01.03.2013 Views

ლ.ფერაძე, მ.სორდია maTematikuri sistema M athcad

ლ.ფერაძე, მ.სორდია maTematikuri sistema M athcad

ლ.ფერაძე, მ.სორდია maTematikuri sistema M athcad

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

saqarTvelos teqnikuri universiteti<br />

<strong>ლ</strong>.<strong>ფერაძე</strong>, <strong>მ</strong>.<strong>სორდია</strong><br />

<strong>maTematikuri</strong> <strong>sistema</strong><br />

M a t h c a d<br />

Tbilisi<br />

2008<br />

damtkicebulia stu_s<br />

saredaqcio-sagamomcemlo<br />

sabWos mier


uak. 621 397<br />

winamdebare saxelmZRvaneloSi pirvelad qarTulad sruli saxiT aRwerilia<br />

M<strong>athcad</strong> <strong>maTematikuri</strong> <strong>sistema</strong> (M<strong>athcad</strong> 11.0 versia), romlis meSveobiTac sruldeba<br />

yvela saxis <strong>maTematikuri</strong> gamoTvlebi da miiReba amocanebis amoxsna rogorc<br />

analizuri, aseve ricxviTi saxiT – saWiroebis SemTxvevaSi maTi grafikuli<br />

warmodgeniT. wignSi ganxilulia M<strong>athcad</strong>–is ZiriTadi cnebebi da gansazRvrebebi,<br />

aRwerilia menius brZanebebi, instrumentTa panelebi, funqciebi da operatorebi,<br />

daprogramebis SesaZleblobebi.<br />

naSromi gankuTvnilia mkiTxvelTa farTo wrisaTvis: sxvadasxva specialobis<br />

studentebisaTvis, doqtorantebisa da mecnier muSakebisaTvis. SesaZlebelia misi<br />

rogorc TviTmaswavleblis gamoyeneba.<br />

avtorebi madlobas uxdian prof. T. kupataZes da asoc. prof. d. beriaSvils<br />

Rirebuli rCevebisaTvis masalis momzadebis procesSi.<br />

recenzentebi:<br />

telekomunikaciis departamentis<br />

sruli profesori, t.m.d. s. SavguliZe,<br />

saqarTvelos maTematikosTa<br />

kavSiris prezidenti, f/m.m.d. j. SariqaZe.<br />

2


s a r C e v i<br />

თavi I sawyisi cnebebi 7<br />

1.1 <strong>maTematikuri</strong> <strong>sistema</strong> M<strong>athcad</strong>_is zogadi mimoxilva 7<br />

1.2 M<strong>athcad</strong>–is instalireba 9<br />

1.3 M<strong>athcad</strong>_is gaSveba 10<br />

1.4 M<strong>athcad</strong>–is dokumentis fanjris struqtura 10<br />

1.5 ZiriTadi cnebebi da gansazRvrebebi 11<br />

1.6 kursoris formebi 12<br />

1.7 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis Seqmna 13<br />

1.8 monacemTa ZiriTadi tipebi 16<br />

Tavi II menius punqti File (faili) 21<br />

2.1 mTavari menius File punqtis Semadgenloba 21<br />

2.2 M<strong>athcad</strong>–is dokumentis Seqmna, Senaxva, gaxsna da daxurva 21<br />

2.3 gverdebis parametrebis dayeneba, beWdviswina daTvalierebis 24<br />

da beWdvis reJimebi<br />

Tavi III dokumentis redaqtirebis meTodebi 27<br />

3.1 redaqtirebis zogadi xerxebis mokle mimoxilva 27<br />

3.2 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis redaqtirebis magaliTebi 28<br />

3.3 mTavari menius Edit (redaqtireba) punqtis Semadgenloba 32<br />

3.4 redaqtirebis operaciis gauqmeba_aRdgena 33<br />

3.5 dokumentis fragmentebTan muSaoba 33<br />

3.6 teqstis an gamosaxulebis fragmentis Zebna da Secvla 35<br />

3.7 dokumentis sasurvel gverdze gadasvla 36<br />

Tavi IV menius punqti View (xedi) 37<br />

4.1 mTavari menius View punqtis Semadgenloba 37<br />

4.2 instrumentTa panelebi 37<br />

4.3 saxazavi, mdgomareobis striqoni da areebi 38<br />

3


4.4 masStabis Secvla da ganaxleba 38<br />

4.5 gverdis kolontitulebis Seqmna da gaformeba 39<br />

Tavi V menius punqti Insert (Casma) 41<br />

5.1 mTavari menius Insert punqtis Semadgenloba 41<br />

5.2 grafikis Casma 41<br />

5.3 organzomilebiani X_Y grafikis ageba da redaqtireba 42<br />

5.4 polaruli grafikis ageba da redaqtireba 46<br />

5.5 3_ganzomilebiani zedapiris grafikis ageba da redaqtireba 48<br />

5.6 konturuli grafikis Seqmna 52<br />

5.7 wertilovani da svetovani grafikebis Seqmna 54<br />

5.8 veqtoruli velis grafikis Seqmna 55<br />

5.9 grafikebis Seqmna ostatis meSveobiT 55<br />

5.10 matricis Casma dokumentSi 57<br />

5.11 funqciebis Casma 58<br />

5.12 sazomi erTeulis Casma 58<br />

5.13 naxatis Casma 59<br />

5.14 ubnis formireba da gverdis gawyveta 60<br />

5.15 <strong>maTematikuri</strong> da teqsturi areebis Casma 60<br />

5.16 komponentebis Casma 61<br />

5.17 monacemebis Casma 63<br />

5.18 mmarTveli komponentebis Casma 66<br />

5.19 M<strong>athcad</strong>_is dokumentSi sxva obieqtis Casma 67<br />

5.20 miTiTebebis Casma 69<br />

5.21 hipermimarTvis damyareba 70<br />

Tavi VI simboluri operaciebi M<strong>athcad</strong>_Si 72<br />

6.1 Symbolics menius da Symbolic panelis Semadgenloba 72<br />

6.2 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis warmodgena analizuri saxiT 74<br />

6.3 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gamartiveba (simplify) 76<br />

6.4 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis gaSla (expand) 78<br />

6.5 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis da ricxvebis martiv mamravlebad 79<br />

daSla (factor)<br />

6.6 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis mwkrivad gaSla msgavsi 80<br />

wevrebis SeerTebiT (collect)<br />

6.7 polinomis koeficientebis gansazRvra miTiTebuli 81<br />

cvladis mimarT (coeffs)<br />

6.8 gantolebebis da utolobebis amoxsna miTiTebuli 82<br />

cvladis mimarT (solve)<br />

4


6.9 gamosaxulebis Casma miTiTebuli cvladis magivrad (substitute) 83<br />

6.10 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis diferencireba da integreba 85<br />

6.11 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis teiloris mwkrivad gaSla (series) 86<br />

6.12 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis warmodgena elementaruli 88<br />

wiladebis jamis saxiT (parfrac)<br />

6.13 matricebis transponireba, Sebruneba da determinantis gansazRvra 89<br />

6.14 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gardaqmnebi 91<br />

6.15 simboluri gamoTvlebis Sedegebis gamotanis stilis dayeneba 93<br />

6.16 cvladebis mniSvnelobebis SezRudva da instrumentTa 93<br />

paneli Modifier (modificikacia)<br />

6.17 simboluri gamoTvlebis Sedegebis warmodgena kompleqsuri ricxvis 95<br />

saxiT da mcocavi wertiliT (complex, float)<br />

Tavi VII daformateba M<strong>athcad</strong>_Si 97<br />

7.1 Format menius da Formatting panelis Semadgenloba 97<br />

7.2 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis daformateba 98<br />

7.3 ricxviTi Sedegebis daformateba 100<br />

7.4 teqstisa da abzacis daformateba 104<br />

7.5 tabulaciis poziciebis dayeneba 106<br />

7.6 stilis daformateba 106<br />

7.7 obieqtis Tvisebebis dayeneba 108<br />

7.8 grafikebis daformateba 110<br />

7.9 ferebis dayeneba 112<br />

7.10 ubnebis daformateba 113<br />

7.11 areebis gancalkeveba da sworeba. gverdebis xelmeore numeracia 114<br />

Tavi VIII mTavari menius Tools (instrumentebi) punqti 115<br />

8.1 mTavari menius Tools punqtis Semadgenloba 115<br />

8.2 marTlweris Semowmeba da koreqtireba 115<br />

8.3 animaciuri klipebis Seqmna da aRwarmoeba 116<br />

8.4 samuSao furclis dacva 119<br />

8.5 gamoTvlebis reJimebi 120<br />

8.6 calkeuli <strong>maTematikuri</strong> aris gaangariSebis procesidan gamoricxva 121<br />

8.7 gamoTvlebis optimizacia 121<br />

8.8 Secdomis wyaros gamovlineba 122<br />

8.9 samuSao furclis ofciebi 124<br />

8.10 parametrebis momarTva 125<br />

5


Tavi IX mTavari menius Window (fanjara) punqti 127<br />

9.1 mTavari menius Window punqtis Semadgenloba 127<br />

9.2 fanjrebis kaskaduri ganlageba (Cascade) 127<br />

9.3 fanjrebis horizontaluri da vertikaluri ganlageba 128<br />

(Tile Horizontal, Tile Vertical)<br />

9.4 dokumentebis fanjrebis marTva 129<br />

Tavi X sainformacio resursebi. mTavari menius Help punqti 131<br />

10.1 mTavari menius Help (daxmareba) punqtis Semadgenloba 131<br />

10.2 M<strong>athcad</strong>_is sacnobaro <strong>sistema</strong> 131<br />

10.3 sainformacio resursebis gamoyeneba (Resource Center) 133<br />

10.4 daxmarebis sxva saSualebebi 136<br />

Tavi XI funqciebi M<strong>athcad</strong>_Si 137<br />

11.1 momxmareblis mier funqciebis Seqmna 137<br />

11.2 CaSenebuli funqciebis mimoxilva 137<br />

11.3 momxmareblis mier operatoris Seqmna 147<br />

Tavi XII daprogrameba M<strong>athcad</strong>_Si 149<br />

12.1 Programming instrumentTa panelis operatorebis aRwera 149<br />

12.2 miniWebisa da striqonis Casmis operatorebi 150<br />

12.3 pirobiTi gadasvlis iperatori 151<br />

12.4 ciklis operatorebi 153<br />

12.5 Break, Continue da Return operatorebi 155<br />

12.6 operatori on error 155<br />

gamoyenebuli literatura 157<br />

6


თavi I sawyisi cnebebi<br />

1.1 <strong>maTematikuri</strong> <strong>sistema</strong> M<strong>athcad</strong>_is zogadi mimoxilva<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamoTvlebis avtomatizirebis aucileblobam ganapiroba<br />

kompiuteris Seqmna. eleqtronul milakebze agebulma pirveli Taobis<br />

kompiuterebma farTo gamoyeneba ver hpova sxvadasxva mizezebis gamo.<br />

mikroeleqtronikis ganviTarebasTan erTad gamoCnda specializirebuli,<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamoTvlebisTvis gankuTvnili miniaturuli kompiuteri –<br />

programirebuli kalkulatori, romelic amJamadac gamoiyeneba. bolo wlebSi<br />

masiuri gavrceleba hpova ufro mZlavrma, swrafma da universalurma<br />

personalurma kompiuterma, romelsac gaaCnia grafikebis agebis, logikuri da<br />

analizuri gamoTvlebis SesaZleblobanic.<br />

Tavdapirvelad kompiuterze <strong>maTematikuri</strong> gamoTvlebis SesrulebisaTvis<br />

aucilebeli iyo romelime daprogramebis enis, rogoricaa: fortrani, beisiki,<br />

paskali da sxva, Seswavla. es aucilebloba Tavidan acilebuli iqna bolo dros<br />

farTo masebSi gavrcelebul iseT maTematikur sistemebSi rogoricaa: M<strong>athcad</strong>,<br />

Mercury, Matlab, Mathematica, Maple da sxv.<br />

<strong>maTematikuri</strong> <strong>sistema</strong> M<strong>athcad</strong>–i warmoadgens amerikuli firmis MathSoft–is<br />

produqcias. igi muSaobs grafikuli garsis mqone operaciuli <strong>sistema</strong> Windows–is<br />

marTvis qveS, rac ganapirobebs am ukanasknelis tipiuri da farTo<br />

SesaZleblobebis M<strong>athcad</strong>–Si gamoyenebas: dokumentis redaqtireba, yvela tipis<br />

printeris, yvelaze metad gavrcelebuli simboloebis gamoyenebis SesaZlebloba,<br />

Sriftebis mravalferovneba, mausis moxerxebuli manipulireba, amomwuravi<br />

eleqtronuli cnobari, OLE meqanizmis gamoyeneba da sxv.<br />

M<strong>athcad</strong>–s, teqsturi redaqtoris msgavsad, gaaCnia WYSIWYG (What you see is what<br />

you get – rasac xedav, imas iReb) interfeisi, rac iTvaliswinebs dokumentis<br />

dabeWdvas imave saxiT, rogori saxec mas displeis ekranze aqvs. M<strong>athcad</strong>–Si<br />

SesaZlebelia rogorc urTulesi <strong>maTematikuri</strong> gamoTvlebis, aseve martivi<br />

simboluri gardaqmnebis Catareba. mas gaaCnia maTematikur simboloebze<br />

orientirebuli interfeisi da grafikebis agebis saSualebani, aseTive saxe aqvs<br />

gamoTvlebis Sedegebsac, rac sruliad amarTlebs misi saxelis abreviaturas<br />

(cad _ Computer Aided Design – kompiuteris meSveobiT proeqtireba).<br />

iseve, rogorc eleqtronul cxril Excel–Si, M<strong>athcad</strong>–is dokumentSic<br />

cvlilebebis Setana moaxdens arsebuli dokumentis formulebis Sesabamis<br />

gadaangariSebas, aseve avtomaturad cvlilebebs ganicdis agebuli grafikebic.<br />

eleqtronul wignSi Tavmoyrilia gamoyenebiTi formulebi da grafikebi, romlis<br />

kopireba da Casma momxmareblis dokumentSi martivad sruldeba. aseve<br />

7


SesaZlebelia gamoviyenoT ukve gamzadebuli, konkretuli amoxsnili magaliTebi,<br />

romlebic moTavsebulia e.w. standartul biblioTekebSi (Quick Sheets).<br />

M<strong>athcad</strong>–Si dokumentis Seqmnis procesSi daSvebuli Secdomebis aRmofxvra<br />

advilad xdeba, radgan masSi sruldeba sintaqsuri da semantikuri Semowmeba.<br />

daSvebuli Secdomebi gamoiyofa wiTeli simboloebiT. masze amomwurav pasuxs<br />

gvaZlevs eleqtronuli cnobari, romlis gamoZaxebac xdeba klaviaturidan F1<br />

Rilakis gamoyenebiT.<br />

M<strong>athcad</strong>–Si formulis Cawera advilad xorcieldeba grafikuli<br />

<strong>maTematikuri</strong> simboloebiT. formulebi Caiwereba analizuri saxiT da ar<br />

moiTxoveba sayovelTaod miRebul maTematikur simboloebTan (mag.,�, ! , � , � )<br />

dakavSirebuli gamoTvlebis proceduris dawvrilebiTi aRwera. aseTi midgoma<br />

aadvilebs maTematikur moqmedebaTa arsis aRqmas da momxmarebels acilebs<br />

daprogramebis enis (mag: fortrani, beisiki, paskali da a.S.) gamoyenebis<br />

aucileblobas.<br />

ra Tqma unda, es ar niSnavs imas, rom <strong>sistema</strong>s ar gaaCnia misi daprogramebis<br />

ena. sinamdvileSi igi arsebobs – algoriTmuli, maRali donis daprogramebis ena,<br />

romelic maTematikur simboloebze orientirebulia da gvexmareba <strong>sistema</strong>sTan<br />

dialogis damyarebaSi. am daprogramebis enis meSveobiT SesaZlebelia dasmuli<br />

amocanis amoxsna da Sedegis miReba sasurveli formiT.<br />

imis mixedviT Tu romel obieqts (teqsti, formula an grafiki) qmnis<br />

momxmarebeli M<strong>athcad</strong>–Si, <strong>sistema</strong> Tavad aformirebs programas daprogramebis enis<br />

meSveobiT, romelic inaxeba operatiul mexsierebaSi manam, sanam ar iqneba<br />

Senaxuli diskze failis saxiT, romlis tipia .mcd. momxmareblisaTvis M<strong>athcad</strong>–is<br />

gamosayeneblad sakmarisia masSi obieqtze orientireba. yvela operators gaaCnia<br />

<strong>maTematikuri</strong> simboloebis saxe, romlis arCevac advilad SesaZlebelia mausis<br />

meSveobiT, xolo <strong>maTematikuri</strong> funqciebi (mag: sin, cos da a.S.) SegviZlia<br />

klaviaturidan avkriboT ise, rogorc gviweria, an avirCioT instrumentTa<br />

panelidan, specialuri siidan, rac funqciis Seyvanisas SecdomaTa albaTobas<br />

amcirebs.<br />

M<strong>athcad</strong> 11.0 Pro versiaSi wina versiebidan gansxvavebiT damatebulia axali<br />

SesaZleblobani rogoricaa: dokumentis feradi gaformeba, animaciuri (moZravi)<br />

grafikebis ageba da xmovani gaformeba, teqsturi, formulebis da grafikuli<br />

redaqtorebis gaerTianeba. aseve SesaZloa sxva simbolur maTematikur mZlavr<br />

sistemebTan gaerTianeba urTulesi gamoTvlebisaTvis. aqedan gamomdinareobs aseTi<br />

sistemebis saxelic _ integrirebuli sistemebi.<br />

bolo dros mniSvnelovan interess iwvevs kompiuteruli algebris<br />

sistemebis unari Seasrulos ara mxolod cifruli, aramed analoguri<br />

gamoTvlebic.<br />

IBM PC–Tvis SemuSavda simboluri <strong>maTematikuri</strong> (kompiuteruli algebra)<br />

sistemebi, iseTebi rogoricaa: M<strong>athcad</strong>, Matlab, Derive [10], Maple V da Mathematica2 da<br />

3. maTi gamoyeneba aadvilebs yvelaze rTul maTematikur, statistikur da<br />

8


finansur–ekonomikur gamoTvlebs, romlis CatarebisaTvis manamde saWiro iyo<br />

maRali donis maTematikos_analitikosebis Careva.<br />

aRsaniSnavia, rom liderebad kompiuteruli algebris sistemebSi iTvlebian<br />

kompania Waterloo Maple Software–is produqcia Maple V da firma Wolfram–is<br />

Mathematica3. am sistemebs gaaCniaT simboluri maTematikis amomwuravi<br />

SesaZleblobani, rac mosaxerxebelia maTematikosebisaTvis, magram ara farTo<br />

masebisaTvis. am ukanasknelTaTvis ufro moxerxebul maTematikur <strong>sistema</strong>d rCeba<br />

M<strong>athcad</strong>–i, romelSic SesaZlebelia rTuli <strong>maTematikuri</strong> ricxviTi gamoTvlebis da<br />

agreTve simboluri operaciebis Catareba. amisaTvis firma Maple–is licenziiT<br />

M<strong>athcad</strong>–Si gamoyenebulia ramodenime ZiriTadi simboluri operacia Maple–dan. maTi<br />

raodenoba SezRudulia im minimumamde, romelic saWiroa masiuri<br />

momxmareblisaTvis. amis dasadastureblad sakmarisia moviyvanoT statistikuri<br />

Sedareba. Maple VR4 Seicavs 2800 (!) funqcias, rodesac M<strong>athcad</strong>-11.0 Pro–Si maTi<br />

ricxvi 300 umniSvnelod aRemateba da aqedan simboluri maTematikis funqciebi<br />

sul raRac or aTeuls utoldeba.<br />

amrigad, M<strong>athcad</strong>–is ZiriTadi ganmasxvavebeli Tvisebebia:<br />

� M<strong>athcad</strong>–i <strong>maTematikuri</strong> amocanebis amoxsnis universaluri <strong>sistema</strong>a, farTo<br />

momxmarebelze orientirebuli;<br />

� <strong>maTematikuri</strong> amocanebis Cawera M<strong>athcad</strong>–Si sxva sistemebTan SedarebiT<br />

miaxloebulia Cveulebriv Caweras, rac aadvilebs mis gamoyenebas;<br />

� M<strong>athcad</strong>–i ramdenjerme iafia Tavis analogebTan SedarebiT.<br />

1.2 M<strong>athcad</strong>–is instalireba<br />

M<strong>athcad</strong> 11.0–is instalirebisaTvis aucilebelia garkveuli aparaturuli da<br />

programuli uzrunvelyofa.<br />

kompiuters.<br />

aparaturul uzrunvelyofaSi vgulisxmobT IBM firmis personalur<br />

kompaqt_diskze (CD_ROM) arsebuli <strong>maTematikuri</strong> <strong>sistema</strong> MathCAD–is<br />

pirdapiri kopireba vinCesterze yovlad dauSvebelia. misi instalirebisaTvis<br />

aucilibelia:<br />

1. movaTavsoT diski kompakt–diskis diskur mowyobilobaSi;<br />

2. avirCioT ZiriTadi menius punqti Start � Run... ;<br />

3. mivuTiToT kompakt–diskis saxeli (mag. D:\setup.exe).<br />

instalirebis procesi umtkivneulod mimdinareobs, magram Tu warmoiqmneba<br />

raime problema, SegviZlia misi gadaWra, Tu gavecnobiT detalur instruqcias<br />

instalirebis Sesaxeb readme failSi.<br />

9


1.3 M<strong>athcad</strong>–is gaSveba<br />

M<strong>athcad</strong>–is CatvirTva SesaZlebelia yvela im wesiT, romelic miRebulia<br />

operaciuli <strong>sistema</strong>MAWindows –is garemoSi:<br />

� samuSao magidaze M<strong>athcad</strong>–is niSnakze Tagvis marcxena RilakiT orjeradi<br />

dawkapunebiT;<br />

� sastarto menius Start → Programs → MathSoft Apps → M<strong>athcad</strong> brZanebiT;<br />

� Sesabamisi katalogis sarCevSi M<strong>athcad</strong>.exe failze orjeradi dawkapunebiT;<br />

� Start → Search dialogur fanjaraSi .mcd gafarToebis mqone failebis<br />

moZebniT da ormagi wkapuniT erT-erT aseT failze (am dros programa<br />

avtomaturad CaitvirTeba Sesabamisi dokumentis fanjarasTan erTad);<br />

� saqaRaldis sarCevSi M<strong>athcad</strong>–is dokumentze orjer dawkapunebiT (am dros<br />

programa avtomaturad gaiSveba da gaixsneba Sesabamisi dokumentis fanjara);<br />

� Start → Run… brZanebis dialogSi M<strong>athcad</strong>.exe failze mimarTvis gzis<br />

miTiTebiT an M<strong>athcad</strong>–is dokumentis failis saxelis miTiTebiT;<br />

� Tu M<strong>athcad</strong>–is piqtograma gadatanilia swrafi gaSvebis (Quick Launch)<br />

panelze, am piqtogramaze dawkapunebiT.<br />

1.4 M<strong>athcad</strong>–is dokumentis fanjris struqtura<br />

M<strong>athcad</strong>–is gaSvebis Semdeg ekranze gaixsneba misi fanjara (nax.1.1).<br />

nax.1.1. M<strong>athcad</strong>–is fanjara<br />

10


M<strong>athcad</strong>–is fanjris stრuqturaa:<br />

� M<strong>athcad</strong>–is fanjris pirveli striqonia saTauris striqoni – marcxniv<br />

miTiTebulia dokumentis saTauri, xolo marjvniv ganlagebulia sami<br />

Rilaki: dakecvis, mTel ekranze gaSlisa (Tu fanjara gaSlilia, am adgilas<br />

gvaqvs aRdgenis Rilaki, romelic aRadgens fanjris zomas, romelic mas<br />

hqonda mTel ekranze gaSlamde) da daxurvis.<br />

� meore striqonia menius striqoni, sadac Tavmoyrilia menius punqtebi:<br />

File (faili) – failebTan muSaoba;<br />

Edit (redaqtireba) – dokumentis redaqtireba;<br />

View (xedi) – fanjris struqturis dayeneba;<br />

Insert (Casma) – obieqtebis Casma;<br />

Format (formati) – obieqtebis daformateba;<br />

Tools (instrumentebi) – programis zogi parametris da reJimis dayeneba;<br />

Symbolics (simbolika) – simboluri operaciebi;<br />

Windows (fanjrebi) – sistemis fanjrebs Soris marTva;<br />

Help (daxmareba) – damxmare eleqtronuli cnobari.<br />

� menius striqonis Semdeg gvaqvs instrumentTa panelebis striqonebi.<br />

mizanSewonilia ekranze Candes Standard, Formatting, Math panelebi, romelTa<br />

moxsna_dayeneba menius View → Toolbars brZanebis CamonaTvalidan xdeba.<br />

danarCeni panelebi rogorebicaa Boolean, Symbolics, Calculus da sxv. SegviZlia<br />

ganvalagoT samuSao areSi moTxovnilebis Sesabamisad View → Toolbars<br />

brZanebis CamonaTvalidan an Math panelze Sesabamis Rilakze dawkapunebiT.<br />

� fanjris ZiriTadi nawili ukavia samuSao ares (WorkSheet), sadac xdeba<br />

<strong>maTematikuri</strong> amocanebis amoxsna.<br />

� fanjris qveda nawili ukavia mdgomareobis striqons (Status Bar), romlis<br />

moxsna_dayeneba xdeba menius View → Status Bar brZanebiT.<br />

fanjris standartuli saxe iTvaliswinebs agreTve vertikaluri da<br />

horizontaluri gadafurcvlis zolebs – dokumentis im ubnebis<br />

dasaTvaliereblad, romlebic ekranze ar Cans.<br />

1.5 ZiriTadi cnebebi da gansazRvrebebi<br />

M<strong>athcad</strong>_is dokumenti Sedgeba sxvadasxva tipis (formulebi, teqstebi,<br />

grafikebi, cxrilebi da a.S.) calkeuli blokebisagan. TiToeul bloks uWiravs<br />

marTkuTxedis formis garkveuli are.<br />

blokebis ganlagebas dokumentSi (teqsturi blokis garda) principialuri<br />

mniSvneloba aqvs. isini sruldeba marcxnidan marjvniv da zemodan qveviT, amitom<br />

blokebma ar unda gadafaron erTmaneTi, Tumca umniSvnelo gadafarvas<br />

mniSvneloba ara aqvs.<br />

11


lokebis konstruirebisaTvis M<strong>athcad</strong>–Si CaSenebulia sami redaqtori:<br />

teqsturi, formuluri da grafikuli (Sesabamisad teqsturi komentarebis,<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis da grafikebis Seqmnis saSualebebi).<br />

<strong>maTematikuri</strong> are – es aris are <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebiT an grafikiT.<br />

masSi Setanili nebismieri cvlileba aisaxeba mis qvemoT da marjvniv ganlagebul<br />

yvela danarCen maTematikur areSi.<br />

teqsturi are – es aris marTkuTxedis formis teqstis gansaTavseblad<br />

gankuTvnili are. teqstur ares xmaroben komentarebisaTvis. teqsturi aris<br />

Sesaqmnelad arsebobs ramdenime xerxi:<br />

� menius striqonidan Insert → Text Region brZanebiT;<br />

� klaviaturidan “ simbolos gamoyenebiT;<br />

� sityvis an Tundac erTi simbolos Setanis Semdeg klaviaturidan “hari”<br />

klaviSis akrebiT.<br />

zemoTCamoTvlili SesaZlo variantebis gamoyenebisas gamoCndeba<br />

marTkuTxedi, sadac standartuli wesiT Seitaneba teqsti, amasTan SesaZloa<br />

sasurveli Sriftis, misi zomisa da maxasiaTeblebis dayeneba. teqstur areSi Enter<br />

klaviSze dawkapunebiT gadavalT axali abzacis pirvel striqonze, xolo Enter +<br />

Shift–iT mimdinare abzacis Semdeg striqonze. teqsturi aris marTkuTxeds aqvs<br />

markerebi, romelTa meSveobiT SeiZleba teqsturi aris gadideba–dapataraveba.<br />

1.6 kursoris formebi<br />

kursorma SeiZleba miiRos Semdegi formebi:<br />

+ jvaredini wiTeli feris kursori _ viziri _ miuTiTebs samuSao areSi<br />

pozicias, sadac SeiZleba formulis, teqstisa da grafikis blokebis ageba;<br />

misi gadaadgileba SesaZlebelia klaviaturidan kursoris gadaadgilebis<br />

klaviSebis gamoyenebiT an mausiT – sasurvel poziciaze dawkapunebiT;<br />

kursoris wiTeli vertikaluri xazi miuTiTebs teqstur blokebSi<br />

simboloTa Casmis an waSlis adgils;<br />

� � kursoris lurji kuTxis forma miuTiTebs maTematikur blokSi morigi<br />

simbolos Casmis pozicias da agreTve gamoyofil calkeul nawils an mTli-<br />

an gamoyofil ares. misi saxe damokidebulia simboloebis Setanis<br />

mimarTulebaze. klaviaturidan am mimarTulebis Secvla SesaZlebelia Insert<br />

Rilakis gamoyenebiT. maTematikur areSi saxelis an ricxvis redaqtirebisas<br />

kursori Seicvleba da miiRebs Semdeg formas: .<br />

12


1.7 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis Seqmna<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis Sesaqmnelad ZiriTadad viyenebT Math<br />

instrumentTa panelze arsebul maTematikur palitras. misi yoveli RilakiT Tavis<br />

mxriv gamoiZaxeba maTematikur simboloTa da moqmedebaTa esa Tu is paneli. Math<br />

instrumentTa panelis Rilakebia:<br />

– Calculator panelis gamoZaxeba. am panelze ganlagebulia ariTmetikuli<br />

operaciebis niSnebi da xSirad gamoyenebadi funqciebi;<br />

– Graph panelis gamoZaxeba, romelzec moTavsebulia or an samganzomi-<br />

lebiani grafikebis Sablonebi;<br />

– Matrix panelis gamoZaxeba, romelzec moTavsebulia matricebis da<br />

veqtorebis operatorebi;<br />

– Evaluation panelis gamoZaxeba. am panelze ganlagebulia miniWebis,<br />

tolobis, simboluri gardaqmnebis da momxmareblis mier operatoris<br />

ganmsazRvreli niSnebi;<br />

– Calculus (maTanalizis) panelis gamoZaxeba, romelSic ganlagebulia<br />

diferencialebis, integralebis, zRvrebis, jamis da namravlis Sablonebi;<br />

– Boolean panelis gamoZaxeba, romelSic ganlagebulia Sedarebis niSnebi da<br />

logikuri algebris operatorebi;<br />

– Programming panelis gamoZaxeba. am panelze ganlagebulia operatorebi,<br />

romlebic gvaZleven daprogramebis saSualebas;<br />

asoebi;<br />

– Greek panelis gamoZaxeba, romelzec ganlagebulia berZnuli anbanis<br />

– Symbolic panelis gamoZaxeba. am panelze ganlagebulia simboluri<br />

gamoTvlebis operatorebi.<br />

vTqvaT, gvinda gamovTvaloT Semdegi gamosaxulebis mniSvneloba:<br />

amisaTvis:<br />

3<br />

�<br />

�<br />

�<br />

�<br />

x<br />

2<br />

13<br />

1 �<br />

�<br />

� 2xy<br />

�<br />

�<br />

1) Calculator panelze avirCioT (Tagvis marcxena Rilakze dawkapunebiT)<br />

niSnuli n (an davaWiroT Ctrl + \ ). gamoCndeba fesvis Setanis<br />

Sabloni. Savi marTkuTxedebiT naCvenebia, Tu sad unda aucileblad<br />

moTavsdes garkveuli <strong>maTematikuri</strong> informacia;<br />

2<br />

.


2) klaviaturis klaviSis meSveobiT an Shift + Tab–is daWeriT<br />

gadavalT poziciaSi, sadac iwereba fesvis xarisxi (gamosaxulebis<br />

nebismier adgilze kursoris dayeneba xdeba agreTve am adgilze<br />

TagviT dawkapunebiT);<br />

3) SevitanoT klaviaturidan an Calculator panelidan cifri 3. ekranze<br />

gveqneba 3 ;<br />

4) klaviSis meSveobiT an Tab–is daWeriT gadavalT poziciaSi,<br />

sadac unda SevitanoT fesvisqveSa gamosaxuleba;<br />

5) Calculator panelze avirCioT ( ), ekranze gamoCndeba 3 ( ) ;<br />

6) imave panelze avirCioT /, gveqneba<br />

7) mricxvelSi avkriboT 1;<br />

3<br />

1<br />

x 2<br />

� �<br />

warmoadgens koeficients). miviRebT � �;<br />

� 2x� y<br />

� �<br />

12) mimarTulebis klaviSis orjer gamoyenebis Semdeg avkriboT<br />

14<br />

3 ���<br />

�<br />

�<br />

� ;<br />

8) Tab klaviSis gamoyenebiT aRmovCndebiT mniSvnelSi;<br />

9) Calculator panelidan gamoviZaxoT kvadratuli fesvis Sabloni (an<br />

davaWiroT klaviaturaze \ ), gveqneba<br />

10) Calculator panelze avirCioT 2<br />

x . gamoCndeba kvadratSi ayvanis Sabloni<br />

3<br />

�<br />

�<br />

�<br />

1<br />

2<br />

�<br />

�<br />

� . markeris adgilas SevitanoT x ;<br />

11) klaviSis gamoyeneba dagvayenebs sasurvel poziciaSi, sadac<br />

gavagrZeloT mniSvnelis Setana – klaviaturidan Tanmimdevrulad<br />

avkriboT simboloebi +2x*y (2–isa da x–is Soris gamravlebis niSnis<br />

Setana ar aris aucilebeli; <strong>sistema</strong> TviTon mixvdeba, rom 2<br />

klaviaturaze ^2 .<br />

gamosaxulebis Seqmnis procesi damTavrebulia. <strong>maTematikuri</strong> aridan<br />

gamosasvlelad davawkapunoT aris gareT an davaWiroT Enter klaviSs.<br />

gamosaxulebis gamosaTvlelad movniSnoT is anu lurji kuTxis kursoriT<br />

movicvaT is mTlianad da SevitanoT tolobis niSani (klaviaturidan, Evaluation an<br />

Calculator panelebidan). Tu x–isa da y–is mniSvnelobebi winaswar ar iyo<br />

gansazRvruli, ekranze wavikiTxavT informacias amis Sesaxeb da Sesabamisi<br />

cvladi iqneba gaferadebuli wiTlad. Tu Setanili formulis zeviT an marcxniv<br />

3<br />

�<br />

�<br />

�<br />

1<br />

�<br />

�<br />

�<br />

;


x–s da y–s mivaniWebT mniSvnelobebs, Cvens mier Seqmnil maTematikur gamosaxulebas<br />

miewereba M<strong>athcad</strong>–is mier gamoTvlili pasuxi.<br />

aRvniSnoT, rom <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis Seqmnisas da<br />

klaviSebis meSveobiT xdeba gadaadgileba erTi poziciiT marjvniv an marcxniv,<br />

xolo Tab–isa da Shift + Tab klaviSebiT Sablonis erTi marTkuTxedidan meoreze –<br />

Sesabamisad win da ukan. gamosaxulebis nebismier adgilze kursoris dayeneba<br />

SesaZlebelia agreTve am adgilze Tagvis dawkapunebiT.<br />

axarisxebis, fesvis amoRebis da gayofis operatorebs aqvT Semdegi Tviseba:<br />

yvelaferi, rac Seitaneba am operatorebis Semdeg, aRiqveba Sesabamisad xarisxis<br />

maCveneblad, fesqveSa gamosaxulebad da mniSvnelad. imisaTvis, rom es SevwyvitoT,<br />

davaWiroT an Space (hari) an klaviSs.<br />

nax.1.2–ze moyvanilia sxvadasxva <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebi.<br />

nax.1.2. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis magaliTebi<br />

miniWebis operatoris niSania : = , xolo = niSani gamoiyeneba <strong>maTematikuri</strong><br />

gamosaxulebis ricxviTi mniSvnelobis gamosatanad. Evaluation (an Symbolic) panelis<br />

→ (simboluri tolobis niSani) punqtiT miviRebT gamosaxulebis mniSvnelobas<br />

analizuri saxiT.<br />

15


miniWebis operaciebis pirveladi Setanis dros SesaZlebelia gamoviyenoT =<br />

niSani. <strong>sistema</strong> TviTon gardaqmnis mas miniWebis niSnad (: =), magram Tu SemdgomSi<br />

viyenebT igive cvlads gansxvavebuli mniSvnelobiT, aucilebelia miniWebis niSnis<br />

gamoyeneba rogorc klaviaturidan : simbolos akrebis meSveobiT, aseve Calculator an<br />

Evaluation panelebis : = punqtze dawkapunebiT.<br />

1.8 monacemTa ZiriTadi tipebi<br />

M<strong>athcad</strong>–Si monacemTa ZiriTadi tipebi aris mudmivebi (konstantebi),<br />

cvladebi, masivebi da failebi.<br />

konstanta es aris saxelis mqone obieqti, romlis mniSvneloba ar icvleba.<br />

konstantebi SeiZleba iyos sxvadasxva tipis.<br />

ricxviTi konstantebis magaliTebia: –682, 86.4, 5.281x10 +2 . ricxviTi<br />

konstantebis modulebis mniSvnelobebis diapazoni M<strong>athcad</strong>D–Si aris 10 307 –dan 10 -307 –<br />

mde (manqanuri usasruloba da manqanuri nuli).<br />

M<strong>athcad</strong>_is konstantebi SeiZleba iyos agreTve mocemuli orobiT, rvaobiT<br />

da teqvsmetobiT sistemebSi. orobiTi ricxvebis bolos miewereba laTinuri aso b<br />

(binary niSnavs orobiTs), rvaobiTi ricxvebis bolos – laTinuri aso O (Octal<br />

niSnavs rvaobiTs), xolo TeqvsmetobiTi ricxvebis bolos – aso h an HH (hexagonal<br />

niSnavs TeqvsmetobiTs). mag., 11110001b warmoadgens aTobiTi sistemis 241. orobiTi,<br />

rvaobiTi da TeqvsmetobiTi sistemiT warmodgenili ricxvi unda iyos 2 31 _ze<br />

naklebi.<br />

M<strong>athcad</strong>–s SeuZlia muSaoba rogorc namdvil, ise kompleqsur ricxvebTan.<br />

kompleqsuri ricxviTi konstantebis magaliTebia: 2+i x 3 an 3–j x 10 , sadac i da j<br />

simboloebiT aRniSnulia warmosaxviTi erTiani. kompleqsur ricxvebTan muSaobis<br />

win rekomendirebulia mivaniWoT i–s an j–s � 1 mniSvneloba an SevamowmoT, am ori<br />

simboloTagan romels xmarobs <strong>sistema</strong> warmosaxviTi erTianis aRsaniSnavad.<br />

M<strong>athcad</strong>–i muSaobs agreTve iseT konstantebTan, romlebsac ricxviTi<br />

mniSvnelobebis garda gaaCniaT miTiTeba fizikur sidideze (droze, sigrZeze,<br />

masaze, muxtze da a.S.). amisTana konstantebis Cawerisas iyeneben gamravlebis<br />

niSans ricxviTi mniSvnelobis da sididis aRmniSvnel simboloebs Soris.<br />

ricxviTi konstantebis garda, M<strong>athcad</strong>–i agreTve muSaobs striqonuli tipis<br />

monacemebTan, romlebic warmoadgenen striqons brWyalebSi, mag., "Insert Matrix",<br />

"The rezult is valid". striqonuli tipis konstanta SeiZleba Sedgebodes erTi an<br />

ramdenime simbolosagan an sityvisagan.<br />

arsebobs agreTve sistemuri konstantebi (�, e, ∞), romelTa mniSvnelobebi<br />

winaswar gansazRvrulia.<br />

cvladi – es aris saxelis mqone obieqti, romelsac gaaCnia mniSvneloba da<br />

es mniSvneloba SeiZleba Seicvalos programis Sesrulebis msvlelobisas.<br />

16


cvladis tipi ganisazRvreba misi mniSvnelobiT. igi SeiZleba iyos ricxviTi<br />

tipis, striqonuli da a.S.<br />

identifikatori warmoadgens mudmivis, cvladis an sxva obieqtis saxels.<br />

identifikatoris sigrZe praqtikulad ar aris SezRuduli. is warmoadgens<br />

laTinuri an berZnuli asoebis, cifrebis da zogi specialuri simbolos<br />

mimdevrobas, romelic asoTi iwyeba. mag: a, x1, alfa,YY_coordinate. identifikatoris<br />

CanawerSi dauSvebelia haris gamoyeneba. zogi specialuri simbolo, (mag.,@_ )<br />

daSvebulia identifikatorebSi, zogi (mag., ariTmetikuli moqmedebis niSnebi)<br />

akrZalulia. <strong>sistema</strong> ganasxvavebs nusxur asoebs da asomTavrulebs. aRvniSnoT<br />

agreTve, rom identifikatori unda iyos unikaluri anu ar SeiZleba, magaliTad,<br />

identifikatorad vixmaroT sin, radgan es aris CaSenebuli funqciis saxeli.<br />

M<strong>athcad</strong>–Si agreTve gvaqvs e.w. sistemuri cvladebi, romelTa mniSvnelobebs<br />

gansazRvravs <strong>sistema</strong>. mag., Tol cvladis mniSvneloba (es cvladi gansazRvravs<br />

ricxviTi meTodebis cdomilebas) winaswari SeTanxmebiT udris 0.001 . saWiroebis<br />

SemTxvevaSi sistemuri cvladis mniSvneloba SeiZleba SevcvaloT da mivaniWoT mas<br />

sxva mniSvneloba.<br />

rogorc ukve vTqviT, cvladisaTvis mniSvnelobis misaniWeblad iyeneben<br />

niSans : = . : = niSniT gansazRvrul miniWebas hqvia lokaluri miniWeba. pirvel<br />

miniWebamde cvladi ar aris gansazRvruli da <strong>sistema</strong>, cxadia, ver Seasrulebs<br />

gamoTvlebs am cvladis monawileobiT. miniWebisaTvis iyeneben aseve � niSans. am<br />

miniWebas hqvia globaluri miniWeba. is SeiZleba Caiweros dokumentis nebismier<br />

adgilas. magaliTad, Tu Cven CavwereT globaluri miniWeba dokumentis bolos,<br />

Sesabamisi cvladis mniSvneloba iqneba igive dokumentis dasawyisSic. ra Tqma<br />

unda, globaluri miniWebis Semdeg dasaSvebia cvladis mniSvnelobis Secvla<br />

lokaluri miniWebiT.<br />

M<strong>athcad</strong>–i orjer kiTxulobs dokuments, orivejer marcxnidan marjvniv da<br />

zevidan qveviT. pirveli wakiTxvis dros sruldeba globaluri miniWebis<br />

operatoriT nakarnaxevi yvela SesaZlo moqmedeba. meore wakiTxvisas Sesruldeba<br />

lokaluri miniWebis operatorTan dakavSirebuli moqmedebebi.<br />

M<strong>athcad</strong>–s aqvs bevri CaSenebuli funqcia. Ffunqciis saxelis Semdeg<br />

frCxilebSi Caiwereba argumentebis sia. M<strong>athcad</strong>–Si SesaZlebelia momxmareblis<br />

funqciebis Seqmna.<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis calkeuli elementebi erTmaneTTan<br />

operatorebiT dakavSirebulia. operatorebis saxeobebia: ariTmetikuli<br />

operatorebi ( + , – , / , ! , n , da sxv.), logikuri operatorebi ( < , > , ≤ , ≥<br />

, = da sxv.), maTanalizis operatorebi (� , b<br />

�<br />

a<br />

17<br />

n<br />

, � X , �<br />

i�<br />

m<br />

n<br />

X , �<br />

i�<br />

m<br />

X da sxv.),<br />

gamoTvlebis operatorebi ( = , : = , � da sxv. ), daprogramebis operatorebi ( if,<br />

otherwise, for, while, break, continue, return ), veqtorebis da matricebis operatorebi,<br />

simboluri gamoTvlebis operatorebi. M<strong>athcad</strong>–Si momxmarebels SeuZlia Seqmnas<br />

axali operatorebic.


diskretuli (ranJirebuli) cvladi es aris cvladi, romelsac gaaCnia<br />

ramdenime fiqsirebuli mniSvneloba. diskretuli cvladis mniSvnelobebi icvleba<br />

fiqsirebuli bijiT sawyisi mniSvnelobidan bolo mniSvnelobamde. nax.1.3–ze<br />

moyvanilia diskretuli cvladebis magaliTebi. ranJirebuli cvladis Sesatanad<br />

virCevT Matrix panelze m..n Sablons an viyenebT klaviaturis ; niSans.<br />

masivi aris ricxviTi an simboluri elementebis sasruli simravlis<br />

mowesrigebuli erToblioba. M<strong>athcad</strong>–Si xmaroben erTganzomilebian masivebs<br />

(veqtorebs) da organzomilebian masivebs (matricebs). veqtorisa an matricis<br />

elementebis indeqsebi axasiaTeben elementis adgilmdebareobas. qveda indeqsi<br />

SeiZleba iyos 0–is an 1–is toli. misi mniSvneloba mocemulia sistemuri cvladiT<br />

ORIGIN da winaswari SeTanxmebiT udris 0–s. Tu gvsurs, SeiZleba SevcvaloT<br />

ORIGIN cvladis mniSvneloba da gavxadoT is 1–is toli.<br />

veqtori da diskretuli cvladi arsebiTad ar gansxvavdeba erTimeorisagan.<br />

nax.1.3. diskretuli (ranJirebuli) cvladebis magaliTebi<br />

veqtorebis da matricebis Sesatanad M<strong>athcad</strong>–Si gaTvaliswinebulia<br />

ramdenime xerxi:<br />

� Insert → Matrix... brZanebiT;<br />

� swrafmoqmedebis klaviSebiT Ctrl + M;<br />

18


� Matrix panelze matricis Sablonze dawkapunebiT.<br />

yvela aRniSnul SemTxvevaSi gamoCndeba dialoguri fanjara Insert Matrix<br />

(matricis Casma), sadac unda mivuTiToT matricis striqonebisa (Rows) da svetebis<br />

(Columns) raodenoba. veqtorebis SemTxvevaSi erT-erTi am parametrebisgan 1–is<br />

tolia. Tu svetebis raodenoba udris 1, saqme gvaqvs veqtor–svetTan, xolo Tu<br />

striqonebis raodenoba udris 1, veqtor–striqonTan.<br />

Insert Matrix dialogur fanjaraSi striqonebisa da svetebis raodenobis<br />

miTiTebis Semdeg ekranze gamoCndeba matricis Sabloni markerebiT. pirveli<br />

elementis Setanis Semdeg davaWiroT an Tab klaviSebs, gadavalT Semdeg<br />

markerze da a.S. nebismier markerze gadasvla SesaZlebelia agreTve masze<br />

dawkapunebiT an kursoris gadaadgilebis klaviSebiT.<br />

matricis elementi warmoadgens indeqsirebul cvlads. indeqsi SeiZleba<br />

iyos mxolod mTeli ricxvi.<br />

ganvixiloT magaliTis saxiT zogierTi moqmedeba matricaze. vTqvaT, gvaqvs<br />

Semdegi A matrica:<br />

A ��<br />

�<br />

�<br />

�<br />

�<br />

1<br />

5.6<br />

�9.1<br />

2<br />

6.88<br />

10<br />

19<br />

�3<br />

7.1<br />

�11<br />

�4<br />

�8<br />

12.45<br />

matricis elementi M<strong>athcad</strong>–Si Caiwereba Semdegnairad: A1,3 – me_2 striqonisa<br />

da me_4 svetis gadakveTaze myofi elementi (radgan winaswari SeTanxmebiT<br />

elementebis indeqsebis Tvla iwyeba 0_dan). misi mniSvnelobis gamosatanad:<br />

1) A simbolos akrebis Semdeg qveda indeqsis poziciaSi gadasasvlelad<br />

avirCioT [ simbolo (igives mivaRwevT Matrix panelidan Xn Sablonis<br />

gamoZaxebiT);<br />

2) avkriboT 1,3;<br />

3) gamoviyenoT klaviSi;<br />

4) avkroboT = .<br />

ekranze vnaxavT A1,3=-–8.<br />

Tu ORIGIN cvladis mniSvneloba gvqonda Secvlili 1–iT, ekranze<br />

vnaxavT A1,3=-–3 .<br />

matricis nebismieri svetis amosaRebad viqceviT Semdegnairad:<br />

1) avkriboT A;<br />

2) davaWiroT Ctrl + 6 klaviSebs an Matrix panelze avirCioT M < > punqti;<br />

3) gamoCndeba<br />

A� �<br />

, Savi markeris adgilas SevitanoT svetis nomeri;<br />

4) gamovyoT kursoriT akrebili gamosaxuleba mTlianad da avkriboT = .<br />

Tu ORIGIN iyo 0–is toli, miviRebT:<br />

A 1 � �<br />

�<br />

�<br />

�<br />

�<br />

�<br />

2<br />

6.88<br />

10<br />

�<br />

�<br />

�<br />

�<br />

.<br />

�<br />

�<br />

�<br />

�<br />

.


sxva SemTxvevaSi (rodesac ORIGIN udris 1–s) :<br />

A 1 � �<br />

�<br />

�<br />

�<br />

�<br />

�<br />

20<br />

1<br />

5.6<br />

�9.1<br />

�<br />

�<br />

�<br />

�<br />

imisaTvis rom miviRoT A matricis romelime striqoni, saWiroa A–s Setanis<br />

Semdeg jer Ctrl + 1 klaviSebis meSveobiT movaxdinoT matricis transponireba, mere<br />

Ctrl + 6 klaviSebiT miviRoT kuTxis PfrCxilebi da Savi markeris adgilas<br />

mivuTiToT striqonis nomeri. igives mivaRwevT Matrix panelze M < > da M T punqtebis<br />

Tanmimdevruli SerCeviT da miRebuli Sablonis SevsebiT (ix. nax.1.4).<br />

nax.1.4_ze naCvenebia matricebi da operaciebi matricebze.<br />

nax.1.4. matricebi da operaciebi matricebze<br />

monacemTa faili M<strong>athcad</strong>–Si arsebiTad warmoadgens igive veqtorebs da<br />

matricebs, romelTa elementebi Cawerilia failebSi maT bunebriv formatSi –<br />

mimdevrobiTi teqsturi failebis saxiT. es aris failebis tipi, romelic<br />

miRebulia sxva programebSic, rac gvaZlevs monacemTa gacvlis saSualebas<br />

M<strong>athcad</strong>–sa da sxva programebs Soris.<br />

.


Tavi II menius punqti File (faili)<br />

2.1 mTavari menius File punqtis Semadgenloba<br />

menius punqti File (faili) emsaxureba dokumentis failebTan muSaobas.<br />

faili – es aris monacemTa mowesrigebuli erToblioba, romelsac gaaCnia<br />

saxeli da gafarToeba. M<strong>athcad</strong>–is dokumentis failebs aqvs gafarToeba .mcd ,<br />

romelic iwereba uSualod failis saxelis Semdeg.<br />

avirCioT menius punqti File (an davaWiroT klaviSebis kombinacias Alt + F). is<br />

Sedgeba Semdegi qvepunqtebisagan:<br />

� New... (axali) Ctrl + N – axali dokumentis gaxsna;<br />

� Open... (gaxsna) Ctrl + O – arsebuli failis gaxsna;<br />

� Close (daxurva) – aqtiuri dokumentis daxurva;<br />

� Save (Senaxva) Ctrl + S – dokumentis Senaxva;<br />

� Save As... (Senaxva rogorc) – failis saxelis an adgilmdebareobis Secvla;<br />

� Save as Web Page... – Senaxva Web gverdis saxiT;<br />

� Page Setup… – gverdebis parametrebis dayeneba;<br />

� Print Preview – beWdviswina daTvalierebis reJimi;<br />

� Print… (beWdva) Ctrl + P – beWdvis parametrebis dayeneba;<br />

� Send… (gagzavna) – aqtiuri failis gagzavna eleqtronuli fostis meSveobiT;<br />

gagzavnisas saWiroa gvqondes romelime damxmare programa, iseTi rogoricaa<br />

Microsoft Exchange, Microsoft Mail an Eudora;<br />

� Exit – programidan gamosvla.<br />

2.2 M<strong>athcad</strong>–is dokumentis Seqmna, Senaxva, gaxsna da daxurva<br />

File → New… brZanebis an Standard instrumentTa panelis New Rilakis<br />

arCevisas gamoCndeba dialoguri fanjara New.<br />

nax.2.1. dialoguri fanjara New<br />

21


movniSnoT Blank Worsheet (sufTa samuSao furceli) punqti da davawkapunoT<br />

Rilak OK–ze. gamoCndeba axali samuSao furceli, romelsac jer saxeli ar<br />

gaaCnia Untitled: 1.<br />

menius punqt File–s gaaCnia Senaxvis ori qvepunqti: Save da Save As... .<br />

dokumentis pirveladi Senaxvis dros SesaZlebelia nebismieri maTganis<br />

arCeva, ris Sedegad gamova Save As dialoguri fanjara (nax.2.2).<br />

nax.2.2. dialoguri Ffanjara Save As<br />

Save in: siisebur velSi mivuTiToT adgili, sadac gvsurs Cveni dokumentis<br />

ganTavseba da File name: kombinirebul velSi mivaniWoT mas saxeli.<br />

winaswari SeTanxmebiT (by Default) M<strong>athcad</strong>–i Seinaxavs fails .mcd gafarToebiT<br />

anu M<strong>athcad</strong>–is formatSi, magram Tu saWiroa, SeiZleba avirCioT sxva gafarToeba<br />

Save as type: velSi miTiTebuli siidan. imisaTvis, rom movaxdinoT dokumentis<br />

Senaxva Web gverdis saxiT anu HTML formatSi, avirCioT File menius Save as Web<br />

Page... brZaneba.<br />

dokumentSi Semdgomi cvlilebebis Sesanaxad viyenebT File →Save brZanebas (an<br />

klaviaturis F6 klaviSs an Standard instrumentTa panelis Save Rilaks ).<br />

ukve arsebuli failis saxelis an mdebareobis Sesacvlelad (an orivesi<br />

erTdroulad) viyenebT brZanebas Save As... . gamova failis Senaxvis dialoguri<br />

fanjara, sadac SevitanT sasurvel cvlilebebs. Cancel RilakiT xdeba Setanili<br />

cvlilebebis gauqmeba da dialoguri fanjris daxurva, xolo OK RilakiT<br />

fanjara daixureba da daiwyeba brZanebis Sesruleba.<br />

22


arsebuli dokumentis gaxsnisaTvis:<br />

1) avirCioT menius File → Open... brZaneba an davaWiroT Standard instrumentTa<br />

panelis Open Rilaks , SesaZlebelia agreTve klaviaturis F5 funqcionaluri<br />

Rilakis an Ctrl + O klaviSebis gamoyeneba.OgamoCndeba dialoguri fanjara Open ,<br />

nax.2.3. dialoguri fanjara Open<br />

romlis zeda Look in: velSi miTiTebulia im diskos an saqaRaldis saxeli, sadac<br />

Sesruldeba failis moZebna. CamonaTvalSi vnaxavT qvesaqaRaldeebis da .mcd<br />

gafarToebis mqone failebis saxelebs. Tu Look in: velSi miTiTebuli disko an<br />

saqaRalde ar gvawyobs, gavxsnaT siiseburi velis diskoTa da katalogTa xe da<br />

avirCioT sasurveli.<br />

2) dialoguri fanjris CamonaTvalSi movniSnioT failis saxeli an avkriboT<br />

is File name: velSi;<br />

3) davaWiroT Open Rilaks. gaixsneba dokumentis fanjara.<br />

dokumentis fanjris gaxsna SesaZlebelia agreTve mis saxelze mausiT<br />

orjeradi dawkapunebiT.<br />

dokumentis swrafad gaxsna SesaZlebelia menius File punqtis qvemeniudan,<br />

sadac Exit punqtis zemoT moTavsebulia bolos gaxsnili dokumentebis<br />

CamonaTvali, an sastarto menius Start → Documents kaskadSi moTavsebuli<br />

dokumentebis siidan.<br />

23


File → Close brZaneba daxuravs aqtiur (mimdinare) fanjaras da <strong>sistema</strong> daiwyebs<br />

muSaobas wina dokumentTan. amasTan Tu mimdinare dokumenti iyo muSaobis seansis<br />

msvlelobisas modificirebuli, gamova dialoguri fanjara kiTxviT gvsurs Tu<br />

ara modificirebuli dokumentis Senaxva.<br />

nax.2.4. SekiTxvis dialoguri fanjara<br />

Tu dokumenti ar iyo modificirebuli, Sesabamisi fanjara daixureba<br />

SekiTxvis gareSe.<br />

Tu Cven vmuSaobT erTdroulad ramdenime fanjarasTan da gvsurs yvela<br />

fanjris daxurva, mosaxerxebelia Close punqtis nacvlad visargebloT Exit<br />

brZanebiT. am dros yvela aramodificirebuli fanjara daixureba avtomaturad,<br />

xolo modificirebuli – dokumentebis Senaxvis Sesaxeb kiTxvis Semdeg.<br />

aRvniSnoT, rom Save As da Open dialogur fanjrebSi gvaqvs instrumentTa<br />

paneli Semdegi RilakebiT:<br />

� Go To Last Folder Visited – gadasvla im saqaRaldeSi, romelSic bolos<br />

vimyofebodiT;<br />

� Up One Level – erTi doniT zeviT gadaadgileba;<br />

� Create New Folder – axali saqaRaldis Seqmna;<br />

� View Menu – CamonaTvalSi miTiTebuli failebis warmodgena sxvadasxva<br />

saxiT.<br />

2.3 gverdebis parametrebis dayeneba,<br />

beWdviswina daTvalierebis da beWdvis reJimebi<br />

gverdebis parametrebis dasayeneblad viyenebT File → Page Setup… brZanebas.<br />

gamoCndeba dialoguri fanjara (nax.2.5), sadac Size: velSi SeirCeva furclis<br />

zomebi, Source: (wyaro) velSi qaRaldis miwodebis xerxi, Orientation areSi SeirCeva<br />

furcelze teqstis ganlagebis wesi: grZivi (Portrait) an ganivi (Landscape), Margins<br />

(mindvrebi) areSi misaTiTebelia marcxena (Left:), marjvena (Right:), zeda (Top:) da<br />

qveda (Bottom:) mindvrebis mniSvnelobebi. SesaZlebelia davayenoT alami Print single<br />

page width – erTi gverdis siganis dokumentis dabeWdva.<br />

24


nax.2.5. dialoguri fanjara Page Setup<br />

File → Print Preview brZanebis SerCeviT an Standard instrumentTa panelze<br />

Rilakis daWeriT SevdivarT dokumentis beWdviswina daTvalierebis reJimSi,<br />

romlis fanjaraSi (nax.2.6) naCvenebi iqneba dokumentis mimdinare gverdi. am<br />

nax.2.6. dialoguri fanjara Print Preview<br />

25


dialoguri fanjris zeda nawilSi ganlagebulia Semdegi Rilakebi: Print… –<br />

beWdvis reJimSi gadasvla, Next Page – Semdegi gverdis daTvaliereba, Prev Page – wina<br />

gverdis daTvaliereba, Two Pages – ori gverdis erTdrouli daTvaliereba, Zoom<br />

In – gamosaxulebis gadideba, Zoom Out – gamosaxulebis dapataraveba, Close –<br />

dialoguri fanjris daxurva da beWdviswina daTvalierebis reJimidan gamosvla.<br />

File → Print... brZanebiT an Standard instrumentTa panelze Print<br />

Rilakze dawkapunebiT gamoiZaxeba Print dialoguri fanjara (nax.2.7),<br />

nax.2.7. dialoguri fanjara Print<br />

romelSic SeirCeva printeri da beWdvis parametrebi. Print range (beWdvis diapazoni)<br />

areSi All gadamrTvelis CarTva gamoiwvevs mTeli dokumentis dabeWdvas, Selection<br />

gadamrTveli gamoiyeneba winaswar gamoyofili fragmentis dasabeWdad, Current<br />

Page – aqtiuri furclis dasabeWdad, xolo Pages gadamrTveli gamoiyeneba<br />

dasabeWdi gverdebis konkretuli diapazonis misaTiTeblad. am SemTxvevaSi from:<br />

velSi Seitaneba diapazonis pirveli gverdis nomeri, xolo to: velSi – bolo<br />

gverdis nomeri. Copies areSi Number of copies: velSi misaTiTebelia dasabeWdi<br />

egzemplarebis raodenoba. erTze meti egzemplaris dabeWdvisas Collate almis<br />

dayeneba–moxsniT ganisazRvreba maTi miRebis wesi, romelic iqve nimuSze aisaxeba.<br />

Tu printeri mzadyofnaSia, sakuTriv beWdvis procedura daiwyeba OK<br />

Rilakze daWeriT.<br />

M<strong>athcad</strong>–is dokuments SeiZleba hqondes ormagi sigane da erT gverdze meti<br />

sigrZe, maSin jer ibeWdeba marcxena nawilis yvela gverdi, Semdeg ki marjvena<br />

nawilis.<br />

26


Tavi III dokumentis redaqtirebis meTodebi<br />

3.1 redaqtirebis zogadi xerxebis mokle mimoxilva<br />

gamosaxulebis calkeuli elementebis, misi nawilis an mTlianad<br />

gamosaxulebis gamosayofad viyenebT Semdeg klaviSebs:<br />

� klaviSi gadaitans kursors zeviT; gamoTvliT blokSi Sesvlisas viziri<br />

gardaiqmneba lurj kuTxed, romelic moicavs mTel gamosaxulebas;<br />

� klaviSi moqmedebs analogiurad, mxolod kursoris gadatana xdeba<br />

qveviT;<br />

� klaviSebi da moqmedeben analogiurad, magram <strong>maTematikuri</strong> aris<br />

SigniT lurji kuTxis markeris gadatanisas icvleba misi forma;<br />

� Shift + , Shift + , Shift + , Shift + klaviSebis kombinaciebiT<br />

gamosaxuleba gamoiyofa Setanis markeris adgilidan Sesabamisad zeviT,<br />

qveviT, marcxniv da marjvniv. amasTan Tu vimyofebiT maTematikur an teqstur<br />

areSi, moxdeba Sesabamisi fragmentis gamoyofa da gamoyofili nawilis<br />

gaferadebuli marTkuTxedis saxiT Cveneba.<br />

ganvmartoT marTvis klaviSebis daniSnuleba redaqtirebis procesSi:<br />

� Tab – gadaaqvs kursori: SablonSi – mimdinare Wdidan (markeridan)<br />

momdevnoze, Tu yvela Wde Sevsebulia, xdeba kursoris gadatana blokis<br />

gareT da is aRmoCndeba blokis Semdeg;<br />

� Shift + Tab – gadaaqvs kursori: SablonSi – mimdinare Wdidan wina Wdeze, Tu<br />

yvela Wde Sevsebulia, xdeba kursoris gadatana blokis gareT, ris Sedegad<br />

is aRmoCndeba blokis win;<br />

� Page Up – naxevari fanjriT zeviT gadaadgileba;<br />

� Page Down – naxevari fanjriT qveviT gadaadgileba;<br />

� Ctrl + Page Up – erTi fanjriT zeviT gadaadgileba;<br />

� Ctrl + Page Down – erTi fanjriT qveviT gadaadgileba;<br />

� Home – teqstur areSi Setanis markeris teqsturi striqonis dasawyisSi<br />

dayeneba;<br />

� End – teqstur areSi Setanis markeris teqsturi striqonis boloSi<br />

dayeneba;<br />

� Ctrl + Home – dokumentis dasawyisSi gadaadgileba anu kursoris dayeneba<br />

pirveli obieqtris dasawyisSi;<br />

� Ctrl + End – dokumentis boloSi gadaadgileba anu kursoris dayeneba<br />

dokumentis bolo oboeqtis dasawyisSi.<br />

teqsturi blokebis redaqtireba ar gansxvavdeba im xerxebisagan, romlebic<br />

miRebulia teqstur redaqtorebSi (WordPad, Word).<br />

27


<strong>maTematikuri</strong> blokebis redaqtireba detalurad ganxilulia 3.2–Si. aq<br />

aRvniSnoT, rom Insert klaviSis meSveobiT xdeba kursoris gadatana gamoyofili<br />

fragmentis dasawyisSi an bolos, imisda mixedviT Tu saiTken iyo mimarTuli<br />

lurji kuTxis markeri. imisaTvis, rom SevcvaloT ricxvi an aso maTematikur<br />

gamosaxulebaSi, saWiroa davayenoT Setanis markeri Sesabamis adgilas da jer<br />

wavSaloT Sesacvleli simbolo Backspace klaviSis meSveobiT (Tu lurj Setanis<br />

markers aqvs � forma) an Delete klaviSiT (Tu lurj Setanis markers aqvs � forma),<br />

Semdeg avkriboT axali simbolo. Secvla SesaZlebelia agreTve wasaSleli<br />

fragmentis gamoyofiT Tagvis Cavleba–gadaTrevis (Drag and Drop) teqnikiT da axali<br />

simboloebis akrebiT.DA<br />

qvemoT moyvanilia klaviSebi da maTi kombinaciebi, romelTa meSveobiT<br />

SesaZloa redaqtirebis procesis gamartiveba:<br />

� Shift + F5 – Replace dialoguri fanjris gamoZaxeba;<br />

� Alt + Backspace – redaqtirebis bolo operaciis gauqmeba;<br />

� Ctrl + Insert – gamoyofili obieqtis kopireba monacemTa gacvlis buferSi<br />

(monacemTa gacvlis buferi warmoadgens operatiuli mexsierebis<br />

specialur ares, romelic ixmareba programebs Soris monacemebis<br />

gacvlisaTvis);<br />

� Shift + Delete – gamoyofili obieqtis buferSi gadatana;<br />

� Insert – Casmis reJimis CarTva;<br />

� Shift + Insert – monacemTa kopireba buferidan dokumentSi.<br />

ganvixiloT dokumentebis da fanjrebis marTvis klaviSebi:<br />

� Ctrl + Esc – Windows operaciuli sistemis mTavari menius gamoZaxeba (igivea,<br />

rac Start Rilakze dawkapuneba);<br />

� Ctrl + F 4 – dokumentis daxurva;<br />

� Ctrl + P – Print dialoguri fanjris gamoZaxeba;<br />

� Alt + F4 – sistemidan gamosvla (Quit);<br />

� F1 – daxmarebis (Help) fanjris gaxsna.<br />

3.2 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis redaqtirebis magaliTebi<br />

maTematikur gamosaxulebaze dawkapunebiT SevdivarT redaqtirebis reJimSi,<br />

romelSic SesaZlebelia saWiro cvlilebebis Setana.<br />

saxelis an ricxvis redaqtireba<br />

1) davawkapunoT maTze TagviT. gamoCndeba formis redaqtirebis niSani;<br />

2) da klaviSebiT gadavaadgiloT redaqtirebis niSani saWiro<br />

adgilas;<br />

28


3) klaviaturidan Setanili simbolo gamoCndeba redaqtirebis kursoris<br />

marcxniv. Backspace klaviSis daWeriT waiSleba kursoris marcxniv mdgomi<br />

simbolo, xolo Delete klaviSiT marjvniv mdgomi simbolo.<br />

operatoris Casma<br />

I. vTqvaT, identifikatorSi ori simbolos an mudmivSi ori cifris Soris<br />

Casasmelia operatori. mag., gvaqvs ab da gvinda miviRoT a + b. amisTvis:<br />

1) davawkapunoT TagviT a da b simboloebs Soris;<br />

2) avkriboT klaviaturidan + an SevirCioT + operatori Calculator panelidan.<br />

miviRebT sasurvel Sedegs.<br />

a<br />

II. gvaqvs ab+1. gvinda miviRoT � 1 . amisTvis:<br />

b<br />

1) davayenoT redaqtirebis xazi a da b simboloebs Soris. ekranze vnaxavT<br />

ab+1;<br />

2) klaviaturidan an Calculator panelidan gamoviyenoT / niSani. ekranze<br />

a<br />

miviRebT redaqtirebis Sedegs: � 1 .<br />

b<br />

III. vTqvaT, x gvsurs gadavaqcioT x _ad.<br />

1) davawkapunoT gamosaxulebaze da miviyvanoT kursori x_Tan Semdegnairad: x;<br />

2) davaWiroT \ klaviSs. davinaxavT x .<br />

Tu 1 punqtSi kursori moicavda x sxva mxridan _ x , \ klaviSis gamoyeneba<br />

mogvcems Sedegad x .<br />

a � b<br />

( a � b)<br />

�c<br />

IY. gvaqvs . gvinda miviRoT . amisTvis:<br />

x � d<br />

x � d<br />

1) davawkapunoT gamosaxulebaze da Semdegnairad davayenoT kursori:<br />

a � b<br />

x � d<br />

;<br />

a � b<br />

a � b<br />

x � d<br />

x� d<br />

c �<br />

( a � b)<br />

�c<br />

2) avriboT *c . miviRebT .<br />

x � d<br />

a b<br />

Y. gvaqvs . gvsurs miviRoT (an c ).<br />

�<br />

x � d<br />

a � b<br />

1) davayenoT lurji kuTxe ise, rom is wilads moicavdes srulad: ;<br />

x � d<br />

a � b<br />

2) avkriboT *c . miviRebT .<br />

x� d<br />

c �<br />

aRvniSnoT, rom Tu meore punqtSi jer davaWerT Insert klaviSs (ekranze<br />

a � b<br />

a b<br />

vnaxavT ), xolo Semdeg davbeWdavT *c , miviRebT c .<br />

x � d<br />

�<br />

x �<br />

d<br />

29


operatoris waSla<br />

I. gvaqvs a � b . wavSaloT operatori da miviRoT ab. amisTvis:<br />

1) davayenoT kursori b_s win: a � b;<br />

2) davaWiroT Backspace klaviSs. miviRebT ab<br />

.<br />

a<br />

II. gvaqvs . gadavaqcioT ab _d.<br />

b<br />

a<br />

1) davayenoT redaqtirebis lurji kursori Semdegnairad: ;<br />

b<br />

2) davaWiroT Backspace klaviSs, miviRebT ab .<br />

III. gvaqvs erTi operandis mqone operatori, mag., x . wavSaloT operatori da<br />

miviRoT x . amisTvis:<br />

1) davayenoT kursori x_is win x ;<br />

2) davaWiroT Backspace klaviSs, miviRebT x.<br />

operatoris Secvla<br />

a c<br />

a c<br />

I. vTqvaT, gvaqvs � , gvsurs miviRoT � . amisTvis:<br />

b d<br />

b d<br />

a c<br />

1) davayenoT redaqtirebis kursori Semdegnairad: � ;<br />

b d<br />

a c<br />

2) davaWiroT Backspace klaviSs, miviRebT<br />

b d<br />

, anu operatoris adgilas<br />

gamoCndeba marTkuTxedi, romelSic Casasmelia sxva operatori;<br />

a c<br />

3) SevitanoT gamoklebis niSani. miviRebT � .<br />

b d<br />

2 � x x 2<br />

� 2 � x x 2<br />

�<br />

2 � x x 2<br />

II. gvaqvs Setanili . gvinda miviRoT .<br />

1) miviRoT ekranze � ;<br />

2 � x 2<br />

2) davaWiroT Delete klaviSs. Sedegad moiniSneba da mTlianad gaferaddeba |x| ;<br />

3) davaWiroT Delete klaviSs. miviRebT � ;<br />

4) avkriboT x . miviRebT 2 � x x .<br />

2<br />

�<br />

Tu kidev erTxel SevirCevT |x| punqts Calculator panelze, miviRebT:<br />

.<br />

2 � x x<br />

ra Tqma unda, SesaZlebelia es amocana gadavwyvitoT 1_l punqtSi<br />

2<br />

�<br />

miRebiT da me_2 punqtSi Backspace klaviSis daWeriT (me_3 da me_4 punqtebi<br />

ucvlelia).<br />

gamosaxulebis dasawyisSi minusis Casma<br />

gvaqvs sin(a). gvsurs miviRoT _sin(a).<br />

1) davawkapunoT sin(a)_ze da Tu saWiroa gamoviyenoT Space klaviSi. miviRebT<br />

sin(a) . davaWiroT Insert klaviSs. miviRebT sin(a);<br />

2) davbeWdoT gamoklebis niSani. miviRebT sasurvel Sedegs.<br />

a � b<br />

a � b<br />

c<br />

� a � b �<br />

� �<br />

� a � b � c<br />

frCxilebis Casma<br />

I. vTqvaT, gvaqvs . gvsurs miviRoT .<br />

a � b<br />

1) davayenoT kursori Semdegnairad: ;<br />

a � b<br />

c<br />

30<br />

2 � x x 2<br />


2) davbeWdoT apostrofis niSani ‘ an davawkapunoT Calculator panelis ( )<br />

Rilakze . miviRebT � a � b �<br />

� �.<br />

� a � b � c<br />

II. gvaqvs a_b+c. miviRoT a_(b+c):<br />

1) davayenoT redaqtirebis kursori b_s win: a_b+c ;<br />

2) davbeWdoT ( ;<br />

3) davawkapunoT c_ze da davayenoT redaqtirebis xazi c_s ukan a_(b+c ;<br />

4) davbeWdoT ) .<br />

frCxilebis waSla<br />

vTqvaT, gvaqvs a_(b+c) . frCxilebis wasaSlelad:<br />

1) davayenoT redaqtirebis kursori b_s win a_( b+c);<br />

2) davaWiroT Backspace klaviSs. miviRebT a_ b+c.<br />

anda:<br />

1) davayenoT redaqtirebis kursori c_s ukan a_( b+c );<br />

2) davaWiroT Delete klaviSs. miviRebT a_b+c .<br />

da bolos aRvniSnoT, rom gamosaxulebaze ormagi wkapuni gamoyofs rogorc<br />

mTel obieqts, aseve Sesabamis obieqts mis SigniT.<br />

amrigad, gamosaxulebebis redaqtirebisas redaqtirebis kursoris poziciis<br />

SerCevas principuli mniSvneloba aqvs. unda gvaxsovdes, rom obieqtze<br />

dawkapunebis Semdeg:<br />

� Insert klaviSis daWera Secvlis lurji kuTxis formis redaqtirebis niSnis<br />

mimarTulebas: _dan _ze da piriqiT, ase rom Tu lurji kuTxis<br />

kursori moicavda simbolos, gamosaxulebis nawils an mTel<br />

gamosaxulebas, vTqvaT, marjvnidan, Insert klaviSis daWeris Sedegad igive<br />

simbolo, gamosaxulebis nawili an mTeli gamosaxuleba iqneba moculi<br />

marcxnidan ;<br />

� da klaviSebiT xdeba erTi simbolodan meoreze gadasvla da<br />

agreTve redaqtirebis kursoris gadaadgileba;<br />

� Space (hari) klaviSis gamoyenebis Sedegad lurji kuTxiT iqneba moculi<br />

gamosaxulebis ufro didi nawili. ase rom Space–ze zedized daWeriT<br />

lurji kuTxiT iqneba moculi mTeli gamosaxuleba. Tu kidev davaWerT<br />

Space_s, redaqtirebis kursori dabrundeba Tavdapirvel poziciaSi,<br />

saidanac daviwyeT redaqtirebis procesi. Space klaviSis moqmedeba<br />

ilustrirebulia nax.3.1_Si;<br />

� Tab da Shift + Tab klaviSebis daniSnuleba redaqtirebisas ukve iyo<br />

miTiTebuli 3.1_Si;<br />

� cvlilebebis Setana SesaZlebelia agreTve wasaSleli fragmentis<br />

DA<br />

gamoyofiT Tagvis Cavleba–gadaTrevis (Drag and Drop) teqnikiT da axali<br />

simboloebis akrebiT. am meTodiT gamoyofili obiqti Delete klaviSze<br />

dawkapunebiT waiSleba.<br />

31


nax.3.1. Space klaviSis moqmedebis principi<br />

3.3 mTavari menius Edit (redaqtireba) punqtis Semadgenloba<br />

mTavari menius Edit punqti emsaxureba dokumentis redaqtirebas.<br />

avirCioT mTavari menius Edit punqti (an davaWiroT klaviSebis kombinacias<br />

Alt + E). is Sedgeba Semdegi qvepunqtebisagan:<br />

� Undo (gauqmeba) Ctrl+Z _ bolo Sesrulebuli operaciis gauqmeba;<br />

� Redo (aRdgena) Ctrl+Y _ gauqmebuli operaciis gameoreba;<br />

� Cut (amoWra) Ctrl+X _ gamoyofili fragmentis amoWra da buferSi<br />

moTavseba;<br />

� Copy (kopireba) Ctrl+C _ gamoyofili fragmentis aslis buferSi<br />

moTavseba;<br />

� Paste (Casma) Ctrl+V _ buferis SigTavsis dokumentSi Casma;<br />

� Paste Special… _ specialuri Casma;<br />

� Delete (waSla) Ctrl+D _ gamoyofili fragmentis waSla;<br />

� Select All (yvelafris gamoyofa) Ctrl+A _ yvela obieqtis moniSvna;<br />

� Find… (Zebna) Ctrl+F _ teqstis da gamosaxulebis fragmentis Zebna;<br />

� Replace… (Secvla) Ctrl+H _ teqstis da gamosaxulebis fragmentis<br />

Secvla;<br />

� Go to Page... (gverdze gadasvla) _ sxva gverdze gadasvla;<br />

� Links... (kavSirebi) _ dokumentSi Casmul obieqtTan kavSirebis<br />

redaqtireba; *<br />

� Object (obieqti) _ dokumentSi Casmuli obieqtis redaqtireba.<br />

* Links... da Object punqtebi iqneba ganxiluli 5.21 da 5.19_Si.<br />

32


3.4 redaqtirebis operaciis gauqmeba_aRdgena<br />

Edit → Undo brZaneba auqmebs bolo Sesrulebuli operaciis Sedegs. igives<br />

mivaRwevT Standard instrumentTa panelze Undo Rilakze daWeriT.<br />

bolo operaciis gauqmebis Semdeg SesaZlebelia ekranis wina saxis aRdgena,<br />

rasac emsaxureba Edit → Redo brZaneba an Redo Rilaki Standard instrumentTa<br />

panelze. Redo operacia gvaZlevs saSualebas xelmeored SevasruloT bolo<br />

gauqmebuli brZaneba.<br />

3.5 dokumentis fragmentebTan muSaoba<br />

redaqtirebis procesSi xSirad gvesaWiroeba ukve Setanili obieqtis,<br />

obieqtTa jgufis an obieqtis nawilis erTi adgilidan meore adgilze gadatana,<br />

kopireba, waSla an formatis Secvla. amisTvis saWiroa winaswar miTiTebuli iyos<br />

Tu raze unda Catardes moqmedeba anu saWiroa movaxdinoT egreT wodebuli<br />

fragmentis gamoyofa (moniSvna).<br />

ganvixiloT fragmentis gamoyofis wesebi:<br />

� calkeuli obieqtis gamoyofa xdeba Tagvis marcxena RilakiT masze<br />

dawkapunebiT. obieqti moiqceva marTkuTxedSi, xolo kursori<br />

aRmoCndeba SigniT da miiRebs saTanado formas (teqstur areSi wiTeli<br />

vertikaluri xazi , maTematikur areSi – lurji kuTxe an ).<br />

� calkeuli obieqtis gamoyofa SesaZlebelia aseve obieqtze orjer<br />

dawkabunebiT. is moiqceva marTkuTkuTxedSi, amasTan iqneba gamoyofili da<br />

gaferadebuli obieqtis Sesabamisi nawili. Tu obieqti grafikia, erTi<br />

wkapuni gamoyofs mas, xolo ori _ gamoiZaxebs daformatebis dialogur<br />

fanjaras;<br />

� obieqtis an obieqtTa jgufis gamoyofa SesaZlebelia agreTve Tagvis<br />

gadaTrevis (Drag and Drop) teqnikis gamoyenebiT. amisTvis unda<br />

mivitanoT Tagvis maCvenebeli obieqtTan (magram ara mis<br />

SigniT), davaWiroT Tagvis marcxena Rilaks da gadavaTrioT<br />

Tagvi diagonalze. ekranze vnaxavT punqtiriT daxazul<br />

marTkuTxeds. rogorc ki am marTkuTxedSi moxdeba obieqti an<br />

obieqtis nawili, is moiniSneba _ gamoiyofa punqtiruli xazebiT. roca<br />

Tagvis Rilaks avuSvebT xels, ZiriTadi marTkuTxedi gaqreba ekranidan,<br />

magram yvela moniSnuli obieqti darCeba;<br />

� taqstur areebSi da maTematikur gamosaxulebebSi SesaZlebelia nebismieri<br />

fragmentis moniSvna Drag and Drop teqnikiT;<br />

� calkeuli obieqtebis gamosayofad davawkapunoT jer erT_erT obieqtze,<br />

Semdeg Ctrl klaviSTan erTad davawkapunoT danarCen obieqtebze. Tu<br />

33


daWerili iqneba Shift , sawyis obieqtTan erTad gamoiyofa yvela obieqti,<br />

romlebic mdebareoben sawyis da bolo dawkapunebul obieqtTa Soris.<br />

aRvniSnoT, rom Tu moniSvnisas obieqti gamoyofilia markerebiani<br />

marTkuTxediT, markerTan Tagvis maCveneblis mitanisas ukanaskneli miiRebs<br />

ormxrivi isris formas. TagviT isris gadaweva gamoiwvis obieqtis zomebis<br />

Secvlas.<br />

Edit → Cut brZanebiT an Standard instrumentTa panelze Cut Rilakze<br />

daWeriT xdeba gamoyofili fragmentis amoWra da gadatana buferSi.<br />

Edit → Copy brZanebiT an Standard instrumentTa panelze Copy Rilakze<br />

daWeriT xdeba gamoyofili fragmentis aslis moTavseba buferSi, amasTan TviTon<br />

fragmenti rCeba dokumentSi Tavis adgilze.<br />

Edit → Paste brZanebiT an Standard instrumentTa panelze Paste Rilakze<br />

daWeriT xdeba buferSi mdebare obieqtis dokumentSi Casma kursoris adgilas.<br />

am dros buferis SigTavsi SenarCundeba da SesaZlebelia Casmis operaciis<br />

gameoreba.<br />

gamoyofili obieqtis gadatana da kopireba SesaZlebelia gacvlis buferis<br />

gamouyenebladac _ Drag and Drop meTodiT anu im dros, rodesac Tagvis maCvenebels<br />

xelisgulis forma aqvs, xdeba obieqtis TagviT Cavleba da gadaTreva erTi<br />

adgilidan meoreze (kopirebisas – Ctrl klaviSze erTdrouli daWeriT).<br />

Cut, Copy da Paste brZanebebiT fragmentis gadatana da kopireba<br />

SesaZlebelia ara mxolod erTi dokumentis farglebSi, aramed erTi dokumentidan<br />

meoreSic. fragmentis gadanacvleba erTi fanjridan meoreSi xorcieldeba agreTve<br />

Tagvis meSveobiT uSualod erTi fanjridan meore fanjris sasurvel adgilas<br />

fragmentis gadaTreviT (kopirebisas erTdroulad vaWerT Ctrl klaviSs).<br />

Edit → Paste Special... brZaneba gvaZlevs dokumentSi sxvadasxva formatis<br />

nax.3.2. dialoguri fanjara Paste Special<br />

34


(teqsturi, M<strong>athcad</strong>, RTF, Bitmap) failebis Casmis saSualebas. gamoCndeba dialoguri<br />

fanjara (nax.3.2), sadac amoirCeva saWiro formati.<br />

Edit → Delete brZanebiT xdeba gamoyofili fragmentis waSla anu iseTi<br />

moSoreba, romlis dros ar xdeba misi gadatana buferSi.<br />

Edit → Select All brZanebiT xdeba yvela obieqtis gamoyofa punqtiruli<br />

marTkuTxedebiT. am dros Cven naTlad vxedavT Tu rogor arian<br />

urTierTganlagebuli blokebi da saWiroebisamebr vaxdenT maT gadanacvlebas.<br />

ra Tqma unda, brZanebebi SeiZleba SeirCes konteqsturi meniudanac.<br />

3.6 teqstis an gamosaxulebis fragmentis Zebna da Secvla<br />

Edit → Find... brZanebiT xdeba Zebnis dialoguri fanjris gamoZaxeba (nax3.3).<br />

am fanjris Find what: teqstur velSi unda SevitanoT teqstis an<br />

gamosaxulebis saZebni fragmenti. Zebnis gasagrZeleblad davaWiroT Find Next<br />

Rilaks, xolo operaciis gasauqmeblad – Cancel Rilaks.<br />

areebSi.<br />

nax.3.3. Zebnis dialoguri fanjara<br />

winaswari SeTanxmebiT M<strong>athcad</strong>_i axorcielebs Zebnas mxolod teqstur<br />

Tu saWiroa, SegviZlia CavrToT almebi: Match whole word only (am dros saZebni<br />

fragmenti calkeul sityvas warmoadgens), Match case (zeda da qveda registrebis<br />

gaTvaliswineba anu am almis dayenebiT M<strong>athcad</strong>–i gansxvavebulad aRiqvams mcire<br />

da mTavrul asoebs Zebnis procesSi), Find in Text Regions (teqstur areebSi Zebna),<br />

Find in Math Regions (maTematikur areebSi Zebna).<br />

(Down).<br />

Zebnis mimarTuleba (Direction) SeiZleba iyos kursoris zeviT (Up) an qvevviT<br />

Edit → Replace… brZanebiT xdeba Secvlis dialoguri fanjris gamoZaxeba<br />

(nax.3.4), romelsac Find what: teqsturi velis garda gaaCnia teqsturi veli<br />

Replace with: , sadac Caiwereba Semcvleli fragmenti.<br />

35


nax.3.4. Secvlis dialoguri fanjara<br />

Secvlis dialoguri fanjris Replace All Rilaks viyenebT, Tu gvsurs Find<br />

what: velSi miTiTebul yvela saZebni monacemis Secvla Replace with: velSi<br />

Cawerili monacemiT; Replace da Find Next Rilakebs viyenebT, Tu Secvla gvsurs<br />

amorCeviT. Secvlis dialogur fanjaraSi gvxvdeba igive gadamrTvelebi, rac Find<br />

dialogSi.<br />

3.7 dokumentis sasurvel gverdze gadasvla<br />

Edit → Go to Page… brZanebiT gamoiZaxeba Go to Page dialoguri fanjara<br />

(nax.3.5), sadac unda mivuTiToT, romel gverdze gvsurs gadasvla: pirvelze (First<br />

Page), boloze (Last Page) Tu gverdze, romlis nomers mivuTiTebT Page Number:<br />

gadamrTvelis cifrul velSi. am dialoguri fanjris qveda nawilSi Cans ori<br />

Setyobineba: Number of Pages: (gverdebis raodenoba) da Current Page: (mimdinare<br />

gverdis nomeri).<br />

nax.3.5. dialoguri fanjara Go to Page<br />

36


Tavi IV menius punqti View (xedi)<br />

4.1 mTavari menius View punqtis Semadgenloba<br />

avirCioT mTavari menius View punqti (an davaWiroT klaviSebis kombinacias<br />

Alt + V). davinaxavT qvemenius Semdeg punqtebs:<br />

� Toolbars (instrumentTa panelebi) _ instrumentTa panelebis moxsna_dayeneba;<br />

� Ruler (saxazavi) _ saxazavis Cveneba_damalva ekranze;<br />

� Status Bar (mdgomareobis striqoni) _ mdgomareobis striqonis<br />

Cveneba_damalva ekranze;<br />

� Header and Footer… (zeda da qveda kolontitulebi) _ kolontitulebis<br />

Seqmna da gaformeba;<br />

� Regions (areebi) _ areebis TeTri foniT gamoyofa;<br />

� Refresh (ganaxleba) Ctrl + R _ samuSao furclis ganaxleba;<br />

� Zoom... (masStabi) _ masStabis Secvla.<br />

4.2 instrumentTa panelebi<br />

View → Toolbars brZanebiT, rogorc ukve viciT, xdeba ama Tu im panelis<br />

moxsna_dayeneba.<br />

Toolbars CamonaTvalSi Sedis:<br />

� Standard _ standartuli paneli;<br />

� Formatting _ daformatebis paneli;<br />

� Math _ <strong>maTematikuri</strong> paneli;<br />

� Controls _ marTvis paneli;<br />

� Resources _ resursebis paneli;<br />

� Calculator _ gamoTvlebis Catarebis operatorebis paneli;<br />

� Graph _ grafikebis agebis paneli;<br />

� Matrix _ matricebTan muSaobisaTvis gankuTvnili operatorebis paneli;<br />

� Evaluation _ miniWebis, tolobis, simboluri gardaqmnebis operatorebis<br />

paneli. aq agreTve ganlagebulia momxmareblis mier operatoris<br />

ganmsazRvreli punqtebi;<br />

� Calculus _ maTanalizis operatorebis paneli;<br />

� Boolean _ bulis algebris operatorebis paneli;<br />

� Programming _ daprogramebis paneli;<br />

� Greek _ berZnuli anbanis paneli;<br />

� Modifier _ modifikaciis paneli.<br />

37


4.3 saxazavi, mdgomareobis striqoni da areebi<br />

View menius Ruler da Status Bar punqtebiT xdeba saxazavisa da mdgomareobis<br />

striqonis Cveneba_damalva ekranze. es punqtebic, iseve rogorc panelebis saxelebi<br />

Toolbars CamonaTvalSi, arsebiTad alams warmoadgenen.<br />

M<strong>athcad</strong>_is dokumenti Sedgeba calkeuli blokebisagan, romelTa Soris<br />

sazRvrebi Cveulebrivad ar Cans ekranze. View → Regions brZaneba yvela ares<br />

TeTrad gamoyofs, xolo maT Soris Sualedebs – ruxad, rac mogvcems saSualebas<br />

naTlad davinaxoT maTi urTierTganlageba. Tu saWiroa, Format → Separate Regions<br />

brZanebiT xdeba areebis urTierTgadafarvis mocileba.<br />

4.4 masStabis Secvla da ganaxleba<br />

View menius Zoom... punqti gamoitans ekranze Zoom dialogur fanjaras<br />

(nax.4.1). am fanjaraSi gadamrTvelis ama Tu im poziciaSi dayenebiT (200%, 100%,<br />

75%, 50%, 25%) xdeba Sesabamisi masStabis dafiqsireba da OK Rilakze<br />

daWeris Semdeg am masStabiT gamosaxulebis danaxva. Custom punqtis arCevisas<br />

misawvdomi xdeba mis marjvniv mdebare veli, sadac SegviZlia mivuTiToT<br />

sasurveli masStabi.<br />

nax.4.1. masStabis Secvlis fanjara<br />

View → Refresh brZanebiT xdeba mimdinare samuSao furclis ganaxleba. saqme<br />

imaSia, rom obieqtebTan muSaobis dros, mag., maTi zomebis Secvlisas, gamoyofisas,<br />

gadaadgilebisas da a.S., ekranze xandaxan Cndeba arasasurveli obieqtebi (mag.,<br />

jvaredini wiTeli kursori SeiZleba Candes ramdenime adgilas an teqsturi aris<br />

nawili ar Candes, radgan is nawilobriv <strong>maTematikuri</strong> ariT aris gadafaruli).<br />

Refresh brZaneba moiSorebs am zedmet obieqtebs, amasTan dokumentis obieqtebi<br />

xeluxlebeli darCeba.<br />

38


4.5 gverdis kolontitulebis Seqmna da gaformeba<br />

zeda (Header) da qveda (Footer) kolontitulebi (TavsarTi da qvesarTi) es<br />

aris teqsti, romelic avtomaturad gameordeba yvela gverdze Sesabamisad zeda da<br />

qveda mindvris areSi. es SeiZleba iyos dokumentis saTauri, organizaciis<br />

dasaxeleba, avtoris gvari da sxv. aq SeiZleba agreTve moTavsdes gverdis nomeri,<br />

TariRi, dro da a.S.<br />

View → Header and Footer brZanebiT ekranze gamoitaneba kolontitulebis<br />

dialoguri fanjara (nax.4.2) ori CanarTiT: Header da Footer, romlebSic xdeba<br />

Sesabamisad TavsarTis da bolosarTis Seqmna da gaformeba.<br />

nax.4.2. kolontitulebis dialoguri fanjara<br />

avirCioT romelime, vTqvaT, Header CanarTi. fanjris zeda nawilSi davinaxavT<br />

sam seqcias: Left (marcxena), Center (centraluri), Right (marjvena). blokebSi<br />

klaviaturidan SeiZleba SevitanoT sasurveli teqsti. teqstis garda, blokebSi<br />

survilisamebr Seitaneba sxva informaciac Tools (instrumentebi) ganyofilebis<br />

Rilakebis meSveobiT:<br />

– Insert File Name (failis saxelis Casma);<br />

_ Insert File Path (failis sruli misamarTis Casma);<br />

_ Insert Page Number (mimdinare gverdis nomris Casma);<br />

_ Insert Number of Pages (gverdebis raodenobis Casma);<br />

_ Insert Date Last Saved (failis bolo Senaxvis TariRis Casma);<br />

_ Insert Time Last Saved (failis bolo Senaxvis drois Casma);<br />

39


_ Insert Date (mimdinare TariRis Casma);<br />

_ Insert Time (mimdinare drois Casma).<br />

Tools ganyofilebaSi aris agreTve Rilakebi Format… , romelic gaxsnis<br />

daformatebis dialogur fanjaras, da Image... (gamosaxulebis Casma), romelic<br />

gaxsnis naxatebis Casmis dialogur fanjaras.<br />

Format dialogur fanjaraSi (nax.4.3) SesaZlebelia Sriftis, misi stilis da<br />

zomis dayeneba. am fanjris Alignment ganyofilebaSi SeiZleba mivuTiToT sworebis<br />

tipi, xolo Effects ganyofilebaSi efeqtebi: Strikeout (gadaxazva), Underline (xazgasma)<br />

da Color: (feri).<br />

nax.4.3. dialoguri fanjara Format<br />

kolontitulebis dialogis Options (parametrebi) ganyofilebaSi SeiZleba<br />

mivuTiToT Tu romeli cifriT gvsurs numeraciis dawyeba da davayenoT alami<br />

Different header and footer on first page – pirveli gverdisaTvis gansxvavebuli TavsarTis<br />

da qvesarTis Seqmna. Frame (CarCo) ganyofilebaSi SegviZlia davayenoT almebi<br />

mTeli gverdis (Page), zeda (Header) da qveda (Footer) kolontitulebis CarCoSi<br />

mosaTavseblad.<br />

Use full width for each section almis dayenebiT kolontituli daikavebs Sesabamisi<br />

seqciis (marcxena, centraluri da marjvena) mTel siganes da mxolod Semdeg<br />

gadaitaneba Tavisi seqciis Semdeg striqonze.<br />

OK Rilakze daWeris Semdeg kolontituli Caismeba dokumentSi, magram<br />

Cveulebriv reJimSi Cven mas ver davinaxavT. misi danaxva SesaZlebelia Print Preview<br />

reJimSi da rasakvirvelia, is daibeWdeba beWdvisas.<br />

40


Tavi V menius punqti Insert (Casma)<br />

5.1 mTavari menius Insert punqtis Semadgenloba<br />

avirCioT mTavari menius Insert punqti (an davaWiroT klaviSebis kombinacias<br />

Alt + I). davinaxavT qvemenius Semdegi punqtebiT:<br />

� Graph (grafiki) _ sxvadasxva tipis grafikebis Casma;<br />

� Matrix... (matrica) Ctrl + M _ matricis Casma;<br />

� Function... (funqcia) Ctrl + E – funqciis Casma;<br />

� Unit... (sazomi erTeuli) Ctrl + U – sazomi erTeulis Casma;<br />

� Picture (naxati) Ctrl + T – naxatis Casma;<br />

� Area (ubani) _ ubnis formireba;<br />

� Page Break – gverdis gawyveta;<br />

� Math Region (<strong>maTematikuri</strong> are) _ <strong>maTematikuri</strong> aris Casma;<br />

� Text Region (teqsturi are) “ _ teqsturi aris Casma;<br />

� Component... (komponenti) _ komponentis Casma;<br />

� Data (monacemebi) _ monacemebis Casma;<br />

� Control (marTva) _ mmarTveli komponentebis Casma;<br />

� Object... (obieqti) _ obieqtis Casma;<br />

� Reference... (miTiTeba) _ sxva dokumentze miTiTebis Casma;<br />

� Hyperlink... (hipermimarTva) Ctrl + K _ hipermimarTvis damyareba.<br />

5.2 grafikis Casma<br />

Insert → Graph brZaneba Seicavs Semdeg qvepunqtebs:<br />

� X_Y Plot (X_Y grafiki) Shift + @ – dekartis koordinatTa <strong>sistema</strong>Si<br />

grafikis ageba;<br />

� Polar Plot (polaruli grafiki) Ctrl + 7 – polaruli grafikis ageba;<br />

� Surface Plot (zedapiris grafiki) Ctrl + 2 – zedapiris grafikis ageba;<br />

� Contour Plot (konturuli grafiki) Ctrl + 5 – konturuli grafikis ageba;<br />

� 3D Scatter Plot (samganzomilebiani wertilovani grafiki) – samganzomilebiani<br />

wertilovani grafikis ageba;<br />

� 3D Bar Plot (samganzomilebiani svetovani grafiki) – samganzomilebiani<br />

svetovani grafikis ageba;<br />

� Vector Field Plot (veqtoruli velis grafiki) – veqtoruli velis grafikis<br />

ageba;<br />

41


� Plot Wizard... (grafikis ostati) – grafikis agebis ostatis dialoguri<br />

fanjris gamoZaxeba.<br />

grafikebis asagebad iyeneben agreTve Graph instrumentTa panels (nax.5.1)<br />

Semdegi RilakebiT: X_Y Plot, Zoom(masStabi), Trace(trasa), Polar Plot, Surface Plot, Contour<br />

Plot, 3D Bar Plot, 3D Scatter Plot, Vector Field Plot.<br />

nax.5.1. Graph instrumentTa paneli<br />

5.3 organzomilebiani X_Y grafikis ageba da redaqtireba<br />

Insert → Graph → X_Y Plot brZanebiT (an Graph instrumentTa panelze<br />

Sesabamisi Rilakis daWeriT) viziris adgilas Seiqmneba organzomilebiani X_Y<br />

grafikis Sabloni dekartis koordinatTa <strong>sistema</strong>Si (nax.5.2).<br />

grafikis asagebad:<br />

nax.5.2. X_Y grafikis Sabloni<br />

1) davawkapunoT markerze, romelic mdebareobs ordinatTa RerZis marcxniv da<br />

SevitanoT funqcia, cvladi an gamosaxuleba;<br />

2) davawkapunoT markerze, romelic mdebareobs abscisTa RerZis qveS da<br />

SevitanoT funqcia, cvladi an gamosaxuleba.<br />

markeridan markerze gadasasvlelad SeiZleba visargebloT agreTve<br />

klaviaturis kursoris gadaadgilebis klaviSebiT.<br />

3) gadavitanoT kursori grafikuli obieqtis gareT da davawkapunoT an<br />

davaWiroT Enter klaviSs, grafiki aigeba gamoTvlebis avtomatur reJimSi. Tu<br />

gamoTvlebis avtomaturi reJimi gamorTulia, grafikis asagebad saWiroa F9<br />

funqcionaluri klaviSis gamoyeneba.<br />

42


grafikis agebisas M<strong>athcad</strong>_i TviTon irCevs X da Y RerZebis zRvrul<br />

mniSvnelobebs. saWiroebisamebr momxmarebels SeuZlia sxva mniSvnelobebis<br />

miTiTeba.<br />

erT grafikul areSi SesaZlebelia miviRoT ramdenime wiri. am SemTxvevaSi X<br />

da Y RerZebis markerebis adgilas Setanili funqciebi, cvladebi an<br />

gamosaxulebebi gamovyoT erTimeorisagan mZimiT.<br />

Tagvis marcxena RilakiT dawkapuneba grafikze gamoyofs mas. davinaxavT<br />

marTkuTxeds, romelic moicavs mTel grafiks. mivitanoT Tagvis kursori<br />

CarCosTan da rodesac is miiRebs xelisgulis formas, gadavaadgiloT grafiki<br />

sasurvel adgilas.<br />

grafikis zomis Sesacvlelad gamovyoT grafiki da mivitanoT Tagvis<br />

maCvenebeli CarCoze mdebare marTkuTxedis formis patara Sav markerebTan. roca<br />

Tagvis maCvenebeli miiRebs ormimarTuliani isris formas, Tagvis gadaTreviT<br />

SesaZlebelia grafikis dapataraveba_gadideba. zomis Secvla xdeba vertikaluri,<br />

horizontaluri da diagonaluri mimarTulebiT.<br />

grafikis parametrebis Sesacvlelad SevasruloT mis areSi ormagi wkapuni<br />

Tagvis marcxena RilakiT. gamoCndeba organzomilebiani grafikis parametrebis<br />

Secvlis dialoguri fanjara (nax.5.3). igives mivaRwevT konteqsturi meniudan<br />

Format... punqtis arCeviT an Format → Graph → X_Y Plot... brZanebiT.<br />

nax.5.3. X_Y grafikis daformatebis dialoguri fanjara<br />

X_Y grafikis daformatebis dialogur fanjaraSi X_Y Axes (X_Y RerZebi)<br />

CanarTis X_Axis da Y_Axis ganyofilebebSi gvaqvs almebi:<br />

� Log Scale – logariTmuli skalis dayeneba;<br />

43


� Grid Lines (badis xazebi) – RerZidan gamomavali xazebis dayeneba grafikis<br />

badiT dafarvisaTvis;<br />

� Numbered – RerZis numeracia;<br />

� Autoscale – RerZis masStabis avtomaturi dayeneba;<br />

� Show Markers – markerebis Cvenebis reJimis dayeneba;<br />

� Auto Grid _ RerZidan gamomavali xazebis avtomaturi dayeneba;<br />

� Number of Grids: – RerZidan gamomavali xazebis raodenobis miTiTeba.<br />

es almebi SeiZleba davayenoT cal_calke X da Y RerZebisaTvis.<br />

Axis Style ganyofilebaSi Boxed gadamrTveli gamoiyvans grafiks CarCoSi da<br />

RerZebis gareSe, Crossed _ uCarCod, magram RerZebiT, xolo None – uCarCod da<br />

RerZebis gareSe. alami Equal Scales daayenebs erTnair masStabs orive RerZisaTvis.<br />

Grid Color… Rilakis meSveobiT dayendeba badis xazebis sasurveli feri.<br />

amave dialoguri fanjris Traces CanarTSi miTiTebulia wirebis parametrebi<br />

(mag., xazis feri, stili da a.S.), romlebic SegviZlia survilisamebr SevcvaloT.<br />

dialoguri fanjris Labels (warwerebi) CanarTSi Title ganyofilebis teqstur<br />

velSi SeiZleba SevitanoT grafikis saTauri. aqve gadamrTveli Above an Below<br />

aCvenebs, grafikis zeviT Tu qveviT gvsurs saTauris ganlageba. Show Title alami<br />

daayenebs saTauris Cvenebis reJims. amave CanarTis Axis Labels ganyofilebaSi<br />

davayenoT, Tu gvsurs, almebi X_Axis da Y_Axis RerZebze warwerebis Sesaqmnelad da<br />

SevitanoT es warwerebi Sesabamis teqtur velebSi.<br />

Formatting Currently Selected X_Y Plot dialoguri fanjris Defaults CanarTSi<br />

SeiZleba davayenoT alami Use for Defaults, ris Sedegad grafikis mimdinare<br />

parametrebi iqneba damaxsovrebuli rogorc winaswari SeTanxmebis (by Default)<br />

parametrebi, xolo alami Change to Defaults winaswari SeTanxmebis parametrebs<br />

Secvlis mimdinare parametrebiT am dokumentisaTvis.<br />

grafiki:<br />

nax.5.4_ze naCvenebia dekartis koordinatTa <strong>sistema</strong>Si agebuli sxvadasxva<br />

1. grafikis SablonSi X RerZis markerSi Setanilia x, Y RerZis – 2x 2 +5x_6.<br />

redaqtirebisas Setanilia saTauri, dayenebulia alami Show Title da<br />

miTiTebulia saTauris adgilmdebareoba Above (zeviT).<br />

2. grafikis agebamde gansazRvrulia diskretuli cvladi z, romelic<br />

miuTiTebs z–is zRvrul mniSvnelobebs da Secvlis bijs, da y(z) funqcia.<br />

grafikis SablonSi abscisTa RerZis markeris adgilas Setanilia z , xolo<br />

ordinatTa RerZis _ y(z). redaqtirebisas dayenebulia gadamrTveli Crossed.<br />

3. grafikis SablonSi abscisTa RerZis markerSi Setanilia r , ordinatTa sin(r).<br />

Setanilia agreTve ordinatis zRvruli mniSvnelobebi: _0.5 da 1.<br />

4. grafikis SablonSi abscisTa RerZis markerSi Setanilia sin(a), xolo<br />

ordinatTa – cos(a). miRebulia e.w. parametruli grafiki anu grafiki,<br />

romelic aCvenebs erTi funqciis (gamosaxulebis) damokidebulebas meore<br />

funqciaze (gamosaxulebaze).<br />

44


nax.5.4. dekartis sakoordinato <strong>sistema</strong>Si agebuli grafikebi<br />

5. grafikis SablonSi abscisTa RerZis markerSi Setanilia � , xolo<br />

ordinatTa – sin(� ) , sin(� ) + 1. dayenebulia gadamrTveli Crossed. Sedegad erT<br />

koordinatTa <strong>sistema</strong>Si miRebulia ori wiri, romelTa ordinatebi erT<br />

cvladze arian damokidebuli.<br />

6. grafikis SablonSi abscisTa RerZis markerSi Setanilia c, d, xolo<br />

ordinatTa RerZis markerSi sin(c) 2 , d + 3. dayenebulia gadamrTveli Crossed.<br />

Sedegad erT koordinatTa <strong>sistema</strong>Si miRebulia ori wiri, romelTa<br />

ordinatebis mniSvnelobebi sxvadasxva cvladebze arian damokidebuli.<br />

7. Seqmnilia matrica N da veqtorebi X da Y , romlebic warmoadgenen<br />

Sesabamisad matricis pirvel da meore svets. grafikis SablonSi abscisTa<br />

RerZis markeris adgilas miTiTebulia X , xolo ordinatTa _ Y. miRebulia<br />

erTi veqtoris meoreze damokidebuleba.<br />

yvela grafiks aqvs warwera: graph.1 , graph.2 da a.S. warwerebi Seqmnilia<br />

calke da Drag and Drop tenikiT ganlagebulia sasurvel adgilze.<br />

45


5.4 polaruli grafikis ageba da redaqtireba<br />

Insert → Graph → Polar Plot brZanebiT (an Graph instrumentTa panelze<br />

Sesabamisi Rilakis daWeriT) viziris adgilas Seiqmneba polaruli grafikis<br />

Sabloni koordinatTa polarul <strong>sistema</strong>Si (nax.5.5).<br />

nax.5.5. polaruli grafikis Sabloni<br />

koordinatTa polarul <strong>sistema</strong>Si wertili moicema Tavisi � kuTxis da R<br />

radius_veqtoris mniSvnelobebiT. grafiki aigeba � kuTxis sxvadasxva<br />

mniSvnelobebisaTvis, yvelaze xSirad � icvleba 0–dan 2� –mde. saWiroebisamebr<br />

momxmarebels winaswar SeuZlia sxva mniSvnelobebis miTiTeba (vTqvaT, kuTxes<br />

diskretuli cvladis saxiT gamosaxviT: ). SesaZlebelia agreTve<br />

uSualod grafikis Sablonze radius_veqtoris minimaluri da maqsimaruri<br />

mniSvnelobebis miTiTeba.<br />

polaruli grafikis daformatebisaTvis gamoiZaxeba dialoguri fanjara<br />

Formatting Currently Selected Polar Plot, sadac Polar Axes CanarTis Radial (radialuri<br />

RerZi) da Angular (kuTxis RerZi) ganyofilebebSi gvaqvs almebi: radialuri<br />

RerZisaTvis _ Log Scale, Grid Lines, Numbered, Show Markers, Auto Grid, Number of Grids:<br />

da kuTxisaTvis _ Grid Lines, Numbered, Auto Grid, Number of Grids:. almebis<br />

daniSnuleba ar gansxvavdeba X_Y grafikis daformatebis fanjris analogiuri<br />

almebis daniSnulebisagan.<br />

Axes Style ganyofilebaSi gadamrTveli Perimeter gamoiyvans wrewiriT<br />

SemosazRvrul grafiks, Crossed _ wrewiris gareSe da RerZebiT, None _ wrewiris da<br />

RerZebis gareSe.<br />

Grid Color... RilakiT dayendeba badis xazebis sasurveli feri.<br />

am dialoguri fanjris Traces, Labels da Defaults CanarTebs gaaCniaT igive<br />

datvirTva, rac X_Y grafikis daformatebisas.<br />

grafiki:<br />

nax.5.6_ze naCvenebia polarul koordinatTa <strong>sistema</strong>Si Seqmnili ramdenime<br />

46


nax.5.6. polarul koordinatTa <strong>sistema</strong>Si agebuli grafikebi<br />

1. polaruli grafikis SablonSi qveda markeris adgilas Setanilia � , xolo<br />

marcxena markeris – sin ( � ) + 1. dayenebulia bade kuTxis RerZisaTvis da<br />

miTiTebulia misi feri (Savi).<br />

2. polaruli grafikis SablonSi qveda markeris adgilas Setanilia � , xolo<br />

marcxena markeris – 2sin(� ), cos(� ) 2 . redaqtirebisas dayenebulia bade kuTxis<br />

RerZisaTvis da miTiTebulia misi feri (Savi). Traces CanarTSi meore wiris<br />

feri Secvlilia lurjidan Savze, xolo misi moxazulobis stili<br />

Secvlilia dash_ze (� �). miRebulia erT polarul koordinatTa <strong>sistema</strong>Si<br />

ori wiri.<br />

3. polaruli grafikis SablonSi qveda markeris adgilas Setanilia x, xolo<br />

marcxena markeris – sin(x), cos(x). redaqtirebisas dayenebulia Savi feris bade<br />

kuTxis RerZisaTvis da Traces CanarTSi _ dash moxazuloba kosinusoidasTvis.<br />

Sedegad erT polarul koordinatTa <strong>sistema</strong>Si miRebulia ori wiri. isrebi<br />

Seqmnilia Word_Si da Casmulia M<strong>athcad</strong>_is dokumentSi.<br />

4. polaruli grafikis SablonSi qveda markeris adgilas Setanilia y, xolo<br />

marcxena markeris – cos(2y), sin(2y). daformatebisas orive miRebuli<br />

wirisaTvis Traces CanarTSi miTiTebulia 4_is toli wona (Weight) da xazis<br />

tipi Solid.<br />

47


5.5 3_ganzomilebiani zedapiris grafikis ageba da redaqtireba<br />

3_ganzomilebiani zedapiris grafikis Sesaqmnelad saWiroa:<br />

1) ganvsazRvroT orcvladiani funqcia funqciis an matricis saxiT;<br />

2) Tu saWiroa, mivuTiToT cvladebis zRvruli mniSvnelobebi;<br />

3) mivceT brZaneba Insert → Graph → Surface an Graph panelze davaWiroT<br />

Sesabamis Rilakze. Seiqmneba zedapiris grafikis Sabloni (nax.5.7);<br />

nax.5.7. zedapiris grafikis Sabloni<br />

4) Sablonis qveda marcxena kuTxeSi ganlagebul markerSi SevitanoT<br />

funqciis an matricis saxeli;<br />

5) davaWiroT Enter klaviSs an davawkapunoT TagviT grafikis gareT.<br />

Tu 3_ganzomilebiani grafikis Sesaqmnelad viyenebT funqcias da ara<br />

matricas, aseT grafiks ewodeba swrafad miRebadi grafiki (Quick Plot). misi Seqmnisas<br />

M<strong>athcad</strong>_i iyenebs winaswari SeTanxmebiT gansazRvrul damoukidebeli cvladebis<br />

mniSvnelobebs (isini icvlebian _5_dan 5_mde) da am mniSvnelobebis Secvlis bijs<br />

(0,5). Tu saWiroa, 3_ganzomilebiani grafikis daformatebis Sesabamis CanarTSi<br />

(Quick Plot Data) SeiZleba am parametrebis Secvla.<br />

funqcia SeiZleba iyos mocemuli sxvadasxvanairad, mag.:<br />

F( x,<br />

y)<br />

: � sin( x)<br />

� cos( y)<br />

an<br />

A(<br />

p,<br />

q)<br />

: � 3p<br />

� cos( q)<br />

.<br />

48<br />

p � 3<br />

3p<br />

� sin( q)<br />

pirveli funqciis grafikis Seqmnisas x da y cvladebis zRvruli<br />

mniSvnelobebi iqneba _5 da 5, xolo biji 0,5. Sablonis markerSi Sesatania F .<br />

meore funqcia A(p,q) warmoadgens veqtor_funqcias. grafikis Seqmnisas p da<br />

q cvladebi icvleba _5_dan 5_mde bijiT 0,5. x, y da z koordinatebi icvleba<br />

veqtor_funqciaSi mocemuli formulebis mixedviT. Sablonis markerSi Sesatania<br />

A.


funqcia SeiZleba agreTve ganvsazRvroT rogorc x, y da z koordinatebis<br />

damokidebuleba damoukidebel cvladebze, mag.:<br />

x( u,<br />

v)<br />

: � 2v<br />

R( a)<br />

: � a<br />

y( u,<br />

v)<br />

: � u � v<br />

an<br />

z u v � u � v<br />

2<br />

( , ) :<br />

S( a)<br />

: � a<br />

2<br />

T ( a)<br />

: � a<br />

3<br />

� a<br />

2<br />

.<br />

aq pirvel SemTxvevaSi x, y da z warmoadgenen ori (u da v) cvladis funqcias,<br />

romelnic icvlebian _5_dan 5_mde bijiT 0,5; Sablonis gamoZaxebis Semdeg<br />

markerSi Sesatania (x, y, z). meore SemTxvevaSi R,S da T warmoadgenen erTi cvladis<br />

funqcias, damoukidebeli cvladi aseve icvleba _5_dan 5_mde bijiT 0,5, Sablonis<br />

markerSi unda SevitanoT (R,S,T).<br />

rodesac ori cvladis damokidebuleba mocemulia ara funqciiT, aramed<br />

matricis saxiT, saWiroa ganvsazRvroT x da y cvladebis zRvruli mniSvnelobebi<br />

da warmovidginoT Z(x,y) funqcia M matricis saxiT. mag.:<br />

i :� 0..<br />

50 , j :� 0..<br />

51,<br />

xi : � �10<br />

� 2i<br />

, y j : � �1�<br />

4 j ,<br />

Z( x,<br />

y)<br />

: � x<br />

2<br />

� y<br />

2<br />

,<br />

M i,<br />

j : � Z(<br />

xi<br />

, y j ) .<br />

am magaliTSi x icvleba _10_dan 90_mde bijiT 2, y icvleba _4_dan 200_mde<br />

bijiT 4. Seiqmneba 51_striqoniani da 52_svetiani M matrica, romlis i-_uri<br />

striqonis da j_uri svetis gadakveTaze myofi elementi udris<br />

x<br />

2<br />

y<br />

2<br />

i � j .<br />

aqve aRvniSnoT, rom 3_ganzomilebiani grafikic, rogorc 2_ganzomilebiani,<br />

SeiZleba iyos parametruli.<br />

gamovyoT grafiki. davaWiroT Tagvis marcxena Rilaks da aseT<br />

mdgomareobaSi gavwioT_gadmovwioT Tagvi grafikis areSi. davinaxavT, rom<br />

rakursi, romliT Cans grafiki, Tagvis moZraobisas icvleba. am xerxiT advilad<br />

SeirCeva CvenTvis sasurveli xedvis kuTxe.<br />

grafikis Seqmnis Semdeg SesaZlebelia misi daformateba. grafikze TagviT<br />

marcxena ormagi wkapuniT an konteqsturi meniudan Format... punqtis arCeviT an<br />

mTavari menius Format → Graph → 3D Plot... brZanebiT gamoitaneba 3_ganzomilebiani<br />

grafikis daformatebis dialoguri fanjara (nax5.8).<br />

aq General CanarTis Display As: ganyofilebaSi gvaqvs gadamrTveli, romelic<br />

iqneba CarTuli Surface Plot poziciaSi. Tu gadavrTavT gadamrTvels sxva poziciaSi<br />

(Data Points – wertilovani grafiki, Bar Plot – svetovani grafiki, Contour Plot –<br />

konturuli grafiki, Vector Field Plot – veqtoruli velis grafiki, Patch Plot –<br />

calkeuli elementebisagan Sedgenili grafiki), igive funqcia sxva saxis grafikad<br />

iqneba warmodgenili.<br />

General CanarTis View ganyofilebis pirvel sam velSi miTiTebuli ricxvebi<br />

aCveneben ra rakursiT Cans grafiki, xolo Zoom_Si miTiTebulia misi masStabi.<br />

49


nax.5.8. 3_ganzomilebiani<br />

grafikis daformatebis dialoguri fanjara<br />

Axes Style ganyofilebaSi aris gadamrTveli Semdegi SesaZlo poziciebiT:<br />

Perimeter (aCvenebs grafiks zomebiT perimetrze); Corner (aCvenebs grafiks zomebiT<br />

RerZebze); None (aCvenebs grafiks zomebis gareSe). alami Equal Scales daayenebs yvela<br />

RerZze erTnair masStabs.<br />

Frames ganyofilebaSi SeiZleba davayenoT ori alami: Show Border _ aCvenebs<br />

grafikis sazRvrebs, Show Box _ aCvenebs grafiks da marTkuTxa paralelepipeds,<br />

romelSic is moqceulia.<br />

Title CanarTis Graph Title ganyofilebis teqstur velSi SeiZleba SevitanoT<br />

grafikis saTauri, ris Semdeg davayenoT gadamrTveli poziciaSi Above (zemoT),<br />

Below (qvemoT) an Hide (damalva).<br />

Axes CanarTSi xdeba TiToeuli RerZisaTvis badis dayeneba xazebis<br />

raodenobis, sisqis da feris arCeviT.<br />

aRvniSnoT, rom Quick Plot grafikis ageba SesaZlebelia ara mxolod dekartis,<br />

aramed agreTve sferul da cilindrul koordinatTa sistemebSi. amisaTvis Quick<br />

Plot grafikis daformatebisas Quick Plot Data CanarTis Coordinate System<br />

ganyofilebaSi unda avirCioT ara Cartesian (dekartis koordinatTa <strong>sistema</strong>),<br />

romelic dayenebulia winaswari SeTanxmebiT, aramed Spherical (sferuli) an<br />

Cylindrical (cilindruli).<br />

nax.5.9_ze (a,b,c,d magaliTebi) naCvenebia 3_ganzomilebiani zedapiris<br />

grafikebi, xolo e magaliTSi moyvanilia 3_ganzomilebiani wertilovani grafiki,<br />

romelic miRebulia d_dan gadamrTvelis Display As: Sesabamis poziciaSi dayenebiT.<br />

50


nax.5.9. 3_ganzomilebiani grafikebis magaliTebi<br />

a da b grafikebi warmoadgenen Quick Plot tipis zedapiris grafikebs. a_Si<br />

gamoyenebulia winaswari SeTanxmebiT mocemuli zRvruli mniSvnelobebi, xolo<br />

b_Si es mniSvnelobebi da biji, romliTac icvleba damoukidebeli cvladebi,<br />

Secvlilia. amisaTvis Quick Plot grafikebisaTvis arsebobs Semdegi wesi:<br />

1. grafikze ormagi wkapuniT SevideT 3D Plot Format dialogur<br />

fanjaraSi, sadac avirCioT QuickPlot Data CanarTi;<br />

2. Range 1 (1_li diapazoni) velSi davayenoT X RerZisaTvis sawyisi da bolo<br />

mniSvnelobebi (Cven magaliTSi esaa Sesabamisad 0 da 5), xolo # of Grids<br />

(badis danayofTa raodenoba) velSi mivuTiToT sasurveli raodenoba<br />

(Cven magaliTSi 5);<br />

3. Range 2 (me_2 diapazoni) velSi davayenoT Y RerZisaTvis sawyisi da bolo<br />

mniSvnelobebi (0 da 5) da mivuTiToT badis danayofTa raodenoba (15).<br />

aqve aRvniSnoT, rom M<strong>athcad</strong>_i “dagveTanxmeba” Cvens mier miTiTebul<br />

cvladebis zRvrul mniSvnelobebs mxolod im SemTxvevaSi, rodesac dekartis<br />

(Cartesian) koordinatTa <strong>sistema</strong>Si asagebia grafiki, romelic asaxavs Cveulebriv<br />

orcvladian funqcias. danarCen SemTxvevebSi M<strong>athcad</strong>_i TviTon airCevs zRvrul<br />

mniSvnelobebs X, Y da Z RerZebisaTvis, romlebic Seesabameba mocemul funqcias.<br />

51


c grafikis redaqtirebisas 3D Plot Format dialoguri fanjris Appearance<br />

CanarTis Fill Options (Sevsebis ofciebi) ganyofilebaSi dayenebulia Fill Surface<br />

(zedapiris Sevseba) gadamrTveli, ris Semdeg Color Options (ferebis ofciebi)<br />

ganyofilebaSi dayenebulia Solid Color gadamrTveli. marjvniv mdgom patara<br />

marTkuTxedze dawkapunebiT gamoZaxebulia ferTa palitra, sadac arCeulia<br />

stafilosferi; Line Options (wirebis ofciebi) ganyofilebaSi dayenebulia<br />

gadamrTveli Contour Lines da Weight_Si (wona) miTiTebulia wiris sisqe 2.0; Color<br />

Options ganyofilebaSi dayenebulia gadamrTveli Solid Color da datovebulia<br />

winaswari SeTanxmebiT mocemuli Savi feri.<br />

d grafikis redaqtirebisas 3D Plot Format dialoguri fanjris Axes CanarTSi X<br />

RerZisaTvis Grids (bade) velSi dayenebulia alami Draw Lines, xolo Line Color_Si<br />

badis xazebis ferad aRebulia ruxi.<br />

e grafikis redaqtirebisas 3D Plot Format dialoguri fanjris Appearance<br />

CanarTSi Points Options (wertilebis ofciebi) velSi, sadac winaswari SeTanxmebiT am<br />

tipis grafikisaTvis dayenebulia simboloebis Cvenebis reJimi anu dayenebulia<br />

alami Draw Points, Secvlilia simboloebis moxatuloba: winaswari SeTanxmebiT iyo<br />

dots (wertilebi), dayenda Boxes (yuTebi) zomiT 1.5. Color Options–Si CarTulia<br />

gadamrTveli Colormap (ferebis sqema), ris Sedegad miRebulia grafiki, romelSic<br />

funqciis sxvadasxva dones sxvadasxva feri aqvs.<br />

5.6 konturuli grafikis Seqmna<br />

Insert → Graph → Contour Plot brZanebiT an Graph panelze Sesabamisi Rilakis<br />

daWeriT Seiqmneba 3_ganzomilebiani konturuli grafikis Sabloni. konturuli<br />

grafiki – erTnairi donis wirebis ruka – farTod gamoiyeneba, magaliTad,<br />

kartografiaSi. is xSirad Seicavs met informacias, vidre zedapiris grafiki,<br />

romelSic zedapiris erTi nawili sakmaod xSirad dafarulia sxva nawilebiT. am<br />

grafikis Seqmnis da redaqtirebis procesi arsebiTad ar gansxvavdeba zedapiris<br />

grafikisagan. nax.5.10_is a magaliTSi moyvanilia konturuli grafiki.<br />

3_ganzomilebiani grafikebisTvisac SeiZleba erT grafikul areSi ramdenime<br />

funqciis grafikis ageba. praqtikuli gamoyeneba hpova mxolod konturuli (an<br />

veqtoruli velis) da zedapiris (wertilovani an svetovani) erTi da igive<br />

funqciis amsaxveli grafikebis erT grafikul areSi Seqmna.<br />

ganvixiloT konturuli da Data Points tipis erTi funqciis grafikebis erT<br />

sakoordinato <strong>sistema</strong>Si warmodgena magaliTze:<br />

52


nax.5.10. konturuli, wertilovani, svetovani da veqtoruli velis grafikebi<br />

1) ganvsazRvroT funqcia:<br />

� 1 x � � 1 y �<br />

P ( x,<br />

y)<br />

: � 1�<br />

� � � � � � � ;<br />

� 4 40 � � 4 40 �<br />

2) Insert → Graph → Contour Plot brZanebiT miviRebT Sablons, sadac markerSi<br />

SevitanoT P,P;<br />

3) davaWiroT Enter klaviSs. Sedegad erT grafikul areSi miiReba ori<br />

grafiki: konturuli da meore – by Default – zedapiris (nax.5.11 a).<br />

4) SevideT daformatebis reJimSi;<br />

5) General CanarTis Display As: ganyofilebaSi avirCioT Plot2 da davayenoT<br />

grafikis tipebis gadamrTveli Data Plot_ze;<br />

6) davaWiroT OK Rilaks.<br />

miviRebT 2 grafiks erT sakoordinato <strong>sistema</strong>Si: konturul da Data Plot<br />

tipis (nax.5.11 b).<br />

nax.5.11 c_zec agebulia 2 grafiki erT grafikul areSi: veqtoruli velis da<br />

zedapiris grafikebi. Tagvis gawev_gamoweviT Secvlilia xedvis rakursi.<br />

53<br />

2<br />

2


nax.5.11. erT sakoordinato <strong>sistema</strong>Si ori grafikis agebis magaliTebi<br />

5.7 wertilovani da svetovani grafikebis Seqmna<br />

Insert → Graph → 3D Scatter Plot brZanebiT an Graph panelze Sesabamisi Rilakis<br />

daWeriT Seiqmneba 3_ganzomilebiani wertilovani grafikis Sabloni. wertilovani<br />

grafikis agebis da redaqtirebis procesi ar gansxvavdeba sxva tipis<br />

3_ganzomilebiani grafikebis Seqmnis da redaqtirebis procesisagan. aRvniSnoT,<br />

rom wertilovani grafikis redaqtirebisas SeiZleba SevcvaloT wertilebis zoma,<br />

maTi gamosaxuleba (mag., SevcvaloT wertilebi jvaredina formis simboloebiT,<br />

wrewirebiT, kvadratebiT da a.S.) da feri. nax5.10 b_ze moyvanilia wertilovani<br />

grafiki. redaqtirebis reJimSi Secvlilia gamoyenebuli simbolo (3D Plot Format<br />

dialogur fanjris Appearance CanarTis Points Options ganyofilebaSi miTiTebulia<br />

simbolo x’s da simboloebis feri – wiTeli).<br />

Insert → Graph → 3D Bar Chart brZanebiT an Graph panelze Sesabamisi Rilakis<br />

daWeriT Seiqmneba 3_ganzomilebiani svetovani grafikis (histogramis) Sabloni.<br />

histogramaSi svetebis simaRle X da Y RerZebis koordinatebis mniSvnelobebze<br />

damokidebulia. svetovani grafikis magaliTi moyvanilia nax.5.10 c_ze.<br />

54


5.8 veqtoruli velis grafikis Seqmna<br />

Insert → Graph → Vector Field Plot brZanebiT an Graph panelis igive<br />

saxelwodebis Rilakis daWeriT Seiqmneba veqtoruli velis grafikis Sabloni. es<br />

grafiki warmoadgens mokle isrebis – veqtorebis erTobliobas. isari mimarTulia<br />

zedapiris simaRlis zrdis mxares, xolo isrebis ganlagebis simkvrive zrdis<br />

siCqarezea damokidebuli. grafikis aseTi forma xSirad gamoiyeneba<br />

eleqtromagnituri, siTburi da gravitaciuli velebis warmodgenisaTvis.<br />

veqtoruli velis grafiki moyvanilia nax.5.10 d_ze.<br />

5.9 grafikebis Seqmna ostatis meSveobiT<br />

Insert → Plot Wizard brZanebiT gamoiZaxeba grafikis Seqmnis ostati. ostatis<br />

muSaobis pirvel safexurze Plot Type dialogSi xdeba grafikis tipis SerCeva<br />

(nax.5.12).<br />

nax.5.12. grafikis Seqmnis ostatis muSaobis pirveli safexuri<br />

ostats SeuZlia Seqmnas Semdegi tipis grafikebi: Surface Plot, Contour Plot,<br />

Vector Field Plot, Bar Plot an Scatter Plot. aqve vnaxavT SerCeuli tipis nimuSs. Rilak<br />

Next>_ze daWeriT xdeba me_2 safexurze gadasvla, sadac SeirCeva grafikis<br />

garegnuli saxe.<br />

nax.5.13_ze moyvanilia me_2 safexuris Appearance dialogi, sadac gvaqvs ga-<br />

damrTveli: Draw lines (xazebis Cveneba), Fill surface with color (zedapiris Sevseba feriT),<br />

Fill surface and draw lines (zedapiris Sevseba da xazebis Cveneba). marjvniv vnaxavT<br />

Sesabamis nimuSs. Rilakze daWeriT<br />

gadavdivarT bolo, me_3 safexurze.<br />

55


nax.5.13. grafikis Seqmnis ostatis muSaobis meore safexuri<br />

nax.5.14_ze naCvenebia me_3 safexuris Coloring dialogi, sadac gadamrTveli<br />

gvaZlevs gaferadebis stilis erT_erT Semdeg variants: Color by height (feris<br />

Secvla simaRlis cvlasTan erTad), Color using lighting (feri ganaTebiT), Solid color<br />

(feri ar icvleba). Tu arCeulia gaferadebis stili Solid color , marjvniv naCvenebi<br />

iqneba feri, romelzec dawkapunebiT gamoiZaxeba palitra, sadac SeiZleba<br />

SevarCioT sxva feri. Finish Rilakze daWeriT ostatis muSaoba dasruldeba.<br />

nax.5.14. grafikis Seqmnis ostatis muSaobis mesame safexuri<br />

samuSao furcelze davinaxavT grafikis Sablons, sadac markerSi Sesatania<br />

funqciis an matricis saxeli. Enter klaviSze daWeriT an grafikis gareT<br />

dawkapunebiT davinaxavT ostatis mier Seqmnil grafiks.<br />

56


5.10 matricis Casma dokumentSi<br />

rogorc ukve iyo naTqvami, Insert → Matrix... brZanebiT, Ctrl + M<br />

swrafmoqmedebis klaviSebiT Man Matrix panelze matricis Sablonze dawkapunebiT<br />

gamoiZaxeba matricis Casmis dialoguri fanjara Insert Matrix (nax.5.15), romelSic<br />

Rows: da Columns: velebSi misaTiTebelia matricis striqonebisa da svetebis<br />

raodenoba.<br />

nax.5.15. matricis Casmis dialoguri fanjara<br />

amis Semdeg Tu avirCevT Insert Rilaks (am dros dialoguri fanjara rCeba<br />

ekranze) an davaWerT OK Rilaks an klaviaturis Enter klaviSs (am dros dialoguri<br />

fanjara ixureba), viziris adgilas Caismeba matricis an veqtoris Sabloni.<br />

SablonSi Sesatania matricis (veqtoris) elementebis mniSvnelobebi. matricis<br />

(veqtoris) elementebi SeiZleba iyon ricxvebi, mudmivebi, cvladebi da<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebi.<br />

Tu Cven davasrulebT matricis Sevsebas ise, rom yvela markeri ar iqneba<br />

Setanili, Seuvsebeli markerebi gawiTldebian.<br />

Insert Matrix dialoguri fanjris meSveobiT SeiZleba gavadidoT an<br />

SevamciroT matricis zoma. amisaTvis SevideT am dialogSi, roca kursori<br />

imyofeba matricis Sablonis an Sevsebuli matricis SigniT. Rows: da Columns:<br />

velebSi SevitanoT Casasmeli (wasaSleli) striqonebis da svetebis raodenoba.<br />

davaWiroT Insert (Delete) Rilaks. M<strong>athcad</strong>_i Casvams striqonebs gamoyofili<br />

elementis qveviT, xolo svetebs _ gamoyofili elementis marjvniv. striqonebis<br />

(svetebis) waSlas M<strong>athcad</strong>_i iwyebs gamoyofili elementis striqonidan (svetidan)<br />

da agrZelebs striqonebis waSlas qveviT, xolo svetebis marjvniv.<br />

mag., Tu gvsurs wavSaloT romelime sveti, davayenoT kursori am svetis<br />

romelime elementSi, SevideT Insert Matrix dialogSi, Rows: velSi SevitanoT 0,<br />

Columns: velSi _ 1 da davaWiroT Delete Rilaks.<br />

57


5.11 funqciebis Casma<br />

Insert → Function... brZanebiT an Ctrl + E swrafmoqmedebis klaviSebiT<br />

gamoiZaxeba Insert Function dialoguri fanjara (nax.5.16).<br />

nax.5.16. funqciis Casmis dialoguri fanjara<br />

fanjris marcxena nawilSi moyvanilia funqciebis kategoriebis CamonaTvali.<br />

saWiro kategoriaze dawkapunebis Semdeg fanjris marjvena nawilSi vnaxavT am<br />

kategoriis funqciebis sias. Tu Cven ar viciT, romel kategorias ekuTvnis<br />

funqcia, is moiZebneba All kategoriaSi, romelSic moyvanilia yvela funqcia<br />

alfabetis mixedviT. dialoguri fanjris Qqveda nawilSi mokled moyvanilia<br />

arCeuli funqciis aRwera. OK an Insert Rilakebis arCeviT an klaviaturis Enter<br />

klaviSze dawkapunebiT kursoris adgilas Caismeba funqciis Sabloni.<br />

5.12 sazomi erTeulis Casma<br />

Insert → Unit... brZanebiT an Ctrl + U swrafmoqmedebis klaviSebiT gamoiZaxeba<br />

sazomi erTeulebis Casmis dialoguri fanjara (nax.5.17).<br />

Insert Unit dialoguri fanjris Dimension (ganzomileba) ganyofilebaSi<br />

moyvanilia ganzomilebis mqone sidideebis CamonaTvali, xolo Unit ganyofilebaSi<br />

ganzomilebebi. winaswari SeTanxmebiT gamoyenebulia SI <strong>sistema</strong>. Tu M<strong>athcad</strong>_i<br />

muSaobs ganzomilebis mqone sidideebTan, cvladebis mniSvnelobebi iqneba<br />

gamoTvlili da gamotanili saWiro ganzomilebebis miTiTebiT.<br />

58


nax.5.17. sazomi erTeulebis Casmis dialoguri fanjara<br />

5.13 naxatis Casma<br />

M<strong>athcad</strong>_s SeuZlia moaxdinos sxva programebSi (AutoCAD, PCAD da a.S.)<br />

Seqmnili grafikuli failebis importireba.<br />

Insert → Picture brZanebiT an Matrix panelze Picture Rilakze dawkapunebiT an<br />

Ctrl + T swrafmoqmedebis klaviSebiT xdeba naxatis Sablonis Casma. Sablons aqvs<br />

erTaderTi markeri qveda marcxena kuTxeSi, sadac Tu Casasmeli faili mimdinare<br />

direqtoriaSi imyofeba, Sesatania failis saxeli, winaaRmdeg SemTxvevaSi ki _<br />

failis sruli misamarTi. es monacemebi striqonuli tipisaa da amitom saWiroa<br />

maTi brWyalebSi Casma. amis Semdeg Tagvis marcxena RilakiT naxatis gareT<br />

dawkapunebiT moxdeba naxatis importireba.<br />

ra Tqma unda, SesaZlebelia agreTve movaxdinoT sxva programebiT Seqmnili<br />

naxatebis kopireba gacvlis buferidan (brZanebebiT Edit → Copy an Edit → Cut<br />

naxatis Semqmnel programaSi, Semdeg Edit → Paste an Edit → Paste Special M<strong>athcad</strong>_Si).<br />

nebismier matricas SeiZleba SevusabamoT nacrisferi skalis gradaciebSi<br />

Sesrulebuli naxati. amisaTvis:<br />

1. davawkapunoT furclis cariel adgilas;<br />

2. Insert → Picture brZanebiT an Matrix panelze Picture Rilakze dawkapunebiT an<br />

Ctrl + T swrafmoqmedebis klaviSebiT SevqmnaT naxatis Sabloni;<br />

3. SevitanoT markerSi matricis saxeli.<br />

Sedegad miviRebT matricis amsaxvel naxats. matricis yoveli elementi<br />

Seesabameba naxatis erT piqsels, amasTan matricis 0_is toli elementi aisaxeba<br />

Sav ferad, xolo 255_is toli _ TeTr ferad. ricxvebs, romlebic ar Sedian 0 _<br />

255 diapazonSi, M<strong>athcad</strong>_i naxatis Sesaqmnelad “Secvlis” da “miiyvans” zRvrul<br />

mniSvnelobebamde, xolo ricxvebis wiladur nawilebs ar miiRebs mxedvelobaSi.<br />

59


Tu gvaqvs erTi da igive ganzomilebis mqone 3 matrica, M<strong>athcad</strong>_s SeuZlia am<br />

matricebis safuZvelze Fferadi naxatis Seqmna, vTqvaT, erTi matricis wiTeli,<br />

meore – mwvane, xolo mesame – lurji komponentad warmodgeniT.<br />

naxatis konteqsturi meniudan Picture toolbar punqtis SerCeviT SesaZlebelia<br />

misi redaqtireba. redaqtirebisas SeiZleba SevcvaloT naxatis zomebi, masStabi,<br />

kontrastuloba, sikaSkaSe da a.S.<br />

5.14 ubnis formireba da gverdis gawyveta<br />

Insert → Area brZanebiT M<strong>athcad</strong>_i Casvams dokumentSi wirebis wyvils,<br />

romlebic aCveneben ubnis sazRvrebs.<br />

Format menius punqtebis meSveobiT SeiZleba ubnisaTvis saxelis miniWeba,<br />

misi Caketva, gaReba, SekumSva da gafarToeba. ubnis sazRvari moiniSneba masze<br />

dawkapunebiT an Tagvis waTreviT mis gaswvriv. moniSnuli sazRvari SeiZleba<br />

gadavaadgiloT ubnis gasazrdelad an Sesamcireblad.<br />

ubnebis raodenoba dokumentSi ar aris SezRuduli, magram ar aris<br />

daSvebuli ubnis Casma arsebuli ubnis farglebSi.<br />

ubnis wasaSlelad gamovyoT misi orive sazRvari da mivceT Edit → Delete an<br />

Edit → Cut brZaneba an davaWiroT Standard panelis Cut Rilaks.<br />

gverdis gawyveta xdeba Insert → Page Break brZanebiT. es brZaneba gamoiyeneba<br />

im situaciaSi, rodesac Print Preview reJimSi gamoCndeba, rom gverdis qveda nawilSi<br />

ganlagebuli romelime grafiki an cxrili ar eteva am gverdze an paragrafis<br />

saTauri aRmoCndeba erT gverdze, xolo TviT paragrafi iwyeba meoreze.<br />

5.15 <strong>maTematikuri</strong> da teqsturi areebis Casma<br />

<strong>maTematikuri</strong> da teqsturi areebis Casma xdeba Insert → Math Region da Insert →<br />

Text Region brZanebebiT.<br />

rodesac teqsturi are aqtiuria, SesaZlebelia misi daformateba Format →<br />

Text... brZanebis meSveobiT, Tumca am dialogur fanjaraSi gvaqvs teqstur<br />

redaqtorebTan SedarebiT (mag., MSWord_Tan) mwiri SesaZleblobani.<br />

teqstur areSi teqstis Setanis Semdeg dokumentis cariel adgilze<br />

dawkapunebiT komentarebis Seqmnis procesi dasruldeba.<br />

M<strong>athcad</strong>_Si SesaZlebelia teqstur areSi <strong>maTematikuri</strong> formulebis Casma.<br />

amisaTvis teqsturi markeri davayenoT teqsturi aris im adgilas, sadac unda<br />

CavweroT formula. brZaneba Insert → Math Region gamoiyvans am adgilas<br />

<strong>maTematikuri</strong> aris Sablons patara Savi kvadratis saxiT. am SablonSi SeiZleba<br />

CavweroT formulebi M<strong>athcad</strong>_Si arsebuli Cveulebrivi xerxebiT. cxadia, teqsturi<br />

60


aris formulebi ar gamoiTvlebian. arsebuli <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis Casma<br />

teqstur areSi SesaZlebelia Edit → Copy, Edit → Paste brZanebebiT.<br />

5.16 komponentebis Casma<br />

Insert → Component... brZanebiT gamoiZaxeba komponentebis Casmis ostati.<br />

ostati warmoadgens ramdenime safexurebian dialogs, romlis pirvel safexurze<br />

(nax.5.18) xdeba im komponentis anu sxva programis SerCeva, romelic gvsurs<br />

mivuerToT M<strong>athcad</strong>_s. amasTan SerCeva xdeba mxolod arsebuli siidan.<br />

nax.5.18. komponentebis Casmis ostatis muSaobis pirveli safexuri<br />

avirCioT, vTqvaT, Microsoft Excel_i. Next> Rilakze dawkapunebiT gadavalT<br />

Semdeg safexurze – Excel Setup Wizard (Excel_is dayenebis ostati) dialogSi (nax.5.19).<br />

masSi gvaqvs gadamrTveli: Create an empty Excel worksheet (Excel_is carieli<br />

samuSao furclis Seqmna) an Create from file: (failidan Seqmna). avirCioT saWiro,<br />

vTqvaT, Create an empty Excel worksheet. aqve SegviZlia davayenoT alami Display as Icon<br />

(gamoaCine piqtogramis saxiT). Next> Rilakze dawkapunebiT gadavalT Semdeg<br />

safexurze (nax.5.20), xolo


nax.5.19. Excel_is dayenebis ostatis dialoguri fanjara (I)<br />

sawyisi ujredis nomeri. mag., Tu Input cvladi warmoadgens 4�4 _ ganzomilebian<br />

matricas da sawyis ujredad mivuTiTebT A1, matricis mniSvnelobebi daikaveben<br />

Excel_is A1 : B4 diapazons. Range areSi Sesatania ujredebis diapazoni, sadac<br />

moTavsdeba Output cvladebi.<br />

nax.5.20. Excel_is dayenebis ostatis dialoguri fanjara (II)<br />

davaWiroT Finish Rilaks. M<strong>athcad</strong>_is samuSao furcelze davinaxavT Excel_is<br />

eleqtronuli cxrilis Sablons. Input cvladebis saxelebi SevitanoT qveda<br />

markerSi, xolo Output cvladebis _ miniWebis simbolos marcxniv mdebade markerSi.<br />

Tu davawkapunebT Casmuli komponentis gareT, Input cvladebi aRmoCndebian Excel_is<br />

62


cxrilSi. komponentze ormagi wkapuniT moxdeba misi gaaqtiureba da davinaxavT<br />

komponentis meniusa da panelebs, ase rom M<strong>athcad</strong>_idan gamousvlelad SevZlebT<br />

muSaobasK Excel_Si. Excel_Tan muSaobis damTavrebis Semdeg M<strong>athcad</strong>_Si dafiqsirdeba<br />

Output cvladebis mniSvnelobebi.<br />

meSveobiT.<br />

komponentebis Casma xdeba aseve Insert → Data da Insert → Controls brZanebebis<br />

5.17 monacemebis Casma<br />

Insert → Data brZanebis qvebrZanebebia:<br />

� Table _ eleqtronuli cxrilis Casma;<br />

� File Input _ monacemTa failebis importireba;<br />

� File Output _ monacemTa failebis eqsportireba.<br />

Casmuli eleqtronuli cxrilis monacemebis gamoyeneba M<strong>athcad</strong>_Si<br />

Insert → Data → Table brZanebiT SesaZlebelia M<strong>athcad</strong>_is samuSao furcelSi<br />

nax.5.21. M<strong>athcad</strong>_is samuSao furcelSi Casmuli cxrilidan monacemTa<br />

gamoyenebis magaliTi<br />

63


CavsvaT eleqtronuli cxrili, romelic arsebiTad masivs warmoadgens. marcxena<br />

zeda kideSi arsebuli markeris adgilas avkriboT sasurveli saxeli da SevavsoT<br />

cxrili monacemebiT. nax.5.21_ze mocemulia M<strong>athcad</strong>_is samuSao furcelSi Casmuli<br />

cxrilidan monacemTa gamoyenebis magaliTi.<br />

Casmuli cxrilis ganzomilebis Sesacvlelad gamovyoT cxrili da<br />

mivitanoT Tagvis maCvenebeli marTkuTxedis formis patara Sav markerebTan. roca<br />

Tagvis maCvenebeli miiRebs ormimarTuliani isris formas, Tagvis gadaTreviT<br />

SesaZlebelia cxrilis dapataraveba_gadideba.<br />

monacemTa eqsportireba da importireba<br />

menius Insert → Data punqtiT SesaZlebelia monacemTa failebis importireba<br />

da eqsportireba. Insert → Data → File Input brZanebis gamoyenebis Semdeg gamodis File<br />

Options dialoguri fanjara (nax.5.22), romlis meSveobiT xdeba monacemTa<br />

importireba.<br />

monacemTa importirebisaTvis:<br />

nax.5.22. dialoguri fanjara File Options<br />

1. File Format: siisebur velSi moTavsebulia im programebis CamonaTvali,<br />

saidanac SesaZlebelia monacemebis importireba. avirCioT sasurveli<br />

programa am siidan;<br />

2. teqstur velSi avkriboT sasurveli failis sruli saxeli an gamoviyenoT<br />

Browse... Rilaki, romelic gadagviyvans Read from file dialogSi; am dialogis<br />

Look in: velSi avirCioT katalogi, sadac aris Cawerili Cveni faili,<br />

movZebnoT faili da movaxdinoT masze orjeradi wkapuni. teqstur velSi<br />

Caiwereba failis sruli saxeli;<br />

64


3. Next Rilakis meSveobiT gadavideT meore safexurze, sadac xdeba<br />

importirebul monacemTa adgilis dakonkreteba (mag., Excel_is failis<br />

arCevisas samuSao furclis da ujredebis misamarTebis miTiTeba);<br />

4. Tu saWiroa, davayenoT alami Use comma as decimal symbol (aTobiT wiladebSi<br />

mTeli nawilis wiladuri nawilisagan mZimiT gamoyofa);<br />

5. davayenoT, Tu saWiroa, alami Use relative file path. amiT failis sxva misamarTze<br />

gadaadgilebis Semdegac M<strong>athcad</strong>_i SeZlebs misi axali adgilmdebareobis<br />

gansazRvras.<br />

6. davaWiroT Finish Rilaks.<br />

M<strong>athcad</strong>_is samuSao furclis moniSnul adgilas Caismeba piqtograma failis<br />

sruli saxeliT, romlis marcxena zeda kideSi, miniWebis operatoris win<br />

arsebuli markeris adgilas unda mivuTiToT sasurveli saxeli. Casmuli regionis<br />

gareT Tagvis dawkapunebis Semdeg M<strong>athcad</strong>_i kiTxulobs Casmuli failis monacemebs<br />

da SesaZlebloba gveZleva es monacemebi gamoviyenoT M<strong>athcad</strong>_is matricebSi an<br />

ricxviT diapazonebSi. nax.5.23_ze naCvenebia Casmuli failidan (Cven SemTxvevaSi<br />

aRebulia Excel_is faili) monacemebis gamoyenebis magaliTi.<br />

nax.5.23. importirebuli failidan monacemebis gamoyenebis magaliTi<br />

analogiurad sruldeba M<strong>athcad</strong>_idan monacemTa eqsportireba, mxolod<br />

amisaTvis viyenebT Insert → Data → File Output brZanebas.<br />

65


samuSao furcelze arsebuli monacemebis saxeli unda Caiweros Casmuli<br />

piqtogramis marcxena qveda kideSi arsebuli markeris adgilas. monacemebi<br />

dafiqsirdeba im failSi, sadac movaxdineT eqsportireba. nax.5.24_ze naCvenebia<br />

eqsportirebis magaliTi.<br />

nax.5.24. M<strong>athcad</strong>_idan monacemTa eqsportirebis magaliTi<br />

5.18 mmarTveli komponentebis Casma<br />

Insert → Control brZanebiT SesaZlebelia M<strong>athcad</strong>_is samuSao furcelSi Caisvas<br />

mmarTveli komponentebi rogoricaa:<br />

� damoukidebeli gadamrTveli _ alami (Check Box);<br />

� erTmaneTze damokidebuli gadamrTveli (Radio Button);<br />

� Rilaki (Push Button);<br />

� slaidi (Slider);<br />

� teqsturi veli (Text Box);<br />

� siiseburi veli (List Box).<br />

66


igive moqmedebebis Sesruleba SesaZlebelia Controls panelis (nax.5.25)<br />

Rilakebis meSveobiT.<br />

nax.5.25. Controls panelis Rilakebi<br />

5.19 M<strong>athcad</strong>_is dokumentSi sxva obieqtis Casma<br />

M<strong>athcad</strong>_s aqvs SesaZlebloba gamoiyenos OLE (Object Link Embedding) meqanizmi<br />

sxva gafarToebis failebTan kavSiris damyarebisaTvis CaSenebuli (Embedding) an<br />

bmulis (Link) saxiT. Oobieqti warmoadgens ZiriTad dokumentSi gadatanil<br />

monacemTa nebismier tips anu es SeiZleba iyos teqstis fragmenti, formula an<br />

misi nawili, grafiki, eleqtronulo cxrili, videoklipi, faili da a.S. obieqtis<br />

Casma ZiriTad dokumentSi SesaZlebelia rogorc kopirebiT da specialuri<br />

CasmiT, aseve Insert → Object... brZanebiT. Aam ukanasknels xmaroben, rodesac<br />

romelime faili mTlianad Casasmelia ZiriTad dokumentSi. aRvniSnoT, rom<br />

dokuments, sadac xdeba obieqtis Casma, uwodeben klients, xolo obieqts, romlis<br />

CaSeneba an mibma xdeba, uwodeben servers. gansxvaveba am or operaciaTa Soris<br />

Semdegia:<br />

� M<strong>athcad</strong>_is dokumentSi sxva gafarToebis failis CaSenebisas masSi<br />

Semdgomi cvlilebebi ar aisaxeba M<strong>athcad</strong>_is dokumentSi;<br />

� M<strong>athcad</strong>_is dokumentSi sxva gafarToebis failis mibmis SemTxvevaSi<br />

cvlilebebi (redaqtireba) aisaxeba rogorc M<strong>athcad</strong>_is dokumentSi, aseve serverSi<br />

anu mibmul failSic.<br />

M<strong>athcad</strong>_Si sxva obieqtis CaSeneba<br />

1. avirCioT menius Insert → Object... brZaneba. gamova dialoguri fanjara Insert<br />

Object (nax.5.26);<br />

2. dialoguri fanjris Create New gadamrTvelis arCevisas Object Type velidan<br />

sasurveli programis miTiTebiT Caismeba sruliad axali dokumenti, xolo<br />

Create from File gadamrTvelis arCeviT SesaZlebelia ukve arsebuli failis<br />

Casma. am ukanasknelis arCeviT Seicvleba dialoguri fanjris saxe (nax.5.27).<br />

Browse... Rilakis meSveobiT SesaZlebelia katalogTa da failebis xeze<br />

sasurveli failis moZebna;<br />

3. davaWiroT OK Rilaks. Sedegad im adgilas, sadac manamde iyo aqtiuri<br />

kursori, M<strong>athcad</strong>_Si CaSendeba sxva obieqti.<br />

67


nax.5.26. obieqtis Casmis dialoguri fanjara (I)<br />

nax.5.27. obieqtis Casmis dialoguri fanjara (II)<br />

M<strong>athcad</strong>_Si sxva obieqtis mibma.<br />

1. avirCioT menius Insert → Object... brZaneba. gamova dialoguri fanjara Insert<br />

Object (nax.5.26);<br />

2. avirCioT gadamrTveli Create from File. obieqtis Casmis dialoguri fanjara<br />

Seicvleba (nax.5.27). Browse... Rilakis meSveobiT sasurveli failis miTiTebis<br />

Semdeg davayenoT Link alami, rac mogvcems bmuli kontaqtis damyarebis saSualebas.<br />

Tu ar gvsurs M<strong>athcad</strong>_Si CaSenebuli an bmuli dokumentis srulad danaxva,<br />

Display As Icon almis dayenebiT SesaZlebelia obieqtis piqtogramis saxiT warmoCena.<br />

obieqtis Casma piqtogramis saxiT SesaZlebelia agreTve misi iarliyis TagviT<br />

gadaTreviT, vTqvaT, Windows Explorer_is fanjridan.<br />

CaSenebuli obieqtis redaqtireba.<br />

movniSnoT CaSenebuli obieqti masze TagviT erTjer dawkapunebiT. Mmenius<br />

Edit → Object brZaneba xelmisawvdomi gaxdeba. Mmisi saxe (Edit → Document Object, Edit<br />

→ Object Equation da a.S.) damokidebulia obieqtis tipze. mas gaaCnia Edit da Open<br />

68


qvebrZanebebi. Edit qvebrZanebis gamoyenebiT SesaZlebelia M<strong>athcad</strong>_is programaSive<br />

CaSenebuli failis redaqtireba. Open qvebrZanebis arCevisas gadavalT CaSenebuli<br />

failis programaSi da iq vaxdenT redaqtirebas.<br />

CaSenebuli obieqtis redaqtireba SesaZlebelia agreTve masze TagviT<br />

orjeradi dawkapunebiT, romelic faqtobrivad Edit → Document Object (an am punqtis<br />

sxva saxecvla) → Edit brZanebis tolfasia.<br />

aRsaniSnavia, rom redaqtireba, romelsac SevasrulebT CaSenebul obieqtze,<br />

ar aisaxeba mis wyaroze (igulisxmeba obieqti, romlis CaSenabac moxda).<br />

5.20 miTiTebebis Casma<br />

zog SemTxvevaSi saWiroa erTi da igive gansazRvrebebis da gamoTvlebis<br />

xSiri gameoreba. ra Tqma unda, amas advilad mivaRwevT Edit → Copy da Edit → Paste<br />

brZanebebiT an Sesabamisi areebis Drag and Drop teqnikiT kopirebiT erTi<br />

dokumentidan meoreSi, magram im SemTxvevaSi, roca ganmeorebadia mTeli<br />

dokumentis gansazRvrebebi da gamoTvlebi, umjobesia mTavar dokumentSi CavsvaT<br />

e.w. miTiTeba (Reference) meore dokumentze. am dros meore dokumenti misaRwevadi<br />

xdeba misi gaxsnis gareSe.<br />

miTiTebebis Casasmelad:<br />

1. davawkapunoT mTavari dokumentis Tavisufal adgilas – iq, sadac gvsurs<br />

miTiTebis Casma;<br />

2. mivceT Insert → Reference... brZaneba, gamoCndeba Insert Reference dialoguri<br />

fanjara (nax.5.28);<br />

nax.5.28. miTiTebis Casmis dialoguri fanjara<br />

3. Insert reference to file velSi CavweroT im failis misamarTi, romelzec miTiTeba<br />

xdeba. misamarTi Caiwereba klaviaturidan an Browse... Rilakis meSveobiT. am velSi<br />

SesaZlebelia agreTve Web_qselSi ganlagebul M<strong>athcad</strong>_is failis saxelis Cawera.<br />

4. davaWiroT OK Rilaks. Sedegad M<strong>athcad</strong>_i Casvams miTiTebas, rasac Cven<br />

davinaxavT marTkuTxedSi Casmuli patara Canaweris saxiT. am Canaweris marjvniv da<br />

69


qveviT moqmedebs miTiTebuli dokumentis gansazRvrebebi da gamoTvlebi, xolo<br />

masze ormagi wkapuni gaxsnis miTiTebul dokuments Tavis fanjaraSi –<br />

redaqtirebisaTvis. nebismieri sxva obieqtis msgavsad, SesaZlebelia am Canaweris<br />

gadaadgileba an, vTqvaT, waSla. miTiTebis Casmis Semdeg Cven ver vxedavT<br />

miTiTebuli dokumentis obieqtebs da formulebs, magram mTavari dokumenti<br />

“xedavs” da muSaobs maTTan ise rogorc am dokumentSi Setanil monacemebTan.<br />

aRvniSnoT, rom winaswari SeTanxmebiT miTiTebuli dokumentis sxva<br />

misamarTze gadaadgilebis Semdeg M<strong>athcad</strong>_i ver SeZlebs misi axali<br />

adgilmdebareobis gansazRvras. Tu gvsurs, rom M<strong>athcad</strong>_ma SeZlos amis gakeTeba,<br />

saWiroa Insert Reference dialogur fanjaraSi Use relative path for reference almis<br />

dayeneba.<br />

Tu miTiTebuli dokumenti saWiroebs modifikacias, mTavari dokumentis<br />

ganaxlebisaTvis:<br />

1. movaxdinoT saWiro cvlilebebi miTiTebul dokumentSi;<br />

2. SevinaxoT miTiTebuli dokumenti;<br />

3. davawkapunoT mTavari dokumentis miTiTebaze da davaWiroT F9 klaviSs.<br />

5.21 hipermimarTvis damyareba<br />

hiperlinki (hipermimarTva) es aris moniSnuli sityva an sityvebis jgufi,<br />

romelzec orjer dawkapunebiT gadavdivarT sxva samuSao furcelze an sxva<br />

failSi. SesaZlebelia agreTve internetis sasurvel misamarTze gadasvla.<br />

hiperlinkis dasamyareblad:<br />

1. movniSnoT sasurveli regioni an sityvaTa jgufi;<br />

2. mivceT Insert → Hyperlink… brZaneba. Ggamova hiperlinkis Casmis dialoguri<br />

fanjara (nax.5.29);<br />

nax.5.29. hipermimarTvis Casmis dialoguri fanjara<br />

70


3. Link to file or URL: velSi avkriboT im failis misamarTi, romelzec gadavalT<br />

hiperlinkis meSveobiT (mag., C:\David’s_documents\file1.mcd) an movZebnoT<br />

sasurveli faili katalogTa da failebis xeze Browse... Rilakis<br />

gamoyenebiT. arCeuli misamarTi Caiwereba Link to file or URL: velSi. Tu<br />

gvsurs internetis misamarTze hiperlinkis damyareba, unda avkriboT<br />

misamarTi srulad (mag., http://www.mathsoft.com/text.swk da ara<br />

www.mathsoft.com/text.swk);<br />

4. davayenoT, Tu gvsurs, alami Use relative path for hyperlink. amiT miTiTebuli<br />

failis sxva misamarTze gadaadgilebis Semdegac M<strong>athcad</strong>_i moaxerxebs misi<br />

axali adgilmdebareobis gansazRvras.<br />

5. Message that appears on the status line when mouse is over link: velSi SegviZlia<br />

CavweroT raime teqsturi Setyobineba, romelic gamoCndeba moniSnul<br />

obieqtTan Tagvis miaxlovebisas;<br />

6. OK Rilakis gamoyeneba brZanebas gauSvebs Sesrulebaze.<br />

SesaZlebelia gamoZaxebuli dokumentis ara mxolod wakiTxva, aramed<br />

redaqtirebac.<br />

Tu gvsurs hiperlinkis waSla, movniSnoT sityva an sityvaTa jgufi,<br />

romelzec iyo ganxorcielebuli hiperlinki, da mivceT Insert → Hyperlink... brZaneba.<br />

gamoCndeba Edit Hyperlink dialoguri fanjara (nax.5.30). davaWiroT Remove Link<br />

Rilaks. hipermimarTva waiSleba.<br />

Nnax.5.30. hipermimarTvis redaqtirebis dialoguri fanjara<br />

Oobieqtis Casmis Semdeg (Edit → Paste Special... an Insert → Object... brZanebebis<br />

meSveobiT) menius Edit punqtis Links... qvepunqtiT gaixsneba dialoguri fanjara,<br />

romlis GRilakebi gvaZleven hipermimarTvis ganaxlebis da waSlis, obieqtis<br />

wyaros gaxsnis da Secvlis saSualebas.<br />

71


Tavi VI simboluri operaciebi M<strong>athcad</strong>_Si<br />

6.1 Symbolics menius da Symbolic panelis Semadgenloba<br />

simboluri operaciebi – es iseTi operaciebia, romelTa Sedegi ZiriTadad<br />

moicema ara ricxobrivad, aramed simboloebis saxiT.<br />

avirCioT mTavari menius Symbolics punqti (an davaWiroT Alt + S klaviSebs).<br />

davinaxavT qvemenius:<br />

� Evaluate – gamoTvla;<br />

� Simplify (gamartiveba) – gamoyofili gamosaxulebis gamartiveba;<br />

� Expand (gaSla) – gamoyofili gamosaxulebis gaSla;<br />

� Factor (mamravli) – gamoyofili gamosaxulebis martiv mamravlebad daSla;<br />

� Collect (Segroveba) – gamoyofili gamosaxulebis mwkrivad gaSla da msgavsi<br />

wevrebis dayvana (SeerTeba);<br />

� Polynomial Coefficients (polinomis koeficientebi) – polinomis koeficientebis<br />

gansazRvra gamoyofil gamosaxulebaSi;<br />

� Variable – cvladi;<br />

� Matrix – matrica;<br />

� Transform – transformireba;<br />

� Evaluation Style... (gamoTvlebis stili) – gamoTvlebis stilis formireba.<br />

Symbolics → Evaluate brZanebis qvebrZanebebia:<br />

� Symbolically (simbolurad) _ gamoyofili gamosaxulebis simboluri<br />

gardaqmna;<br />

� Floating Point... (mcocavi wertili) – gamoTvlebis Sedegis mcocavi wertiliT<br />

warmodgena;<br />

� Comlex (kompleqsuri) – gamoTvlebis Sesruleba kompleqsur areSi da<br />

Sedegis warmodgena kompleqsur formaSi.<br />

Symbolics → Variable brZanebis qvebrZanebebia:<br />

� Solve (amoxsna) – amocanis amoxsna miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

� Substitute (Casma) – gamosaxulebis Casma miTiTebuli cvladis magivrad;<br />

� Differentiate (diferencireba) – diferencireba miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

� Integrate (integreba) – integreba miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

� Expand to Series... (mwkrivad gaSla) _ teiloris mwkrivad gaSla;<br />

� Convert to Partial Fraction (wiladebad gardaqmna) _ gamosaxulebis warmodgena<br />

elementaruli wiladebis jamis saxiT.<br />

Symbolics → Matrix brZanebis qvebrZanebebia:<br />

� Transpose (transponireba) – matricis transponireba;<br />

� Invert (Sebruneba) – matricis Sebruneba;<br />

� Determinant (determinanti) – matricis determinantis gamoTvla.<br />

72


Symbolics → Transform brZanebis qvebrZanebebia:<br />

� Fourier – furies gardaqmna miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

� Inverse Fourier – furies Sebrunebuli gardaqmna miTiTebuli cvladis<br />

mimarT;<br />

� Laplace – laplasis gardaqmna miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

� Inverse Laplace _ laplasis Sebrunebuli gardaqmna miTiTebuli cvladis<br />

mimarT;<br />

� Z _ Z_gardaqmna miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

� Inverse Z – Sebrunebuli Z_gardaqmna miTiTebuli cvladis mimarT.<br />

nax.6.1_ze moyvanilia instrumentTa paneli Symbolic Semdegi punqtebiT:<br />

nax.6.1. instrumentTa paneli Symbolic<br />

→ _ simboluri tolobis niSani, sxvanairad mas simboluri gardaqmnebis<br />

operators eZaxian; gamoiZaxeba Sabloni <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis Sesatanad da<br />

misi analizuri saxiT warmosadgenad;<br />

� _ gafarToebuli simboluri gardaqmnebis operatori; gamoiZaxeba<br />

Sabloni <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebisa da simboluri operaciis saxelis<br />

Sesatanad;<br />

Modifiers _ gamoiZaxeba instrumentTa paneli Modifier;<br />

float _ gamoiZaxeba Sabloni Sedegis mcocavi wertilis formatSi<br />

warmosadgenad;<br />

complex _ am operatoriT xdeba gamoTvlebis Sesruleba kompleqsur areSi,<br />

Sedegic Caiwereba kompleqsur formaSi;<br />

assume _ gamoiZaxeba Sabloni cvladisaTvis SezRudvebis dasawesad;<br />

solve _ gamoiZaxeba Sabloni gantolebis da utolobis amosaxsnelad<br />

miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

simplify _ gamoiZaxeba Sabloni <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis gasamartiveblad;<br />

substitute _ gamoiZaxeba Casmis Sabloni;<br />

73


factor _ gamoiZaxeba Sabloni <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis martiv mamravlebad<br />

dasaSlelad;<br />

expand _ gamoiZaxeba <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis gaSlis Sabloni;<br />

coeffs _ gamoiZaxeba Sabloni polinomis koeficientebis gansazRvrelad<br />

miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

collect _ gamoiZaxeba Sabloni <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis mwkrivad<br />

gasaSlelad (miTiTebuli cvladis mimarT) msgavsi wevrebis SeerTebiT;<br />

series _ gamoiZaxeba Sabloni <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis teiloris mwkrivad<br />

gasaSlelad miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

parfrac _ gamoiZaxeba Sabloni <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis elementaruli<br />

wiladebis jamis saxiT warmosadgenad miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

fourier _ gamoiZaxeba Sabloni furies gardaqmnis Sesasruleblad miTiTebuli<br />

cvladis mimarT;<br />

laplace _ gamoiZaxeba Sabloni laplasis gardaqmnis Sesasruleblad miTiTebuli<br />

cvladis mimarT;<br />

ztrans _ gamoiZaxeba Sabloni Z_gardaqmnis Sesasruleblad miTiTebuli<br />

cvladis mimarT;<br />

invfourier _ gamoiZaxeba Sabloni furies Sebrunebuli gardaqmnis<br />

Sesasruleblad miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

invlaplace _ gamoiZaxeba Sabloni laplasis Sebrunebuli gardaqmnis<br />

Sesasruleblad miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

invztrans _ gamoiZaxeba Sabloni Sebrunebuli Z_gardaqmnis Sesasruleblad<br />

miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

M T → _ gamoiZaxeba Sabloni matricis transponirebisaTvis;<br />

M _1 → _ gamoiZaxeba Sabloni matricis SebrunebisaTvis;<br />

|M |→ _ matricis determinantis gansazRvra.<br />

6.2 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis warmodgena analizuri saxiT<br />

rogorc ukve iyo naTqvami, <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis warmodgena<br />

analizuri saxiT SeiZleba miviRoT Evaluation an Symbolic panelebis → (simboluri<br />

toloba) operatoris meSveobiT. amisaTvis:<br />

� davayenoT kursori maTematikur gamosaxulebaSi, gamoviyenoT → operatori<br />

(an Ctrl + . klaviSebis kombinacia) da Semdeg klaviaturis Enter klaviSi;<br />

� gamoviyenoT simboluri tolobis operatori an klaviaturis Ctrl + .<br />

klaviSebi. ekranze gamoCndeba simboluri tolobis niSani da mis marcxniv markeri.<br />

markeris adgilas SevitanoT <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba da Enter klaviSiT<br />

davadasturoT brZaneba.<br />

74


<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis analizuri saxiT warmodgenis miReba<br />

SesaZlebelia agreTve Symbolics → Evaluate → Symbolically brZanebiT. amisaTvis jer<br />

gamovyoT <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba anu Setanis markeri – lurji kuTxe –<br />

davayenoT ise, rom is moicavdes gamosaxulebas mTlianad, Semdeg ki mivceT<br />

Symbolics → Evaluate → Symbolically brZaneba (an Shift + F9). ekranze davinaxavT Sedegs.<br />

aRvniSnoT, rom <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis analizuri saxiT warmodgenisas<br />

M<strong>athcad</strong>_i Seecdeba miiRos pasuxi rac SeiZleba martivi formiT. aRsaniSnavia<br />

agreTve, rom Tu gamoyofili iyo <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis nawili, Symbolics<br />

menius brZanebebi am nawils exeba.<br />

Tu M<strong>athcad</strong>_ma ver SeZlo gamosaxulebis warmodgena analizuri saxiT,<br />

ekranze sawyisi gamosaxuleba gameordeba (nax.6.2_5), rac niSnavs, rom amocana<br />

dasmulia koreqtulad, magram misi warmodgena analizuri saxiT ver moxerxda.<br />

Nnax.6.2. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis analizuri saxiT warmodgenis<br />

magaliTebi<br />

nax.6.2_ze (1,2,3,4,5 magaliTebi) marcxniv moyvanilia sxvadasxva saxis<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebi, marjvniv (amisaTvis dialogur fanjaraSi Evaluation<br />

Style arCeulia gadamrTveli Horizontally) Symbolics → Evaluate → Symbolically brZanebiT<br />

75


miRebuli am gamosaxulebebis analizuri saxe. nax.6.2_ze (6,7,8,9,10,11)<br />

gamosaxulebebis analizuri saxe miRebulia Symbolic panelis → operatoris<br />

meSveobiT.<br />

6.3 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gamartiveba<br />

(simplify)<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gasamartiveblad gamoiyeneba Symbolic panelis<br />

simplify operatori.<br />

amisaTvis arsebobs sami xerxi.<br />

I xerxi:<br />

1. avirCioT Symbolic panelis simplify punqti;<br />

2. miRebul SablonSi markeris adgilas SevitanoT gasamartivebeli<br />

gamosaxuleba;<br />

3. davaWiroT klaviaturis Enter klaviSs.<br />

II xerxi:<br />

1. avkriboT gasamartivebeli <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba;<br />

2. avirCioT Symbolic an Evaluation panelebis � punqti (an davaWiroT klaviSebis<br />

kombinacias Ctrl + Shift + . ). gamosaxulebis marjvniv Caismeba markeri da simboluri<br />

tolobis → niSani;<br />

3. markeris adgilas avkriboT klaviaturidan sityva simplify ;<br />

4. davaWiroT klaviaturis Enter klaviSs.<br />

III xerxi:<br />

1. avirCioT Symbolic an Evaluation panelebis � punqti (an davaWiroT klaviSebis<br />

kombinacias Ctrl + Shift + . ). Caismeba Sabloni ori markeriT → niSnis win;<br />

2. pirveli markeris adgilas SevitanoT gasamartivebeli <strong>maTematikuri</strong><br />

gamosaxuleba;<br />

3. meore markeris adgilas avkriboT klaviaturidan sityva simplify ;<br />

4. davaWiroT klaviaturis Enter klaviSs.<br />

aqve aRvniSnoT, rom Symbolic panelis sxva operatorebis arCevisas aseve am<br />

meTodebs viyenebT. pirvel meTodSi miRebuli Sablonis saxe operatorzea<br />

damokidebuli. umetes SemTxvevaSi Sabloni or markers Seicavs da me_2 punqtis<br />

Semdeg emateba Sablonis marjvena markeris waSlis aucilebloba (Tu cvladis<br />

miTiTeba ar aris saWiro) an marjvena markerSi cvladis (an gamosaxulebis) Setana,<br />

romlis mimarT gvsurs operaciis Sesruleba. xolo meore da mesame xerxSi me_3<br />

punqtSi sityva_gasaRebis dabeWdvis Semdeg, Tu saWiroa, aikribeba mZime da cvladi,<br />

romlis mimarT sruldeba operacia.<br />

76


Symbolic panelis simplify operatoriT ganxorcielebuli <strong>maTematikuri</strong><br />

gamosaxulebebis gamartiveba moyvanilia nax.6.3_ze (3,4,6,7 magaliTebi), amasTan me_6<br />

da me_7 magaliTebSi gamartivebis Semdeg gamoyenebulia float operatori.<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gamartiveba SesaZlebelia agreTve Symbolics →<br />

Simplify brZanebiT. gamovyoT gamosaxuleba da gamoviyenoT Symbolics → Simplify<br />

brZaneba. Nnax.6.3_ze (1,2,5 magaliTebi) moyvanilia sxvadasxva gamosaxulebebi, xolo<br />

gamosaxulebebis marjvniv Symbolics → Simplify brZanebiT miRebuli maTi gamartivebis<br />

Sedegi. gamartivebis es meTodi sasargebloa, rodesac Cven gvsurs SevasruloT<br />

gamosaxulebis nawilis gamartiveba. saqme imaSia, rom zogjer M<strong>athcad</strong>_s ar ZaluZs<br />

moaxdinos mTliani gamosaxulebis gamartiveba, xolo gamosaxulebis calkeuli<br />

nawilebis gamartiveba SesaZlebelia. amisTvis unda gamovyoT gamosaxulebis<br />

nawili da mivceT brZaneba Symbolics → Simplify.<br />

Tu M<strong>athcad</strong>_ma ver SeZlo gamosaxulebis gamartiveba, ekranze sawyisi<br />

gamosaxuleba gameordeba (nax.6.3_5), rac niSnavs, rom amocana dasmulia<br />

koreqtulad, magram misi gamartiveba ver moxerxda.<br />

gamartivebis operacia xSirad ixmareba modifikatorebTan erTad.<br />

nax.6.3. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gamartivebis<br />

(simplify) magaliTebi<br />

77


6.4 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis gaSla<br />

(expand)<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis gaSla xdeba Symbolics → Expand brZanebiT. es<br />

brZaneba, SeiZleba iTqvas, warmoadgens gamartivebis sapirispiro brZanebas. misi<br />

meSveobiT rTuli funqciebi ufro martivi funqciebiT gamoisaxebian da xdeba<br />

algebruli gamosaxulebis warmodgena gaSlili formiT.<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis gaSla SesaZlebelia agreTve Symbolic panelis<br />

expand operatoriT.<br />

nax.6.4_ze moyvanilia <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gaSlis magaliTebi,<br />

Symbolics → Expand brZanebiT (magaliTebi 1,2) da Symbolic panelis expand operatoriT<br />

(3,4,5,6) ganxorcielebuli. Mme_4 magaliTSi gaSla ver moxerxda.<br />

nax.6.4. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gaSlis<br />

(expand) magaliTebi<br />

aRvniSnoT, rom Symbolic panelis punqtebiT simboluri operaciebis<br />

Sesrulebisas M<strong>athcad</strong>_i jer amowmebs hqonda Tu ara masSi Sesul cvladebs da<br />

funqciebs ufro adre miniWebuli raime mniSvnelobebi, Tu ki, M<strong>athcad</strong>_i iyenebs am<br />

mniSvnelobebs. es debuleba ilustrirebulia nax.6.5_ze (magaliTebi 1,2). rac<br />

78


Seexeba Symbolics menius brZanebebs, isini ar amowmeben masSi Sesuli cvladebis da<br />

funqciebis wina mniSvnelobebs da amitomac ar iyeneben maT. am cvladebis wina<br />

mniSvnelobebis Secvla ar gamoiwvevs Sesabamisi simboluri gamoTvlebis<br />

Sedegebis Secvlas (nax.6.5, mag.3).<br />

nax.6.5. gansxvaveba Symbolic panelis operatorebsa da<br />

Symbolics menius brZanebebs Soris<br />

6.5 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis da ricxvebis<br />

martiv mamravlebad daSla (factor)<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis da ricxvebis daSla martiv mamravlebad<br />

xdeba Symbolics → Factor brZanebiT da Symbolic panelis factor operatoris meSveobiT.<br />

nax.6.6_ze (1,2,3,4,5 magaliTebi) moyvanilia Symbolics → Factor brZanebiT<br />

ganxorcielebuli gamosaxulebebis daSlis magaliTebi, xolo me_6 da me_7<br />

79


magaliTebSi daSla ganxorcielebulia Symbolic panelis factor operatoriT. Mme_2@<br />

magaliTSi daSla ver ganxorcielda.<br />

nax.6.6. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis da ricxvebis<br />

martiv mamravlebad daSlis (factor) magaliTebi<br />

6.6 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis mwkrivad gaSla<br />

msgavsi wevrebis SeerTebiT (collect)<br />

imisaTvis rom movaxdinoT <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis mwkrivad gaSla<br />

(miTiTebuli cvladis mimarT), saWiroa Seyvanil maTematikur gamosaxulebaSi<br />

gamovyoT saWiro cvladi an funqcia (kuTxis formis lurji kursoriT), Semdeg ki<br />

avirCioT brZaneba Symbolics → Collect. moxdeba gamosaxulebis gaSla da msgavsi<br />

wevrebis SeerTeba. igives miviRebT Symbolic panelis collect operatoriT. orive<br />

meTodiT Sesrulebuli mwkrivad gaSla da msgavsi wevrebis SeerTeba naCvenebia<br />

nax.6.7_ze. 1 magaliTSi mwkrivad gaSla ganxorcielebulia Symbolics → Collect<br />

brZanebiT, xolo 2,3,4,5 magaliTebSi _ Symbolic panelis collect operatoriT.<br />

80


Nnax.6.7. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis mwkrivad gaSla<br />

da msgavsi wevrebis SeerTeba (collect)<br />

6.7 polinomis koeficientebis gansazRvra miTiTebuli<br />

cvladis mimarT (coeffs)<br />

Tu sawyisi <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba polinomia, misi koeficientebis<br />

gansazRvra SesaZlebelia Symbolics → Polynomial Coefficients brZanebiT (nax.6.8,<br />

magaliTebi 1,2) an Symbolic panelis coeffs (koeficientebi) operatoriT (nax.6.8,<br />

magaliTebi 3,4).<br />

koeficientebis gansazRvra xdeba gamoyofili (miTiTebuli) cvladis<br />

mimarT. Sedegad miiReba veqtor_sveti, romlis nulovani elementi warmoadgens<br />

Tavisufali wevris koeficients, xolo bolo – gamoyofili (miTiTebuli) cvladis<br />

maqsimaluri xarisxis mqone wevris koeficients.<br />

rogorc Cans me_4 magaliTidan, polinomis koeficientebis gansazRvra<br />

SeiZleba ganxorcieldes agreTve gamosaxulebis mimarT.<br />

81


nax.6.8. polinomis koeficientebis gansazRvris<br />

(coeffs) magaliTebi<br />

6.8 gantolebebis da utolobebis amoxsna<br />

miTiTebuli cvladis mimarT (solve)<br />

gantolebebis da utolobebis amoxsna miTiTebuli cvladis mimarT xdeba<br />

Symbolics → Variable → Solve brZanebiT an Symbolic panelis solve operatoriT.<br />

Tu maTematikur gamosaxulebaSi ar Sedis tolobis an utolobis niSani,<br />

M<strong>athcad</strong>_i awarmoebs cvladis iseTi mniSvnelobis moZebnas, romlisTvis sawyisi<br />

gamosaxuleba utoldeba nuls, winaaRmdeg SemTxvevaSi Cveulebriv amoxsnis<br />

moyvanil gantolebas.<br />

nax.6.9_ze (magaliTebi 1,2) moyvanilia Symbolics → Variable → Solve brZanebiT<br />

gantolebebis amoxsnis magaliTebi, xolo 3,4,5 magaliTebSi gantolebebi da<br />

utolobebi amoxsnilia ^ Symbolic panelis solve operatoriT, amasTan 2,3 da 5<br />

magaliTebSi gantolebebi da utolobebi Cawerilia sruli saxiT, xolo 1 da 4<br />

magaliTebSi nagulisxmevia, rom moyvanili gamosaxuleba udris nuls.<br />

82


nax.6.9. gantolebebis da utolobebis amoxsnis magaliTebi<br />

(solve)<br />

M<strong>athcad</strong>_Si SesaZlebelia agreTve gantolebaTa sistemis amoxsna. imisaTvis<br />

rom amovxsnaT gantolebaTa <strong>sistema</strong> solve operatoris meSveobiT, unda SevqmnaT<br />

veqtor_sveti, romlis striqonebSi Caiwereba sawyisi monacemebi gantolebebis an<br />

utolobebis saxiT. cvladebi, romlis mimarT xdeba amoxsna, aseve Caiwereba<br />

veqtor_svetis saxiT. pasuxic miiReba veqtor_svetis saxiT. nax.6.10_ze (magaliTebi<br />

1,2) moyvanilia gantolebaTa sistemis amoxsna solve operatoris meSveobiT, xolo<br />

magaliTSi 3 _ wrfiv gantolebaTa sistemis amoxsna Given _ Find funqciebiT.<br />

6.9 gamosaxulebis Casma miTiTebuli cvladis<br />

Mmagivrad (substitute)<br />

imisaTvis rom ganvaxorcieloT <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis Casma Symbolics<br />

menius meSveobiT, saWiroa:<br />

1) avkriboT <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba, romliTac unda Seicvalos<br />

cvladi;<br />

83


nax.6.10. gantolebaTa sistemis amoxsna<br />

2) gamovyoT es gamosaxuleba da SevasruloT Edit → Cut an Edit → Copy<br />

brZaneba. Sedegad gamosaxuleba iqneba Senaxuli buferul mexsierebaSi<br />

misi amoWriT an amoWris gareSe;<br />

3) SevitanoT is <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba, sadac saWiroa ganvaxorcieloT<br />

Casma;<br />

4) gamovyoT (lurji kuTxiT) cvladi, romlis magivrad Caismeba<br />

gamosaxuleba buferidan;<br />

5) SevasruloT Symbolics → Variable → Substitute brZaneba.<br />

Symbolic panelis substitute operatori axorcielebs <strong>maTematikuri</strong><br />

gamosaxulebis Casmas buferidan miTiTebuli cvladis magivrad an, rac gacilebiT<br />

ufro moxerxebulia, rogorc cvladi, ise Casasmeli gamosaxuleba Caiwereba<br />

uSualod substitute operatorSi.<br />

nax.6.11_ze naCvenebia <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis Casmis magaliTebi,<br />

ganxorcielebuli Symbolics → Variable → Substitute brZanebiT (magaliTebi 1,2) da<br />

Symbolic panelis substitute punqtis SerCeviT (magaliTebi 3,4,5,6). rogorc Cans me_5<br />

magaliTidan, simboluri operacia SeiZleba ganxorcieldes miRebuli Sedegis<br />

mimarT. am dros Cven vxedavT Sualedur Sedegebsac. Tu ramdenime simboluri<br />

84


operacia miTiTebulia erTdroelad (nax.6.11, magaliTi 4), ekranze davinaxavT<br />

mxolod saboloo Sedegs.<br />

nax.6.11. gamosaxulebis Casma miTiTebuli cvladis<br />

Mmagivrad (substitute)<br />

6.10 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis diferencireba<br />

da integreba<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis diferencireba gamoyofili cvladis mimarT<br />

xdeba Symbolics → Variable → Differentiate brZanebiT. Sedegi iqneba miRebuli simboluri<br />

saxiT.<br />

imisaTvis, rom miviRoT meore rigis warmoebuli, saWiroa gavimeoroT<br />

brZaneba, mesame rigis – gamoviyenoT is kidev erTxel da a.S.<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis integreba gamoyofili cvladis mimarT xdeba<br />

Symbolics → Variable → Integrate brZanebiT. Setanili <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba<br />

integralqveSa funqcias warmoadgens. Sedegad miiReba ganusazRvreli integralis<br />

mniSvneloba simboluri saxiT.<br />

85


a Tqma unda, diferencirebis da integrebis operaciebis Sesruleba<br />

SesaZlebelia agreTve Calculus panelis meSveobiT gamosaxulebis CaweriT da Semdeg<br />

→ operatoriT. nax.6.12_ze da nax.6.13_ze naCvenebia diferencirebisa da integrebis<br />

magaliTebi.<br />

nax.6.12. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis diferencirebis<br />

magaliTebi<br />

6.11 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis teiloris<br />

mwkrivad gaSla (series)<br />

imisaTvis, rom movaxdinoT <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis teiloris<br />

mwkrivad gaSla Symbolics menius meSveobiT, saWiroa:<br />

1) SevitanoT <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba;<br />

2) gamovyoT lurji kuTxiT cvladi, romlis mimarT moxdeba mwkrivad<br />

gaSla;<br />

3) avirCioT Symbolics → Variable → Expand to Series... brZaneba.<br />

86


nax.6.13. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis integrebis<br />

magaliTebi<br />

gamoCndeba dialoguri fanjara, romelSic unda mivuTiToT<br />

aproqsimaciis rigi;<br />

4) davaWiroT OK Rilaks.<br />

Tu aproqsimaciis rigi ar iqneba miTiTebuli, M<strong>athcad</strong>_i winaswari<br />

SeTanxmebis Tanaxmad CaTvlis mas 6_is tolad. es niSnavs, rom mwkrivis bolo<br />

wevris xarisxis maCvenebeli 6_ze naklebia.<br />

aRvniSnoT, rom Symbolics → Variable → Expand to Series... brZanebiT teiloris<br />

mwkrivad gaSla xorcieldeba erTi cvladis mimarT, xolo Symbolic panelis series<br />

operatorSi SeiZleba mivuTiToT ramdenime cvladi. am dros aproqsimaciis rigi<br />

Tu udris, mag., 8_s, es niSnavs, rom mwkrivis bolo wevris xarisxis maCveneblebis<br />

jami unda iyos 8_ze naklebi. Tu aproqsimaciis rigi miTiTebuli ar iqneba,<br />

M<strong>athcad</strong>_i CaTvlis mas 6_is tolad. aRsaniSnavia agreTve, rom series operatorSi<br />

SeiZleba mivuTiToT cvladis ra wertilis midamoSi xdeba teiloris mwkrivad<br />

gaSla, xolo Tu es informacia ar aris moyvanili, igulisxmeba, rom gaSla xdeba<br />

cvladis 0 wertilis midamoSi.<br />

nax.6.14_ze naCvenebia teiloris mwkrivad gaSla Symbolics → Variable → Expand<br />

to Series... brZanebiT (magaliTebi 1,3) da Symbolic panelis series operatoriT<br />

87


(magaliTebi 2,4,5). me_5 magaliTSi gaSla ganxorcielebulia X=1 wertilis<br />

midamoSi, xolo danarCen magaliTebSi _ cvladis 0 wertilis midamoSi.<br />

nax.6.14. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis teiloris<br />

mwkrivad gaSla (series)<br />

6.12 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis warmodgena elementaruli<br />

wiladebis jamis saxiT (parfrac)<br />

Symbolics → Variable → Convert to Partial Fraction brZanebiT xdeba <strong>maTematikuri</strong><br />

gamosaxulebis gaSla elementarul nawilebad gamoyofili cvladis mimarT.<br />

Sedegad miiReba <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba, romelic warmoadgens elementaruli<br />

wiladebis jams.<br />

igives mivaRwevT Symbolic panelis parfrac operatoriT. Nnax.6.15_ze naCvenebia<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis elementarul nawilebad gaSla ganxorcielebuli<br />

Symbolics → Variable → Convert to Partial Fraction brZanebiT (magaliTi 1) da Symbolic<br />

panelis parfrac operatoriT (magaliTebi 2,3).<br />

88


nax.6.15. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis warmodgena elementaruli<br />

wiladebis jamis saxiT (parfrac)<br />

6.13 matricebis transponireba, Sebruneba da<br />

determinantis gansazRvra<br />

Symbolics → Matrix menius aqvs sami punqti: Transpose, Invert, Determinant,<br />

romlebic xdebian aqtiurni (Sesrulebadi) romelime matricis gamoyofisas.<br />

matricis transponireba anu striqonebisa da svetebis urTierTSecvla<br />

xdeba Symbolics → Matrix → Transpose brZanebiT. transponireba xorcieldeba agreTve<br />

Symbolic panelis M T → operatoriT, Matrix panelis M T operatoriT an klaviaturis<br />

Ctrl + 1 klaviSebiT.<br />

Sebrunebuli matrica es aris iseTi matrica, romlis gamravlebiT sawyis<br />

matricaze miiReba erTeulovani matrica (erTeulovani matrica aris matrica,<br />

romlis diagonaluri elementebi erTis tolia, xolo danarCeni elementebi<br />

nulis). Sebrunebuli matrica miiReba Symbolics → Matrix → Invert brZanebiT. igive<br />

xorcieldeba Symbolic an Matrix panelebis Sesabamisad M _1 → da X _1 operatorebiT<br />

89


an ^ _ 1 klaviSebis rigrigobiT akrebiT. cxadia, sawyisi matrica unda iyos<br />

kvadratuli.<br />

matricis determinantis gansazRvra xdeba Symbolics → Matrix → Determinant<br />

brZanebiT an Symbolic an Matrix panelebis Sesabamisad |M|→ da |X| operatorebiT.<br />

SeiZleba agreTve gamoviyenoT | klaviSi.<br />

aRvniSnoT, rom Tu matrica Seicavs simbolur elementebs, mizanSewonilia<br />

visargebloT Symbolic panelis M T → , M _1 → da |M|→ operatorebiT, xolo Matrix<br />

panelis punqtebiT sargeblobisas Sesabamisi punqtis Semdeg saWiroa simboluri<br />

tolobis niSnis SerCeva.<br />

nax.6.16_ze naCvenebia matricebis transponirebis, Sebrunebis da<br />

determinantis povnis magaliTebi.<br />

nax.6.16. matricebis transponireba, Sebruneba da<br />

determinantis gansazRvra<br />

90


6.14 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gardaqmnebi<br />

M<strong>athcad</strong>_Si SeiZleba Sesruldes furies pirdapiri da Sebrunebuli<br />

gardaqmna, laplasis pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna, Z_gardaqmna da<br />

Sebrunebuli Z_gardaqmna.<br />

rogorc cnobilia, furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna moicema<br />

formulebiT:<br />

da<br />

�<br />

F ( w)<br />

�<br />

�iwt<br />

� f ( t)<br />

e dt<br />

��<br />

�<br />

1<br />

f ( t)<br />

� F w e<br />

iwt<br />

� ( ) dw<br />

2�<br />

��<br />

mag., rodesac procesi aRwerilia droSi cvladi funqciiT, furies<br />

pirdapiri gardaqmniT miiReba misi aRwera sixSireze damokidebuli funqciiT da<br />

piriqiT.<br />

M<strong>athcad</strong>_i asrulebs furies gardaqmnebs gamoyofili cvladis mimarT<br />

Symbolics → Transform → Fourier da Symbolics → Transform → Inverse Fourier brZanebebiT an<br />

Symbolic panelis fourier da invfourier operatorebis meSveobiT.<br />

laplasis pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna moicema formulebiT:<br />

da<br />

F(<br />

S)<br />

�<br />

f<br />

� �<br />

0<br />

f ( t)<br />

e<br />

91<br />

�St<br />

dt<br />

� � � � i<br />

1<br />

St<br />

( t)<br />

� F(<br />

S)<br />

e dt .<br />

2�<br />

��i�<br />

laplasis pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna gamoiyeneba, mag.,<br />

eleqtronul wredebSi gardamavali procesebis daTvlisas.<br />

M<strong>athcad</strong>_i asrulebs laplasis gardaqmnebs gamoyofili cvladis mimarT<br />

Symbolics → Transform → Laplace da Symbolics → Transform → Inverse Laplace brZanebebiT<br />

an Symbolic panelis laplace da invlaplace operatorebis meSveobiT.<br />

X � x , x , x ...) mimdevrobis pirdapiri Z_gardaqmna moicema formuliT:<br />

( 0 1 2<br />

x1<br />

x2<br />

F ( z)<br />

� x0<br />

� � � ... .<br />

2<br />

z z<br />

.


is asrulebs iseTive rols diskretuli mimdevrobebisaTvis (vTqvaT,<br />

diskretuli signalebisaTvis), rogorc furies da laplasis gardaqmnebi uwyveti<br />

funqciebisaTvis.<br />

Z_gardaqmna SeiZleba Sesruldes uwyveti funqciisaTvisac, romelic<br />

warmodgenilia Tavisi mniSvnelobebiT sxvadasxva wertilebSi _ damoukidebeli<br />

cvladis diskretuli bijiT cvlilebisas:<br />

� �<br />

�n<br />

F ( z)<br />

� f ( n)<br />

z .<br />

n�0<br />

Sebrunebuli Z_gardaqmna moicema formuliT:<br />

f<br />

n<br />

�<br />

2�i<br />

1 n�1<br />

�<br />

z<br />

92<br />

F ( z)<br />

dz<br />

M<strong>athcad</strong>_i asrulebs pirdapir da Sebrunebul Z_gardaqmnebs gamoyofili<br />

cvladis mimarT Symbolics → Transform → Z da Symbolics → Transform → Inverse Z<br />

brZanebebiT an Symbolic panelis ztrans da invztrans operatorebis meSveobiT.<br />

nax.6.17_ze moyvanilia furies, laplasis da Z pirdapiri da Sebrunebuli<br />

gardaqmnebis magaliTebi.<br />

nax.6.17. furies, laplasis da Z_gardaqmnebi<br />

.


6.15 simboluri gamoTvlebis Sedegebis gamotanis<br />

stilis dayeneba<br />

Symbolics → Evaluation Style... brZanebiT gamoiZaxeba Sedegebis gamotanis stilis<br />

dialoguri fanjara (nax.6.18).<br />

Nnax.6.18. dialoguri fanjara Evaluation Style<br />

Evaluation Style dialoguri fanjris Show evaluation steps (gamoTvlebis<br />

safexurebis Cveneba) ganyofilebaSi gvaqvs gadamrTvelis dayenebis sami varianti:<br />

� Vertically, inserting lines – Sedegebis ganlageba ZiriTadi gamosaxulebis qveS,<br />

carieli striqonebis CasmiT marjvniv;<br />

� Vertically, without inserting lines – Sedegebis ganlageba carieli striqonebis<br />

Casmis gareSe;<br />

� Horizontally – Sedegebis ganlageba ZiriTadi gamosaxulebis marjvniv.<br />

am dialogur fanjaraSi gvaqvs ori alami:<br />

� Show Comments – komentarebis Cveneba;<br />

� Evaluate In Place – adgilze gamoTvla anu sawyisi gamosaxulebis Secvla<br />

simboluri operaciis SedegiT.<br />

Nnax. 6.19_ze naCvenebia simboluri gamosaxulebis Sedegebis sxvadasxva stiliT<br />

gamotanis magaliTebi.<br />

6.16 cvladebis mniSvnelobebis SezRudva da instrumentTa<br />

paneli Modifier (modificikacia)<br />

Symbolic panelis assume punqtiT xdeba cvladis wina mniSvnelobis ignorireba<br />

da masze SezRudvis daweseba. tipiuri SezRudvebia, mag., � � 10 , b � 5 da sxv.<br />

qvemoT moyvanil magaliTSi<br />

93


nax.6.19. simboluri gamoTvlebis Sedegebis gamotanis stili<br />

simboluri gamoTvla Sesrulebulia im pirobiT, rom � namdvili dadebiTi<br />

ricxvia.<br />

Symbolic panelis Simplify operatorSi SesaZlebelia cvladebis<br />

mniSvnelobebze damatebiTi SezRudvebis daweseba, rac xorcieldeba Modifier<br />

instrumentTa panelis assume, real, RealRange, trig punqtebiT:<br />

� assume punqtiT viziris adgilas Caismeba sityva_gasaRebi cvladis<br />

mniSvnelobebze SezRudvebis dasawesad;<br />

� real SezRudva niSnavs, rom cvladi namdvili tipisaa;<br />

� RealRange SezRudva gansazRvravs namdvili tipis cvladis<br />

mniSvnelobaTa ares. mag., c = RealRange(a,b) Canaweri niSnavs, rom c_s<br />

mniSvnelobebi unda iyos a_s da b_s Soris, sadac a da b namdvili<br />

ricxvebia an usasruloba;<br />

� trig modifikatori zRudavs gamartivebis process trigonometriuli<br />

formulebiT (sin 2 (x)+cos 2 (x)=1; cosh(x) 2 _sinh(x) 2 =1). am dros M<strong>athcad</strong>_i ar<br />

xmarobs logariTmebTan, xarisxebTan an radikalebTan dakavSirebul<br />

formulebs.<br />

94


aRvniSnoT, rom rodesac gvaqvs SezRudva assume=real, simboluri gamoTvlebi<br />

Sesruldeba im pirobiT, rom maTematikur gamosaxulebaSi Sesuli yvela<br />

cvladi namdvili tipisaa, xolo Tu dawesebulia assume=RealRange(a,b)<br />

SezRudva, simboluri gamoTvlebi Sesruldeba im pirobiT, rom maTematikur<br />

gamosaxulebaSi Sesuli yvela cvladi namdvili tipisaa da am cvladebis<br />

mniSvnelobaTa intervalia (a,b).<br />

nax.6.20_ze moyvanilia Modifier panelis operatorebis magaliTebi.<br />

nax.6.20. Modifier panelis operatorebi<br />

6.17 simboluri gamoTvlebis Sedegebis warmodgena<br />

kompleqsuri ricxvis saxiT da mcocavi wertiliT<br />

(complex, float)<br />

Symbolic panelis complex operatoriT simboluri gamoTvlebi Sesruldeba<br />

kompleqsur areSi da misi Sedegebi Caiwereba kompleqsuri ricxvis saxiT. am<br />

miznisaTvis SesaZlebelia gamoviyenoT agreTve Symbolics → Evaluate → Complex<br />

brZaneba.<br />

95


Symbolic panelis float operatoriT Sedegi Caiwereba mcocavi wertilis saxiT.<br />

igives miviRebT Symbolics → Evaluate → Floating Point... brZanebiT.<br />

nax. 6.21_ze moyvanil magaliTebSi Sedegebi warmodgenilia kompleqsuri<br />

ricxvis saxiT da mcocavi wertiliT Symbolic panelis operatorebis da Symbolics<br />

menius Sesabamisi brZanebebis gamoyenebiT.<br />

nax.6.21. simboluri gamoTvlebis Sedegebis warmodgena<br />

kompleqsuri ricxvis saxiT da mcocavi wertiliT<br />

96


Tavi VII daformateba M<strong>athcad</strong>_Si<br />

7.1 Format menius da Formatting panelis Semadgenloba<br />

mTavari menius Format punqtiT an Alt + O klaviSebis kombinaciiT gamoiZaxeba<br />

Semdegi qvemeniu:<br />

� Equation... (gantoleba) _ <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis daformateba;<br />

� Result... (Sedegi) _ ricxviTi Sedegebis daformateba;<br />

� Text... (teqsti) _ teqstis daformateba;<br />

� Paragraph... (abzaci) _ abzacis daformateba;<br />

� Tabs... (tabulacia) _ tabulaciis poziciebis dayeneba;<br />

� Style... (stili) _ stilis daformateba;<br />

� Properties... (Tvisebebi) _ Tvisebebis dayeneba;<br />

� Graph (grafiki) _ grafikebis daformateba;<br />

� Color (feri) _ ferebis dayeneba;<br />

� Area (ubani) _ ubnebis daformateba;<br />

� Separate Regions _ areebis gancalkeveba;<br />

� Align Regions _ areebis sworeba;<br />

� Repaginate Now _ dokumentis gverdebad xelmeore dayofa.<br />

(nax.7.1).<br />

Formatting instrumentTa paneli Sedgeba 3 velisagan da 10 Rilakisagan<br />

nax.7.1. Formatting instrumentTa paneli<br />

pirvel siisebur velSi (Style) Cawerilia mimdinare stilis saxeli. Tu<br />

saWiroa, am velis marjvniv mdebare Rilakis isarze dawkapunebiT SegviZlia<br />

gavxsnaT stilebis CamonaTvali da avirCioT sasurveli.<br />

Semdegi veli – Sriftebis siiseburi velia (Font). aq Cawerilia mimdinare<br />

Sriftis saxeli. am velis marjvniv mdebare Rilakis isarze dawkapunebiT<br />

gaixsneba Sriftebis CamonaTvali, saidanac survilisamebr airCeva saWiro.<br />

mesame velSi (Font Size) Cawerilia Sriftis mimdinare zoma. Font Size velis<br />

marjvniv mdebare Rilakis isarze dawkapunebiT gaixsneba Sriftis zomebis<br />

CamonaTvali, saidanac SeirCeva sasurveli zoma.<br />

Bold Rilakze (B) daWeriT CairTveba sqeli moyvanilobis simboloebis<br />

akrebis reJimi, Italic (I) _ aikribeba daxrili teqsti (kursivi), Underline (U) _<br />

aikribeba xazgasmuli teqsti.<br />

97


Align Left Rilakze daWeriT xdeba abzacis sworeba teqstis aris marcxena<br />

sazRvarze, Center _ abzacis centrireba anu misi moTavseba sazRvrebs Soris SuaSi,<br />

Align Right _ abzacis sworeba teqstis aris marjvena sazRvarze.<br />

Bullets Rilakze daWeriT CairTveba markerebis Casmis reJimi, xolo<br />

Numbering _ punqtebis numeraciis. Ees ori punqti emsaxureba siebis Seqmnis<br />

process. siis erTi punqtis akrebis Semdeg Enter klaviSis daWerisas avtomaturad<br />

gadavalT siis momdevno punqtze. imisaTvis rom davamTavroT siis Seqmnis procesi,<br />

axal punqtze gadasvlis Semdeg isev davaWiroT Bullets Rilaks an siis bolo<br />

punqtis akrebis Semdeg orjer davawkapunoT Enter klaviSze. siis Sesaqmnelad<br />

SesaZlebelia agreTve jer misi punqtebis akreba da moniSvnis Semdeg Bullets an<br />

Numbering Rilakebze dawkapuneba.<br />

Superscript (zeda indeqsi) RilakiT simboloebi ganlagdebian striqonis<br />

zedoneze, xolo Subscript (qveda indeqsi) RilakiT _ qvedoneze.<br />

7.2 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis daformateba<br />

Format → Equation… brZanebiT gamoiZaxeba Equation Format dialoguri fanjara<br />

(nax.7.2), romelic emsaxureba <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis daformatebas.<br />

nax.7.2. Equation Format dialoguri fanjara<br />

maTematikur gamosaxulebaSi Sedian cvladebi, mudmivebi, specialuri<br />

simboloebi da operatorebi. M<strong>athcad</strong>_i iyenebs or maTematikur stils, romelTa<br />

parametrebi dayenebulia winaswari SeTaxmebiT. es stilebia Variables<br />

(cvladebisaTvis, simboloebisaTvis da operatorebisaTvis) da Constants<br />

(ricxvebisaTvis). survilisamebr SeiZleba stilebis parametrebis Secvla.<br />

Equation Format dialoguri fanjris Style Name (stilis saxeli) velSi iseve<br />

rogorc Formatting panelis Sesabamis velSi avtomaturad Caiwereba aqtiuri<br />

obieqtis stilis saxeli: Variables (cvladebi), Constants (mudmivebi) an momxmareblis<br />

98


mier Seqmnili stilis saxeli. mag., ricxvze dawkapunebis Semdeg am velSi iqneba<br />

Cawerili Constants.<br />

obieqtis stilis parametrebis Sesacvlelad:<br />

1. gamovyoT obieqti da mivceT Format → Equation… brZaneba an gamoviZaxoT<br />

Equation Format dialoguri fanjara obieqtis gaaqtiurebis gareSe da Style<br />

Name velis CamonaTvalidan avirCioT sasurveli stili;<br />

2. gamoviyenoT Modify… Rilaki. gamoCndeba obiqtis dialoguri fanjara,<br />

romelSic airCeva Srifti, misi moyvaniloba, zoma, feri, simboloebis<br />

nakrebi da dayendeba survilisamebr alami Underline;<br />

3. davaWiroT OK Rilaks.<br />

Sedegad M<strong>athcad</strong>_i Secvlis dokumentSi yvela am tipis obieqtis gaformebas.<br />

nax.7.3_ze moyvanilia dialoguri fanjara Variables.<br />

nax.7.3. dialoguri fanjara Variables<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis obieqtebis formatis Secvla SesaZlebelia<br />

agreTve Formatting panelis daxmarebiT. Mmag., Tu gvsurs mudmivebis formatis<br />

Secvla, jer gamovyoT ricxvi (an Formatting panelis stilebis CamonaTvalidan<br />

avirCioT stili Constants), Semdeg davawkapunoT Formatting panelis sasurvel<br />

Rilakebze. ase SeiZleba SevcvaloT Srifti, misi zoma da moyvaniloba.<br />

Equation Format dialogis Default Equation Color velis CamonaTvalidan SeirCeva<br />

garkveuli stilis obieqtebis gaformebis feri. mag., Tu gvsurs maTematikur<br />

gamosaxulebebs da komentarebs (teqsts) hqondeT gansxvavebuli feri, Default<br />

Equation Color velis CamonaTvalidan avirCioT sasurveli feri, romliTac iqneba<br />

gaformebuli, vTqvaT, yvela <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba da davaWiroT OK Rilaks.<br />

99


momxmarebels SeuZlia Seqmnas damatebiTi <strong>maTematikuri</strong> stilebi. Sedegad<br />

rogorc Formatting panelis, aseve Equation Format dialoguri fanjris stilebis<br />

CamonaTvalSi iqneba Sesuli axali stilebis saxelebi.<br />

ganvixiloT axali stilis Seqmnis procesi. vTqvaT, gvsurs matricebis<br />

identifikatorebis gaformeba sqeli moyvanilobis xazgasmuli SriftiT. amisaTvis:<br />

1. gamovyoT elementi, romlisTvisac vqmniT axal stils (Cven magaliTSi<br />

matricis saxeli) da mivceT Format → Equation… brZaneba an gamoviZaxoT<br />

Equation Format dialoguri fanjara obieqtis gaaqtiurebis gareSe;<br />

2. davawkapunoT Style Name velis marjvniv mdebare isarze da gavxsnaT<br />

stilebis CamonaTvali;<br />

3. avirCioT <strong>maTematikuri</strong> stilebis CamonaTvalidan romelime gamouyenebeli<br />

saxeli (mag., User 1), romelic Caiwereba New Style Name (axali stilis<br />

saxeli) teqstur velSi;<br />

4. davayenoT kursori am teqstur velSi da SevcvaloT User 1, vTqvaT,<br />

Matrix_iT;<br />

5. davaWiroT Modify… Rilaks da gaxsnil dialogur fanjaraSi davayenoT<br />

sasurveli maxasiaTeblebi: Bold da Underline;<br />

6. davaWiroT OK Rilaks Variables dialogur fanjaraSi;<br />

7. davaWiroT OK Rilaks Equation Format dialogur fanjaraSi.<br />

Seiqmneba axali <strong>maTematikuri</strong> stili saxelad Matrix. SemdgomSi SeiZleba<br />

SevusabamoT axali stili saWiro obieqtebs.<br />

aRvniSnoT, rom zemoaRwerili moqmedebebiT SeiZleba gamosaxulebis<br />

calkeul cvladebs an mudmivebs SevusabamoT garkveuli <strong>maTematikuri</strong> stili,<br />

magram es ar exeba gamoTvlebis ricxviT Sedegebs, romlis stilia yovelTvis<br />

Constants.<br />

dayenebuli stilebis sxva dokumentSi gamosayeneblad saWiroa jer<br />

SevinaxoT dokumenti rogorc Sabloni anu .mct gafarToebiT, Semdeg ki gavxsnaT<br />

axali dokumenti Sablonis saxiT da SevavsoT is arCeul SablonSi.<br />

7.3 ricxviTi Sedegebis daformateba<br />

gamoTvlebis ricxviTi Sedegis miRebisas M<strong>athcad</strong>_i aCvenebs mas winaswari<br />

SeTanxmebiT gaTvaliswinebul formatSi. am formatis Sesacvlelad davawkapunoT<br />

gamosaxulebis nebismier adgilas da mivceT Format → Result… brZaneba an<br />

movaxdinoT ormagi wkapuni gamoTvlebis Sedegze. gamova Result Format dialoguri<br />

fanjara (nax.7.4), romelic Sedgeba ramdenime CanarTisagan:<br />

� Number Format (ricxvebis formati) CanarTis Format areSi SeirCeva sasurveli<br />

formati. Number of decimal places (aTobiTi Tanrigebis raodenoba) da<br />

Exponential threshold (eqsponentis zRurbli) mTvlelebis velebSi winaswari<br />

100


SeTanxmebiT miTiTebulia 3. saWiroebisamebr SegviZlia es ricxvi<br />

SevcvaloT. Tu saWiroa, davayenoT almebi: Show trailing zeros (bolo aTobiTi<br />

Tanrigebis nulebis Cveneba), Show exponents in engineering format (eqsponentebis<br />

Cveneba inJinrul formatSi).<br />

nax.7.4. dialoguri fanjara Result Format<br />

M<strong>athcad</strong>_Si arsebobs ricxvis warmodgenis 5 formati:<br />

o General (zogadi). am formatSi SeiZleba dayendes Tanrigebis raodenoba<br />

aTobiTi wertilis marjvniv, eqsponentis zRurbli da bolo aTobiTi<br />

Tanrigebis nulebis Cvenebis reJimi. Tu eqsponentis zRurblis<br />

mniSvneloba gadametebulia, pasuxi iqneba warmodgenili<br />

eqsponencialur an inJinrul formatSi. bolo aTobiTi Tanrigebis<br />

nulebi iqneba naCvenebi mxolod 15 Tanrigis CaTvliT aTobiTi<br />

wertilis Semdeg;<br />

o Decimal (aTobiTi). am formatis arCevisas pasuxis warmodgena<br />

eqsponencialuri formiT ar xdeba. aqac SeiZleba dayendes aTobiTi<br />

Tanrigebis raodenoba da bolo aTobiTi Tanrigebis nulebis Cvenebis<br />

reJimi, xolo ricxvis warmodgenis sizustea 15 aTobiTi Tanrigi;<br />

o Scientific (samecniero anu eqsponencialuri formati) da Engineering<br />

(inJinruli). am formatebSi pasuxis warmodgena xdeba yovelTvis<br />

eqsponencialuri formiT. Scientific da Engineering formatebSi Show<br />

exponents as E � 000 almis dayenebiT xarisxis maCveneblis Tanrigebis<br />

raodenoba gaxdeba 3_is jeradi ricxvi. orive formatSi SeiZleba<br />

dayendes aTobiTi Tanrigebis raodenoba da bolo aTobiTi Tanrigebis<br />

nulebis Cvenebis reJimi.<br />

o Fraction (wiladuri). am formatSi xdeba Sedegis Cveneba wiladis saxiT.<br />

nax.7.5_ze warmodgenilia cxrili, romelSic moyvanilia ricxvebis<br />

sxvadasxva formatSi warmodgenis magaliTebi.<br />

vTqvaT, x=8.25891, y=π*10 5 , z=150 000 000, a=1.25.<br />

101


x=8.26<br />

x=8.2589<br />

x=8.2589100<br />

General formati, Exponential threshold=15,<br />

Number of decimal places=2<br />

Decimal formati, Number of decimal places=4<br />

Decimal formati, Number of decimal places=7,<br />

dayenebulia alami Show trailing zeros<br />

z=1.50x10 8 General formati, Exponential threshold=6,<br />

Number of decimal places=2, dayenebulia alami Show<br />

trailing zeros<br />

y=3.142x10 5 Scientific formati<br />

y=31.416x10 4 Engineering formati<br />

x=8.259E+000<br />

y=31.416E+004<br />

1<br />

a= 1<br />

4<br />

5<br />

a=<br />

4<br />

Engineering formati, dayenebulia alami<br />

Show exponents as E � 000<br />

Fraction formati<br />

Fraction formati, dayenebulia alami<br />

Use mixed numbers<br />

nax.7.5. ricxvebis warmodgena sxvadasxva formatSi<br />

� Display Options (Cvenebis ofciebi) CanarTSi SeiZleba mivuTiToT kompleqsuri<br />

ricxvis warmosaxviTi nawilis warmodgenisaTvis gamosayenebeli aso (i an j),<br />

aTvlis <strong>sistema</strong>, Matrix display style siidan SeiZleba avirCioT masivebis Cvenebis<br />

stili: matricis saxiT (Matrix) an cxrilis saxiT (Table), Expand nested array<br />

almis gaaqtiurebiT SesaZlebelia rTuli masivebis gafarToebiT Cveneba. im<br />

SemTxvevaSi, rodesac rTul masivs anu masivs, romlis elementebi Tavis<br />

mxriv masivebia, matricis forma aqvs da ar aris gaTvaliswinebuli<br />

gafarToebis SesaZlebloba, ekranze davinaxavT ara TviT masivs Tavis<br />

elementebiTurT, aramed frCxilebSi Casmul Canawers, romelSic aRniSnulia<br />

rTuli masivis calkeuli elementebis striqonebisa da svetebis raodenoba.<br />

nax.7.6_ze naCvenebia rTuli masivis warmodgenis magaliTebi.<br />

aRvniSnoT, rom imisaTvis, rom davinaxoT cxrilis elementi srulad,<br />

elementis moniSvnis Semdeg avirCioT konteqsturi meniudan Down One Level<br />

(erTi doniT dabla) punqti, xolo aragafarToebuli formis aRsadgenad _<br />

Up One Level (erTi doniT maRla).<br />

Tu gvsurs dokumentis yvela masivi iyos naCvenebi matricis an<br />

cxrilis saxiT anu maTi Cvenebis forma ar iyos damokidebuli masivis<br />

zomaze (zogadad, Tu matricis an veqtoris striqonebis (svetebis)<br />

raodenoba 9_s aRemateba, is avtomaturad cxrilis saxiT aris<br />

warmodgenili), Display Options CanarTSi Sesabamisi miTiTebebis Semdeg saWiroa<br />

davayenoT Set as Default alami.<br />

102


� Tolerance (daSveba) CanarTSi dayendeba kompleqsuri ricxvis zRurbli<br />

(Complex threshold) da xdeba imis miTiTeba Tu ra sididis mcire ricxvi unda<br />

iyos aRqmuli rogorc nuli (Zero threshold).<br />

� Unit Display (sazomi erTeulebis Cveneba) CanarTSi SesaZlebelia sazomi<br />

erTeulebis wiladis saxiT warmodgenis (Format units) da maTi gamartivebis<br />

reJimebis (Simplify units when possible) dayeneba.<br />

nax.7.6. rTuli masivis warmodgenis magaliTebi<br />

yvela Sedegis parametrebis Sesacvlelad:<br />

1. davawkapunoT dokumentis cariel adgilas;<br />

2. mivceT Format Result… brZaneba;<br />

3. SevcvaloT parametrebi;<br />

4. OK<br />

mTel dokumentSi dayendeba Sedegebis Cvenebis axali parametrebi da<br />

Seicvleba im Sedegebis warmodgenis forma, romelTa formati ar iyo<br />

individualurad specificirebuli.<br />

igives mivaRwevT calkeuli Sedegis parametrebis SecvliT da Set as Default<br />

almis dayenebiT.<br />

103


7.4 teqstisa da abzacis daformateba<br />

teqstis daformateba gulisxmobs Sriftis tipis, zomis, moyvanilobis<br />

stilisa da simboloTa feris SerCevas.<br />

teqstis daformatebisaTvis gamoiyeneba Formatting panelis Sesabamisi velebi<br />

da Rilakebi da menius Format → Text… brZaneba (an konteqsturi menius teqstis<br />

daformatebis punqtebi), romliTac gamoiZaxeba Text Format dialoguri fanjara<br />

(nax.7.7).<br />

Text Format dialoguri fanjris Font: velSi SeirCeva teqstis akrebis<br />

sasurveli Srifti, Font Style: velSi – moyvanilobis stili: Regular (Cveulebrivi),<br />

Italic (daxrili), Bold (sqeli), Bold Italic (sqeli daxrili), xolo Size: velSi _<br />

Sriftis zoma. simboloTa feris arCeva xdeba Color: siiseburi velis<br />

CamonaTvalidan. Effects areSi gvaqvs almebis jgufi, romelTa dayenebiT SeirCeva<br />

daformatebis Semdegi reJimebi: Strikeout _ xazgadasmuli teqstis akreba, Underline _<br />

xazgasma, Subscript _ qveda indeqsis akreba anu teqstis ganlageba striqonis<br />

qvedoneze, Superscript _ zeda indeqsis akreba anu teqstis ganlageba striqonis<br />

zedoneze. Sample areSi aisaxeba SerCeuli Sriftis nimuSi Tavisi maxasiaTeblebiT.<br />

nax.7.7. teqstis daformatebis dialoguri fanjara<br />

daformatebis maxasiaTeblebis dayeneba SesaZlebelia rogorc teqstis<br />

akrebamde, aseve akrebis Semdeg _ moniSnuli fragmentisaTvis.<br />

Tu Tagvis kursori imyofeba teqstur areSi, SesaZlebeli xdeba ara mxolod<br />

teqstis, aramed abzacis daformatebac. amas emsaxureba Formatting panelis<br />

Sesabamisi Rilakebi da Format → Paragraph Format… brZaneba. am brZanebiT da<br />

104


agreTve konteqsturi menius Paragraph... punqtiT gamoiZaxeba abzacis daformatebis<br />

dialoguri fanjara (nax.7.8).<br />

nax.7.8. abzacis daformatebis dialoguri fanjara<br />

Paragraph Format dialoguri fanjris Indent (wanacvleba, dacileba)<br />

ganyofilebis Left: (marcxena) da Right: (marjvena) velebSi SeirCeva abzacis yvela<br />

striqonis dacileba teqstis aris marcxena da marjvena sazRvrebidan. Special:<br />

velis CamonaTvalSi SeirCeva, xolo By: velSi dayendeba abzacis pirveli<br />

striqonis (First Line) an danarCeni striqonebis (Hanging) dacileba teqstis aris<br />

marcxena sazRvridan. standartulad aq gvaqvs reJimi none. wanacvlebis dayeneba<br />

SesaZlebelia agreTve saxazavis meSveobiT. amisaTvis davawkapunoT abzacis<br />

nebismier adgilas (an movniSnoT abzaci) da mivceT View → Ruler brZaneba. saxazavis<br />

zeda isris gadaadgilebiT dayendeba abzacis pirveli striqonis, xolo qveda<br />

isriT – danarCeni striqonebis dacileba.<br />

Bullets: velSi airCeva markerebis an cifrebis stili mimdinare da momdevno<br />

abzacebis siebis saxiT gasaformeblad, xolo Alignment ganyofilebaSi<br />

gadamrTveli unda iyos CarTuli erT_erT poziciaSi: Left – abzacis sworeba<br />

teqstis marcxena sazRvarze, Right _ abzacis sworeba teqstis marjvena sazRvarze,<br />

Center – abzacis centrireba anu misi moTavseba marcxena da marjvena sazRvrebidan<br />

Tanabari daSorebiT.<br />

Tabs… (tabulacia) Rilakze dawkapunebiT gamoiZaxeba Tabs dialoguri<br />

fanjara, sadac SesaZlebelia tabulaciis poziciebis dayeneba (ix. 7.5).<br />

abzacebis daformateba SesaZlebelia rogorc teqstis akrebamde, aseve<br />

akrebis Semdeg _ moniSnuli abzacebisaTvis, amasTan erTi abzacis maxasiaTeblebis<br />

misaTiTeblad sakmarisia movaTavsoT teqsturi kursori abzacis nebismier<br />

adgilas.<br />

105


7.5 tabulaciis poziciebis dayeneba<br />

klaviaturis Tabs klaviSze daWeriT xdeba garkveuli manZiliT kursoris<br />

poziciis gadaadgileba. tabulaciis poziciis dayeneba xdeba Tabs dialogur<br />

fanjaraSi, romlis gamoZaxeba SesaZlebelia Format → Tabs… brZanebiT an Paragraph<br />

Format dialoguri fanjris Tabs… Rilakze dawkapunebiT (nax.7.9).<br />

Tabs dialogis Tab stop position velSi sasurveli ricxvis Setanis Semdeg unda<br />

davaWiroT Set (dayeneba) Rilaks, tabulaciis meore poziciisaTvis isev SevitanoT<br />

ricxvi da davaWiroT Set_s da a.S.<br />

tabulaciis poziciebis dayeneba SesaZlebelia aseve saxazavis meSveobiT.<br />

amisaTvis davawkapunoT abzacis nebismier adgilas (an movniSnoT erTi an<br />

ramdenime abzaci) da mivceT View → Ruler brZaneba. saxazavze dawkapuneba daayenebs<br />

am adgilas tabulaciis pozicias da saxazavze gamoCndeba Sesabamisi simbolo. Tu<br />

gvsurs tabulaciis poziciis gadaadgileba, davaWiroT saxazavze tabulaciis<br />

simbolos da Tagvis marcxena RilakiT Drag and Drop teqnikiT gadavasrialoT<br />

sasurvel adgilas.<br />

nax.7.9. Tabs dialoguri fanjara<br />

aRvniSnoT, rom saxazavze Tagvis marjvena RilakiT dawkapuneba gamoitans<br />

mis konteqstur menius, romelSic SeirCeva is sazomi erTeuli, romelic iqneba<br />

gamoyenebuli M<strong>athcad</strong>_is dialogebSi: Inches (diumebi), Centimeters (santimetrebi),<br />

Points (wertilebi) an Picas (piqselebi).<br />

7.6 stilis daformateba<br />

teqstur areSi teqstis Setana winaswari SeTanxmebiT xorcieldeba Normal<br />

(Cveulebrivi) stiliT. survilisamebr SesaZlebelia sxva stilis SerCeva Formatting<br />

106


panelis stilebis siidan an Text Styles dialogidan, romelSic SevdivarT Format →<br />

Style… brZanebiT (nax.7.10).<br />

nax.7.10. Text Styles dialoguri fanjara<br />

arCeuli stilis modifikaciisaTvis:<br />

1. mivceT brZaneba Format → Style…;<br />

2. Styles: velis CamonaTvalidan avirCioT sasurveli stili da davaWiroT<br />

Modify… Rilaks;<br />

3. gamoCndeba stilis parametrebis gansazRvris Define Style dialoguri fanjara<br />

(nax.7.11), romelSic xdeba stilis parametrebis Secvla.<br />

nax.7.11. Define Style dialoguri fanjara<br />

Define Style dialoguri fanjris Font... RilakiT SevalT dialogSi, sadac<br />

SesaZlebelia sxva Sriftis, misi parametrebis da specefeqtebis dayeneba, xolo<br />

Paragraph... RilakiT SevalT dialogSi, sadac SesaZlebelia wanacvlebis, sworebis<br />

da abzacis sxva parametrebis Secvla. modifikaciis Semdeg Seicvleba im teqsturi<br />

areebis gaformeba, sadac es stili iyo gamoyenebuli.<br />

axali stilis formirebisaTvis:<br />

1. mivceT brZaneba Format → Style…;<br />

2. Text Styles dialogur fanjaraSi davaWiroT New… Rilaks. gamoCndeba Define<br />

Style dialoguri fanjara (nax.7.11);<br />

107


3. Name: velSi SevitanoT axali stilis saxeli. Tu axali stilis Seqmnas<br />

romelime arsebuli stilis safuZvelze vapirebT, Based On: velis<br />

CamonaTvalidan avirCioT saWiro stili;<br />

4. Font... da Paragraph... RilakebiT SevideT Sesabamis dialogebSi da davayenoT<br />

axali stilis sasurveli parametrebi.<br />

Define Style dialoguri fanjris daxurvisas axali stilis saxels vnaxavT<br />

stilebis siaSi, amasTan im stilis saxeli, romlis safuZvelze axali stili iyo<br />

Seqmnili, aseve darCeba siaSi.<br />

stilis wasaSlelad:<br />

1. mivceT brZaneba Format → Style…;<br />

2. Styles: velis CamonaTvalSi davawkapunoT wasaSlel stilze;<br />

3. davaWiroT klaviaturis Delete Rilaks.<br />

7.7 obieqtis Tvisebebis dayeneba<br />

M<strong>athcad</strong>_is obieqtebs: maTematikur gamosaxulebas Tu teqsts, komponents Tu<br />

ubans _ iseve rogorc Windows 95/XP operaciuli sistemis nebismieri gamoyenebiTi<br />

programis obieqtebs, gaaCnia Tavisi Tvisebebi, romlebic damokidebulia moniSnuli<br />

obieqtis tipze.<br />

avirCioT obieqtad <strong>maTematikuri</strong> are da Format → Properties… brZanebiT an<br />

konteqsturi menius Properties… punqtiT gamoviZaxoT Properties dialoguri fanjara<br />

(nax.7.12), romelic Sedgeba ramdenime CanarTisagan:<br />

nax.7.12. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis Tvisebebis<br />

dialoguri fanjara<br />

108


� Display CanarTis Highlight Region almis dayenebiT xdeba gamoyofili areebis<br />

feriT gaformeba. Highlight Region almis dayenebisas gaaqtiurdeba Choose<br />

Color… (feris SerCeva) Rilaki. masze daWeriT gamoiZaxeba ferTa palitra,<br />

sadac SeirCeva sasurveli feri.<br />

Show Border almiT xdeba CarCos dayeneba gamoyofili gamosaxulebis an<br />

rastris irgvliv.<br />

Display at Original Size almis dayenebiT xdeba gamosaxulebis an rastris<br />

Cveneba pirvandel zomebSi.<br />

Tag (etiketi) velSi SesaZlebelia gamoyofili aris markireba etiketiT,<br />

romelic warmoadgens asoebis, cifrebis da harebis krebuls, sadac<br />

dauSvebelia zogi specialuri simboloebi.<br />

� Calculation CanarTis Calculation Options areSi gvaqvs ori alami: Disable Evaluation<br />

(gamoTvlebis gamorTva) da Enable Optimization (optimizaciis SesaZlebloba).<br />

Disable Evaluation almis CarTviT gamoyofili <strong>maTematikuri</strong> are kargavs<br />

Tavis Tvisebebs da ar monawileobs gamoTvlebSi. programa aRiqvams mas<br />

rogorc komentars. am dros aris marjvena zeda kideSi Cndeba Savi markeri.<br />

imisaTvis, rom <strong>maTematikuri</strong> are gaxdes xelmisawvdomi gamoTvlebisaTvis,<br />

davawkapunoT masze, Format → Properties… brZanebiT SevideT Properties<br />

dialogSi, romlis Calculation CanarTSi movxsnaT alami Disable Evaluation an<br />

gavxsnaT amave aris konteqsturi meniu da avirCioT Enable Evaluation brZaneba.<br />

Enable Optimization almis CarTva moaxdens gamoyofili <strong>maTematikuri</strong> aris<br />

optimizacias. �<br />

� Protect CanarTSi SeiZleba davayenoT alami Protect region from editing (aris dacva<br />

redaqtirebisagan). dacva SeiZleba ganxorcieldes im SemTxvevaSi, Tu<br />

redaqtirebisagan daculia TviT dokumentic.<br />

Tu obieqtad arCeulia teqsturi are, Properties dialogi Sesabamisad<br />

nax.7.13. teqsturi aris Tvisebebis dialogis Text CanarTi<br />

� optimizaciis ganxilva moxdeba 8.7_Si<br />

109


Seicvleba, kerZod, Calculation CanarTis magivrad gveqneba Text CanarTi (nax. 7.13)<br />

almebiT: Occupy Page Width da Push Regions Down As You Type.<br />

Occupy Page Width almiT teqsturi are daikavebs gverdis mTel siganes,<br />

xolo Push Regions Down As You Type almis dayenebiT xdeba beWdvisas areebis qveviT<br />

Caweva raTa ar moxdes areebis zeddeba.<br />

Tu obieqtad arCeulia ubani, Format → Properties… brZanebiT gamoviZaxebT<br />

ubnis Tvisebebis dialogs CanarTebiT: Display, Area da Protect. Area CanarTSi<br />

SesaZlebelia ubnisaTvis saxelis miniWeba (Area name), ubnis sazRvris (Line),<br />

miniWebuli saxelis (Name), piqtogramis (Icon) da Caketvis TariRisa da drois<br />

(Timestamp) Cvenebis reJimebis dayeneba.<br />

7.8 grafikebis daformateba<br />

Format → Graph brZanebas aqvs Semdegi qvebrZanebebi: X_Y Plot… (dekartis<br />

grafiki), Polar Plot… (polaruli grafiki), 3D Plot… (3_ganzomilebiani grafiki),<br />

Trace… (kvali, traeqtoria) da Zoom… (masStabi).<br />

dekartis, polaruli da 3_ganzomilebiani grafikebis daformateba iyo<br />

ganxiluli 5.3 _ 5.8 _Si.<br />

amisaTvis:<br />

Trace qvebrZanebiT xdeba traeqtoriis wertilebis koordinatebis amokiTxva.<br />

1. davawkapunoT grafikis nebismier adgilas;<br />

2. mivceT Format → Graph → Trace… brZaneba. gamoCndeba Sesabamisi tipis<br />

grafikis (dekartis an polarulis) traeqtoriis dialoguri fanjara.<br />

nax.7.14_ze naCvenebia X_Y Trace dialogi;<br />

nax.7.14. X_Y Trace dialogi<br />

3. davayenoT Track Data Points alami, romliTac xdeba mxolod uSualod<br />

traeqtoriaze mdebare (da ara nebismieri) wertilebis koordinatebis<br />

amokiTxva;<br />

4. gadavataroT Tagvi im traeqtoriis gaswvriv, romlis wertilebis<br />

koordinatebis amokiTxva gvsurs. punqtiruli gadajvaredinebuli<br />

wrfewirebic gadainacvlebian erTi wertilidan meoreze. mimdinare<br />

110


wertilis X da Y koordinatebi (an radiusis da kuTxis mniSvnelobebi)<br />

iqneba dafiqsirebuli Sesabamis velebSi (nax.7.15);<br />

nax.7.15. grafikis wertilebis koordinatebis amokiTxva<br />

5. Tu davaWerT klaviaturis marjvena an marcxena mimarTulebis klaviSs,<br />

gadavaadgildebiT traeqtoriis momdevno an wina wertilze, xolo zeda da<br />

qveda mimarTulebis klaviSebis gamoyenebiT gadavalT sxva traeqtoriebze.<br />

dafiqsirebuli koordinatebis mniSvnelobebi SeiZleba traeqtoriis<br />

dialoguri fanjris Copy X, Copy Y (an Copy Radius, Copy Angle) RilakebiT<br />

gadavitanoT buferul mexsierebaSi.<br />

ori punqtiruli gadajvaredinebuli wrfewiri darCeba grafikze dialoguri<br />

fanjris daxurvamde.<br />

ganvixiloT Format → Graph → Zoom… brZaneba;<br />

1. movniSnoT grafiki masze TagviT dawkapunebiT;<br />

2. mivceT Format → Graph → Zoom… brZaneba. gamova nax.7.16_ze moyvanili X_Y<br />

Zoom dialoguri fanjara (an Polar Zoom _ Tu moniSnuli iyo polaruli<br />

grafiki);<br />

111


nax.7.16. X_Y Zoom dialoguri fanjara<br />

3. gamovyoT Tagvis gadaTrevis teqnikiT grafikis is regioni, romlis<br />

masStabirebas vapirebT. Min: da Max: teqstur velebSi davinaxavT<br />

gamoyofili regionis X da Y RerZebis koordinatebs (polaruli grafikis<br />

SemTxvevaSi am tipis grafikis Sesabamis koordinatebs);<br />

4. davaWiroT Zoom Rilaks. davinaxavT grafiks axali masStabiT. RerZebis<br />

koordinatebis minimaluri da maqsimaluri mniSvnelobebi iqnebian iseTebi,<br />

romlebic dafiqsirebulia Min: da Max: velebSi;<br />

5. Tu gvsurs am masStabis gauqmeba, davaWiroT Unzoom Rilaks;<br />

6. OK Rilakze daWeriT moxdeba axali masStabis dafiqsireba.<br />

Tu gvaqvs grafiki, romlis masStabis Secvla ukve moxda, SesaZlebelia<br />

sawyisi masStabis aRdgena. amisaTvis X_Y Zoom dialogSi davaWiroT Full View<br />

Rilaks.<br />

7.9 ferebis dayeneba<br />

Format → Color brZanebas aqvs Semdegi qvebrZanebebi:<br />

� Background… _ samuSao furclis fonis feris Secvla;<br />

� Highlight… _ gamoyofili areebis feris dayeneba;<br />

� Annotation… _ anotaciis feris dayeneba;<br />

� Use Default Palette _ winaswari SeTanxmebis palitris gamoyeneba;<br />

� Optimize Palette _ palitris optimizacia.<br />

pirveli sami qvebrZanebiT gamoiZaxeba Sesabamisi dialoguri fanjrebi,<br />

sadac warmodgenil ferTa palitraSi SevirCevT CvenTvis sasurvel fers da OK<br />

Rilakis meSveobiT cvlilebas davadasturebT.<br />

112


7.10 ubnebis daformateba<br />

arsebobs SemTxvevebi, rodesac saWiroa movaxdinoT samuSao furclis ubnis<br />

Caketva raTa davicvaT Cveni dokumenti (Tundac sxva momxmareblisagan) an SekumSva.<br />

Format → Area brZanebas aqvs Semdegi punqtebi: Lock… (Caketva), Unlock… (Caketvis<br />

moxsna), Collaps (SekumSva), Expand (gafarToeba).<br />

ubnis Casaketad:<br />

1. davawkapunoT ubnis SigniT;<br />

2. mivceT Format → Area → Lock… brZaneba. gamoCndeba Lock Area dialoguri<br />

fanjara (nax.7.17);<br />

nax.7.17. ubnis Caketvis dialoguriFfanjara<br />

3. Tu gvsurs ubnis Caketva paroliT, avkriboT paroli (asoebis, cifrebis da<br />

sxva simboloebis kombinacia) dialogis pirvel velSi;<br />

4. parolis Setanis SemTxvevaSi gavimeoroT is Reenter password: velSi;<br />

5. Collapse when locked almis dayenebiT xdeba Caketili ubnis SekumSva, xolo<br />

Show lock timestamp almis dayenebiT _ ubnis bolo Caketvis TariRis da<br />

drois Cveneba;<br />

6. SekumSuli ubnis dasamalad masze marjvena wkapuniT gamoviZaxoT<br />

konteqsturi meniu, avirCioT Properties... punqti, SevideT Properties dialogis<br />

Area CanarTSi, sadac Sesabamisi almebis moxsniT moxdeba ubnis sruli<br />

damalva;<br />

7. davaWiroT OK Rilaks.<br />

Caketili ubnis sazRvrebze davinaxavT boqlomis gamosaxulebas da Caketvis<br />

TariRsa da dros (Tu Show lock timestamp alami iyo dayenebuli), xolo SekumSul<br />

ubans winaswari SeTanxmebiT vnaxavT erTi wrfewiris saxiT.<br />

damalul areze Tagvis gadatarebiT gamoCndeba ori punqtiruli wrfewiri –<br />

ubnis zeda da qveda sazRvrebi.<br />

ubnis SesakumSad Caketvis gareSe:<br />

1. davawkapunoT masze;<br />

2. mivceT Format → Area → Collapse brZaneba.<br />

113


ubnis Caketvis moxsna Semdegnairad xdeba:<br />

1. davawkapunoT Caketil ubanze;<br />

2. avirCioT Format → Area → Unlock… brZaneba (Tu ubani iyo Caketili paroliT,<br />

saWiroa misi Setana);<br />

3. davaWiroT OK Rilaks.<br />

ubnis blokireba moixsneba da SesaZlebeli gaxdeba misi redaqtireba. Tu<br />

ubani iyo Caketili parolis gareSe, nebismier momxmarebels SeuZlia blokirebis<br />

moxsna Format → Area → Unlock… brZanebiT.<br />

amisaTvis:<br />

SekumSuli ubnis misi pirvandeli saxiT dasanaxad saWiroa misi gafarToeba.<br />

1. davawkapunoT sazRvris wrfewirze;<br />

2. avirCioT Format → Area → Expand brZaneba.<br />

7.11 areebis gancalkeveba da sworeba.<br />

gverdebis xelmeore numeracia<br />

areebis urTierTgadafarvis SemTxvevaSi saWiro xdeba maTi gancalkeveba,<br />

rac Format → Separate Regions brZanebiTExorcieldeba. igives mivaRwevT calkeuli<br />

areebis individualuri gadaadgilebiTac da, Tu saWiroa, Sesabamis adgilebSi<br />

damatebiTi striqonebis CasmiT. amasTan ar unda daviviwyoT, rom zogjer Format →<br />

Separate Regions brZaneba ise gadaadgilebs areebs, rom gamoTvlebis mimdevroba<br />

Seicvleba, amitom ufro xelsayrelia areebis gancalkeveba movaxdinoT xeliT.<br />

areebis sworebisaTvis:<br />

1. gamovyoT areebi;<br />

2. avirCioT Format → Align Regions → Across brZaneba (sworeba horizontalis<br />

amisaTvis:<br />

gaswvriv) an Format → Align Regions → Down (sworeba vertikalis gaswvriv).<br />

igives mivaRwevT Standard panelis da RilakebiT.<br />

areebis vertikaluri sworeba SesaZlebelia agreTve saxazavis meSveobiT.<br />

1. mivceT View → Ruler brZaneba;<br />

2. davawkapunoT saxazavis im adgilas, romelic areebis marcxena kideebis<br />

sasurvel daSorebas Seesabameba. saxazavze gamoCndeba tabulaciis simbolo;<br />

3. tabulaciis simboloze marjvena wkapuni gamoitans konteqstur menius.<br />

avirCioT Show Guideline punqti. gamoCndeba mwvane vertikaluri xazi, romlis<br />

adgilmdebareobis Secvla SesaZlebelia tabulaciis simbolos gadaTreviT;<br />

4. gamovyoT da gadavaadgiloT areebi mwvane xazTan.<br />

Format → Repaginate Now brZanebiT xdeba dokumentis gverdebad xelmeore<br />

dayofa. M<strong>athcad</strong>_i avtomaturad dayofs dokuments gverdebad ise, rom arc erTi<br />

are ar gadakveTs gverdis sazRvrebs.<br />

114


Tavi VIII mTavari menius Tools (instrumentebi)<br />

punqti<br />

8.1 mTavari menius Tools punqtis Semadgenloba<br />

mTavari menius Tools punqtiT an Alt + T klaviSebis kombinaciiT gamoiZaxeba<br />

Semdegi qvemeniu:<br />

� Spelling... – marTlweris Semowmeba;<br />

� Animation – animaciuri klipebis Seqmna da aRwarmoeba;<br />

� Protect Worksheet... – samuSao furclis dacva;<br />

� Calculate _ gamoTvlebis reJimis dayeneba;<br />

� Optimize _ gamoTvlebis optimizacia;<br />

� Disable Evaluation _ calkeuli <strong>maTematikuri</strong> aris gaangariSebis procesidan<br />

gamoricxva;<br />

� Trace Error (Secdomis kvali) – Secdomis wyaros gamovlineba;<br />

� Worksheet Options... _ samuSao furclis ofciebi;<br />

� Preferences… (upiratesobani) _ parametrebis momarTva.<br />

8.2 marTlweris Semowmeba da koreqtireba<br />

marTlweris Semowmeba da koreqtireba xdeba Tools → Spelling… brZanebiT an<br />

Standard panelis Rilakze daWeriT. amisaTvis:<br />

1. davawkapunoT im adgilas, saidanac gvsurs daviwyoT marTlweris<br />

Semowmeba. M<strong>athcad</strong>_i daiwyebs Semowmebas am adgilidan da gaagrZelebs<br />

dokumentis bolomde, ris Semdeg SesaZlebelia procesis Sewyveta an<br />

gagrZeleba dokumentis dasawyisidan;<br />

2. mivceT Tools → Spelling brZaneba an davaWiroT Standard panelis<br />

Rilaks.<br />

M<strong>athcad</strong>_i daiwyebs marTlweris Semowmebas, risTvisac iyenebs<br />

inglisuri enis leqsikons, gamdidrebul <strong>maTematikuri</strong> terminologiiT da<br />

momxmareblis personaluri leqsikoniT. Tu dokumentSi aRmoCndeba<br />

M<strong>athcad</strong>_isaTvis ucnobi sityva, gaixsneba Check Spelling (marTlweris<br />

Semowmeba) dialoguri fanjara (nax.8.1), sadac Not Found: velSi davinaxavT<br />

am sityvas da Change To: velSi savaraudo cvlilebebis CamonaTvals. Tu<br />

programa ver gvTavazobs Secvlis rekomendacias, naCvenebi iqneba<br />

mxolod misTvis ucnobi sityva;<br />

115


nax.8.1. marTlweris Semowmebis dialoguri fanjara<br />

3. Tu Secvlis rekomendaciebis CamonaTvali Seicavs sityvis swor variants,<br />

movniSnoT is, Tu ara _ avkriboT is Change To: velSi. davaWiroT Change<br />

Rilaks. Suggest Rilaks viyenebT, Tu gvsurs Secvlis damatebiTi, magram<br />

naklebi albaTobis variantebis daTvaliereba. Tu M<strong>athcad</strong>_s ara aqvs<br />

damatebiTi SeTavazebebi, Suggest Rilaki ar iqneba aqtiuri.<br />

Tu sityvis Secvla ar gvsurs, viyenebT Ignore (ignorireba) Rilaks. am<br />

SemTxvevaSi Tu M<strong>athcad</strong>_s momavalSi es sityva kidev Sexvdeba, is ar<br />

iqneba aRqmuli rogorc arasworad dawerili.<br />

Add RilakiT sityva iqneba Setanili momxmareblis personalur<br />

leqsikonSi.<br />

SeiZleba agreTve movaxdinoT marTlweris Semowmeba teqstis gamoyofili<br />

fragmentisaTvis.<br />

aRvniSnoT, rom marTlweris Sesamowmeblad SesaZlebelia inglisuris<br />

sasurveli dialeqtis miTiTeba. amisaTvis Tools → Preferences… brZanebiT SevdivarT<br />

dialogSi, romlis Language CanarTSi moyvanilia xelmisawvdomi dialeqtebis<br />

CamonaTvali.<br />

8.3 animaciuri klipebis Seqmna da aRwarmoeba<br />

Tools → Animation punqts gaaCnia ori qvebrZaneba: Record… (Cawera) da<br />

Playback… (aRwarmoeba).<br />

animaciuri klipebis Sesaqmnelad M<strong>athcad</strong>_i iyenebs Frame (kadri) CaSenebul<br />

cvlads, romelic Rebulobs mTel mniSvnelobebs (winaswari SeTanxmebiT 0_dan<br />

9_mde bijiT 1). SesaZlebelia ara mxolod grafikebis animacia, aramed yvelafris,<br />

rac Frame cvladzea damokidebuli. Frame cvladi arsebiTad mimdinare kadris<br />

nomers warmoadgens. kadrebis mimdevrobiTi aRwarmoeba gansazRvruli siCqariT<br />

(winaswari SeTanxmebiT – 10 kadri 1 wuTSi) qmnis moZrav gamosaxulebas.<br />

116


animaciuri klipis Sesaqmnelad:<br />

1. SevqmnaT gamosaxuleba an gamosaxulebaTa jgufi, romelTa mniSvnelobebi<br />

saboloo jamSi arian Frame cvladze damokidebuli;<br />

2. mivceT Tools → Animation → Record… brZaneba. gamoCndeba Record Animation<br />

dialoguri fanjara (nax.8.2);<br />

3. punqtiruli marTkuTxediT gamovyoT dokumentis is nawili (nawilebi),<br />

romelTa animaciur klips vqmniT. Tu klipi iqmneba grafikisaTvis, gamovyoT<br />

uSualod grafiki (wina gansazRvrebebis gareSe);<br />

nax.8.2. grafikisaTvis klipis Seqmna<br />

4. Record Animation dialoguri fanjris For FRAME ganyofilebis From: da To:<br />

cifrul velebSi ganvsazRvroT FRAME cvladis mniSvnelobebis qveda da<br />

zeda sazRvrebi, xolo At: velSi – kadrebis aRwarmoebis siCqare;<br />

5. davaWiroT Animate Rilaks. daiwyeba klipis Seqmnis procesi. dialoguri<br />

fanjris SuaSi – daTvalierebis zonaSi – gamoCndeba dokumentis<br />

gamoyofili nawilebis miniaturuli gamosaxuleba. daTvalierebis zonaSi<br />

davinaxavT yovel axal Seqmnil kadrs warweriT zonis qveviT (mag., FRAME<br />

=5), romelic aCvenebs mimdinare kadris nomers.<br />

117


aRvniSnoT, rom axali kadrebis gamoCenis siCqare ar aris damokidebuli<br />

dialogis At: velSi miTiTebul cifrze, radgan Animation RilakiT xdeba<br />

kadrebis Seqmna da ara aRwarmoeba;<br />

6. Seqmnili animaciuri klipis Sesanaxad davaWiroT Save As… Rilaks.<br />

gamoCndeba dialoguri fanjara, romelSic Sesatania klipis saxeli da<br />

asarCevia saqaRalde, sadac is iqneba ganlagebuli.<br />

klipi Seinaxeba gafarToebiT .avi (Audio_Video Interleaved) da misawvdomi iqneba<br />

Windows operaciuli sistemis garemos yvela programisaTvis.<br />

animaciuri klipebi xSirad moiTxoven did mexsierebas, amitom maTi Senaxva<br />

xdeba SekumSuli formiT. Record Animation dialoguri fanjris Options… Rilakze<br />

daWeriT gamoiZaxeba dialogi, romelSic SesaZlebelia SekumSvis meTodis SerCeva.<br />

aRvniSnoT, rom grafikebis animaciis Seqmnis dros umjobesia gamovrToT<br />

grafikebis avtomaturi masStabirebis parametrebi da davayenoT Sesabamisi<br />

parametrebi xeliT, radgan avtomaturi masStabirebisas grafikis zomebi xSirad<br />

icvleba naxtomisebr FRAME cvladis diskretuli mniSvnelobebis Sesabamisad.<br />

rogorc ki animaciuri klipis Seqmna damTavrdeba, gamoCndeba Play Animation<br />

(animaciis aRwarmoeba) fanjara, romelSic Cans klipis pirveli kadri (nax.8.3).<br />

nax.8.3. animaciis aRwarmoebis fanjara<br />

Seqmnili animaciuri klipis aRwarmoebisaTvis davawkapunoT fanjris<br />

marcxena qveda kuTxis isarze.<br />

dialogis meore Rilaki (isris marjvniv) warmoadgens aRwarmoebis marTvis<br />

Rilaks. masze daWeriT gamoCndeba Semdegi meniu:<br />

� View (xedi) _ klipis fanjris zomis marTva. menius am punqts aqvs<br />

qvepunqtebi: Half Size (fanjris zomis ganaxevreba), Normal Size (Cveulebrivi<br />

zoma), Double Size (ormagi zoma);<br />

� Speed (siCqare) – sasurveli siCqare dayendeba mcocis meSveobiT;<br />

� Open… – avi–failebis gaxsnis dialogis gamotana;<br />

� Close – mimdinare fanjris daxurva;<br />

� Copy – buferul mexsierebaSi kopireba;<br />

118


� Configure... (konfiguraciis dayeneba) – dialoguri fanjris gamoZaxeba,<br />

romelSic xdeba daTvalierebis reJimis dayeneba – mTel ekranze an<br />

garkveuli zomis fanjaraSi;<br />

� Command… (brZaneba) – marTva brZanebaTa striqonidan.<br />

nebismieri arsebuli animaciuri klipis aRwarmoebisaTvis:<br />

1. mivceT Tools → Animation → Playback… brZaneba. gamoCndeba Play Animation<br />

dialogi, romelic jer SekumSulia, radgan ar aris gaxsnili avi_faili;<br />

2. aRwarmoebis marTvis dialogSi meore Rilakis menius Open… punqtze<br />

dawkapunebiT gavxsnaT Open File dialoguri fanjara, sadac avirCioT saWiro<br />

avi_faili;<br />

3. davaWiroT Play Animation dialogis pirvel Rilaks.<br />

aRvniSnoT, rom Tu dokumentSi iyo damyarebuli hiperlinki avi_failTan an<br />

Casmuli avi_failis iarliyi, iarliyze an hipermimarTvaze orjeradi dawkapunebiT<br />

moxdeba animaciuri klipis aRwarmoeba.<br />

8.4 samuSao furclis dacva<br />

dokumentis dacvisaTvis avirCioT Tools → Protect Worksheet... brZaneba. gamova<br />

Protect Worksheet dialoguri fanjara (nax.8.4).<br />

nax.8.4. Protect Worksheet dialogi<br />

Protect Worksheet dialoguri fanjris Protection Level ganyofilebaSi arsebuli<br />

gadamrTvelebidan avirCevT sasurvels:<br />

� File – failis sruli dacva. am dros SeuZlebelia failis sxva gafarToebiT<br />

Senaxva;<br />

� Content _ arsebuli areebis, ubnebis, teqsturi velebis dacva. SesaZlebelia<br />

axali monacemebis Seyvana da daculi areebis kopireba;<br />

� Editing – samuSao furclis dacva redaqtirebisagan. am dros SeuZlebelia<br />

redaqtireba, kopireba da axali areebis Seqmna.<br />

119


Password (optional): velSi avkriboT sasurveli paroli. Reenter password: velSi<br />

gavimeoroT paroli da OK RilakiT davafiqsiroT Sesrulebuli moqmedebebi.<br />

Tu gvsurs dokumentis dacvis moxsna, avirCioT Tools → Unprotect Worksheet...<br />

brZaneba. Tu dacva gvqonda paroliT, unda avkriboT Sesabamisi sityva, ris Semdeg<br />

dokumentis dacva moixsneba.<br />

8.5 gamoTvlebis reJimebi<br />

winaswari SeTanxmebiT M<strong>athcad</strong>_i muSaobs gamoTvlebis avtomatur reJimSi,<br />

rac niSnavs, rom yvelanairi angariSi da gardaqmna sruldeba myisierad, xolo<br />

nebismieri Secvla gamoiwvevs xelaxal gadaangariSebas. xelaxali gadaangariSeba<br />

xdeba mxolod dokumentis xiluli nawilisaTvis, xolo momdevno <strong>maTematikuri</strong><br />

gamosaxulebebi dokumentis qveviT gadaadgilebisamebr gamoiTvleba manam mTeli<br />

samuSao furceli ar ganaxldeba. rodesac angariSebis dasamTavreblad programas<br />

dro sWirdeba, Tagvis maCvenebeli Seicvlis formas da furclis qveviT<br />

Setyobinebis striqonSi gamoCndeba sityva “Wait” (daicade).<br />

avtomaturi reJimis CarTva_gaTiSva xdeba Tools → Calculate → Automatic<br />

Calculation brZanebiT, romelic arsebiTad alams warmoadgens.<br />

roca avtomaturi reJimi gamorTulia, M<strong>athcad</strong>_i muSaobs xeliT gamoTvlebis<br />

reJimSi (Manual Mode) . am dros gamoTvlebi ar sruldeba specialuri brZanebis<br />

miRebamde da momxmarebels ar sWirdeba angariSebis damTavrebis lodini. Tu<br />

xeliT gamoTvlebis reJimSi movaxdineT cvlilebebi, romelnic gamoiwveven<br />

ganaxlebis aucileblobas, Setyobinebis striqonSi wavikiTxavT “Calc”. amiT<br />

M<strong>athcad</strong>_i gvaxsenebs, rom saWiroa ekranze gamosaxuli Sedegebis ganaxleba.<br />

Tools → Calculate → Calculate Now brZanebiT (an F9 klaviSiT an Standard panelis<br />

= RilakiT) xdeba gamoTvlebis ganaxleba, magram gadaangariSdeba mxolod<br />

dokumentis xiluli nawili. dokumentis qveviT gadaadgilebiT Setyobinebis<br />

striqonSi isev gamoCndeba “Calc” anu axali gamosaxulebebis gamosaTvlelad isev<br />

saWiro gaxdeba Tools → Calculate → Calculate Now brZaneba.<br />

xeliT gamoTvlebis reJimSi sifrTxiliT unda visargebloT beWdvis<br />

brZanebiT, radgan dokumentis nawili SeiZleba iyos ganaxlebuli, nawili ki – ara.<br />

Tu gvsurs movaxdinoT mTeli dokumentis gadaangariSeba, unda visargebloT<br />

Tools → Calculate → Calculate Worksheet (Ctrl + F9) brZanebiT.<br />

gamoTvlebis Sesawyvetad viyenebT Esc klaviSs. gamoCndeba dialoguri<br />

fanjara, sadac OK–ze daWeriT vadasturebT Sewyvetas. maTematikur<br />

gamosaxulebaze davinaxavT saTanado Setyobinebas. gamoTvlebis gasagrZeleblad<br />

davawkapunoT am gamosaxulebaze da davaWiroT F9 klaviSs an Standard panelis =<br />

Rilaks.<br />

120


8.6 calkeuli <strong>maTematikuri</strong> aris gaangariSebis<br />

procesidan gamoricxva<br />

gamoTvlebis dros SesaZlebelia calkeuli <strong>maTematikuri</strong> aris<br />

gaangariSebis procesidan gamoricxva. amis gansaxorcieleblad arsebobs ramdenime<br />

saSualeba:<br />

� davawkapunoT maTematikur areSi, Format → Properties… brZanebiT SevideT<br />

Properties dialogSi, romlis Calculation CanarTSi davayenoT Disable Evaluation<br />

alami (ix. 7.7);<br />

� davawkapunoT maTematikur areSi da mivceT Tools → Disable Evaluation brZaneba,<br />

romelic arsebiTad alams warmoadgens;<br />

� <strong>maTematikuri</strong> aris konteqsturi meniudan avirCioT Disable Evaluation punqti.<br />

8.7 gamoTvlebis optimizacia<br />

simboluri da ariTmetikuli gamoTvlebi M<strong>athcad</strong>_Si erTmaneTisagan<br />

damoukideblad sruldeba sxvadasxva procesorebis mier. imisaTvis, rom am orma<br />

procesorma erTianad miiRon monawileoba gamoTvlebis procesSi, saWiroa<br />

movaxdinoT gamoTvlebis optimizacia. optimizacia mdgomareobs imaSi, rom jer<br />

simboluri procesori axdens <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis gamartivebas, xolo<br />

Semdeg iwyeba miRebuli gamartivebuli gamosaxulebis ricxviTi gamoTvla.<br />

Tools → Optimize brZanebas aqvs sami qvebrZaneba:<br />

� Equation _ <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis optimizacia;<br />

� Worksheet _ samuSao furclis optimizacia;<br />

� Show optimization _ optimizaciis Sedegad miRebuli gamartivebuli<br />

gamosaxulebis Cveneba.<br />

nax.8.5_ze moyvanilia gamoTvlebis optimizaciis magaliTi.<br />

SeviyvanoT monacemebi. davawkapunoT gamosaxulebaze da mivceT Tools →<br />

Optimize → Equation brZaneba an am gamosaxulebis konteqsturi meniudan avirCioT<br />

Optimize punqti. Tu M<strong>athcad</strong>_i “moZebnis” gamosaxulebis gamartivebul formas, mis<br />

marjvniv gamoCndeba wiTeli varskvlavi (rogorc naCvenebia nax.8.5_ze moyvanil<br />

magaliTSi), sawyisi gamosaxuleba Seicvleba gamartivebuliT (ara vizualurad,<br />

aramed programis “SigniT”) da gamoiTvleba gamartivebuli gamosaxuleba.<br />

Tu gvsurs gamartivebuli gamosaxulebis daTvaliereba, davawkapunoT masze<br />

Tagvis marjvena RilakiT da avirCioT Show Optimization punqti an davawkapunoT<br />

gamosaxulebaze da mivceT Tools → Optimize → Show Optimization brZaneba. gamoCndeba<br />

Optimized Result fanjara, sadac iqneba Cawerili gamartivebuli gamosaxuleba.<br />

swored am gamartivebuli gamosaxulebis gamoTvliT miiReba ricxviTi Sedegi. ra<br />

Tqma unda, igive Sedegs miviRebT optimizaciis gareSec, magram rTuli<br />

121


gamosaxulebebis SemTxvevaSi optimizacia sagrZnoblad amcirebs gamoTvlebis<br />

xangrZlivobas.<br />

nax.8.5. gamoTvlebis optimizaciis magaliTi<br />

Tu M<strong>athcad</strong>_ma ver SeZlo sawyisi gamosaxulebis gamartiveba, mis marjvniv<br />

gamoCndeba lurji varskvlavi.<br />

Tools → Optimize → Worksheet brZanebiT, romelic arsebiTad alams<br />

warmoadgens, xdeba optimizaciis reJimis dayeneba_moxsna mTeli dokumentisaTvis.<br />

Tu samuSao furclis optimizaciis reJimi dayenebulia, calkeuli gamosaxuleba<br />

SeiZleba gamovricxoT optimizaciis procesidan konteqsturi meniudan Optimize<br />

punqtis SerCeviT.<br />

8.8 Secdomis wyaros gamovlineba<br />

Tu M<strong>athcad</strong>_i ver agrZelebs gamoTvlebs raRaca Secdomis gamo, is wiTlad<br />

gaaferadebs Sesabamis adgils, xolo gamosaxulebaze dawkapunebiT gamoitaneba<br />

Setyobineba Secdomis tipis mokle aRweriT (nax.8.6).<br />

122


nax.8.6. Secdomis wyaros gamovlineba<br />

rogorc vxedavT magaliTidan, Secdoma gamoaSkaravda meoTxe<br />

gamosaxulebaSi, magram is warmoiSva g(x) funqciaSi, sadac moxda 0_ze gayofa.<br />

momxmarebels SeuZlia TviTon gamoavlinos Secdomis warmoSobis wyaro an<br />

miandos es procedura M<strong>athcad</strong>_s. amisaTvis:<br />

1. davawkapunoT gamosaxulebaze, romelSic gamovlinda Secdoma, da mivceT<br />

Tools → Trace Error brZaneba. gamoCndeba Trace Error fanjara (nax.8.7);<br />

nax.8.7. Trace Error fanjara<br />

2. Trace Error fanjaraSi aris 4 Rilaki, romelTa meSveobiT xdeba SecdomasTan<br />

dakavSirebuli erTi gamosaxulebidan meoreze gadaadgileba. es Rilakebia:<br />

|| (bolo). |


Rilakis gamoyenebiT xdeba im gamosaxulebaSi gadasvla, romelSic<br />

warmoiSva Secdoma.<br />

8.9 samuSao furclis ofciebi<br />

Tools → Worksheet Options… brZanebiT gaixsneba Worksheet Options dialoguri<br />

fanjara (nax.8.8) Semdegi CanarTebiT:<br />

� Built-In Variables _ CaSenebuli cvladebi;<br />

� Calculation _ gamoTvla;<br />

� Display _ displei;<br />

� Unit System _ erTeulTa <strong>sistema</strong>;<br />

� Dimensions _ ganzomilebebi.<br />

nax.8.8. Worksheet Options dialoguri fanjara<br />

Built-In Variables CanarTSi xdeba sistemuri cvladebis: ORIGIN (veqtorebis da<br />

matricebis sawyisi indeqsi, winaswari SeTanxmebiT udris 0); Convergence Tolerance<br />

(TOL) (ricxobrivi gamoTvlebis cdomileba, winaswari SeTanxmebiT udris 0.001);<br />

Constraint Tolerance (CTOL) (SezRudvebze daSveba, winaswari SeTanxmebiT udris 0.001)<br />

da sxv. _ mniSvnelobebis Secvla, ris Semdeg rekomendirebulia mivceT Tools →<br />

Calculate → Worksheet brZaneba raTa davrwmundeT, rom dokumentis yvela<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba gamoTvlilia CaSenebuli cvladebis axali<br />

mniSvnelobebisaTvis.<br />

Calculation CanarTSi SeiZleba davayenoT ori alami:<br />

124


� Recalculate automatically – avtomaturi gadaangariSeba;<br />

� Optimize expression before calculating – optimizaciis reJimis dayeneba.<br />

Tools → Worksheet Options → Display CanarTSi SesaZlebelia zogi<br />

operatorisaTvis sxva misi aRmniSvneli simbolos daweseba. es operatorebia:<br />

lokaluri da globaluri miniWeba, muqi toloba, gamravleba da gayofa. am<br />

operatorebis simboloebis Secvla calkeuli <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebisaTvis<br />

SesaZlebelia Sesabamisi simbolos konteqsturi meniudan.<br />

Unit System CanarTSi xdeba erTeulTa sistemis SerCeva ganzomilebis mqone<br />

sidideebisaTvis: SI, MKS, CGS, US customary (aSS_s <strong>sistema</strong>), None. winaswari<br />

SeTanxmebiT M<strong>athcad</strong>_i iyenebs SI <strong>sistema</strong>s.<br />

Dimensions CanarTSi Display Dimensions almiT xdeba masis (Mass), sigrZis<br />

(Length), drois (Time), temperaturis (Temperature), ganaTebulobis (Luminosity), denis<br />

(Current) da nivTierebis raodenobis (Substance) ganzomilebebis Cvenebis reJimis<br />

dayeneba_moxsna.<br />

8.10 parametrebis momarTva<br />

Tools → Preferences… brZanebiT xdeba Preferences dialoguri fanjris<br />

gamoZaxeba, romelsac aqvs oTxi CanarTi: General, HTML Options, Script Security da<br />

Language (nax.8.9).<br />

nax.8.9. Preferences dialoguri fanjara<br />

125


� General CanarTis ganyofilebebia:<br />

o Startup Options (sastarto ofciebi), sadac SeiZleba davayenoT alami<br />

Show M<strong>athcad</strong> tips at startup _ programis gaSvebisas sasargeblo rCevebis<br />

Cveneba;<br />

o Keyboard Options (klaviaturis ofciebi) 2 almiT: Standard Windows<br />

shortcut keys _ standartuli swrafmoqmedebis klaviSebis gamoyeneba da<br />

Context_sensitive equal signs _ konteqstis mimarT mgrZnobiare<br />

Semoklebebis gamoyeneba;<br />

o Default Worksheet Location (winaswari SeTanxmebiT dokumentis Senaxvis<br />

adgili), sadac Browse… RilakiT SesaZlebelia arsebuli Senaxvis<br />

adgilis Secvla;<br />

o Recently Used Files (bolos gamoyenebuli failebi), sadac misaTiTebelia<br />

bolos gamoyenebuli failebis raodenoba, romlebsac vnaxavT File<br />

menius CamonaTvalSi;<br />

o Undo History (istoriis gauqmeba), sadac Maximum number of undoable actions<br />

per document: velSi xdeba dokumentSi gauqmebul moqmedebaTa<br />

maqsimaluri ricxvis miTiTeba;<br />

� HTML Options CanarTSi xdeba M<strong>athcad</strong>_is dokumentis .html gafarToebis mqone<br />

failebis ofciebis SerCeva;<br />

� Script Security CanarTSi SesaZlebelia Script_obieqtebis anu momxmareblis mier<br />

Casmuli komponentebis dacvis ofciis SerCeva;<br />

� Language CanarTSi xdeba marTlweris leqsikonis dialeqtis SerCeva.<br />

126


Tavi IX mTavari menius Window (fanjara)<br />

punqti<br />

9.1 mTavari menius Window punqtis Semadgenloba<br />

rogorc yvela programas, romelic muSaobs Windows operaciuli sistemis<br />

garemoSi, M<strong>athcad</strong>_sac gaaCnia momxmareblisTvis moxerxebuli mravalfanjriani<br />

interfeisi.<br />

M<strong>athcad</strong>_Si SesaZlebelia vimuSaoT erTdroulad ramdenime dokumentTan,<br />

romlebic programis CatvirTvis Semdeg iyvnen gamoyenebulni. maT Soris erT_erTi<br />

aqtiuria. danarCenebis gaaqtiureba nebismier momentSi SesaZlebelia.<br />

fanjrebTan muSaoba xdeba mTavari menius Window punqtis meSveobiT,<br />

romelic Sedgeba Semdegi qvepunqtebisagan:<br />

� Cascade – dokumentis fanjrebis kaskaduri ganlageba;<br />

� Tile Horizontal _ dokumentis fanjrebis horizontaluri ganlageba;<br />

� Tile Vertical _ dokumentis fanjrebis vertikaluri ganlageba.<br />

am qvepunqtebis garda, Window menius qveda nawilSi moyvanilia programis<br />

CatvirTvis Semdeg gamoyenebuli dokumentebis sia. SesaZlebelia siis nebismieri<br />

dokumentis gaaqtiureba.<br />

Window punqtis qvepunqtebis gamoZaxeba xdeba agreTve klaviaturis Alt + W<br />

klaviSebis kombinaciiT.<br />

9.2 fanjrebis kaskaduri ganlageba<br />

(Cascade)<br />

Window → Cascade brZaneba dokumentebis fanjrebs kaskadurad ganalagebs.<br />

kaskaduri ganlagebisas fanjrebi ganTavsdebian Tanmimdevrulad, erTimeoris<br />

nawilobrivi gadafarviT. sxva fanjrebze zemoT ganlagebuli fanjara Cans<br />

mTlianad da aqtiuria. yvela dokumentis saTauris striqoni xilulia (nax.9.1).<br />

aseT mdgomareobaSi SesaZlebelia fanjrebis minimizacia, zomebis Secvla da<br />

daxurva saTauris striqonis marjvena kideSi arsebuli Sesabamisi Rilakebis<br />

gamoyenebiT.<br />

kaskaduri ganlageba moxerxebulia bevr fanjarasTan erTdrouli muSaobis<br />

dros maTi gadarTvisaTvis. GgadarTva da sxva fanjris gaaqtiureba xdeba<br />

saTauris striqonze dawkapunebiT.<br />

127


nax.9.1. fanjrebis kaskaduri ganlageba<br />

9.3 fanjrebis horizontaluri da vertikaluri ganlageba<br />

(Tile Horizontal, Tile Vertical)<br />

Window → Tile Horizontal brZaneba dokumentebis fanjrebs horizontalurad<br />

ganalagebs (nax.9.2), xolo Window → Tile Vertical brZaneba dokumentebis fanjrebs<br />

ganalagebs vertikalurad (nax.9.3), amasTan rogorc horizontaluri, ise<br />

vertikaluri ganlagebis dros yvela fanjris zoma erTi da igive iqneba.<br />

rac ufro metia fanjrebis raodenoba ekranze, miT ufro mcirea maTi zoma<br />

da Sesabamisad miT ufro mcirea fanjrebSi moTavsebuli dokumentebis xiluli<br />

nawili. amitom am brZanebebis gamoyeneba mizanSewonilia ori_sami fanjris<br />

SemTxvevaSi.<br />

fanjrebis horizontaluri da vertikaluri ganlagebisas moxerxebulia<br />

erTi Ffanjridan meoreSi obieqtebis kopireba_gadatana rogorc Edit → Copy, Edit<br />

→ Cut, Edit → Paste brZanebebiT (an konteqsturi menius igive punqtebiT an Standard<br />

128


instrumentTa panelis Sesabamisi RilakebiT), aseve Drag and Drop teqnikiT Tagvis<br />

meSveobiT.<br />

Tu gvaqvs fanjrebis didi raodenoba, M<strong>athcad</strong>_i uars ityvis damatebiTi<br />

dokumentebis gaxsnaze da gamoitans sainformacio Setyobinebas amis Taobaze.<br />

muSaobis gasagrZeleblad saWiroa nawili fanjrebis daxurva Sesabamisi<br />

fanjrebis saTauris striqonze mdebare daxurvis RilakiT an saTauris striqonis<br />

konteqsturi menius Close brZanebiT.<br />

nax.9.2. fanjrebis horizontaluri ganlageba<br />

9.4 dokumentebis fanjrebis marTva<br />

garda 9.1_Si moyvanili mTavari menius Window punqtis qvebrZanebebisa,<br />

dokumentebis fanjrebTan muSaoba SesaZlebelia sxva gziTac.<br />

rogorc ukve iTqva, programis CatvirTvis Semdeg momxmareblis mier yvela<br />

gamoyenebuli dokumenti dafiqsirdeba Sesabamisi saTauris saxiT mTavari menius<br />

129


nax.9.3. fanjrebis vertikaluri ganlageba<br />

Window punqtSi, saidanac advilad SesaZlebelia sasurvel momentSi romelime<br />

maTganis gaaqtiureba. aqtiuri dokumentis saxels CarTuli aqvs alami. aqtiuri<br />

dokumentis fanjaraze SesaZlebelia vimoqmedoT menius striqonis marjvena kideSi<br />

arsebuli RilakebiT (minimizaciis, fanjris zomis Secvlis da fanjris daxurvis).<br />

aqtiuri dokumentis daxurva SesaZlebelia agreTve File → Close brZanebiT.<br />

130


Tavi X sainformacio resursebi. mTavari<br />

menius Help punqti<br />

10.1 mTavari menius Help (daxmareba) punqtis Semadgenloba<br />

mTavari menius Help punqti gvexmareba M<strong>athcad</strong>_is yvela SesaZleblobis<br />

gamoyenebaSi. is Sedgeba Semdegi qvepunqtebisagan:<br />

� M<strong>athcad</strong> Help F1 _ sacnobaro sistemis gamoZaxeba;<br />

� What’s This? (ra aris es?) Shift +F1 – daxmareba miTiTebuli Temis<br />

Sesaxeb;<br />

� Developer’s Reference – ganmviTareblebTan mimarTva;<br />

� Author’s Reference – avtorebTan mimarTva;<br />

� Tutorials _ M<strong>athcad</strong>_Tan muSaobis TviTmaswavlebeli;<br />

� QuickSheets _ M<strong>athcad</strong>_is gamoyenebis magaliTebi;<br />

� Reference Tables _ <strong>maTematikuri</strong> formulebis da cxrilebis sruli<br />

cnobari;<br />

� E_books _ eleqtronuli wignebi;<br />

� User Forum – momxmarebelTa forumi;<br />

� M<strong>athcad</strong>.com – Web_misamarTze gadasvla;<br />

� M<strong>athcad</strong> Update – M<strong>athcad</strong>_is ganaxleba;<br />

� About M<strong>athcad</strong>... – mokle informacia M<strong>athcad</strong>_is Sesaxeb.<br />

aqve aRvniSnoT, rom menius am punqtebTan muSaoba moiTxovs inglisuri enis<br />

sabazo codnas.<br />

10.2 M<strong>athcad</strong>_is sacnobaro <strong>sistema</strong><br />

sacnobaro <strong>sistema</strong> warmoadgens did monacemTa bazas, romelic moculobiT<br />

aRemateba eleqtronul wigns. sacnobaro sistemis da eleqtronuli wignebis<br />

daniSnuleba erTmaneTisagan gansxvavebulia. eleqtronuli wigni M<strong>athcad</strong>_Si<br />

warmoadgens Tematikurad gaerTianebuli dokumentebis erTobliobas, romlebic<br />

exeba sistemis gamoyenebis sxvadasxva sferos da dakavSirebuli arian erTmaneTTan<br />

hiperlinkebiT.<br />

sacnobaro <strong>sistema</strong> Seicavs <strong>sistema</strong>sTan muSaobis yvela mniSvnelovani<br />

sakiTxis srul da detalur informacias.<br />

sacnobaro sistemis gamoZaxeba SesaZlebelia:<br />

� menius Help → M<strong>athcad</strong> Help brZanebiT;<br />

� klaviaturidan F1 funqcionaluri klaviSiT;<br />

131


� Standard instrumentTa panelis RilakiT.<br />

samive SesaZleblobis gamoyenebiT gamodis daxmarebis dialoguri fanjara<br />

(nax.10.1), romelic Sedgeba sami CanarTisagan: Contents (Semadgenloba), Index<br />

(sagnobrivi saZiebeli) da Search (Zieba):<br />

nax.10.1. M<strong>athcad</strong> Help dialoguri fanjara<br />

� Contents CanarTi warmodgenilia wignebis katalogis saxiT. yovel wigns<br />

gaaCnia Tavisi dasaxeleba da is Tavis mxriv Sedgeba qvesaTaurebisagan. mag.,<br />

Tu gvainteresebs M<strong>athcad</strong>_Tan muSaobis dawyeba, avirCioT Sesabamisi wigni<br />

(Getting Started), davawkapunoT mis marcxniv arsebul Rilakze da SevarCioT<br />

sasurveli qvesaTauri (nax.10.2). fanjris marjvena areSi ganTavsdeba arCeuli<br />

qvesaTauris Temis aRwera;<br />

� Index CanarTSi moyvanilia terminebis da funqciebis CamonaTvali.<br />

informaciis mopoveba xdeba sagnobrivi miTiTebiT. Type in the keyword to find:<br />

teqstur velSi Caiwereba mosaZebni Temis dasaxeleba an dasaxelebis nawili.<br />

sasurvel Temaze ormagi wkapuniT an misi moniSvniT da Display Rilakze<br />

daWeriT fanjris marjvena areSi gamoitaneba arCeuli Temis aRwera;<br />

� Search CanarTSi Type in the keyword to find: teqstur velSi mosaZebn<br />

informaciasTan dakavSirebuli sityvis SetaniT gamoitaneba yvela Tavebi,<br />

sadac naxsenebia miTiTebuli sityva. aseTi tipis Zieba gvaZlevs ufro<br />

farTo saSualebebs mivagnoT sasurvel Temas.<br />

132


nax.10.2. M<strong>athcad</strong> Help dialogi arCeuli qvesaTauris Temis ganxilviT<br />

mTavari menius Help → What’s This? brZanebis gamoyenebisas kursors eZleva<br />

kiTxvis niSnis simbolos forma, ris Semdeg SeiZleba menius brZanebebidan an<br />

instrumentTa panelidan avirCioT sasurveli Tema da davawkapunoT masze. miviRebT<br />

daxmarebas am Temis Sesaxeb. Help → What’s This? brZaneba warmoadgens informaciis<br />

mopovebis martiv da moxerxebul formas.<br />

mTavari menius Help → Developer’s Reference da Help → Autor’s Reference<br />

brZanebebiT SesaZlebelia eleqtronul biblioTekasTan dinamiuri kavSiris<br />

damyareba, sxva maTematikur sistemebTan mimarTva, gamoqveynebuli eleqtronuli<br />

publikaciebis avtorebTan dakavSireba da a.S.<br />

10.3 sainformacio resursebis gamoyeneba (Resource Center)<br />

sainformacio resurs_centri warmoadgens mZlavr monacemTa bazas, romelic<br />

aerTianebs eleqtronul wignebs, sistemis Seswavlis sawyis sakiTxebs, swraf<br />

magaliTebs, sistemis SemqmnelTa Web_biblioTekasTan kavSirs da a.S.<br />

menius Help → Tutorials (Help → QuickSheets, Help → Reference Tables) brZanebiT<br />

gamoiZaxeba M<strong>athcad</strong>_is resursebis fanjara. Home Rilakze daWeriT gamoitaneba<br />

resurs_centrSi Semavali Tematikis CamonaTvali (nax.10.3), romelTa gaaqtiureba<br />

SesaZlebelia maTze dawkapunebiT.<br />

133


nax.10.3. resurs_centris fanjara<br />

resurs_centris gamoZaxebisTanave aqtiurdeba Resources instrumentTa<br />

paneli, sadac siis saxiT warmodgenilia yvela masSi Semavali Tematika (nax.10.4).<br />

nax.10.4. Resources instrumentTa paneli<br />

resurs_centris TematikebTan muSaobaSi gvexmareba M<strong>athcad</strong>_is resursebis<br />

fanjris instrumentTa paneli, romelSic Sedis Semdegi Rilakebi:<br />

_ sawyis furcelze dabruneba;<br />

_ Web_misamarTze gadasvlis instrumentTa panelis gaaqtiureba;<br />

134


_ aqtiuri dokumentidan erTi nabijiT ukan dabruneba (Back);<br />

_ Back moqmedebis uaryofa (Forward);<br />

_ aqtiuri Tematikidan wina Tematikaze gadasvla;<br />

_ aqtiuri Tematikidan momdevno Tematikaze gadasvla;<br />

_ istoriis anu momxmareblis mier Sesrulebuli yvela moqmedebis<br />

Cveneba;<br />

_ Zebnis fanjris gamoZaxeba, sadac misaTiTebelia saZebni Temis<br />

dasaxeleba;<br />

_ moniSnuli obieqtis kopireba buferSi;<br />

_ moniSnuli obieqtis Senaxva;<br />

_ aqtiuri dokumentis dabeWdva.<br />

resurs_centris Tematikebia:<br />

� Tutorials – aq damxmare eleqtronul saxelmZRvaneloSi aRwerilia M<strong>athcad</strong>_i<br />

da ganxilulia sistemis axali versiis siaxleebi;<br />

� Quicksheets – aq moyvanilia yvelaze gavrcelebuli sxvadasxva saxis<br />

sainJinro amocanebi, sadac Tavmoyrilia rogorc martivi, aseve rTuli<br />

magaliTebi, romlebsac praqtikulad iyeneben maTematikur da<br />

samecniero_teqnikur gamoTvlebSi, miTiTebani statistikuri gamoTvlebis<br />

Casatareblad, programebis magaliTebi, miTiTebebi statistikuri analizisa<br />

da monacemTa damuSavebis Casatareblad da a.S.;<br />

� Reference Tables – aq Tavmoyrilia yvela fundamenturi teqnikuri mecnierebis<br />

cxrilebi, kanonebi, Teoremebi, mag., mendeleevis periodulobis <strong>sistema</strong>,<br />

geometriuli sxeulebis moculobis, farTobisa da perimetris<br />

gamosaTvleli formulebi, yvela metalis kuTri winaRoba da a.S.;<br />

� Image Processing – videogamosaxulebis Seqmna da damuSaveba, raSic<br />

igulisxmeba M<strong>athcad</strong>_Si matricebis saxiT warmodgenili ricxviTi masivebis<br />

grafikul gamosaxulebad warmodgena, videogamosaxulebis warmodena<br />

ricxviTi masivebis saxiT, am procesebTan dakavSirebul funqciaTa aRwera<br />

da a.S.;<br />

� Signal Processing – aq moyvanilia yvelaze gavrcelebul signalTa<br />

damuSavebasTan dakavSirebuli informacia, aRwerilia Sesabamisi funqciebi,<br />

maTi gamoyenebis semantika da a.S.;<br />

� Wavelets Extension Pack – aq Tavmoyrilia veivletis analizis (signalebis<br />

modelirebis sinusoidebis kombinaciebiT) funqciebis aRwera da magaliTebi.<br />

sainformacio resurs_centrSi arsebuli nebismieri magaliTis Casma<br />

momxmareblis samuSao furcelSi martivad SesaZlebelia.<br />

135


10.4 daxmarebis sxva saSualebebi<br />

mTavari menius Help → User Forum brZanebiT SesaZlebelia internetis<br />

gamoyenebiT daregistrireba rogorc M<strong>athcad</strong>_is momxmarebeli da sxva<br />

momxmareblebTan forumSi CarTva, sadac xdeba azrebis mimocvla, gamocdilebis<br />

gaziareba da a.S. (nax.10.5).<br />

nax.10.5. momxmarebelTa forumSi Sesvla<br />

Help → M<strong>athcad</strong>.com brZanebiT xdeba M<strong>athcad</strong>_is produqtis Semqmneli firmis<br />

Web_misamarTze gadasvla da siaxleebis gacnoba, xolo Help → M<strong>athcad</strong> Update<br />

brZanebiT _ M<strong>athcad</strong>_is ganaxleba.<br />

menius Help → About M<strong>athcad</strong>... brZanebiT SesaZlebelia momxmareblis<br />

kompiuterze dayenebuli M<strong>athcad</strong>_is versiis Sesaxeb informaciis moZieba.<br />

136


Tavi XI funqciebi M<strong>athcad</strong>_Si<br />

11.1 momxmareblis mier funqciebis Seqmna<br />

M<strong>athcad</strong>_s gaaCnia fundamentur da teqnikur mecnierebebSi arsebuli<br />

<strong>maTematikuri</strong> funqciebis farTo speqtri. maTi im saxiT gamoyeneba, rogoricaa<br />

Cadebuli <strong>sistema</strong>Si Tavisi sintaqsiTa da semantikiT, amartivebs dasaxuli<br />

amocanis gadaWras. funqciis mniSvnelobis gamosaTvlelad Insert → Function…<br />

brZanebiT CavsvaT SerCeuli funqciis Sabloni, markerebis adgilas SevitanoT<br />

funqciis argumentebis mniSvnelobebi da gamoviyenoT tolobis niSani an avkriboT<br />

funqciis saxeli, mrgval frCxilebSi mivuTiToT mZimeebiT erTimeorisagan<br />

gamoyofili argumentebis konkretuli mniSvnelobebi da gamoviyenoT tolobis<br />

niSani.<br />

saWiroebis SemTxvevaSi momxmarebels SeuZlia Seqmnas sakuTari funqciebic.<br />

funqciis Seqmnisas momxmarebelma unda daicvas moqmedebaTa Semdegi<br />

Tanmimdevroba:<br />

1. akribos funqciis saxeli;<br />

2. mrgval frCxilebSi Casvas funqciis argumenti an argumentebi, romlebic<br />

erTimeorisagan mZimiT gamoiyofa;<br />

3. gamoiyenos klaviaturis : simbolo an Calculator instrumentTa panelis<br />

miniWebis niSani;<br />

4. Seiyvanos formula, romelic gansazRvravs funqcias.<br />

momxmareblis mier Seqmnili funqciisa da CaSenebuli funqciis<br />

SedarebisaTvis ganvixiloT puasonis ganawileba – SevqmnaT sakuTari funqcia da<br />

gamoviyenoT M<strong>athcad</strong>_Si arsebuli puasonis ganawilebis funqcia (nax.11.1).<br />

11.2 CaSenebuli funqciebis mimoxilva<br />

M<strong>athcad</strong>_Si CaSenebuli funqciebi dayofilia kategoriebad: beselis<br />

funqciebi, kompleqsuri ricxvebis funqciebi, logariTmuli da eqsponencialuri<br />

funqciebi, trigonometriuli funqciebi, SemTxveviTi ricxvebis Ffunqciebi,<br />

finansuri funqciebi, interpolaciis da eqstrapolaciis funqciebi da a.S.<br />

aRvweroT ramdenime funqcia Tematikis mixedviT.<br />

funqciebi:<br />

matriculi da veqtoruli funqciebi<br />

arsebobs matricebTan muSaobisaTvis gankuTvnili Semdegi CaSenebuli<br />

augment(M1,M2,...) _ erT matricaSi aerTianebs M1,M2,... matricebs, romelTac<br />

striqonTa erTnairi raodenoba gaaCniaT;<br />

137


nax.11.1. momxmareblis mier Seqmnili puasonis ganawilebis amsaxveli funqciisa da<br />

M<strong>athcad</strong>_Si arsebuli puasonis ganawilebis funqciis Sedareba<br />

identity(n) _ qmnis kvadratul erTeulovan n X n zomis matricas;<br />

stack(M1,M2,...) _ erT matricaSi aerTianebs M1,M2,... matricebs, romelTac<br />

svetebis erTnairi raodenoba gaaCniaT, amasTan M2 matricis<br />

elementebi M1_is qveS iqnebian ganlagebuli, M3 matricis _<br />

M2_is qveS da a.S.;<br />

submatrix(A,ir,jr,ic,jc) _ gamoyofs sawyisi matricidan qvematricas, romlis striqonebi<br />

Sedgeba sawyisi matricis ir_dan jr_mde striqonebis<br />

elementebisagan, xolo svetebi – ic_dan jc_mde svetebis<br />

elementebisagan;<br />

diag(V) _ qmnis matricas, romlis mTavari diagonalis elementebi V<br />

veqtoris elementebia;<br />

matrix(m,n,f) _ qmnis matricas, romlis (i, j)_uri elementi udris f(i,j)_s,<br />

sadac i = 0,1..m da j = 0,1..n;<br />

length(V) _ gamoTvlis veqtoris sigrZes.<br />

138


kompleqsuri ricxvebis funqciebi<br />

Re(z) _ gvaZlevs kompleqsuri ricxvis namdvil nawils. z SeiZleba<br />

iyos rogorc skalari, ise kompleqsuri ricxvebiT Sedgenili<br />

veqtori an matrica;<br />

lm(z) _ gvaZlevs kompleqsuri ricxvis warmosaxviT nawils. z SeiZleba<br />

iyos rogorc skalari, ise kompleqsuri ricxvebiT Sedgenili<br />

veqtori an matrica;<br />

arg(z) _ gvaZlevs kompleqsuri ricxvis X RerZTan daxris kuTxis<br />

mniSvnelobas (radianebSi).<br />

interpolaciis da eqstrapolaciis funqciebi<br />

samecniero_teqnikuri gamoTvlebis Catarebisas xSirad warmoiqmneba<br />

interpolaciis (Caketili intervalis nebismier wertilSi fenqciis mniSvnelobebis<br />

gansazRvra am funqciis mocemuli diskretuli mniSvnelobebis mixedviT, rac<br />

grafikulad niSnavs funqciis warmodgenas sakvanZo (sayrdeni) wertilebis<br />

SeerTebiT ama Tu im saxis wirebis gamoyenebiT) da eqstrapolaciis (funqciis<br />

mniSvnelobebis gansazRvra Caketili intervalis gareT) Catarebis aucilebloba.<br />

interpolaciis amocana amoixsneba mocemul monacemTa aproqsimaciiT martivi<br />

funqciiT Secvlis safuZvelze, amasTan miRebuli funqcia zustad unda gadiodes<br />

sakvanZo wertilebSi. M<strong>athcad</strong> <strong>sistema</strong>Si SesaZlebelia ori saxis interpolacia:<br />

wrfivi da splainuri.<br />

wrfivi interpolacia grafikulad niSnavs sakvanZo wertilebis SeerTebas<br />

wrfis monakveTebiT, funqciis mniSvnelobebis gamoTvla xdeba wrfivi<br />

damokidebulebis safuZvelze.<br />

linterp(VX, VY, x) _ wrfivi interpolacia mocemuli sakvanZo wertilebis VX da<br />

VY veqtorTa safuZvelze; gamoiTvleba funqciis mniSvneloba<br />

miTiTebul x wertilSi.<br />

splainuri interpolaciis dros wertilebis SeerTeba xdeba garkveuli<br />

xarisxis mravalwevrebis gamoyenebiT, amasTan polinomis koeficientebi, rogorc<br />

wesi, gamoiTvleba ise, rom miRebuli funqcia splainebis SeerTebis wertilebSic<br />

iyos uwyveti. splainuri interpolacia M<strong>athcad</strong>_Si 2 etapad tardeba: jer<br />

cspline(VX,VY), pspline(VX,VY) an lspline(VX,VY) funqciebis meSveobiT gamoiTvleba<br />

kuburi splainis koeficientebis VS veqtori, xolo Semdeg interp (VS, VX, VY, x)<br />

meSveobiT gamoiTvleba funqciis mniSvneloba mocemul wertilSi.<br />

interp (VS,VX,VY,x) _ gamoTvlis funqciis interpolirebul mniSvnelobas x<br />

wertilSi, romelic miiReba kuburi splainebis meSveobiT VX, VY<br />

veqtorebis mniSvnelobebis safuZvelze.<br />

cspline(VX,VY) _ gamoTvlis VS kuburi splainis koeficientebis veqtors.<br />

gamoTvlebisas gaTvaliswinebulia mrudis sayrden wertilebTan<br />

miaxloebisas kuburi damokidebuleba.<br />

139


pspline(VX,VY) _ gamoTvlis VS kuburi splainis koeficientebis veqtors.<br />

gamoTvlebisas gaTvaliswinebulia mrudis sayrden wertilebTan<br />

miaxloebisas paraboluri damokidebuleba.<br />

lspline(VX,VY) _ gamoTvlis VS kuburi splainis koeficientebis veqtors.<br />

gamoTvlebisas gaTvaliswinebulia mrudis sayrden wertilebTan<br />

miaxloebisas wrfivi damokidebuleba.<br />

predict(V,k,n) _ axdens eqstrapolacias, V _ monacemTa veqtori, k _ regresiis<br />

polinomis xarisxi, n _ wertilTa raodenoba.<br />

statistikuri funqciebi<br />

M<strong>athcad</strong> sistemis meSveobiT SesaZlebelia statistikuri gamoTvlebis<br />

warmoeba. statistikuri funqciebia:<br />

corr(VX,VY) _ gamoTvlis VX da VY erTnairganzomilebiani masivebis elementebis<br />

korelaciis koeficients;<br />

cvar(VX,VY) _ gamoTvlis VX da VY erTnairganzomilebiani masivebis elementebis<br />

kovariaciis koeficients;<br />

mean(A,B,C,...) _ gamoTvlis A,B,C,... elementebis saSualo ariTmetikul<br />

mniSvnelobas, sadac A,B,C,... masivebia an skalarebi;<br />

var(A,B,C,...) _ gamoTvlis A,B,C,... elementebis dispersias (variacias), sadac A,B,C,...<br />

masivebia an skalarebi;<br />

stdev(A,B,C,...) _ gamoTvlis A,B,C,… elementebis standartul gadaxras, sadac<br />

A,B,C,... masivebia an skalarebi;<br />

hist(int, V) _ gamoTvlis V monacemebis int intervalebSi moxvedris sixSiris<br />

veqtors. am funqcias iyeneben histogramebis asagebad;<br />

cnorm(x) _ komuliatiuri normaluri funqcia (Sedis Probability Distribution<br />

kategoriaSi);<br />

erf(x) _ cdomilebis funqcia anu albaTobis integrali (Sedis Special<br />

kategoriaSi);<br />

erfc(x) _ cdomilebaTa funqcia kompleqsuri argumentisaTvis (Sedis Special<br />

kategoriaSi);<br />

rnd(x) _ SemTxveviTi ricxvebis generaciis funqcia (Sedis Random Numbers<br />

kategoriaSi).<br />

nax.11.2_ze moyvanilia statistikuri funqciebis (rnd, mean, var, min, max, stdev,<br />

hist) gamoyenebis magaliTebi.<br />

SemTxveviTi (stoqastikuri) ricxvebis funqciebi<br />

SemTxveviT (stoqastikur) ricxvebTan muSaobisaTvis gamosayenebeli<br />

funqciebi iyofa oTx klasad:<br />

� Tu funqciis saxeli “d“–Ti iwyeba, miiReba ganawilebis albaTobis<br />

simkvrivis mniSvneloba;<br />

140


nax.11.2. statistikuri funqciebis (rnd, mean, var, min, max, stdev, hist)<br />

gamoyenebis magaliTebi<br />

� Tu funqciis saxeli “p“–Ti iwyeba, miiReba albaTobis ganawileba anu imis<br />

albaToba, rom SemTxveviTi ricxvis mniSvneloba iqneba konkretul<br />

miTiTebul mniSvnelobaze naklebi an toli;<br />

� Tu funqciis saxeli “q“–Ti iwyeba, miiReba albaTobis ganawilebis Sebruneba<br />

anu mocemuli albaTobis mixedviT gamoiTvleba ricxvis iseTi mniSvneloba,<br />

romlis albaToba albaTobis miTiTebul konkretul mniSvnelobaze tolia<br />

an naklebi;<br />

� Tu funqciis saxeli “r“–iT iwyeba, Seiqmneba veqtorebi garkveuli<br />

kanonzomierebiT ganawilebuli elementebiT.<br />

qvemoT moyvanilia ganawilebis albaTobis simkvrivis gamoTvlis funqciebi,<br />

romelTa saxelebi “d“ –Ti iwyeba (“p“, “q“ da “r“–iT dawyebuli Sesabamisi funqciebi<br />

moyvanili ar aris):<br />

dbeta(x, s1, s2) _ β ganawileba (formebis parametrebi s1>0, s2>0 da 0< x0 – masStabis parametri);<br />

141


dchisq(x, d) _ x_kvadrat ganawileba (x>0, Tavisuflebis xarisxi d>0);<br />

dexp(x,r) _ eqsponencialuri ganawileba (r>0, x>0);<br />

dF(x,d1,d2) _ fiSeris ganawileba (Tavisuflebis xarisxebi d1>0, d2>0 da x>0);<br />

dgamma(x,s) _ gama_ganawileba (formis parametri s>0, x≥0);<br />

dgeom(k,p) _ geometriuli ganawileba (calkeuli cdis Sedegebis warmatebis<br />

albaToba, 00 , sadac σ _ saSualo kvadratuli gadaxris<br />

naturaluri logariTmi, x>0);<br />

dlogis(x,l,s) _ logistikuri ganawileba (l – daSlis parametri, s>0 – masStabis<br />

parametri);<br />

dnbinom(k,n,p) _ uaryofiTi binomialuri ganawileba (n da k – mTeli dadebiTi<br />

ricxvebi, 0≤p≤1);<br />

dnorm(x,μ,σ) _ normaluri ganawileba (μ –saSualo mniSvneloba, σ>0 _ saSualo<br />

kvadratuli gadaxra);<br />

dpois(k,λ) _ puasonis ganawileba (λ>0, k – mTeli dadebiTi ricxvi);<br />

dt(x,d) _ stiudentis ganawileba (d>0 – Tavisuflebis xarisxis maCvenebeli, x _<br />

namdvili ricxvi);<br />

dunif(x,a,b) _ Tanabari ganawileba (a da b – intervalis zRvruli wertilebi,<br />

amasTan a0 – formis parametri, x>0).<br />

monacemTa gagluvebis funqciebi<br />

eqsperimentTa monacemebi umetesad Seicaven SemTxveviT cdomilebebs. amitom<br />

xSirad wamoiWreba monacemTa statistikuri gagluvebis aucilebloba. M<strong>athcad</strong>_s<br />

gaaCnia gagluvebis Semdegi funqciebi:<br />

medsmooth(VY, n) _ axdens mcocavi medianis meTodiT monacemTa gagluvebas.<br />

Sedegad miiReba gagluvebuli monacemebis m_ganzomilebiani<br />

VY veqtori. n parametriT moicema gagluvebis CarCos sigane,<br />

amasTan n unda iyos m_ze naklebi kenti ricxvi;<br />

ksmooth(VX, VY, b) _ axdens gagluvebas gausis ganawilebis safuZvelze. Sedegad<br />

miiReba gagluvebuli monacemebis n_ganzomilebiani VY veqtori.<br />

VX da VY – n_ganzomilebiani namdvil ricxvTa veqtorebi, b<br />

parametriT (gatarebis zoli) moicema gagluvebis CarCos sigane<br />

(b ramdenimejer unda aRematebodes X RerZis wertilebs Soris<br />

intervals);<br />

supsmooth(VX, VY) _ axdens gagluvebas wrfivi gagluvebis proceduris<br />

safuZvelze umcires kvadratTa meTodiT (k uaxloesi<br />

mezoblebis wesis Tanaxmad k_s adapturi SerCeviT). miiReba<br />

n_ganzomilebiani gagluvebuli VY veqtori. n_ganzomilebiani<br />

142


VX veqtoris elementebi zrdadobis mixedviT unda iyos<br />

dalagebuli. monacemTa gagluveba supsmooth funqciiT<br />

ilustrirebulia nax.11.3_ze.<br />

nax.11.3. monacemTa gagluveba supsmooth funqciiT<br />

Ggantolebebis da gantolebaTa sistemebis amoxsnis funqciebi<br />

bevr algebrul gantolebas da maT sistemebs ar gaaCniaT analizuri<br />

amonaxsni. maTi amoxsna SesaZlebelia ricxviTi meTodebiT dadgenili<br />

cdomilebebis farglebSi.<br />

root(f(x),x) _ gamoTvlis martivi arawrfivi erTcvladiani gantolebis (f(x)=0) fesvs.<br />

fesvis povna xdeba iteraciuli meTodiT, romlis dros saWiroa<br />

cvladisaTvis sawyisi mniSvnelobis miniWeba.<br />

Polyroots(V) _ gamoTvlis Cveulebrivi polinomis fesvebs. am funqciis gamoyeneba<br />

mizanSewonilia rodesac polinomis xarisxi 6_s ar aRematema.<br />

Lsolve(A,B) _ wrfiv gantolebaTa sistemis (A. X=B) amoxsna, A _ koeficientebis<br />

matrica, B _ Tavisufal wevrTa veqtori.<br />

arawrfivi gantolebis an gantolebaTa sistemis amosaxsnelad iyeneben<br />

find(v1,v2,...,vn) da minerr(v1,v2,...,vn) funqciebs. gamoTvliTi bloki iwyeba given<br />

direqtiviT, ris Semdeg Caiwereba gantoleba (gantolebebi) da SezRudvebi<br />

143


cvladebze. gamoTvliTi bloki mTavrdeba find(v1,v2,...,vn) an minerr(v1,v2,...,vn)<br />

funqciiT.<br />

nax.11.4. arawrfivi erTcvladiani gantolebis amoxsna root da given _ minerr<br />

funqciebis gamoyenebiT<br />

find(v1,v2,...) _ gamoTvlis cvladis an cvladebis zust mniSvnelobebs,<br />

romlebic akmayofileben mocemul gantolebas (gantolebebs) da<br />

SezRudvebs.<br />

minerr(v1, v2,...) _ gamoTvlis cvladis an cvladebis miaxloebiT mniSvnelobebs.<br />

nax.11.4_ze moyvanilia arawrfivi erTcvladiani gantolebis amoxsna root da<br />

given _minerr funqciebis gamoyenebiT, xolo nax.11.5_ze _ arawrfiv gantolebaTa<br />

sistemis amoxsna given _ find funqciebis gamoyenebiT.<br />

M<strong>athcad</strong>_Si CaSenebulia agreTve Cveulebrivi diferencialuri gantolebebis<br />

amosaxsneli funqciebi:<br />

rkadapt(Y,x1,x2,acc,n,F,k,s) _ miiReba matrica, romelic Seicavs koSis amocanis<br />

amonaxsnebs. Ddiferencialuri gantolebebis sistemis amoxsna xdeba<br />

runge_kutas meTodiT cvladi bijiT, Y _ sawyisi pirobebis veqtori x1_dan<br />

x2_mde intervalSi. gantolebaTa sistemis marjvena nawilebi Cawerilia F<br />

simbolur veqtorSi, n – bijTa raodenoba, k – amoxsnis Sualeduri<br />

144


wertilebis maqsimaluri raodenoba, s – wertilebs Soris minimaluri<br />

dasaSvebi intervali, acc _ amoxsnis cdomileba;<br />

nax.11.5. arawrfiv gantolebaTa sistemis amoxsna given _ find<br />

funqciebis gamoyenebiT<br />

Rkadapt(Y,x1,x2,n,F) _ miiReba matrica, romelic Seicavs Cveulebriv<br />

diferencialur gantolebaTa sistemis amonaxsnebs. diferencialuri<br />

gantolebebis sistemis amoxsna xdeba runge_kutas meTodiT adaptiuri<br />

bijiT, Y _ sawyisi pirobebis veqtori x1_dan x2_mde intervalSi.<br />

sistemis marjvena nawilebi Cawerilia F simbolur veqtorSi, n _ bijTa<br />

raodenoba;<br />

rkfixed(Y,x1,x2,n,F) _ miiReba matrica, romelic Seicavs x1_dan x2_mde<br />

intervalSi Cveulebriv diferencialur gantolebaTa sistemis amonaxsnebs.<br />

diferencialuri gantolebebis sistemis amoxsna xdeba runge_kutas<br />

meTodiT fiqsirebuli bijiT da Y veqtoris sawyisi mniSvnelobebiT.<br />

sistemis marjvena nawilebi Cawerilia F simbolur veqtorSi, n _ bijTa<br />

raodenoba. Rkadapt funqcia gvaZlevs ufro zust Sedegebs rkfixed<br />

funqciasTan SedarebiT, magram misi gamoTvlis siCqare, rogorc wesi, ufro<br />

dabalia.<br />

145


puasonis diferencialuri gantolebis (meore rigis kerZo warmoebulebSi)<br />

da laplasis gantolebis amosaxsnelad M<strong>athcad</strong>_s aqvs Semdegi funqciebi:<br />

bvalfit(V1,V2,x1,x2,xi,F,L1,L2,score) _ miiReba sasazRvro amocanis sawyisi pirobebi<br />

mocemuli F, V1 da V2 veqtorebisaTvis x1_dan x2_mde intervalSi, amoxsna<br />

cnobilia garkveul Sualedur wertilSi xi;<br />

relax(M1,M2,M3,M4,M5,A,U,r) _ miiReba puasonis gantolebis amoxsnis kvadratuli<br />

matrica r speqtraluri radiusisaTvis;<br />

multigrid(M,n) _ miiReba puasonis gantolebis amoxsnis matrica (rodesac<br />

sazRvrebze amonaxsni 0_is tolia);<br />

sbval(Y,x1,x2,F,L,score) _ miiReba F simbolur veqtorSi gansazRvruli sasazRvro<br />

amocanis sawyisi pirobebi. sawyisi pirobebi Caiwereba Y veqtorSi x1_dan<br />

x2_mde intervalSi.<br />

furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna<br />

maTematikis fundamentur debulebas miekuTvneba periodul funqciaTa<br />

warmodgenis SesaZlebloba furies mwkriviT _ harmoniuli mdgenelebis jamis<br />

saxiT. amiT SeiZleba visargebloT mraval SemTxvevaSi. sakmarisia aRiniSnos, rom<br />

is udevs safuZvlad kavSirgabmulobis arxebisa da gadacemuli signalebis<br />

analizs. furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna saSualebas gvaZlevs<br />

signalis droiTi warmodgenidan gadavideT mis sixSirul warmodgenaze da<br />

piriqiT. Ffuries pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmnis funqciebia:<br />

fft(V) _ furies pirdapiri swrafi gardaqmna. sawyisi monacemebis V veqtori<br />

Sedgenilia namdvili ricxvebisagan. amasTan V veqtors unda hqondes 2 n<br />

mdgeneli, sadac n – mTeli ricxvia. am funqciis Semotana ganpirobebulia<br />

imiT, rom namdvili elementebisagan Sedgenili veqtorisaTvis furies<br />

gardaqmna xorcieldeba ufro swrafi algoriTmiT da angariSs sWirdeba<br />

naklebi dro;<br />

cfft(A) _ furies pirdapiri gardaqmna. sawyisi A veqtori kompleqsur ricxvebs<br />

Seicavs. Tu A matricaa, cfft funqcia axdens furies organzomilebian<br />

pirdapir gardaqmnas;<br />

ifft(V) _ furies Sebrunebuli gardaqmna, Seesabameba fft pirdapir gardaqmnas.<br />

sawyisi V veqtori kompleqsur ricxvebs Seicavs. ifft funqciiT miiReba<br />

namdvili ricxvebisagan Sedgenili veqtori;<br />

cifft(A) _ furies Sebrunebuli gardaqmna sruli algoriTmiT, Seesabameba cfft<br />

pirdapir gardaqmnas. rogorc sawyisi, aseve miRebuli veqtorebi an<br />

matricebi Seicaven kompleqsur ricxvebs. Tu A matricaa, cifft funqcia<br />

axdens furies organzomilebian Sebrunebul gardaqmnas.<br />

nax.11.6_ze moyvanilia furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna fft da ifft<br />

funqciebis gamoyenebiT.<br />

146


nax.11.6. furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna<br />

fft da ifft funqciebis gamoyenebiT<br />

11.3 momxmareblis mier operatoris Seqmna<br />

funqciebs da operatorebs bevri saerTo gaaCniaT. isini gansxvavdebian<br />

erTmaneTisagan ara Sinaarsobrivad, aramed gamosaxvis formiT. magaliTad, funqcia<br />

f(x,y) SegviZlia gamovsaxoT xfy operatoris saxiT, x+y Canaweri SevcvaloT +(x,y)_iT<br />

da a.S. funqciebis msgavsad, momxmarebels SeuZlia Seqmnas sakuTari operatorebic.<br />

ganvixiloT momxmareblis mier operatoris Seqmna magaliTze (SevqmnaT<br />

gaerTianebis �<br />

operatori):<br />

1. CavsvaT samuSao furcelSi gaerTianebis simbolo<br />

Help → QuickSheets → Extra Math Symbols CamonaTvalidan;<br />

2. avkriboT klaviaturidan (x,y);<br />

3. gamoviyenoT miniWebis operatori;<br />

147


4. markerSi SevitanoT operatoris gansazRvra (Cven<br />

gamoyeneba.<br />

magaliTSi gamoyenebulia gaerTianebis funqcia stack).<br />

SemdgomSi dokumentSi stack funqciis nacvlad SesaZlebelia � operatoris<br />

momxmareblis mier Seqmnili operatorebis gamosayeneblad vsargeblobT<br />

Evaluation instrumentTa panelis (nax. 11.2) bolo oTxi RilakiT:<br />

nax.11.7. Evaluation instrumentTa paneli<br />

Cvens mier Seqmnili �<br />

operatoris gamosayeneblad:<br />

1. SeviyvanoT operandebi;<br />

2. gamoviyenoT Evaluation instrumentTa panelis<br />

Rilaki;<br />

3. Sua markerSi SevitanoT operatoris simbolo;<br />

4. marcxena da marjvena markerebSi SevitanoT operandebi;<br />

5. gamoviyenoT tolobis niSani.<br />

oroperandiani operatoris gamoyeneba SesaZlebelia agreTve Evaluation<br />

instrumentTa panelis RilakiT.<br />

erToperandiani operatoris gamoyeneba SesaZlebelia Evaluation instrumentTa<br />

panelis da RilakebiT.<br />

148


Tavi XII daprogrameba M<strong>athcad</strong>_Si<br />

12.1 Programming instrumentTa panelis operatorebis aRwera<br />

cvladebi da funqciebi M<strong>athcad</strong>_Si SeiZleba ganvsazRvroT rogorc<br />

Cveulebrivi gamosaxulebebis meSveobiT, aseve programis saxiT.<br />

M<strong>athcad</strong>_is programa warmoadgens daprogramebis operatorebis meSveobiT<br />

Seqmnil brZanebaTa erTobliobas. arsebiTad programa warmoadgens gamosaxulebis<br />

specifikur nairsaxeobas da sxva gamosaxulebebis msgavsad, ricxviTi an<br />

simboluri gamoTvlebisas miRebuli iqneba misi mniSvneloba. programis<br />

mniSvneloba M<strong>athcad</strong>_Si SeiZleba iyos ricxvi, ricxviTi masivi, masivi masivSi<br />

(Nested Arrays) an striqoni (String). brZanebebis raodenoba programaSi ar aris<br />

SezRuduli.<br />

programis Sesaqmnelad gamoviZaxoT Programming instrumentTa paneli<br />

mTavari menius View → Toolbars CamonaTvalidan an <strong>maTematikuri</strong> panelis<br />

RilakiT (nax.12.1).<br />

nax.12.1. Programming instrumentTa paneli<br />

daprogramebis operatorebia (frCxilebSi miTiTebulia klaviaturis<br />

klaviSebi an klaviSebis kombinacia, romelTa meSveobiT SesaZlebelia Sesabamisi<br />

operatoris Casma programaSi):<br />

(]) _ xazis Casmis operatori. am operatoris gamoyenebiT iwyeba<br />

programis Cawera. gamodis vertikaluri xazi ori markeriT.<br />

programaSi SesaZlebelia nebismieri markeris gamoyofa da Add Line<br />

operatoris xelmeore gamoyeneba, ris Sedegad vertikaluri xazis<br />

sigrZe izrdeba da Sesabamisad matulobs markerTa ricxvic;<br />

({) _ miniWebis operatori;<br />

(}) _ if (Tu) pirobiTi gadasvlis operatori. misi gamoyenebisas<br />

marjvena markerSi Caiwereba piroba (logikuri gamosaxuleba), xolo<br />

149


marcxenaSi _ brZaneba an gamosaxuleba, romelic gamoiTvleba pirobis<br />

Sesrulebis SemTxvevaSi;<br />

(Ctrl + Shift) _ otherwise (sxva SemTxvevaSi) operatoris Casma, romelic<br />

gamoiyeneba if logikur operatorTan erTad. markerSi Caiwereba<br />

brZaneba an gamosaxuleba, romelic gamoiTvleba pirobis<br />

Seusruleblobis SemTxvevaSi;<br />

(Ctrl + Shift + “) _ ciklis operatori. for cikli gamoiyeneba rodesac<br />

ciklSi Sesasrulebeli brZanebebis gameorebis ricxvi winaswar anu<br />

ciklSi Sesvlamde gansazRvrulia. for operatoris marcxena markerSi<br />

Sesatania ciklis parametris identifikatori, marjvena markerSi am<br />

parametris mniSvnelobaTa Secvlis diapazoni, xolo qvedaSi _ ciklSi<br />

Sesasrulebeli brZaneba;<br />

(Ctrl + ]) _ ciklis operatori. while (manam ... sanam) cikli gamoiyeneba<br />

rodesac ciklSi Sesasrulebeli brZanebebis gameorebis ricxvi<br />

winaswar ar aris gansazRvruli. while operatoris marjvena markerSi<br />

Sesatania piroba, xolo QqvedaSi _ ciklSi Sesasrulebeli brZaneba.<br />

pirobis Seusruleblobisas xdeba ciklidan gamosvla;<br />

(Ctrl + Shift + {) _ ciklis Sesrulebis Sewyvetis operatori;<br />

(Ctrl + [) _ continue operatori, gamoiyeneba ciklis morig iteraciaze<br />

gadasasvlelad;<br />

(Ctrl + Shift + |) _ return operatori, gamoiyeneba programis Sesrulebis<br />

Sesawyvetad. Mmis markerSi Sesatania programidan dokumentSi misawodi<br />

informacia;<br />

(Ctrl + ‘) _ on error (Secdomis SemTxvevaSi) operatori. am operatoriT<br />

jer gamoiTvleba marjvena argumenti, xolo Secdomis SemTxvevaSi _<br />

marcxena.<br />

unda aRiniSnos, rom operatorebis dasaxelebebis klaviaturidan akreba<br />

dauSvebelia.<br />

12.2 miniWebisa da striqonis Casmis operatorebi<br />

rogorc ukve iyo aRniSnuli, miniWebis operatori gamoiyeneba<br />

cvladebisaTvis an funqciebisaTvis mniSvnelobis misaniWeblad, xolo Add Line<br />

operatori Casvams programaSi axal xazs.<br />

x y<br />

f( x� y)<br />

log �<br />

ganvixiloT programis Seqmnis procesi. vTqvaT, gvinda ganvsazRvroT<br />

�� � �<br />

funqcia � � programis meSveobiT. amisaTvis:<br />

2 � y<br />

�<br />

�<br />

150


1. avkriboT klaviaturidan f( x� y)<br />

da : miniWebis niSnis<br />

Sesatanad;<br />

2. gamoviyenoT Programming panelis Add Line operatori;<br />

3. davawkapunoT zeda markerze, avkriboT k da<br />

gamoviyenoT Programming panelis operatori;<br />

x � y<br />

4. miniWebis marjvniv myof markerSi SevitanoT ;<br />

2 � y<br />

5. qveda markerze gadasaadgileblad davaWiroT Tab<br />

klaviSs da avkriboT log(k).<br />

aRvniSnoT, rom programis SigniT akrZalulia miniWebis niSnis (:=)<br />

gamoyeneba. is cvladebi, romlebic gansazRvrulia programis SigniT<br />

operatoriT (rogorc wina magaliTSi k cvladi), warmoadgenen programis lokalur<br />

cvladebs da ar arian gansazRvrulebi samuSao furclis sxva adgilas.<br />

12.3 pirobiTi gadasvlis iperatori<br />

programis operatorebi sruldeba mimdevrobiT, zemodan qvemoT. xSirad<br />

saWiroeba moiTxovs am Tanmimdevrobis Secvlas, rac SesaZlebelia if pirobiTi<br />

gadasvlis operatoriT. if operatori gamoiyeneba algoriTmis ganStoebuli<br />

struqturis aRsawerad.<br />

vTqvaT, gvinda ganvsazRvroT Semdegi funqcia:<br />

��<br />

0<br />

w ( x)<br />

� �<br />

�� 25 � x<br />

amisaTvis:<br />

2<br />

,<br />

Tu<br />

sxva<br />

x � 5<br />

SemTxvevaSi<br />

1. avkriboT w(x): da gamoviyenoT Programming<br />

panelis Add Line operatori;<br />

2. gamovyoT zeda markeri da gamoviyenoT Programming<br />

panelis if operatori;<br />

3. if sityva_gasaRebis marjvniv mdgom markerSi<br />

SevitanoT x >5 logikuri gamosaxuleba<br />

Boolean panelis gamoyenebiT. marcxena markerSi<br />

151<br />

.<br />

f( x� y ) ��<br />

f( x� y)<br />

��<br />

f( x� y)<br />

�� k �<br />

f( x� y ) �� k<br />

f( x� y)<br />

�� k<br />

�<br />

�<br />

log( k)<br />

w( x)<br />

��<br />

w( x)<br />

�� if<br />

x � y<br />

2 � y<br />

x � y<br />

2 � y<br />

w( x)<br />

�� 0 if x � 5


magaliTi.<br />

SevitanoT 0, romlis mniSvneloba mieniWeba w (x)<br />

funqcias, roca<br />

marjvena markerSi Setanili logikuri gamosaxulebis mniSvnelobaa<br />

“WeSmariti” (true);<br />

4. gamovyoT qveda markeri da gamoviyenoT Programming panelis otherwise<br />

operatori da mis marcxniv mdgom markerSi SevitanoT<br />

romlis mniSvneloba mieniWeba<br />

w (x)<br />

funqcias, roca programis<br />

logikuri pirobis mniSvnelobaa<br />

“mcdari” (false).<br />

152<br />

w ( x)<br />

��<br />

0 if x � 5<br />

2<br />

25 � x ,<br />

nax.12.2–ze moyvanilia if pirobiTi gadasvlis operatoris gamoyenebis<br />

nax.12.2. if logikuri operatoris gamoyenebis magaliTi<br />

25 x 2<br />

� otherwise<br />

if operatoris piroba logikur gamosaxulebas warmoadgens, romlis<br />

Sesatanad vsargeblobT Boolean instrumentTa panelis operatorebiT (nax.12.3).<br />

Boolean instrumentTa panelSi Tavmoyrilia Sedarebis operatorebi (Equal to (Ctrl+<br />

=) _ tolia, Less Than () _ metia, Less Than or Equal to


(Ctrl+ ( ) _ naklebia an toli, Greater Than or Equal to (Ctrl+ ) ) _ metia an toli,<br />

Not Equal to (Ctrl+ 3) _ ar udris) da logikuri operatorebi (Not (Ctrl+Shift+5) _<br />

logikuri uaryofa, And (Ctrl+Shift+7) _ koniunqcia anu logikuri “da”, Or<br />

(Ctrl+Shift+6) _ dizunqcia anu logikuri “an”, Exclusive or (xor) (Ctrl+Shift+1) _<br />

dizunqciis uaryofa).<br />

nax.12.3. Boolean instrumentTa paneli<br />

Sedarebis operatorebis operandebia ricxviTi an striqonuli tipis<br />

monacemebi (orive operandi unda iyos erTi da igive tipisa), xolo logikuri<br />

operatorebis operandebi logikuri gamosaxulebebia. striqonebis Sedareba<br />

warmoebs simboloebis mixedviT marcxnidan marjvniv. Tu striqonebis raime wyvili<br />

ar emTxveva erTmaneTs, ufro metis mniSvnelobis mqoned iTvleba is simbolo,<br />

romlis Sesabamisi kodi (koduri cxrilidan) ufro metia. Sedarebisa da logikuri<br />

operaciebis Sedegad miiReba 1 (“WeSmariti”) an 0 (“mcdari”).<br />

12.4 ciklis operatorebi<br />

gameorebadi anu cikluri procesi gamoTvliTi procesebis metad<br />

gavrcelebul tips warmoadgens. ciklis operatorebi gankuTvnilia algoriTmis<br />

cikluri struqturis aRsawerad.<br />

M<strong>athcad</strong>_s aqvs ori ciklis operatori: for da while.<br />

rogorc ukve iyo aRniSnuli, for cikli gamoiyeneba rodesac ciklSi<br />

Sesasrulebeli brZanebebis gameorebis ricxvi winaswar anu ciklSi Sesvlamde<br />

gansazRvrulia. for ciklis Sesaqmnelad:<br />

1. davawkapunoT Programming panelis for operatorze;<br />

2. “�”_is marcxniv mdebare markerSi SevitanoT ciklis cvladis saxeli,<br />

marjvniv mdebare markerSi _ ciklis cvladis sawyisi da bolo<br />

mniSvnelobebi da agreTve misi mniSvnelobis Secvlis for i � 1�� n<br />

biji (Tu es biji 1_sagan gansxvavebulia);<br />

3. qveda markerSi SevitanoT ciklSi Sesasrulebeli brZaneba. Tu ciklSi<br />

sruldeba ramdenime brZaneba, gamovyoT qveda markeri<br />

da Add Line operatoriT jer CavsvaT axali striqonebi,<br />

xolo Semdeg markerebSi SevitanoT ciklis brZanebebi.<br />

153<br />

for<br />

for<br />

�<br />

i � 1�� n<br />

s � s � i


while (manam ... sanam) tipis cikls viyenebT rodesac ciklis gameorebis<br />

raodenoba ar aris winaswar cnobili da is dasruldeba mxolod miTiTebuli<br />

pirobis Seusruleblobisas.<br />

while ciklis Sesaqmnelad:<br />

1. davawkapunoT Programming panelis while operatorze;<br />

2. zeda markerSi SevitanoT gameorebis pirobis<br />

Sesabamisi logikuri gamosaxuleba, xolo qveda<br />

markerSi SevitanoT ciklSi Sesasrulebeli<br />

brZaneba. Tu ciklSi sruldeba ramdenime brZaneba,<br />

gamovyoT qveda markeri da Add Line operatoriT jer<br />

CavsvaT axali striqonebi, Semdeg ki markerebSi<br />

SevitanoT ciklis brZanebebi.<br />

nax.12.4_ze moyvanilia for da while operatorebis gamoyenebis magaliTebi.<br />

nax.12.4. for da while operatorebis gamoyenebis magaliTebi<br />

154<br />

while<br />

while<br />

v j<br />

j � j � 1<br />

� t


12.5 Break, Continue da Return operatorebi<br />

break operatori gamoiyeneba ciklis Sesawyvetad anu raime pirobis<br />

Sesrulebisas ciklidan gamosasvlelad.<br />

Tu saWiroa pirobis Sesrulebisas SevwyvitoT ciklis morigi iteracia da<br />

gavagrZeloT ciklis Sesruleba Semdegi iteraciebisaTvis, vsargeblobT continue<br />

operatoriT.<br />

break da continue operatorebis Sesatanad vsargeblobT Programming<br />

panelis Sesabamisad da punqtebiT.<br />

break da continue operatorebi, rogorc wesi, gvxdebian if operatorSi da<br />

ciklis operatorebSi.<br />

return operatoris meSveobiT SesaZlebelia programis Sesrulebis Sewyveta.<br />

am dros cvlads an funqcias mieniWeba ara bolo, aramed mimdinare brZanebiT<br />

gamoTvlili mniSvneloba (skalari, veqtori, masivi an striqoni). return operatori,<br />

break da continue operatorebis msgavsad, ZiriTadad gvxdeba if operatorSi.<br />

return operatoris Sesatanad:<br />

1. davawkapunoT Programming panelis operatorze;<br />

2. operatoris marcxena markerSi CavsvaT Programming panelis<br />

operatori;<br />

3. return sityva_gasaRebis marjvniv mdgom markerSi avkriboT gamosaxuleba.<br />

Tu gamosaxuleba striqonuli tipis konstantaa, klaviaturidan<br />

SevitanoT “ simbolo da Sesabamisi teqsti;<br />

4. if operatoris marjvniv mdebare markerSi davbeWdoT logikuri<br />

gamosaxuleba.<br />

12.6 operatori on error<br />

am operatoris programaSi CarTva saSualebas gvaZlevs gamoTvlebSi<br />

SesaZlo Secdomebis SemTxvevaSi movaxdinoT Secdomis damuSaveba raTa M<strong>athcad</strong>_ma<br />

ar Sewyvitos programis Sesruleba da gaagrZelos gamoTvlebi. on error operatori<br />

arsebiTad SecdomebisaTvis “xafangs” warmoadgens.<br />

on error operatoris Sesaqmnelad gamoviyenoT Programming panelis<br />

punqti. marjvena markerSi Caiwereba ZiriTadi gamosaTvleli gamosaxuleba, xolo<br />

marcxenaSi _ is gamosaxuleba, romelic Sesruldeba Secdomis SemTxvevaSi.<br />

nax.12.5_Si moyvanilia on error operatoris da error funqciis, romelic<br />

gamoiyeneba Secdomis Sesaxeb teqsturi Setyobinebis gamosatanad, gamoyenebis<br />

magaliTebi.<br />

155


nax.12.5. on error operatorisa da error funqciis gamoyeneba<br />

156


gamoyenebuli literatura<br />

1. Brent Maxfield, “ENGINEERING with MATHCAD”. Using M<strong>athcad</strong> to Create and Organize your<br />

Engineering Calculations. B/H, 2007.<br />

2. Е. Макаров, «Инженерные расчеты в Маthcad». Учебный курс. Издательство «Питер», 2007,<br />

486 стр.<br />

3. В.П. Дьяконов, «Энциклопедия M<strong>athcad</strong> 2001 и M<strong>athcad</strong> 11». Солон-Пресс, 2004, 832 стр.<br />

4. M<strong>athcad</strong> 11. User’s Guide. Mathsoft Engineering &Education, Inc, 2001, p. 473.<br />

5. Е.М.Кудрявцев, «M<strong>athcad</strong> 8». Издательство ДМК. Москва, 2000, 318 стр.<br />

6. В.П.Дьяконов, “MathCAD Plus 7.0 PRO”. Справочник по MathCAD Plus 7.0 PRO.<br />

Издательство « СК ПРЕСС», Москва, 1998, 345 стр.<br />

7. www. mathsoft.com .<br />

157


158

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!