong>da</strong>edos?! mikvirs, zafxulSic iq ar rCebi?! es amdeni xalxi<br />
sai<strong>da</strong>n gaCn<strong>da</strong>?!<br />
werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #4 (`aqt. rveuli~).<br />
aqtivoba 6 _ sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba:<br />
_ vin gadmogvcems teqstSi aRweril ambavs? ecadeT, gadmosceT teqstis Sinaarsi<br />
ise, TiTqos mas gviyveba 1) yanCa, 2) kakabi. ecadeT Txrobisas gamoiyenoT<br />
sityvebi: samwuxarod, sabednierod. rodis gamoiyenebs am sityvebs yanCa? (sabednierod<br />
_ am sityvas yanCa gamoiyenebs maSin, roca is aRwers Waobs, bayayebs,<br />
rodesac saubrobs Tbil qveynebze... samwuxarod _ am sityvas gamoiyenebs maSin,<br />
roca misi stumari uars etyvis bayayis Wamaze; roca ukan <strong>da</strong>brunebuli Waobs ve-<br />
Rar naxavs; roca mas gauWirdeba bayayebis Sovna; roca samu<strong>da</strong>mod uxdeba Tavis<br />
Zvel samkvidrosTan gamomSvidobeba...).<br />
aqtivoba 7 _ nacvalsaxelis raoba:<br />
maswavlebeli klass sTavazobs teqsts:<br />
`yanCas kidev undo<strong>da</strong>, raRac eTqva, magram kakabma uecrad Tvali mohkra<br />
moZmeebis gunds. kakabi saCqarod <strong>da</strong>emSvidoba Tavis Zvel megobars, frTa frTas<br />
Semohkra <strong>da</strong> gaSor<strong>da</strong>. kakabi laRad <strong>da</strong>qro<strong>da</strong> xan mTaSi, xan velze~.<br />
_ romeli arsebiTi saxeli meordeba teqstSi? Tu SeiZleba, rom Tavi<strong>da</strong>n aviciloT<br />
gameoreba? ra sityva SeiZleba CavsvaT mis nacvlad? scadeT <strong>da</strong> saTanado<br />
adgilebze CasviT sityvebi: is, igi.<br />
Casworebis Semdeg teqsti aseT saxes miiRebs:<br />
`yanCas kidev undo<strong>da</strong>, raRac eTqva, magram kakabma uecrad Tvali mohkra<br />
moZmeebis gunds. is saCqarod gamoemSvidoba Tavis Zvel megobars, frTa fTas<br />
Semohkra <strong>da</strong> gaSor<strong>da</strong>. igi laRad <strong>da</strong>qro<strong>da</strong> xan mTaSi, xan velze~.<br />
moswavleebi ixseneben wina klasebSi Seswavlil informacias arsebiTi<br />
saxelisa <strong>da</strong> nacvalsaxelis Sesaxeb, asruleben: #3 <strong>da</strong>valebas (`aqt. rveuli~).<br />
Sedegebis kodi: V1, V3, V6, V7, V9, V10, V11.<br />
94
gakveTilis masala: vaJa-fSavelas `unugeSo yofa~, gapirovneba<br />
(terminis gareSe), mwerlis enaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
miznebi:<br />
_ poeturi teqstis aRqma<br />
_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
_ mxatvrul saxeebze <strong>da</strong>kvirveba<br />
_ gamometyvelebiT kiTxvaze varjiSi<br />
_ teqstis ageba<br />
_ piris nacvalsaxelebis funqciaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />
maswavlebeli klass 2-3 dRiT adre aZlevs <strong>da</strong>valebas _ gaixsenon wina<br />
klasebSi Seswavlili vaJa-fSavelas nawarmoebebi, moiZion masala am mwerlis<br />
cxov rebisa <strong>da</strong> Semoqmedebis Sesaxeb (gamoiyenon am mizniT biblioTeka, interneti,<br />
hkiTxon ufrosebs). axla ki <strong>da</strong>iyon jgufebad <strong>da</strong> moemzadon prezentaciisaTvis:<br />
ra vici vaJas Sesaxeb.<br />
aqtivoba 2 _ leqsis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />
maswavlebeli leqss kiTxulobs gamometyvelebiT, Semdeg akiTxebs kiTxvaSi<br />
gawaful moswavles, iwyeben leqsikur analizs. gar<strong>da</strong> `sityvaTa salaroSi~ mocemuli<br />
sityvebisa, aixsneba Semdegi leqsikuri erTeulebic: unugeSo _ uimedo<br />
(nugeSi _ iseTi ram, rac a<strong>da</strong>mians <strong>da</strong>amSvidebs, imeds <strong>da</strong>ubrunebs); Cagruli –<br />
<strong>da</strong>Cagruli; gulmokluli _ Rrmad <strong>da</strong>mwuxrebuli; jurRmuli _ 1. Rrma bneli<br />
ormo, 2. Rrma xrami, ufskruli; bneli jurRmuli _ aq: igulisxmeba sibnele,<br />
romelic Wadris totebis qveS iyo; wyluli guli _ <strong>da</strong>wylulebuli, <strong>da</strong>sevdianebuli,<br />
<strong>da</strong>naRvlianebuli guli...<br />
<strong>da</strong>ismis teqstis gagebaze orientirebuli kiTxvebi, romelTa pasuxebs moswavleebi<br />
wignSive amoikiTxaven:<br />
_ sad amovi<strong>da</strong> ia? (`ias, bnel xevSi mosulsa,...~)<br />
_ ra ewa<strong>da</strong> mas? (`ewa<strong>da</strong> beCavs amosvla...~)<br />
_ ra akl<strong>da</strong>? (`mzis sxivi akl<strong>da</strong>...~)<br />
_ ratom etirebo<strong>da</strong>? (`mze veRar awvdis sxivebsa..~)<br />
_ ra mdgomareobaSi iyvnen <strong>da</strong>narCeni yvavilebi? ras e<strong>da</strong>rebodnen isini?<br />
(`gaRma ki yvavilTa gundi samoTxes e<strong>da</strong>rebo<strong>da</strong>...)<br />
_ ratom `emwarebo<strong>da</strong>~ ias sikvdili? (hxe<strong>da</strong>vs, rom sxvani lxinoben,<br />
mas miwa efarebo<strong>da</strong>).<br />
aqtivoba 3 _ leqsis gamomsaxvelobiT mxareze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
moswavleebi akvirdebian, ra mxatvrul xerxebs iyenebs poeti (terminebis<br />
gareSe):<br />
_ rasTan aris Se<strong>da</strong>rebuli mzis sxivebi? ra aqvs saerTo mzis sxivebs CiqilasTan?<br />
95
_ iis sikvdilis aRsaniSnavad romel sityvebs iyenebs poeti? (`miwa efarebo<strong>da</strong>~).<br />
_ rogor yofas uwodebs poeti iis cxovrebas? (`unugeSos~).<br />
_ Tqveni azriT, ramdenad Seesabameba iis yofas es sityva? SeiZlebo<strong>da</strong> Tu<br />
ara, sxva sityva SegverCia? (uimedo).<br />
_ ramdenad sworad aqvs teqsts saTauri SerCeuli? raze migavniSnebs amiT<br />
poeti? (rom leqsSi viRacis uimedo, unugeSo cxovrebis Sesaxeb iqneba saubari).<br />
Tqven sxva saTaurs xom ar SeurCevdiT? (moswavleebi SemogvTavazeben ramdenime<br />
variants, aucileblad un<strong>da</strong> <strong>da</strong>asabuTon, ramdenad Seefereba maTi varianti<br />
teqstSi gadmocemul ambavs, poetis saTqmels).<br />
_ movZebnoT teqstSi riTmebi (sruldeba <strong>da</strong>valeba #2).<br />
maswavlebeli <strong>da</strong>faze xazavs `gonebrivi ieriSis~ rukas <strong>da</strong> moswavleebs avalebs<br />
_ <strong>da</strong>axasiaTon ia, teqstis mixedviT SeurCion zedsarTavi saxelebi:<br />
ganabuli<br />
beCavi SemkrTali<br />
fergaxunebuli ia<br />
gaSterebuli<br />
gulmokluli Cagruli<br />
atirebuli<br />
_ Cveulebriv, visi <strong>da</strong>xasiaTebisaTvis viyenebT xolme am zedsarTav saxelebs:<br />
beCavi, ganabuli, SemkrTali, gulmokluli, gaSterebuli, atirebuli,<br />
Cagruli? (a<strong>da</strong>mianis).<br />
_ moZebneT teqstSi is zmnebi, romlebiTac poeti iis moqmedebas (mdgomareobas)<br />
aRwers (inabebo<strong>da</strong>, krTebo<strong>da</strong>, ewa<strong>da</strong>, Sehfofineb<strong>da</strong>, elo<strong>da</strong>, etirebo<strong>da</strong>,<br />
kvdebo<strong>da</strong>...). Cveulebriv, visi moqmedeba gadmoicema xolme am zmnebiT? (a<strong>da</strong>mianis).<br />
_ Tqveni azriT, risTvis <strong>da</strong>sWir<strong>da</strong> poets iis gasuliereba, misTvis a<strong>da</strong>mianis<br />
Tvisebebis miniWeba? (raTa mkiTxvels ukeT <strong>da</strong>enaxa <strong>da</strong> egrZno iis unugeSo yofa).<br />
informacia maswavleblisaTvis:<br />
gapirovneba _ personifikacia, tropis saxe. mxatvruli gamosaxvis xerxi, romlisTvisac<br />
<strong>da</strong>maxasiaTebelia sagnebisa <strong>da</strong> movlenebisadmi a<strong>da</strong>mianuri Tvisebebis miwera, usulo <strong>da</strong> sulieri<br />
sagnebis gaa<strong>da</strong>mianeba. gapirovneba usulo sagans (am SemTxvevaSi ias) warmogvidgens rogorc a<strong>da</strong>-<br />
96<br />
unugeSo
mians, romelic grZnobs, fiqrobs, ganicdis, tiris... metaforisagan gansxvavebiT, gapirovneba<br />
mxolod a<strong>da</strong>mianuri Tvisebebis ga<strong>da</strong>tanas gulisxmobs (a. Wilaia... <strong>da</strong>sax. Sr. gv. 56). gapirovnebis<br />
klasikuri nimuSebia vaJas `unugeSo yofa~ <strong>da</strong> `Svlis nukris naambobi~.<br />
_ vin mogviTxrobs iis Sesaxeb? (poeti vaJa-fSavela). romel pirSia Txroba?<br />
(III pirSi). warmovidginoT, rom teqstSi gadmocemul ambavs Tavad ia gviyveba. vecadoT,<br />
gadmovceT es ambavi iis nacvlad.<br />
moswavleebi zepirad adgenen teqsts, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />
~me bnel xevSi amovedi, didi Wadris Ziras. Wadris totebi Cemamde mzis sxivebs<br />
ar uSveben, amitom yoveldRe makldeba Zala. gansakuTrebiT is mawuxebs, rom<br />
Cems axlos sxva yvavilebi mzis sinaTleze sicocxles Sexarian, me ki mal movkvdebi~.<br />
_ romel pirSi gviyveba ia Tavis ambavs? (I pirSi). romeli piris nacvalsaxels<br />
iyenebs is Tavis Tavze saubrisas? (I piris me nacvalsaxels).<br />
`aqt. rveulSi~ sruldeba <strong>da</strong>valeba #1.<br />
._ rogorc iciT, vaJa-fSavela fSavi<strong>da</strong>n iyo. xom ver moZebniT teqstSi iseT<br />
sityvebs, romlebic fSauri dialeqtisaTvis aris <strong>da</strong>maxasiaTebeli? (Wan<strong>da</strong>ri,<br />
etirnebo<strong>da</strong> _ orive es sityva saTanado miTiTebiT ganmartebulia `sityvis<br />
salaroSi~, amdenad, moswavleebs maTi migneba ar gauWirdebaT).<br />
Sedegebis kodi: V1, V2, V4, V5, V6, V8, V10, V11, V12.<br />
vaJa-fSavelas `Svlis nukris naambobis~ <strong>da</strong>muSavebas maswavlebels vandobT.<br />
vTavazobT mxolod <strong>da</strong>matebiT informacias am teqstis irgvliv:<br />
maswavleblisaTvis:<br />
`Svlis nukris naambobi~ <strong>da</strong>ibeW<strong>da</strong> Jurnal `nobaTSi~ 1885 w. <strong>da</strong> maSinve <strong>da</strong>imsaxura kritikos-<br />
Ta maRali Sefaseba. 1886 w. cnobili qarTveli kritikosi i. mansvetaSvili Jurnal `nobaTis~ mimoxilvisas<br />
gansakuTrebiT maRal Sefasebas aZlev<strong>da</strong> axalgazr<strong>da</strong> mwerlis (maSin vaJa mxolod 23<br />
wlis iyo) am moTxrobas <strong>da</strong> wer<strong>da</strong>: `ymawvilis gulSi Tu gsurT sibraluli aRZraT, romelic <strong>da</strong>sabamia<br />
kacTamoyvareobisa, <strong>da</strong> mis norC gonebas naTlad <strong>da</strong>umtkicoT, Tu ra Znelia obloba, swored<br />
amgvari moTxrobebi un<strong>da</strong> akiTxoT. es marTali suraTi ufro Rrmad CaebeWdeba gonebaSi, ufro<br />
Zlier <strong>da</strong>afiqrebs mas, vidre grZeli <strong>da</strong> mZimed gadmocemuli moZRvreba <strong>da</strong> qa<strong>da</strong>geba~.<br />
ram aiZula axalgazr<strong>da</strong> mwerali aseTi sevdiani nawarmoebi <strong>da</strong>ewera bavSvebisaTvis? am kiTxvaze<br />
pasuxs Tavad mwerali iZleva: `ra<strong>da</strong>? imitom rom madli sufevdes qveyanaze, vxe<strong>da</strong>vdeT Sewevnas,<br />
Svelas, Sebralebas... me rom ar miyvardes <strong>da</strong> ar mebralebodes vinme, Tavs ar vicocxlebdi...<br />
warmovidginoT iseTi dro, roca Sesabralebeli aravin iyos, Sewyalebas aRarsad hqondes bina<br />
am wuTisofelSi, ra iqnebo<strong>da</strong> maSin a<strong>da</strong>mianTa krebuli <strong>da</strong> TviTon kaci? ~ (vaJa-fSavela, `fiqrebi~,<br />
1891 w, t. V, gv. 117). am nawarmoebSi kargad Cans, Tu ramdeni sisxli <strong>da</strong> cremli iRvreba bunebaSi<br />
imisTvis, rom arseboba SeinarCunos sicocxlem, rogorc bunebis yvelaze didma fenomenma.<br />
mag ram rogor SeinarCunos sicocxle Svlis nukrma, rodesac mas a<strong>da</strong>mianis gar<strong>da</strong> uamravi mteri<br />
hyavs?! vTqvaT, a<strong>da</strong>mianma Seibrala; mgelma, arwivma, mtacebelma xom ar icis Sebraleba, isini xom<br />
sxvis sicocxles Txouloben msxverplad sakuTari arsebobis SesanarCuneblad?! nuTu TviT sicocxle<br />
Txoulobs msxverplad sxva sicocxles arsebobis gasagrZeleblad?! bunebis kanonis<br />
97
arsi gamoxatulia sityvebSi: `yovelive, rac warmoiSveba, un<strong>da</strong> ganadgurdes~. Tavisi SemoqmedebiT<br />
vaJa xom ar cdilobs eWvi Segvataninos bunebis am kanonzomierebaSi? vaJa am kiTxvazec gva-<br />
Zlevs pasuxs: `bunebas <strong>da</strong> cxovrebas Tavisi kanonebi aqvs <strong>da</strong> Cveni Teoriebi mas ver Seucvlian<br />
arCeul gzaze svlas~. (d. benaSvili, vaJa-fSavela, 1989 w., gv. 250).<br />
m. zandukeli `Svlis nukris naambobs~ ganwyobilebis moTxrobas, novelas uwodebs. aseTi<br />
nawarmoebi mkiTxvelSi amaxvilebs siyvarulis, TanagrZnobis, Sebralebis grZnobas (m. zandukeli,<br />
vaJa-fSavela, 1953, gv. 311).<br />
iremi (Cervus) - wyvilCliqosan cxovelTa gvari irmisebrTa ojaxisa. TiTo rqaze SeiZleba<br />
10-ze meti totic hqondes. kiserze mokle fafari aqvs. nukri xalebiania, mozrdili - erTferi.<br />
kudis areSi aqvs sxva<strong>da</strong>sxva sididis `sarke~. gavrcelebulia evropis, aziis (umTavresad samxreT<br />
<strong>da</strong> samxreT-aRmosavleTis nawilis), CrdiloeT amerikis tyeeebSi. aerTianebs 6 qvegvaris 13-14<br />
saxeobas. saqarTveloSi gvxvdeba keTilSobili iremi. sanadiro <strong>da</strong> sarewao cxovelebia. naxevrad<br />
moSinaurebuli irmebis norC rqebs - pantebs - iyeneben pantokrinis <strong>da</strong>samzadeblad. nadiroba um-<br />
Tavresad akrZalulia, aklimatizebulia axal zelandiaSi, samxreT amerikaSi <strong>da</strong> sxva.<br />
Sveli - irmebis ojaxis es yvelaze patara tanis Cliqosani gansakuTrebuli silamaziTa<br />
<strong>da</strong> sinaziT gamoirCeva. koxta, swor fexebze Semdgari mkvrivi tani, lamazi Tavi, metad moxdenili<br />
tuCebiT, <strong>da</strong>totili, zemoT aSverili wvrili rqebiT <strong>da</strong> Savi farTo TvalebiT, - igi Cveni bunebis<br />
namdvili mSvenebaa. rogorc irems, ise Svelsac rqebi mxolod mamals aqvs, romelsac, am ojaxis<br />
Cveuli wesiT, yovelwliurad noember-dekemberSi icvlis.<br />
Sveli umTavresad meCxer, foTlovan tyeebSi gvxvdeba. is imave sakvebiT sazrdoobs, rogorc<br />
iremi. masac mlaSe wylebi <strong>da</strong> xelovnuri samarileebi uyvars. makeobs agvito-seqtemberSi. Svlis<br />
makeoba TiTqmis 9 Tves grZeldeba <strong>da</strong> mais-ivnisSi Sobs erT, or <strong>da</strong> zogjer sam nukrs.<br />
CvenSi Sveli TiTqmis yvela kuTxeSi gvxvdeba, sa<strong>da</strong>c ki SvelisaTvis TavSesafari <strong>da</strong> sakvebi<br />
pirobebia.<br />
nadiroba mxolod mamal Svelze SeiZleba gansakuTrebuli nebarTviT.<br />
98
gakveTilis masala: f. zaltenis `bembi~ (nawyveti), nacvalsaxeli,<br />
pativiscemis mravlobiTi<br />
miznebi:<br />
_ a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> cocxali bunebis urTierTobaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
_ mxatvruli teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />
_ wakiTxulis Sefaseba, paralelebis gavleba Seswavlil lit. nawarmoebebTan,<br />
animaciur filmebTan<br />
_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ gabmul Txrobaze varjiSi<br />
_ sametyvelo etiketze <strong>da</strong>kvirveba, pativiscemis mravlobiTi<br />
_ weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
teqstze muSaoba<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />
maswavlebeli wina dRiT klass avalebs moiZion masala `saqarTvelos wiTel<br />
wignSi~ Setanili iSviaTi cxovelebis: irmisa <strong>da</strong> Svlis _ Sesaxeb (am mizniT gamoiyenon<br />
biblioTeka, interneti, hkiTxon ufrosebs).<br />
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
feliqs zalteni fsevdonimia avstrieli mwerlis zigmund zalcmanisa. <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> 1869 w. bu<strong>da</strong>peStSi,<br />
gaizar<strong>da</strong> <strong>da</strong> cxovrob<strong>da</strong> venaSi. mas Semdeg, rac avstria germaniis nawilad ga<strong>da</strong>iqca,<br />
ebraeli mwerali iZulebuli gax<strong>da</strong> SveicariisTvis Seefarebina Tavi (1938 w.), sa<strong>da</strong>c gar<strong>da</strong>icvala<br />
1945 w. sayovelTao aRiareba <strong>da</strong> saxeli moutana `bembim~, romelic 1923 w <strong>da</strong>iwera. inglisurad<br />
ga<strong>da</strong>iTargmna 1928 w. <strong>da</strong> amis Semdeg iqca erT-erT cnobil sabavSvo nawarmoebad msoflioSi. am-<br />
Jamad Targmnilia 20-mde enaze. am nawarmoebis mixedviT 1942 w. uolt disneim ga<strong>da</strong>iRo cnobili<br />
multfilmi, romelSiac irmis biJina Svlis nukrad ga<strong>da</strong>iqca. amave dros filmSi Seicvala moqmedebis<br />
adgili – moqmedeba amerikis tyeSi xdeba. am nawarmoebs aqvs gagrZelebac, romelic mweralma<br />
mogvianebiT <strong>da</strong>wera: `bembis Svilebi~. ~bembis~ mixedviT sabWoTa kavSirSi ga<strong>da</strong>Rebulia<br />
mxat vruli filmebic: `bembis bavSvoba~ (1985 w) <strong>da</strong> `bembis axalgazrdoba~ (1986 w.).<br />
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />
moswavleebi teqsts kiTxuloben nawil-nawil, xsnian gaugebar sityvebsa <strong>da</strong><br />
gamoTqmebs. teqstis analizisas yuradReba maxvildeba im faqtze, rom nawarmoebis<br />
personaJebi arian irmebi, romlebsac mweralma a<strong>da</strong>mianebis msgavsad saxelebi<br />
(bembi, karusi, netla, eni, marena...) SeurCia.<br />
_ vin aris am teqstis mTavari gmiri? vis Sesaxeb saubroben irmebi? (a<strong>da</strong>mianis).<br />
_ ra Cans maT saubarSi? (a<strong>da</strong>mianis mimarT udidesi SiSi).<br />
_ riT aris es SiSi gamowveuli? (a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong>undoblad xocavs frinvelebsa<br />
<strong>da</strong> cxovelebs).<br />
_ rogoria irmebis TvaliT <strong>da</strong>naxuli a<strong>da</strong>miani? (saSineli Sesaxe<strong>da</strong>via, aqvs<br />
usiamovno suni).<br />
_ Tqveni azriT, aqvT Tu ara irmebs SiSis safuZveli?<br />
99
_ a<strong>da</strong>mianis ra Tvisebebi Cans teqstSi? <strong>da</strong>axasiaTeT a<strong>da</strong>miani am teqstis<br />
mixedviT.<br />
_ risi imedi aqvT irmebs? (mova dro <strong>da</strong> a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong> irmebi <strong>da</strong>zavdebian).<br />
Tqveni azriT, SesaZlebelia Tu ara, rodisme am ocnebis axdena? (moswavleebs<br />
eZlevaT azris Tavisufalad gamoTqmisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>sabuTebis saSualeba, moqmedebs<br />
principi – yvelas azri sayuradReboa).<br />
_ ra aqvs am nawarmoebs saerTo `Svlis nukris naambobTan~? (orivegan moqmedeba<br />
tyeSi xdeba, moqmedi pirebi arian umweo cxovelebi: Sveli <strong>da</strong> iremi; orivegan<br />
a<strong>da</strong>mianis <strong>da</strong>undoblobasa <strong>da</strong> sisatikezea saubari; orive teqstSi cxovelebi<br />
a<strong>da</strong>mianis msgavsad saubroben, ganicdian, uxariaT, swyinT, eSiniaT; orive mweralma<br />
SeZlo mkiTxvelis <strong>da</strong>fiqreba..); ra gansxvavebaa maT Soris? (pirvel SemTxvevaSi<br />
ambavs Tavad Svlis nukri gadmogvcems, aq ki _ mwerali; pirveli nawarmoebi ufro<br />
mkveTrad gviCvenebs a<strong>da</strong>mianis sisastikes <strong>da</strong> mkiTxvelSic met TangrZnobas aRZravs;<br />
`bembi~ ki tipuri sabavSvo Txzulebaa, romlis mizanic srulebiTac ar aris<br />
norCi mkiTxvelis <strong>da</strong>sevdianeba; `bembis~ irmebi momavlis rwmeniT arian gamsWvaluli<br />
<strong>da</strong> im dros elian, roca a<strong>da</strong>mianTan erTad mSvidobianad icxovreben tyeSi,<br />
Svlis nukrs ki a<strong>da</strong>mianis eSinia <strong>da</strong> masTan Tanaarsebobis yovelgvari imedi aqvs<br />
ga<strong>da</strong>wuruli...)<br />
aqve moswavleebs SeiZleba SevaxsenoT am nawarmoebis mixedviT ga<strong>da</strong>Rebuli<br />
uolt disneis cnobili animaciuri filmi, gavavlebinoT maT Soris paralelebi.<br />
aqtivoba 3 _ teqstis Sinaarsis gadmocema:<br />
moswavleebi teqsts yofen nawilebad. gegma <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />
a) irmebi a<strong>da</strong>mianze saubroben<br />
b) ra aris a<strong>da</strong>mianis mesame xeli<br />
g) ratom eSiniaT irmebs a<strong>da</strong>mianis<br />
d) marenas ocneba<br />
e) ratom gabraz<strong>da</strong> dei<strong>da</strong> netla...<br />
gadmoscemen teqstis Sinaarss jer nawil-nawil, Semdeg ki gabmuli TxrobiT.<br />
`aqt. rveuli<strong>da</strong>n~ sruldeba <strong>da</strong>valebebi #2 <strong>da</strong> #3.<br />
enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
aqtivoba 4 _ mwerlis enaze <strong>da</strong>kvirveba (evfemizacia _ terminis gareSe):<br />
_ ra saxeliT moixsenieben a<strong>da</strong>mians irmebi? (mis saxels ar axseneben, mxolod<br />
nacvalsaxelebiT _ igi, misi _ moixsenieben).<br />
_ rogor fiqrobT, ratom akeTeben amas irmebi? (maT imdenad sZulT <strong>da</strong> eSiniaT<br />
a<strong>da</strong>mianis, rom misi saxelis xsenebac ar surT).<br />
100
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
evfemizmi_sityva an gamoTqma, romliTac Secvlilia raime TvalsazrisiT miuRebeli sxva<br />
sityva an gamoTqma. evfemizmis uZvelesi <strong>da</strong> Taviseburi saxea tabu, sityvis xmarebis akrZalva<br />
raime motiviT. mavne <strong>da</strong> sazizRar arsebaTa saxelebs winaT ar xmarobdnen <strong>da</strong> cvlidnen mosaferebeli<br />
gamoTqmebiT, miniSnebebiT (Sdr. batonebi _ sabavSvo infeqciuri sneule be bis aRsaniSnavad).<br />
(lit: a. arabuli, <strong>qarTuli</strong> metyvelebis kultura, Tb. 2005 w., gv. 236; z. WumburiZe, r. gabe-<br />
Cava, <strong>qarTuli</strong> ena, XI kl. saxelmZRvanelo, Tb. 2001, gv. 16). am moTxrobaSi irmebs tabu aqvT <strong>da</strong>debuli<br />
a<strong>da</strong>mianis saxelze <strong>da</strong> mas mxolod nacvalsaxelebiT (igi, misi) moixsenieben.<br />
aqtivoba 5 _ sametyvelo etiketze <strong>da</strong>kvirveba _ pativiscemis (Tavazianobis<br />
mravlobiTi:<br />
saxelmZRvanelo.<br />
aqtivoba 6 _ sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba:<br />
`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #4.<br />
aqtivoba 7 _ leqsikuri maragis gamdidreba:<br />
`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #5 _ gaixsene, ra hqvia:<br />
Svlis naSiers _ (nukri)<br />
<strong>da</strong>Tvis naSiers _ (beli)<br />
lomis naSiers _ (bokveri, lekvi)<br />
spilos naSiers _ (spliyvi)<br />
kurdRlis naSiers _ (baWia)<br />
turis naSiers _ (lekvi)<br />
ciyvis naSiers _ (beli)<br />
Sedegebis kodi: V1, V2, V4, V6, V7, V8, V9, V11.<br />
101
n. dumbaZis `xazarula~, dialeqtizmebi, iumori (terminis gareSe)<br />
miznebi:<br />
_ literaturuli teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />
_ kiTxvis strategiebis <strong>da</strong>ufleba, teqstis monakveTebad <strong>da</strong>yofa <strong>da</strong> <strong>da</strong>sa-<br />
Taureba<br />
_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />
_ mxatvruli gamosaxvis xerxebze (iumori) <strong>da</strong>kvirveba<br />
_weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba _ mokle Sinaarsis gadmocema werilobiT,<br />
koreqtireba <strong>da</strong> TviTSefaseba<br />
_dialeqtizmebze <strong>da</strong>kvirveba,<br />
_ sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba (dialogis perifrazi)<br />
I gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisTvis mzadeba (5 wT.):<br />
maswavlebeli klass yofs jgufebad <strong>da</strong> avalebs gaixsenon, ra ician<br />
no<strong>da</strong>r dumbaZis Sesaxeb. kargi iqneba, Tu manamde <strong>da</strong>vavalebT moswavleebs<br />
moiZion informacia am mwerlisa <strong>da</strong> misi nawarmoebebis Sesaxeb. moswavleTa<br />
<strong>da</strong>xmarebiT Tan<strong>da</strong>Tan Seivseba `gonebrivi ieriSis ruqa~:<br />
amJamad<br />
ganisvenebs<br />
mTawmin<strong>da</strong>ze<br />
xalxis sayvareli<br />
mweralia<br />
no<strong>da</strong>r<br />
dumbaZe<br />
102<br />
cxovrob<strong>da</strong><br />
me-20 saukuneSi<br />
sabavSvo qalaqi<br />
`mziuri~ mis<br />
saxels atarebs<br />
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisTvis:<br />
no<strong>da</strong>r vladimeris Ze dumbaZe <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> 1928 wlis 14 ivliss qalaq TbilisSi. mama - vladimer<br />
ivanes Ze dumbaZe saqarTvelos kompartiis maiakovskis raikomis pirveli mdivani, de<strong>da</strong> - ana<br />
ivanes as. baxtaZe - diasaxlisi. qalaq Tbilisis me-15 skolis moswavle no<strong>da</strong>r dumbaZe sacxovreblad<br />
ga<strong>da</strong>vi<strong>da</strong> Coxatauris raionis sofel xidisTavSi bebiasTan <strong>da</strong> papasTan. 1937 wlis cnobili<br />
represiebi momavali mwerlis ojaxsac Seexo, ris Sedega<strong>da</strong>c <strong>da</strong>xvrites misi mama, xolo de<strong>da</strong> ki
xangrZlivi vadiT ga<strong>da</strong>asaxles. aRsaniSnavia is garemoeba, rom mwerali Tavis nawarmoebebSi xSirad<br />
iyenebs avtobiografiul faqtebs, xSirad saubrobs omis dros soflad gatarebul wlebze,<br />
cdilobs <strong>da</strong>gvanaxvos imdroindeli <strong>qarTuli</strong> sofeli iq myofis TvaliT.<br />
1945 wels no<strong>da</strong>r dumbaZem <strong>da</strong>asrula Coxatauris raionis sofel xidisTavis saSualo skola<br />
<strong>da</strong> Tbiliss <strong>da</strong>brun<strong>da</strong> swavlis gasagrZeleblad. Sevi<strong>da</strong> Tbilisis saxelmwifo universitetis<br />
ekonomikur fakultetze, romelic 1950 wels <strong>da</strong>amTavra. 1967-72 wlebSi iyo Jurnal `niangis~<br />
re<strong>da</strong>qtori. 1972 wli<strong>da</strong>n saq. mweralTa kavSiris gamgeobis mdivani <strong>da</strong> ssrk mweralTa kavSiris gamgeobis<br />
wevri, Jurnalis `molo<strong>da</strong>ia gvardias~ sare<strong>da</strong>qcio kolegiis wevri. 1950 wli<strong>da</strong>n n. dumbaZis<br />
leqsebi <strong>da</strong> iumoristuli moTxrobebi sistematurad ibeWdebo<strong>da</strong> qarTul presaSi. moTxrobebis<br />
pirveli krebuli `sofleli biWi~ gamoqveyn<strong>da</strong> 1960 wels. mwerals aRiareba moupoves pirvelive<br />
romanebma: `me, bebia, iliko <strong>da</strong> ilarioni~ (1960) <strong>da</strong> `me vxe<strong>da</strong>v mzes~ (1962). no<strong>da</strong>r dumbaZes romanebisa<br />
(`mziani Rame~ (1967), `nu geSinia, de<strong>da</strong>!~ (1971), `TeTri bairaRebi~ (1973) <strong>da</strong> moTxrobebisaTvis<br />
1975 wels mieniWa SoTa rusTavelis saxelmwifo premia.<br />
nawarmoebebis naTelma optimizmma, Tanamedrove cxovrebis umniSvnelovanesi movlenebis<br />
Rrma wvdomam, Txrobis lirizmma <strong>da</strong> ganumeorebelma iumorma ganapiroba mwerlis popularoba<br />
- rogorc CvenSi, ise sazRvargareT. dumbaZis Txzulebebi Targmnilia rusul, ukrainul,<br />
moldovur, somxur, azerbaijanul, inglisur, frangul, germanul, espanur, polonur, iaponur,<br />
Turqul, arabul <strong>da</strong> sxva enebze. dumbaZis oTxive romani ga<strong>da</strong>keT<strong>da</strong> piesebad. <strong>da</strong>idga saqarTvelosa<br />
<strong>da</strong> ucxo qveynebis scenebze. ga<strong>da</strong>Rebulia kinofilmebi: `me, bebia, iliko <strong>da</strong> ilarioni~ (1962 w.<br />
reJisori T. abulaZe), `me vxe<strong>da</strong>v mzes~ (1965 w. reJ. l. RoRoberiZe), `gza mSvidobisa, jayo!~, `nu<br />
geSinia, de<strong>da</strong>!~ (1972 w. reJ. m. kokoCaSvili). n. dumbaZes ekuTvnis leqsebisa <strong>da</strong> moTxrobebis ramdenime<br />
krebuli. <strong>da</strong>jildoebuli iyo sapatio niSnis ordenebiTa <strong>da</strong> medlebiT. gar<strong>da</strong>icvala 1983<br />
wels. <strong>da</strong>krZaluli iyo q. TbilisSi, sabavSvo qalaq `mziurSi~, romelic Tavis droze swored misi<br />
iniciativiT <strong>da</strong>ars<strong>da</strong>. amJamad ganisvenebs mTawmindis panTeonSi.<br />
aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (12-13 wT.):<br />
moswavleebi iwyeben teqstis I Tavis kiTxvas, kiTxuloben nawil-nawil,<br />
gza<strong>da</strong>gza xsnian ucnob sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs, gar<strong>da</strong> `sityvaTa salaroSi~<br />
axsnili sityvebisa, moswavleTaTvis SeiZleba gaugebari aRmoCndes Semdegi<br />
leqsikuri erTeulebi:<br />
marani _ Rvinis <strong>da</strong>sayenebeli <strong>da</strong> Sesanaxi adgili<br />
fuRuro _ sicariele, siRrue xis tanSi<br />
samarTebeli _ <strong>da</strong>na an sxva xelsawyo piris gasaparsad<br />
lazRan<strong>da</strong>rob _ aq: masxaraob<br />
sasTumali _ loginis is mxare, saiTac mwoliares Tavi udevs<br />
yoymani _ meryeoba, WoWmani raime ga<strong>da</strong>wyvetilebis miRebaSi<br />
mificxeba _ cecxlisTvis (mzisTvis) sxeulis (an misi romelime nawilis)<br />
miSvera<br />
jirki _ kunZi, moris mokle <strong>da</strong> sqeli naWeri<br />
kopebSekruli _ gabrazebuli<br />
udrtvinveli _ mSvidi<br />
yursac ar apartyuneb<strong>da</strong> _ ar esmo<strong>da</strong><br />
teqstis analizisTvis <strong>da</strong>ismis faqtebze orientirebuli kiTxvebi:<br />
_ ra periodia aRwerili am teqstSi? (aq aRwerilia samamulo omis periodi).<br />
sai<strong>da</strong>n Cans es? (`942 wlis adre gazafxulze...~)<br />
_ ra aris xazarula? (vaSlis xea); rogor aRwers mwerali xazarulas nayofs?<br />
(`SemWknar civ vaSls ...almasxanas <strong>da</strong>finosaviT... ~); TviTon xazarulas?<br />
(`alag-alag...doqebiT CamoxunZluli~);<br />
103
_ ras sTxovs bebia SviliSvils? (sTxovs SeaSinos xazarula).<br />
_ rodis `aSineben~ xes? (roca igi nayofs aRar isxams).<br />
_ rogor aris aRwerili teqstSi xis `SeSineba~? waikiTxeT saTanado adgili.<br />
(`najaxi movimarjve...<strong>da</strong> o<strong>da</strong>Si <strong>da</strong>vbrundi’’).<br />
am kiTxvebze pasuxis gacemisas aqtiurad gamoiyeneba saxelmZRvanelo.<br />
aqtivoba 3 _ teqstis Cumi kiTxva <strong>da</strong> gegmis Sedgena (7 wT.):<br />
moswavleebi kidev erTxel kiTxuloben teqsts, amjerad Cumad; yofen mas<br />
nawilebad <strong>da</strong> adgenen gegmas, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes miiRebs:<br />
a) gemrieli xazarula<br />
b) sofelSi bebiasTan<br />
g) beberi xe<br />
d) bebiis ga<strong>da</strong>wyvetileba<br />
e) xazarulas `SeSineba~<br />
winaswar Sedgenili gegmis mixedviT gadmoscemen teqstis calkeuli<br />
nawilebis Sinaarss, Semdeg ki amTlianeben wakiTxul masalas. Txrobisas yurad-<br />
Reba maxvildeba ambis logikuri TanmimdevrobiT gadmocemaze, mwerlis<br />
leqsikaze, romelic zog SemTxvevaSi maswavleblisagan koreqtirebas moiTxovs.<br />
aqtivoba 4 _ teqstis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba (5 wT.):<br />
_ bebia iyo `soflis surnelad ayvavebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>Rvrili~, _ Tqveni azriT,<br />
ra surnelze migvaniSnebs mwerali _ ris suni asdio<strong>da</strong> sofli<strong>da</strong>n Camosul bebias?<br />
(savaraudod, bebias balaxis, xmeli foTlebis, kvamlis, sunelebis, axladmowvelili<br />
rZis... surneli asdio<strong>da</strong>);<br />
_ `omis dros soflis xizani gavxdi~, _ ratom gax<strong>da</strong> avtori `soflis xizani~?<br />
ram aiZula igi wasuliyo qalaqi<strong>da</strong>n sofelSi saswavleblad? (qalaqSi am<br />
dros ufro didi gaWirveba iyo, vidre sofelSi).<br />
_ratom icinis biWi bebiis ucnaur Txovnaze – SeaSinos xazarula? ras<br />
gamoxatavs igi Tavisi siciliT? (igi gamoxatavs Tavis <strong>da</strong>mokidebulebas Zveli<br />
<strong>qarTuli</strong> rwmenis mimarT; mas ar sjera, rom xes marTlac SeiZleba SeeSindes moWris<br />
<strong>da</strong> amis gamo moisxas nayofi);<br />
_ `xazarula mTeli sxeuliT TrTo<strong>da</strong>~, _ weria teqstSi. teqstis mixedviT,<br />
ra aris xazarulas TrTolis mizezi? (zena qari: `zena qarma beberi xe aacaxcaxa~).<br />
aqtivoba 5 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba, sxva<strong>da</strong>sxva pirSi Txroba (8<br />
wT.):<br />
_ vin gadmogvcems teqstSi aRweril ambavs? (nawarmoebis erT-erTi gmiri).<br />
_ romel pirSi gadmogvcems igi am ambavs? (I pirSi).<br />
_ rogor fiqrobT, ratom mimarTavs mwerali am xerxs? (imitom, rom Tavad<br />
ga<strong>da</strong>x<strong>da</strong> es ambavi).<br />
_ romel nacvalsaxels iyenebs igi Tavis Tavze saubrisas? (me nacvalsaxels).<br />
104
_ sxvas rom moeyola CvenTvis igive ambavi <strong>da</strong> ara nawarmoebis erT-erT gmirs,<br />
romel pirSi iqnebo<strong>da</strong> Txroba? (III pirSi).<br />
_ scadeT <strong>da</strong> gadmoeciT gegmis erT-erTi sakiTxi III pirSi.<br />
_ moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT teqstSi dialogi. vis <strong>da</strong> vis Soris aris saubari?<br />
vin svams kiTxvebs? vin pasuxobs? ecadeT, gadmosceT am dialogis Sinaarsi III pir-<br />
Si.<br />
moswavleebi zepirad gadmoscemen am dialogis Sinaarss, romelic <strong>da</strong>axloebiT<br />
aseT saxes miiRebs:<br />
„1942 wlis gazafxulze adre diliT bebia Tavs <strong>da</strong>adga Tavis SviliSvils <strong>da</strong><br />
uTxra, amdgariyo <strong>da</strong> xe SeeSinebina. biWs gaukvir<strong>da</strong>, rogor SeiZleba xis SeSinebao.<br />
magram bebia fiqrob<strong>da</strong>, rom xazarula ukve naxevrad SeSa iyo, radganac nayofs<br />
aRar isxam<strong>da</strong>. amitom saWiro iyo misi SeSineba~.<br />
aqtivoba 6 _ Sejameba / Sefaseba (1-2 wT.):<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles, romlebic<br />
gansakuTrebiT aqtiurobdnen axali masalis axsnis procesSi.<br />
aqtivoba 8 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (1-2 wT.):<br />
gadmoscen teqstis I Tavis Sinaarsi III pirSi, `aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~ Seasrulon<br />
savarjiSo #5.<br />
II gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ wakiTxulis Sinaaarsis gadmocema (10 wT.):<br />
wina gakveTilze ukve Camoyalibebuli gegmis mixedviT <strong>da</strong> maswavleblis<br />
<strong>da</strong>xmarebiT moswavleebi TxrobiT gadmoscemen wakiTxulis Sinaarss jer calcalke,<br />
Semdeg ki _ mTlianad, gabmuli TxrobiT, mesame pirSi. amave dros mowmdeba<br />
<strong>da</strong> klasis saerTo ZalebiT gaanalizdeba weriTi <strong>da</strong>valebac.<br />
aqtivoba 2 _ diskusia _ cru rwmenebi (7 wT.):<br />
moswavleebma un<strong>da</strong> gaixsenon xalxSi gavrcelebuli romelime cru rwmena<br />
<strong>da</strong> isaubron mis Sesaxeb (igulisxmeba cru warmodgenebi_crumorwmuneoba).<br />
mag.: 1-li jgufi irCevs Temas: `win Tu Savma katam ga<strong>da</strong>girbina...~<br />
me-2 jgufi irCevs Temas: `sarke ar gagitydes, de<strong>da</strong> mogikvdebao...~<br />
(Temebi savaraudoa, maTi Secvla maswavlebels SeuZlia klasis interesebis gaTvaliswinebiT).<br />
samuSaos <strong>da</strong>srulebis Semdeg moswavleebi awyoben sakuTari namuSevrebis<br />
prezentacias, mwvane baraTiT (wasaxaliseblad) <strong>da</strong>jildovdeba gamarjvebuli<br />
jgufis xelmZRvaneli. sabolood maswavlebeli <strong>da</strong>debiTad Seafasebs yvela<br />
namuSevars principiT: `yvelas azri sainteresoa~.<br />
105
aqtivoba 3 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (12 wT.):<br />
grZeldeba teqstis meore nawilis kiTxva. nawil-nawil kiTxvis dros,<br />
moswavleTa ZalebiT <strong>da</strong>iZebneba <strong>da</strong> maTive monawileobiT aixsneba ucnobi sityvebi<br />
<strong>da</strong> gamoTqmebi. gamoiyeneba saxelmZRvaneloSi mocemuli `sityvis salaro”,<br />
aixneba frazebi: gazafxulma tani <strong>da</strong>isrula _ gazafxuli ZalaSi Sevi<strong>da</strong>,<br />
<strong>da</strong>dga Suaguli gazafxuli; yvelaferi ga<strong>da</strong>iria _ aq: yvelaferi ayvav<strong>da</strong>, buneba<br />
mwvaniT Seimosa, niSnis mogebiT _ <strong>da</strong>cinviT...<br />
tardeba gamokrebiTi kiTxva. maswavleblis mier <strong>da</strong>smuli pirveli donis<br />
kiTxvebis pasuxebs moswavleebi amoikiTxaven saxelmZRvaneloSi.<br />
_ rogor aris aRwerili gazafxulis <strong>da</strong>dgoma? (`gazafxulma...wamwamebs<br />
afaxuleb<strong>da</strong>’’); xazarulas yvaviloba? (`Ria vardisfer... niSnismogebiT gvicqero<strong>da</strong>~);<br />
vis a<strong>da</strong>rebs mwerali ayvavebul vaSlis xes? (najafar, saTno berikacs);<br />
_ ras gulisxmobs mwerali sityvebSi: `xazarulas xazaruloba~? (gulisxmobs<br />
xis yvavilobis <strong>da</strong>sasruls, sicocxles);<br />
_ moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT is adgili, sa<strong>da</strong>c `xazarulas xazarulobaa~ aRwerili<br />
(`ayvavil<strong>da</strong> xazarula...aryiTa <strong>da</strong> murabiT~).<br />
teqstis gaazrebisaTvis <strong>da</strong>ismis kiTxvebi:<br />
_ Tqveni azriT, ratom <strong>da</strong>isxa xazarulam nayofi mxolod erT weliwads?<br />
(savaraudo pasuxi: mas moWris SeeSin<strong>da</strong>); ramdenad <strong>da</strong>majereblad geCvenebaT<br />
xalxSi gavrcelebuli Sexeduleba xis `SeSinebis~ Sesaxeb? Tqven Tu gsmeniaT msgavsi<br />
ram? (am kiTxvaze mosalodnelia sxva<strong>da</strong>sxvagvari pasuxebi, moswavleebi<br />
marTaven erTgvar polemikas, diskusias; maswavlebeli akvirdeba maT msjelobas<br />
<strong>da</strong> aZlevs sasurvel mimarTulebas).<br />
aqtivoba 4 _ teqstis nawilebad <strong>da</strong>yofa <strong>da</strong> gegmis Sedgena (7-8 wT.):<br />
moswavleebs eZlevaT <strong>da</strong>valeba _ waikiTxon teqsti Cumad, <strong>da</strong>yon nawilebad<br />
<strong>da</strong> Seadginon me- 2 Tavis gegma. SeirCeva saukeTeso namuSevari, mag.:<br />
a) afeTqebuli gazafxuli<br />
b) xazarulas yvaviloba<br />
g) beberi xis gasaWiri / xazarula <strong>da</strong>ber<strong>da</strong><br />
d) xazarulobis <strong>da</strong>sasruli<br />
aqtivoba 5 _ Sejameba (1-2 wT.):<br />
moswavleebi ajameben, ra gaiges axali am gakveTilze (maT <strong>da</strong>asrules n.<br />
dumbaZis `xazarulas~ kiTxva, gaicnes moTxrobis mTavari gmirebi_ 14 wlis<br />
ymawvili <strong>da</strong> misi bebia, Seadgines teqstis Sinaarsis gadmosacemi gegma, gadmosces<br />
teqstis Sinaarsi, isaubres xalxSi gavrcelebul crurwmenebze, gaicnes ramdenime<br />
axali sityva... )<br />
aqtivoba 7 _ Sefaseba (1 wT.):<br />
gakveTilis bolos maswavlebeli afasebs ramdenime moswavles.<br />
aqtivoba 8 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (1-2 wT.):<br />
teqsti TxrobiT; moiniSnon is adgili, romelmac yvelaze metad <strong>da</strong>afiqraT;<br />
Seafason moqmedi pirebis (biWi, bebia) saqcieli, werilobiT Seasrulon <strong>da</strong>valeba<br />
#2 (`aqt. rveuli~) _ Seadginon mokle Sinaarsis gadmosacemad mTliani teqstis<br />
gegma.<br />
106
III gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ teqstis Sinaarsis gadmocema, saSinao weriTi namuSevris<br />
Semowmeba (10 wT.):<br />
moswavleebi Tavi<strong>da</strong>n bolomde gadmoscemen teqstis Sinaarss, yuradReba<br />
maxvildeba faqtebis TanmimdevrobiT gadmocemaze, Txrobis kulturaze _<br />
warsul droSi Txroba, mesame pirSi Txroba, azris naTlad <strong>da</strong> gasagebi formiT<br />
Camoyalibeba; saubroben, ra aris am nawarmoebis Tema (xalxSi gavrcelebul<br />
crurwmena, biWis mier xis <strong>da</strong>Sineba), ra aris de<strong>da</strong>azri (bunebis zogierTi movlena<br />
xSirad auxs nelia, auxsnelia xazarulas bolo yvavilobac), Tu Cans teqstSi avtoris<br />
<strong>da</strong>mo kidebuleba am faqtisadmi (ar Cans, avtori, romelic amave dros Tvi-<br />
Ton aris erT-erTi moqmedi piri, Tavis azrs am movlenis Sesaxeb arsad ar afiqsirebs).<br />
saubroben, Tu romelma monakveTma <strong>da</strong>afiqraT yvelaze metad <strong>da</strong> ratom...<br />
aqve ecnobian erTmaneTis weriT namuSevrebs _ nawarmoebis mokle Sinaarsis gegmas,<br />
u<strong>da</strong>reben mas im gegmas, romelic maT adre, wina gakveTilebze Sinaarsis vrclad<br />
gadmocemisaTvis Seadgines, akvirdebian im gansxvavebas, rac maT Soris arsebobs<br />
(mokle gegmaSi mxolod ZiriTadi <strong>da</strong> arsebiTi un<strong>da</strong> iyos <strong>da</strong>fiqsirebuli,<br />
mag: a) bebiis Txovna, b) xis SeSineba, g) xazarulas bolo yvaviloba, g) xazarulobis<br />
<strong>da</strong>sasruli). varjiSoben mokle Sinaarsis gadmocemaze.<br />
aqtivoba 2 _ mxatvrul saxeebze <strong>da</strong>kvirveba (5-6 wT.):<br />
_ mwerali cdilobs xazarulas a<strong>da</strong>mianis Tvisebebi miaweros. ra Tvisebebia<br />
es? (gaRimebuli idga, idga udrtvinveli, niSnismogebiT gvicqero<strong>da</strong>, yuri ar<br />
gaapartyuna...).<br />
_ ratom a<strong>da</strong>rebs mwerali xazarulas najafar, saTno berikacs? (manac am<br />
berikaciviT moixa<strong>da</strong> vali xalxis winaSe).<br />
_ romeli zedsarTavi saxelebiT aRwers mwerali xazarulas nayofs? (muStisodena,<br />
Seuxe<strong>da</strong>vi, <strong>da</strong>mWknari, <strong>da</strong>pranWuli). Tu SeiZleba xazarulas nayofis<br />
aRwerisaTvis sxva zedsarTavebis gamoyeneba? (patara, uSno, ulamazo...)<br />
_ `agi, nena, Seni ezos xazarulaa, kia almasxanas <strong>da</strong>finosaviT <strong>da</strong>pranWuli...~<br />
_ vis a<strong>da</strong>rebs bebia xazarulas? (mezoblis _ almasxanis _ meuRles / qaliSvils);<br />
ra niSniT a<strong>da</strong>rebs? (garegnobiT, Sesaxe<strong>da</strong>obiT); ratom iyenebs am Se<strong>da</strong>rebas<br />
bebia? (msmenelSi /mkiTxvelSi/ Rimili rom gamoiwvios).<br />
_ am Se<strong>da</strong>rebis mixedviT, rogori warmogidgeniaT Tavad almasxanis <strong>da</strong>fino?<br />
(aq moswavleebs eZlevaT sakuTari fantaziisaTvis farTo asparezi..);<br />
_ Tu aris teqstSi sxva adgilic, romelic agreTve msmenelis (mkiTxvelis)<br />
Rimils iwvevas? (aris ramdenime adgili: bebiis xelSi najaxis <strong>da</strong>naxvaze SviliSvili<br />
Seicxadebs: ` mRupav bebia?’’; `gavaxede <strong>da</strong> sicili wamsk<strong>da</strong>; `moeSvi, biWo,<br />
awi mag Zroxas, sanam vaSlis kampots ar meiwveleba, ar <strong>da</strong>anebeb Tavs?~, sasaciloa<br />
Tavad siuJetic _ xis SeSineba, saubari xesTan, muqara... <strong>da</strong> a.S.). Tqveni azriT,<br />
ratom mimarTavs am xerxs mwerali? (pasuxi: un<strong>da</strong> mkiTxveli gaamxiarulos, mas<br />
sasiamovno ganwyoba Seuqmnas); xom ar gaixsenebT amave mwerlis sxva nawarmoebs,<br />
romelic aseve mkiTxvelis Rimils iwvevs? (moswavleebs SesaZloa gaaxsendeT<br />
dumbaZis `me, bebia, iliko <strong>da</strong> ilarioni~ an sxva nawarmoebebi).<br />
107
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
iumori _ komikuris erT-erTi saxe. iumoris obieqti Tumca gakilvis Rirsia, magram inarCunebs<br />
mimzidvelobas. komikuri iumorSi warmodgenilia yvelaze rbil tonalobaSi. iumoris<br />
aqtiuri formaa gonebamaxviloba. rogorc wesi, iumori ar niSnavs vinmes <strong>da</strong>cinvas. marTalia, iumori<br />
sicilis momgvreli formiT amxels ama Tu im naklvanebas, magram amgvar mxilebas safuZvlad<br />
udevs ara zizRi <strong>da</strong> <strong>da</strong>cinva, aramed Rrma a<strong>da</strong>mianuri TanagrZnoba. iumori <strong>da</strong> mis safuZvelze warmoqmnili<br />
sicili jansaRia, igi pirovnebis ganwmendis saukeTeso saSualebaa. iumori arsebiTad<br />
gansxvavdeba satirisagan, romelic cxovrebis mankieri mxareebis gamkilav, <strong>da</strong>undobel kritikas<br />
warmoadgens. mniSvnelovnad gansxvavdeba ironiisaganac, romlis mizanicaa uaryofiTi mxareebis<br />
<strong>da</strong>mcinavi formiT wamoweva wina planze. msoflio literaturaSi iumoris cnobili didostatebi<br />
iyvnen: servantesi, fr. rable, i. haSeki, n. gogoli, a. Cexovi, m. zoSCenko... <strong>qarTuli</strong> iumoris<br />
didostatebi arian: d. kldiaSvili, p. kakabaZe, n. dumbaZe... (lit-ra: a. Wialaia, r. Wilaia, <strong>da</strong>sax.<br />
Sroma, gv. 136).<br />
aqtivoba 3 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba_ dialeqtizmebi (5 -6 wT.):<br />
maswavlebeli moswavleebs amoakiTxebs teqstis am nawilSi gamoyenebul<br />
gurul dileqtizmebs. mag.: nena, kope, orSimo, orCxruSi... rava, meiwveleba...<br />
aqve ixseneben sxa<strong>da</strong>sxva kuTxisTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel dialeqtur formebsac.<br />
sruldeba <strong>da</strong>valeba #4.<br />
aqtivoba 4 _ teqstis konstruireba _ <strong>da</strong>valeba #3, SeSinebuli xazarula<br />
(15-17 wT.):<br />
teqstis agebisas moswavleebs aucileblad un<strong>da</strong> mivceT miTiTeba imis<br />
Sesaxeb, rom: a) igi iyos mokle, b)yuradReba gamaxvildes mxolod mTavarsa <strong>da</strong><br />
arsebiTze, g) Txroba warmoebdes mesame pirSi, d) Txrobisas Tavi avaridoT<br />
dialogebs, e) Caetion miTiTebul droSi. weris <strong>da</strong>mTavrebis Semdeg moswavleebi<br />
kiTxuloben sakuTar namuSevars <strong>da</strong> asworeben SemCneul Secdomebs. SeiZleba<br />
gamo viyenoT TviTSefasebisa <strong>da</strong> urTierTSefasebis formebi.<br />
aqtivoba 5 _ Sejameba <strong>da</strong> Sefaseba (2-3 wT.).<br />
aqtivoba 6 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />
`xazarula~; moifiqron <strong>da</strong> <strong>da</strong>weron yvelaze sasacilo ambavi, romelic Tavs<br />
ga<strong>da</strong>xdeniaT. Seasrulon <strong>da</strong>valeba #4 (`aqt. rveuli~).<br />
Sedegebis kodi:<br />
V1 _ moswavle warmoadgens zepir teqsts xalxSi gavrcelebuli crurwmenebis<br />
Sesaxeb, asabuTebs Tavis naTqvams, warmoadgens konkretul fatqebs, afasebs<br />
TanatolTa gamosvlas am sakiTxis irgvliv;<br />
V2 _ muSaobs jgufTan erTad, icavs zepiri gamosvlisas etiketsa <strong>da</strong> reglaments;<br />
V4 _ avlens mosmenili lit. nawarmoebis Sefasebis unars, saubrobs mxat.<br />
nawarmoebSi gamoxatul ganwyobilebaze (iumori _ terminis gareSe), gamoxatavs<br />
Tavis <strong>da</strong>mokidebulebas lit. personaJebis mimarT;<br />
V5 _ marTebulad iyenebs enobriv-gramatikul formebs, akvirdeba dialeqtur<br />
formebs <strong>da</strong> Txrobas cvlis maTi Sesatyvisi lit. formebiT;<br />
108
V6 _ afasebs lit. personaJebs, avlebs paralelebs lit. nawarmoebebTan;<br />
V8 _ yofs teqsts nawilebad, adgens gegmas Sinaarsis gadmosacemad;<br />
V9 _ agebs werilobiT teqsts, TanmimdevrobiT gadmoscems faqtebs <strong>da</strong> movlenebs;<br />
V12 _ sworad aformebs sxva<strong>da</strong>sxva tipis teqsts, akeTebs koreqturas, axerxebs<br />
dialogis perifrazs <strong>da</strong> marTebulad iyenebs sintaqsur konstruqciebs.<br />
momdevno Temis _ g. Coxelis `saziaro yvavi~, r. inaniSvilis `biWi malxazi~<br />
_ <strong>da</strong>gegmvas mTlianad maswavlebels vandobT. vTavazobT <strong>da</strong>matebiT informacias:<br />
goderZi Coxeli, Tanamedrove qarTveli mwerali <strong>da</strong> kinoreJisori, <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> 1954 wels<br />
duSeTis raionis sofel CoxSi, 1978 wels <strong>da</strong>amTavra SoTa rusTavelis saxelobis Teatraluri<br />
institutis kinosareJisoro fakulteti, aris avtori wignebisa: `werili naZvebs~, `bindisferi<br />
sofeli~, `a<strong>da</strong>mianTa sev<strong>da</strong>~, `mgeli~, `Tevzis werilebi~, `bedis mdevari~, `caswavala~... aqtiurad<br />
muSaob<strong>da</strong> kinematografiaSi, aris aTze meti filmis reJisori <strong>da</strong> scenaristi (`miwismzomelebi~,<br />
`a<strong>da</strong>mianTa sev<strong>da</strong>~, `werili naZvebs~, `codvis Svilebi~, `lukas saxareba~, `samoTxis gvritebi~, `mijaWvuli<br />
raindebi~...). gar<strong>da</strong>icvala 2008 wels.<br />
109
m. maWavarianis `sakuTari sicocxlis Semokleba~; saklaso diskusia<br />
`a<strong>da</strong>miani <strong>da</strong> buneba~; zmnis uRleba<br />
miznebi:<br />
_ a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> bunebis urTierTobaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
_ teqstis kiTxva <strong>da</strong> gaazreba, saTanado <strong>da</strong>skvnebis gamotana<br />
_ sakuTari azris <strong>da</strong>sabuTeba, kritikuli azrovnebis ganviTareba<br />
_ aRweriTi teqstis ageba<br />
_ zmnis formacvlaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
teqstze muSaoba<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />
aq maswavlebels vTavazobT or variants: a) klasi msjelobs muxran maWavarianis<br />
adre wakiTxuli leqsebis Sesaxeb; ixseneben, ra ician am poetze, ris gagebas<br />
isurveben mis Sesaxeb am gakveTilze; am mizniT SeiZleba gamoviyenoT `gonebrivi<br />
ieriSis ruka~; b) maswavlebeli klass sTavazobs Temas sadiskusiod `Cemi qalaqis<br />
(soflis) buneba~. amgvar muSaobas SeiZleba mivceT jgufuri xasiaTi. gamaxvildeba<br />
yuradReba a<strong>da</strong>mianisa <strong>da</strong> bunebis urTierT <strong>da</strong>mo ki de bulebis konkretul<br />
SemTxvevebze.<br />
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
muxran maWavariani _ Tanamedrove poeti, <strong>da</strong>iba<strong>da</strong> 1929 w sof. argveTSi, saCxeris raionSi,<br />
1954 w. <strong>da</strong>amTavra T s u filologiis fakulteti, 1967-1984 wlebSi iyo Jurnal `pioneris~, xolo<br />
1982-1992 wlebSi Jurnal `saunjis~ mTavari re<strong>da</strong>qtori. pirveli leqsebi 1952 w. gamoaqveyna. 1958<br />
w gamovi<strong>da</strong> poetis ori krebuli: `wiTeli mze <strong>da</strong> mwvane balaxi~ <strong>da</strong> `siCume uSenod~, romelic rusulad<br />
iTargmna <strong>da</strong> mwerals didi aRiareba moutana _ 1959 w. axalgazrdobis msoflio VII saerTa-<br />
Soriso festivalis laureatis wodeba. poetis mTeli Semoqmedeba <strong>da</strong>fuZnebulia patriotizmze<br />
_ mSobeli qveynis, xalxis, de<strong>da</strong>enis udides siyvarulze.<br />
winamdebare teqsti warmoadgens recenzias cnobili qarTveli bunebismetyvelis arn.<br />
gegeWkoris wignze `de<strong>da</strong>buneba~, magram avtori scildeba Cveulebrivi recenzentis farglebs<br />
<strong>da</strong> wina planze kvlav mSobliuri miwisa <strong>da</strong> enis siyvaruls wamoswevs.<br />
aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva:<br />
teqsts Tavi<strong>da</strong>n bolomde kiTxulobs maswavlebeli. igi monologs warmoadgens,<br />
Seicavs dialogsac, amitom maswavlebelma kiTxvisas aucileblad un<strong>da</strong> miaqcios<br />
am garemoebas yuradReba <strong>da</strong> saTanado intonacia, tempi <strong>da</strong> maxvilebi<br />
(logikuri, fsiqologiuri) SearCios. amis Semdeg teqsts nawil-nawil kiTxuloben<br />
moswavleebi <strong>da</strong> gza<strong>da</strong>gza xsnian gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs, romlebic<br />
teqstSi mravla<strong>da</strong>a. gar<strong>da</strong> `sityvaTa salaroSi~ axsnili leqsikuri erTeulebisa,<br />
moswavleebisaTvis SeiZleba gaugebari aRmoCndes Semdegi sityvebi <strong>da</strong> frazebi:<br />
Suaxansga<strong>da</strong>cilebuli – asakovani, xanSiSesuli (Sua xani _ dro axalgazrdobasa<br />
<strong>da</strong> moxucebuloba Soris); xelisgulisodena adgili _ patara adgili; Tavs<br />
110
aravin icxelebs – Tavs aravin iwuxebs; STamomavloba _ momavali Taoba; urTierTSewevniT<br />
_ erTmaneTis <strong>da</strong>xmarebiT, urTierT<strong>da</strong>xmarebiT; garkveulwilad<br />
_ erTgvarad, nawilobriv... leqsikuri analizisas yuradRebas gavamaxvilebT im<br />
faqtzec, rom Txrobisas mwerali zog SemTxvevaSi iyenebs literaturuli <strong>enisa</strong>Tvis<br />
ucxo sityvebsac: SemoaRlites, <strong>da</strong>ajligineben, <strong>da</strong>fSxala .., rac erTi mxriv<br />
imiT aixsneba, rom mwerali imerelia <strong>da</strong> zog SemTxvevaSi imerul dialeqtizmebs<br />
iyenebs (<strong>da</strong>fSxala), meore mxriv ki imiT, rom mwerals surs mkiTxvelisaTvis ufro<br />
gasagebi gaxados Txroba, misTvis ufro maxlobeli <strong>da</strong> Sinauri gaxdes.<br />
maswavlebeli sagangebod Cerdeba teqstis im monakveTze, sa<strong>da</strong>c mwerali<br />
sulxan-saba orbelianis leqsikonze saubrobs. moswavleebisaTvis sulxan-saba<br />
nacnobia rogorc mwerali, magram araferi ician misi leqsikonis Sesaxeb, amdenad,<br />
informacia moswavleebs am sakiTxis Sesaxebac un<strong>da</strong> mivawodoT.<br />
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
sulxan-saba orbelianis `leqsikoni <strong>qarTuli</strong>~, anu `sityvis kona~ (rogorc es am wignisTvis<br />
vaxtang VI-s Seurqmevia), ganmartebiTi leqsikonia, romelic sami aTeuli wlis Sromis Sedegia.<br />
Seicavs oci aTasze met sityvas. sityvis ganmarteba <strong>da</strong> axsna xSirad <strong>da</strong>sabuTebulia romelime<br />
cnobili nawarmoebis adgiliT, gansakuTrebiT <strong>da</strong>mowmebulia Zveli <strong>da</strong> axali aRTqmis wignebi.<br />
Sedg<strong>enisa</strong>s avtors usargeblia ucxo enebis leqsikonebiT, Seujerebia isini erTmaneTTan <strong>da</strong> mxolod<br />
amis safuZvelze Seuqmnia `leqsikoni <strong>qarTuli</strong>~. leqsikons win axlavs `anderZnmagi~. aq avtori<br />
aRniSnavs, rom qarTvelebs adrec hqoniaT am tipis leqsikoni, romelic <strong>da</strong>hkargviT <strong>da</strong> amis<br />
gamo `ena <strong>qarTuli</strong> TvisTa nebazed gauryvniaT~. rogorc specialistebi aRniSnaven, es leqsikoni<br />
scildeba ganmartebiTis farglebs <strong>da</strong> erTsa <strong>da</strong> imave dros aris enciklopediuric <strong>da</strong> TargmniTic.<br />
leqsikonis amgvari Sedgena ki iman ganapiroba, rom mas saswavlo <strong>da</strong>niSnulebac hqonia<br />
(`pirvel saswavlo yrmaTaTvis~).<br />
sulxan-sabas `leqsikonSi~ moipoveba pirobiTi niSnebi mnaTobaTa, mcenareTa, frinvelTa,<br />
TevzTa, qvewarmavalTa aRsaniSnavad. rogorc wesi, es leqsikuri erTeulebi qarTul enazevea<br />
ganmartebuli, mag: gedi _ zRvis bati, boloSava _ mWvrinavi; Woti _ momcro bu aris, Rame<br />
iZaxis (Sdr. woti). zogierTi sityva ki ganmartebis gareSea, aRniSnulia mxolod pirobiTi niSniT.<br />
rogorc Cans, muxran maWavarians aseTi leqsikuri erTeulebi aqvs mxedvelobaSi: (xaratoni,<br />
Wvinta, wintala, oyari, iveosi... _ aRniSnulia frinvelis pirobiTi niSniT, Sesatyvisi ki ara<br />
aqvs miwerili). (lit-ra: sulxan-saba orbeliani, `<strong>qarTuli</strong> leqsikoni~, i. yifSiZisa <strong>da</strong> a. SaniZis<br />
re<strong>da</strong>qciiT, winasityvaoba <strong>da</strong>urTo a. SaniZem, 1928 w.; sulxan-saba orbeliani, `leqsikoni <strong>qarTuli</strong>~,<br />
I, re<strong>da</strong>qtorebi e. metreveli, c. qurcikiZe, Tb. 1991 w.).<br />
aqtivoba 3 _ teqstis analizi <strong>da</strong> Sefaseba:<br />
kiTxvebi teqstis gageba-gaazrebisa <strong>da</strong> SefasebisaTvis mocemulia saxelmZRvaneloSi.<br />
moswavleebi teqsti<strong>da</strong>n asaxeleben a<strong>da</strong>mianis bunebisadmi usulgulo<br />
<strong>da</strong>mokidebulebis konkretul SemTxvevebs (xnaven erozirebul adgilebs, Cexen<br />
tyeebs, xocaven frinvelebs, soflis mTa-gorebi<strong>da</strong>n didi raodenobiT gaaqvT<br />
sila...), saubroben im Sedegebze, rac am <strong>da</strong>mokidebulebam moutana bunebas (Sreba<br />
wyaroebi, iklebs mdinareebi, qari xeze nayofs aRar ayenebs...). amasve ukavSirdeba<br />
saklaso diskusiac (`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #1).<br />
werilobiTi teqstis ageba: `aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #2.<br />
111
enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
aqtivoba 1 _ rTuli saxelebis marTlweraze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
Suaxansga<strong>da</strong>cilebuli, xelisgulisodena, xvna-Tesva, mTa-gorebi, TofiaraRi,<br />
de<strong>da</strong>ena... moswavleebi ganmartaven, ratom iwereba es rTuli sityvebi<br />
ase, maTi gamoyenebiT adgenen wina<strong>da</strong>debebs <strong>da</strong> weren <strong>da</strong>faze.<br />
aqtivoba 2 _ zmnis raobis gaxseneba, <strong>da</strong>kvirveba zmnis uRlebis martiv<br />
SemTxvevebze, piris niSnebis gacnoba (`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valebebi #3 <strong>da</strong> #4.).<br />
Sedegebis kodi: V1, V2, V4, V5, V6, V7, V8, V10, V12.<br />
112
giorgi SatberaSvilis `gamoqvabulSi~ (nawyveti moTxrobi<strong>da</strong>n<br />
`saTaflia~), zmna, zmnuri frazeologizmebi, zmnis uRlebis martivi<br />
paradigmebi _ 3 sT.<br />
miznebi:<br />
_ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />
_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />
_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ martivi aRweriTi teqstis konstruireba jer zepirad, Semdeg _ werilobiT<br />
_ saganTSorisi kavSiri bunebismetyvelebasTan<br />
_ zmnis formacvalebaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
_ zmnasTan <strong>da</strong>kavSirebuli orToepiul-orTografiuli Cvevebis formireba<br />
_ zmnuri farzelogizmebis gacnoba <strong>da</strong> metyvelebaSi gamoyeneba<br />
I gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ moswavleTa zepiri <strong>da</strong> weriTi pasuxebis prezentacia <strong>da</strong> Sefaseba<br />
(ganvlili masalis Semowmeba _ m. maWavarianis `sakuTari sicocxlis<br />
Semokleba~) (7-8 wT.):<br />
aqtivoba 2 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba (5-7 wT.):<br />
klasi iyofa jgufebad, TiToeul jgufs evaleba Seadginos mokle aRweriTi<br />
teqsti gamoqvabulis Sesaxeb (rogor esmiT am sityvis mniSvneloba, ra smeniaT /<br />
waukiTxavT gamoqvabulis Sesaxeb, saqarTveloSi romeli gamoqvabuli unaxavT <strong>da</strong><br />
sad...). klass SeiZleba winaswar <strong>da</strong>vavaloT moiZion saTanado masala am sakiTxis<br />
irgvliv. teqstis prezentacia <strong>da</strong> Sefaseba xdeba <strong>klasSi</strong>.<br />
aqtivoba 3 1 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (12-15 wT.).<br />
informacia maswavleblisaTvis:<br />
giorgi SatberaSvili _ 1910-1965 w., 1932 w. <strong>da</strong>amTavra Tsu istoriis fakulteti, lit.<br />
moRvaweobas iwyebs 1929 w-<strong>da</strong>n, pirveli poeturi krebuli gamosca 1933 w. misi SemoqmedebisaTvis<br />
<strong>da</strong>maxasiaTebelia Janrobrivi mravalferovneba. aRasaniSnavia, rom is nayofierad Sromob<strong>da</strong><br />
sabavSvo <strong>literaturis</strong> sferoSic. ekuTvnis mravali sabavSvo moTxroba, maT Soris aRsaniSnavia<br />
`saTaflia~ <strong>da</strong> `mtkvris saTavisaken~.<br />
1 sakiTxavi teqsti saxelmZRvaneloSi or nawilad aris gayofili, amitom misi <strong>da</strong>muSavebac ase<br />
moxdeba. aqve un<strong>da</strong> aRiniSnos, rom moswavleTa erTi nawilisaTvis SeiZleba nacnobi iyos es avtoric<br />
<strong>da</strong> es gmirebic, ramdena<strong>da</strong>c IV kl. saxelmZRvaneloSi Setanili gvaqvs nawyveti am moTxrobi<strong>da</strong>n<br />
(`dinozavris nakvalevze~)<br />
113
saTaflia _ mRvime quTaisTan, samguralis seris maxloblad. derefnis tipisaa, aqvs gan-<br />
Stoebebi <strong>da</strong> <strong>da</strong>rbazebi. maTi saerTo sigrZe 900 m-s aRwevs. maqsimaluri simaRle 10 m-ia, sigane<br />
_ 12 m. aqve miedineba mdinare oRaskura, romelic gamosasvlels poulobs samguralis seris<br />
samxreTiT. gamoqvabuli aRmoaCina <strong>da</strong> Seiswavla pe<strong>da</strong>gog-mxareTmcodnem petre Wabukianma. aqve,<br />
mRvimis SesasvleleTan, aRmoCenilia mtacebeli <strong>da</strong> balaxiWamia dinozavrebis 200-mde nakvalevi.<br />
teqstis kiTxvas iwyebs maswavlebeli, agrZeleben moswavleebi. SeiZleba<br />
gamoviyenoT `pauzebiT kiTxvac~ _ teqsti <strong>da</strong>vyoT azrobrivad <strong>da</strong>srulebul<br />
monakveTebad:<br />
pauza I: I striqoni<strong>da</strong>n `araferi ar arRvev<strong>da</strong> am idumalebiT aRsavse adgilis<br />
myudroebas~_mde.<br />
pauza II: `_ `Sexede, Sexede, elguja, es ra aris?~<br />
pauza III: `... stalaqtitebad <strong>da</strong> stalagmitebad ga<strong>da</strong>qceuliyvnen.~<br />
pauza IV: `_ TiTqos iqi<strong>da</strong>n viRac gvemuqreba! _ man xeli gaiSvira mRvimis<br />
siRrmisken.~<br />
moswavleebs TiToeuli monakveTis wakiTxvis Semdeg vavalebT warmoadginon<br />
sakuTari mosazrebebi teqstSi movlenebis Semdgomi ganviTarebis Sesaxeb.<br />
miRebuli pasuxebi mogvianebiT Seu<strong>da</strong>rdeba avtoriseul variants. gza<strong>da</strong>gza<br />
kiTxvis procesSi aixsneba moswavleTaTvis gaugebari sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebic.<br />
xmamaRali kiTxvis paralelurad gamoiyeneba Cumi kiTxvac.<br />
maswavlebeli svams faqtebze orientirebul kiTxvebs, romelTa pasuxebic<br />
moswavleebma wignSi un<strong>da</strong> amoikiTxon:<br />
_ ratom ga<strong>da</strong>wyvites gamoqvabulis <strong>da</strong>Tvaliereba elgujam <strong>da</strong> goCam? iq ris<br />
aRmoCenas apirebdnen biWebi?<br />
_ rogor aRwers mwerali saTafliis mi<strong>da</strong>moebs? moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT<br />
teqstSi saTanado adgili.<br />
_ ra ganwyoba <strong>da</strong>euflaT biWebs gamoqvabulSi Sesvlamde? ram gaumZafraT<br />
SemdegSi maT es grZnoba?<br />
_ ra hgvri<strong>da</strong>T saTafliaSi Cumad Separul biWebs siamayes?<br />
_ ra sityvebiT gadmogvcems gamoqvabulSi myofi biWebis gancdebs avtori?<br />
moZebneT <strong>da</strong> waikiTxeT teqstSi saTanado adgilebi.<br />
_ ra inanes biWebma? ratom uxmob<strong>da</strong> gamoqvabulSi Sesuli elguja fores?<br />
teqstis gaazrebisaTvis <strong>da</strong>ismis kiTxvebi:<br />
_ gamoqvabulSi Separul biWebs ori erTmaneTis sapirispiro grZnoba <strong>da</strong>euflaT.<br />
ra grZnobebia es? ram gamoiwvia es grZnobebi?<br />
_ wakiTxul monakveTSi elgujasa <strong>da</strong> goCas ra Tvisebebi Cans? riT hgvanan<br />
isini erTmaneTs? riT gansxvavdebian? TqvenTvis maTi ra Tvisebaa misaRebi? miuRebeli?<br />
_`ager gamoqvabulis Tavi<strong>da</strong>n Tav<strong>da</strong>yira <strong>da</strong>kidebuli maxrCobela gveli<br />
TiTqos klakvniT moeSurebo<strong>da</strong> maTken! iqve, <strong>da</strong>bla, meore uzarmazar gvels amoeyo<br />
Tavi miwi<strong>da</strong>n <strong>da</strong> biWebisaTvis gzis ga<strong>da</strong>Robvas lamob<strong>da</strong>!~ _ ase aRwers mwe-<br />
114
ali biWebis TvaliT <strong>da</strong>naxul gamoqvabuls. ramdenad Seefereba es suraTi realobas?<br />
ra aris amis mizezi?<br />
_ SiSTan erTad biWebs simayis grZnobac <strong>da</strong>euflaT. Tqveni azriT, marTlac<br />
saamayo saqcieli Caidines biWebma? <strong>da</strong>asabuTeT Tqveni azri.<br />
_ biWebma TavianTi ga<strong>da</strong>wyvetilebis Sesaxeb _ ufrosebis gareSe Cumad<br />
<strong>da</strong>eTvalierebinaT gamoqvabuli _ araferi uTxres umcros Zmas. Tqveni azriT,<br />
ra un<strong>da</strong> yofiliyo amis mizezi?<br />
_ mwerali gamoqvabulSi Separul biWebs `raindebs~ uwodebs. ramdenad<br />
amar Tleben isini am saxels? <strong>da</strong>asabuTeT Tqveni azri.<br />
aqtivoba 4 _ gegmis Sedgenaze muSaoba (5-7 wT.):<br />
moswavleebi nawil-nawil kiTxuloben teqsts <strong>da</strong> adgenen Sinaarsis gadmosacemad<br />
gegmas (`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #2), romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT saxes<br />
miiRebs:<br />
a) elguja <strong>da</strong> goCa dinozavrebis nakvalevTan<br />
b) SiSze gamarjveba / gamoqvabulSi ga<strong>da</strong>Zroma / aRmoCenebis molodinSi<br />
g) pirveli <strong>da</strong>zvervis Sedegebi / gamoqvabulis <strong>da</strong>Tvaliereba<br />
d) idumali SiSi<br />
e) fiqrebi foreze / siamaye <strong>da</strong> sinanuli<br />
v) elgujas ga<strong>da</strong>wyvetileba / mSiSara goCa<br />
aqtivoba 5 _ teqstis konstruireba (5-7 wT.):<br />
maswavlebeli klass avalebs warmoidginon sakuTari Tavi gamoqvabulSi<br />
<strong>da</strong> Seadginon zepiri teqsti saTauriT `gamoqvabulSi~, Txrobisas aucileblad<br />
gamo iyenon axlad Seswavlili leqsikuri erTeulebi: mRvime, kirqva, Sre, stalagmiti,<br />
stalaqtiti. kargia, Tu <strong>da</strong>matebiT resursad gamoviyenebT msoflios<br />
sxva<strong>da</strong>sxva cnobili gamoqvabulebis amsaxvel ferad fotomasalas.<br />
aqtivoba 6 _ Sejameba (2 wT.).<br />
aqtivoba 7 _ Sefaseba (2 wT.).<br />
aqtivoba 8 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (1-2 wT.):<br />
moswavleebs eZlevaT teqsti TxrobiT, <strong>da</strong>sawerad _ <strong>da</strong>valeba 3 (`aqt. rveuli~).<br />
II gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ moswavleTa zepiri <strong>da</strong> werilobiTi pasuxebis prezentacia<br />
(7-10 wT.):<br />
moswavleebi TxrobiT gadmoscemen wakiTxuli teqstis Sinaarss. am dros<br />
SeiZleba gamoviyenoT jgufuri muSaoba: TiToeul jgufs SevTavazoT gegmis esa<br />
Tu is nawili <strong>da</strong> <strong>da</strong>vavaloT, gadmoscen mxolod am monakveTis Sinaarsi. Txrobisas<br />
115
yuradReba eqceva ambis logikuri Tanmimdevrobis <strong>da</strong>cvas, faqtebis sizustes,<br />
agreTve _ Txrobisas mwerliseuli leqsikis gamoyenebas, droTa Tanmimdevrobis<br />
<strong>da</strong>cvas, III pirSi Txrobas, gamometyvelebiT kiTxvas. aseve xdeba moswavleTa<br />
werilobiTi <strong>da</strong>valebis prezentacia _ maT teqstis mixedviT un<strong>da</strong> aReweraT<br />
saTaflias gamoqvabuli sayrdeni sityvebis (`idumali~, `SiSi~, `stalagmitebi~,<br />
`stalaqtitebi~, `kirqva~, `samariseburi dumili~, `qvewarmavlebi~) gamoyenebiT.<br />
aqtivoba 2 _ werilobiTi <strong>da</strong>valebis TviTSefaseba <strong>da</strong> urTierTSefaseba<br />
(3-5 wT.):<br />
(kiTxvebi <strong>da</strong>valebis Sefasebisa <strong>da</strong> urTierTSefasebisaTvis mocemulia `aqtivobebis<br />
rveulSi~, <strong>da</strong>valeba #3).<br />
aqtivoba 3 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi (10-12):<br />
moswavleebi nawil-nawil kiTxuloben teqstis meore monakveTs, gza<strong>da</strong>gza<br />
xsnian gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs. teqstis gaazrebisa <strong>da</strong> analizisaTvis<br />
<strong>da</strong>ismis kiTxvebi, romlebic saxelmZRvaneloSia miTiTebuli.<br />
aqtivoba 4 _ gegmis Sedgena (5 wT.):<br />
am Tavis Sinaarsis gadmosacemad adgenen gegmas, romelic <strong>da</strong>axloebiT aseT<br />
xasiaTs miiRebs:<br />
a) pirveli marcxi<br />
b) SiSi<br />
g) goCas sayvedurebi<br />
d) uimedoba<br />
e) tyismcvelis gamoCena<br />
v) sixaruli<br />
aqtivoba 5 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
a)zmnuri frazeologizmebi (5 wT.):<br />
TqviT erTi sityviT _ zmniT:<br />
SiSis zari <strong>da</strong>sca _ SeaSina<br />
suli ganaba _ gainaba, gaCum<strong>da</strong><br />
Tvals ver usworeb<strong>da</strong> _ ver uyureb<strong>da</strong><br />
frTas asxam<strong>da</strong> _ axaliseb<strong>da</strong>, aqezeb<strong>da</strong><br />
`aqtivobebis rveuli<strong>da</strong>n~ sruldeba <strong>da</strong>valeba #5 _ mocemul wina<strong>da</strong>debebSi<br />
xazgasmuli frazebi Secvale saTanado mniSvnelobis zmnebiT:<br />
pirSi wyali Caigubes _ gaCumdnen<br />
Cahbar<strong>da</strong> patronsa _ mokv<strong>da</strong>, gar<strong>da</strong>icvala<br />
ga<strong>da</strong>uvar<strong>da</strong> guli<strong>da</strong>n _ <strong>da</strong>aviwy<strong>da</strong><br />
amoiRo TvalSi _ ga<strong>da</strong>eki<strong>da</strong><br />
116
)zmnis dro (5 wT.):<br />
maswavlebeli <strong>da</strong>faze winaswar wers (an saxelmZRvaneloSi kiTxuloben) nawyvets<br />
Seswavlili teqsti<strong>da</strong>n: `ramdenime wuTs isini yuradRebiT aTvalierebdnen<br />
2-3 dRis winaT nanax naterfalebs, a<strong>da</strong>rebdnen erTmaneTs sididiT, moyvanilobiT,<br />
zomavdnen nafexurebis sigrZe-siganes, rveulebSi raRacas ixatavdnen Tu<br />
iwerdnen, Tan aqeT-iqiT frTxilad iyurebodnen~.<br />
_ rodis xdeba am teqstSi aRwerili moqmedeba? a) saubris momentSi, b)<br />
saubris momentamde, g) saubris momentis Semdeg (SearCieT marTebuli pasuxi <strong>da</strong><br />
<strong>da</strong>asa buTeT Tqveni azri. swori pasuxia b).<br />
_ axla moZebneT am teqstSi zmnebi <strong>da</strong> gansazRvreT romel dros gamoxataven<br />
isini.<br />
_ ramdeni dro aqvs zmnas? ras gamoxatavs axlandeli dro?warsuli dro?<br />
momavali?<br />
_ romel droSia am teqstSi Txroba?<br />
_ scadeT gadmosceT teqstis Sinaarsi momaval <strong>da</strong> warsul droebSi.<br />
aqtivoba 6 _ Sejameba (1-2 wT.).<br />
aqtivoba 7 _ Sefaseba (2 wT.).<br />
aqtivoba 8 _ saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.):<br />
teqstis meore nawili TxrobiT, <strong>da</strong>valeba 4 (`aqtivobebis rveuli~, gv. 22)<br />
III gakveTili<br />
aqtivoba 1 _ saSinao <strong>da</strong>valebis prezentacia <strong>da</strong> Sefaseba (5-7 wT.):<br />
moswavleebi TanmimdevrobiT gadmoscemen teqstis Sinaarss. muSaobaSi<br />
mTeli klasia CarTuli. moswavleebi ismenen erTmaneTis pasuxebs <strong>da</strong> maswavlebelTan<br />
erTad afaseben, gamoTqvamen SeniSvnebs, asabuTeben Tavis azrs.<br />
aqtivoba 2 _ teqstis analizi (12-15 wT.):<br />
moswavleebi asaxeleben teqstis mTavar (goCa, elguja) <strong>da</strong> aramTavar (fore,<br />
papa petre, tyismcveli kapitoni) gmirebs <strong>da</strong> afaseben maT saqciels, saubroben<br />
maTTvis <strong>da</strong>maxasiaTebel Tvisebebze; cdiloben, moiZion teqstSi is adgilebi,<br />
romlebic gmiris ama Tu im Tvisebaze migvaniSnebs; mag. elguja aris gambe<strong>da</strong>vi <strong>da</strong><br />
yvela wamowyebis iniciatori (`_ axla ki gamoqvabulisaken! _ wamoiZaxa elgujam...~,<br />
`win elguja midio<strong>da</strong>, anTebuli sanTeliT gzas iSuqeb<strong>da</strong> <strong>da</strong> malimal ukan<br />
goCasaken ixedebo<strong>da</strong>~, `romelime Savi laqis an Crdilis <strong>da</strong>naxvisTanave elguja<br />
muxlisTavebze iCoqeb<strong>da</strong>, sanTels miaSuqeb<strong>da</strong> <strong>da</strong> guliscemiT aTvaliereb<strong>da</strong>...~)<br />
mizanswrafulia <strong>da</strong> jiuti, ar sCvevia ukan<strong>da</strong>xeva (`magram am Txovnis miuxe<strong>da</strong>vad<br />
elguja win miabijeb<strong>da</strong> <strong>da</strong> <strong>da</strong>JinebiT imeoreb<strong>da</strong>:_ ara, Tu gin<strong>da</strong>, Sen <strong>da</strong>brundi,<br />
117
me gamoqvabulis bolomdis un<strong>da</strong> mivide, iqneb rames wavawyde...~), ar sCvevia wuwuni<br />
<strong>da</strong> uxmod itans gaWirvebas (Semdeg goCas gverdiT uxmod miuj<strong>da</strong> <strong>da</strong> Tvalebi<br />
SiSiT <strong>da</strong>xuWa...); bolo wuTamde ar kargavs imeds <strong>da</strong> eZebs gamosavals Seqmnili vi-<br />
Tarebi<strong>da</strong>n (`muxlebze <strong>da</strong>Coqili, wingaSverili xelebis faTuriT miforTxav<strong>da</strong><br />
kupriviT sqlad Camowolil wyvdiadSi~...).<br />
goCa Se<strong>da</strong>rebiT mSiSaraa (`goCa malimal SeCerdebo<strong>da</strong>, ukan<strong>da</strong>saxevad emzadebo<strong>da</strong>,<br />
Tan gaube<strong>da</strong>vad wamoiZaxeb<strong>da</strong>~...); yvelaferSi endoba elgujas <strong>da</strong> mas hba-<br />
Zavs (`goCac mas mihyva~... `goCac xalisianad mihyvebo<strong>da</strong> elgujas nafexurebs~...<br />
`ufros Zmas mxar<strong>da</strong>mxar mihyvebo<strong>da</strong>~... `goCas marto <strong>da</strong>brunebas elgujasTan<br />
erTad siaruli erCia, Tund gamoqvabulis bolomde~...). orive Zma maZiebluri<br />
bunebisaa (maT imedi hqon<strong>da</strong>T, rom gamoqvabulSi saintereso masalebs aRmoaCendnen),<br />
sakuTar ZalebSi Tav<strong>da</strong>jerebulni arian (miaCniaT, rom am saqmis gakeTebas<br />
ufrosebis <strong>da</strong>xmarebis gareSec SesZleben), eurCebian ufrosebs <strong>da</strong> saWiroebis<br />
dros tyuilis Tqmasac ar eridebian (ise gaiparnen Sini<strong>da</strong>n, rom aravis araferi<br />
uTxres, umcros Zmasac ki); arc erTisaTvis ar aris ucxo sindisis qenjna <strong>da</strong> <strong>da</strong>na-<br />
Saulis monanieba (orive nanobs, rom araferi uTxres umcros Zmas; bolos orive<br />
grZnobs <strong>da</strong>naSauls sakuTari Tavisa <strong>da</strong> ufrosebis winaSe _ amdeni rom anerviules)...<br />
am gmirebis <strong>da</strong>xasiaTebisaTvis SeiZleba gamoviyenoT `gonebrivi ieriSis<br />
ruka~ an `venis diagrama~.<br />
bolomde ar<br />
kargavs imeds<br />
elguja<br />
gambe<strong>da</strong>vi<br />
. . .<br />
gambe<strong>da</strong>vi<br />
elguja<br />
uSiSari<br />
maZiebluri<br />
buneba<br />
118<br />
saqmis wamomwyebi,<br />
inciativiani<br />
mizanswrafuli<br />
goCa<br />
mSiSara<br />
. . .<br />
jiuti
aqtivoba 3 _ jgufuri aqtivoba (5 wT.).<br />
ra vicodi gamoqvabulis Sesaxeb ra gavige ris gagebas visurvebdi<br />
aqtivoba 4 _ enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba (10 wT.).<br />
a) wina viTarebis saxelebze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
terfi _ natrefali<br />
kvali _ nakvalevi<br />
fexi _ nafexuri<br />
TiTi _ naTiTuri<br />
_ ras amCnevT? ra gansxvavebaa am saxelebs Soris?<br />
(informacia maswavleblisaTvis:<br />
wina viTarebis saxelebi aRniSnaven, Tu ras warmoadgen<strong>da</strong> sagani winaT, an rogoria is axla<br />
winandelTan Se<strong>da</strong>rebiT. mawarmoebeli afiqsebia: na- _ -ar, na- _ -ev, na- _ -ur. saWiro ar aris<br />
am etapze moswavleebisaTvis terminebisa <strong>da</strong> saTanado afiqsebis gacnoba, mTavaria, <strong>da</strong>vakvirvoT<br />
isini sityvis semantikasa <strong>da</strong> sityvaTwarmoqmnaze zoga<strong>da</strong>d).<br />
b) zmnuri frazeologizmebi (`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #4)<br />
Tavzari <strong>da</strong>eca SeSin<strong>da</strong><br />
musri gaavlo <strong>da</strong>xoca<br />
xeli gaumarTa <strong>da</strong>exmara<br />
jvars acva gaawvala<br />
jorze Sej<strong>da</strong> gajiut<strong>da</strong><br />
enas kbili <strong>da</strong>aWira gaCum<strong>da</strong><br />
abuCad aigdo gaamasxarava<br />
Tqveni Wiri waiRo gar<strong>da</strong>icvala<br />
kargi iqneba, Tu am frazeologizmebis wina<strong>da</strong>debebSi gamoyenebas <strong>da</strong>vavalebT<br />
moswavleebs.<br />
g) zmniswinze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
gaikvreba zmniswinTa sqema:<br />
119
Semo<br />
gadmo<br />
ga<strong>da</strong><br />
mo<br />
dis<br />
gamo<br />
moswavleebi ixseneben zmniswinis raobas, maTi <strong>da</strong>rTviT iReben axal-axal<br />
zmnebs, am codnis gamoyenebiT aqtivobebis rveul<strong>da</strong>n sruldeba <strong>da</strong>valebebi #2<br />
<strong>da</strong> #3.<br />
aqtivoba 5 _ Sefaseba <strong>da</strong> Sejameba (2 wT.).<br />
aqtivoba 6 _saSinao <strong>da</strong>valeba (2 wT.). teqsti Tavi<strong>da</strong>n bolomde TxrobiT,<br />
werilobiT _ `aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #1 (gv. 23).<br />
<strong>gakveTilebi</strong>s bolos mosalodneli Sedegebi:<br />
V1 _ moswavle moiZiebs informaciul masalas gamoqvabulis Sesaxeb <strong>da</strong><br />
audi toriis winaSe warmoadgens zepir teqsts;<br />
V2 _ winaswar Seadgens gegmas zepiri gamosvlisaTvis, mosm<strong>enisa</strong>s CainiSnavs<br />
zepir teqstSi gamoTqmul Tvalsazriss;<br />
V4 _ ismens mxatvrul nawarmoebs <strong>da</strong> gamoxatavs Tavis <strong>da</strong>mokidebulebas<br />
momx<strong>da</strong>ris mimarT;<br />
V6 _ avlebs paralels adre wakiTxulTan, msjelobs moqmed pirTa saqcielis<br />
Sesaxeb, afasebs maT <strong>da</strong> asabuTebs Tavis mosazrebas Seswavlili teqstis<br />
mixedviT;<br />
V7 _ teqstSi amoicnobs sityvaTa gaformebis (am SemTxvevaSi _ zmnis) morfosintaqsur<br />
saSualebebs (zmnis piri, ricxvi, dro, zmniswini)<br />
V8 _ moswavle yofs teqsts nawilebad, asaxelebs am <strong>da</strong>yofis azrobriv safuZvels;<br />
aseve konkretuli informaciis mosapoveblad (am SemTxvevaSi saTafliis<br />
gamoqvabuli) iyenebs enciklopediur statiebs, internets, biblioTekas;<br />
V9 _ weris <strong>da</strong>wyebamde adgens gegmas, TanmimdevrobiT gadmoscems faqtebsa<br />
<strong>da</strong> movlenebs, aqcents akeTebs mTavar sakiTxebze;<br />
V10 _ konteqstis mixedviT SearCevs saTanado leqsikur erTeulebs;<br />
V11 _ asworebs gramatikul Secdomebs _ mag. zmnis pirTan <strong>da</strong>kavSirebiT<br />
ori v-s wera I pirSi, zmniswinTan <strong>da</strong>kavSirebiT ori i-sa <strong>da</strong> ori e-s marTebuli<br />
wera; teqstis Seqmnis Semdeg TviTonve akeTebs koreqturas.<br />
120<br />
mi<br />
ga<br />
Se
mark tvenis `skolaSi~ (nawyveti `tom soieris Tavga<strong>da</strong>savli<strong>da</strong>n~),<br />
mimarTvis formebi qarTulSi, Tavazianobis mravlobiTi, sametyvelo<br />
etiketi, ricxvSi monacvle zmnebi<br />
miznebi:<br />
_ mxatvruli teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi<br />
_ wakiTxulis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba, <strong>da</strong>skvnebis gakeTeba <strong>da</strong> sakuTari azris<br />
<strong>da</strong>sabuTeba<br />
_ literaturul personaJTa martivad <strong>da</strong>xasiaTeba<br />
_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />
_ werilobiTi teqstebis ageba <strong>da</strong> koreqtireba<br />
_ sametyvelo etiketi, Tavazianobis mravlobiTis gamoyeneba qarTulSi<br />
_ ricxvSi monacvle zmnebis gacnoba <strong>da</strong> maTi marTebuli formebiT gamoyeneba<br />
metyvelebaSi<br />
_ zmnasTan <strong>da</strong>kavSirebiT martivi stiluri <strong>da</strong> orTografiuli Cvevebis<br />
gamomuSaveba<br />
I. teqstze muSaoba<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba-provocireba:<br />
es etapi pe<strong>da</strong>gogs SeuZlia <strong>da</strong>gegmos Tavisi Sexedulebisamebr, Cven vTavazobT<br />
Cveneul variants: maswavlebeli moswavleebs sTxovs <strong>da</strong>asaxelon is literaturuli<br />
gmirebi, romlebsac, maTi azriT, msoflios yvela qveyanaSi icnoben<br />
bavSvebi. es aqtivoba SeiZleba Catardes jgufurad. TiToeuli jgufi warmoadgens<br />
Tavis variants. SeiZleba Catardes erTgvari Sejibric _ gaimarjvebs is<br />
jgufi, romelic yvelaze ufro met aseT literaturul personaJs <strong>da</strong>asaxelebs.<br />
aqve vakiTxebT no<strong>da</strong>r dumbaZis sityvebs mark tvenis gmirebis (tom soierisa <strong>da</strong><br />
heklberi finis) Sesaxeb <strong>da</strong> vTxovT, gaixsenon, ra smeniaT maTze. 1 Sesaval saubar-<br />
Si maswavlebeli klass amcnobs, Tu sad (amerikis SeerTebul StatebSi) <strong>da</strong> rodis<br />
(me-19 saukunis Sua xanebSi) xdeba teqstSi aRwerili moqmedeba.<br />
<strong>da</strong>matebiTi informacia maswavleblisaTvis:<br />
mark tveni (samuel klemanso), 1835-1910 wlebi, cnobili amerikeli mwerali, amerikuli<br />
kritikuli realizmis fuZemdebeli, sabavSvo <strong>literaturis</strong> klasikosi; hqon<strong>da</strong> uamravi profesia:<br />
iyo asoTamwyobis Segirdi, locmani, oqros maZiebeli, Jurnal-gazeTebSi aqveyneb<strong>da</strong> iumoristul<br />
nawarmoebebs, pamfletebs, statiebs, reportaJebs; norC mkiTxvelTa Soris gansakuTrebuli<br />
popularobiT sargeblobs `tom soieris Tavga<strong>da</strong>savali~, romelic avtobiografiuli Seferilobisaa;<br />
`ufliswuli <strong>da</strong> maTxovari~, romelic istoriuli xasiaTisaa, `heklberi finis Tavga<strong>da</strong>savli~,<br />
romelSic gakritikebulia monoba, rac udides problemas warmoadgen<strong>da</strong> imdroindeli<br />
ameri keli sazogadoebisaTvis. mark tvenis Semoqmedebis safuZvelia xalxuri iumori. man amerikul<br />
moTxrobas misca sruliad axali ieri <strong>da</strong> Seitana masSi satiruli karikatura, komizmi, komikuris<br />
tragikulTan Serwyma. mTel mis Semoqmedebas gasdevs Rrma demokratizmi <strong>da</strong> humanizmi.<br />
1 moswavleTa erT nawils wina klasebSi Seswavlili aqvs nawyvetebi `tom soieris Tavga<strong>da</strong>savli<strong>da</strong>n~:<br />
`moxerxebuli tomi~ <strong>da</strong> `orSabaTi mZime dRea~; nawils ki igi Tavi<strong>da</strong>n bolomdec SeiZleba<br />
hqondes wakiTxuli; amdenad, am gmirebis Sesaxeb saubari ar un<strong>da</strong> gauWirdeT.<br />
121
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi.<br />
teqsti saxelmZRvaneloSi or nawilad gaxlavT gayofili <strong>da</strong> aseve <strong>da</strong>muSavdeba.<br />
umjobesia, teqstis kiTxva gamometyvelebiT <strong>da</strong>iwyos maswavlebelma<br />
<strong>da</strong> gaagrZe lon moswavleebma. gza<strong>da</strong>gza aixsneba gaugebari sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi.<br />
I etapze <strong>da</strong>ismis faqtebze orientirebuli kiTxvebi, romelTa pasuxebi<br />
saxelmZRvaneloSivea mocemuli. teqstis gaazrebisaTvis aucilebelia moswavleebs<br />
erTxel kidev SevaxsenoT sad <strong>da</strong> rodis xdeba teqstSi aRwerili moqmedeba,<br />
moiZion amis <strong>da</strong>ma<strong>da</strong>sturebeli masala nawarmoebSi: moqmedeba xdeba amerikaSi<br />
– amaze metyvelebs personaJTa saxelebi (tomi, heklberi, beki), mimarTvis forma<br />
maswavlebelsa <strong>da</strong> moswavleebs, aseve asakiT Tanatol bavSvebs Soris (isini erTmaneTs<br />
mimarTaven TqvenobiT, rac inglisuri <strong>enisa</strong>Tvis aris <strong>da</strong>maxasiaTebeli; gansxvavebiT<br />
<strong>qarTuli</strong>sagan, sa<strong>da</strong>c Tqven pativiscemis mravlobiTs warmoadgens...);<br />
moqmedeba xdeba Zvel droSi; amas a<strong>da</strong>sturebs maSindeli skolis aRwera, sa<strong>da</strong>c<br />
gogonebi <strong>da</strong> biWebi cal-calke sxe<strong>da</strong>n, <strong>da</strong>sjisa <strong>da</strong> Sefasebis formebi... gairkveva,<br />
vin <strong>da</strong> vin arian teqstis mTavari personaJebi (tomi <strong>da</strong> beki), aramTavari gmirebi<br />
(maswavlebeli, moswavleebi, heklberi fini, romelic ar Cans nawarmoebSi, magram<br />
mwerali ise <strong>da</strong>wvrilebiT aRwers mas, rom sruli warmodgena gveqmneba masze);<br />
axasiaTeben TiToeul gmirs, moiZieben <strong>da</strong>maxasiaTebel adgilebs teqsti<strong>da</strong>n <strong>da</strong><br />
a<strong>da</strong>stureben Tavis mosazrebas teqstualurad... erTmaneTs u<strong>da</strong>reben imdroindel<br />
amerikul <strong>da</strong> Tanamedrove qarTul skolebs, msjeloben maT Rirseba-naklovanebebze...<br />
SeiZleba <strong>klasSi</strong> erTgvari diskusiac ki gaimarTos tomis saqcileTan <strong>da</strong>kav-<br />
SirebiT (ra moswonT misi, ra ar moswonT <strong>da</strong> ratom...), gaagrZelon nawarmoebi sakuTari<br />
fantaziiT (Tu, ra Tqma un<strong>da</strong>, igi jer wakiTxuli ara aqvT).<br />
teqstze muSaobis Semdeg maswavlebelma SeiZleba Caataros erTgvari<br />
gamokiTxvac _ gauCn<strong>da</strong>T Tu ara moswavleebs am wignis wakiTxvis survili <strong>da</strong> ratom.<br />
aqtivoba 3 _teqstis <strong>da</strong>yofa nawilebad <strong>da</strong> gegmis Sedgena:<br />
gegma cal-calke Sedgeba TiToeuli monakveTisaTvis.<br />
I monakveTis gegmis savaraudo varianti:<br />
a) toms skolaSi <strong>da</strong>agvian<strong>da</strong>/ skolaSi <strong>da</strong>gvianeba<br />
b) ratom Tqva tomma simarTle/tomi simarTles ambobs<br />
g) vin iyo heklberi fini/heklberi finis vinaoba<br />
d) didi gamarjveba / sasiamovno sasjeli<br />
II monakveTi:<br />
a) ukmexi mezobeli<br />
b) mxatvari tomi<br />
g) gacnoba<br />
d) siyvarulis axsna<br />
122
e) kvlav sasjeli<br />
v) <strong>da</strong>karguli jildo<br />
aqtivoba 4 _gegmis mixedviT mTliani teqstis Sinaarsis gadmocema jer<br />
TxrobiT, Semdeg misi erT-erTi monakveTisa _ werilobiT (`aqt. rveuli~,<br />
<strong>da</strong>valeba #2).<br />
aqtivoba 5 _ martivi aRweriTi teqsti (`aqtivobebis rveuli~, <strong>da</strong>valeba<br />
#1 _ tomis skola):<br />
am teqstis <strong>da</strong>weramde moswavleebma aucileblad un<strong>da</strong> Camoweron gegma, romlis<br />
mixedviTac aRweren skolas _ rogorc Senobas, ise imdroindel saswavlo<br />
process. gegma, savaraudod, aseTi saxisa iqneba:<br />
a) skolis Senoba (erTsarTuliani xis Senoba)<br />
b) saklaso oTaxi (fiWvis merxebi, maswavleblis kaTedra)<br />
g) reJimi (gakveTilis <strong>da</strong>wyebisas irekeba zari, <strong>da</strong>gvianeba <strong>da</strong>uSvebelia <strong>da</strong><br />
isjeba)<br />
d) moswavleTa ganlageba saklaso oTaxSi (gogonebi <strong>da</strong> biWebi cal-calke<br />
sxe<strong>da</strong>n)<br />
e) maswavlebeli (kaTedraze afofxili Tvlems...)<br />
v) sagnebi, romlebsac swavloben moswavleebi (kiTxva, marTlwera, geografia...)<br />
z) <strong>da</strong>sjisa <strong>da</strong> Sefasebis formebi (Tunuqis me<strong>da</strong>li...)<br />
II. enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
aqtivoba 1 _ teqstis gamomsaxvelobiT mxareze <strong>da</strong>kvirveba:<br />
nawarmoebi iumoristulia, amas mark tveni aRwevs ara mxolod sasacilo<br />
faqtebisa <strong>da</strong> movlenebis aRweriT, aramed enobrivi gamosaxvis saSualebebiTac,<br />
mag. sityvis xmareba ga<strong>da</strong>taniTi mniSvnelobiT (sityva `lazaTiani~ swored amgvar<br />
konteqstSia gamoyenebuli); aseve iumoristul elfers qmnis maswavleblis<br />
mimarTva tomisadmi, roca is iyenebs zmnas `mobrZandiT~, romelsac Cveulebriv<br />
saubarSi sul sxvagvari <strong>da</strong>tvirTva aqvs: `aba, aq mobrZandiT, dResac <strong>da</strong>agvianeT,<br />
xom?!~<br />
_ ratom iyenebs maswavlebeli tomTan saubrisas `mobrZandiT~ zmnas? ras<br />
gamoxatavs igi amiT _ pativiscemas Tu <strong>da</strong>cinvas? aris Tu ara es pativiscemis<br />
mravlobiTi? ratom iyenebs mas mwerali aq?<br />
_ Cveulebriv, rodis viyenebT xolme aseT zmnebs: mobrZandiT, <strong>da</strong>brZandiT,<br />
miirTviT?<br />
_ ras gamoxatavs maswavlebeli, rodesac toms sruli saxeliT mimarTavs?<br />
ris Cveneba surs amiT mwerals?<br />
_ Tqven rogor mogmarTavT maswavlebeli _ saxeliT, gvariT Tu sruli<br />
saxeliT?<br />
123
_ rogor mimarTavs tomi maswavlebels? qarTulSi ra formas viyenebT am<br />
dros?<br />
_ qarTulSi rodis viyenebT mimarTvisas `Tqven~ formas? riT gansxvavdeba<br />
am mxriv <strong>qarTuli</strong> ena inglisurisagan? (Tanamedrove inglisurs ar moepoveba II<br />
piris nacvalsaxeli `Sen~, amitom II pirTan mimarTvisas yovelTvis gamoiyeneba<br />
mravlobiTi ricxvi).<br />
aqtivoba 2 _ dialogze <strong>da</strong>kvirveba <strong>da</strong> perifrazi III pirSi:<br />
moswavleebi eZeben teqstSi dialogebis nimuSebs, gansazRvraven, vis <strong>da</strong> vis<br />
Soris mimdinareobs saubari, zmnis romeli piris formebs iyeneben mimarTvisas,<br />
romeli piris formebiT saubroben sakuTar Tavze <strong>da</strong> axdenen maT perifrazs III<br />
pirSi. werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #3 (`aqt. rveuli~: _ maswavlebelma xelmeored<br />
ikiTxa, Tu vis elaparakebo<strong>da</strong> tomi. tomma upasuxa, rom cota xans SeCer<strong>da</strong><br />
hekTan sasaubrod. maswavlebelma Tqva, rom aseTi kadniereba arasodes smenia,<br />
aseTi TavxedobisaTvis saxazavic ar kmaro<strong>da</strong> <strong>da</strong> toms xalaTi un<strong>da</strong> gaexa<strong>da</strong>. maswavleblis<br />
xeli manamde muSaob<strong>da</strong>, sanam ar <strong>da</strong>eRala. wkeplebis konac Semcir<strong>da</strong>.<br />
Semdeg gasca brZaneba, rom tomi gogonebTan <strong>da</strong>mj<strong>da</strong>riyo).<br />
aqtivoba 3 _ zmnis uRlebasTan <strong>da</strong>kavSirebuli orTografiuli Cvevebis<br />
formireba (`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #4).<br />
aqtivoba 4 _ ricxvSi monacvle zmnebi _ `aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #5.<br />
aqtivoba 5 _ zmnasTan <strong>da</strong>kavSirebuli stiluri Cvevebis formireba:<br />
sityvaTganmeoreba wina<strong>da</strong>debaSi <strong>da</strong> maTi acilebis gzebi (`aqt. rveuli~,<br />
<strong>da</strong>valeba 6).<br />
Sedegebis kodi: V1, V2, V3, V5, V6, V7, V9, V10, V11.<br />
124
evaz inaniSvilis `SuSis namsxvrevi~, zmnize<strong>da</strong>, masTan <strong>da</strong>kav-<br />
Sirebuli marTlweris sakiTxebi<br />
miznebi:<br />
_ mxatvruli teqstis kiTxva <strong>da</strong> gaazreba<br />
_ paralelebis gavleba Seswavlil literaturul nawarmoebebTan <strong>da</strong> sa-<br />
Tanado <strong>da</strong>skvnebis gakeTeba<br />
_ kiTxvis strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />
_ leqsikuri maragis gamdidreba<br />
_ martivi werilobiTi teqstebis ageba <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
_ zmnizedis Sinaarsobrivi jgufebis gacnoba, maTTan <strong>da</strong>kavSirebuli mar-<br />
Tlweris sakiTxebis <strong>da</strong>ufleba<br />
I. teqstze muSaoba<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba:<br />
maswavlebeli klass sadiskusio Temad sTavazobs `mwerali revaz inaniSvili~;<br />
yofs jgufebad <strong>da</strong> TiToeul jgufs avalebs, gaixsenos ra icis mweral revaz<br />
inaniSvilis Sesaxeb, misi ra nawarmoebebi aqvT wakiTxuli <strong>da</strong> ra axsovT; ra moswonT<br />
(ra ar moswonT) am mwerlis SemoqmedebaSi <strong>da</strong> ratom... 1<br />
aqtivoba 2 _ teqstis kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />
teqsti or nawilad aris gayofili, amitom igi cal-calke <strong>da</strong>muSavdeba.<br />
teqstis kiTxvas iwyebs maswavlebeli, agrZeleben moswavleebi, SeiZleba<br />
gamoviyenoT e. w. `pauzebiT kiTxvac~ (Tu, ra Tqma un<strong>da</strong>, klasis didi nawilisaTvis<br />
misi Sinaarsi am etapze ucnobia). gza<strong>da</strong>gza kiTxvis procesSi aixsneba gaugebari<br />
sityvebi <strong>da</strong> gamoTqmebi. gar<strong>da</strong> `sityvis salaroSi~ axsnili leqsikuri erTeulebisa,<br />
moswavleebisaTvis SeiZleba gaugebari aRmoCndes<br />
I Tavi<strong>da</strong>n:<br />
garindebuli – gayuCebuli, wynari (aq es sityva gansazRvravs koroms, ri-<br />
Tac mwerali xazs usvams bunebaSi gamefebul siwynaresa <strong>da</strong> simSvides)<br />
sandlebi _msubuqi uquslo sazafxulo Ria fexsacmeli<br />
buqni (buqna) _ Cacucqeba-wamoxtoma cekvis an varjiSis dros<br />
saCeCeli _ liToniskbilebiani samkuTxa iaraRi, romliTac CeCen matyls<br />
(`<strong>da</strong>vdgi saCeCeli, vkari buqni <strong>da</strong> amovxti~, _ lit. personaJi imeorebs <strong>qarTuli</strong><br />
xalxuri zRaprebis cnobil frazas)<br />
1 am mwerlis moTxrobebi uxvad aris warmodgenili saskolo saxelmZRvaneloebSi; savaraudod,<br />
moswavleebs am mwerlis Sesaxeb saubari ar un<strong>da</strong> gauWirdeT.<br />
125
II Tavi<strong>da</strong>n:<br />
balRo _ igivea, rac bavSvo (balRi _ bavSvi)<br />
Tavs lafi <strong>da</strong>esxa _ Sercxva (frazeologizmi)<br />
aese _ ai ase...<br />
teqstis TiToeuli monakveTis gagebisaTvis cal-calke <strong>da</strong>ismis kiTxvebi.<br />
pasuxebis amokiTxva moswavleebs wigni<strong>da</strong>nac SeuZliaT. Sedgeba teqstis gegmac,<br />
romelic, savaraudod, aseTi saxisa iqneba:<br />
I Tavi:<br />
a) wynari dila<br />
b) <strong>da</strong>malobana xis totebze<br />
g) trabaxa <strong>da</strong>To /cirasTan saubari<br />
d) fSaveli movi<strong>da</strong>! / stumari/ stumars miegebnen<br />
II Tavi:<br />
a) Sexvedra fSavelTan<br />
b) <strong>da</strong>Tos marcxi<br />
g) <strong>da</strong>bneuli mayvlis akrefa<br />
d) gabrazebuli <strong>da</strong>To / <strong>da</strong>Tos fiqrebi<br />
e) lamazi mogoneba<br />
werilobiT sruldeba <strong>da</strong>valeba #1.<br />
aqtivoba 3 _ teqstis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba:<br />
moswavleebi msjeloben TiToeuli gmiris Sesaxeb, axasiaTeben maT teqstis<br />
mixedviT (mag. <strong>da</strong>To _ <strong>da</strong>axloebiT 9-10 wlisaa, amis Sesaxeb mwerali migvaniSnebs<br />
fexsacmlis zomiT; celqia _ uyvars xeebze Zroma; moswons cira _ swored mas<br />
elodeba xis totze <strong>da</strong>maluli; rogorc yvela biWs, masac gogonaze Zlierad <strong>da</strong><br />
yoCaRad miaCnia Tavi, cotaTi trabaxaa _ es misi saubri<strong>da</strong>n Cans; amayia _ ver<br />
itans patara marcxsac ki, miTumetes gogonas Tvalwin; advilad brazdeba...);<br />
aseve avleben paralels Seswavlil literaturul nawarmoebTan _ mark tvenis<br />
`skolaSi~, bekisa <strong>da</strong> tomis urTierTobas a<strong>da</strong>reben <strong>da</strong>Tosa <strong>da</strong> ciras urTierTobas,<br />
ixseneben <strong>da</strong>moukideblad wakiTxul sxva literaturul nawarmoebesac, sa<strong>da</strong>c<br />
aseve maTi Tanatolebis Sesaxeb aris saubari; sakuTari fantaziiT agrZeleben<br />
am moTxrobas (<strong>da</strong>valeba #2).<br />
aqtivoba 4 _ teqstis Sinaarsis gadmocema:<br />
moswavleebi adre Sedgenili gegmis mixedviT gadmoscmen teqstis Sinaarss.<br />
gar<strong>da</strong> faqtebis logikuri TanmimdevrobiT gadmocemisa, yuradReba eqceva erT<br />
droSi Txrobas, dialogebis perifrazs, sxvaTa sityvebis nawilakebis marTebulad<br />
xmarebas, avtoriseuli leqsikis gamoyenebas...<br />
126
aqtivoba 5 _ Temis Sesaxeb Tavisufali wera:<br />
(sakuTari TavisaTvis wera _ am dros moswavle ar fiqrobs teqstis struqturaze,<br />
enobriv formebze) _ igi akvirdeba <strong>da</strong> gaiazrebs teqstSi aRweril ambavs<br />
_ urTierTobas <strong>da</strong>Tosa <strong>da</strong> ciras Soris, (am lamaz grZnobas avtori `Rameul<br />
u<strong>da</strong>b noSi CarCenil SuSis namtvrevis~ brwyinvalebas a<strong>da</strong>rebs) <strong>da</strong> gadmogvcems<br />
Tavis naazrevs am sakiTxis Sesaxeb. naweri konfidencialuria, misi gacnobis<br />
ufleba maswavlebels mxolod im SemTxvevaSi aqvs, Tu amas Tavad moswavle isurvebs.<br />
II. enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
aqtivoba 1 _ sityvis mravalmniSvnelianoba:<br />
`xurjinis Tvali~ _ Sdr. `a<strong>da</strong>mianis Tvali~, `beWdis Tvali,~ `urmis Tvali~;<br />
aq SeiZleba moswavleebi <strong>da</strong>vakvirvoT sxva sityvebzec, romlebic aseve sxva<strong>da</strong>sxva<br />
mniSvnelobiT gvxvdeba: `Tavi mtkiva~, `kldis/mTis Tavi~, `wignis Tavi~, `ori<br />
Tavi kombosto/xaxvi~, `pirveli Tavi saWmeli~...<br />
aqtivoba 2 _ zmnizedis semantikuri jgufebi, maTi marTlwera:<br />
<strong>da</strong>valebebi #3 <strong>da</strong> #4 (am <strong>da</strong>valebaSi moswavles evaleba moZebnos mc<strong>da</strong>rad<br />
<strong>da</strong>werili formebi <strong>da</strong> gaasworos; Secdomebi <strong>da</strong>Svebulia: arsebiTi saxelis mar-<br />
Tlwerisas 4 _ klaSi, toma, atama; zedsarTavi saxelis marTlwerisas 2 _ gZeli,<br />
Zilismomgreli; zmniswiniani formebis marTlwerisas 1 _ gapara, zmni zedebis<br />
marTlwerisas 6 _ wynaraT, gulmodgineT, CumCumaT, frTxilad, iqeT, amjeraT).<br />
sul moswavlem un<strong>da</strong> moZebnos <strong>da</strong> gaasworos 13 Secdoma.<br />
Sedegebis kodi: VI, V2, V4, V6, V7, V8, V10, V11.<br />
momdevno masalis (otia ioselianis `Cxubi mdinaresTan~, <strong>da</strong>gegmvas maswavlebels<br />
vandobT. vTavazobT mxolod <strong>da</strong>matebiT informacias mweral otia ioselianis<br />
Sesaxeb:<br />
otia ioseliani (1930, wyaltubo, sof gviS tibi), <strong>da</strong>amTavra ssrk mweralTa kavSirTan arsebuli<br />
umaRlesi literaturuli kursebi 1961 wels, moTxrobebs aqveynebs 1954 wli<strong>da</strong>n, pirveli<br />
krebuli `karis mezoblebi~ gamosca 1957 wels. nayofierad muSaobs rogorc novelistikaSi, ise<br />
romanul JanrSi, wers piesebsa <strong>da</strong> kinoscenarebsac. avtoria aTamde piesisa, romlebic wlebis<br />
manZilze warmatebiT idgmebo<strong>da</strong> rogorc qarTul, ise ucxour scenebze (`sanam uremi ga<strong>da</strong>brundeba~,<br />
`a<strong>da</strong>miani ibadeba erTxel~, `roca siyvaruli mova~, `eqvsi Sinabera <strong>da</strong> erTi mamakaci~...).<br />
yuradRebas amaxvilebs zneobriv-eTikur problematikaze. intensiurad muSaobs sabavSvi mwerlobis<br />
<strong>da</strong>rgSi (`<strong>da</strong>Cis zRaprebi~, `cagamTenia~, `muxlze <strong>da</strong>werili moTxrobebi~, `xelisgulistola<br />
zRaprebi~...). misi nawarmoebebi Targmnilia mraval enaze.<br />
127
guram rCeuliSvilis `siyvaruli Semodgomaze~, srulmniSvnelobiani<br />
<strong>da</strong> <strong>da</strong>mxmare sityvebi<br />
miznebi:<br />
_ mxatvruli teqstis kiTxva <strong>da</strong> gaazreba<br />
_ wakiTxulis Sefaseba<br />
_ gabmuli metyvelebis ganviTareba<br />
_ literaturuli personaJTan gasaubreba<br />
_ literaturuli personaJebis <strong>da</strong>xasiaTeba<br />
_ moTxrobis gagrZelebaze muSaoba<br />
_ teqstebis ageba<br />
_ kiTxvisa <strong>da</strong> weris strategiebis <strong>da</strong>ufleba<br />
_ saklaso diskusiaSi monawileoba, diskusiis xelovnebis Tan<strong>da</strong>TanobiT<br />
<strong>da</strong>ufleba<br />
_ sityvaTa funqciebis gacnoba (srulmniSvnelovani <strong>da</strong> <strong>da</strong>mxmare sityvebi)<br />
III. teqstze muSaoba<br />
aqtivoba 1 _ kiTxvisaTvis mzadeba:<br />
klasi iyofa jgufebad, sadiskusiod eZlevaT sakiTxi: `moswavle <strong>da</strong> maswavlebeli~.<br />
un<strong>da</strong> ganixilon, Tu rogor esmiT <strong>da</strong>mokidebuleba moswavlesa <strong>da</strong> maswavlebels<br />
Soris, ra miaCniaT maT urTierTobaSi misaRebad, miuReblad <strong>da</strong> ratom.<br />
maswavlebeli winaswar aZlevs miTiTebas, rom Tavi Seikavon konkretuli pirebis<br />
<strong>da</strong>saxelebisagan. moswavleebma TavianT gamosvlaSi SeiZleba CarTon literaturuli<br />
masalac (ra waukiTxavT am Temaze). TiToeuli jgufi warmoadgens sakuTar<br />
variants, romlebic ganixileba <strong>da</strong> Sefasdeba moswavleTa mier.<br />
aqtivoba 2 _ teqstis komentirebuli kiTxva <strong>da</strong> analizi:<br />
teqsti emociuri Seferilobisaa, amitom umjobesia Tavi<strong>da</strong>n bolomde igi<br />
maswavlebelma waikiTxos gamometyvelebiT. mxolod amis Semdeg kiTxuloben<br />
moTxrobas moswavleebi nawil-nawil, xsnian gaugebar sityvebsa <strong>da</strong> gamoTqmebs<br />
<strong>da</strong> upasuxeben maswavleblis mier <strong>da</strong>smul I donis kiTxvebs, romelTa pasuxebic<br />
teqstSivea mocemuli <strong>da</strong> am dros moswavleebs SeeZlebaT teqstis gamoyeneba:<br />
_ weliwadis romeli droa aRwerili am nawarmoebSi? sai<strong>da</strong>n Cans es? (teqstis<br />
<strong>da</strong>sawyisSi avtori aRwers Semodgomis foTlebiT <strong>da</strong>nagvianebul qalaqis quCebs,<br />
amis Sesaxeb miniSneba aris saTaurSic).<br />
_ visTan midis cqvito? sad cxovrobs misi maswavlebeli? rogor aris aRwerili<br />
misi sacxovrebeli?<br />
_ sa<strong>da</strong>uria cqvitos maswavlebeli? rogor fiqrobT, ra saganSi amecadinebs<br />
igi cqvitos? ratom fiqrobT ase? (savaraudo pasuxi – ucxo enaSi, ramdena<strong>da</strong>c<br />
maswavlebeli ucxoelia, igi skolaSi ar muSaobs, Sin aqvs kerZo praqtika).<br />
_ raze swuxs maswavlebeli? ra miaCnia mas erTaderT megobrad? ratom aris<br />
128
gayviTlebuli <strong>da</strong> <strong>da</strong>mWknari palma misTvis ase Zvirfasi?<br />
_ ratom ar fiqrobs igi axali palmis yidvaze?<br />
_ ratom ar sayvedurobs maswavlebeli Tavis yofil moswavleebs?<br />
_ ra pirobas aZlevs mas cqvito? sjera Tu ara misi <strong>da</strong>pirebisa maswavlebels?<br />
_ ra aris maswavleblis wuxilis mizezi?..<br />
aqtivoba 3 _ teqstis gaazreba <strong>da</strong> Sefaseba:<br />
am mizniT <strong>da</strong>ismis kiTxvebi:<br />
_ `bevri moswavle myav<strong>da</strong>, yovelTvis gviyvar<strong>da</strong> erTmaneTi, magram yovelTvis<br />
miviwyebdnen xolme... magram maTi brali araa, rom <strong>da</strong>miviwyes. ra qnan, bevr<br />
maTgans axla SviliSvilebic hyavs. yvelas Tavisi saqme aqvs~ _ ambobs maswavlebeli<br />
Tavisi yofili moswavleebis Sesaxeb. maswavleblis ra Tviseba Cans mis am<br />
sityvebSi?<br />
_ cqvito maswavlebels pirobas aZlevs _ me arasodes <strong>da</strong>giviwyebTo. ramdenad<br />
<strong>da</strong>majereblad migaCniaT misi es sityvebi? ratom?<br />
_`Sen ver gaigeb, Cemo biWunav, Sen bevri, bevri axlobeli gyavs~, _ eubneba<br />
maswavlebeli cqvitos. rogor fiqrobT, SeuZlia Tu ara cqvitos gaugos martod<br />
<strong>da</strong>rCenil maswavlebels?<br />
_`babua <strong>da</strong> SviliSvili ezoSi midiodnen xelixelCakidebulni. maswavlebeli<br />
zemo<strong>da</strong>n gaRimebuli TvalebiT uyureb<strong>da</strong> maT, mere moixe<strong>da</strong> <strong>da</strong> Tvali Tavis<br />
gayviTlebul palmas gauswora~,_ maswavleblis ra sulier ganwyobaze migvaniSnebs<br />
mwerali am wina<strong>da</strong>debiT? Tqveni azriT, raze fiqrobs martod <strong>da</strong>rCenili<br />
maswavlebeli? ra hgvris mas sixaruls? mwuxarebas? axerxebs Tu ara igi, <strong>da</strong>malos<br />
Tavisi mwuxareba <strong>da</strong> sxva ar Seawuxos amiT? rogor axerxebs amas?<br />
_ gayviTlebuli palmis naxvis Semdeg cqvitoc <strong>da</strong>naRvlian<strong>da</strong>. moZebneT<br />
amis <strong>da</strong>ma<strong>da</strong>sturebeli adgili teqstSi <strong>da</strong> ecadeT axsnaT, ra iyo cqvitos mowyenis<br />
mizezi.<br />
_ cqvitos msgavsad Tqvenc Tu SegiqmnaT maswavleblis monayolma sevdiani<br />
ganwyoba? ras SecvlidiT am moTxrobaSi?<br />
_ mweralma am moTxrobas `siyvaruli Semodgomaze~ uwo<strong>da</strong>. romel siyvarulzea,<br />
Tqveni azriT, aq saubari?<br />
_ Tqveni azriT, Tu SeiZleba hqondes am teqsts gagrZeleba? Tu gsurT,<br />
gaagrZeleT.<br />
_ maswavleblis ra Tvisebebi Cans teqstSi? <strong>da</strong>axasiaTeT maswavlebeli am<br />
teqstis mixedviT.<br />
aqtivoba 4 _ teqstis Sinaarsis gadmocema.<br />
aqtivoba 5 _ literaturul gmirTan gasaubreba.<br />
(`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #2).<br />
aqtivoba 6. martivi miznobrivi teqstebis ageba.<br />
(`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valebebi #3 <strong>da</strong> #4).<br />
129
IV. enobriv masalaze <strong>da</strong>kvirveba<br />
srulmniSvnelobiani <strong>da</strong> <strong>da</strong>mxmare sityvebi.<br />
`aqt. rveuli~, <strong>da</strong>valeba #5.<br />
Sedegebis kodi: V1, V2, V4, V5, V6, V8, V9.<br />
momdevno masalis _ muxran maWavarianis `viTarca mtkvari~ _ <strong>da</strong>gegmvas<br />
maswavlebels vandobT.<br />
130