06.05.2013 Views

ლ.ფერაძე, მ.სორდია maTematikuri sistema M athcad

ლ.ფერაძე, მ.სორდია maTematikuri sistema M athcad

ლ.ფერაძე, მ.სორდია maTematikuri sistema M athcad

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

saqarTvelos teqnikuri universiteti<br />

<strong>ლ</strong>.<strong>ფერაძე</strong>, <strong>მ</strong>.<strong>სორდია</strong><br />

<strong>maTematikuri</strong> <strong>sistema</strong><br />

M a t h c a d<br />

Tbilisi<br />

2008<br />

damtkicebulia stu_s<br />

saredaqcio-sagamomcemlo<br />

sabWos mier


uak. 621 397<br />

winamdebare saxelmZRvaneloSi pirvelad qarTulad sruli saxiT aRwerilia<br />

M<strong>athcad</strong> <strong>maTematikuri</strong> <strong>sistema</strong> (M<strong>athcad</strong> 11.0 versia), romlis meSveobiTac sruldeba<br />

yvela saxis <strong>maTematikuri</strong> gamoTvlebi da miiReba amocanebis amoxsna rogorc<br />

analizuri, aseve ricxviTi saxiT – saWiroebis SemTxvevaSi maTi grafikuli<br />

warmodgeniT. wignSi ganxilulia M<strong>athcad</strong>–is ZiriTadi cnebebi da gansazRvrebebi,<br />

aRwerilia menius brZanebebi, instrumentTa panelebi, funqciebi da operatorebi,<br />

daprogramebis SesaZleblobebi.<br />

naSromi gankuTvnilia mkiTxvelTa farTo wrisaTvis: sxvadasxva specialobis<br />

studentebisaTvis, doqtorantebisa da mecnier muSakebisaTvis. SesaZlebelia misi<br />

rogorc TviTmaswavleblis gamoyeneba.<br />

avtorebi madlobas uxdian prof. T. kupataZes da asoc. prof. d. beriaSvils<br />

Rirebuli rCevebisaTvis masalis momzadebis procesSi.<br />

recenzentebi:<br />

telekomunikaciis departamentis<br />

sruli profesori, t.m.d. s. SavguliZe,<br />

saqarTvelos maTematikosTa<br />

kavSiris prezidenti, f/m.m.d. j. SariqaZe.<br />

2


s a r C e v i<br />

თavi I sawyisi cnebebi 7<br />

1.1 <strong>maTematikuri</strong> <strong>sistema</strong> M<strong>athcad</strong>_is zogadi mimoxilva 7<br />

1.2 M<strong>athcad</strong>–is instalireba 9<br />

1.3 M<strong>athcad</strong>_is gaSveba 10<br />

1.4 M<strong>athcad</strong>–is dokumentis fanjris struqtura 10<br />

1.5 ZiriTadi cnebebi da gansazRvrebebi 11<br />

1.6 kursoris formebi 12<br />

1.7 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis Seqmna 13<br />

1.8 monacemTa ZiriTadi tipebi 16<br />

Tavi II menius punqti File (faili) 21<br />

2.1 mTavari menius File punqtis Semadgenloba 21<br />

2.2 M<strong>athcad</strong>–is dokumentis Seqmna, Senaxva, gaxsna da daxurva 21<br />

2.3 gverdebis parametrebis dayeneba, beWdviswina daTvalierebis 24<br />

da beWdvis reJimebi<br />

Tavi III dokumentis redaqtirebis meTodebi 27<br />

3.1 redaqtirebis zogadi xerxebis mokle mimoxilva 27<br />

3.2 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis redaqtirebis magaliTebi 28<br />

3.3 mTavari menius Edit (redaqtireba) punqtis Semadgenloba 32<br />

3.4 redaqtirebis operaciis gauqmeba_aRdgena 33<br />

3.5 dokumentis fragmentebTan muSaoba 33<br />

3.6 teqstis an gamosaxulebis fragmentis Zebna da Secvla 35<br />

3.7 dokumentis sasurvel gverdze gadasvla 36<br />

Tavi IV menius punqti View (xedi) 37<br />

4.1 mTavari menius View punqtis Semadgenloba 37<br />

4.2 instrumentTa panelebi 37<br />

4.3 saxazavi, mdgomareobis striqoni da areebi 38<br />

3


4.4 masStabis Secvla da ganaxleba 38<br />

4.5 gverdis kolontitulebis Seqmna da gaformeba 39<br />

Tavi V menius punqti Insert (Casma) 41<br />

5.1 mTavari menius Insert punqtis Semadgenloba 41<br />

5.2 grafikis Casma 41<br />

5.3 organzomilebiani X_Y grafikis ageba da redaqtireba 42<br />

5.4 polaruli grafikis ageba da redaqtireba 46<br />

5.5 3_ganzomilebiani zedapiris grafikis ageba da redaqtireba 48<br />

5.6 konturuli grafikis Seqmna 52<br />

5.7 wertilovani da svetovani grafikebis Seqmna 54<br />

5.8 veqtoruli velis grafikis Seqmna 55<br />

5.9 grafikebis Seqmna ostatis meSveobiT 55<br />

5.10 matricis Casma dokumentSi 57<br />

5.11 funqciebis Casma 58<br />

5.12 sazomi erTeulis Casma 58<br />

5.13 naxatis Casma 59<br />

5.14 ubnis formireba da gverdis gawyveta 60<br />

5.15 <strong>maTematikuri</strong> da teqsturi areebis Casma 60<br />

5.16 komponentebis Casma 61<br />

5.17 monacemebis Casma 63<br />

5.18 mmarTveli komponentebis Casma 66<br />

5.19 M<strong>athcad</strong>_is dokumentSi sxva obieqtis Casma 67<br />

5.20 miTiTebebis Casma 69<br />

5.21 hipermimarTvis damyareba 70<br />

Tavi VI simboluri operaciebi M<strong>athcad</strong>_Si 72<br />

6.1 Symbolics menius da Symbolic panelis Semadgenloba 72<br />

6.2 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis warmodgena analizuri saxiT 74<br />

6.3 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gamartiveba (simplify) 76<br />

6.4 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis gaSla (expand) 78<br />

6.5 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis da ricxvebis martiv mamravlebad 79<br />

daSla (factor)<br />

6.6 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis mwkrivad gaSla msgavsi 80<br />

wevrebis SeerTebiT (collect)<br />

6.7 polinomis koeficientebis gansazRvra miTiTebuli 81<br />

cvladis mimarT (coeffs)<br />

6.8 gantolebebis da utolobebis amoxsna miTiTebuli 82<br />

cvladis mimarT (solve)<br />

4


6.9 gamosaxulebis Casma miTiTebuli cvladis magivrad (substitute) 83<br />

6.10 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis diferencireba da integreba 85<br />

6.11 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis teiloris mwkrivad gaSla (series) 86<br />

6.12 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis warmodgena elementaruli 88<br />

wiladebis jamis saxiT (parfrac)<br />

6.13 matricebis transponireba, Sebruneba da determinantis gansazRvra 89<br />

6.14 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gardaqmnebi 91<br />

6.15 simboluri gamoTvlebis Sedegebis gamotanis stilis dayeneba 93<br />

6.16 cvladebis mniSvnelobebis SezRudva da instrumentTa 93<br />

paneli Modifier (modificikacia)<br />

6.17 simboluri gamoTvlebis Sedegebis warmodgena kompleqsuri ricxvis 95<br />

saxiT da mcocavi wertiliT (complex, float)<br />

Tavi VII daformateba M<strong>athcad</strong>_Si 97<br />

7.1 Format menius da Formatting panelis Semadgenloba 97<br />

7.2 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis daformateba 98<br />

7.3 ricxviTi Sedegebis daformateba 100<br />

7.4 teqstisa da abzacis daformateba 104<br />

7.5 tabulaciis poziciebis dayeneba 106<br />

7.6 stilis daformateba 106<br />

7.7 obieqtis Tvisebebis dayeneba 108<br />

7.8 grafikebis daformateba 110<br />

7.9 ferebis dayeneba 112<br />

7.10 ubnebis daformateba 113<br />

7.11 areebis gancalkeveba da sworeba. gverdebis xelmeore numeracia 114<br />

Tavi VIII mTavari menius Tools (instrumentebi) punqti 115<br />

8.1 mTavari menius Tools punqtis Semadgenloba 115<br />

8.2 marTlweris Semowmeba da koreqtireba 115<br />

8.3 animaciuri klipebis Seqmna da aRwarmoeba 116<br />

8.4 samuSao furclis dacva 119<br />

8.5 gamoTvlebis reJimebi 120<br />

8.6 calkeuli <strong>maTematikuri</strong> aris gaangariSebis procesidan gamoricxva 121<br />

8.7 gamoTvlebis optimizacia 121<br />

8.8 Secdomis wyaros gamovlineba 122<br />

8.9 samuSao furclis ofciebi 124<br />

8.10 parametrebis momarTva 125<br />

5


Tavi IX mTavari menius Window (fanjara) punqti 127<br />

9.1 mTavari menius Window punqtis Semadgenloba 127<br />

9.2 fanjrebis kaskaduri ganlageba (Cascade) 127<br />

9.3 fanjrebis horizontaluri da vertikaluri ganlageba 128<br />

(Tile Horizontal, Tile Vertical)<br />

9.4 dokumentebis fanjrebis marTva 129<br />

Tavi X sainformacio resursebi. mTavari menius Help punqti 131<br />

10.1 mTavari menius Help (daxmareba) punqtis Semadgenloba 131<br />

10.2 M<strong>athcad</strong>_is sacnobaro <strong>sistema</strong> 131<br />

10.3 sainformacio resursebis gamoyeneba (Resource Center) 133<br />

10.4 daxmarebis sxva saSualebebi 136<br />

Tavi XI funqciebi M<strong>athcad</strong>_Si 137<br />

11.1 momxmareblis mier funqciebis Seqmna 137<br />

11.2 CaSenebuli funqciebis mimoxilva 137<br />

11.3 momxmareblis mier operatoris Seqmna 147<br />

Tavi XII daprogrameba M<strong>athcad</strong>_Si 149<br />

12.1 Programming instrumentTa panelis operatorebis aRwera 149<br />

12.2 miniWebisa da striqonis Casmis operatorebi 150<br />

12.3 pirobiTi gadasvlis iperatori 151<br />

12.4 ciklis operatorebi 153<br />

12.5 Break, Continue da Return operatorebi 155<br />

12.6 operatori on error 155<br />

gamoyenebuli literatura 157<br />

6


თavi I sawyisi cnebebi<br />

1.1 <strong>maTematikuri</strong> <strong>sistema</strong> M<strong>athcad</strong>_is zogadi mimoxilva<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamoTvlebis avtomatizirebis aucileblobam ganapiroba<br />

kompiuteris Seqmna. eleqtronul milakebze agebulma pirveli Taobis<br />

kompiuterebma farTo gamoyeneba ver hpova sxvadasxva mizezebis gamo.<br />

mikroeleqtronikis ganviTarebasTan erTad gamoCnda specializirebuli,<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamoTvlebisTvis gankuTvnili miniaturuli kompiuteri –<br />

programirebuli kalkulatori, romelic amJamadac gamoiyeneba. bolo wlebSi<br />

masiuri gavrceleba hpova ufro mZlavrma, swrafma da universalurma<br />

personalurma kompiuterma, romelsac gaaCnia grafikebis agebis, logikuri da<br />

analizuri gamoTvlebis SesaZleblobanic.<br />

Tavdapirvelad kompiuterze <strong>maTematikuri</strong> gamoTvlebis SesrulebisaTvis<br />

aucilebeli iyo romelime daprogramebis enis, rogoricaa: fortrani, beisiki,<br />

paskali da sxva, Seswavla. es aucilebloba Tavidan acilebuli iqna bolo dros<br />

farTo masebSi gavrcelebul iseT maTematikur sistemebSi rogoricaa: M<strong>athcad</strong>,<br />

Mercury, Matlab, Mathematica, Maple da sxv.<br />

<strong>maTematikuri</strong> <strong>sistema</strong> M<strong>athcad</strong>–i warmoadgens amerikuli firmis MathSoft–is<br />

produqcias. igi muSaobs grafikuli garsis mqone operaciuli <strong>sistema</strong> Windows–is<br />

marTvis qveS, rac ganapirobebs am ukanasknelis tipiuri da farTo<br />

SesaZleblobebis M<strong>athcad</strong>–Si gamoyenebas: dokumentis redaqtireba, yvela tipis<br />

printeris, yvelaze metad gavrcelebuli simboloebis gamoyenebis SesaZlebloba,<br />

Sriftebis mravalferovneba, mausis moxerxebuli manipulireba, amomwuravi<br />

eleqtronuli cnobari, OLE meqanizmis gamoyeneba da sxv.<br />

M<strong>athcad</strong>–s, teqsturi redaqtoris msgavsad, gaaCnia WYSIWYG (What you see is what<br />

you get – rasac xedav, imas iReb) interfeisi, rac iTvaliswinebs dokumentis<br />

dabeWdvas imave saxiT, rogori saxec mas displeis ekranze aqvs. M<strong>athcad</strong>–Si<br />

SesaZlebelia rogorc urTulesi <strong>maTematikuri</strong> gamoTvlebis, aseve martivi<br />

simboluri gardaqmnebis Catareba. mas gaaCnia maTematikur simboloebze<br />

orientirebuli interfeisi da grafikebis agebis saSualebani, aseTive saxe aqvs<br />

gamoTvlebis Sedegebsac, rac sruliad amarTlebs misi saxelis abreviaturas<br />

(cad _ Computer Aided Design – kompiuteris meSveobiT proeqtireba).<br />

iseve, rogorc eleqtronul cxril Excel–Si, M<strong>athcad</strong>–is dokumentSic<br />

cvlilebebis Setana moaxdens arsebuli dokumentis formulebis Sesabamis<br />

gadaangariSebas, aseve avtomaturad cvlilebebs ganicdis agebuli grafikebic.<br />

eleqtronul wignSi Tavmoyrilia gamoyenebiTi formulebi da grafikebi, romlis<br />

kopireba da Casma momxmareblis dokumentSi martivad sruldeba. aseve<br />

7


SesaZlebelia gamoviyenoT ukve gamzadebuli, konkretuli amoxsnili magaliTebi,<br />

romlebic moTavsebulia e.w. standartul biblioTekebSi (Quick Sheets).<br />

M<strong>athcad</strong>–Si dokumentis Seqmnis procesSi daSvebuli Secdomebis aRmofxvra<br />

advilad xdeba, radgan masSi sruldeba sintaqsuri da semantikuri Semowmeba.<br />

daSvebuli Secdomebi gamoiyofa wiTeli simboloebiT. masze amomwurav pasuxs<br />

gvaZlevs eleqtronuli cnobari, romlis gamoZaxebac xdeba klaviaturidan F1<br />

Rilakis gamoyenebiT.<br />

M<strong>athcad</strong>–Si formulis Cawera advilad xorcieldeba grafikuli<br />

<strong>maTematikuri</strong> simboloebiT. formulebi Caiwereba analizuri saxiT da ar<br />

moiTxoveba sayovelTaod miRebul maTematikur simboloebTan (mag.,, ! , , )<br />

dakavSirebuli gamoTvlebis proceduris dawvrilebiTi aRwera. aseTi midgoma<br />

aadvilebs maTematikur moqmedebaTa arsis aRqmas da momxmarebels acilebs<br />

daprogramebis enis (mag: fortrani, beisiki, paskali da a.S.) gamoyenebis<br />

aucileblobas.<br />

ra Tqma unda, es ar niSnavs imas, rom <strong>sistema</strong>s ar gaaCnia misi daprogramebis<br />

ena. sinamdvileSi igi arsebobs – algoriTmuli, maRali donis daprogramebis ena,<br />

romelic maTematikur simboloebze orientirebulia da gvexmareba <strong>sistema</strong>sTan<br />

dialogis damyarebaSi. am daprogramebis enis meSveobiT SesaZlebelia dasmuli<br />

amocanis amoxsna da Sedegis miReba sasurveli formiT.<br />

imis mixedviT Tu romel obieqts (teqsti, formula an grafiki) qmnis<br />

momxmarebeli M<strong>athcad</strong>–Si, <strong>sistema</strong> Tavad aformirebs programas daprogramebis enis<br />

meSveobiT, romelic inaxeba operatiul mexsierebaSi manam, sanam ar iqneba<br />

Senaxuli diskze failis saxiT, romlis tipia .mcd. momxmareblisaTvis M<strong>athcad</strong>–is<br />

gamosayeneblad sakmarisia masSi obieqtze orientireba. yvela operators gaaCnia<br />

<strong>maTematikuri</strong> simboloebis saxe, romlis arCevac advilad SesaZlebelia mausis<br />

meSveobiT, xolo <strong>maTematikuri</strong> funqciebi (mag: sin, cos da a.S.) SegviZlia<br />

klaviaturidan avkriboT ise, rogorc gviweria, an avirCioT instrumentTa<br />

panelidan, specialuri siidan, rac funqciis Seyvanisas SecdomaTa albaTobas<br />

amcirebs.<br />

M<strong>athcad</strong> 11.0 Pro versiaSi wina versiebidan gansxvavebiT damatebulia axali<br />

SesaZleblobani rogoricaa: dokumentis feradi gaformeba, animaciuri (moZravi)<br />

grafikebis ageba da xmovani gaformeba, teqsturi, formulebis da grafikuli<br />

redaqtorebis gaerTianeba. aseve SesaZloa sxva simbolur maTematikur mZlavr<br />

sistemebTan gaerTianeba urTulesi gamoTvlebisaTvis. aqedan gamomdinareobs aseTi<br />

sistemebis saxelic _ integrirebuli sistemebi.<br />

bolo dros mniSvnelovan interess iwvevs kompiuteruli algebris<br />

sistemebis unari Seasrulos ara mxolod cifruli, aramed analoguri<br />

gamoTvlebic.<br />

IBM PC–Tvis SemuSavda simboluri <strong>maTematikuri</strong> (kompiuteruli algebra)<br />

sistemebi, iseTebi rogoricaa: M<strong>athcad</strong>, Matlab, Derive [10], Maple V da Mathematica2 da<br />

3. maTi gamoyeneba aadvilebs yvelaze rTul maTematikur, statistikur da<br />

8


finansur–ekonomikur gamoTvlebs, romlis CatarebisaTvis manamde saWiro iyo<br />

maRali donis maTematikos_analitikosebis Careva.<br />

aRsaniSnavia, rom liderebad kompiuteruli algebris sistemebSi iTvlebian<br />

kompania Waterloo Maple Software–is produqcia Maple V da firma Wolfram–is<br />

Mathematica3. am sistemebs gaaCniaT simboluri maTematikis amomwuravi<br />

SesaZleblobani, rac mosaxerxebelia maTematikosebisaTvis, magram ara farTo<br />

masebisaTvis. am ukanasknelTaTvis ufro moxerxebul maTematikur <strong>sistema</strong>d rCeba<br />

M<strong>athcad</strong>–i, romelSic SesaZlebelia rTuli <strong>maTematikuri</strong> ricxviTi gamoTvlebis da<br />

agreTve simboluri operaciebis Catareba. amisaTvis firma Maple–is licenziiT<br />

M<strong>athcad</strong>–Si gamoyenebulia ramodenime ZiriTadi simboluri operacia Maple–dan. maTi<br />

raodenoba SezRudulia im minimumamde, romelic saWiroa masiuri<br />

momxmareblisaTvis. amis dasadastureblad sakmarisia moviyvanoT statistikuri<br />

Sedareba. Maple VR4 Seicavs 2800 (!) funqcias, rodesac M<strong>athcad</strong>-11.0 Pro–Si maTi<br />

ricxvi 300 umniSvnelod aRemateba da aqedan simboluri maTematikis funqciebi<br />

sul raRac or aTeuls utoldeba.<br />

amrigad, M<strong>athcad</strong>–is ZiriTadi ganmasxvavebeli Tvisebebia:<br />

M<strong>athcad</strong>–i <strong>maTematikuri</strong> amocanebis amoxsnis universaluri <strong>sistema</strong>a, farTo<br />

momxmarebelze orientirebuli;<br />

<strong>maTematikuri</strong> amocanebis Cawera M<strong>athcad</strong>–Si sxva sistemebTan SedarebiT<br />

miaxloebulia Cveulebriv Caweras, rac aadvilebs mis gamoyenebas;<br />

M<strong>athcad</strong>–i ramdenjerme iafia Tavis analogebTan SedarebiT.<br />

1.2 M<strong>athcad</strong>–is instalireba<br />

M<strong>athcad</strong> 11.0–is instalirebisaTvis aucilebelia garkveuli aparaturuli da<br />

programuli uzrunvelyofa.<br />

kompiuters.<br />

aparaturul uzrunvelyofaSi vgulisxmobT IBM firmis personalur<br />

kompaqt_diskze (CD_ROM) arsebuli <strong>maTematikuri</strong> <strong>sistema</strong> MathCAD–is<br />

pirdapiri kopireba vinCesterze yovlad dauSvebelia. misi instalirebisaTvis<br />

aucilibelia:<br />

1. movaTavsoT diski kompakt–diskis diskur mowyobilobaSi;<br />

2. avirCioT ZiriTadi menius punqti Start Run... ;<br />

3. mivuTiToT kompakt–diskis saxeli (mag. D:\setup.exe).<br />

instalirebis procesi umtkivneulod mimdinareobs, magram Tu warmoiqmneba<br />

raime problema, SegviZlia misi gadaWra, Tu gavecnobiT detalur instruqcias<br />

instalirebis Sesaxeb readme failSi.<br />

9


1.3 M<strong>athcad</strong>–is gaSveba<br />

M<strong>athcad</strong>–is CatvirTva SesaZlebelia yvela im wesiT, romelic miRebulia<br />

operaciuli <strong>sistema</strong>MAWindows –is garemoSi:<br />

samuSao magidaze M<strong>athcad</strong>–is niSnakze Tagvis marcxena RilakiT orjeradi<br />

dawkapunebiT;<br />

sastarto menius Start → Programs → MathSoft Apps → M<strong>athcad</strong> brZanebiT;<br />

Sesabamisi katalogis sarCevSi M<strong>athcad</strong>.exe failze orjeradi dawkapunebiT;<br />

Start → Search dialogur fanjaraSi .mcd gafarToebis mqone failebis<br />

moZebniT da ormagi wkapuniT erT-erT aseT failze (am dros programa<br />

avtomaturad CaitvirTeba Sesabamisi dokumentis fanjarasTan erTad);<br />

saqaRaldis sarCevSi M<strong>athcad</strong>–is dokumentze orjer dawkapunebiT (am dros<br />

programa avtomaturad gaiSveba da gaixsneba Sesabamisi dokumentis fanjara);<br />

Start → Run… brZanebis dialogSi M<strong>athcad</strong>.exe failze mimarTvis gzis<br />

miTiTebiT an M<strong>athcad</strong>–is dokumentis failis saxelis miTiTebiT;<br />

Tu M<strong>athcad</strong>–is piqtograma gadatanilia swrafi gaSvebis (Quick Launch)<br />

panelze, am piqtogramaze dawkapunebiT.<br />

1.4 M<strong>athcad</strong>–is dokumentis fanjris struqtura<br />

M<strong>athcad</strong>–is gaSvebis Semdeg ekranze gaixsneba misi fanjara (nax.1.1).<br />

nax.1.1. M<strong>athcad</strong>–is fanjara<br />

10


M<strong>athcad</strong>–is fanjris stრuqturaa:<br />

M<strong>athcad</strong>–is fanjris pirveli striqonia saTauris striqoni – marcxniv<br />

miTiTebulia dokumentis saTauri, xolo marjvniv ganlagebulia sami<br />

Rilaki: dakecvis, mTel ekranze gaSlisa (Tu fanjara gaSlilia, am adgilas<br />

gvaqvs aRdgenis Rilaki, romelic aRadgens fanjris zomas, romelic mas<br />

hqonda mTel ekranze gaSlamde) da daxurvis.<br />

meore striqonia menius striqoni, sadac Tavmoyrilia menius punqtebi:<br />

File (faili) – failebTan muSaoba;<br />

Edit (redaqtireba) – dokumentis redaqtireba;<br />

View (xedi) – fanjris struqturis dayeneba;<br />

Insert (Casma) – obieqtebis Casma;<br />

Format (formati) – obieqtebis daformateba;<br />

Tools (instrumentebi) – programis zogi parametris da reJimis dayeneba;<br />

Symbolics (simbolika) – simboluri operaciebi;<br />

Windows (fanjrebi) – sistemis fanjrebs Soris marTva;<br />

Help (daxmareba) – damxmare eleqtronuli cnobari.<br />

menius striqonis Semdeg gvaqvs instrumentTa panelebis striqonebi.<br />

mizanSewonilia ekranze Candes Standard, Formatting, Math panelebi, romelTa<br />

moxsna_dayeneba menius View → Toolbars brZanebis CamonaTvalidan xdeba.<br />

danarCeni panelebi rogorebicaa Boolean, Symbolics, Calculus da sxv. SegviZlia<br />

ganvalagoT samuSao areSi moTxovnilebis Sesabamisad View → Toolbars<br />

brZanebis CamonaTvalidan an Math panelze Sesabamis Rilakze dawkapunebiT.<br />

fanjris ZiriTadi nawili ukavia samuSao ares (WorkSheet), sadac xdeba<br />

<strong>maTematikuri</strong> amocanebis amoxsna.<br />

fanjris qveda nawili ukavia mdgomareobis striqons (Status Bar), romlis<br />

moxsna_dayeneba xdeba menius View → Status Bar brZanebiT.<br />

fanjris standartuli saxe iTvaliswinebs agreTve vertikaluri da<br />

horizontaluri gadafurcvlis zolebs – dokumentis im ubnebis<br />

dasaTvaliereblad, romlebic ekranze ar Cans.<br />

1.5 ZiriTadi cnebebi da gansazRvrebebi<br />

M<strong>athcad</strong>_is dokumenti Sedgeba sxvadasxva tipis (formulebi, teqstebi,<br />

grafikebi, cxrilebi da a.S.) calkeuli blokebisagan. TiToeul bloks uWiravs<br />

marTkuTxedis formis garkveuli are.<br />

blokebis ganlagebas dokumentSi (teqsturi blokis garda) principialuri<br />

mniSvneloba aqvs. isini sruldeba marcxnidan marjvniv da zemodan qveviT, amitom<br />

blokebma ar unda gadafaron erTmaneTi, Tumca umniSvnelo gadafarvas<br />

mniSvneloba ara aqvs.<br />

11


lokebis konstruirebisaTvis M<strong>athcad</strong>–Si CaSenebulia sami redaqtori:<br />

teqsturi, formuluri da grafikuli (Sesabamisad teqsturi komentarebis,<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis da grafikebis Seqmnis saSualebebi).<br />

<strong>maTematikuri</strong> are – es aris are <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebiT an grafikiT.<br />

masSi Setanili nebismieri cvlileba aisaxeba mis qvemoT da marjvniv ganlagebul<br />

yvela danarCen maTematikur areSi.<br />

teqsturi are – es aris marTkuTxedis formis teqstis gansaTavseblad<br />

gankuTvnili are. teqstur ares xmaroben komentarebisaTvis. teqsturi aris<br />

Sesaqmnelad arsebobs ramdenime xerxi:<br />

menius striqonidan Insert → Text Region brZanebiT;<br />

klaviaturidan “ simbolos gamoyenebiT;<br />

sityvis an Tundac erTi simbolos Setanis Semdeg klaviaturidan “hari”<br />

klaviSis akrebiT.<br />

zemoTCamoTvlili SesaZlo variantebis gamoyenebisas gamoCndeba<br />

marTkuTxedi, sadac standartuli wesiT Seitaneba teqsti, amasTan SesaZloa<br />

sasurveli Sriftis, misi zomisa da maxasiaTeblebis dayeneba. teqstur areSi Enter<br />

klaviSze dawkapunebiT gadavalT axali abzacis pirvel striqonze, xolo Enter +<br />

Shift–iT mimdinare abzacis Semdeg striqonze. teqsturi aris marTkuTxeds aqvs<br />

markerebi, romelTa meSveobiT SeiZleba teqsturi aris gadideba–dapataraveba.<br />

1.6 kursoris formebi<br />

kursorma SeiZleba miiRos Semdegi formebi:<br />

+ jvaredini wiTeli feris kursori _ viziri _ miuTiTebs samuSao areSi<br />

pozicias, sadac SeiZleba formulis, teqstisa da grafikis blokebis ageba;<br />

misi gadaadgileba SesaZlebelia klaviaturidan kursoris gadaadgilebis<br />

klaviSebis gamoyenebiT an mausiT – sasurvel poziciaze dawkapunebiT;<br />

kursoris wiTeli vertikaluri xazi miuTiTebs teqstur blokebSi<br />

simboloTa Casmis an waSlis adgils;<br />

kursoris lurji kuTxis forma miuTiTebs maTematikur blokSi morigi<br />

simbolos Casmis pozicias da agreTve gamoyofil calkeul nawils an mTli-<br />

an gamoyofil ares. misi saxe damokidebulia simboloebis Setanis<br />

mimarTulebaze. klaviaturidan am mimarTulebis Secvla SesaZlebelia Insert<br />

Rilakis gamoyenebiT. maTematikur areSi saxelis an ricxvis redaqtirebisas<br />

kursori Seicvleba da miiRebs Semdeg formas: .<br />

12


1.7 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis Seqmna<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis Sesaqmnelad ZiriTadad viyenebT Math<br />

instrumentTa panelze arsebul maTematikur palitras. misi yoveli RilakiT Tavis<br />

mxriv gamoiZaxeba maTematikur simboloTa da moqmedebaTa esa Tu is paneli. Math<br />

instrumentTa panelis Rilakebia:<br />

– Calculator panelis gamoZaxeba. am panelze ganlagebulia ariTmetikuli<br />

operaciebis niSnebi da xSirad gamoyenebadi funqciebi;<br />

– Graph panelis gamoZaxeba, romelzec moTavsebulia or an samganzomi-<br />

lebiani grafikebis Sablonebi;<br />

– Matrix panelis gamoZaxeba, romelzec moTavsebulia matricebis da<br />

veqtorebis operatorebi;<br />

– Evaluation panelis gamoZaxeba. am panelze ganlagebulia miniWebis,<br />

tolobis, simboluri gardaqmnebis da momxmareblis mier operatoris<br />

ganmsazRvreli niSnebi;<br />

– Calculus (maTanalizis) panelis gamoZaxeba, romelSic ganlagebulia<br />

diferencialebis, integralebis, zRvrebis, jamis da namravlis Sablonebi;<br />

– Boolean panelis gamoZaxeba, romelSic ganlagebulia Sedarebis niSnebi da<br />

logikuri algebris operatorebi;<br />

– Programming panelis gamoZaxeba. am panelze ganlagebulia operatorebi,<br />

romlebic gvaZleven daprogramebis saSualebas;<br />

asoebi;<br />

– Greek panelis gamoZaxeba, romelzec ganlagebulia berZnuli anbanis<br />

– Symbolic panelis gamoZaxeba. am panelze ganlagebulia simboluri<br />

gamoTvlebis operatorebi.<br />

vTqvaT, gvinda gamovTvaloT Semdegi gamosaxulebis mniSvneloba:<br />

amisaTvis:<br />

3<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

x<br />

2<br />

13<br />

1 <br />

<br />

2xy<br />

<br />

<br />

1) Calculator panelze avirCioT (Tagvis marcxena Rilakze dawkapunebiT)<br />

niSnuli n (an davaWiroT Ctrl + \ ). gamoCndeba fesvis Setanis<br />

Sabloni. Savi marTkuTxedebiT naCvenebia, Tu sad unda aucileblad<br />

moTavsdes garkveuli <strong>maTematikuri</strong> informacia;<br />

2<br />

.


2) klaviaturis klaviSis meSveobiT an Shift + Tab–is daWeriT<br />

gadavalT poziciaSi, sadac iwereba fesvis xarisxi (gamosaxulebis<br />

nebismier adgilze kursoris dayeneba xdeba agreTve am adgilze<br />

TagviT dawkapunebiT);<br />

3) SevitanoT klaviaturidan an Calculator panelidan cifri 3. ekranze<br />

gveqneba 3 ;<br />

4) klaviSis meSveobiT an Tab–is daWeriT gadavalT poziciaSi,<br />

sadac unda SevitanoT fesvisqveSa gamosaxuleba;<br />

5) Calculator panelze avirCioT ( ), ekranze gamoCndeba 3 ( ) ;<br />

6) imave panelze avirCioT /, gveqneba<br />

7) mricxvelSi avkriboT 1;<br />

3<br />

1<br />

x 2<br />

<br />

warmoadgens koeficients). miviRebT ;<br />

2x y<br />

<br />

12) mimarTulebis klaviSis orjer gamoyenebis Semdeg avkriboT<br />

14<br />

3 <br />

<br />

<br />

;<br />

8) Tab klaviSis gamoyenebiT aRmovCndebiT mniSvnelSi;<br />

9) Calculator panelidan gamoviZaxoT kvadratuli fesvis Sabloni (an<br />

davaWiroT klaviaturaze \ ), gveqneba<br />

10) Calculator panelze avirCioT 2<br />

x . gamoCndeba kvadratSi ayvanis Sabloni<br />

3<br />

<br />

<br />

<br />

1<br />

2<br />

<br />

<br />

. markeris adgilas SevitanoT x ;<br />

11) klaviSis gamoyeneba dagvayenebs sasurvel poziciaSi, sadac<br />

gavagrZeloT mniSvnelis Setana – klaviaturidan Tanmimdevrulad<br />

avkriboT simboloebi +2x*y (2–isa da x–is Soris gamravlebis niSnis<br />

Setana ar aris aucilebeli; <strong>sistema</strong> TviTon mixvdeba, rom 2<br />

klaviaturaze ^2 .<br />

gamosaxulebis Seqmnis procesi damTavrebulia. <strong>maTematikuri</strong> aridan<br />

gamosasvlelad davawkapunoT aris gareT an davaWiroT Enter klaviSs.<br />

gamosaxulebis gamosaTvlelad movniSnoT is anu lurji kuTxis kursoriT<br />

movicvaT is mTlianad da SevitanoT tolobis niSani (klaviaturidan, Evaluation an<br />

Calculator panelebidan). Tu x–isa da y–is mniSvnelobebi winaswar ar iyo<br />

gansazRvruli, ekranze wavikiTxavT informacias amis Sesaxeb da Sesabamisi<br />

cvladi iqneba gaferadebuli wiTlad. Tu Setanili formulis zeviT an marcxniv<br />

3<br />

<br />

<br />

<br />

1<br />

<br />

<br />

<br />

;


x–s da y–s mivaniWebT mniSvnelobebs, Cvens mier Seqmnil maTematikur gamosaxulebas<br />

miewereba M<strong>athcad</strong>–is mier gamoTvlili pasuxi.<br />

aRvniSnoT, rom <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis Seqmnisas da<br />

klaviSebis meSveobiT xdeba gadaadgileba erTi poziciiT marjvniv an marcxniv,<br />

xolo Tab–isa da Shift + Tab klaviSebiT Sablonis erTi marTkuTxedidan meoreze –<br />

Sesabamisad win da ukan. gamosaxulebis nebismier adgilze kursoris dayeneba<br />

SesaZlebelia agreTve am adgilze Tagvis dawkapunebiT.<br />

axarisxebis, fesvis amoRebis da gayofis operatorebs aqvT Semdegi Tviseba:<br />

yvelaferi, rac Seitaneba am operatorebis Semdeg, aRiqveba Sesabamisad xarisxis<br />

maCveneblad, fesqveSa gamosaxulebad da mniSvnelad. imisaTvis, rom es SevwyvitoT,<br />

davaWiroT an Space (hari) an klaviSs.<br />

nax.1.2–ze moyvanilia sxvadasxva <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebi.<br />

nax.1.2. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis magaliTebi<br />

miniWebis operatoris niSania : = , xolo = niSani gamoiyeneba <strong>maTematikuri</strong><br />

gamosaxulebis ricxviTi mniSvnelobis gamosatanad. Evaluation (an Symbolic) panelis<br />

→ (simboluri tolobis niSani) punqtiT miviRebT gamosaxulebis mniSvnelobas<br />

analizuri saxiT.<br />

15


miniWebis operaciebis pirveladi Setanis dros SesaZlebelia gamoviyenoT =<br />

niSani. <strong>sistema</strong> TviTon gardaqmnis mas miniWebis niSnad (: =), magram Tu SemdgomSi<br />

viyenebT igive cvlads gansxvavebuli mniSvnelobiT, aucilebelia miniWebis niSnis<br />

gamoyeneba rogorc klaviaturidan : simbolos akrebis meSveobiT, aseve Calculator an<br />

Evaluation panelebis : = punqtze dawkapunebiT.<br />

1.8 monacemTa ZiriTadi tipebi<br />

M<strong>athcad</strong>–Si monacemTa ZiriTadi tipebi aris mudmivebi (konstantebi),<br />

cvladebi, masivebi da failebi.<br />

konstanta es aris saxelis mqone obieqti, romlis mniSvneloba ar icvleba.<br />

konstantebi SeiZleba iyos sxvadasxva tipis.<br />

ricxviTi konstantebis magaliTebia: –682, 86.4, 5.281x10 +2 . ricxviTi<br />

konstantebis modulebis mniSvnelobebis diapazoni M<strong>athcad</strong>D–Si aris 10 307 –dan 10 -307 –<br />

mde (manqanuri usasruloba da manqanuri nuli).<br />

M<strong>athcad</strong>_is konstantebi SeiZleba iyos agreTve mocemuli orobiT, rvaobiT<br />

da teqvsmetobiT sistemebSi. orobiTi ricxvebis bolos miewereba laTinuri aso b<br />

(binary niSnavs orobiTs), rvaobiTi ricxvebis bolos – laTinuri aso O (Octal<br />

niSnavs rvaobiTs), xolo TeqvsmetobiTi ricxvebis bolos – aso h an HH (hexagonal<br />

niSnavs TeqvsmetobiTs). mag., 11110001b warmoadgens aTobiTi sistemis 241. orobiTi,<br />

rvaobiTi da TeqvsmetobiTi sistemiT warmodgenili ricxvi unda iyos 2 31 _ze<br />

naklebi.<br />

M<strong>athcad</strong>–s SeuZlia muSaoba rogorc namdvil, ise kompleqsur ricxvebTan.<br />

kompleqsuri ricxviTi konstantebis magaliTebia: 2+i x 3 an 3–j x 10 , sadac i da j<br />

simboloebiT aRniSnulia warmosaxviTi erTiani. kompleqsur ricxvebTan muSaobis<br />

win rekomendirebulia mivaniWoT i–s an j–s 1 mniSvneloba an SevamowmoT, am ori<br />

simboloTagan romels xmarobs <strong>sistema</strong> warmosaxviTi erTianis aRsaniSnavad.<br />

M<strong>athcad</strong>–i muSaobs agreTve iseT konstantebTan, romlebsac ricxviTi<br />

mniSvnelobebis garda gaaCniaT miTiTeba fizikur sidideze (droze, sigrZeze,<br />

masaze, muxtze da a.S.). amisTana konstantebis Cawerisas iyeneben gamravlebis<br />

niSans ricxviTi mniSvnelobis da sididis aRmniSvnel simboloebs Soris.<br />

ricxviTi konstantebis garda, M<strong>athcad</strong>–i agreTve muSaobs striqonuli tipis<br />

monacemebTan, romlebic warmoadgenen striqons brWyalebSi, mag., "Insert Matrix",<br />

"The rezult is valid". striqonuli tipis konstanta SeiZleba Sedgebodes erTi an<br />

ramdenime simbolosagan an sityvisagan.<br />

arsebobs agreTve sistemuri konstantebi (, e, ∞), romelTa mniSvnelobebi<br />

winaswar gansazRvrulia.<br />

cvladi – es aris saxelis mqone obieqti, romelsac gaaCnia mniSvneloba da<br />

es mniSvneloba SeiZleba Seicvalos programis Sesrulebis msvlelobisas.<br />

16


cvladis tipi ganisazRvreba misi mniSvnelobiT. igi SeiZleba iyos ricxviTi<br />

tipis, striqonuli da a.S.<br />

identifikatori warmoadgens mudmivis, cvladis an sxva obieqtis saxels.<br />

identifikatoris sigrZe praqtikulad ar aris SezRuduli. is warmoadgens<br />

laTinuri an berZnuli asoebis, cifrebis da zogi specialuri simbolos<br />

mimdevrobas, romelic asoTi iwyeba. mag: a, x1, alfa,YY_coordinate. identifikatoris<br />

CanawerSi dauSvebelia haris gamoyeneba. zogi specialuri simbolo, (mag.,@_ )<br />

daSvebulia identifikatorebSi, zogi (mag., ariTmetikuli moqmedebis niSnebi)<br />

akrZalulia. <strong>sistema</strong> ganasxvavebs nusxur asoebs da asomTavrulebs. aRvniSnoT<br />

agreTve, rom identifikatori unda iyos unikaluri anu ar SeiZleba, magaliTad,<br />

identifikatorad vixmaroT sin, radgan es aris CaSenebuli funqciis saxeli.<br />

M<strong>athcad</strong>–Si agreTve gvaqvs e.w. sistemuri cvladebi, romelTa mniSvnelobebs<br />

gansazRvravs <strong>sistema</strong>. mag., Tol cvladis mniSvneloba (es cvladi gansazRvravs<br />

ricxviTi meTodebis cdomilebas) winaswari SeTanxmebiT udris 0.001 . saWiroebis<br />

SemTxvevaSi sistemuri cvladis mniSvneloba SeiZleba SevcvaloT da mivaniWoT mas<br />

sxva mniSvneloba.<br />

rogorc ukve vTqviT, cvladisaTvis mniSvnelobis misaniWeblad iyeneben<br />

niSans : = . : = niSniT gansazRvrul miniWebas hqvia lokaluri miniWeba. pirvel<br />

miniWebamde cvladi ar aris gansazRvruli da <strong>sistema</strong>, cxadia, ver Seasrulebs<br />

gamoTvlebs am cvladis monawileobiT. miniWebisaTvis iyeneben aseve niSans. am<br />

miniWebas hqvia globaluri miniWeba. is SeiZleba Caiweros dokumentis nebismier<br />

adgilas. magaliTad, Tu Cven CavwereT globaluri miniWeba dokumentis bolos,<br />

Sesabamisi cvladis mniSvneloba iqneba igive dokumentis dasawyisSic. ra Tqma<br />

unda, globaluri miniWebis Semdeg dasaSvebia cvladis mniSvnelobis Secvla<br />

lokaluri miniWebiT.<br />

M<strong>athcad</strong>–i orjer kiTxulobs dokuments, orivejer marcxnidan marjvniv da<br />

zevidan qveviT. pirveli wakiTxvis dros sruldeba globaluri miniWebis<br />

operatoriT nakarnaxevi yvela SesaZlo moqmedeba. meore wakiTxvisas Sesruldeba<br />

lokaluri miniWebis operatorTan dakavSirebuli moqmedebebi.<br />

M<strong>athcad</strong>–s aqvs bevri CaSenebuli funqcia. Ffunqciis saxelis Semdeg<br />

frCxilebSi Caiwereba argumentebis sia. M<strong>athcad</strong>–Si SesaZlebelia momxmareblis<br />

funqciebis Seqmna.<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis calkeuli elementebi erTmaneTTan<br />

operatorebiT dakavSirebulia. operatorebis saxeobebia: ariTmetikuli<br />

operatorebi ( + , – , / , ! , n , da sxv.), logikuri operatorebi ( < , > , ≤ , ≥<br />

, = da sxv.), maTanalizis operatorebi ( , b<br />

<br />

a<br />

17<br />

n<br />

, X , <br />

i<br />

m<br />

n<br />

X , <br />

i<br />

m<br />

X da sxv.),<br />

gamoTvlebis operatorebi ( = , : = , da sxv. ), daprogramebis operatorebi ( if,<br />

otherwise, for, while, break, continue, return ), veqtorebis da matricebis operatorebi,<br />

simboluri gamoTvlebis operatorebi. M<strong>athcad</strong>–Si momxmarebels SeuZlia Seqmnas<br />

axali operatorebic.


diskretuli (ranJirebuli) cvladi es aris cvladi, romelsac gaaCnia<br />

ramdenime fiqsirebuli mniSvneloba. diskretuli cvladis mniSvnelobebi icvleba<br />

fiqsirebuli bijiT sawyisi mniSvnelobidan bolo mniSvnelobamde. nax.1.3–ze<br />

moyvanilia diskretuli cvladebis magaliTebi. ranJirebuli cvladis Sesatanad<br />

virCevT Matrix panelze m..n Sablons an viyenebT klaviaturis ; niSans.<br />

masivi aris ricxviTi an simboluri elementebis sasruli simravlis<br />

mowesrigebuli erToblioba. M<strong>athcad</strong>–Si xmaroben erTganzomilebian masivebs<br />

(veqtorebs) da organzomilebian masivebs (matricebs). veqtorisa an matricis<br />

elementebis indeqsebi axasiaTeben elementis adgilmdebareobas. qveda indeqsi<br />

SeiZleba iyos 0–is an 1–is toli. misi mniSvneloba mocemulia sistemuri cvladiT<br />

ORIGIN da winaswari SeTanxmebiT udris 0–s. Tu gvsurs, SeiZleba SevcvaloT<br />

ORIGIN cvladis mniSvneloba da gavxadoT is 1–is toli.<br />

veqtori da diskretuli cvladi arsebiTad ar gansxvavdeba erTimeorisagan.<br />

nax.1.3. diskretuli (ranJirebuli) cvladebis magaliTebi<br />

veqtorebis da matricebis Sesatanad M<strong>athcad</strong>–Si gaTvaliswinebulia<br />

ramdenime xerxi:<br />

Insert → Matrix... brZanebiT;<br />

swrafmoqmedebis klaviSebiT Ctrl + M;<br />

18


Matrix panelze matricis Sablonze dawkapunebiT.<br />

yvela aRniSnul SemTxvevaSi gamoCndeba dialoguri fanjara Insert Matrix<br />

(matricis Casma), sadac unda mivuTiToT matricis striqonebisa (Rows) da svetebis<br />

(Columns) raodenoba. veqtorebis SemTxvevaSi erT-erTi am parametrebisgan 1–is<br />

tolia. Tu svetebis raodenoba udris 1, saqme gvaqvs veqtor–svetTan, xolo Tu<br />

striqonebis raodenoba udris 1, veqtor–striqonTan.<br />

Insert Matrix dialogur fanjaraSi striqonebisa da svetebis raodenobis<br />

miTiTebis Semdeg ekranze gamoCndeba matricis Sabloni markerebiT. pirveli<br />

elementis Setanis Semdeg davaWiroT an Tab klaviSebs, gadavalT Semdeg<br />

markerze da a.S. nebismier markerze gadasvla SesaZlebelia agreTve masze<br />

dawkapunebiT an kursoris gadaadgilebis klaviSebiT.<br />

matricis elementi warmoadgens indeqsirebul cvlads. indeqsi SeiZleba<br />

iyos mxolod mTeli ricxvi.<br />

ganvixiloT magaliTis saxiT zogierTi moqmedeba matricaze. vTqvaT, gvaqvs<br />

Semdegi A matrica:<br />

A <br />

<br />

<br />

<br />

<br />

1<br />

5.6<br />

9.1<br />

2<br />

6.88<br />

10<br />

19<br />

3<br />

7.1<br />

11<br />

4<br />

8<br />

12.45<br />

matricis elementi M<strong>athcad</strong>–Si Caiwereba Semdegnairad: A1,3 – me_2 striqonisa<br />

da me_4 svetis gadakveTaze myofi elementi (radgan winaswari SeTanxmebiT<br />

elementebis indeqsebis Tvla iwyeba 0_dan). misi mniSvnelobis gamosatanad:<br />

1) A simbolos akrebis Semdeg qveda indeqsis poziciaSi gadasasvlelad<br />

avirCioT [ simbolo (igives mivaRwevT Matrix panelidan Xn Sablonis<br />

gamoZaxebiT);<br />

2) avkriboT 1,3;<br />

3) gamoviyenoT klaviSi;<br />

4) avkroboT = .<br />

ekranze vnaxavT A1,3=-–8.<br />

Tu ORIGIN cvladis mniSvneloba gvqonda Secvlili 1–iT, ekranze<br />

vnaxavT A1,3=-–3 .<br />

matricis nebismieri svetis amosaRebad viqceviT Semdegnairad:<br />

1) avkriboT A;<br />

2) davaWiroT Ctrl + 6 klaviSebs an Matrix panelze avirCioT M < > punqti;<br />

3) gamoCndeba<br />

A <br />

, Savi markeris adgilas SevitanoT svetis nomeri;<br />

4) gamovyoT kursoriT akrebili gamosaxuleba mTlianad da avkriboT = .<br />

Tu ORIGIN iyo 0–is toli, miviRebT:<br />

A 1 <br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

2<br />

6.88<br />

10<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

.<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

.


sxva SemTxvevaSi (rodesac ORIGIN udris 1–s) :<br />

A 1 <br />

<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

20<br />

1<br />

5.6<br />

9.1<br />

<br />

<br />

<br />

<br />

imisaTvis rom miviRoT A matricis romelime striqoni, saWiroa A–s Setanis<br />

Semdeg jer Ctrl + 1 klaviSebis meSveobiT movaxdinoT matricis transponireba, mere<br />

Ctrl + 6 klaviSebiT miviRoT kuTxis PfrCxilebi da Savi markeris adgilas<br />

mivuTiToT striqonis nomeri. igives mivaRwevT Matrix panelze M < > da M T punqtebis<br />

Tanmimdevruli SerCeviT da miRebuli Sablonis SevsebiT (ix. nax.1.4).<br />

nax.1.4_ze naCvenebia matricebi da operaciebi matricebze.<br />

nax.1.4. matricebi da operaciebi matricebze<br />

monacemTa faili M<strong>athcad</strong>–Si arsebiTad warmoadgens igive veqtorebs da<br />

matricebs, romelTa elementebi Cawerilia failebSi maT bunebriv formatSi –<br />

mimdevrobiTi teqsturi failebis saxiT. es aris failebis tipi, romelic<br />

miRebulia sxva programebSic, rac gvaZlevs monacemTa gacvlis saSualebas<br />

M<strong>athcad</strong>–sa da sxva programebs Soris.<br />

.


Tavi II menius punqti File (faili)<br />

2.1 mTavari menius File punqtis Semadgenloba<br />

menius punqti File (faili) emsaxureba dokumentis failebTan muSaobas.<br />

faili – es aris monacemTa mowesrigebuli erToblioba, romelsac gaaCnia<br />

saxeli da gafarToeba. M<strong>athcad</strong>–is dokumentis failebs aqvs gafarToeba .mcd ,<br />

romelic iwereba uSualod failis saxelis Semdeg.<br />

avirCioT menius punqti File (an davaWiroT klaviSebis kombinacias Alt + F). is<br />

Sedgeba Semdegi qvepunqtebisagan:<br />

New... (axali) Ctrl + N – axali dokumentis gaxsna;<br />

Open... (gaxsna) Ctrl + O – arsebuli failis gaxsna;<br />

Close (daxurva) – aqtiuri dokumentis daxurva;<br />

Save (Senaxva) Ctrl + S – dokumentis Senaxva;<br />

Save As... (Senaxva rogorc) – failis saxelis an adgilmdebareobis Secvla;<br />

Save as Web Page... – Senaxva Web gverdis saxiT;<br />

Page Setup… – gverdebis parametrebis dayeneba;<br />

Print Preview – beWdviswina daTvalierebis reJimi;<br />

Print… (beWdva) Ctrl + P – beWdvis parametrebis dayeneba;<br />

Send… (gagzavna) – aqtiuri failis gagzavna eleqtronuli fostis meSveobiT;<br />

gagzavnisas saWiroa gvqondes romelime damxmare programa, iseTi rogoricaa<br />

Microsoft Exchange, Microsoft Mail an Eudora;<br />

Exit – programidan gamosvla.<br />

2.2 M<strong>athcad</strong>–is dokumentis Seqmna, Senaxva, gaxsna da daxurva<br />

File → New… brZanebis an Standard instrumentTa panelis New Rilakis<br />

arCevisas gamoCndeba dialoguri fanjara New.<br />

nax.2.1. dialoguri fanjara New<br />

21


movniSnoT Blank Worsheet (sufTa samuSao furceli) punqti da davawkapunoT<br />

Rilak OK–ze. gamoCndeba axali samuSao furceli, romelsac jer saxeli ar<br />

gaaCnia Untitled: 1.<br />

menius punqt File–s gaaCnia Senaxvis ori qvepunqti: Save da Save As... .<br />

dokumentis pirveladi Senaxvis dros SesaZlebelia nebismieri maTganis<br />

arCeva, ris Sedegad gamova Save As dialoguri fanjara (nax.2.2).<br />

nax.2.2. dialoguri Ffanjara Save As<br />

Save in: siisebur velSi mivuTiToT adgili, sadac gvsurs Cveni dokumentis<br />

ganTavseba da File name: kombinirebul velSi mivaniWoT mas saxeli.<br />

winaswari SeTanxmebiT (by Default) M<strong>athcad</strong>–i Seinaxavs fails .mcd gafarToebiT<br />

anu M<strong>athcad</strong>–is formatSi, magram Tu saWiroa, SeiZleba avirCioT sxva gafarToeba<br />

Save as type: velSi miTiTebuli siidan. imisaTvis, rom movaxdinoT dokumentis<br />

Senaxva Web gverdis saxiT anu HTML formatSi, avirCioT File menius Save as Web<br />

Page... brZaneba.<br />

dokumentSi Semdgomi cvlilebebis Sesanaxad viyenebT File →Save brZanebas (an<br />

klaviaturis F6 klaviSs an Standard instrumentTa panelis Save Rilaks ).<br />

ukve arsebuli failis saxelis an mdebareobis Sesacvlelad (an orivesi<br />

erTdroulad) viyenebT brZanebas Save As... . gamova failis Senaxvis dialoguri<br />

fanjara, sadac SevitanT sasurvel cvlilebebs. Cancel RilakiT xdeba Setanili<br />

cvlilebebis gauqmeba da dialoguri fanjris daxurva, xolo OK RilakiT<br />

fanjara daixureba da daiwyeba brZanebis Sesruleba.<br />

22


arsebuli dokumentis gaxsnisaTvis:<br />

1) avirCioT menius File → Open... brZaneba an davaWiroT Standard instrumentTa<br />

panelis Open Rilaks , SesaZlebelia agreTve klaviaturis F5 funqcionaluri<br />

Rilakis an Ctrl + O klaviSebis gamoyeneba.OgamoCndeba dialoguri fanjara Open ,<br />

nax.2.3. dialoguri fanjara Open<br />

romlis zeda Look in: velSi miTiTebulia im diskos an saqaRaldis saxeli, sadac<br />

Sesruldeba failis moZebna. CamonaTvalSi vnaxavT qvesaqaRaldeebis da .mcd<br />

gafarToebis mqone failebis saxelebs. Tu Look in: velSi miTiTebuli disko an<br />

saqaRalde ar gvawyobs, gavxsnaT siiseburi velis diskoTa da katalogTa xe da<br />

avirCioT sasurveli.<br />

2) dialoguri fanjris CamonaTvalSi movniSnioT failis saxeli an avkriboT<br />

is File name: velSi;<br />

3) davaWiroT Open Rilaks. gaixsneba dokumentis fanjara.<br />

dokumentis fanjris gaxsna SesaZlebelia agreTve mis saxelze mausiT<br />

orjeradi dawkapunebiT.<br />

dokumentis swrafad gaxsna SesaZlebelia menius File punqtis qvemeniudan,<br />

sadac Exit punqtis zemoT moTavsebulia bolos gaxsnili dokumentebis<br />

CamonaTvali, an sastarto menius Start → Documents kaskadSi moTavsebuli<br />

dokumentebis siidan.<br />

23


File → Close brZaneba daxuravs aqtiur (mimdinare) fanjaras da <strong>sistema</strong> daiwyebs<br />

muSaobas wina dokumentTan. amasTan Tu mimdinare dokumenti iyo muSaobis seansis<br />

msvlelobisas modificirebuli, gamova dialoguri fanjara kiTxviT gvsurs Tu<br />

ara modificirebuli dokumentis Senaxva.<br />

nax.2.4. SekiTxvis dialoguri fanjara<br />

Tu dokumenti ar iyo modificirebuli, Sesabamisi fanjara daixureba<br />

SekiTxvis gareSe.<br />

Tu Cven vmuSaobT erTdroulad ramdenime fanjarasTan da gvsurs yvela<br />

fanjris daxurva, mosaxerxebelia Close punqtis nacvlad visargebloT Exit<br />

brZanebiT. am dros yvela aramodificirebuli fanjara daixureba avtomaturad,<br />

xolo modificirebuli – dokumentebis Senaxvis Sesaxeb kiTxvis Semdeg.<br />

aRvniSnoT, rom Save As da Open dialogur fanjrebSi gvaqvs instrumentTa<br />

paneli Semdegi RilakebiT:<br />

Go To Last Folder Visited – gadasvla im saqaRaldeSi, romelSic bolos<br />

vimyofebodiT;<br />

Up One Level – erTi doniT zeviT gadaadgileba;<br />

Create New Folder – axali saqaRaldis Seqmna;<br />

View Menu – CamonaTvalSi miTiTebuli failebis warmodgena sxvadasxva<br />

saxiT.<br />

2.3 gverdebis parametrebis dayeneba,<br />

beWdviswina daTvalierebis da beWdvis reJimebi<br />

gverdebis parametrebis dasayeneblad viyenebT File → Page Setup… brZanebas.<br />

gamoCndeba dialoguri fanjara (nax.2.5), sadac Size: velSi SeirCeva furclis<br />

zomebi, Source: (wyaro) velSi qaRaldis miwodebis xerxi, Orientation areSi SeirCeva<br />

furcelze teqstis ganlagebis wesi: grZivi (Portrait) an ganivi (Landscape), Margins<br />

(mindvrebi) areSi misaTiTebelia marcxena (Left:), marjvena (Right:), zeda (Top:) da<br />

qveda (Bottom:) mindvrebis mniSvnelobebi. SesaZlebelia davayenoT alami Print single<br />

page width – erTi gverdis siganis dokumentis dabeWdva.<br />

24


nax.2.5. dialoguri fanjara Page Setup<br />

File → Print Preview brZanebis SerCeviT an Standard instrumentTa panelze<br />

Rilakis daWeriT SevdivarT dokumentis beWdviswina daTvalierebis reJimSi,<br />

romlis fanjaraSi (nax.2.6) naCvenebi iqneba dokumentis mimdinare gverdi. am<br />

nax.2.6. dialoguri fanjara Print Preview<br />

25


dialoguri fanjris zeda nawilSi ganlagebulia Semdegi Rilakebi: Print… –<br />

beWdvis reJimSi gadasvla, Next Page – Semdegi gverdis daTvaliereba, Prev Page – wina<br />

gverdis daTvaliereba, Two Pages – ori gverdis erTdrouli daTvaliereba, Zoom<br />

In – gamosaxulebis gadideba, Zoom Out – gamosaxulebis dapataraveba, Close –<br />

dialoguri fanjris daxurva da beWdviswina daTvalierebis reJimidan gamosvla.<br />

File → Print... brZanebiT an Standard instrumentTa panelze Print<br />

Rilakze dawkapunebiT gamoiZaxeba Print dialoguri fanjara (nax.2.7),<br />

nax.2.7. dialoguri fanjara Print<br />

romelSic SeirCeva printeri da beWdvis parametrebi. Print range (beWdvis diapazoni)<br />

areSi All gadamrTvelis CarTva gamoiwvevs mTeli dokumentis dabeWdvas, Selection<br />

gadamrTveli gamoiyeneba winaswar gamoyofili fragmentis dasabeWdad, Current<br />

Page – aqtiuri furclis dasabeWdad, xolo Pages gadamrTveli gamoiyeneba<br />

dasabeWdi gverdebis konkretuli diapazonis misaTiTeblad. am SemTxvevaSi from:<br />

velSi Seitaneba diapazonis pirveli gverdis nomeri, xolo to: velSi – bolo<br />

gverdis nomeri. Copies areSi Number of copies: velSi misaTiTebelia dasabeWdi<br />

egzemplarebis raodenoba. erTze meti egzemplaris dabeWdvisas Collate almis<br />

dayeneba–moxsniT ganisazRvreba maTi miRebis wesi, romelic iqve nimuSze aisaxeba.<br />

Tu printeri mzadyofnaSia, sakuTriv beWdvis procedura daiwyeba OK<br />

Rilakze daWeriT.<br />

M<strong>athcad</strong>–is dokuments SeiZleba hqondes ormagi sigane da erT gverdze meti<br />

sigrZe, maSin jer ibeWdeba marcxena nawilis yvela gverdi, Semdeg ki marjvena<br />

nawilis.<br />

26


Tavi III dokumentis redaqtirebis meTodebi<br />

3.1 redaqtirebis zogadi xerxebis mokle mimoxilva<br />

gamosaxulebis calkeuli elementebis, misi nawilis an mTlianad<br />

gamosaxulebis gamosayofad viyenebT Semdeg klaviSebs:<br />

klaviSi gadaitans kursors zeviT; gamoTvliT blokSi Sesvlisas viziri<br />

gardaiqmneba lurj kuTxed, romelic moicavs mTel gamosaxulebas;<br />

klaviSi moqmedebs analogiurad, mxolod kursoris gadatana xdeba<br />

qveviT;<br />

klaviSebi da moqmedeben analogiurad, magram <strong>maTematikuri</strong> aris<br />

SigniT lurji kuTxis markeris gadatanisas icvleba misi forma;<br />

Shift + , Shift + , Shift + , Shift + klaviSebis kombinaciebiT<br />

gamosaxuleba gamoiyofa Setanis markeris adgilidan Sesabamisad zeviT,<br />

qveviT, marcxniv da marjvniv. amasTan Tu vimyofebiT maTematikur an teqstur<br />

areSi, moxdeba Sesabamisi fragmentis gamoyofa da gamoyofili nawilis<br />

gaferadebuli marTkuTxedis saxiT Cveneba.<br />

ganvmartoT marTvis klaviSebis daniSnuleba redaqtirebis procesSi:<br />

Tab – gadaaqvs kursori: SablonSi – mimdinare Wdidan (markeridan)<br />

momdevnoze, Tu yvela Wde Sevsebulia, xdeba kursoris gadatana blokis<br />

gareT da is aRmoCndeba blokis Semdeg;<br />

Shift + Tab – gadaaqvs kursori: SablonSi – mimdinare Wdidan wina Wdeze, Tu<br />

yvela Wde Sevsebulia, xdeba kursoris gadatana blokis gareT, ris Sedegad<br />

is aRmoCndeba blokis win;<br />

Page Up – naxevari fanjriT zeviT gadaadgileba;<br />

Page Down – naxevari fanjriT qveviT gadaadgileba;<br />

Ctrl + Page Up – erTi fanjriT zeviT gadaadgileba;<br />

Ctrl + Page Down – erTi fanjriT qveviT gadaadgileba;<br />

Home – teqstur areSi Setanis markeris teqsturi striqonis dasawyisSi<br />

dayeneba;<br />

End – teqstur areSi Setanis markeris teqsturi striqonis boloSi<br />

dayeneba;<br />

Ctrl + Home – dokumentis dasawyisSi gadaadgileba anu kursoris dayeneba<br />

pirveli obieqtris dasawyisSi;<br />

Ctrl + End – dokumentis boloSi gadaadgileba anu kursoris dayeneba<br />

dokumentis bolo oboeqtis dasawyisSi.<br />

teqsturi blokebis redaqtireba ar gansxvavdeba im xerxebisagan, romlebic<br />

miRebulia teqstur redaqtorebSi (WordPad, Word).<br />

27


<strong>maTematikuri</strong> blokebis redaqtireba detalurad ganxilulia 3.2–Si. aq<br />

aRvniSnoT, rom Insert klaviSis meSveobiT xdeba kursoris gadatana gamoyofili<br />

fragmentis dasawyisSi an bolos, imisda mixedviT Tu saiTken iyo mimarTuli<br />

lurji kuTxis markeri. imisaTvis, rom SevcvaloT ricxvi an aso maTematikur<br />

gamosaxulebaSi, saWiroa davayenoT Setanis markeri Sesabamis adgilas da jer<br />

wavSaloT Sesacvleli simbolo Backspace klaviSis meSveobiT (Tu lurj Setanis<br />

markers aqvs forma) an Delete klaviSiT (Tu lurj Setanis markers aqvs forma),<br />

Semdeg avkriboT axali simbolo. Secvla SesaZlebelia agreTve wasaSleli<br />

fragmentis gamoyofiT Tagvis Cavleba–gadaTrevis (Drag and Drop) teqnikiT da axali<br />

simboloebis akrebiT.DA<br />

qvemoT moyvanilia klaviSebi da maTi kombinaciebi, romelTa meSveobiT<br />

SesaZloa redaqtirebis procesis gamartiveba:<br />

Shift + F5 – Replace dialoguri fanjris gamoZaxeba;<br />

Alt + Backspace – redaqtirebis bolo operaciis gauqmeba;<br />

Ctrl + Insert – gamoyofili obieqtis kopireba monacemTa gacvlis buferSi<br />

(monacemTa gacvlis buferi warmoadgens operatiuli mexsierebis<br />

specialur ares, romelic ixmareba programebs Soris monacemebis<br />

gacvlisaTvis);<br />

Shift + Delete – gamoyofili obieqtis buferSi gadatana;<br />

Insert – Casmis reJimis CarTva;<br />

Shift + Insert – monacemTa kopireba buferidan dokumentSi.<br />

ganvixiloT dokumentebis da fanjrebis marTvis klaviSebi:<br />

Ctrl + Esc – Windows operaciuli sistemis mTavari menius gamoZaxeba (igivea,<br />

rac Start Rilakze dawkapuneba);<br />

Ctrl + F 4 – dokumentis daxurva;<br />

Ctrl + P – Print dialoguri fanjris gamoZaxeba;<br />

Alt + F4 – sistemidan gamosvla (Quit);<br />

F1 – daxmarebis (Help) fanjris gaxsna.<br />

3.2 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis redaqtirebis magaliTebi<br />

maTematikur gamosaxulebaze dawkapunebiT SevdivarT redaqtirebis reJimSi,<br />

romelSic SesaZlebelia saWiro cvlilebebis Setana.<br />

saxelis an ricxvis redaqtireba<br />

1) davawkapunoT maTze TagviT. gamoCndeba formis redaqtirebis niSani;<br />

2) da klaviSebiT gadavaadgiloT redaqtirebis niSani saWiro<br />

adgilas;<br />

28


3) klaviaturidan Setanili simbolo gamoCndeba redaqtirebis kursoris<br />

marcxniv. Backspace klaviSis daWeriT waiSleba kursoris marcxniv mdgomi<br />

simbolo, xolo Delete klaviSiT marjvniv mdgomi simbolo.<br />

operatoris Casma<br />

I. vTqvaT, identifikatorSi ori simbolos an mudmivSi ori cifris Soris<br />

Casasmelia operatori. mag., gvaqvs ab da gvinda miviRoT a + b. amisTvis:<br />

1) davawkapunoT TagviT a da b simboloebs Soris;<br />

2) avkriboT klaviaturidan + an SevirCioT + operatori Calculator panelidan.<br />

miviRebT sasurvel Sedegs.<br />

a<br />

II. gvaqvs ab+1. gvinda miviRoT 1 . amisTvis:<br />

b<br />

1) davayenoT redaqtirebis xazi a da b simboloebs Soris. ekranze vnaxavT<br />

ab+1;<br />

2) klaviaturidan an Calculator panelidan gamoviyenoT / niSani. ekranze<br />

a<br />

miviRebT redaqtirebis Sedegs: 1 .<br />

b<br />

III. vTqvaT, x gvsurs gadavaqcioT x _ad.<br />

1) davawkapunoT gamosaxulebaze da miviyvanoT kursori x_Tan Semdegnairad: x;<br />

2) davaWiroT \ klaviSs. davinaxavT x .<br />

Tu 1 punqtSi kursori moicavda x sxva mxridan _ x , \ klaviSis gamoyeneba<br />

mogvcems Sedegad x .<br />

a b<br />

( a b)<br />

c<br />

IY. gvaqvs . gvinda miviRoT . amisTvis:<br />

x d<br />

x d<br />

1) davawkapunoT gamosaxulebaze da Semdegnairad davayenoT kursori:<br />

a b<br />

x d<br />

;<br />

a b<br />

a b<br />

x d<br />

x d<br />

c <br />

( a b)<br />

c<br />

2) avriboT *c . miviRebT .<br />

x d<br />

a b<br />

Y. gvaqvs . gvsurs miviRoT (an c ).<br />

<br />

x d<br />

a b<br />

1) davayenoT lurji kuTxe ise, rom is wilads moicavdes srulad: ;<br />

x d<br />

a b<br />

2) avkriboT *c . miviRebT .<br />

x d<br />

c <br />

aRvniSnoT, rom Tu meore punqtSi jer davaWerT Insert klaviSs (ekranze<br />

a b<br />

a b<br />

vnaxavT ), xolo Semdeg davbeWdavT *c , miviRebT c .<br />

x d<br />

<br />

x <br />

d<br />

29


operatoris waSla<br />

I. gvaqvs a b . wavSaloT operatori da miviRoT ab. amisTvis:<br />

1) davayenoT kursori b_s win: a b;<br />

2) davaWiroT Backspace klaviSs. miviRebT ab<br />

.<br />

a<br />

II. gvaqvs . gadavaqcioT ab _d.<br />

b<br />

a<br />

1) davayenoT redaqtirebis lurji kursori Semdegnairad: ;<br />

b<br />

2) davaWiroT Backspace klaviSs, miviRebT ab .<br />

III. gvaqvs erTi operandis mqone operatori, mag., x . wavSaloT operatori da<br />

miviRoT x . amisTvis:<br />

1) davayenoT kursori x_is win x ;<br />

2) davaWiroT Backspace klaviSs, miviRebT x.<br />

operatoris Secvla<br />

a c<br />

a c<br />

I. vTqvaT, gvaqvs , gvsurs miviRoT . amisTvis:<br />

b d<br />

b d<br />

a c<br />

1) davayenoT redaqtirebis kursori Semdegnairad: ;<br />

b d<br />

a c<br />

2) davaWiroT Backspace klaviSs, miviRebT<br />

b d<br />

, anu operatoris adgilas<br />

gamoCndeba marTkuTxedi, romelSic Casasmelia sxva operatori;<br />

a c<br />

3) SevitanoT gamoklebis niSani. miviRebT .<br />

b d<br />

2 x x 2<br />

2 x x 2<br />

<br />

2 x x 2<br />

II. gvaqvs Setanili . gvinda miviRoT .<br />

1) miviRoT ekranze ;<br />

2 x 2<br />

2) davaWiroT Delete klaviSs. Sedegad moiniSneba da mTlianad gaferaddeba |x| ;<br />

3) davaWiroT Delete klaviSs. miviRebT ;<br />

4) avkriboT x . miviRebT 2 x x .<br />

2<br />

<br />

Tu kidev erTxel SevirCevT |x| punqts Calculator panelze, miviRebT:<br />

.<br />

2 x x<br />

ra Tqma unda, SesaZlebelia es amocana gadavwyvitoT 1_l punqtSi<br />

2<br />

<br />

miRebiT da me_2 punqtSi Backspace klaviSis daWeriT (me_3 da me_4 punqtebi<br />

ucvlelia).<br />

gamosaxulebis dasawyisSi minusis Casma<br />

gvaqvs sin(a). gvsurs miviRoT _sin(a).<br />

1) davawkapunoT sin(a)_ze da Tu saWiroa gamoviyenoT Space klaviSi. miviRebT<br />

sin(a) . davaWiroT Insert klaviSs. miviRebT sin(a);<br />

2) davbeWdoT gamoklebis niSani. miviRebT sasurvel Sedegs.<br />

a b<br />

a b<br />

c<br />

a b <br />

<br />

a b c<br />

frCxilebis Casma<br />

I. vTqvaT, gvaqvs . gvsurs miviRoT .<br />

a b<br />

1) davayenoT kursori Semdegnairad: ;<br />

a b<br />

c<br />

30<br />

2 x x 2


2) davbeWdoT apostrofis niSani ‘ an davawkapunoT Calculator panelis ( )<br />

Rilakze . miviRebT a b <br />

.<br />

a b c<br />

II. gvaqvs a_b+c. miviRoT a_(b+c):<br />

1) davayenoT redaqtirebis kursori b_s win: a_b+c ;<br />

2) davbeWdoT ( ;<br />

3) davawkapunoT c_ze da davayenoT redaqtirebis xazi c_s ukan a_(b+c ;<br />

4) davbeWdoT ) .<br />

frCxilebis waSla<br />

vTqvaT, gvaqvs a_(b+c) . frCxilebis wasaSlelad:<br />

1) davayenoT redaqtirebis kursori b_s win a_( b+c);<br />

2) davaWiroT Backspace klaviSs. miviRebT a_ b+c.<br />

anda:<br />

1) davayenoT redaqtirebis kursori c_s ukan a_( b+c );<br />

2) davaWiroT Delete klaviSs. miviRebT a_b+c .<br />

da bolos aRvniSnoT, rom gamosaxulebaze ormagi wkapuni gamoyofs rogorc<br />

mTel obieqts, aseve Sesabamis obieqts mis SigniT.<br />

amrigad, gamosaxulebebis redaqtirebisas redaqtirebis kursoris poziciis<br />

SerCevas principuli mniSvneloba aqvs. unda gvaxsovdes, rom obieqtze<br />

dawkapunebis Semdeg:<br />

Insert klaviSis daWera Secvlis lurji kuTxis formis redaqtirebis niSnis<br />

mimarTulebas: _dan _ze da piriqiT, ase rom Tu lurji kuTxis<br />

kursori moicavda simbolos, gamosaxulebis nawils an mTel<br />

gamosaxulebas, vTqvaT, marjvnidan, Insert klaviSis daWeris Sedegad igive<br />

simbolo, gamosaxulebis nawili an mTeli gamosaxuleba iqneba moculi<br />

marcxnidan ;<br />

da klaviSebiT xdeba erTi simbolodan meoreze gadasvla da<br />

agreTve redaqtirebis kursoris gadaadgileba;<br />

Space (hari) klaviSis gamoyenebis Sedegad lurji kuTxiT iqneba moculi<br />

gamosaxulebis ufro didi nawili. ase rom Space–ze zedized daWeriT<br />

lurji kuTxiT iqneba moculi mTeli gamosaxuleba. Tu kidev davaWerT<br />

Space_s, redaqtirebis kursori dabrundeba Tavdapirvel poziciaSi,<br />

saidanac daviwyeT redaqtirebis procesi. Space klaviSis moqmedeba<br />

ilustrirebulia nax.3.1_Si;<br />

Tab da Shift + Tab klaviSebis daniSnuleba redaqtirebisas ukve iyo<br />

miTiTebuli 3.1_Si;<br />

cvlilebebis Setana SesaZlebelia agreTve wasaSleli fragmentis<br />

DA<br />

gamoyofiT Tagvis Cavleba–gadaTrevis (Drag and Drop) teqnikiT da axali<br />

simboloebis akrebiT. am meTodiT gamoyofili obiqti Delete klaviSze<br />

dawkapunebiT waiSleba.<br />

31


nax.3.1. Space klaviSis moqmedebis principi<br />

3.3 mTavari menius Edit (redaqtireba) punqtis Semadgenloba<br />

mTavari menius Edit punqti emsaxureba dokumentis redaqtirebas.<br />

avirCioT mTavari menius Edit punqti (an davaWiroT klaviSebis kombinacias<br />

Alt + E). is Sedgeba Semdegi qvepunqtebisagan:<br />

Undo (gauqmeba) Ctrl+Z _ bolo Sesrulebuli operaciis gauqmeba;<br />

Redo (aRdgena) Ctrl+Y _ gauqmebuli operaciis gameoreba;<br />

Cut (amoWra) Ctrl+X _ gamoyofili fragmentis amoWra da buferSi<br />

moTavseba;<br />

Copy (kopireba) Ctrl+C _ gamoyofili fragmentis aslis buferSi<br />

moTavseba;<br />

Paste (Casma) Ctrl+V _ buferis SigTavsis dokumentSi Casma;<br />

Paste Special… _ specialuri Casma;<br />

Delete (waSla) Ctrl+D _ gamoyofili fragmentis waSla;<br />

Select All (yvelafris gamoyofa) Ctrl+A _ yvela obieqtis moniSvna;<br />

Find… (Zebna) Ctrl+F _ teqstis da gamosaxulebis fragmentis Zebna;<br />

Replace… (Secvla) Ctrl+H _ teqstis da gamosaxulebis fragmentis<br />

Secvla;<br />

Go to Page... (gverdze gadasvla) _ sxva gverdze gadasvla;<br />

Links... (kavSirebi) _ dokumentSi Casmul obieqtTan kavSirebis<br />

redaqtireba; *<br />

Object (obieqti) _ dokumentSi Casmuli obieqtis redaqtireba.<br />

* Links... da Object punqtebi iqneba ganxiluli 5.21 da 5.19_Si.<br />

32


3.4 redaqtirebis operaciis gauqmeba_aRdgena<br />

Edit → Undo brZaneba auqmebs bolo Sesrulebuli operaciis Sedegs. igives<br />

mivaRwevT Standard instrumentTa panelze Undo Rilakze daWeriT.<br />

bolo operaciis gauqmebis Semdeg SesaZlebelia ekranis wina saxis aRdgena,<br />

rasac emsaxureba Edit → Redo brZaneba an Redo Rilaki Standard instrumentTa<br />

panelze. Redo operacia gvaZlevs saSualebas xelmeored SevasruloT bolo<br />

gauqmebuli brZaneba.<br />

3.5 dokumentis fragmentebTan muSaoba<br />

redaqtirebis procesSi xSirad gvesaWiroeba ukve Setanili obieqtis,<br />

obieqtTa jgufis an obieqtis nawilis erTi adgilidan meore adgilze gadatana,<br />

kopireba, waSla an formatis Secvla. amisTvis saWiroa winaswar miTiTebuli iyos<br />

Tu raze unda Catardes moqmedeba anu saWiroa movaxdinoT egreT wodebuli<br />

fragmentis gamoyofa (moniSvna).<br />

ganvixiloT fragmentis gamoyofis wesebi:<br />

calkeuli obieqtis gamoyofa xdeba Tagvis marcxena RilakiT masze<br />

dawkapunebiT. obieqti moiqceva marTkuTxedSi, xolo kursori<br />

aRmoCndeba SigniT da miiRebs saTanado formas (teqstur areSi wiTeli<br />

vertikaluri xazi , maTematikur areSi – lurji kuTxe an ).<br />

calkeuli obieqtis gamoyofa SesaZlebelia aseve obieqtze orjer<br />

dawkabunebiT. is moiqceva marTkuTkuTxedSi, amasTan iqneba gamoyofili da<br />

gaferadebuli obieqtis Sesabamisi nawili. Tu obieqti grafikia, erTi<br />

wkapuni gamoyofs mas, xolo ori _ gamoiZaxebs daformatebis dialogur<br />

fanjaras;<br />

obieqtis an obieqtTa jgufis gamoyofa SesaZlebelia agreTve Tagvis<br />

gadaTrevis (Drag and Drop) teqnikis gamoyenebiT. amisTvis unda<br />

mivitanoT Tagvis maCvenebeli obieqtTan (magram ara mis<br />

SigniT), davaWiroT Tagvis marcxena Rilaks da gadavaTrioT<br />

Tagvi diagonalze. ekranze vnaxavT punqtiriT daxazul<br />

marTkuTxeds. rogorc ki am marTkuTxedSi moxdeba obieqti an<br />

obieqtis nawili, is moiniSneba _ gamoiyofa punqtiruli xazebiT. roca<br />

Tagvis Rilaks avuSvebT xels, ZiriTadi marTkuTxedi gaqreba ekranidan,<br />

magram yvela moniSnuli obieqti darCeba;<br />

taqstur areebSi da maTematikur gamosaxulebebSi SesaZlebelia nebismieri<br />

fragmentis moniSvna Drag and Drop teqnikiT;<br />

calkeuli obieqtebis gamosayofad davawkapunoT jer erT_erT obieqtze,<br />

Semdeg Ctrl klaviSTan erTad davawkapunoT danarCen obieqtebze. Tu<br />

33


daWerili iqneba Shift , sawyis obieqtTan erTad gamoiyofa yvela obieqti,<br />

romlebic mdebareoben sawyis da bolo dawkapunebul obieqtTa Soris.<br />

aRvniSnoT, rom Tu moniSvnisas obieqti gamoyofilia markerebiani<br />

marTkuTxediT, markerTan Tagvis maCveneblis mitanisas ukanaskneli miiRebs<br />

ormxrivi isris formas. TagviT isris gadaweva gamoiwvis obieqtis zomebis<br />

Secvlas.<br />

Edit → Cut brZanebiT an Standard instrumentTa panelze Cut Rilakze<br />

daWeriT xdeba gamoyofili fragmentis amoWra da gadatana buferSi.<br />

Edit → Copy brZanebiT an Standard instrumentTa panelze Copy Rilakze<br />

daWeriT xdeba gamoyofili fragmentis aslis moTavseba buferSi, amasTan TviTon<br />

fragmenti rCeba dokumentSi Tavis adgilze.<br />

Edit → Paste brZanebiT an Standard instrumentTa panelze Paste Rilakze<br />

daWeriT xdeba buferSi mdebare obieqtis dokumentSi Casma kursoris adgilas.<br />

am dros buferis SigTavsi SenarCundeba da SesaZlebelia Casmis operaciis<br />

gameoreba.<br />

gamoyofili obieqtis gadatana da kopireba SesaZlebelia gacvlis buferis<br />

gamouyenebladac _ Drag and Drop meTodiT anu im dros, rodesac Tagvis maCvenebels<br />

xelisgulis forma aqvs, xdeba obieqtis TagviT Cavleba da gadaTreva erTi<br />

adgilidan meoreze (kopirebisas – Ctrl klaviSze erTdrouli daWeriT).<br />

Cut, Copy da Paste brZanebebiT fragmentis gadatana da kopireba<br />

SesaZlebelia ara mxolod erTi dokumentis farglebSi, aramed erTi dokumentidan<br />

meoreSic. fragmentis gadanacvleba erTi fanjridan meoreSi xorcieldeba agreTve<br />

Tagvis meSveobiT uSualod erTi fanjridan meore fanjris sasurvel adgilas<br />

fragmentis gadaTreviT (kopirebisas erTdroulad vaWerT Ctrl klaviSs).<br />

Edit → Paste Special... brZaneba gvaZlevs dokumentSi sxvadasxva formatis<br />

nax.3.2. dialoguri fanjara Paste Special<br />

34


(teqsturi, M<strong>athcad</strong>, RTF, Bitmap) failebis Casmis saSualebas. gamoCndeba dialoguri<br />

fanjara (nax.3.2), sadac amoirCeva saWiro formati.<br />

Edit → Delete brZanebiT xdeba gamoyofili fragmentis waSla anu iseTi<br />

moSoreba, romlis dros ar xdeba misi gadatana buferSi.<br />

Edit → Select All brZanebiT xdeba yvela obieqtis gamoyofa punqtiruli<br />

marTkuTxedebiT. am dros Cven naTlad vxedavT Tu rogor arian<br />

urTierTganlagebuli blokebi da saWiroebisamebr vaxdenT maT gadanacvlebas.<br />

ra Tqma unda, brZanebebi SeiZleba SeirCes konteqsturi meniudanac.<br />

3.6 teqstis an gamosaxulebis fragmentis Zebna da Secvla<br />

Edit → Find... brZanebiT xdeba Zebnis dialoguri fanjris gamoZaxeba (nax3.3).<br />

am fanjris Find what: teqstur velSi unda SevitanoT teqstis an<br />

gamosaxulebis saZebni fragmenti. Zebnis gasagrZeleblad davaWiroT Find Next<br />

Rilaks, xolo operaciis gasauqmeblad – Cancel Rilaks.<br />

areebSi.<br />

nax.3.3. Zebnis dialoguri fanjara<br />

winaswari SeTanxmebiT M<strong>athcad</strong>_i axorcielebs Zebnas mxolod teqstur<br />

Tu saWiroa, SegviZlia CavrToT almebi: Match whole word only (am dros saZebni<br />

fragmenti calkeul sityvas warmoadgens), Match case (zeda da qveda registrebis<br />

gaTvaliswineba anu am almis dayenebiT M<strong>athcad</strong>–i gansxvavebulad aRiqvams mcire<br />

da mTavrul asoebs Zebnis procesSi), Find in Text Regions (teqstur areebSi Zebna),<br />

Find in Math Regions (maTematikur areebSi Zebna).<br />

(Down).<br />

Zebnis mimarTuleba (Direction) SeiZleba iyos kursoris zeviT (Up) an qvevviT<br />

Edit → Replace… brZanebiT xdeba Secvlis dialoguri fanjris gamoZaxeba<br />

(nax.3.4), romelsac Find what: teqsturi velis garda gaaCnia teqsturi veli<br />

Replace with: , sadac Caiwereba Semcvleli fragmenti.<br />

35


nax.3.4. Secvlis dialoguri fanjara<br />

Secvlis dialoguri fanjris Replace All Rilaks viyenebT, Tu gvsurs Find<br />

what: velSi miTiTebul yvela saZebni monacemis Secvla Replace with: velSi<br />

Cawerili monacemiT; Replace da Find Next Rilakebs viyenebT, Tu Secvla gvsurs<br />

amorCeviT. Secvlis dialogur fanjaraSi gvxvdeba igive gadamrTvelebi, rac Find<br />

dialogSi.<br />

3.7 dokumentis sasurvel gverdze gadasvla<br />

Edit → Go to Page… brZanebiT gamoiZaxeba Go to Page dialoguri fanjara<br />

(nax.3.5), sadac unda mivuTiToT, romel gverdze gvsurs gadasvla: pirvelze (First<br />

Page), boloze (Last Page) Tu gverdze, romlis nomers mivuTiTebT Page Number:<br />

gadamrTvelis cifrul velSi. am dialoguri fanjris qveda nawilSi Cans ori<br />

Setyobineba: Number of Pages: (gverdebis raodenoba) da Current Page: (mimdinare<br />

gverdis nomeri).<br />

nax.3.5. dialoguri fanjara Go to Page<br />

36


Tavi IV menius punqti View (xedi)<br />

4.1 mTavari menius View punqtis Semadgenloba<br />

avirCioT mTavari menius View punqti (an davaWiroT klaviSebis kombinacias<br />

Alt + V). davinaxavT qvemenius Semdeg punqtebs:<br />

Toolbars (instrumentTa panelebi) _ instrumentTa panelebis moxsna_dayeneba;<br />

Ruler (saxazavi) _ saxazavis Cveneba_damalva ekranze;<br />

Status Bar (mdgomareobis striqoni) _ mdgomareobis striqonis<br />

Cveneba_damalva ekranze;<br />

Header and Footer… (zeda da qveda kolontitulebi) _ kolontitulebis<br />

Seqmna da gaformeba;<br />

Regions (areebi) _ areebis TeTri foniT gamoyofa;<br />

Refresh (ganaxleba) Ctrl + R _ samuSao furclis ganaxleba;<br />

Zoom... (masStabi) _ masStabis Secvla.<br />

4.2 instrumentTa panelebi<br />

View → Toolbars brZanebiT, rogorc ukve viciT, xdeba ama Tu im panelis<br />

moxsna_dayeneba.<br />

Toolbars CamonaTvalSi Sedis:<br />

Standard _ standartuli paneli;<br />

Formatting _ daformatebis paneli;<br />

Math _ <strong>maTematikuri</strong> paneli;<br />

Controls _ marTvis paneli;<br />

Resources _ resursebis paneli;<br />

Calculator _ gamoTvlebis Catarebis operatorebis paneli;<br />

Graph _ grafikebis agebis paneli;<br />

Matrix _ matricebTan muSaobisaTvis gankuTvnili operatorebis paneli;<br />

Evaluation _ miniWebis, tolobis, simboluri gardaqmnebis operatorebis<br />

paneli. aq agreTve ganlagebulia momxmareblis mier operatoris<br />

ganmsazRvreli punqtebi;<br />

Calculus _ maTanalizis operatorebis paneli;<br />

Boolean _ bulis algebris operatorebis paneli;<br />

Programming _ daprogramebis paneli;<br />

Greek _ berZnuli anbanis paneli;<br />

Modifier _ modifikaciis paneli.<br />

37


4.3 saxazavi, mdgomareobis striqoni da areebi<br />

View menius Ruler da Status Bar punqtebiT xdeba saxazavisa da mdgomareobis<br />

striqonis Cveneba_damalva ekranze. es punqtebic, iseve rogorc panelebis saxelebi<br />

Toolbars CamonaTvalSi, arsebiTad alams warmoadgenen.<br />

M<strong>athcad</strong>_is dokumenti Sedgeba calkeuli blokebisagan, romelTa Soris<br />

sazRvrebi Cveulebrivad ar Cans ekranze. View → Regions brZaneba yvela ares<br />

TeTrad gamoyofs, xolo maT Soris Sualedebs – ruxad, rac mogvcems saSualebas<br />

naTlad davinaxoT maTi urTierTganlageba. Tu saWiroa, Format → Separate Regions<br />

brZanebiT xdeba areebis urTierTgadafarvis mocileba.<br />

4.4 masStabis Secvla da ganaxleba<br />

View menius Zoom... punqti gamoitans ekranze Zoom dialogur fanjaras<br />

(nax.4.1). am fanjaraSi gadamrTvelis ama Tu im poziciaSi dayenebiT (200%, 100%,<br />

75%, 50%, 25%) xdeba Sesabamisi masStabis dafiqsireba da OK Rilakze<br />

daWeris Semdeg am masStabiT gamosaxulebis danaxva. Custom punqtis arCevisas<br />

misawvdomi xdeba mis marjvniv mdebare veli, sadac SegviZlia mivuTiToT<br />

sasurveli masStabi.<br />

nax.4.1. masStabis Secvlis fanjara<br />

View → Refresh brZanebiT xdeba mimdinare samuSao furclis ganaxleba. saqme<br />

imaSia, rom obieqtebTan muSaobis dros, mag., maTi zomebis Secvlisas, gamoyofisas,<br />

gadaadgilebisas da a.S., ekranze xandaxan Cndeba arasasurveli obieqtebi (mag.,<br />

jvaredini wiTeli kursori SeiZleba Candes ramdenime adgilas an teqsturi aris<br />

nawili ar Candes, radgan is nawilobriv <strong>maTematikuri</strong> ariT aris gadafaruli).<br />

Refresh brZaneba moiSorebs am zedmet obieqtebs, amasTan dokumentis obieqtebi<br />

xeluxlebeli darCeba.<br />

38


4.5 gverdis kolontitulebis Seqmna da gaformeba<br />

zeda (Header) da qveda (Footer) kolontitulebi (TavsarTi da qvesarTi) es<br />

aris teqsti, romelic avtomaturad gameordeba yvela gverdze Sesabamisad zeda da<br />

qveda mindvris areSi. es SeiZleba iyos dokumentis saTauri, organizaciis<br />

dasaxeleba, avtoris gvari da sxv. aq SeiZleba agreTve moTavsdes gverdis nomeri,<br />

TariRi, dro da a.S.<br />

View → Header and Footer brZanebiT ekranze gamoitaneba kolontitulebis<br />

dialoguri fanjara (nax.4.2) ori CanarTiT: Header da Footer, romlebSic xdeba<br />

Sesabamisad TavsarTis da bolosarTis Seqmna da gaformeba.<br />

nax.4.2. kolontitulebis dialoguri fanjara<br />

avirCioT romelime, vTqvaT, Header CanarTi. fanjris zeda nawilSi davinaxavT<br />

sam seqcias: Left (marcxena), Center (centraluri), Right (marjvena). blokebSi<br />

klaviaturidan SeiZleba SevitanoT sasurveli teqsti. teqstis garda, blokebSi<br />

survilisamebr Seitaneba sxva informaciac Tools (instrumentebi) ganyofilebis<br />

Rilakebis meSveobiT:<br />

– Insert File Name (failis saxelis Casma);<br />

_ Insert File Path (failis sruli misamarTis Casma);<br />

_ Insert Page Number (mimdinare gverdis nomris Casma);<br />

_ Insert Number of Pages (gverdebis raodenobis Casma);<br />

_ Insert Date Last Saved (failis bolo Senaxvis TariRis Casma);<br />

_ Insert Time Last Saved (failis bolo Senaxvis drois Casma);<br />

39


_ Insert Date (mimdinare TariRis Casma);<br />

_ Insert Time (mimdinare drois Casma).<br />

Tools ganyofilebaSi aris agreTve Rilakebi Format… , romelic gaxsnis<br />

daformatebis dialogur fanjaras, da Image... (gamosaxulebis Casma), romelic<br />

gaxsnis naxatebis Casmis dialogur fanjaras.<br />

Format dialogur fanjaraSi (nax.4.3) SesaZlebelia Sriftis, misi stilis da<br />

zomis dayeneba. am fanjris Alignment ganyofilebaSi SeiZleba mivuTiToT sworebis<br />

tipi, xolo Effects ganyofilebaSi efeqtebi: Strikeout (gadaxazva), Underline (xazgasma)<br />

da Color: (feri).<br />

nax.4.3. dialoguri fanjara Format<br />

kolontitulebis dialogis Options (parametrebi) ganyofilebaSi SeiZleba<br />

mivuTiToT Tu romeli cifriT gvsurs numeraciis dawyeba da davayenoT alami<br />

Different header and footer on first page – pirveli gverdisaTvis gansxvavebuli TavsarTis<br />

da qvesarTis Seqmna. Frame (CarCo) ganyofilebaSi SegviZlia davayenoT almebi<br />

mTeli gverdis (Page), zeda (Header) da qveda (Footer) kolontitulebis CarCoSi<br />

mosaTavseblad.<br />

Use full width for each section almis dayenebiT kolontituli daikavebs Sesabamisi<br />

seqciis (marcxena, centraluri da marjvena) mTel siganes da mxolod Semdeg<br />

gadaitaneba Tavisi seqciis Semdeg striqonze.<br />

OK Rilakze daWeris Semdeg kolontituli Caismeba dokumentSi, magram<br />

Cveulebriv reJimSi Cven mas ver davinaxavT. misi danaxva SesaZlebelia Print Preview<br />

reJimSi da rasakvirvelia, is daibeWdeba beWdvisas.<br />

40


Tavi V menius punqti Insert (Casma)<br />

5.1 mTavari menius Insert punqtis Semadgenloba<br />

avirCioT mTavari menius Insert punqti (an davaWiroT klaviSebis kombinacias<br />

Alt + I). davinaxavT qvemenius Semdegi punqtebiT:<br />

Graph (grafiki) _ sxvadasxva tipis grafikebis Casma;<br />

Matrix... (matrica) Ctrl + M _ matricis Casma;<br />

Function... (funqcia) Ctrl + E – funqciis Casma;<br />

Unit... (sazomi erTeuli) Ctrl + U – sazomi erTeulis Casma;<br />

Picture (naxati) Ctrl + T – naxatis Casma;<br />

Area (ubani) _ ubnis formireba;<br />

Page Break – gverdis gawyveta;<br />

Math Region (<strong>maTematikuri</strong> are) _ <strong>maTematikuri</strong> aris Casma;<br />

Text Region (teqsturi are) “ _ teqsturi aris Casma;<br />

Component... (komponenti) _ komponentis Casma;<br />

Data (monacemebi) _ monacemebis Casma;<br />

Control (marTva) _ mmarTveli komponentebis Casma;<br />

Object... (obieqti) _ obieqtis Casma;<br />

Reference... (miTiTeba) _ sxva dokumentze miTiTebis Casma;<br />

Hyperlink... (hipermimarTva) Ctrl + K _ hipermimarTvis damyareba.<br />

5.2 grafikis Casma<br />

Insert → Graph brZaneba Seicavs Semdeg qvepunqtebs:<br />

X_Y Plot (X_Y grafiki) Shift + @ – dekartis koordinatTa <strong>sistema</strong>Si<br />

grafikis ageba;<br />

Polar Plot (polaruli grafiki) Ctrl + 7 – polaruli grafikis ageba;<br />

Surface Plot (zedapiris grafiki) Ctrl + 2 – zedapiris grafikis ageba;<br />

Contour Plot (konturuli grafiki) Ctrl + 5 – konturuli grafikis ageba;<br />

3D Scatter Plot (samganzomilebiani wertilovani grafiki) – samganzomilebiani<br />

wertilovani grafikis ageba;<br />

3D Bar Plot (samganzomilebiani svetovani grafiki) – samganzomilebiani<br />

svetovani grafikis ageba;<br />

Vector Field Plot (veqtoruli velis grafiki) – veqtoruli velis grafikis<br />

ageba;<br />

41


Plot Wizard... (grafikis ostati) – grafikis agebis ostatis dialoguri<br />

fanjris gamoZaxeba.<br />

grafikebis asagebad iyeneben agreTve Graph instrumentTa panels (nax.5.1)<br />

Semdegi RilakebiT: X_Y Plot, Zoom(masStabi), Trace(trasa), Polar Plot, Surface Plot, Contour<br />

Plot, 3D Bar Plot, 3D Scatter Plot, Vector Field Plot.<br />

nax.5.1. Graph instrumentTa paneli<br />

5.3 organzomilebiani X_Y grafikis ageba da redaqtireba<br />

Insert → Graph → X_Y Plot brZanebiT (an Graph instrumentTa panelze<br />

Sesabamisi Rilakis daWeriT) viziris adgilas Seiqmneba organzomilebiani X_Y<br />

grafikis Sabloni dekartis koordinatTa <strong>sistema</strong>Si (nax.5.2).<br />

grafikis asagebad:<br />

nax.5.2. X_Y grafikis Sabloni<br />

1) davawkapunoT markerze, romelic mdebareobs ordinatTa RerZis marcxniv da<br />

SevitanoT funqcia, cvladi an gamosaxuleba;<br />

2) davawkapunoT markerze, romelic mdebareobs abscisTa RerZis qveS da<br />

SevitanoT funqcia, cvladi an gamosaxuleba.<br />

markeridan markerze gadasasvlelad SeiZleba visargebloT agreTve<br />

klaviaturis kursoris gadaadgilebis klaviSebiT.<br />

3) gadavitanoT kursori grafikuli obieqtis gareT da davawkapunoT an<br />

davaWiroT Enter klaviSs, grafiki aigeba gamoTvlebis avtomatur reJimSi. Tu<br />

gamoTvlebis avtomaturi reJimi gamorTulia, grafikis asagebad saWiroa F9<br />

funqcionaluri klaviSis gamoyeneba.<br />

42


grafikis agebisas M<strong>athcad</strong>_i TviTon irCevs X da Y RerZebis zRvrul<br />

mniSvnelobebs. saWiroebisamebr momxmarebels SeuZlia sxva mniSvnelobebis<br />

miTiTeba.<br />

erT grafikul areSi SesaZlebelia miviRoT ramdenime wiri. am SemTxvevaSi X<br />

da Y RerZebis markerebis adgilas Setanili funqciebi, cvladebi an<br />

gamosaxulebebi gamovyoT erTimeorisagan mZimiT.<br />

Tagvis marcxena RilakiT dawkapuneba grafikze gamoyofs mas. davinaxavT<br />

marTkuTxeds, romelic moicavs mTel grafiks. mivitanoT Tagvis kursori<br />

CarCosTan da rodesac is miiRebs xelisgulis formas, gadavaadgiloT grafiki<br />

sasurvel adgilas.<br />

grafikis zomis Sesacvlelad gamovyoT grafiki da mivitanoT Tagvis<br />

maCvenebeli CarCoze mdebare marTkuTxedis formis patara Sav markerebTan. roca<br />

Tagvis maCvenebeli miiRebs ormimarTuliani isris formas, Tagvis gadaTreviT<br />

SesaZlebelia grafikis dapataraveba_gadideba. zomis Secvla xdeba vertikaluri,<br />

horizontaluri da diagonaluri mimarTulebiT.<br />

grafikis parametrebis Sesacvlelad SevasruloT mis areSi ormagi wkapuni<br />

Tagvis marcxena RilakiT. gamoCndeba organzomilebiani grafikis parametrebis<br />

Secvlis dialoguri fanjara (nax.5.3). igives mivaRwevT konteqsturi meniudan<br />

Format... punqtis arCeviT an Format → Graph → X_Y Plot... brZanebiT.<br />

nax.5.3. X_Y grafikis daformatebis dialoguri fanjara<br />

X_Y grafikis daformatebis dialogur fanjaraSi X_Y Axes (X_Y RerZebi)<br />

CanarTis X_Axis da Y_Axis ganyofilebebSi gvaqvs almebi:<br />

Log Scale – logariTmuli skalis dayeneba;<br />

43


Grid Lines (badis xazebi) – RerZidan gamomavali xazebis dayeneba grafikis<br />

badiT dafarvisaTvis;<br />

Numbered – RerZis numeracia;<br />

Autoscale – RerZis masStabis avtomaturi dayeneba;<br />

Show Markers – markerebis Cvenebis reJimis dayeneba;<br />

Auto Grid _ RerZidan gamomavali xazebis avtomaturi dayeneba;<br />

Number of Grids: – RerZidan gamomavali xazebis raodenobis miTiTeba.<br />

es almebi SeiZleba davayenoT cal_calke X da Y RerZebisaTvis.<br />

Axis Style ganyofilebaSi Boxed gadamrTveli gamoiyvans grafiks CarCoSi da<br />

RerZebis gareSe, Crossed _ uCarCod, magram RerZebiT, xolo None – uCarCod da<br />

RerZebis gareSe. alami Equal Scales daayenebs erTnair masStabs orive RerZisaTvis.<br />

Grid Color… Rilakis meSveobiT dayendeba badis xazebis sasurveli feri.<br />

amave dialoguri fanjris Traces CanarTSi miTiTebulia wirebis parametrebi<br />

(mag., xazis feri, stili da a.S.), romlebic SegviZlia survilisamebr SevcvaloT.<br />

dialoguri fanjris Labels (warwerebi) CanarTSi Title ganyofilebis teqstur<br />

velSi SeiZleba SevitanoT grafikis saTauri. aqve gadamrTveli Above an Below<br />

aCvenebs, grafikis zeviT Tu qveviT gvsurs saTauris ganlageba. Show Title alami<br />

daayenebs saTauris Cvenebis reJims. amave CanarTis Axis Labels ganyofilebaSi<br />

davayenoT, Tu gvsurs, almebi X_Axis da Y_Axis RerZebze warwerebis Sesaqmnelad da<br />

SevitanoT es warwerebi Sesabamis teqtur velebSi.<br />

Formatting Currently Selected X_Y Plot dialoguri fanjris Defaults CanarTSi<br />

SeiZleba davayenoT alami Use for Defaults, ris Sedegad grafikis mimdinare<br />

parametrebi iqneba damaxsovrebuli rogorc winaswari SeTanxmebis (by Default)<br />

parametrebi, xolo alami Change to Defaults winaswari SeTanxmebis parametrebs<br />

Secvlis mimdinare parametrebiT am dokumentisaTvis.<br />

grafiki:<br />

nax.5.4_ze naCvenebia dekartis koordinatTa <strong>sistema</strong>Si agebuli sxvadasxva<br />

1. grafikis SablonSi X RerZis markerSi Setanilia x, Y RerZis – 2x 2 +5x_6.<br />

redaqtirebisas Setanilia saTauri, dayenebulia alami Show Title da<br />

miTiTebulia saTauris adgilmdebareoba Above (zeviT).<br />

2. grafikis agebamde gansazRvrulia diskretuli cvladi z, romelic<br />

miuTiTebs z–is zRvrul mniSvnelobebs da Secvlis bijs, da y(z) funqcia.<br />

grafikis SablonSi abscisTa RerZis markeris adgilas Setanilia z , xolo<br />

ordinatTa RerZis _ y(z). redaqtirebisas dayenebulia gadamrTveli Crossed.<br />

3. grafikis SablonSi abscisTa RerZis markerSi Setanilia r , ordinatTa sin(r).<br />

Setanilia agreTve ordinatis zRvruli mniSvnelobebi: _0.5 da 1.<br />

4. grafikis SablonSi abscisTa RerZis markerSi Setanilia sin(a), xolo<br />

ordinatTa – cos(a). miRebulia e.w. parametruli grafiki anu grafiki,<br />

romelic aCvenebs erTi funqciis (gamosaxulebis) damokidebulebas meore<br />

funqciaze (gamosaxulebaze).<br />

44


nax.5.4. dekartis sakoordinato <strong>sistema</strong>Si agebuli grafikebi<br />

5. grafikis SablonSi abscisTa RerZis markerSi Setanilia , xolo<br />

ordinatTa – sin( ) , sin( ) + 1. dayenebulia gadamrTveli Crossed. Sedegad erT<br />

koordinatTa <strong>sistema</strong>Si miRebulia ori wiri, romelTa ordinatebi erT<br />

cvladze arian damokidebuli.<br />

6. grafikis SablonSi abscisTa RerZis markerSi Setanilia c, d, xolo<br />

ordinatTa RerZis markerSi sin(c) 2 , d + 3. dayenebulia gadamrTveli Crossed.<br />

Sedegad erT koordinatTa <strong>sistema</strong>Si miRebulia ori wiri, romelTa<br />

ordinatebis mniSvnelobebi sxvadasxva cvladebze arian damokidebuli.<br />

7. Seqmnilia matrica N da veqtorebi X da Y , romlebic warmoadgenen<br />

Sesabamisad matricis pirvel da meore svets. grafikis SablonSi abscisTa<br />

RerZis markeris adgilas miTiTebulia X , xolo ordinatTa _ Y. miRebulia<br />

erTi veqtoris meoreze damokidebuleba.<br />

yvela grafiks aqvs warwera: graph.1 , graph.2 da a.S. warwerebi Seqmnilia<br />

calke da Drag and Drop tenikiT ganlagebulia sasurvel adgilze.<br />

45


5.4 polaruli grafikis ageba da redaqtireba<br />

Insert → Graph → Polar Plot brZanebiT (an Graph instrumentTa panelze<br />

Sesabamisi Rilakis daWeriT) viziris adgilas Seiqmneba polaruli grafikis<br />

Sabloni koordinatTa polarul <strong>sistema</strong>Si (nax.5.5).<br />

nax.5.5. polaruli grafikis Sabloni<br />

koordinatTa polarul <strong>sistema</strong>Si wertili moicema Tavisi kuTxis da R<br />

radius_veqtoris mniSvnelobebiT. grafiki aigeba kuTxis sxvadasxva<br />

mniSvnelobebisaTvis, yvelaze xSirad icvleba 0–dan 2 –mde. saWiroebisamebr<br />

momxmarebels winaswar SeuZlia sxva mniSvnelobebis miTiTeba (vTqvaT, kuTxes<br />

diskretuli cvladis saxiT gamosaxviT: ). SesaZlebelia agreTve<br />

uSualod grafikis Sablonze radius_veqtoris minimaluri da maqsimaruri<br />

mniSvnelobebis miTiTeba.<br />

polaruli grafikis daformatebisaTvis gamoiZaxeba dialoguri fanjara<br />

Formatting Currently Selected Polar Plot, sadac Polar Axes CanarTis Radial (radialuri<br />

RerZi) da Angular (kuTxis RerZi) ganyofilebebSi gvaqvs almebi: radialuri<br />

RerZisaTvis _ Log Scale, Grid Lines, Numbered, Show Markers, Auto Grid, Number of Grids:<br />

da kuTxisaTvis _ Grid Lines, Numbered, Auto Grid, Number of Grids:. almebis<br />

daniSnuleba ar gansxvavdeba X_Y grafikis daformatebis fanjris analogiuri<br />

almebis daniSnulebisagan.<br />

Axes Style ganyofilebaSi gadamrTveli Perimeter gamoiyvans wrewiriT<br />

SemosazRvrul grafiks, Crossed _ wrewiris gareSe da RerZebiT, None _ wrewiris da<br />

RerZebis gareSe.<br />

Grid Color... RilakiT dayendeba badis xazebis sasurveli feri.<br />

am dialoguri fanjris Traces, Labels da Defaults CanarTebs gaaCniaT igive<br />

datvirTva, rac X_Y grafikis daformatebisas.<br />

grafiki:<br />

nax.5.6_ze naCvenebia polarul koordinatTa <strong>sistema</strong>Si Seqmnili ramdenime<br />

46


nax.5.6. polarul koordinatTa <strong>sistema</strong>Si agebuli grafikebi<br />

1. polaruli grafikis SablonSi qveda markeris adgilas Setanilia , xolo<br />

marcxena markeris – sin ( ) + 1. dayenebulia bade kuTxis RerZisaTvis da<br />

miTiTebulia misi feri (Savi).<br />

2. polaruli grafikis SablonSi qveda markeris adgilas Setanilia , xolo<br />

marcxena markeris – 2sin( ), cos( ) 2 . redaqtirebisas dayenebulia bade kuTxis<br />

RerZisaTvis da miTiTebulia misi feri (Savi). Traces CanarTSi meore wiris<br />

feri Secvlilia lurjidan Savze, xolo misi moxazulobis stili<br />

Secvlilia dash_ze ( ). miRebulia erT polarul koordinatTa <strong>sistema</strong>Si<br />

ori wiri.<br />

3. polaruli grafikis SablonSi qveda markeris adgilas Setanilia x, xolo<br />

marcxena markeris – sin(x), cos(x). redaqtirebisas dayenebulia Savi feris bade<br />

kuTxis RerZisaTvis da Traces CanarTSi _ dash moxazuloba kosinusoidasTvis.<br />

Sedegad erT polarul koordinatTa <strong>sistema</strong>Si miRebulia ori wiri. isrebi<br />

Seqmnilia Word_Si da Casmulia M<strong>athcad</strong>_is dokumentSi.<br />

4. polaruli grafikis SablonSi qveda markeris adgilas Setanilia y, xolo<br />

marcxena markeris – cos(2y), sin(2y). daformatebisas orive miRebuli<br />

wirisaTvis Traces CanarTSi miTiTebulia 4_is toli wona (Weight) da xazis<br />

tipi Solid.<br />

47


5.5 3_ganzomilebiani zedapiris grafikis ageba da redaqtireba<br />

3_ganzomilebiani zedapiris grafikis Sesaqmnelad saWiroa:<br />

1) ganvsazRvroT orcvladiani funqcia funqciis an matricis saxiT;<br />

2) Tu saWiroa, mivuTiToT cvladebis zRvruli mniSvnelobebi;<br />

3) mivceT brZaneba Insert → Graph → Surface an Graph panelze davaWiroT<br />

Sesabamis Rilakze. Seiqmneba zedapiris grafikis Sabloni (nax.5.7);<br />

nax.5.7. zedapiris grafikis Sabloni<br />

4) Sablonis qveda marcxena kuTxeSi ganlagebul markerSi SevitanoT<br />

funqciis an matricis saxeli;<br />

5) davaWiroT Enter klaviSs an davawkapunoT TagviT grafikis gareT.<br />

Tu 3_ganzomilebiani grafikis Sesaqmnelad viyenebT funqcias da ara<br />

matricas, aseT grafiks ewodeba swrafad miRebadi grafiki (Quick Plot). misi Seqmnisas<br />

M<strong>athcad</strong>_i iyenebs winaswari SeTanxmebiT gansazRvrul damoukidebeli cvladebis<br />

mniSvnelobebs (isini icvlebian _5_dan 5_mde) da am mniSvnelobebis Secvlis bijs<br />

(0,5). Tu saWiroa, 3_ganzomilebiani grafikis daformatebis Sesabamis CanarTSi<br />

(Quick Plot Data) SeiZleba am parametrebis Secvla.<br />

funqcia SeiZleba iyos mocemuli sxvadasxvanairad, mag.:<br />

F( x,<br />

y)<br />

: sin( x)<br />

cos( y)<br />

an<br />

A(<br />

p,<br />

q)<br />

: 3p<br />

cos( q)<br />

.<br />

48<br />

p 3<br />

3p<br />

sin( q)<br />

pirveli funqciis grafikis Seqmnisas x da y cvladebis zRvruli<br />

mniSvnelobebi iqneba _5 da 5, xolo biji 0,5. Sablonis markerSi Sesatania F .<br />

meore funqcia A(p,q) warmoadgens veqtor_funqcias. grafikis Seqmnisas p da<br />

q cvladebi icvleba _5_dan 5_mde bijiT 0,5. x, y da z koordinatebi icvleba<br />

veqtor_funqciaSi mocemuli formulebis mixedviT. Sablonis markerSi Sesatania<br />

A.


funqcia SeiZleba agreTve ganvsazRvroT rogorc x, y da z koordinatebis<br />

damokidebuleba damoukidebel cvladebze, mag.:<br />

x( u,<br />

v)<br />

: 2v<br />

R( a)<br />

: a<br />

y( u,<br />

v)<br />

: u v<br />

an<br />

z u v u v<br />

2<br />

( , ) :<br />

S( a)<br />

: a<br />

2<br />

T ( a)<br />

: a<br />

3<br />

a<br />

2<br />

.<br />

aq pirvel SemTxvevaSi x, y da z warmoadgenen ori (u da v) cvladis funqcias,<br />

romelnic icvlebian _5_dan 5_mde bijiT 0,5; Sablonis gamoZaxebis Semdeg<br />

markerSi Sesatania (x, y, z). meore SemTxvevaSi R,S da T warmoadgenen erTi cvladis<br />

funqcias, damoukidebeli cvladi aseve icvleba _5_dan 5_mde bijiT 0,5, Sablonis<br />

markerSi unda SevitanoT (R,S,T).<br />

rodesac ori cvladis damokidebuleba mocemulia ara funqciiT, aramed<br />

matricis saxiT, saWiroa ganvsazRvroT x da y cvladebis zRvruli mniSvnelobebi<br />

da warmovidginoT Z(x,y) funqcia M matricis saxiT. mag.:<br />

i : 0..<br />

50 , j : 0..<br />

51,<br />

xi : 10<br />

2i<br />

, y j : 1<br />

4 j ,<br />

Z( x,<br />

y)<br />

: x<br />

2<br />

y<br />

2<br />

,<br />

M i,<br />

j : Z(<br />

xi<br />

, y j ) .<br />

am magaliTSi x icvleba _10_dan 90_mde bijiT 2, y icvleba _4_dan 200_mde<br />

bijiT 4. Seiqmneba 51_striqoniani da 52_svetiani M matrica, romlis i-_uri<br />

striqonis da j_uri svetis gadakveTaze myofi elementi udris<br />

x<br />

2<br />

y<br />

2<br />

i j .<br />

aqve aRvniSnoT, rom 3_ganzomilebiani grafikic, rogorc 2_ganzomilebiani,<br />

SeiZleba iyos parametruli.<br />

gamovyoT grafiki. davaWiroT Tagvis marcxena Rilaks da aseT<br />

mdgomareobaSi gavwioT_gadmovwioT Tagvi grafikis areSi. davinaxavT, rom<br />

rakursi, romliT Cans grafiki, Tagvis moZraobisas icvleba. am xerxiT advilad<br />

SeirCeva CvenTvis sasurveli xedvis kuTxe.<br />

grafikis Seqmnis Semdeg SesaZlebelia misi daformateba. grafikze TagviT<br />

marcxena ormagi wkapuniT an konteqsturi meniudan Format... punqtis arCeviT an<br />

mTavari menius Format → Graph → 3D Plot... brZanebiT gamoitaneba 3_ganzomilebiani<br />

grafikis daformatebis dialoguri fanjara (nax5.8).<br />

aq General CanarTis Display As: ganyofilebaSi gvaqvs gadamrTveli, romelic<br />

iqneba CarTuli Surface Plot poziciaSi. Tu gadavrTavT gadamrTvels sxva poziciaSi<br />

(Data Points – wertilovani grafiki, Bar Plot – svetovani grafiki, Contour Plot –<br />

konturuli grafiki, Vector Field Plot – veqtoruli velis grafiki, Patch Plot –<br />

calkeuli elementebisagan Sedgenili grafiki), igive funqcia sxva saxis grafikad<br />

iqneba warmodgenili.<br />

General CanarTis View ganyofilebis pirvel sam velSi miTiTebuli ricxvebi<br />

aCveneben ra rakursiT Cans grafiki, xolo Zoom_Si miTiTebulia misi masStabi.<br />

49


nax.5.8. 3_ganzomilebiani<br />

grafikis daformatebis dialoguri fanjara<br />

Axes Style ganyofilebaSi aris gadamrTveli Semdegi SesaZlo poziciebiT:<br />

Perimeter (aCvenebs grafiks zomebiT perimetrze); Corner (aCvenebs grafiks zomebiT<br />

RerZebze); None (aCvenebs grafiks zomebis gareSe). alami Equal Scales daayenebs yvela<br />

RerZze erTnair masStabs.<br />

Frames ganyofilebaSi SeiZleba davayenoT ori alami: Show Border _ aCvenebs<br />

grafikis sazRvrebs, Show Box _ aCvenebs grafiks da marTkuTxa paralelepipeds,<br />

romelSic is moqceulia.<br />

Title CanarTis Graph Title ganyofilebis teqstur velSi SeiZleba SevitanoT<br />

grafikis saTauri, ris Semdeg davayenoT gadamrTveli poziciaSi Above (zemoT),<br />

Below (qvemoT) an Hide (damalva).<br />

Axes CanarTSi xdeba TiToeuli RerZisaTvis badis dayeneba xazebis<br />

raodenobis, sisqis da feris arCeviT.<br />

aRvniSnoT, rom Quick Plot grafikis ageba SesaZlebelia ara mxolod dekartis,<br />

aramed agreTve sferul da cilindrul koordinatTa sistemebSi. amisaTvis Quick<br />

Plot grafikis daformatebisas Quick Plot Data CanarTis Coordinate System<br />

ganyofilebaSi unda avirCioT ara Cartesian (dekartis koordinatTa <strong>sistema</strong>),<br />

romelic dayenebulia winaswari SeTanxmebiT, aramed Spherical (sferuli) an<br />

Cylindrical (cilindruli).<br />

nax.5.9_ze (a,b,c,d magaliTebi) naCvenebia 3_ganzomilebiani zedapiris<br />

grafikebi, xolo e magaliTSi moyvanilia 3_ganzomilebiani wertilovani grafiki,<br />

romelic miRebulia d_dan gadamrTvelis Display As: Sesabamis poziciaSi dayenebiT.<br />

50


nax.5.9. 3_ganzomilebiani grafikebis magaliTebi<br />

a da b grafikebi warmoadgenen Quick Plot tipis zedapiris grafikebs. a_Si<br />

gamoyenebulia winaswari SeTanxmebiT mocemuli zRvruli mniSvnelobebi, xolo<br />

b_Si es mniSvnelobebi da biji, romliTac icvleba damoukidebeli cvladebi,<br />

Secvlilia. amisaTvis Quick Plot grafikebisaTvis arsebobs Semdegi wesi:<br />

1. grafikze ormagi wkapuniT SevideT 3D Plot Format dialogur<br />

fanjaraSi, sadac avirCioT QuickPlot Data CanarTi;<br />

2. Range 1 (1_li diapazoni) velSi davayenoT X RerZisaTvis sawyisi da bolo<br />

mniSvnelobebi (Cven magaliTSi esaa Sesabamisad 0 da 5), xolo # of Grids<br />

(badis danayofTa raodenoba) velSi mivuTiToT sasurveli raodenoba<br />

(Cven magaliTSi 5);<br />

3. Range 2 (me_2 diapazoni) velSi davayenoT Y RerZisaTvis sawyisi da bolo<br />

mniSvnelobebi (0 da 5) da mivuTiToT badis danayofTa raodenoba (15).<br />

aqve aRvniSnoT, rom M<strong>athcad</strong>_i “dagveTanxmeba” Cvens mier miTiTebul<br />

cvladebis zRvrul mniSvnelobebs mxolod im SemTxvevaSi, rodesac dekartis<br />

(Cartesian) koordinatTa <strong>sistema</strong>Si asagebia grafiki, romelic asaxavs Cveulebriv<br />

orcvladian funqcias. danarCen SemTxvevebSi M<strong>athcad</strong>_i TviTon airCevs zRvrul<br />

mniSvnelobebs X, Y da Z RerZebisaTvis, romlebic Seesabameba mocemul funqcias.<br />

51


c grafikis redaqtirebisas 3D Plot Format dialoguri fanjris Appearance<br />

CanarTis Fill Options (Sevsebis ofciebi) ganyofilebaSi dayenebulia Fill Surface<br />

(zedapiris Sevseba) gadamrTveli, ris Semdeg Color Options (ferebis ofciebi)<br />

ganyofilebaSi dayenebulia Solid Color gadamrTveli. marjvniv mdgom patara<br />

marTkuTxedze dawkapunebiT gamoZaxebulia ferTa palitra, sadac arCeulia<br />

stafilosferi; Line Options (wirebis ofciebi) ganyofilebaSi dayenebulia<br />

gadamrTveli Contour Lines da Weight_Si (wona) miTiTebulia wiris sisqe 2.0; Color<br />

Options ganyofilebaSi dayenebulia gadamrTveli Solid Color da datovebulia<br />

winaswari SeTanxmebiT mocemuli Savi feri.<br />

d grafikis redaqtirebisas 3D Plot Format dialoguri fanjris Axes CanarTSi X<br />

RerZisaTvis Grids (bade) velSi dayenebulia alami Draw Lines, xolo Line Color_Si<br />

badis xazebis ferad aRebulia ruxi.<br />

e grafikis redaqtirebisas 3D Plot Format dialoguri fanjris Appearance<br />

CanarTSi Points Options (wertilebis ofciebi) velSi, sadac winaswari SeTanxmebiT am<br />

tipis grafikisaTvis dayenebulia simboloebis Cvenebis reJimi anu dayenebulia<br />

alami Draw Points, Secvlilia simboloebis moxatuloba: winaswari SeTanxmebiT iyo<br />

dots (wertilebi), dayenda Boxes (yuTebi) zomiT 1.5. Color Options–Si CarTulia<br />

gadamrTveli Colormap (ferebis sqema), ris Sedegad miRebulia grafiki, romelSic<br />

funqciis sxvadasxva dones sxvadasxva feri aqvs.<br />

5.6 konturuli grafikis Seqmna<br />

Insert → Graph → Contour Plot brZanebiT an Graph panelze Sesabamisi Rilakis<br />

daWeriT Seiqmneba 3_ganzomilebiani konturuli grafikis Sabloni. konturuli<br />

grafiki – erTnairi donis wirebis ruka – farTod gamoiyeneba, magaliTad,<br />

kartografiaSi. is xSirad Seicavs met informacias, vidre zedapiris grafiki,<br />

romelSic zedapiris erTi nawili sakmaod xSirad dafarulia sxva nawilebiT. am<br />

grafikis Seqmnis da redaqtirebis procesi arsebiTad ar gansxvavdeba zedapiris<br />

grafikisagan. nax.5.10_is a magaliTSi moyvanilia konturuli grafiki.<br />

3_ganzomilebiani grafikebisTvisac SeiZleba erT grafikul areSi ramdenime<br />

funqciis grafikis ageba. praqtikuli gamoyeneba hpova mxolod konturuli (an<br />

veqtoruli velis) da zedapiris (wertilovani an svetovani) erTi da igive<br />

funqciis amsaxveli grafikebis erT grafikul areSi Seqmna.<br />

ganvixiloT konturuli da Data Points tipis erTi funqciis grafikebis erT<br />

sakoordinato <strong>sistema</strong>Si warmodgena magaliTze:<br />

52


nax.5.10. konturuli, wertilovani, svetovani da veqtoruli velis grafikebi<br />

1) ganvsazRvroT funqcia:<br />

1 x 1 y <br />

P ( x,<br />

y)<br />

: 1<br />

;<br />

4 40 4 40 <br />

2) Insert → Graph → Contour Plot brZanebiT miviRebT Sablons, sadac markerSi<br />

SevitanoT P,P;<br />

3) davaWiroT Enter klaviSs. Sedegad erT grafikul areSi miiReba ori<br />

grafiki: konturuli da meore – by Default – zedapiris (nax.5.11 a).<br />

4) SevideT daformatebis reJimSi;<br />

5) General CanarTis Display As: ganyofilebaSi avirCioT Plot2 da davayenoT<br />

grafikis tipebis gadamrTveli Data Plot_ze;<br />

6) davaWiroT OK Rilaks.<br />

miviRebT 2 grafiks erT sakoordinato <strong>sistema</strong>Si: konturul da Data Plot<br />

tipis (nax.5.11 b).<br />

nax.5.11 c_zec agebulia 2 grafiki erT grafikul areSi: veqtoruli velis da<br />

zedapiris grafikebi. Tagvis gawev_gamoweviT Secvlilia xedvis rakursi.<br />

53<br />

2<br />

2


nax.5.11. erT sakoordinato <strong>sistema</strong>Si ori grafikis agebis magaliTebi<br />

5.7 wertilovani da svetovani grafikebis Seqmna<br />

Insert → Graph → 3D Scatter Plot brZanebiT an Graph panelze Sesabamisi Rilakis<br />

daWeriT Seiqmneba 3_ganzomilebiani wertilovani grafikis Sabloni. wertilovani<br />

grafikis agebis da redaqtirebis procesi ar gansxvavdeba sxva tipis<br />

3_ganzomilebiani grafikebis Seqmnis da redaqtirebis procesisagan. aRvniSnoT,<br />

rom wertilovani grafikis redaqtirebisas SeiZleba SevcvaloT wertilebis zoma,<br />

maTi gamosaxuleba (mag., SevcvaloT wertilebi jvaredina formis simboloebiT,<br />

wrewirebiT, kvadratebiT da a.S.) da feri. nax5.10 b_ze moyvanilia wertilovani<br />

grafiki. redaqtirebis reJimSi Secvlilia gamoyenebuli simbolo (3D Plot Format<br />

dialogur fanjris Appearance CanarTis Points Options ganyofilebaSi miTiTebulia<br />

simbolo x’s da simboloebis feri – wiTeli).<br />

Insert → Graph → 3D Bar Chart brZanebiT an Graph panelze Sesabamisi Rilakis<br />

daWeriT Seiqmneba 3_ganzomilebiani svetovani grafikis (histogramis) Sabloni.<br />

histogramaSi svetebis simaRle X da Y RerZebis koordinatebis mniSvnelobebze<br />

damokidebulia. svetovani grafikis magaliTi moyvanilia nax.5.10 c_ze.<br />

54


5.8 veqtoruli velis grafikis Seqmna<br />

Insert → Graph → Vector Field Plot brZanebiT an Graph panelis igive<br />

saxelwodebis Rilakis daWeriT Seiqmneba veqtoruli velis grafikis Sabloni. es<br />

grafiki warmoadgens mokle isrebis – veqtorebis erTobliobas. isari mimarTulia<br />

zedapiris simaRlis zrdis mxares, xolo isrebis ganlagebis simkvrive zrdis<br />

siCqarezea damokidebuli. grafikis aseTi forma xSirad gamoiyeneba<br />

eleqtromagnituri, siTburi da gravitaciuli velebis warmodgenisaTvis.<br />

veqtoruli velis grafiki moyvanilia nax.5.10 d_ze.<br />

5.9 grafikebis Seqmna ostatis meSveobiT<br />

Insert → Plot Wizard brZanebiT gamoiZaxeba grafikis Seqmnis ostati. ostatis<br />

muSaobis pirvel safexurze Plot Type dialogSi xdeba grafikis tipis SerCeva<br />

(nax.5.12).<br />

nax.5.12. grafikis Seqmnis ostatis muSaobis pirveli safexuri<br />

ostats SeuZlia Seqmnas Semdegi tipis grafikebi: Surface Plot, Contour Plot,<br />

Vector Field Plot, Bar Plot an Scatter Plot. aqve vnaxavT SerCeuli tipis nimuSs. Rilak<br />

Next>_ze daWeriT xdeba me_2 safexurze gadasvla, sadac SeirCeva grafikis<br />

garegnuli saxe.<br />

nax.5.13_ze moyvanilia me_2 safexuris Appearance dialogi, sadac gvaqvs ga-<br />

damrTveli: Draw lines (xazebis Cveneba), Fill surface with color (zedapiris Sevseba feriT),<br />

Fill surface and draw lines (zedapiris Sevseba da xazebis Cveneba). marjvniv vnaxavT<br />

Sesabamis nimuSs. Rilakze daWeriT<br />

gadavdivarT bolo, me_3 safexurze.<br />

55


nax.5.13. grafikis Seqmnis ostatis muSaobis meore safexuri<br />

nax.5.14_ze naCvenebia me_3 safexuris Coloring dialogi, sadac gadamrTveli<br />

gvaZlevs gaferadebis stilis erT_erT Semdeg variants: Color by height (feris<br />

Secvla simaRlis cvlasTan erTad), Color using lighting (feri ganaTebiT), Solid color<br />

(feri ar icvleba). Tu arCeulia gaferadebis stili Solid color , marjvniv naCvenebi<br />

iqneba feri, romelzec dawkapunebiT gamoiZaxeba palitra, sadac SeiZleba<br />

SevarCioT sxva feri. Finish Rilakze daWeriT ostatis muSaoba dasruldeba.<br />

nax.5.14. grafikis Seqmnis ostatis muSaobis mesame safexuri<br />

samuSao furcelze davinaxavT grafikis Sablons, sadac markerSi Sesatania<br />

funqciis an matricis saxeli. Enter klaviSze daWeriT an grafikis gareT<br />

dawkapunebiT davinaxavT ostatis mier Seqmnil grafiks.<br />

56


5.10 matricis Casma dokumentSi<br />

rogorc ukve iyo naTqvami, Insert → Matrix... brZanebiT, Ctrl + M<br />

swrafmoqmedebis klaviSebiT Man Matrix panelze matricis Sablonze dawkapunebiT<br />

gamoiZaxeba matricis Casmis dialoguri fanjara Insert Matrix (nax.5.15), romelSic<br />

Rows: da Columns: velebSi misaTiTebelia matricis striqonebisa da svetebis<br />

raodenoba.<br />

nax.5.15. matricis Casmis dialoguri fanjara<br />

amis Semdeg Tu avirCevT Insert Rilaks (am dros dialoguri fanjara rCeba<br />

ekranze) an davaWerT OK Rilaks an klaviaturis Enter klaviSs (am dros dialoguri<br />

fanjara ixureba), viziris adgilas Caismeba matricis an veqtoris Sabloni.<br />

SablonSi Sesatania matricis (veqtoris) elementebis mniSvnelobebi. matricis<br />

(veqtoris) elementebi SeiZleba iyon ricxvebi, mudmivebi, cvladebi da<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebi.<br />

Tu Cven davasrulebT matricis Sevsebas ise, rom yvela markeri ar iqneba<br />

Setanili, Seuvsebeli markerebi gawiTldebian.<br />

Insert Matrix dialoguri fanjris meSveobiT SeiZleba gavadidoT an<br />

SevamciroT matricis zoma. amisaTvis SevideT am dialogSi, roca kursori<br />

imyofeba matricis Sablonis an Sevsebuli matricis SigniT. Rows: da Columns:<br />

velebSi SevitanoT Casasmeli (wasaSleli) striqonebis da svetebis raodenoba.<br />

davaWiroT Insert (Delete) Rilaks. M<strong>athcad</strong>_i Casvams striqonebs gamoyofili<br />

elementis qveviT, xolo svetebs _ gamoyofili elementis marjvniv. striqonebis<br />

(svetebis) waSlas M<strong>athcad</strong>_i iwyebs gamoyofili elementis striqonidan (svetidan)<br />

da agrZelebs striqonebis waSlas qveviT, xolo svetebis marjvniv.<br />

mag., Tu gvsurs wavSaloT romelime sveti, davayenoT kursori am svetis<br />

romelime elementSi, SevideT Insert Matrix dialogSi, Rows: velSi SevitanoT 0,<br />

Columns: velSi _ 1 da davaWiroT Delete Rilaks.<br />

57


5.11 funqciebis Casma<br />

Insert → Function... brZanebiT an Ctrl + E swrafmoqmedebis klaviSebiT<br />

gamoiZaxeba Insert Function dialoguri fanjara (nax.5.16).<br />

nax.5.16. funqciis Casmis dialoguri fanjara<br />

fanjris marcxena nawilSi moyvanilia funqciebis kategoriebis CamonaTvali.<br />

saWiro kategoriaze dawkapunebis Semdeg fanjris marjvena nawilSi vnaxavT am<br />

kategoriis funqciebis sias. Tu Cven ar viciT, romel kategorias ekuTvnis<br />

funqcia, is moiZebneba All kategoriaSi, romelSic moyvanilia yvela funqcia<br />

alfabetis mixedviT. dialoguri fanjris Qqveda nawilSi mokled moyvanilia<br />

arCeuli funqciis aRwera. OK an Insert Rilakebis arCeviT an klaviaturis Enter<br />

klaviSze dawkapunebiT kursoris adgilas Caismeba funqciis Sabloni.<br />

5.12 sazomi erTeulis Casma<br />

Insert → Unit... brZanebiT an Ctrl + U swrafmoqmedebis klaviSebiT gamoiZaxeba<br />

sazomi erTeulebis Casmis dialoguri fanjara (nax.5.17).<br />

Insert Unit dialoguri fanjris Dimension (ganzomileba) ganyofilebaSi<br />

moyvanilia ganzomilebis mqone sidideebis CamonaTvali, xolo Unit ganyofilebaSi<br />

ganzomilebebi. winaswari SeTanxmebiT gamoyenebulia SI <strong>sistema</strong>. Tu M<strong>athcad</strong>_i<br />

muSaobs ganzomilebis mqone sidideebTan, cvladebis mniSvnelobebi iqneba<br />

gamoTvlili da gamotanili saWiro ganzomilebebis miTiTebiT.<br />

58


nax.5.17. sazomi erTeulebis Casmis dialoguri fanjara<br />

5.13 naxatis Casma<br />

M<strong>athcad</strong>_s SeuZlia moaxdinos sxva programebSi (AutoCAD, PCAD da a.S.)<br />

Seqmnili grafikuli failebis importireba.<br />

Insert → Picture brZanebiT an Matrix panelze Picture Rilakze dawkapunebiT an<br />

Ctrl + T swrafmoqmedebis klaviSebiT xdeba naxatis Sablonis Casma. Sablons aqvs<br />

erTaderTi markeri qveda marcxena kuTxeSi, sadac Tu Casasmeli faili mimdinare<br />

direqtoriaSi imyofeba, Sesatania failis saxeli, winaaRmdeg SemTxvevaSi ki _<br />

failis sruli misamarTi. es monacemebi striqonuli tipisaa da amitom saWiroa<br />

maTi brWyalebSi Casma. amis Semdeg Tagvis marcxena RilakiT naxatis gareT<br />

dawkapunebiT moxdeba naxatis importireba.<br />

ra Tqma unda, SesaZlebelia agreTve movaxdinoT sxva programebiT Seqmnili<br />

naxatebis kopireba gacvlis buferidan (brZanebebiT Edit → Copy an Edit → Cut<br />

naxatis Semqmnel programaSi, Semdeg Edit → Paste an Edit → Paste Special M<strong>athcad</strong>_Si).<br />

nebismier matricas SeiZleba SevusabamoT nacrisferi skalis gradaciebSi<br />

Sesrulebuli naxati. amisaTvis:<br />

1. davawkapunoT furclis cariel adgilas;<br />

2. Insert → Picture brZanebiT an Matrix panelze Picture Rilakze dawkapunebiT an<br />

Ctrl + T swrafmoqmedebis klaviSebiT SevqmnaT naxatis Sabloni;<br />

3. SevitanoT markerSi matricis saxeli.<br />

Sedegad miviRebT matricis amsaxvel naxats. matricis yoveli elementi<br />

Seesabameba naxatis erT piqsels, amasTan matricis 0_is toli elementi aisaxeba<br />

Sav ferad, xolo 255_is toli _ TeTr ferad. ricxvebs, romlebic ar Sedian 0 _<br />

255 diapazonSi, M<strong>athcad</strong>_i naxatis Sesaqmnelad “Secvlis” da “miiyvans” zRvrul<br />

mniSvnelobebamde, xolo ricxvebis wiladur nawilebs ar miiRebs mxedvelobaSi.<br />

59


Tu gvaqvs erTi da igive ganzomilebis mqone 3 matrica, M<strong>athcad</strong>_s SeuZlia am<br />

matricebis safuZvelze Fferadi naxatis Seqmna, vTqvaT, erTi matricis wiTeli,<br />

meore – mwvane, xolo mesame – lurji komponentad warmodgeniT.<br />

naxatis konteqsturi meniudan Picture toolbar punqtis SerCeviT SesaZlebelia<br />

misi redaqtireba. redaqtirebisas SeiZleba SevcvaloT naxatis zomebi, masStabi,<br />

kontrastuloba, sikaSkaSe da a.S.<br />

5.14 ubnis formireba da gverdis gawyveta<br />

Insert → Area brZanebiT M<strong>athcad</strong>_i Casvams dokumentSi wirebis wyvils,<br />

romlebic aCveneben ubnis sazRvrebs.<br />

Format menius punqtebis meSveobiT SeiZleba ubnisaTvis saxelis miniWeba,<br />

misi Caketva, gaReba, SekumSva da gafarToeba. ubnis sazRvari moiniSneba masze<br />

dawkapunebiT an Tagvis waTreviT mis gaswvriv. moniSnuli sazRvari SeiZleba<br />

gadavaadgiloT ubnis gasazrdelad an Sesamcireblad.<br />

ubnebis raodenoba dokumentSi ar aris SezRuduli, magram ar aris<br />

daSvebuli ubnis Casma arsebuli ubnis farglebSi.<br />

ubnis wasaSlelad gamovyoT misi orive sazRvari da mivceT Edit → Delete an<br />

Edit → Cut brZaneba an davaWiroT Standard panelis Cut Rilaks.<br />

gverdis gawyveta xdeba Insert → Page Break brZanebiT. es brZaneba gamoiyeneba<br />

im situaciaSi, rodesac Print Preview reJimSi gamoCndeba, rom gverdis qveda nawilSi<br />

ganlagebuli romelime grafiki an cxrili ar eteva am gverdze an paragrafis<br />

saTauri aRmoCndeba erT gverdze, xolo TviT paragrafi iwyeba meoreze.<br />

5.15 <strong>maTematikuri</strong> da teqsturi areebis Casma<br />

<strong>maTematikuri</strong> da teqsturi areebis Casma xdeba Insert → Math Region da Insert →<br />

Text Region brZanebebiT.<br />

rodesac teqsturi are aqtiuria, SesaZlebelia misi daformateba Format →<br />

Text... brZanebis meSveobiT, Tumca am dialogur fanjaraSi gvaqvs teqstur<br />

redaqtorebTan SedarebiT (mag., MSWord_Tan) mwiri SesaZleblobani.<br />

teqstur areSi teqstis Setanis Semdeg dokumentis cariel adgilze<br />

dawkapunebiT komentarebis Seqmnis procesi dasruldeba.<br />

M<strong>athcad</strong>_Si SesaZlebelia teqstur areSi <strong>maTematikuri</strong> formulebis Casma.<br />

amisaTvis teqsturi markeri davayenoT teqsturi aris im adgilas, sadac unda<br />

CavweroT formula. brZaneba Insert → Math Region gamoiyvans am adgilas<br />

<strong>maTematikuri</strong> aris Sablons patara Savi kvadratis saxiT. am SablonSi SeiZleba<br />

CavweroT formulebi M<strong>athcad</strong>_Si arsebuli Cveulebrivi xerxebiT. cxadia, teqsturi<br />

60


aris formulebi ar gamoiTvlebian. arsebuli <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis Casma<br />

teqstur areSi SesaZlebelia Edit → Copy, Edit → Paste brZanebebiT.<br />

5.16 komponentebis Casma<br />

Insert → Component... brZanebiT gamoiZaxeba komponentebis Casmis ostati.<br />

ostati warmoadgens ramdenime safexurebian dialogs, romlis pirvel safexurze<br />

(nax.5.18) xdeba im komponentis anu sxva programis SerCeva, romelic gvsurs<br />

mivuerToT M<strong>athcad</strong>_s. amasTan SerCeva xdeba mxolod arsebuli siidan.<br />

nax.5.18. komponentebis Casmis ostatis muSaobis pirveli safexuri<br />

avirCioT, vTqvaT, Microsoft Excel_i. Next> Rilakze dawkapunebiT gadavalT<br />

Semdeg safexurze – Excel Setup Wizard (Excel_is dayenebis ostati) dialogSi (nax.5.19).<br />

masSi gvaqvs gadamrTveli: Create an empty Excel worksheet (Excel_is carieli<br />

samuSao furclis Seqmna) an Create from file: (failidan Seqmna). avirCioT saWiro,<br />

vTqvaT, Create an empty Excel worksheet. aqve SegviZlia davayenoT alami Display as Icon<br />

(gamoaCine piqtogramis saxiT). Next> Rilakze dawkapunebiT gadavalT Semdeg<br />

safexurze (nax.5.20), xolo


nax.5.19. Excel_is dayenebis ostatis dialoguri fanjara (I)<br />

sawyisi ujredis nomeri. mag., Tu Input cvladi warmoadgens 44 _ ganzomilebian<br />

matricas da sawyis ujredad mivuTiTebT A1, matricis mniSvnelobebi daikaveben<br />

Excel_is A1 : B4 diapazons. Range areSi Sesatania ujredebis diapazoni, sadac<br />

moTavsdeba Output cvladebi.<br />

nax.5.20. Excel_is dayenebis ostatis dialoguri fanjara (II)<br />

davaWiroT Finish Rilaks. M<strong>athcad</strong>_is samuSao furcelze davinaxavT Excel_is<br />

eleqtronuli cxrilis Sablons. Input cvladebis saxelebi SevitanoT qveda<br />

markerSi, xolo Output cvladebis _ miniWebis simbolos marcxniv mdebade markerSi.<br />

Tu davawkapunebT Casmuli komponentis gareT, Input cvladebi aRmoCndebian Excel_is<br />

62


cxrilSi. komponentze ormagi wkapuniT moxdeba misi gaaqtiureba da davinaxavT<br />

komponentis meniusa da panelebs, ase rom M<strong>athcad</strong>_idan gamousvlelad SevZlebT<br />

muSaobasK Excel_Si. Excel_Tan muSaobis damTavrebis Semdeg M<strong>athcad</strong>_Si dafiqsirdeba<br />

Output cvladebis mniSvnelobebi.<br />

meSveobiT.<br />

komponentebis Casma xdeba aseve Insert → Data da Insert → Controls brZanebebis<br />

5.17 monacemebis Casma<br />

Insert → Data brZanebis qvebrZanebebia:<br />

Table _ eleqtronuli cxrilis Casma;<br />

File Input _ monacemTa failebis importireba;<br />

File Output _ monacemTa failebis eqsportireba.<br />

Casmuli eleqtronuli cxrilis monacemebis gamoyeneba M<strong>athcad</strong>_Si<br />

Insert → Data → Table brZanebiT SesaZlebelia M<strong>athcad</strong>_is samuSao furcelSi<br />

nax.5.21. M<strong>athcad</strong>_is samuSao furcelSi Casmuli cxrilidan monacemTa<br />

gamoyenebis magaliTi<br />

63


CavsvaT eleqtronuli cxrili, romelic arsebiTad masivs warmoadgens. marcxena<br />

zeda kideSi arsebuli markeris adgilas avkriboT sasurveli saxeli da SevavsoT<br />

cxrili monacemebiT. nax.5.21_ze mocemulia M<strong>athcad</strong>_is samuSao furcelSi Casmuli<br />

cxrilidan monacemTa gamoyenebis magaliTi.<br />

Casmuli cxrilis ganzomilebis Sesacvlelad gamovyoT cxrili da<br />

mivitanoT Tagvis maCvenebeli marTkuTxedis formis patara Sav markerebTan. roca<br />

Tagvis maCvenebeli miiRebs ormimarTuliani isris formas, Tagvis gadaTreviT<br />

SesaZlebelia cxrilis dapataraveba_gadideba.<br />

monacemTa eqsportireba da importireba<br />

menius Insert → Data punqtiT SesaZlebelia monacemTa failebis importireba<br />

da eqsportireba. Insert → Data → File Input brZanebis gamoyenebis Semdeg gamodis File<br />

Options dialoguri fanjara (nax.5.22), romlis meSveobiT xdeba monacemTa<br />

importireba.<br />

monacemTa importirebisaTvis:<br />

nax.5.22. dialoguri fanjara File Options<br />

1. File Format: siisebur velSi moTavsebulia im programebis CamonaTvali,<br />

saidanac SesaZlebelia monacemebis importireba. avirCioT sasurveli<br />

programa am siidan;<br />

2. teqstur velSi avkriboT sasurveli failis sruli saxeli an gamoviyenoT<br />

Browse... Rilaki, romelic gadagviyvans Read from file dialogSi; am dialogis<br />

Look in: velSi avirCioT katalogi, sadac aris Cawerili Cveni faili,<br />

movZebnoT faili da movaxdinoT masze orjeradi wkapuni. teqstur velSi<br />

Caiwereba failis sruli saxeli;<br />

64


3. Next Rilakis meSveobiT gadavideT meore safexurze, sadac xdeba<br />

importirebul monacemTa adgilis dakonkreteba (mag., Excel_is failis<br />

arCevisas samuSao furclis da ujredebis misamarTebis miTiTeba);<br />

4. Tu saWiroa, davayenoT alami Use comma as decimal symbol (aTobiT wiladebSi<br />

mTeli nawilis wiladuri nawilisagan mZimiT gamoyofa);<br />

5. davayenoT, Tu saWiroa, alami Use relative file path. amiT failis sxva misamarTze<br />

gadaadgilebis Semdegac M<strong>athcad</strong>_i SeZlebs misi axali adgilmdebareobis<br />

gansazRvras.<br />

6. davaWiroT Finish Rilaks.<br />

M<strong>athcad</strong>_is samuSao furclis moniSnul adgilas Caismeba piqtograma failis<br />

sruli saxeliT, romlis marcxena zeda kideSi, miniWebis operatoris win<br />

arsebuli markeris adgilas unda mivuTiToT sasurveli saxeli. Casmuli regionis<br />

gareT Tagvis dawkapunebis Semdeg M<strong>athcad</strong>_i kiTxulobs Casmuli failis monacemebs<br />

da SesaZlebloba gveZleva es monacemebi gamoviyenoT M<strong>athcad</strong>_is matricebSi an<br />

ricxviT diapazonebSi. nax.5.23_ze naCvenebia Casmuli failidan (Cven SemTxvevaSi<br />

aRebulia Excel_is faili) monacemebis gamoyenebis magaliTi.<br />

nax.5.23. importirebuli failidan monacemebis gamoyenebis magaliTi<br />

analogiurad sruldeba M<strong>athcad</strong>_idan monacemTa eqsportireba, mxolod<br />

amisaTvis viyenebT Insert → Data → File Output brZanebas.<br />

65


samuSao furcelze arsebuli monacemebis saxeli unda Caiweros Casmuli<br />

piqtogramis marcxena qveda kideSi arsebuli markeris adgilas. monacemebi<br />

dafiqsirdeba im failSi, sadac movaxdineT eqsportireba. nax.5.24_ze naCvenebia<br />

eqsportirebis magaliTi.<br />

nax.5.24. M<strong>athcad</strong>_idan monacemTa eqsportirebis magaliTi<br />

5.18 mmarTveli komponentebis Casma<br />

Insert → Control brZanebiT SesaZlebelia M<strong>athcad</strong>_is samuSao furcelSi Caisvas<br />

mmarTveli komponentebi rogoricaa:<br />

damoukidebeli gadamrTveli _ alami (Check Box);<br />

erTmaneTze damokidebuli gadamrTveli (Radio Button);<br />

Rilaki (Push Button);<br />

slaidi (Slider);<br />

teqsturi veli (Text Box);<br />

siiseburi veli (List Box).<br />

66


igive moqmedebebis Sesruleba SesaZlebelia Controls panelis (nax.5.25)<br />

Rilakebis meSveobiT.<br />

nax.5.25. Controls panelis Rilakebi<br />

5.19 M<strong>athcad</strong>_is dokumentSi sxva obieqtis Casma<br />

M<strong>athcad</strong>_s aqvs SesaZlebloba gamoiyenos OLE (Object Link Embedding) meqanizmi<br />

sxva gafarToebis failebTan kavSiris damyarebisaTvis CaSenebuli (Embedding) an<br />

bmulis (Link) saxiT. Oobieqti warmoadgens ZiriTad dokumentSi gadatanil<br />

monacemTa nebismier tips anu es SeiZleba iyos teqstis fragmenti, formula an<br />

misi nawili, grafiki, eleqtronulo cxrili, videoklipi, faili da a.S. obieqtis<br />

Casma ZiriTad dokumentSi SesaZlebelia rogorc kopirebiT da specialuri<br />

CasmiT, aseve Insert → Object... brZanebiT. Aam ukanasknels xmaroben, rodesac<br />

romelime faili mTlianad Casasmelia ZiriTad dokumentSi. aRvniSnoT, rom<br />

dokuments, sadac xdeba obieqtis Casma, uwodeben klients, xolo obieqts, romlis<br />

CaSeneba an mibma xdeba, uwodeben servers. gansxvaveba am or operaciaTa Soris<br />

Semdegia:<br />

M<strong>athcad</strong>_is dokumentSi sxva gafarToebis failis CaSenebisas masSi<br />

Semdgomi cvlilebebi ar aisaxeba M<strong>athcad</strong>_is dokumentSi;<br />

M<strong>athcad</strong>_is dokumentSi sxva gafarToebis failis mibmis SemTxvevaSi<br />

cvlilebebi (redaqtireba) aisaxeba rogorc M<strong>athcad</strong>_is dokumentSi, aseve serverSi<br />

anu mibmul failSic.<br />

M<strong>athcad</strong>_Si sxva obieqtis CaSeneba<br />

1. avirCioT menius Insert → Object... brZaneba. gamova dialoguri fanjara Insert<br />

Object (nax.5.26);<br />

2. dialoguri fanjris Create New gadamrTvelis arCevisas Object Type velidan<br />

sasurveli programis miTiTebiT Caismeba sruliad axali dokumenti, xolo<br />

Create from File gadamrTvelis arCeviT SesaZlebelia ukve arsebuli failis<br />

Casma. am ukanasknelis arCeviT Seicvleba dialoguri fanjris saxe (nax.5.27).<br />

Browse... Rilakis meSveobiT SesaZlebelia katalogTa da failebis xeze<br />

sasurveli failis moZebna;<br />

3. davaWiroT OK Rilaks. Sedegad im adgilas, sadac manamde iyo aqtiuri<br />

kursori, M<strong>athcad</strong>_Si CaSendeba sxva obieqti.<br />

67


nax.5.26. obieqtis Casmis dialoguri fanjara (I)<br />

nax.5.27. obieqtis Casmis dialoguri fanjara (II)<br />

M<strong>athcad</strong>_Si sxva obieqtis mibma.<br />

1. avirCioT menius Insert → Object... brZaneba. gamova dialoguri fanjara Insert<br />

Object (nax.5.26);<br />

2. avirCioT gadamrTveli Create from File. obieqtis Casmis dialoguri fanjara<br />

Seicvleba (nax.5.27). Browse... Rilakis meSveobiT sasurveli failis miTiTebis<br />

Semdeg davayenoT Link alami, rac mogvcems bmuli kontaqtis damyarebis saSualebas.<br />

Tu ar gvsurs M<strong>athcad</strong>_Si CaSenebuli an bmuli dokumentis srulad danaxva,<br />

Display As Icon almis dayenebiT SesaZlebelia obieqtis piqtogramis saxiT warmoCena.<br />

obieqtis Casma piqtogramis saxiT SesaZlebelia agreTve misi iarliyis TagviT<br />

gadaTreviT, vTqvaT, Windows Explorer_is fanjridan.<br />

CaSenebuli obieqtis redaqtireba.<br />

movniSnoT CaSenebuli obieqti masze TagviT erTjer dawkapunebiT. Mmenius<br />

Edit → Object brZaneba xelmisawvdomi gaxdeba. Mmisi saxe (Edit → Document Object, Edit<br />

→ Object Equation da a.S.) damokidebulia obieqtis tipze. mas gaaCnia Edit da Open<br />

68


qvebrZanebebi. Edit qvebrZanebis gamoyenebiT SesaZlebelia M<strong>athcad</strong>_is programaSive<br />

CaSenebuli failis redaqtireba. Open qvebrZanebis arCevisas gadavalT CaSenebuli<br />

failis programaSi da iq vaxdenT redaqtirebas.<br />

CaSenebuli obieqtis redaqtireba SesaZlebelia agreTve masze TagviT<br />

orjeradi dawkapunebiT, romelic faqtobrivad Edit → Document Object (an am punqtis<br />

sxva saxecvla) → Edit brZanebis tolfasia.<br />

aRsaniSnavia, rom redaqtireba, romelsac SevasrulebT CaSenebul obieqtze,<br />

ar aisaxeba mis wyaroze (igulisxmeba obieqti, romlis CaSenabac moxda).<br />

5.20 miTiTebebis Casma<br />

zog SemTxvevaSi saWiroa erTi da igive gansazRvrebebis da gamoTvlebis<br />

xSiri gameoreba. ra Tqma unda, amas advilad mivaRwevT Edit → Copy da Edit → Paste<br />

brZanebebiT an Sesabamisi areebis Drag and Drop teqnikiT kopirebiT erTi<br />

dokumentidan meoreSi, magram im SemTxvevaSi, roca ganmeorebadia mTeli<br />

dokumentis gansazRvrebebi da gamoTvlebi, umjobesia mTavar dokumentSi CavsvaT<br />

e.w. miTiTeba (Reference) meore dokumentze. am dros meore dokumenti misaRwevadi<br />

xdeba misi gaxsnis gareSe.<br />

miTiTebebis Casasmelad:<br />

1. davawkapunoT mTavari dokumentis Tavisufal adgilas – iq, sadac gvsurs<br />

miTiTebis Casma;<br />

2. mivceT Insert → Reference... brZaneba, gamoCndeba Insert Reference dialoguri<br />

fanjara (nax.5.28);<br />

nax.5.28. miTiTebis Casmis dialoguri fanjara<br />

3. Insert reference to file velSi CavweroT im failis misamarTi, romelzec miTiTeba<br />

xdeba. misamarTi Caiwereba klaviaturidan an Browse... Rilakis meSveobiT. am velSi<br />

SesaZlebelia agreTve Web_qselSi ganlagebul M<strong>athcad</strong>_is failis saxelis Cawera.<br />

4. davaWiroT OK Rilaks. Sedegad M<strong>athcad</strong>_i Casvams miTiTebas, rasac Cven<br />

davinaxavT marTkuTxedSi Casmuli patara Canaweris saxiT. am Canaweris marjvniv da<br />

69


qveviT moqmedebs miTiTebuli dokumentis gansazRvrebebi da gamoTvlebi, xolo<br />

masze ormagi wkapuni gaxsnis miTiTebul dokuments Tavis fanjaraSi –<br />

redaqtirebisaTvis. nebismieri sxva obieqtis msgavsad, SesaZlebelia am Canaweris<br />

gadaadgileba an, vTqvaT, waSla. miTiTebis Casmis Semdeg Cven ver vxedavT<br />

miTiTebuli dokumentis obieqtebs da formulebs, magram mTavari dokumenti<br />

“xedavs” da muSaobs maTTan ise rogorc am dokumentSi Setanil monacemebTan.<br />

aRvniSnoT, rom winaswari SeTanxmebiT miTiTebuli dokumentis sxva<br />

misamarTze gadaadgilebis Semdeg M<strong>athcad</strong>_i ver SeZlebs misi axali<br />

adgilmdebareobis gansazRvras. Tu gvsurs, rom M<strong>athcad</strong>_ma SeZlos amis gakeTeba,<br />

saWiroa Insert Reference dialogur fanjaraSi Use relative path for reference almis<br />

dayeneba.<br />

Tu miTiTebuli dokumenti saWiroebs modifikacias, mTavari dokumentis<br />

ganaxlebisaTvis:<br />

1. movaxdinoT saWiro cvlilebebi miTiTebul dokumentSi;<br />

2. SevinaxoT miTiTebuli dokumenti;<br />

3. davawkapunoT mTavari dokumentis miTiTebaze da davaWiroT F9 klaviSs.<br />

5.21 hipermimarTvis damyareba<br />

hiperlinki (hipermimarTva) es aris moniSnuli sityva an sityvebis jgufi,<br />

romelzec orjer dawkapunebiT gadavdivarT sxva samuSao furcelze an sxva<br />

failSi. SesaZlebelia agreTve internetis sasurvel misamarTze gadasvla.<br />

hiperlinkis dasamyareblad:<br />

1. movniSnoT sasurveli regioni an sityvaTa jgufi;<br />

2. mivceT Insert → Hyperlink… brZaneba. Ggamova hiperlinkis Casmis dialoguri<br />

fanjara (nax.5.29);<br />

nax.5.29. hipermimarTvis Casmis dialoguri fanjara<br />

70


3. Link to file or URL: velSi avkriboT im failis misamarTi, romelzec gadavalT<br />

hiperlinkis meSveobiT (mag., C:\David’s_documents\file1.mcd) an movZebnoT<br />

sasurveli faili katalogTa da failebis xeze Browse... Rilakis<br />

gamoyenebiT. arCeuli misamarTi Caiwereba Link to file or URL: velSi. Tu<br />

gvsurs internetis misamarTze hiperlinkis damyareba, unda avkriboT<br />

misamarTi srulad (mag., http://www.mathsoft.com/text.swk da ara<br />

www.mathsoft.com/text.swk);<br />

4. davayenoT, Tu gvsurs, alami Use relative path for hyperlink. amiT miTiTebuli<br />

failis sxva misamarTze gadaadgilebis Semdegac M<strong>athcad</strong>_i moaxerxebs misi<br />

axali adgilmdebareobis gansazRvras.<br />

5. Message that appears on the status line when mouse is over link: velSi SegviZlia<br />

CavweroT raime teqsturi Setyobineba, romelic gamoCndeba moniSnul<br />

obieqtTan Tagvis miaxlovebisas;<br />

6. OK Rilakis gamoyeneba brZanebas gauSvebs Sesrulebaze.<br />

SesaZlebelia gamoZaxebuli dokumentis ara mxolod wakiTxva, aramed<br />

redaqtirebac.<br />

Tu gvsurs hiperlinkis waSla, movniSnoT sityva an sityvaTa jgufi,<br />

romelzec iyo ganxorcielebuli hiperlinki, da mivceT Insert → Hyperlink... brZaneba.<br />

gamoCndeba Edit Hyperlink dialoguri fanjara (nax.5.30). davaWiroT Remove Link<br />

Rilaks. hipermimarTva waiSleba.<br />

Nnax.5.30. hipermimarTvis redaqtirebis dialoguri fanjara<br />

Oobieqtis Casmis Semdeg (Edit → Paste Special... an Insert → Object... brZanebebis<br />

meSveobiT) menius Edit punqtis Links... qvepunqtiT gaixsneba dialoguri fanjara,<br />

romlis GRilakebi gvaZleven hipermimarTvis ganaxlebis da waSlis, obieqtis<br />

wyaros gaxsnis da Secvlis saSualebas.<br />

71


Tavi VI simboluri operaciebi M<strong>athcad</strong>_Si<br />

6.1 Symbolics menius da Symbolic panelis Semadgenloba<br />

simboluri operaciebi – es iseTi operaciebia, romelTa Sedegi ZiriTadad<br />

moicema ara ricxobrivad, aramed simboloebis saxiT.<br />

avirCioT mTavari menius Symbolics punqti (an davaWiroT Alt + S klaviSebs).<br />

davinaxavT qvemenius:<br />

Evaluate – gamoTvla;<br />

Simplify (gamartiveba) – gamoyofili gamosaxulebis gamartiveba;<br />

Expand (gaSla) – gamoyofili gamosaxulebis gaSla;<br />

Factor (mamravli) – gamoyofili gamosaxulebis martiv mamravlebad daSla;<br />

Collect (Segroveba) – gamoyofili gamosaxulebis mwkrivad gaSla da msgavsi<br />

wevrebis dayvana (SeerTeba);<br />

Polynomial Coefficients (polinomis koeficientebi) – polinomis koeficientebis<br />

gansazRvra gamoyofil gamosaxulebaSi;<br />

Variable – cvladi;<br />

Matrix – matrica;<br />

Transform – transformireba;<br />

Evaluation Style... (gamoTvlebis stili) – gamoTvlebis stilis formireba.<br />

Symbolics → Evaluate brZanebis qvebrZanebebia:<br />

Symbolically (simbolurad) _ gamoyofili gamosaxulebis simboluri<br />

gardaqmna;<br />

Floating Point... (mcocavi wertili) – gamoTvlebis Sedegis mcocavi wertiliT<br />

warmodgena;<br />

Comlex (kompleqsuri) – gamoTvlebis Sesruleba kompleqsur areSi da<br />

Sedegis warmodgena kompleqsur formaSi.<br />

Symbolics → Variable brZanebis qvebrZanebebia:<br />

Solve (amoxsna) – amocanis amoxsna miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

Substitute (Casma) – gamosaxulebis Casma miTiTebuli cvladis magivrad;<br />

Differentiate (diferencireba) – diferencireba miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

Integrate (integreba) – integreba miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

Expand to Series... (mwkrivad gaSla) _ teiloris mwkrivad gaSla;<br />

Convert to Partial Fraction (wiladebad gardaqmna) _ gamosaxulebis warmodgena<br />

elementaruli wiladebis jamis saxiT.<br />

Symbolics → Matrix brZanebis qvebrZanebebia:<br />

Transpose (transponireba) – matricis transponireba;<br />

Invert (Sebruneba) – matricis Sebruneba;<br />

Determinant (determinanti) – matricis determinantis gamoTvla.<br />

72


Symbolics → Transform brZanebis qvebrZanebebia:<br />

Fourier – furies gardaqmna miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

Inverse Fourier – furies Sebrunebuli gardaqmna miTiTebuli cvladis<br />

mimarT;<br />

Laplace – laplasis gardaqmna miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

Inverse Laplace _ laplasis Sebrunebuli gardaqmna miTiTebuli cvladis<br />

mimarT;<br />

Z _ Z_gardaqmna miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

Inverse Z – Sebrunebuli Z_gardaqmna miTiTebuli cvladis mimarT.<br />

nax.6.1_ze moyvanilia instrumentTa paneli Symbolic Semdegi punqtebiT:<br />

nax.6.1. instrumentTa paneli Symbolic<br />

→ _ simboluri tolobis niSani, sxvanairad mas simboluri gardaqmnebis<br />

operators eZaxian; gamoiZaxeba Sabloni <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis Sesatanad da<br />

misi analizuri saxiT warmosadgenad;<br />

_ gafarToebuli simboluri gardaqmnebis operatori; gamoiZaxeba<br />

Sabloni <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebisa da simboluri operaciis saxelis<br />

Sesatanad;<br />

Modifiers _ gamoiZaxeba instrumentTa paneli Modifier;<br />

float _ gamoiZaxeba Sabloni Sedegis mcocavi wertilis formatSi<br />

warmosadgenad;<br />

complex _ am operatoriT xdeba gamoTvlebis Sesruleba kompleqsur areSi,<br />

Sedegic Caiwereba kompleqsur formaSi;<br />

assume _ gamoiZaxeba Sabloni cvladisaTvis SezRudvebis dasawesad;<br />

solve _ gamoiZaxeba Sabloni gantolebis da utolobis amosaxsnelad<br />

miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

simplify _ gamoiZaxeba Sabloni <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis gasamartiveblad;<br />

substitute _ gamoiZaxeba Casmis Sabloni;<br />

73


factor _ gamoiZaxeba Sabloni <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis martiv mamravlebad<br />

dasaSlelad;<br />

expand _ gamoiZaxeba <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis gaSlis Sabloni;<br />

coeffs _ gamoiZaxeba Sabloni polinomis koeficientebis gansazRvrelad<br />

miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

collect _ gamoiZaxeba Sabloni <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis mwkrivad<br />

gasaSlelad (miTiTebuli cvladis mimarT) msgavsi wevrebis SeerTebiT;<br />

series _ gamoiZaxeba Sabloni <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis teiloris mwkrivad<br />

gasaSlelad miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

parfrac _ gamoiZaxeba Sabloni <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis elementaruli<br />

wiladebis jamis saxiT warmosadgenad miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

fourier _ gamoiZaxeba Sabloni furies gardaqmnis Sesasruleblad miTiTebuli<br />

cvladis mimarT;<br />

laplace _ gamoiZaxeba Sabloni laplasis gardaqmnis Sesasruleblad miTiTebuli<br />

cvladis mimarT;<br />

ztrans _ gamoiZaxeba Sabloni Z_gardaqmnis Sesasruleblad miTiTebuli<br />

cvladis mimarT;<br />

invfourier _ gamoiZaxeba Sabloni furies Sebrunebuli gardaqmnis<br />

Sesasruleblad miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

invlaplace _ gamoiZaxeba Sabloni laplasis Sebrunebuli gardaqmnis<br />

Sesasruleblad miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

invztrans _ gamoiZaxeba Sabloni Sebrunebuli Z_gardaqmnis Sesasruleblad<br />

miTiTebuli cvladis mimarT;<br />

M T → _ gamoiZaxeba Sabloni matricis transponirebisaTvis;<br />

M _1 → _ gamoiZaxeba Sabloni matricis SebrunebisaTvis;<br />

|M |→ _ matricis determinantis gansazRvra.<br />

6.2 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis warmodgena analizuri saxiT<br />

rogorc ukve iyo naTqvami, <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis warmodgena<br />

analizuri saxiT SeiZleba miviRoT Evaluation an Symbolic panelebis → (simboluri<br />

toloba) operatoris meSveobiT. amisaTvis:<br />

davayenoT kursori maTematikur gamosaxulebaSi, gamoviyenoT → operatori<br />

(an Ctrl + . klaviSebis kombinacia) da Semdeg klaviaturis Enter klaviSi;<br />

gamoviyenoT simboluri tolobis operatori an klaviaturis Ctrl + .<br />

klaviSebi. ekranze gamoCndeba simboluri tolobis niSani da mis marcxniv markeri.<br />

markeris adgilas SevitanoT <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba da Enter klaviSiT<br />

davadasturoT brZaneba.<br />

74


<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis analizuri saxiT warmodgenis miReba<br />

SesaZlebelia agreTve Symbolics → Evaluate → Symbolically brZanebiT. amisaTvis jer<br />

gamovyoT <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba anu Setanis markeri – lurji kuTxe –<br />

davayenoT ise, rom is moicavdes gamosaxulebas mTlianad, Semdeg ki mivceT<br />

Symbolics → Evaluate → Symbolically brZaneba (an Shift + F9). ekranze davinaxavT Sedegs.<br />

aRvniSnoT, rom <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis analizuri saxiT warmodgenisas<br />

M<strong>athcad</strong>_i Seecdeba miiRos pasuxi rac SeiZleba martivi formiT. aRsaniSnavia<br />

agreTve, rom Tu gamoyofili iyo <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis nawili, Symbolics<br />

menius brZanebebi am nawils exeba.<br />

Tu M<strong>athcad</strong>_ma ver SeZlo gamosaxulebis warmodgena analizuri saxiT,<br />

ekranze sawyisi gamosaxuleba gameordeba (nax.6.2_5), rac niSnavs, rom amocana<br />

dasmulia koreqtulad, magram misi warmodgena analizuri saxiT ver moxerxda.<br />

Nnax.6.2. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis analizuri saxiT warmodgenis<br />

magaliTebi<br />

nax.6.2_ze (1,2,3,4,5 magaliTebi) marcxniv moyvanilia sxvadasxva saxis<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebi, marjvniv (amisaTvis dialogur fanjaraSi Evaluation<br />

Style arCeulia gadamrTveli Horizontally) Symbolics → Evaluate → Symbolically brZanebiT<br />

75


miRebuli am gamosaxulebebis analizuri saxe. nax.6.2_ze (6,7,8,9,10,11)<br />

gamosaxulebebis analizuri saxe miRebulia Symbolic panelis → operatoris<br />

meSveobiT.<br />

6.3 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gamartiveba<br />

(simplify)<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gasamartiveblad gamoiyeneba Symbolic panelis<br />

simplify operatori.<br />

amisaTvis arsebobs sami xerxi.<br />

I xerxi:<br />

1. avirCioT Symbolic panelis simplify punqti;<br />

2. miRebul SablonSi markeris adgilas SevitanoT gasamartivebeli<br />

gamosaxuleba;<br />

3. davaWiroT klaviaturis Enter klaviSs.<br />

II xerxi:<br />

1. avkriboT gasamartivebeli <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba;<br />

2. avirCioT Symbolic an Evaluation panelebis punqti (an davaWiroT klaviSebis<br />

kombinacias Ctrl + Shift + . ). gamosaxulebis marjvniv Caismeba markeri da simboluri<br />

tolobis → niSani;<br />

3. markeris adgilas avkriboT klaviaturidan sityva simplify ;<br />

4. davaWiroT klaviaturis Enter klaviSs.<br />

III xerxi:<br />

1. avirCioT Symbolic an Evaluation panelebis punqti (an davaWiroT klaviSebis<br />

kombinacias Ctrl + Shift + . ). Caismeba Sabloni ori markeriT → niSnis win;<br />

2. pirveli markeris adgilas SevitanoT gasamartivebeli <strong>maTematikuri</strong><br />

gamosaxuleba;<br />

3. meore markeris adgilas avkriboT klaviaturidan sityva simplify ;<br />

4. davaWiroT klaviaturis Enter klaviSs.<br />

aqve aRvniSnoT, rom Symbolic panelis sxva operatorebis arCevisas aseve am<br />

meTodebs viyenebT. pirvel meTodSi miRebuli Sablonis saxe operatorzea<br />

damokidebuli. umetes SemTxvevaSi Sabloni or markers Seicavs da me_2 punqtis<br />

Semdeg emateba Sablonis marjvena markeris waSlis aucilebloba (Tu cvladis<br />

miTiTeba ar aris saWiro) an marjvena markerSi cvladis (an gamosaxulebis) Setana,<br />

romlis mimarT gvsurs operaciis Sesruleba. xolo meore da mesame xerxSi me_3<br />

punqtSi sityva_gasaRebis dabeWdvis Semdeg, Tu saWiroa, aikribeba mZime da cvladi,<br />

romlis mimarT sruldeba operacia.<br />

76


Symbolic panelis simplify operatoriT ganxorcielebuli <strong>maTematikuri</strong><br />

gamosaxulebebis gamartiveba moyvanilia nax.6.3_ze (3,4,6,7 magaliTebi), amasTan me_6<br />

da me_7 magaliTebSi gamartivebis Semdeg gamoyenebulia float operatori.<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gamartiveba SesaZlebelia agreTve Symbolics →<br />

Simplify brZanebiT. gamovyoT gamosaxuleba da gamoviyenoT Symbolics → Simplify<br />

brZaneba. Nnax.6.3_ze (1,2,5 magaliTebi) moyvanilia sxvadasxva gamosaxulebebi, xolo<br />

gamosaxulebebis marjvniv Symbolics → Simplify brZanebiT miRebuli maTi gamartivebis<br />

Sedegi. gamartivebis es meTodi sasargebloa, rodesac Cven gvsurs SevasruloT<br />

gamosaxulebis nawilis gamartiveba. saqme imaSia, rom zogjer M<strong>athcad</strong>_s ar ZaluZs<br />

moaxdinos mTliani gamosaxulebis gamartiveba, xolo gamosaxulebis calkeuli<br />

nawilebis gamartiveba SesaZlebelia. amisTvis unda gamovyoT gamosaxulebis<br />

nawili da mivceT brZaneba Symbolics → Simplify.<br />

Tu M<strong>athcad</strong>_ma ver SeZlo gamosaxulebis gamartiveba, ekranze sawyisi<br />

gamosaxuleba gameordeba (nax.6.3_5), rac niSnavs, rom amocana dasmulia<br />

koreqtulad, magram misi gamartiveba ver moxerxda.<br />

gamartivebis operacia xSirad ixmareba modifikatorebTan erTad.<br />

nax.6.3. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gamartivebis<br />

(simplify) magaliTebi<br />

77


6.4 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis gaSla<br />

(expand)<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis gaSla xdeba Symbolics → Expand brZanebiT. es<br />

brZaneba, SeiZleba iTqvas, warmoadgens gamartivebis sapirispiro brZanebas. misi<br />

meSveobiT rTuli funqciebi ufro martivi funqciebiT gamoisaxebian da xdeba<br />

algebruli gamosaxulebis warmodgena gaSlili formiT.<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis gaSla SesaZlebelia agreTve Symbolic panelis<br />

expand operatoriT.<br />

nax.6.4_ze moyvanilia <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gaSlis magaliTebi,<br />

Symbolics → Expand brZanebiT (magaliTebi 1,2) da Symbolic panelis expand operatoriT<br />

(3,4,5,6) ganxorcielebuli. Mme_4 magaliTSi gaSla ver moxerxda.<br />

nax.6.4. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gaSlis<br />

(expand) magaliTebi<br />

aRvniSnoT, rom Symbolic panelis punqtebiT simboluri operaciebis<br />

Sesrulebisas M<strong>athcad</strong>_i jer amowmebs hqonda Tu ara masSi Sesul cvladebs da<br />

funqciebs ufro adre miniWebuli raime mniSvnelobebi, Tu ki, M<strong>athcad</strong>_i iyenebs am<br />

mniSvnelobebs. es debuleba ilustrirebulia nax.6.5_ze (magaliTebi 1,2). rac<br />

78


Seexeba Symbolics menius brZanebebs, isini ar amowmeben masSi Sesuli cvladebis da<br />

funqciebis wina mniSvnelobebs da amitomac ar iyeneben maT. am cvladebis wina<br />

mniSvnelobebis Secvla ar gamoiwvevs Sesabamisi simboluri gamoTvlebis<br />

Sedegebis Secvlas (nax.6.5, mag.3).<br />

nax.6.5. gansxvaveba Symbolic panelis operatorebsa da<br />

Symbolics menius brZanebebs Soris<br />

6.5 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis da ricxvebis<br />

martiv mamravlebad daSla (factor)<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis da ricxvebis daSla martiv mamravlebad<br />

xdeba Symbolics → Factor brZanebiT da Symbolic panelis factor operatoris meSveobiT.<br />

nax.6.6_ze (1,2,3,4,5 magaliTebi) moyvanilia Symbolics → Factor brZanebiT<br />

ganxorcielebuli gamosaxulebebis daSlis magaliTebi, xolo me_6 da me_7<br />

79


magaliTebSi daSla ganxorcielebulia Symbolic panelis factor operatoriT. Mme_2@<br />

magaliTSi daSla ver ganxorcielda.<br />

nax.6.6. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis da ricxvebis<br />

martiv mamravlebad daSlis (factor) magaliTebi<br />

6.6 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis mwkrivad gaSla<br />

msgavsi wevrebis SeerTebiT (collect)<br />

imisaTvis rom movaxdinoT <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis mwkrivad gaSla<br />

(miTiTebuli cvladis mimarT), saWiroa Seyvanil maTematikur gamosaxulebaSi<br />

gamovyoT saWiro cvladi an funqcia (kuTxis formis lurji kursoriT), Semdeg ki<br />

avirCioT brZaneba Symbolics → Collect. moxdeba gamosaxulebis gaSla da msgavsi<br />

wevrebis SeerTeba. igives miviRebT Symbolic panelis collect operatoriT. orive<br />

meTodiT Sesrulebuli mwkrivad gaSla da msgavsi wevrebis SeerTeba naCvenebia<br />

nax.6.7_ze. 1 magaliTSi mwkrivad gaSla ganxorcielebulia Symbolics → Collect<br />

brZanebiT, xolo 2,3,4,5 magaliTebSi _ Symbolic panelis collect operatoriT.<br />

80


Nnax.6.7. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis mwkrivad gaSla<br />

da msgavsi wevrebis SeerTeba (collect)<br />

6.7 polinomis koeficientebis gansazRvra miTiTebuli<br />

cvladis mimarT (coeffs)<br />

Tu sawyisi <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba polinomia, misi koeficientebis<br />

gansazRvra SesaZlebelia Symbolics → Polynomial Coefficients brZanebiT (nax.6.8,<br />

magaliTebi 1,2) an Symbolic panelis coeffs (koeficientebi) operatoriT (nax.6.8,<br />

magaliTebi 3,4).<br />

koeficientebis gansazRvra xdeba gamoyofili (miTiTebuli) cvladis<br />

mimarT. Sedegad miiReba veqtor_sveti, romlis nulovani elementi warmoadgens<br />

Tavisufali wevris koeficients, xolo bolo – gamoyofili (miTiTebuli) cvladis<br />

maqsimaluri xarisxis mqone wevris koeficients.<br />

rogorc Cans me_4 magaliTidan, polinomis koeficientebis gansazRvra<br />

SeiZleba ganxorcieldes agreTve gamosaxulebis mimarT.<br />

81


nax.6.8. polinomis koeficientebis gansazRvris<br />

(coeffs) magaliTebi<br />

6.8 gantolebebis da utolobebis amoxsna<br />

miTiTebuli cvladis mimarT (solve)<br />

gantolebebis da utolobebis amoxsna miTiTebuli cvladis mimarT xdeba<br />

Symbolics → Variable → Solve brZanebiT an Symbolic panelis solve operatoriT.<br />

Tu maTematikur gamosaxulebaSi ar Sedis tolobis an utolobis niSani,<br />

M<strong>athcad</strong>_i awarmoebs cvladis iseTi mniSvnelobis moZebnas, romlisTvis sawyisi<br />

gamosaxuleba utoldeba nuls, winaaRmdeg SemTxvevaSi Cveulebriv amoxsnis<br />

moyvanil gantolebas.<br />

nax.6.9_ze (magaliTebi 1,2) moyvanilia Symbolics → Variable → Solve brZanebiT<br />

gantolebebis amoxsnis magaliTebi, xolo 3,4,5 magaliTebSi gantolebebi da<br />

utolobebi amoxsnilia ^ Symbolic panelis solve operatoriT, amasTan 2,3 da 5<br />

magaliTebSi gantolebebi da utolobebi Cawerilia sruli saxiT, xolo 1 da 4<br />

magaliTebSi nagulisxmevia, rom moyvanili gamosaxuleba udris nuls.<br />

82


nax.6.9. gantolebebis da utolobebis amoxsnis magaliTebi<br />

(solve)<br />

M<strong>athcad</strong>_Si SesaZlebelia agreTve gantolebaTa sistemis amoxsna. imisaTvis<br />

rom amovxsnaT gantolebaTa <strong>sistema</strong> solve operatoris meSveobiT, unda SevqmnaT<br />

veqtor_sveti, romlis striqonebSi Caiwereba sawyisi monacemebi gantolebebis an<br />

utolobebis saxiT. cvladebi, romlis mimarT xdeba amoxsna, aseve Caiwereba<br />

veqtor_svetis saxiT. pasuxic miiReba veqtor_svetis saxiT. nax.6.10_ze (magaliTebi<br />

1,2) moyvanilia gantolebaTa sistemis amoxsna solve operatoris meSveobiT, xolo<br />

magaliTSi 3 _ wrfiv gantolebaTa sistemis amoxsna Given _ Find funqciebiT.<br />

6.9 gamosaxulebis Casma miTiTebuli cvladis<br />

Mmagivrad (substitute)<br />

imisaTvis rom ganvaxorcieloT <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis Casma Symbolics<br />

menius meSveobiT, saWiroa:<br />

1) avkriboT <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba, romliTac unda Seicvalos<br />

cvladi;<br />

83


nax.6.10. gantolebaTa sistemis amoxsna<br />

2) gamovyoT es gamosaxuleba da SevasruloT Edit → Cut an Edit → Copy<br />

brZaneba. Sedegad gamosaxuleba iqneba Senaxuli buferul mexsierebaSi<br />

misi amoWriT an amoWris gareSe;<br />

3) SevitanoT is <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba, sadac saWiroa ganvaxorcieloT<br />

Casma;<br />

4) gamovyoT (lurji kuTxiT) cvladi, romlis magivrad Caismeba<br />

gamosaxuleba buferidan;<br />

5) SevasruloT Symbolics → Variable → Substitute brZaneba.<br />

Symbolic panelis substitute operatori axorcielebs <strong>maTematikuri</strong><br />

gamosaxulebis Casmas buferidan miTiTebuli cvladis magivrad an, rac gacilebiT<br />

ufro moxerxebulia, rogorc cvladi, ise Casasmeli gamosaxuleba Caiwereba<br />

uSualod substitute operatorSi.<br />

nax.6.11_ze naCvenebia <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis Casmis magaliTebi,<br />

ganxorcielebuli Symbolics → Variable → Substitute brZanebiT (magaliTebi 1,2) da<br />

Symbolic panelis substitute punqtis SerCeviT (magaliTebi 3,4,5,6). rogorc Cans me_5<br />

magaliTidan, simboluri operacia SeiZleba ganxorcieldes miRebuli Sedegis<br />

mimarT. am dros Cven vxedavT Sualedur Sedegebsac. Tu ramdenime simboluri<br />

84


operacia miTiTebulia erTdroelad (nax.6.11, magaliTi 4), ekranze davinaxavT<br />

mxolod saboloo Sedegs.<br />

nax.6.11. gamosaxulebis Casma miTiTebuli cvladis<br />

Mmagivrad (substitute)<br />

6.10 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis diferencireba<br />

da integreba<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis diferencireba gamoyofili cvladis mimarT<br />

xdeba Symbolics → Variable → Differentiate brZanebiT. Sedegi iqneba miRebuli simboluri<br />

saxiT.<br />

imisaTvis, rom miviRoT meore rigis warmoebuli, saWiroa gavimeoroT<br />

brZaneba, mesame rigis – gamoviyenoT is kidev erTxel da a.S.<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis integreba gamoyofili cvladis mimarT xdeba<br />

Symbolics → Variable → Integrate brZanebiT. Setanili <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba<br />

integralqveSa funqcias warmoadgens. Sedegad miiReba ganusazRvreli integralis<br />

mniSvneloba simboluri saxiT.<br />

85


a Tqma unda, diferencirebis da integrebis operaciebis Sesruleba<br />

SesaZlebelia agreTve Calculus panelis meSveobiT gamosaxulebis CaweriT da Semdeg<br />

→ operatoriT. nax.6.12_ze da nax.6.13_ze naCvenebia diferencirebisa da integrebis<br />

magaliTebi.<br />

nax.6.12. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis diferencirebis<br />

magaliTebi<br />

6.11 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis teiloris<br />

mwkrivad gaSla (series)<br />

imisaTvis, rom movaxdinoT <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis teiloris<br />

mwkrivad gaSla Symbolics menius meSveobiT, saWiroa:<br />

1) SevitanoT <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba;<br />

2) gamovyoT lurji kuTxiT cvladi, romlis mimarT moxdeba mwkrivad<br />

gaSla;<br />

3) avirCioT Symbolics → Variable → Expand to Series... brZaneba.<br />

86


nax.6.13. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis integrebis<br />

magaliTebi<br />

gamoCndeba dialoguri fanjara, romelSic unda mivuTiToT<br />

aproqsimaciis rigi;<br />

4) davaWiroT OK Rilaks.<br />

Tu aproqsimaciis rigi ar iqneba miTiTebuli, M<strong>athcad</strong>_i winaswari<br />

SeTanxmebis Tanaxmad CaTvlis mas 6_is tolad. es niSnavs, rom mwkrivis bolo<br />

wevris xarisxis maCvenebeli 6_ze naklebia.<br />

aRvniSnoT, rom Symbolics → Variable → Expand to Series... brZanebiT teiloris<br />

mwkrivad gaSla xorcieldeba erTi cvladis mimarT, xolo Symbolic panelis series<br />

operatorSi SeiZleba mivuTiToT ramdenime cvladi. am dros aproqsimaciis rigi<br />

Tu udris, mag., 8_s, es niSnavs, rom mwkrivis bolo wevris xarisxis maCveneblebis<br />

jami unda iyos 8_ze naklebi. Tu aproqsimaciis rigi miTiTebuli ar iqneba,<br />

M<strong>athcad</strong>_i CaTvlis mas 6_is tolad. aRsaniSnavia agreTve, rom series operatorSi<br />

SeiZleba mivuTiToT cvladis ra wertilis midamoSi xdeba teiloris mwkrivad<br />

gaSla, xolo Tu es informacia ar aris moyvanili, igulisxmeba, rom gaSla xdeba<br />

cvladis 0 wertilis midamoSi.<br />

nax.6.14_ze naCvenebia teiloris mwkrivad gaSla Symbolics → Variable → Expand<br />

to Series... brZanebiT (magaliTebi 1,3) da Symbolic panelis series operatoriT<br />

87


(magaliTebi 2,4,5). me_5 magaliTSi gaSla ganxorcielebulia X=1 wertilis<br />

midamoSi, xolo danarCen magaliTebSi _ cvladis 0 wertilis midamoSi.<br />

nax.6.14. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis teiloris<br />

mwkrivad gaSla (series)<br />

6.12 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis warmodgena elementaruli<br />

wiladebis jamis saxiT (parfrac)<br />

Symbolics → Variable → Convert to Partial Fraction brZanebiT xdeba <strong>maTematikuri</strong><br />

gamosaxulebis gaSla elementarul nawilebad gamoyofili cvladis mimarT.<br />

Sedegad miiReba <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba, romelic warmoadgens elementaruli<br />

wiladebis jams.<br />

igives mivaRwevT Symbolic panelis parfrac operatoriT. Nnax.6.15_ze naCvenebia<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis elementarul nawilebad gaSla ganxorcielebuli<br />

Symbolics → Variable → Convert to Partial Fraction brZanebiT (magaliTi 1) da Symbolic<br />

panelis parfrac operatoriT (magaliTebi 2,3).<br />

88


nax.6.15. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis warmodgena elementaruli<br />

wiladebis jamis saxiT (parfrac)<br />

6.13 matricebis transponireba, Sebruneba da<br />

determinantis gansazRvra<br />

Symbolics → Matrix menius aqvs sami punqti: Transpose, Invert, Determinant,<br />

romlebic xdebian aqtiurni (Sesrulebadi) romelime matricis gamoyofisas.<br />

matricis transponireba anu striqonebisa da svetebis urTierTSecvla<br />

xdeba Symbolics → Matrix → Transpose brZanebiT. transponireba xorcieldeba agreTve<br />

Symbolic panelis M T → operatoriT, Matrix panelis M T operatoriT an klaviaturis<br />

Ctrl + 1 klaviSebiT.<br />

Sebrunebuli matrica es aris iseTi matrica, romlis gamravlebiT sawyis<br />

matricaze miiReba erTeulovani matrica (erTeulovani matrica aris matrica,<br />

romlis diagonaluri elementebi erTis tolia, xolo danarCeni elementebi<br />

nulis). Sebrunebuli matrica miiReba Symbolics → Matrix → Invert brZanebiT. igive<br />

xorcieldeba Symbolic an Matrix panelebis Sesabamisad M _1 → da X _1 operatorebiT<br />

89


an ^ _ 1 klaviSebis rigrigobiT akrebiT. cxadia, sawyisi matrica unda iyos<br />

kvadratuli.<br />

matricis determinantis gansazRvra xdeba Symbolics → Matrix → Determinant<br />

brZanebiT an Symbolic an Matrix panelebis Sesabamisad |M|→ da |X| operatorebiT.<br />

SeiZleba agreTve gamoviyenoT | klaviSi.<br />

aRvniSnoT, rom Tu matrica Seicavs simbolur elementebs, mizanSewonilia<br />

visargebloT Symbolic panelis M T → , M _1 → da |M|→ operatorebiT, xolo Matrix<br />

panelis punqtebiT sargeblobisas Sesabamisi punqtis Semdeg saWiroa simboluri<br />

tolobis niSnis SerCeva.<br />

nax.6.16_ze naCvenebia matricebis transponirebis, Sebrunebis da<br />

determinantis povnis magaliTebi.<br />

nax.6.16. matricebis transponireba, Sebruneba da<br />

determinantis gansazRvra<br />

90


6.14 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis gardaqmnebi<br />

M<strong>athcad</strong>_Si SeiZleba Sesruldes furies pirdapiri da Sebrunebuli<br />

gardaqmna, laplasis pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna, Z_gardaqmna da<br />

Sebrunebuli Z_gardaqmna.<br />

rogorc cnobilia, furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna moicema<br />

formulebiT:<br />

da<br />

<br />

F ( w)<br />

<br />

iwt<br />

f ( t)<br />

e dt<br />

<br />

<br />

1<br />

f ( t)<br />

F w e<br />

iwt<br />

( ) dw<br />

2<br />

<br />

mag., rodesac procesi aRwerilia droSi cvladi funqciiT, furies<br />

pirdapiri gardaqmniT miiReba misi aRwera sixSireze damokidebuli funqciiT da<br />

piriqiT.<br />

M<strong>athcad</strong>_i asrulebs furies gardaqmnebs gamoyofili cvladis mimarT<br />

Symbolics → Transform → Fourier da Symbolics → Transform → Inverse Fourier brZanebebiT an<br />

Symbolic panelis fourier da invfourier operatorebis meSveobiT.<br />

laplasis pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna moicema formulebiT:<br />

da<br />

F(<br />

S)<br />

<br />

f<br />

<br />

0<br />

f ( t)<br />

e<br />

91<br />

St<br />

dt<br />

i<br />

1<br />

St<br />

( t)<br />

F(<br />

S)<br />

e dt .<br />

2<br />

i<br />

laplasis pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna gamoiyeneba, mag.,<br />

eleqtronul wredebSi gardamavali procesebis daTvlisas.<br />

M<strong>athcad</strong>_i asrulebs laplasis gardaqmnebs gamoyofili cvladis mimarT<br />

Symbolics → Transform → Laplace da Symbolics → Transform → Inverse Laplace brZanebebiT<br />

an Symbolic panelis laplace da invlaplace operatorebis meSveobiT.<br />

X x , x , x ...) mimdevrobis pirdapiri Z_gardaqmna moicema formuliT:<br />

( 0 1 2<br />

x1<br />

x2<br />

F ( z)<br />

x0<br />

... .<br />

2<br />

z z<br />

.


is asrulebs iseTive rols diskretuli mimdevrobebisaTvis (vTqvaT,<br />

diskretuli signalebisaTvis), rogorc furies da laplasis gardaqmnebi uwyveti<br />

funqciebisaTvis.<br />

Z_gardaqmna SeiZleba Sesruldes uwyveti funqciisaTvisac, romelic<br />

warmodgenilia Tavisi mniSvnelobebiT sxvadasxva wertilebSi _ damoukidebeli<br />

cvladis diskretuli bijiT cvlilebisas:<br />

<br />

n<br />

F ( z)<br />

f ( n)<br />

z .<br />

n0<br />

Sebrunebuli Z_gardaqmna moicema formuliT:<br />

f<br />

n<br />

<br />

2i<br />

1 n1<br />

<br />

z<br />

92<br />

F ( z)<br />

dz<br />

M<strong>athcad</strong>_i asrulebs pirdapir da Sebrunebul Z_gardaqmnebs gamoyofili<br />

cvladis mimarT Symbolics → Transform → Z da Symbolics → Transform → Inverse Z<br />

brZanebebiT an Symbolic panelis ztrans da invztrans operatorebis meSveobiT.<br />

nax.6.17_ze moyvanilia furies, laplasis da Z pirdapiri da Sebrunebuli<br />

gardaqmnebis magaliTebi.<br />

nax.6.17. furies, laplasis da Z_gardaqmnebi<br />

.


6.15 simboluri gamoTvlebis Sedegebis gamotanis<br />

stilis dayeneba<br />

Symbolics → Evaluation Style... brZanebiT gamoiZaxeba Sedegebis gamotanis stilis<br />

dialoguri fanjara (nax.6.18).<br />

Nnax.6.18. dialoguri fanjara Evaluation Style<br />

Evaluation Style dialoguri fanjris Show evaluation steps (gamoTvlebis<br />

safexurebis Cveneba) ganyofilebaSi gvaqvs gadamrTvelis dayenebis sami varianti:<br />

Vertically, inserting lines – Sedegebis ganlageba ZiriTadi gamosaxulebis qveS,<br />

carieli striqonebis CasmiT marjvniv;<br />

Vertically, without inserting lines – Sedegebis ganlageba carieli striqonebis<br />

Casmis gareSe;<br />

Horizontally – Sedegebis ganlageba ZiriTadi gamosaxulebis marjvniv.<br />

am dialogur fanjaraSi gvaqvs ori alami:<br />

Show Comments – komentarebis Cveneba;<br />

Evaluate In Place – adgilze gamoTvla anu sawyisi gamosaxulebis Secvla<br />

simboluri operaciis SedegiT.<br />

Nnax. 6.19_ze naCvenebia simboluri gamosaxulebis Sedegebis sxvadasxva stiliT<br />

gamotanis magaliTebi.<br />

6.16 cvladebis mniSvnelobebis SezRudva da instrumentTa<br />

paneli Modifier (modificikacia)<br />

Symbolic panelis assume punqtiT xdeba cvladis wina mniSvnelobis ignorireba<br />

da masze SezRudvis daweseba. tipiuri SezRudvebia, mag., 10 , b 5 da sxv.<br />

qvemoT moyvanil magaliTSi<br />

93


nax.6.19. simboluri gamoTvlebis Sedegebis gamotanis stili<br />

simboluri gamoTvla Sesrulebulia im pirobiT, rom namdvili dadebiTi<br />

ricxvia.<br />

Symbolic panelis Simplify operatorSi SesaZlebelia cvladebis<br />

mniSvnelobebze damatebiTi SezRudvebis daweseba, rac xorcieldeba Modifier<br />

instrumentTa panelis assume, real, RealRange, trig punqtebiT:<br />

assume punqtiT viziris adgilas Caismeba sityva_gasaRebi cvladis<br />

mniSvnelobebze SezRudvebis dasawesad;<br />

real SezRudva niSnavs, rom cvladi namdvili tipisaa;<br />

RealRange SezRudva gansazRvravs namdvili tipis cvladis<br />

mniSvnelobaTa ares. mag., c = RealRange(a,b) Canaweri niSnavs, rom c_s<br />

mniSvnelobebi unda iyos a_s da b_s Soris, sadac a da b namdvili<br />

ricxvebia an usasruloba;<br />

trig modifikatori zRudavs gamartivebis process trigonometriuli<br />

formulebiT (sin 2 (x)+cos 2 (x)=1; cosh(x) 2 _sinh(x) 2 =1). am dros M<strong>athcad</strong>_i ar<br />

xmarobs logariTmebTan, xarisxebTan an radikalebTan dakavSirebul<br />

formulebs.<br />

94


aRvniSnoT, rom rodesac gvaqvs SezRudva assume=real, simboluri gamoTvlebi<br />

Sesruldeba im pirobiT, rom maTematikur gamosaxulebaSi Sesuli yvela<br />

cvladi namdvili tipisaa, xolo Tu dawesebulia assume=RealRange(a,b)<br />

SezRudva, simboluri gamoTvlebi Sesruldeba im pirobiT, rom maTematikur<br />

gamosaxulebaSi Sesuli yvela cvladi namdvili tipisaa da am cvladebis<br />

mniSvnelobaTa intervalia (a,b).<br />

nax.6.20_ze moyvanilia Modifier panelis operatorebis magaliTebi.<br />

nax.6.20. Modifier panelis operatorebi<br />

6.17 simboluri gamoTvlebis Sedegebis warmodgena<br />

kompleqsuri ricxvis saxiT da mcocavi wertiliT<br />

(complex, float)<br />

Symbolic panelis complex operatoriT simboluri gamoTvlebi Sesruldeba<br />

kompleqsur areSi da misi Sedegebi Caiwereba kompleqsuri ricxvis saxiT. am<br />

miznisaTvis SesaZlebelia gamoviyenoT agreTve Symbolics → Evaluate → Complex<br />

brZaneba.<br />

95


Symbolic panelis float operatoriT Sedegi Caiwereba mcocavi wertilis saxiT.<br />

igives miviRebT Symbolics → Evaluate → Floating Point... brZanebiT.<br />

nax. 6.21_ze moyvanil magaliTebSi Sedegebi warmodgenilia kompleqsuri<br />

ricxvis saxiT da mcocavi wertiliT Symbolic panelis operatorebis da Symbolics<br />

menius Sesabamisi brZanebebis gamoyenebiT.<br />

nax.6.21. simboluri gamoTvlebis Sedegebis warmodgena<br />

kompleqsuri ricxvis saxiT da mcocavi wertiliT<br />

96


Tavi VII daformateba M<strong>athcad</strong>_Si<br />

7.1 Format menius da Formatting panelis Semadgenloba<br />

mTavari menius Format punqtiT an Alt + O klaviSebis kombinaciiT gamoiZaxeba<br />

Semdegi qvemeniu:<br />

Equation... (gantoleba) _ <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis daformateba;<br />

Result... (Sedegi) _ ricxviTi Sedegebis daformateba;<br />

Text... (teqsti) _ teqstis daformateba;<br />

Paragraph... (abzaci) _ abzacis daformateba;<br />

Tabs... (tabulacia) _ tabulaciis poziciebis dayeneba;<br />

Style... (stili) _ stilis daformateba;<br />

Properties... (Tvisebebi) _ Tvisebebis dayeneba;<br />

Graph (grafiki) _ grafikebis daformateba;<br />

Color (feri) _ ferebis dayeneba;<br />

Area (ubani) _ ubnebis daformateba;<br />

Separate Regions _ areebis gancalkeveba;<br />

Align Regions _ areebis sworeba;<br />

Repaginate Now _ dokumentis gverdebad xelmeore dayofa.<br />

(nax.7.1).<br />

Formatting instrumentTa paneli Sedgeba 3 velisagan da 10 Rilakisagan<br />

nax.7.1. Formatting instrumentTa paneli<br />

pirvel siisebur velSi (Style) Cawerilia mimdinare stilis saxeli. Tu<br />

saWiroa, am velis marjvniv mdebare Rilakis isarze dawkapunebiT SegviZlia<br />

gavxsnaT stilebis CamonaTvali da avirCioT sasurveli.<br />

Semdegi veli – Sriftebis siiseburi velia (Font). aq Cawerilia mimdinare<br />

Sriftis saxeli. am velis marjvniv mdebare Rilakis isarze dawkapunebiT<br />

gaixsneba Sriftebis CamonaTvali, saidanac survilisamebr airCeva saWiro.<br />

mesame velSi (Font Size) Cawerilia Sriftis mimdinare zoma. Font Size velis<br />

marjvniv mdebare Rilakis isarze dawkapunebiT gaixsneba Sriftis zomebis<br />

CamonaTvali, saidanac SeirCeva sasurveli zoma.<br />

Bold Rilakze (B) daWeriT CairTveba sqeli moyvanilobis simboloebis<br />

akrebis reJimi, Italic (I) _ aikribeba daxrili teqsti (kursivi), Underline (U) _<br />

aikribeba xazgasmuli teqsti.<br />

97


Align Left Rilakze daWeriT xdeba abzacis sworeba teqstis aris marcxena<br />

sazRvarze, Center _ abzacis centrireba anu misi moTavseba sazRvrebs Soris SuaSi,<br />

Align Right _ abzacis sworeba teqstis aris marjvena sazRvarze.<br />

Bullets Rilakze daWeriT CairTveba markerebis Casmis reJimi, xolo<br />

Numbering _ punqtebis numeraciis. Ees ori punqti emsaxureba siebis Seqmnis<br />

process. siis erTi punqtis akrebis Semdeg Enter klaviSis daWerisas avtomaturad<br />

gadavalT siis momdevno punqtze. imisaTvis rom davamTavroT siis Seqmnis procesi,<br />

axal punqtze gadasvlis Semdeg isev davaWiroT Bullets Rilaks an siis bolo<br />

punqtis akrebis Semdeg orjer davawkapunoT Enter klaviSze. siis Sesaqmnelad<br />

SesaZlebelia agreTve jer misi punqtebis akreba da moniSvnis Semdeg Bullets an<br />

Numbering Rilakebze dawkapuneba.<br />

Superscript (zeda indeqsi) RilakiT simboloebi ganlagdebian striqonis<br />

zedoneze, xolo Subscript (qveda indeqsi) RilakiT _ qvedoneze.<br />

7.2 <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis daformateba<br />

Format → Equation… brZanebiT gamoiZaxeba Equation Format dialoguri fanjara<br />

(nax.7.2), romelic emsaxureba <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebebis daformatebas.<br />

nax.7.2. Equation Format dialoguri fanjara<br />

maTematikur gamosaxulebaSi Sedian cvladebi, mudmivebi, specialuri<br />

simboloebi da operatorebi. M<strong>athcad</strong>_i iyenebs or maTematikur stils, romelTa<br />

parametrebi dayenebulia winaswari SeTaxmebiT. es stilebia Variables<br />

(cvladebisaTvis, simboloebisaTvis da operatorebisaTvis) da Constants<br />

(ricxvebisaTvis). survilisamebr SeiZleba stilebis parametrebis Secvla.<br />

Equation Format dialoguri fanjris Style Name (stilis saxeli) velSi iseve<br />

rogorc Formatting panelis Sesabamis velSi avtomaturad Caiwereba aqtiuri<br />

obieqtis stilis saxeli: Variables (cvladebi), Constants (mudmivebi) an momxmareblis<br />

98


mier Seqmnili stilis saxeli. mag., ricxvze dawkapunebis Semdeg am velSi iqneba<br />

Cawerili Constants.<br />

obieqtis stilis parametrebis Sesacvlelad:<br />

1. gamovyoT obieqti da mivceT Format → Equation… brZaneba an gamoviZaxoT<br />

Equation Format dialoguri fanjara obieqtis gaaqtiurebis gareSe da Style<br />

Name velis CamonaTvalidan avirCioT sasurveli stili;<br />

2. gamoviyenoT Modify… Rilaki. gamoCndeba obiqtis dialoguri fanjara,<br />

romelSic airCeva Srifti, misi moyvaniloba, zoma, feri, simboloebis<br />

nakrebi da dayendeba survilisamebr alami Underline;<br />

3. davaWiroT OK Rilaks.<br />

Sedegad M<strong>athcad</strong>_i Secvlis dokumentSi yvela am tipis obieqtis gaformebas.<br />

nax.7.3_ze moyvanilia dialoguri fanjara Variables.<br />

nax.7.3. dialoguri fanjara Variables<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis obieqtebis formatis Secvla SesaZlebelia<br />

agreTve Formatting panelis daxmarebiT. Mmag., Tu gvsurs mudmivebis formatis<br />

Secvla, jer gamovyoT ricxvi (an Formatting panelis stilebis CamonaTvalidan<br />

avirCioT stili Constants), Semdeg davawkapunoT Formatting panelis sasurvel<br />

Rilakebze. ase SeiZleba SevcvaloT Srifti, misi zoma da moyvaniloba.<br />

Equation Format dialogis Default Equation Color velis CamonaTvalidan SeirCeva<br />

garkveuli stilis obieqtebis gaformebis feri. mag., Tu gvsurs maTematikur<br />

gamosaxulebebs da komentarebs (teqsts) hqondeT gansxvavebuli feri, Default<br />

Equation Color velis CamonaTvalidan avirCioT sasurveli feri, romliTac iqneba<br />

gaformebuli, vTqvaT, yvela <strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba da davaWiroT OK Rilaks.<br />

99


momxmarebels SeuZlia Seqmnas damatebiTi <strong>maTematikuri</strong> stilebi. Sedegad<br />

rogorc Formatting panelis, aseve Equation Format dialoguri fanjris stilebis<br />

CamonaTvalSi iqneba Sesuli axali stilebis saxelebi.<br />

ganvixiloT axali stilis Seqmnis procesi. vTqvaT, gvsurs matricebis<br />

identifikatorebis gaformeba sqeli moyvanilobis xazgasmuli SriftiT. amisaTvis:<br />

1. gamovyoT elementi, romlisTvisac vqmniT axal stils (Cven magaliTSi<br />

matricis saxeli) da mivceT Format → Equation… brZaneba an gamoviZaxoT<br />

Equation Format dialoguri fanjara obieqtis gaaqtiurebis gareSe;<br />

2. davawkapunoT Style Name velis marjvniv mdebare isarze da gavxsnaT<br />

stilebis CamonaTvali;<br />

3. avirCioT <strong>maTematikuri</strong> stilebis CamonaTvalidan romelime gamouyenebeli<br />

saxeli (mag., User 1), romelic Caiwereba New Style Name (axali stilis<br />

saxeli) teqstur velSi;<br />

4. davayenoT kursori am teqstur velSi da SevcvaloT User 1, vTqvaT,<br />

Matrix_iT;<br />

5. davaWiroT Modify… Rilaks da gaxsnil dialogur fanjaraSi davayenoT<br />

sasurveli maxasiaTeblebi: Bold da Underline;<br />

6. davaWiroT OK Rilaks Variables dialogur fanjaraSi;<br />

7. davaWiroT OK Rilaks Equation Format dialogur fanjaraSi.<br />

Seiqmneba axali <strong>maTematikuri</strong> stili saxelad Matrix. SemdgomSi SeiZleba<br />

SevusabamoT axali stili saWiro obieqtebs.<br />

aRvniSnoT, rom zemoaRwerili moqmedebebiT SeiZleba gamosaxulebis<br />

calkeul cvladebs an mudmivebs SevusabamoT garkveuli <strong>maTematikuri</strong> stili,<br />

magram es ar exeba gamoTvlebis ricxviT Sedegebs, romlis stilia yovelTvis<br />

Constants.<br />

dayenebuli stilebis sxva dokumentSi gamosayeneblad saWiroa jer<br />

SevinaxoT dokumenti rogorc Sabloni anu .mct gafarToebiT, Semdeg ki gavxsnaT<br />

axali dokumenti Sablonis saxiT da SevavsoT is arCeul SablonSi.<br />

7.3 ricxviTi Sedegebis daformateba<br />

gamoTvlebis ricxviTi Sedegis miRebisas M<strong>athcad</strong>_i aCvenebs mas winaswari<br />

SeTanxmebiT gaTvaliswinebul formatSi. am formatis Sesacvlelad davawkapunoT<br />

gamosaxulebis nebismier adgilas da mivceT Format → Result… brZaneba an<br />

movaxdinoT ormagi wkapuni gamoTvlebis Sedegze. gamova Result Format dialoguri<br />

fanjara (nax.7.4), romelic Sedgeba ramdenime CanarTisagan:<br />

Number Format (ricxvebis formati) CanarTis Format areSi SeirCeva sasurveli<br />

formati. Number of decimal places (aTobiTi Tanrigebis raodenoba) da<br />

Exponential threshold (eqsponentis zRurbli) mTvlelebis velebSi winaswari<br />

100


SeTanxmebiT miTiTebulia 3. saWiroebisamebr SegviZlia es ricxvi<br />

SevcvaloT. Tu saWiroa, davayenoT almebi: Show trailing zeros (bolo aTobiTi<br />

Tanrigebis nulebis Cveneba), Show exponents in engineering format (eqsponentebis<br />

Cveneba inJinrul formatSi).<br />

nax.7.4. dialoguri fanjara Result Format<br />

M<strong>athcad</strong>_Si arsebobs ricxvis warmodgenis 5 formati:<br />

o General (zogadi). am formatSi SeiZleba dayendes Tanrigebis raodenoba<br />

aTobiTi wertilis marjvniv, eqsponentis zRurbli da bolo aTobiTi<br />

Tanrigebis nulebis Cvenebis reJimi. Tu eqsponentis zRurblis<br />

mniSvneloba gadametebulia, pasuxi iqneba warmodgenili<br />

eqsponencialur an inJinrul formatSi. bolo aTobiTi Tanrigebis<br />

nulebi iqneba naCvenebi mxolod 15 Tanrigis CaTvliT aTobiTi<br />

wertilis Semdeg;<br />

o Decimal (aTobiTi). am formatis arCevisas pasuxis warmodgena<br />

eqsponencialuri formiT ar xdeba. aqac SeiZleba dayendes aTobiTi<br />

Tanrigebis raodenoba da bolo aTobiTi Tanrigebis nulebis Cvenebis<br />

reJimi, xolo ricxvis warmodgenis sizustea 15 aTobiTi Tanrigi;<br />

o Scientific (samecniero anu eqsponencialuri formati) da Engineering<br />

(inJinruli). am formatebSi pasuxis warmodgena xdeba yovelTvis<br />

eqsponencialuri formiT. Scientific da Engineering formatebSi Show<br />

exponents as E 000 almis dayenebiT xarisxis maCveneblis Tanrigebis<br />

raodenoba gaxdeba 3_is jeradi ricxvi. orive formatSi SeiZleba<br />

dayendes aTobiTi Tanrigebis raodenoba da bolo aTobiTi Tanrigebis<br />

nulebis Cvenebis reJimi.<br />

o Fraction (wiladuri). am formatSi xdeba Sedegis Cveneba wiladis saxiT.<br />

nax.7.5_ze warmodgenilia cxrili, romelSic moyvanilia ricxvebis<br />

sxvadasxva formatSi warmodgenis magaliTebi.<br />

vTqvaT, x=8.25891, y=π*10 5 , z=150 000 000, a=1.25.<br />

101


x=8.26<br />

x=8.2589<br />

x=8.2589100<br />

General formati, Exponential threshold=15,<br />

Number of decimal places=2<br />

Decimal formati, Number of decimal places=4<br />

Decimal formati, Number of decimal places=7,<br />

dayenebulia alami Show trailing zeros<br />

z=1.50x10 8 General formati, Exponential threshold=6,<br />

Number of decimal places=2, dayenebulia alami Show<br />

trailing zeros<br />

y=3.142x10 5 Scientific formati<br />

y=31.416x10 4 Engineering formati<br />

x=8.259E+000<br />

y=31.416E+004<br />

1<br />

a= 1<br />

4<br />

5<br />

a=<br />

4<br />

Engineering formati, dayenebulia alami<br />

Show exponents as E 000<br />

Fraction formati<br />

Fraction formati, dayenebulia alami<br />

Use mixed numbers<br />

nax.7.5. ricxvebis warmodgena sxvadasxva formatSi<br />

Display Options (Cvenebis ofciebi) CanarTSi SeiZleba mivuTiToT kompleqsuri<br />

ricxvis warmosaxviTi nawilis warmodgenisaTvis gamosayenebeli aso (i an j),<br />

aTvlis <strong>sistema</strong>, Matrix display style siidan SeiZleba avirCioT masivebis Cvenebis<br />

stili: matricis saxiT (Matrix) an cxrilis saxiT (Table), Expand nested array<br />

almis gaaqtiurebiT SesaZlebelia rTuli masivebis gafarToebiT Cveneba. im<br />

SemTxvevaSi, rodesac rTul masivs anu masivs, romlis elementebi Tavis<br />

mxriv masivebia, matricis forma aqvs da ar aris gaTvaliswinebuli<br />

gafarToebis SesaZlebloba, ekranze davinaxavT ara TviT masivs Tavis<br />

elementebiTurT, aramed frCxilebSi Casmul Canawers, romelSic aRniSnulia<br />

rTuli masivis calkeuli elementebis striqonebisa da svetebis raodenoba.<br />

nax.7.6_ze naCvenebia rTuli masivis warmodgenis magaliTebi.<br />

aRvniSnoT, rom imisaTvis, rom davinaxoT cxrilis elementi srulad,<br />

elementis moniSvnis Semdeg avirCioT konteqsturi meniudan Down One Level<br />

(erTi doniT dabla) punqti, xolo aragafarToebuli formis aRsadgenad _<br />

Up One Level (erTi doniT maRla).<br />

Tu gvsurs dokumentis yvela masivi iyos naCvenebi matricis an<br />

cxrilis saxiT anu maTi Cvenebis forma ar iyos damokidebuli masivis<br />

zomaze (zogadad, Tu matricis an veqtoris striqonebis (svetebis)<br />

raodenoba 9_s aRemateba, is avtomaturad cxrilis saxiT aris<br />

warmodgenili), Display Options CanarTSi Sesabamisi miTiTebebis Semdeg saWiroa<br />

davayenoT Set as Default alami.<br />

102


Tolerance (daSveba) CanarTSi dayendeba kompleqsuri ricxvis zRurbli<br />

(Complex threshold) da xdeba imis miTiTeba Tu ra sididis mcire ricxvi unda<br />

iyos aRqmuli rogorc nuli (Zero threshold).<br />

Unit Display (sazomi erTeulebis Cveneba) CanarTSi SesaZlebelia sazomi<br />

erTeulebis wiladis saxiT warmodgenis (Format units) da maTi gamartivebis<br />

reJimebis (Simplify units when possible) dayeneba.<br />

nax.7.6. rTuli masivis warmodgenis magaliTebi<br />

yvela Sedegis parametrebis Sesacvlelad:<br />

1. davawkapunoT dokumentis cariel adgilas;<br />

2. mivceT Format Result… brZaneba;<br />

3. SevcvaloT parametrebi;<br />

4. OK<br />

mTel dokumentSi dayendeba Sedegebis Cvenebis axali parametrebi da<br />

Seicvleba im Sedegebis warmodgenis forma, romelTa formati ar iyo<br />

individualurad specificirebuli.<br />

igives mivaRwevT calkeuli Sedegis parametrebis SecvliT da Set as Default<br />

almis dayenebiT.<br />

103


7.4 teqstisa da abzacis daformateba<br />

teqstis daformateba gulisxmobs Sriftis tipis, zomis, moyvanilobis<br />

stilisa da simboloTa feris SerCevas.<br />

teqstis daformatebisaTvis gamoiyeneba Formatting panelis Sesabamisi velebi<br />

da Rilakebi da menius Format → Text… brZaneba (an konteqsturi menius teqstis<br />

daformatebis punqtebi), romliTac gamoiZaxeba Text Format dialoguri fanjara<br />

(nax.7.7).<br />

Text Format dialoguri fanjris Font: velSi SeirCeva teqstis akrebis<br />

sasurveli Srifti, Font Style: velSi – moyvanilobis stili: Regular (Cveulebrivi),<br />

Italic (daxrili), Bold (sqeli), Bold Italic (sqeli daxrili), xolo Size: velSi _<br />

Sriftis zoma. simboloTa feris arCeva xdeba Color: siiseburi velis<br />

CamonaTvalidan. Effects areSi gvaqvs almebis jgufi, romelTa dayenebiT SeirCeva<br />

daformatebis Semdegi reJimebi: Strikeout _ xazgadasmuli teqstis akreba, Underline _<br />

xazgasma, Subscript _ qveda indeqsis akreba anu teqstis ganlageba striqonis<br />

qvedoneze, Superscript _ zeda indeqsis akreba anu teqstis ganlageba striqonis<br />

zedoneze. Sample areSi aisaxeba SerCeuli Sriftis nimuSi Tavisi maxasiaTeblebiT.<br />

nax.7.7. teqstis daformatebis dialoguri fanjara<br />

daformatebis maxasiaTeblebis dayeneba SesaZlebelia rogorc teqstis<br />

akrebamde, aseve akrebis Semdeg _ moniSnuli fragmentisaTvis.<br />

Tu Tagvis kursori imyofeba teqstur areSi, SesaZlebeli xdeba ara mxolod<br />

teqstis, aramed abzacis daformatebac. amas emsaxureba Formatting panelis<br />

Sesabamisi Rilakebi da Format → Paragraph Format… brZaneba. am brZanebiT da<br />

104


agreTve konteqsturi menius Paragraph... punqtiT gamoiZaxeba abzacis daformatebis<br />

dialoguri fanjara (nax.7.8).<br />

nax.7.8. abzacis daformatebis dialoguri fanjara<br />

Paragraph Format dialoguri fanjris Indent (wanacvleba, dacileba)<br />

ganyofilebis Left: (marcxena) da Right: (marjvena) velebSi SeirCeva abzacis yvela<br />

striqonis dacileba teqstis aris marcxena da marjvena sazRvrebidan. Special:<br />

velis CamonaTvalSi SeirCeva, xolo By: velSi dayendeba abzacis pirveli<br />

striqonis (First Line) an danarCeni striqonebis (Hanging) dacileba teqstis aris<br />

marcxena sazRvridan. standartulad aq gvaqvs reJimi none. wanacvlebis dayeneba<br />

SesaZlebelia agreTve saxazavis meSveobiT. amisaTvis davawkapunoT abzacis<br />

nebismier adgilas (an movniSnoT abzaci) da mivceT View → Ruler brZaneba. saxazavis<br />

zeda isris gadaadgilebiT dayendeba abzacis pirveli striqonis, xolo qveda<br />

isriT – danarCeni striqonebis dacileba.<br />

Bullets: velSi airCeva markerebis an cifrebis stili mimdinare da momdevno<br />

abzacebis siebis saxiT gasaformeblad, xolo Alignment ganyofilebaSi<br />

gadamrTveli unda iyos CarTuli erT_erT poziciaSi: Left – abzacis sworeba<br />

teqstis marcxena sazRvarze, Right _ abzacis sworeba teqstis marjvena sazRvarze,<br />

Center – abzacis centrireba anu misi moTavseba marcxena da marjvena sazRvrebidan<br />

Tanabari daSorebiT.<br />

Tabs… (tabulacia) Rilakze dawkapunebiT gamoiZaxeba Tabs dialoguri<br />

fanjara, sadac SesaZlebelia tabulaciis poziciebis dayeneba (ix. 7.5).<br />

abzacebis daformateba SesaZlebelia rogorc teqstis akrebamde, aseve<br />

akrebis Semdeg _ moniSnuli abzacebisaTvis, amasTan erTi abzacis maxasiaTeblebis<br />

misaTiTeblad sakmarisia movaTavsoT teqsturi kursori abzacis nebismier<br />

adgilas.<br />

105


7.5 tabulaciis poziciebis dayeneba<br />

klaviaturis Tabs klaviSze daWeriT xdeba garkveuli manZiliT kursoris<br />

poziciis gadaadgileba. tabulaciis poziciis dayeneba xdeba Tabs dialogur<br />

fanjaraSi, romlis gamoZaxeba SesaZlebelia Format → Tabs… brZanebiT an Paragraph<br />

Format dialoguri fanjris Tabs… Rilakze dawkapunebiT (nax.7.9).<br />

Tabs dialogis Tab stop position velSi sasurveli ricxvis Setanis Semdeg unda<br />

davaWiroT Set (dayeneba) Rilaks, tabulaciis meore poziciisaTvis isev SevitanoT<br />

ricxvi da davaWiroT Set_s da a.S.<br />

tabulaciis poziciebis dayeneba SesaZlebelia aseve saxazavis meSveobiT.<br />

amisaTvis davawkapunoT abzacis nebismier adgilas (an movniSnoT erTi an<br />

ramdenime abzaci) da mivceT View → Ruler brZaneba. saxazavze dawkapuneba daayenebs<br />

am adgilas tabulaciis pozicias da saxazavze gamoCndeba Sesabamisi simbolo. Tu<br />

gvsurs tabulaciis poziciis gadaadgileba, davaWiroT saxazavze tabulaciis<br />

simbolos da Tagvis marcxena RilakiT Drag and Drop teqnikiT gadavasrialoT<br />

sasurvel adgilas.<br />

nax.7.9. Tabs dialoguri fanjara<br />

aRvniSnoT, rom saxazavze Tagvis marjvena RilakiT dawkapuneba gamoitans<br />

mis konteqstur menius, romelSic SeirCeva is sazomi erTeuli, romelic iqneba<br />

gamoyenebuli M<strong>athcad</strong>_is dialogebSi: Inches (diumebi), Centimeters (santimetrebi),<br />

Points (wertilebi) an Picas (piqselebi).<br />

7.6 stilis daformateba<br />

teqstur areSi teqstis Setana winaswari SeTanxmebiT xorcieldeba Normal<br />

(Cveulebrivi) stiliT. survilisamebr SesaZlebelia sxva stilis SerCeva Formatting<br />

106


panelis stilebis siidan an Text Styles dialogidan, romelSic SevdivarT Format →<br />

Style… brZanebiT (nax.7.10).<br />

nax.7.10. Text Styles dialoguri fanjara<br />

arCeuli stilis modifikaciisaTvis:<br />

1. mivceT brZaneba Format → Style…;<br />

2. Styles: velis CamonaTvalidan avirCioT sasurveli stili da davaWiroT<br />

Modify… Rilaks;<br />

3. gamoCndeba stilis parametrebis gansazRvris Define Style dialoguri fanjara<br />

(nax.7.11), romelSic xdeba stilis parametrebis Secvla.<br />

nax.7.11. Define Style dialoguri fanjara<br />

Define Style dialoguri fanjris Font... RilakiT SevalT dialogSi, sadac<br />

SesaZlebelia sxva Sriftis, misi parametrebis da specefeqtebis dayeneba, xolo<br />

Paragraph... RilakiT SevalT dialogSi, sadac SesaZlebelia wanacvlebis, sworebis<br />

da abzacis sxva parametrebis Secvla. modifikaciis Semdeg Seicvleba im teqsturi<br />

areebis gaformeba, sadac es stili iyo gamoyenebuli.<br />

axali stilis formirebisaTvis:<br />

1. mivceT brZaneba Format → Style…;<br />

2. Text Styles dialogur fanjaraSi davaWiroT New… Rilaks. gamoCndeba Define<br />

Style dialoguri fanjara (nax.7.11);<br />

107


3. Name: velSi SevitanoT axali stilis saxeli. Tu axali stilis Seqmnas<br />

romelime arsebuli stilis safuZvelze vapirebT, Based On: velis<br />

CamonaTvalidan avirCioT saWiro stili;<br />

4. Font... da Paragraph... RilakebiT SevideT Sesabamis dialogebSi da davayenoT<br />

axali stilis sasurveli parametrebi.<br />

Define Style dialoguri fanjris daxurvisas axali stilis saxels vnaxavT<br />

stilebis siaSi, amasTan im stilis saxeli, romlis safuZvelze axali stili iyo<br />

Seqmnili, aseve darCeba siaSi.<br />

stilis wasaSlelad:<br />

1. mivceT brZaneba Format → Style…;<br />

2. Styles: velis CamonaTvalSi davawkapunoT wasaSlel stilze;<br />

3. davaWiroT klaviaturis Delete Rilaks.<br />

7.7 obieqtis Tvisebebis dayeneba<br />

M<strong>athcad</strong>_is obieqtebs: maTematikur gamosaxulebas Tu teqsts, komponents Tu<br />

ubans _ iseve rogorc Windows 95/XP operaciuli sistemis nebismieri gamoyenebiTi<br />

programis obieqtebs, gaaCnia Tavisi Tvisebebi, romlebic damokidebulia moniSnuli<br />

obieqtis tipze.<br />

avirCioT obieqtad <strong>maTematikuri</strong> are da Format → Properties… brZanebiT an<br />

konteqsturi menius Properties… punqtiT gamoviZaxoT Properties dialoguri fanjara<br />

(nax.7.12), romelic Sedgeba ramdenime CanarTisagan:<br />

nax.7.12. <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis Tvisebebis<br />

dialoguri fanjara<br />

108


Display CanarTis Highlight Region almis dayenebiT xdeba gamoyofili areebis<br />

feriT gaformeba. Highlight Region almis dayenebisas gaaqtiurdeba Choose<br />

Color… (feris SerCeva) Rilaki. masze daWeriT gamoiZaxeba ferTa palitra,<br />

sadac SeirCeva sasurveli feri.<br />

Show Border almiT xdeba CarCos dayeneba gamoyofili gamosaxulebis an<br />

rastris irgvliv.<br />

Display at Original Size almis dayenebiT xdeba gamosaxulebis an rastris<br />

Cveneba pirvandel zomebSi.<br />

Tag (etiketi) velSi SesaZlebelia gamoyofili aris markireba etiketiT,<br />

romelic warmoadgens asoebis, cifrebis da harebis krebuls, sadac<br />

dauSvebelia zogi specialuri simboloebi.<br />

Calculation CanarTis Calculation Options areSi gvaqvs ori alami: Disable Evaluation<br />

(gamoTvlebis gamorTva) da Enable Optimization (optimizaciis SesaZlebloba).<br />

Disable Evaluation almis CarTviT gamoyofili <strong>maTematikuri</strong> are kargavs<br />

Tavis Tvisebebs da ar monawileobs gamoTvlebSi. programa aRiqvams mas<br />

rogorc komentars. am dros aris marjvena zeda kideSi Cndeba Savi markeri.<br />

imisaTvis, rom <strong>maTematikuri</strong> are gaxdes xelmisawvdomi gamoTvlebisaTvis,<br />

davawkapunoT masze, Format → Properties… brZanebiT SevideT Properties<br />

dialogSi, romlis Calculation CanarTSi movxsnaT alami Disable Evaluation an<br />

gavxsnaT amave aris konteqsturi meniu da avirCioT Enable Evaluation brZaneba.<br />

Enable Optimization almis CarTva moaxdens gamoyofili <strong>maTematikuri</strong> aris<br />

optimizacias. <br />

Protect CanarTSi SeiZleba davayenoT alami Protect region from editing (aris dacva<br />

redaqtirebisagan). dacva SeiZleba ganxorcieldes im SemTxvevaSi, Tu<br />

redaqtirebisagan daculia TviT dokumentic.<br />

Tu obieqtad arCeulia teqsturi are, Properties dialogi Sesabamisad<br />

nax.7.13. teqsturi aris Tvisebebis dialogis Text CanarTi<br />

optimizaciis ganxilva moxdeba 8.7_Si<br />

109


Seicvleba, kerZod, Calculation CanarTis magivrad gveqneba Text CanarTi (nax. 7.13)<br />

almebiT: Occupy Page Width da Push Regions Down As You Type.<br />

Occupy Page Width almiT teqsturi are daikavebs gverdis mTel siganes,<br />

xolo Push Regions Down As You Type almis dayenebiT xdeba beWdvisas areebis qveviT<br />

Caweva raTa ar moxdes areebis zeddeba.<br />

Tu obieqtad arCeulia ubani, Format → Properties… brZanebiT gamoviZaxebT<br />

ubnis Tvisebebis dialogs CanarTebiT: Display, Area da Protect. Area CanarTSi<br />

SesaZlebelia ubnisaTvis saxelis miniWeba (Area name), ubnis sazRvris (Line),<br />

miniWebuli saxelis (Name), piqtogramis (Icon) da Caketvis TariRisa da drois<br />

(Timestamp) Cvenebis reJimebis dayeneba.<br />

7.8 grafikebis daformateba<br />

Format → Graph brZanebas aqvs Semdegi qvebrZanebebi: X_Y Plot… (dekartis<br />

grafiki), Polar Plot… (polaruli grafiki), 3D Plot… (3_ganzomilebiani grafiki),<br />

Trace… (kvali, traeqtoria) da Zoom… (masStabi).<br />

dekartis, polaruli da 3_ganzomilebiani grafikebis daformateba iyo<br />

ganxiluli 5.3 _ 5.8 _Si.<br />

amisaTvis:<br />

Trace qvebrZanebiT xdeba traeqtoriis wertilebis koordinatebis amokiTxva.<br />

1. davawkapunoT grafikis nebismier adgilas;<br />

2. mivceT Format → Graph → Trace… brZaneba. gamoCndeba Sesabamisi tipis<br />

grafikis (dekartis an polarulis) traeqtoriis dialoguri fanjara.<br />

nax.7.14_ze naCvenebia X_Y Trace dialogi;<br />

nax.7.14. X_Y Trace dialogi<br />

3. davayenoT Track Data Points alami, romliTac xdeba mxolod uSualod<br />

traeqtoriaze mdebare (da ara nebismieri) wertilebis koordinatebis<br />

amokiTxva;<br />

4. gadavataroT Tagvi im traeqtoriis gaswvriv, romlis wertilebis<br />

koordinatebis amokiTxva gvsurs. punqtiruli gadajvaredinebuli<br />

wrfewirebic gadainacvlebian erTi wertilidan meoreze. mimdinare<br />

110


wertilis X da Y koordinatebi (an radiusis da kuTxis mniSvnelobebi)<br />

iqneba dafiqsirebuli Sesabamis velebSi (nax.7.15);<br />

nax.7.15. grafikis wertilebis koordinatebis amokiTxva<br />

5. Tu davaWerT klaviaturis marjvena an marcxena mimarTulebis klaviSs,<br />

gadavaadgildebiT traeqtoriis momdevno an wina wertilze, xolo zeda da<br />

qveda mimarTulebis klaviSebis gamoyenebiT gadavalT sxva traeqtoriebze.<br />

dafiqsirebuli koordinatebis mniSvnelobebi SeiZleba traeqtoriis<br />

dialoguri fanjris Copy X, Copy Y (an Copy Radius, Copy Angle) RilakebiT<br />

gadavitanoT buferul mexsierebaSi.<br />

ori punqtiruli gadajvaredinebuli wrfewiri darCeba grafikze dialoguri<br />

fanjris daxurvamde.<br />

ganvixiloT Format → Graph → Zoom… brZaneba;<br />

1. movniSnoT grafiki masze TagviT dawkapunebiT;<br />

2. mivceT Format → Graph → Zoom… brZaneba. gamova nax.7.16_ze moyvanili X_Y<br />

Zoom dialoguri fanjara (an Polar Zoom _ Tu moniSnuli iyo polaruli<br />

grafiki);<br />

111


nax.7.16. X_Y Zoom dialoguri fanjara<br />

3. gamovyoT Tagvis gadaTrevis teqnikiT grafikis is regioni, romlis<br />

masStabirebas vapirebT. Min: da Max: teqstur velebSi davinaxavT<br />

gamoyofili regionis X da Y RerZebis koordinatebs (polaruli grafikis<br />

SemTxvevaSi am tipis grafikis Sesabamis koordinatebs);<br />

4. davaWiroT Zoom Rilaks. davinaxavT grafiks axali masStabiT. RerZebis<br />

koordinatebis minimaluri da maqsimaluri mniSvnelobebi iqnebian iseTebi,<br />

romlebic dafiqsirebulia Min: da Max: velebSi;<br />

5. Tu gvsurs am masStabis gauqmeba, davaWiroT Unzoom Rilaks;<br />

6. OK Rilakze daWeriT moxdeba axali masStabis dafiqsireba.<br />

Tu gvaqvs grafiki, romlis masStabis Secvla ukve moxda, SesaZlebelia<br />

sawyisi masStabis aRdgena. amisaTvis X_Y Zoom dialogSi davaWiroT Full View<br />

Rilaks.<br />

7.9 ferebis dayeneba<br />

Format → Color brZanebas aqvs Semdegi qvebrZanebebi:<br />

Background… _ samuSao furclis fonis feris Secvla;<br />

Highlight… _ gamoyofili areebis feris dayeneba;<br />

Annotation… _ anotaciis feris dayeneba;<br />

Use Default Palette _ winaswari SeTanxmebis palitris gamoyeneba;<br />

Optimize Palette _ palitris optimizacia.<br />

pirveli sami qvebrZanebiT gamoiZaxeba Sesabamisi dialoguri fanjrebi,<br />

sadac warmodgenil ferTa palitraSi SevirCevT CvenTvis sasurvel fers da OK<br />

Rilakis meSveobiT cvlilebas davadasturebT.<br />

112


7.10 ubnebis daformateba<br />

arsebobs SemTxvevebi, rodesac saWiroa movaxdinoT samuSao furclis ubnis<br />

Caketva raTa davicvaT Cveni dokumenti (Tundac sxva momxmareblisagan) an SekumSva.<br />

Format → Area brZanebas aqvs Semdegi punqtebi: Lock… (Caketva), Unlock… (Caketvis<br />

moxsna), Collaps (SekumSva), Expand (gafarToeba).<br />

ubnis Casaketad:<br />

1. davawkapunoT ubnis SigniT;<br />

2. mivceT Format → Area → Lock… brZaneba. gamoCndeba Lock Area dialoguri<br />

fanjara (nax.7.17);<br />

nax.7.17. ubnis Caketvis dialoguriFfanjara<br />

3. Tu gvsurs ubnis Caketva paroliT, avkriboT paroli (asoebis, cifrebis da<br />

sxva simboloebis kombinacia) dialogis pirvel velSi;<br />

4. parolis Setanis SemTxvevaSi gavimeoroT is Reenter password: velSi;<br />

5. Collapse when locked almis dayenebiT xdeba Caketili ubnis SekumSva, xolo<br />

Show lock timestamp almis dayenebiT _ ubnis bolo Caketvis TariRis da<br />

drois Cveneba;<br />

6. SekumSuli ubnis dasamalad masze marjvena wkapuniT gamoviZaxoT<br />

konteqsturi meniu, avirCioT Properties... punqti, SevideT Properties dialogis<br />

Area CanarTSi, sadac Sesabamisi almebis moxsniT moxdeba ubnis sruli<br />

damalva;<br />

7. davaWiroT OK Rilaks.<br />

Caketili ubnis sazRvrebze davinaxavT boqlomis gamosaxulebas da Caketvis<br />

TariRsa da dros (Tu Show lock timestamp alami iyo dayenebuli), xolo SekumSul<br />

ubans winaswari SeTanxmebiT vnaxavT erTi wrfewiris saxiT.<br />

damalul areze Tagvis gadatarebiT gamoCndeba ori punqtiruli wrfewiri –<br />

ubnis zeda da qveda sazRvrebi.<br />

ubnis SesakumSad Caketvis gareSe:<br />

1. davawkapunoT masze;<br />

2. mivceT Format → Area → Collapse brZaneba.<br />

113


ubnis Caketvis moxsna Semdegnairad xdeba:<br />

1. davawkapunoT Caketil ubanze;<br />

2. avirCioT Format → Area → Unlock… brZaneba (Tu ubani iyo Caketili paroliT,<br />

saWiroa misi Setana);<br />

3. davaWiroT OK Rilaks.<br />

ubnis blokireba moixsneba da SesaZlebeli gaxdeba misi redaqtireba. Tu<br />

ubani iyo Caketili parolis gareSe, nebismier momxmarebels SeuZlia blokirebis<br />

moxsna Format → Area → Unlock… brZanebiT.<br />

amisaTvis:<br />

SekumSuli ubnis misi pirvandeli saxiT dasanaxad saWiroa misi gafarToeba.<br />

1. davawkapunoT sazRvris wrfewirze;<br />

2. avirCioT Format → Area → Expand brZaneba.<br />

7.11 areebis gancalkeveba da sworeba.<br />

gverdebis xelmeore numeracia<br />

areebis urTierTgadafarvis SemTxvevaSi saWiro xdeba maTi gancalkeveba,<br />

rac Format → Separate Regions brZanebiTExorcieldeba. igives mivaRwevT calkeuli<br />

areebis individualuri gadaadgilebiTac da, Tu saWiroa, Sesabamis adgilebSi<br />

damatebiTi striqonebis CasmiT. amasTan ar unda daviviwyoT, rom zogjer Format →<br />

Separate Regions brZaneba ise gadaadgilebs areebs, rom gamoTvlebis mimdevroba<br />

Seicvleba, amitom ufro xelsayrelia areebis gancalkeveba movaxdinoT xeliT.<br />

areebis sworebisaTvis:<br />

1. gamovyoT areebi;<br />

2. avirCioT Format → Align Regions → Across brZaneba (sworeba horizontalis<br />

amisaTvis:<br />

gaswvriv) an Format → Align Regions → Down (sworeba vertikalis gaswvriv).<br />

igives mivaRwevT Standard panelis da RilakebiT.<br />

areebis vertikaluri sworeba SesaZlebelia agreTve saxazavis meSveobiT.<br />

1. mivceT View → Ruler brZaneba;<br />

2. davawkapunoT saxazavis im adgilas, romelic areebis marcxena kideebis<br />

sasurvel daSorebas Seesabameba. saxazavze gamoCndeba tabulaciis simbolo;<br />

3. tabulaciis simboloze marjvena wkapuni gamoitans konteqstur menius.<br />

avirCioT Show Guideline punqti. gamoCndeba mwvane vertikaluri xazi, romlis<br />

adgilmdebareobis Secvla SesaZlebelia tabulaciis simbolos gadaTreviT;<br />

4. gamovyoT da gadavaadgiloT areebi mwvane xazTan.<br />

Format → Repaginate Now brZanebiT xdeba dokumentis gverdebad xelmeore<br />

dayofa. M<strong>athcad</strong>_i avtomaturad dayofs dokuments gverdebad ise, rom arc erTi<br />

are ar gadakveTs gverdis sazRvrebs.<br />

114


Tavi VIII mTavari menius Tools (instrumentebi)<br />

punqti<br />

8.1 mTavari menius Tools punqtis Semadgenloba<br />

mTavari menius Tools punqtiT an Alt + T klaviSebis kombinaciiT gamoiZaxeba<br />

Semdegi qvemeniu:<br />

Spelling... – marTlweris Semowmeba;<br />

Animation – animaciuri klipebis Seqmna da aRwarmoeba;<br />

Protect Worksheet... – samuSao furclis dacva;<br />

Calculate _ gamoTvlebis reJimis dayeneba;<br />

Optimize _ gamoTvlebis optimizacia;<br />

Disable Evaluation _ calkeuli <strong>maTematikuri</strong> aris gaangariSebis procesidan<br />

gamoricxva;<br />

Trace Error (Secdomis kvali) – Secdomis wyaros gamovlineba;<br />

Worksheet Options... _ samuSao furclis ofciebi;<br />

Preferences… (upiratesobani) _ parametrebis momarTva.<br />

8.2 marTlweris Semowmeba da koreqtireba<br />

marTlweris Semowmeba da koreqtireba xdeba Tools → Spelling… brZanebiT an<br />

Standard panelis Rilakze daWeriT. amisaTvis:<br />

1. davawkapunoT im adgilas, saidanac gvsurs daviwyoT marTlweris<br />

Semowmeba. M<strong>athcad</strong>_i daiwyebs Semowmebas am adgilidan da gaagrZelebs<br />

dokumentis bolomde, ris Semdeg SesaZlebelia procesis Sewyveta an<br />

gagrZeleba dokumentis dasawyisidan;<br />

2. mivceT Tools → Spelling brZaneba an davaWiroT Standard panelis<br />

Rilaks.<br />

M<strong>athcad</strong>_i daiwyebs marTlweris Semowmebas, risTvisac iyenebs<br />

inglisuri enis leqsikons, gamdidrebul <strong>maTematikuri</strong> terminologiiT da<br />

momxmareblis personaluri leqsikoniT. Tu dokumentSi aRmoCndeba<br />

M<strong>athcad</strong>_isaTvis ucnobi sityva, gaixsneba Check Spelling (marTlweris<br />

Semowmeba) dialoguri fanjara (nax.8.1), sadac Not Found: velSi davinaxavT<br />

am sityvas da Change To: velSi savaraudo cvlilebebis CamonaTvals. Tu<br />

programa ver gvTavazobs Secvlis rekomendacias, naCvenebi iqneba<br />

mxolod misTvis ucnobi sityva;<br />

115


nax.8.1. marTlweris Semowmebis dialoguri fanjara<br />

3. Tu Secvlis rekomendaciebis CamonaTvali Seicavs sityvis swor variants,<br />

movniSnoT is, Tu ara _ avkriboT is Change To: velSi. davaWiroT Change<br />

Rilaks. Suggest Rilaks viyenebT, Tu gvsurs Secvlis damatebiTi, magram<br />

naklebi albaTobis variantebis daTvaliereba. Tu M<strong>athcad</strong>_s ara aqvs<br />

damatebiTi SeTavazebebi, Suggest Rilaki ar iqneba aqtiuri.<br />

Tu sityvis Secvla ar gvsurs, viyenebT Ignore (ignorireba) Rilaks. am<br />

SemTxvevaSi Tu M<strong>athcad</strong>_s momavalSi es sityva kidev Sexvdeba, is ar<br />

iqneba aRqmuli rogorc arasworad dawerili.<br />

Add RilakiT sityva iqneba Setanili momxmareblis personalur<br />

leqsikonSi.<br />

SeiZleba agreTve movaxdinoT marTlweris Semowmeba teqstis gamoyofili<br />

fragmentisaTvis.<br />

aRvniSnoT, rom marTlweris Sesamowmeblad SesaZlebelia inglisuris<br />

sasurveli dialeqtis miTiTeba. amisaTvis Tools → Preferences… brZanebiT SevdivarT<br />

dialogSi, romlis Language CanarTSi moyvanilia xelmisawvdomi dialeqtebis<br />

CamonaTvali.<br />

8.3 animaciuri klipebis Seqmna da aRwarmoeba<br />

Tools → Animation punqts gaaCnia ori qvebrZaneba: Record… (Cawera) da<br />

Playback… (aRwarmoeba).<br />

animaciuri klipebis Sesaqmnelad M<strong>athcad</strong>_i iyenebs Frame (kadri) CaSenebul<br />

cvlads, romelic Rebulobs mTel mniSvnelobebs (winaswari SeTanxmebiT 0_dan<br />

9_mde bijiT 1). SesaZlebelia ara mxolod grafikebis animacia, aramed yvelafris,<br />

rac Frame cvladzea damokidebuli. Frame cvladi arsebiTad mimdinare kadris<br />

nomers warmoadgens. kadrebis mimdevrobiTi aRwarmoeba gansazRvruli siCqariT<br />

(winaswari SeTanxmebiT – 10 kadri 1 wuTSi) qmnis moZrav gamosaxulebas.<br />

116


animaciuri klipis Sesaqmnelad:<br />

1. SevqmnaT gamosaxuleba an gamosaxulebaTa jgufi, romelTa mniSvnelobebi<br />

saboloo jamSi arian Frame cvladze damokidebuli;<br />

2. mivceT Tools → Animation → Record… brZaneba. gamoCndeba Record Animation<br />

dialoguri fanjara (nax.8.2);<br />

3. punqtiruli marTkuTxediT gamovyoT dokumentis is nawili (nawilebi),<br />

romelTa animaciur klips vqmniT. Tu klipi iqmneba grafikisaTvis, gamovyoT<br />

uSualod grafiki (wina gansazRvrebebis gareSe);<br />

nax.8.2. grafikisaTvis klipis Seqmna<br />

4. Record Animation dialoguri fanjris For FRAME ganyofilebis From: da To:<br />

cifrul velebSi ganvsazRvroT FRAME cvladis mniSvnelobebis qveda da<br />

zeda sazRvrebi, xolo At: velSi – kadrebis aRwarmoebis siCqare;<br />

5. davaWiroT Animate Rilaks. daiwyeba klipis Seqmnis procesi. dialoguri<br />

fanjris SuaSi – daTvalierebis zonaSi – gamoCndeba dokumentis<br />

gamoyofili nawilebis miniaturuli gamosaxuleba. daTvalierebis zonaSi<br />

davinaxavT yovel axal Seqmnil kadrs warweriT zonis qveviT (mag., FRAME<br />

=5), romelic aCvenebs mimdinare kadris nomers.<br />

117


aRvniSnoT, rom axali kadrebis gamoCenis siCqare ar aris damokidebuli<br />

dialogis At: velSi miTiTebul cifrze, radgan Animation RilakiT xdeba<br />

kadrebis Seqmna da ara aRwarmoeba;<br />

6. Seqmnili animaciuri klipis Sesanaxad davaWiroT Save As… Rilaks.<br />

gamoCndeba dialoguri fanjara, romelSic Sesatania klipis saxeli da<br />

asarCevia saqaRalde, sadac is iqneba ganlagebuli.<br />

klipi Seinaxeba gafarToebiT .avi (Audio_Video Interleaved) da misawvdomi iqneba<br />

Windows operaciuli sistemis garemos yvela programisaTvis.<br />

animaciuri klipebi xSirad moiTxoven did mexsierebas, amitom maTi Senaxva<br />

xdeba SekumSuli formiT. Record Animation dialoguri fanjris Options… Rilakze<br />

daWeriT gamoiZaxeba dialogi, romelSic SesaZlebelia SekumSvis meTodis SerCeva.<br />

aRvniSnoT, rom grafikebis animaciis Seqmnis dros umjobesia gamovrToT<br />

grafikebis avtomaturi masStabirebis parametrebi da davayenoT Sesabamisi<br />

parametrebi xeliT, radgan avtomaturi masStabirebisas grafikis zomebi xSirad<br />

icvleba naxtomisebr FRAME cvladis diskretuli mniSvnelobebis Sesabamisad.<br />

rogorc ki animaciuri klipis Seqmna damTavrdeba, gamoCndeba Play Animation<br />

(animaciis aRwarmoeba) fanjara, romelSic Cans klipis pirveli kadri (nax.8.3).<br />

nax.8.3. animaciis aRwarmoebis fanjara<br />

Seqmnili animaciuri klipis aRwarmoebisaTvis davawkapunoT fanjris<br />

marcxena qveda kuTxis isarze.<br />

dialogis meore Rilaki (isris marjvniv) warmoadgens aRwarmoebis marTvis<br />

Rilaks. masze daWeriT gamoCndeba Semdegi meniu:<br />

View (xedi) _ klipis fanjris zomis marTva. menius am punqts aqvs<br />

qvepunqtebi: Half Size (fanjris zomis ganaxevreba), Normal Size (Cveulebrivi<br />

zoma), Double Size (ormagi zoma);<br />

Speed (siCqare) – sasurveli siCqare dayendeba mcocis meSveobiT;<br />

Open… – avi–failebis gaxsnis dialogis gamotana;<br />

Close – mimdinare fanjris daxurva;<br />

Copy – buferul mexsierebaSi kopireba;<br />

118


Configure... (konfiguraciis dayeneba) – dialoguri fanjris gamoZaxeba,<br />

romelSic xdeba daTvalierebis reJimis dayeneba – mTel ekranze an<br />

garkveuli zomis fanjaraSi;<br />

Command… (brZaneba) – marTva brZanebaTa striqonidan.<br />

nebismieri arsebuli animaciuri klipis aRwarmoebisaTvis:<br />

1. mivceT Tools → Animation → Playback… brZaneba. gamoCndeba Play Animation<br />

dialogi, romelic jer SekumSulia, radgan ar aris gaxsnili avi_faili;<br />

2. aRwarmoebis marTvis dialogSi meore Rilakis menius Open… punqtze<br />

dawkapunebiT gavxsnaT Open File dialoguri fanjara, sadac avirCioT saWiro<br />

avi_faili;<br />

3. davaWiroT Play Animation dialogis pirvel Rilaks.<br />

aRvniSnoT, rom Tu dokumentSi iyo damyarebuli hiperlinki avi_failTan an<br />

Casmuli avi_failis iarliyi, iarliyze an hipermimarTvaze orjeradi dawkapunebiT<br />

moxdeba animaciuri klipis aRwarmoeba.<br />

8.4 samuSao furclis dacva<br />

dokumentis dacvisaTvis avirCioT Tools → Protect Worksheet... brZaneba. gamova<br />

Protect Worksheet dialoguri fanjara (nax.8.4).<br />

nax.8.4. Protect Worksheet dialogi<br />

Protect Worksheet dialoguri fanjris Protection Level ganyofilebaSi arsebuli<br />

gadamrTvelebidan avirCevT sasurvels:<br />

File – failis sruli dacva. am dros SeuZlebelia failis sxva gafarToebiT<br />

Senaxva;<br />

Content _ arsebuli areebis, ubnebis, teqsturi velebis dacva. SesaZlebelia<br />

axali monacemebis Seyvana da daculi areebis kopireba;<br />

Editing – samuSao furclis dacva redaqtirebisagan. am dros SeuZlebelia<br />

redaqtireba, kopireba da axali areebis Seqmna.<br />

119


Password (optional): velSi avkriboT sasurveli paroli. Reenter password: velSi<br />

gavimeoroT paroli da OK RilakiT davafiqsiroT Sesrulebuli moqmedebebi.<br />

Tu gvsurs dokumentis dacvis moxsna, avirCioT Tools → Unprotect Worksheet...<br />

brZaneba. Tu dacva gvqonda paroliT, unda avkriboT Sesabamisi sityva, ris Semdeg<br />

dokumentis dacva moixsneba.<br />

8.5 gamoTvlebis reJimebi<br />

winaswari SeTanxmebiT M<strong>athcad</strong>_i muSaobs gamoTvlebis avtomatur reJimSi,<br />

rac niSnavs, rom yvelanairi angariSi da gardaqmna sruldeba myisierad, xolo<br />

nebismieri Secvla gamoiwvevs xelaxal gadaangariSebas. xelaxali gadaangariSeba<br />

xdeba mxolod dokumentis xiluli nawilisaTvis, xolo momdevno <strong>maTematikuri</strong><br />

gamosaxulebebi dokumentis qveviT gadaadgilebisamebr gamoiTvleba manam mTeli<br />

samuSao furceli ar ganaxldeba. rodesac angariSebis dasamTavreblad programas<br />

dro sWirdeba, Tagvis maCvenebeli Seicvlis formas da furclis qveviT<br />

Setyobinebis striqonSi gamoCndeba sityva “Wait” (daicade).<br />

avtomaturi reJimis CarTva_gaTiSva xdeba Tools → Calculate → Automatic<br />

Calculation brZanebiT, romelic arsebiTad alams warmoadgens.<br />

roca avtomaturi reJimi gamorTulia, M<strong>athcad</strong>_i muSaobs xeliT gamoTvlebis<br />

reJimSi (Manual Mode) . am dros gamoTvlebi ar sruldeba specialuri brZanebis<br />

miRebamde da momxmarebels ar sWirdeba angariSebis damTavrebis lodini. Tu<br />

xeliT gamoTvlebis reJimSi movaxdineT cvlilebebi, romelnic gamoiwveven<br />

ganaxlebis aucileblobas, Setyobinebis striqonSi wavikiTxavT “Calc”. amiT<br />

M<strong>athcad</strong>_i gvaxsenebs, rom saWiroa ekranze gamosaxuli Sedegebis ganaxleba.<br />

Tools → Calculate → Calculate Now brZanebiT (an F9 klaviSiT an Standard panelis<br />

= RilakiT) xdeba gamoTvlebis ganaxleba, magram gadaangariSdeba mxolod<br />

dokumentis xiluli nawili. dokumentis qveviT gadaadgilebiT Setyobinebis<br />

striqonSi isev gamoCndeba “Calc” anu axali gamosaxulebebis gamosaTvlelad isev<br />

saWiro gaxdeba Tools → Calculate → Calculate Now brZaneba.<br />

xeliT gamoTvlebis reJimSi sifrTxiliT unda visargebloT beWdvis<br />

brZanebiT, radgan dokumentis nawili SeiZleba iyos ganaxlebuli, nawili ki – ara.<br />

Tu gvsurs movaxdinoT mTeli dokumentis gadaangariSeba, unda visargebloT<br />

Tools → Calculate → Calculate Worksheet (Ctrl + F9) brZanebiT.<br />

gamoTvlebis Sesawyvetad viyenebT Esc klaviSs. gamoCndeba dialoguri<br />

fanjara, sadac OK–ze daWeriT vadasturebT Sewyvetas. maTematikur<br />

gamosaxulebaze davinaxavT saTanado Setyobinebas. gamoTvlebis gasagrZeleblad<br />

davawkapunoT am gamosaxulebaze da davaWiroT F9 klaviSs an Standard panelis =<br />

Rilaks.<br />

120


8.6 calkeuli <strong>maTematikuri</strong> aris gaangariSebis<br />

procesidan gamoricxva<br />

gamoTvlebis dros SesaZlebelia calkeuli <strong>maTematikuri</strong> aris<br />

gaangariSebis procesidan gamoricxva. amis gansaxorcieleblad arsebobs ramdenime<br />

saSualeba:<br />

davawkapunoT maTematikur areSi, Format → Properties… brZanebiT SevideT<br />

Properties dialogSi, romlis Calculation CanarTSi davayenoT Disable Evaluation<br />

alami (ix. 7.7);<br />

davawkapunoT maTematikur areSi da mivceT Tools → Disable Evaluation brZaneba,<br />

romelic arsebiTad alams warmoadgens;<br />

<strong>maTematikuri</strong> aris konteqsturi meniudan avirCioT Disable Evaluation punqti.<br />

8.7 gamoTvlebis optimizacia<br />

simboluri da ariTmetikuli gamoTvlebi M<strong>athcad</strong>_Si erTmaneTisagan<br />

damoukideblad sruldeba sxvadasxva procesorebis mier. imisaTvis, rom am orma<br />

procesorma erTianad miiRon monawileoba gamoTvlebis procesSi, saWiroa<br />

movaxdinoT gamoTvlebis optimizacia. optimizacia mdgomareobs imaSi, rom jer<br />

simboluri procesori axdens <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis gamartivebas, xolo<br />

Semdeg iwyeba miRebuli gamartivebuli gamosaxulebis ricxviTi gamoTvla.<br />

Tools → Optimize brZanebas aqvs sami qvebrZaneba:<br />

Equation _ <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebis optimizacia;<br />

Worksheet _ samuSao furclis optimizacia;<br />

Show optimization _ optimizaciis Sedegad miRebuli gamartivebuli<br />

gamosaxulebis Cveneba.<br />

nax.8.5_ze moyvanilia gamoTvlebis optimizaciis magaliTi.<br />

SeviyvanoT monacemebi. davawkapunoT gamosaxulebaze da mivceT Tools →<br />

Optimize → Equation brZaneba an am gamosaxulebis konteqsturi meniudan avirCioT<br />

Optimize punqti. Tu M<strong>athcad</strong>_i “moZebnis” gamosaxulebis gamartivebul formas, mis<br />

marjvniv gamoCndeba wiTeli varskvlavi (rogorc naCvenebia nax.8.5_ze moyvanil<br />

magaliTSi), sawyisi gamosaxuleba Seicvleba gamartivebuliT (ara vizualurad,<br />

aramed programis “SigniT”) da gamoiTvleba gamartivebuli gamosaxuleba.<br />

Tu gvsurs gamartivebuli gamosaxulebis daTvaliereba, davawkapunoT masze<br />

Tagvis marjvena RilakiT da avirCioT Show Optimization punqti an davawkapunoT<br />

gamosaxulebaze da mivceT Tools → Optimize → Show Optimization brZaneba. gamoCndeba<br />

Optimized Result fanjara, sadac iqneba Cawerili gamartivebuli gamosaxuleba.<br />

swored am gamartivebuli gamosaxulebis gamoTvliT miiReba ricxviTi Sedegi. ra<br />

Tqma unda, igive Sedegs miviRebT optimizaciis gareSec, magram rTuli<br />

121


gamosaxulebebis SemTxvevaSi optimizacia sagrZnoblad amcirebs gamoTvlebis<br />

xangrZlivobas.<br />

nax.8.5. gamoTvlebis optimizaciis magaliTi<br />

Tu M<strong>athcad</strong>_ma ver SeZlo sawyisi gamosaxulebis gamartiveba, mis marjvniv<br />

gamoCndeba lurji varskvlavi.<br />

Tools → Optimize → Worksheet brZanebiT, romelic arsebiTad alams<br />

warmoadgens, xdeba optimizaciis reJimis dayeneba_moxsna mTeli dokumentisaTvis.<br />

Tu samuSao furclis optimizaciis reJimi dayenebulia, calkeuli gamosaxuleba<br />

SeiZleba gamovricxoT optimizaciis procesidan konteqsturi meniudan Optimize<br />

punqtis SerCeviT.<br />

8.8 Secdomis wyaros gamovlineba<br />

Tu M<strong>athcad</strong>_i ver agrZelebs gamoTvlebs raRaca Secdomis gamo, is wiTlad<br />

gaaferadebs Sesabamis adgils, xolo gamosaxulebaze dawkapunebiT gamoitaneba<br />

Setyobineba Secdomis tipis mokle aRweriT (nax.8.6).<br />

122


nax.8.6. Secdomis wyaros gamovlineba<br />

rogorc vxedavT magaliTidan, Secdoma gamoaSkaravda meoTxe<br />

gamosaxulebaSi, magram is warmoiSva g(x) funqciaSi, sadac moxda 0_ze gayofa.<br />

momxmarebels SeuZlia TviTon gamoavlinos Secdomis warmoSobis wyaro an<br />

miandos es procedura M<strong>athcad</strong>_s. amisaTvis:<br />

1. davawkapunoT gamosaxulebaze, romelSic gamovlinda Secdoma, da mivceT<br />

Tools → Trace Error brZaneba. gamoCndeba Trace Error fanjara (nax.8.7);<br />

nax.8.7. Trace Error fanjara<br />

2. Trace Error fanjaraSi aris 4 Rilaki, romelTa meSveobiT xdeba SecdomasTan<br />

dakavSirebuli erTi gamosaxulebidan meoreze gadaadgileba. es Rilakebia:<br />

|| (bolo). |


Rilakis gamoyenebiT xdeba im gamosaxulebaSi gadasvla, romelSic<br />

warmoiSva Secdoma.<br />

8.9 samuSao furclis ofciebi<br />

Tools → Worksheet Options… brZanebiT gaixsneba Worksheet Options dialoguri<br />

fanjara (nax.8.8) Semdegi CanarTebiT:<br />

Built-In Variables _ CaSenebuli cvladebi;<br />

Calculation _ gamoTvla;<br />

Display _ displei;<br />

Unit System _ erTeulTa <strong>sistema</strong>;<br />

Dimensions _ ganzomilebebi.<br />

nax.8.8. Worksheet Options dialoguri fanjara<br />

Built-In Variables CanarTSi xdeba sistemuri cvladebis: ORIGIN (veqtorebis da<br />

matricebis sawyisi indeqsi, winaswari SeTanxmebiT udris 0); Convergence Tolerance<br />

(TOL) (ricxobrivi gamoTvlebis cdomileba, winaswari SeTanxmebiT udris 0.001);<br />

Constraint Tolerance (CTOL) (SezRudvebze daSveba, winaswari SeTanxmebiT udris 0.001)<br />

da sxv. _ mniSvnelobebis Secvla, ris Semdeg rekomendirebulia mivceT Tools →<br />

Calculate → Worksheet brZaneba raTa davrwmundeT, rom dokumentis yvela<br />

<strong>maTematikuri</strong> gamosaxuleba gamoTvlilia CaSenebuli cvladebis axali<br />

mniSvnelobebisaTvis.<br />

Calculation CanarTSi SeiZleba davayenoT ori alami:<br />

124


Recalculate automatically – avtomaturi gadaangariSeba;<br />

Optimize expression before calculating – optimizaciis reJimis dayeneba.<br />

Tools → Worksheet Options → Display CanarTSi SesaZlebelia zogi<br />

operatorisaTvis sxva misi aRmniSvneli simbolos daweseba. es operatorebia:<br />

lokaluri da globaluri miniWeba, muqi toloba, gamravleba da gayofa. am<br />

operatorebis simboloebis Secvla calkeuli <strong>maTematikuri</strong> gamosaxulebisaTvis<br />

SesaZlebelia Sesabamisi simbolos konteqsturi meniudan.<br />

Unit System CanarTSi xdeba erTeulTa sistemis SerCeva ganzomilebis mqone<br />

sidideebisaTvis: SI, MKS, CGS, US customary (aSS_s <strong>sistema</strong>), None. winaswari<br />

SeTanxmebiT M<strong>athcad</strong>_i iyenebs SI <strong>sistema</strong>s.<br />

Dimensions CanarTSi Display Dimensions almiT xdeba masis (Mass), sigrZis<br />

(Length), drois (Time), temperaturis (Temperature), ganaTebulobis (Luminosity), denis<br />

(Current) da nivTierebis raodenobis (Substance) ganzomilebebis Cvenebis reJimis<br />

dayeneba_moxsna.<br />

8.10 parametrebis momarTva<br />

Tools → Preferences… brZanebiT xdeba Preferences dialoguri fanjris<br />

gamoZaxeba, romelsac aqvs oTxi CanarTi: General, HTML Options, Script Security da<br />

Language (nax.8.9).<br />

nax.8.9. Preferences dialoguri fanjara<br />

125


General CanarTis ganyofilebebia:<br />

o Startup Options (sastarto ofciebi), sadac SeiZleba davayenoT alami<br />

Show M<strong>athcad</strong> tips at startup _ programis gaSvebisas sasargeblo rCevebis<br />

Cveneba;<br />

o Keyboard Options (klaviaturis ofciebi) 2 almiT: Standard Windows<br />

shortcut keys _ standartuli swrafmoqmedebis klaviSebis gamoyeneba da<br />

Context_sensitive equal signs _ konteqstis mimarT mgrZnobiare<br />

Semoklebebis gamoyeneba;<br />

o Default Worksheet Location (winaswari SeTanxmebiT dokumentis Senaxvis<br />

adgili), sadac Browse… RilakiT SesaZlebelia arsebuli Senaxvis<br />

adgilis Secvla;<br />

o Recently Used Files (bolos gamoyenebuli failebi), sadac misaTiTebelia<br />

bolos gamoyenebuli failebis raodenoba, romlebsac vnaxavT File<br />

menius CamonaTvalSi;<br />

o Undo History (istoriis gauqmeba), sadac Maximum number of undoable actions<br />

per document: velSi xdeba dokumentSi gauqmebul moqmedebaTa<br />

maqsimaluri ricxvis miTiTeba;<br />

HTML Options CanarTSi xdeba M<strong>athcad</strong>_is dokumentis .html gafarToebis mqone<br />

failebis ofciebis SerCeva;<br />

Script Security CanarTSi SesaZlebelia Script_obieqtebis anu momxmareblis mier<br />

Casmuli komponentebis dacvis ofciis SerCeva;<br />

Language CanarTSi xdeba marTlweris leqsikonis dialeqtis SerCeva.<br />

126


Tavi IX mTavari menius Window (fanjara)<br />

punqti<br />

9.1 mTavari menius Window punqtis Semadgenloba<br />

rogorc yvela programas, romelic muSaobs Windows operaciuli sistemis<br />

garemoSi, M<strong>athcad</strong>_sac gaaCnia momxmareblisTvis moxerxebuli mravalfanjriani<br />

interfeisi.<br />

M<strong>athcad</strong>_Si SesaZlebelia vimuSaoT erTdroulad ramdenime dokumentTan,<br />

romlebic programis CatvirTvis Semdeg iyvnen gamoyenebulni. maT Soris erT_erTi<br />

aqtiuria. danarCenebis gaaqtiureba nebismier momentSi SesaZlebelia.<br />

fanjrebTan muSaoba xdeba mTavari menius Window punqtis meSveobiT,<br />

romelic Sedgeba Semdegi qvepunqtebisagan:<br />

Cascade – dokumentis fanjrebis kaskaduri ganlageba;<br />

Tile Horizontal _ dokumentis fanjrebis horizontaluri ganlageba;<br />

Tile Vertical _ dokumentis fanjrebis vertikaluri ganlageba.<br />

am qvepunqtebis garda, Window menius qveda nawilSi moyvanilia programis<br />

CatvirTvis Semdeg gamoyenebuli dokumentebis sia. SesaZlebelia siis nebismieri<br />

dokumentis gaaqtiureba.<br />

Window punqtis qvepunqtebis gamoZaxeba xdeba agreTve klaviaturis Alt + W<br />

klaviSebis kombinaciiT.<br />

9.2 fanjrebis kaskaduri ganlageba<br />

(Cascade)<br />

Window → Cascade brZaneba dokumentebis fanjrebs kaskadurad ganalagebs.<br />

kaskaduri ganlagebisas fanjrebi ganTavsdebian Tanmimdevrulad, erTimeoris<br />

nawilobrivi gadafarviT. sxva fanjrebze zemoT ganlagebuli fanjara Cans<br />

mTlianad da aqtiuria. yvela dokumentis saTauris striqoni xilulia (nax.9.1).<br />

aseT mdgomareobaSi SesaZlebelia fanjrebis minimizacia, zomebis Secvla da<br />

daxurva saTauris striqonis marjvena kideSi arsebuli Sesabamisi Rilakebis<br />

gamoyenebiT.<br />

kaskaduri ganlageba moxerxebulia bevr fanjarasTan erTdrouli muSaobis<br />

dros maTi gadarTvisaTvis. GgadarTva da sxva fanjris gaaqtiureba xdeba<br />

saTauris striqonze dawkapunebiT.<br />

127


nax.9.1. fanjrebis kaskaduri ganlageba<br />

9.3 fanjrebis horizontaluri da vertikaluri ganlageba<br />

(Tile Horizontal, Tile Vertical)<br />

Window → Tile Horizontal brZaneba dokumentebis fanjrebs horizontalurad<br />

ganalagebs (nax.9.2), xolo Window → Tile Vertical brZaneba dokumentebis fanjrebs<br />

ganalagebs vertikalurad (nax.9.3), amasTan rogorc horizontaluri, ise<br />

vertikaluri ganlagebis dros yvela fanjris zoma erTi da igive iqneba.<br />

rac ufro metia fanjrebis raodenoba ekranze, miT ufro mcirea maTi zoma<br />

da Sesabamisad miT ufro mcirea fanjrebSi moTavsebuli dokumentebis xiluli<br />

nawili. amitom am brZanebebis gamoyeneba mizanSewonilia ori_sami fanjris<br />

SemTxvevaSi.<br />

fanjrebis horizontaluri da vertikaluri ganlagebisas moxerxebulia<br />

erTi Ffanjridan meoreSi obieqtebis kopireba_gadatana rogorc Edit → Copy, Edit<br />

→ Cut, Edit → Paste brZanebebiT (an konteqsturi menius igive punqtebiT an Standard<br />

128


instrumentTa panelis Sesabamisi RilakebiT), aseve Drag and Drop teqnikiT Tagvis<br />

meSveobiT.<br />

Tu gvaqvs fanjrebis didi raodenoba, M<strong>athcad</strong>_i uars ityvis damatebiTi<br />

dokumentebis gaxsnaze da gamoitans sainformacio Setyobinebas amis Taobaze.<br />

muSaobis gasagrZeleblad saWiroa nawili fanjrebis daxurva Sesabamisi<br />

fanjrebis saTauris striqonze mdebare daxurvis RilakiT an saTauris striqonis<br />

konteqsturi menius Close brZanebiT.<br />

nax.9.2. fanjrebis horizontaluri ganlageba<br />

9.4 dokumentebis fanjrebis marTva<br />

garda 9.1_Si moyvanili mTavari menius Window punqtis qvebrZanebebisa,<br />

dokumentebis fanjrebTan muSaoba SesaZlebelia sxva gziTac.<br />

rogorc ukve iTqva, programis CatvirTvis Semdeg momxmareblis mier yvela<br />

gamoyenebuli dokumenti dafiqsirdeba Sesabamisi saTauris saxiT mTavari menius<br />

129


nax.9.3. fanjrebis vertikaluri ganlageba<br />

Window punqtSi, saidanac advilad SesaZlebelia sasurvel momentSi romelime<br />

maTganis gaaqtiureba. aqtiuri dokumentis saxels CarTuli aqvs alami. aqtiuri<br />

dokumentis fanjaraze SesaZlebelia vimoqmedoT menius striqonis marjvena kideSi<br />

arsebuli RilakebiT (minimizaciis, fanjris zomis Secvlis da fanjris daxurvis).<br />

aqtiuri dokumentis daxurva SesaZlebelia agreTve File → Close brZanebiT.<br />

130


Tavi X sainformacio resursebi. mTavari<br />

menius Help punqti<br />

10.1 mTavari menius Help (daxmareba) punqtis Semadgenloba<br />

mTavari menius Help punqti gvexmareba M<strong>athcad</strong>_is yvela SesaZleblobis<br />

gamoyenebaSi. is Sedgeba Semdegi qvepunqtebisagan:<br />

M<strong>athcad</strong> Help F1 _ sacnobaro sistemis gamoZaxeba;<br />

What’s This? (ra aris es?) Shift +F1 – daxmareba miTiTebuli Temis<br />

Sesaxeb;<br />

Developer’s Reference – ganmviTareblebTan mimarTva;<br />

Author’s Reference – avtorebTan mimarTva;<br />

Tutorials _ M<strong>athcad</strong>_Tan muSaobis TviTmaswavlebeli;<br />

QuickSheets _ M<strong>athcad</strong>_is gamoyenebis magaliTebi;<br />

Reference Tables _ <strong>maTematikuri</strong> formulebis da cxrilebis sruli<br />

cnobari;<br />

E_books _ eleqtronuli wignebi;<br />

User Forum – momxmarebelTa forumi;<br />

M<strong>athcad</strong>.com – Web_misamarTze gadasvla;<br />

M<strong>athcad</strong> Update – M<strong>athcad</strong>_is ganaxleba;<br />

About M<strong>athcad</strong>... – mokle informacia M<strong>athcad</strong>_is Sesaxeb.<br />

aqve aRvniSnoT, rom menius am punqtebTan muSaoba moiTxovs inglisuri enis<br />

sabazo codnas.<br />

10.2 M<strong>athcad</strong>_is sacnobaro <strong>sistema</strong><br />

sacnobaro <strong>sistema</strong> warmoadgens did monacemTa bazas, romelic moculobiT<br />

aRemateba eleqtronul wigns. sacnobaro sistemis da eleqtronuli wignebis<br />

daniSnuleba erTmaneTisagan gansxvavebulia. eleqtronuli wigni M<strong>athcad</strong>_Si<br />

warmoadgens Tematikurad gaerTianebuli dokumentebis erTobliobas, romlebic<br />

exeba sistemis gamoyenebis sxvadasxva sferos da dakavSirebuli arian erTmaneTTan<br />

hiperlinkebiT.<br />

sacnobaro <strong>sistema</strong> Seicavs <strong>sistema</strong>sTan muSaobis yvela mniSvnelovani<br />

sakiTxis srul da detalur informacias.<br />

sacnobaro sistemis gamoZaxeba SesaZlebelia:<br />

menius Help → M<strong>athcad</strong> Help brZanebiT;<br />

klaviaturidan F1 funqcionaluri klaviSiT;<br />

131


Standard instrumentTa panelis RilakiT.<br />

samive SesaZleblobis gamoyenebiT gamodis daxmarebis dialoguri fanjara<br />

(nax.10.1), romelic Sedgeba sami CanarTisagan: Contents (Semadgenloba), Index<br />

(sagnobrivi saZiebeli) da Search (Zieba):<br />

nax.10.1. M<strong>athcad</strong> Help dialoguri fanjara<br />

Contents CanarTi warmodgenilia wignebis katalogis saxiT. yovel wigns<br />

gaaCnia Tavisi dasaxeleba da is Tavis mxriv Sedgeba qvesaTaurebisagan. mag.,<br />

Tu gvainteresebs M<strong>athcad</strong>_Tan muSaobis dawyeba, avirCioT Sesabamisi wigni<br />

(Getting Started), davawkapunoT mis marcxniv arsebul Rilakze da SevarCioT<br />

sasurveli qvesaTauri (nax.10.2). fanjris marjvena areSi ganTavsdeba arCeuli<br />

qvesaTauris Temis aRwera;<br />

Index CanarTSi moyvanilia terminebis da funqciebis CamonaTvali.<br />

informaciis mopoveba xdeba sagnobrivi miTiTebiT. Type in the keyword to find:<br />

teqstur velSi Caiwereba mosaZebni Temis dasaxeleba an dasaxelebis nawili.<br />

sasurvel Temaze ormagi wkapuniT an misi moniSvniT da Display Rilakze<br />

daWeriT fanjris marjvena areSi gamoitaneba arCeuli Temis aRwera;<br />

Search CanarTSi Type in the keyword to find: teqstur velSi mosaZebn<br />

informaciasTan dakavSirebuli sityvis SetaniT gamoitaneba yvela Tavebi,<br />

sadac naxsenebia miTiTebuli sityva. aseTi tipis Zieba gvaZlevs ufro<br />

farTo saSualebebs mivagnoT sasurvel Temas.<br />

132


nax.10.2. M<strong>athcad</strong> Help dialogi arCeuli qvesaTauris Temis ganxilviT<br />

mTavari menius Help → What’s This? brZanebis gamoyenebisas kursors eZleva<br />

kiTxvis niSnis simbolos forma, ris Semdeg SeiZleba menius brZanebebidan an<br />

instrumentTa panelidan avirCioT sasurveli Tema da davawkapunoT masze. miviRebT<br />

daxmarebas am Temis Sesaxeb. Help → What’s This? brZaneba warmoadgens informaciis<br />

mopovebis martiv da moxerxebul formas.<br />

mTavari menius Help → Developer’s Reference da Help → Autor’s Reference<br />

brZanebebiT SesaZlebelia eleqtronul biblioTekasTan dinamiuri kavSiris<br />

damyareba, sxva maTematikur sistemebTan mimarTva, gamoqveynebuli eleqtronuli<br />

publikaciebis avtorebTan dakavSireba da a.S.<br />

10.3 sainformacio resursebis gamoyeneba (Resource Center)<br />

sainformacio resurs_centri warmoadgens mZlavr monacemTa bazas, romelic<br />

aerTianebs eleqtronul wignebs, sistemis Seswavlis sawyis sakiTxebs, swraf<br />

magaliTebs, sistemis SemqmnelTa Web_biblioTekasTan kavSirs da a.S.<br />

menius Help → Tutorials (Help → QuickSheets, Help → Reference Tables) brZanebiT<br />

gamoiZaxeba M<strong>athcad</strong>_is resursebis fanjara. Home Rilakze daWeriT gamoitaneba<br />

resurs_centrSi Semavali Tematikis CamonaTvali (nax.10.3), romelTa gaaqtiureba<br />

SesaZlebelia maTze dawkapunebiT.<br />

133


nax.10.3. resurs_centris fanjara<br />

resurs_centris gamoZaxebisTanave aqtiurdeba Resources instrumentTa<br />

paneli, sadac siis saxiT warmodgenilia yvela masSi Semavali Tematika (nax.10.4).<br />

nax.10.4. Resources instrumentTa paneli<br />

resurs_centris TematikebTan muSaobaSi gvexmareba M<strong>athcad</strong>_is resursebis<br />

fanjris instrumentTa paneli, romelSic Sedis Semdegi Rilakebi:<br />

_ sawyis furcelze dabruneba;<br />

_ Web_misamarTze gadasvlis instrumentTa panelis gaaqtiureba;<br />

134


_ aqtiuri dokumentidan erTi nabijiT ukan dabruneba (Back);<br />

_ Back moqmedebis uaryofa (Forward);<br />

_ aqtiuri Tematikidan wina Tematikaze gadasvla;<br />

_ aqtiuri Tematikidan momdevno Tematikaze gadasvla;<br />

_ istoriis anu momxmareblis mier Sesrulebuli yvela moqmedebis<br />

Cveneba;<br />

_ Zebnis fanjris gamoZaxeba, sadac misaTiTebelia saZebni Temis<br />

dasaxeleba;<br />

_ moniSnuli obieqtis kopireba buferSi;<br />

_ moniSnuli obieqtis Senaxva;<br />

_ aqtiuri dokumentis dabeWdva.<br />

resurs_centris Tematikebia:<br />

Tutorials – aq damxmare eleqtronul saxelmZRvaneloSi aRwerilia M<strong>athcad</strong>_i<br />

da ganxilulia sistemis axali versiis siaxleebi;<br />

Quicksheets – aq moyvanilia yvelaze gavrcelebuli sxvadasxva saxis<br />

sainJinro amocanebi, sadac Tavmoyrilia rogorc martivi, aseve rTuli<br />

magaliTebi, romlebsac praqtikulad iyeneben maTematikur da<br />

samecniero_teqnikur gamoTvlebSi, miTiTebani statistikuri gamoTvlebis<br />

Casatareblad, programebis magaliTebi, miTiTebebi statistikuri analizisa<br />

da monacemTa damuSavebis Casatareblad da a.S.;<br />

Reference Tables – aq Tavmoyrilia yvela fundamenturi teqnikuri mecnierebis<br />

cxrilebi, kanonebi, Teoremebi, mag., mendeleevis periodulobis <strong>sistema</strong>,<br />

geometriuli sxeulebis moculobis, farTobisa da perimetris<br />

gamosaTvleli formulebi, yvela metalis kuTri winaRoba da a.S.;<br />

Image Processing – videogamosaxulebis Seqmna da damuSaveba, raSic<br />

igulisxmeba M<strong>athcad</strong>_Si matricebis saxiT warmodgenili ricxviTi masivebis<br />

grafikul gamosaxulebad warmodgena, videogamosaxulebis warmodena<br />

ricxviTi masivebis saxiT, am procesebTan dakavSirebul funqciaTa aRwera<br />

da a.S.;<br />

Signal Processing – aq moyvanilia yvelaze gavrcelebul signalTa<br />

damuSavebasTan dakavSirebuli informacia, aRwerilia Sesabamisi funqciebi,<br />

maTi gamoyenebis semantika da a.S.;<br />

Wavelets Extension Pack – aq Tavmoyrilia veivletis analizis (signalebis<br />

modelirebis sinusoidebis kombinaciebiT) funqciebis aRwera da magaliTebi.<br />

sainformacio resurs_centrSi arsebuli nebismieri magaliTis Casma<br />

momxmareblis samuSao furcelSi martivad SesaZlebelia.<br />

135


10.4 daxmarebis sxva saSualebebi<br />

mTavari menius Help → User Forum brZanebiT SesaZlebelia internetis<br />

gamoyenebiT daregistrireba rogorc M<strong>athcad</strong>_is momxmarebeli da sxva<br />

momxmareblebTan forumSi CarTva, sadac xdeba azrebis mimocvla, gamocdilebis<br />

gaziareba da a.S. (nax.10.5).<br />

nax.10.5. momxmarebelTa forumSi Sesvla<br />

Help → M<strong>athcad</strong>.com brZanebiT xdeba M<strong>athcad</strong>_is produqtis Semqmneli firmis<br />

Web_misamarTze gadasvla da siaxleebis gacnoba, xolo Help → M<strong>athcad</strong> Update<br />

brZanebiT _ M<strong>athcad</strong>_is ganaxleba.<br />

menius Help → About M<strong>athcad</strong>... brZanebiT SesaZlebelia momxmareblis<br />

kompiuterze dayenebuli M<strong>athcad</strong>_is versiis Sesaxeb informaciis moZieba.<br />

136


Tavi XI funqciebi M<strong>athcad</strong>_Si<br />

11.1 momxmareblis mier funqciebis Seqmna<br />

M<strong>athcad</strong>_s gaaCnia fundamentur da teqnikur mecnierebebSi arsebuli<br />

<strong>maTematikuri</strong> funqciebis farTo speqtri. maTi im saxiT gamoyeneba, rogoricaa<br />

Cadebuli <strong>sistema</strong>Si Tavisi sintaqsiTa da semantikiT, amartivebs dasaxuli<br />

amocanis gadaWras. funqciis mniSvnelobis gamosaTvlelad Insert → Function…<br />

brZanebiT CavsvaT SerCeuli funqciis Sabloni, markerebis adgilas SevitanoT<br />

funqciis argumentebis mniSvnelobebi da gamoviyenoT tolobis niSani an avkriboT<br />

funqciis saxeli, mrgval frCxilebSi mivuTiToT mZimeebiT erTimeorisagan<br />

gamoyofili argumentebis konkretuli mniSvnelobebi da gamoviyenoT tolobis<br />

niSani.<br />

saWiroebis SemTxvevaSi momxmarebels SeuZlia Seqmnas sakuTari funqciebic.<br />

funqciis Seqmnisas momxmarebelma unda daicvas moqmedebaTa Semdegi<br />

Tanmimdevroba:<br />

1. akribos funqciis saxeli;<br />

2. mrgval frCxilebSi Casvas funqciis argumenti an argumentebi, romlebic<br />

erTimeorisagan mZimiT gamoiyofa;<br />

3. gamoiyenos klaviaturis : simbolo an Calculator instrumentTa panelis<br />

miniWebis niSani;<br />

4. Seiyvanos formula, romelic gansazRvravs funqcias.<br />

momxmareblis mier Seqmnili funqciisa da CaSenebuli funqciis<br />

SedarebisaTvis ganvixiloT puasonis ganawileba – SevqmnaT sakuTari funqcia da<br />

gamoviyenoT M<strong>athcad</strong>_Si arsebuli puasonis ganawilebis funqcia (nax.11.1).<br />

11.2 CaSenebuli funqciebis mimoxilva<br />

M<strong>athcad</strong>_Si CaSenebuli funqciebi dayofilia kategoriebad: beselis<br />

funqciebi, kompleqsuri ricxvebis funqciebi, logariTmuli da eqsponencialuri<br />

funqciebi, trigonometriuli funqciebi, SemTxveviTi ricxvebis Ffunqciebi,<br />

finansuri funqciebi, interpolaciis da eqstrapolaciis funqciebi da a.S.<br />

aRvweroT ramdenime funqcia Tematikis mixedviT.<br />

funqciebi:<br />

matriculi da veqtoruli funqciebi<br />

arsebobs matricebTan muSaobisaTvis gankuTvnili Semdegi CaSenebuli<br />

augment(M1,M2,...) _ erT matricaSi aerTianebs M1,M2,... matricebs, romelTac<br />

striqonTa erTnairi raodenoba gaaCniaT;<br />

137


nax.11.1. momxmareblis mier Seqmnili puasonis ganawilebis amsaxveli funqciisa da<br />

M<strong>athcad</strong>_Si arsebuli puasonis ganawilebis funqciis Sedareba<br />

identity(n) _ qmnis kvadratul erTeulovan n X n zomis matricas;<br />

stack(M1,M2,...) _ erT matricaSi aerTianebs M1,M2,... matricebs, romelTac<br />

svetebis erTnairi raodenoba gaaCniaT, amasTan M2 matricis<br />

elementebi M1_is qveS iqnebian ganlagebuli, M3 matricis _<br />

M2_is qveS da a.S.;<br />

submatrix(A,ir,jr,ic,jc) _ gamoyofs sawyisi matricidan qvematricas, romlis striqonebi<br />

Sedgeba sawyisi matricis ir_dan jr_mde striqonebis<br />

elementebisagan, xolo svetebi – ic_dan jc_mde svetebis<br />

elementebisagan;<br />

diag(V) _ qmnis matricas, romlis mTavari diagonalis elementebi V<br />

veqtoris elementebia;<br />

matrix(m,n,f) _ qmnis matricas, romlis (i, j)_uri elementi udris f(i,j)_s,<br />

sadac i = 0,1..m da j = 0,1..n;<br />

length(V) _ gamoTvlis veqtoris sigrZes.<br />

138


kompleqsuri ricxvebis funqciebi<br />

Re(z) _ gvaZlevs kompleqsuri ricxvis namdvil nawils. z SeiZleba<br />

iyos rogorc skalari, ise kompleqsuri ricxvebiT Sedgenili<br />

veqtori an matrica;<br />

lm(z) _ gvaZlevs kompleqsuri ricxvis warmosaxviT nawils. z SeiZleba<br />

iyos rogorc skalari, ise kompleqsuri ricxvebiT Sedgenili<br />

veqtori an matrica;<br />

arg(z) _ gvaZlevs kompleqsuri ricxvis X RerZTan daxris kuTxis<br />

mniSvnelobas (radianebSi).<br />

interpolaciis da eqstrapolaciis funqciebi<br />

samecniero_teqnikuri gamoTvlebis Catarebisas xSirad warmoiqmneba<br />

interpolaciis (Caketili intervalis nebismier wertilSi fenqciis mniSvnelobebis<br />

gansazRvra am funqciis mocemuli diskretuli mniSvnelobebis mixedviT, rac<br />

grafikulad niSnavs funqciis warmodgenas sakvanZo (sayrdeni) wertilebis<br />

SeerTebiT ama Tu im saxis wirebis gamoyenebiT) da eqstrapolaciis (funqciis<br />

mniSvnelobebis gansazRvra Caketili intervalis gareT) Catarebis aucilebloba.<br />

interpolaciis amocana amoixsneba mocemul monacemTa aproqsimaciiT martivi<br />

funqciiT Secvlis safuZvelze, amasTan miRebuli funqcia zustad unda gadiodes<br />

sakvanZo wertilebSi. M<strong>athcad</strong> <strong>sistema</strong>Si SesaZlebelia ori saxis interpolacia:<br />

wrfivi da splainuri.<br />

wrfivi interpolacia grafikulad niSnavs sakvanZo wertilebis SeerTebas<br />

wrfis monakveTebiT, funqciis mniSvnelobebis gamoTvla xdeba wrfivi<br />

damokidebulebis safuZvelze.<br />

linterp(VX, VY, x) _ wrfivi interpolacia mocemuli sakvanZo wertilebis VX da<br />

VY veqtorTa safuZvelze; gamoiTvleba funqciis mniSvneloba<br />

miTiTebul x wertilSi.<br />

splainuri interpolaciis dros wertilebis SeerTeba xdeba garkveuli<br />

xarisxis mravalwevrebis gamoyenebiT, amasTan polinomis koeficientebi, rogorc<br />

wesi, gamoiTvleba ise, rom miRebuli funqcia splainebis SeerTebis wertilebSic<br />

iyos uwyveti. splainuri interpolacia M<strong>athcad</strong>_Si 2 etapad tardeba: jer<br />

cspline(VX,VY), pspline(VX,VY) an lspline(VX,VY) funqciebis meSveobiT gamoiTvleba<br />

kuburi splainis koeficientebis VS veqtori, xolo Semdeg interp (VS, VX, VY, x)<br />

meSveobiT gamoiTvleba funqciis mniSvneloba mocemul wertilSi.<br />

interp (VS,VX,VY,x) _ gamoTvlis funqciis interpolirebul mniSvnelobas x<br />

wertilSi, romelic miiReba kuburi splainebis meSveobiT VX, VY<br />

veqtorebis mniSvnelobebis safuZvelze.<br />

cspline(VX,VY) _ gamoTvlis VS kuburi splainis koeficientebis veqtors.<br />

gamoTvlebisas gaTvaliswinebulia mrudis sayrden wertilebTan<br />

miaxloebisas kuburi damokidebuleba.<br />

139


pspline(VX,VY) _ gamoTvlis VS kuburi splainis koeficientebis veqtors.<br />

gamoTvlebisas gaTvaliswinebulia mrudis sayrden wertilebTan<br />

miaxloebisas paraboluri damokidebuleba.<br />

lspline(VX,VY) _ gamoTvlis VS kuburi splainis koeficientebis veqtors.<br />

gamoTvlebisas gaTvaliswinebulia mrudis sayrden wertilebTan<br />

miaxloebisas wrfivi damokidebuleba.<br />

predict(V,k,n) _ axdens eqstrapolacias, V _ monacemTa veqtori, k _ regresiis<br />

polinomis xarisxi, n _ wertilTa raodenoba.<br />

statistikuri funqciebi<br />

M<strong>athcad</strong> sistemis meSveobiT SesaZlebelia statistikuri gamoTvlebis<br />

warmoeba. statistikuri funqciebia:<br />

corr(VX,VY) _ gamoTvlis VX da VY erTnairganzomilebiani masivebis elementebis<br />

korelaciis koeficients;<br />

cvar(VX,VY) _ gamoTvlis VX da VY erTnairganzomilebiani masivebis elementebis<br />

kovariaciis koeficients;<br />

mean(A,B,C,...) _ gamoTvlis A,B,C,... elementebis saSualo ariTmetikul<br />

mniSvnelobas, sadac A,B,C,... masivebia an skalarebi;<br />

var(A,B,C,...) _ gamoTvlis A,B,C,... elementebis dispersias (variacias), sadac A,B,C,...<br />

masivebia an skalarebi;<br />

stdev(A,B,C,...) _ gamoTvlis A,B,C,… elementebis standartul gadaxras, sadac<br />

A,B,C,... masivebia an skalarebi;<br />

hist(int, V) _ gamoTvlis V monacemebis int intervalebSi moxvedris sixSiris<br />

veqtors. am funqcias iyeneben histogramebis asagebad;<br />

cnorm(x) _ komuliatiuri normaluri funqcia (Sedis Probability Distribution<br />

kategoriaSi);<br />

erf(x) _ cdomilebis funqcia anu albaTobis integrali (Sedis Special<br />

kategoriaSi);<br />

erfc(x) _ cdomilebaTa funqcia kompleqsuri argumentisaTvis (Sedis Special<br />

kategoriaSi);<br />

rnd(x) _ SemTxveviTi ricxvebis generaciis funqcia (Sedis Random Numbers<br />

kategoriaSi).<br />

nax.11.2_ze moyvanilia statistikuri funqciebis (rnd, mean, var, min, max, stdev,<br />

hist) gamoyenebis magaliTebi.<br />

SemTxveviTi (stoqastikuri) ricxvebis funqciebi<br />

SemTxveviT (stoqastikur) ricxvebTan muSaobisaTvis gamosayenebeli<br />

funqciebi iyofa oTx klasad:<br />

Tu funqciis saxeli “d“–Ti iwyeba, miiReba ganawilebis albaTobis<br />

simkvrivis mniSvneloba;<br />

140


nax.11.2. statistikuri funqciebis (rnd, mean, var, min, max, stdev, hist)<br />

gamoyenebis magaliTebi<br />

Tu funqciis saxeli “p“–Ti iwyeba, miiReba albaTobis ganawileba anu imis<br />

albaToba, rom SemTxveviTi ricxvis mniSvneloba iqneba konkretul<br />

miTiTebul mniSvnelobaze naklebi an toli;<br />

Tu funqciis saxeli “q“–Ti iwyeba, miiReba albaTobis ganawilebis Sebruneba<br />

anu mocemuli albaTobis mixedviT gamoiTvleba ricxvis iseTi mniSvneloba,<br />

romlis albaToba albaTobis miTiTebul konkretul mniSvnelobaze tolia<br />

an naklebi;<br />

Tu funqciis saxeli “r“–iT iwyeba, Seiqmneba veqtorebi garkveuli<br />

kanonzomierebiT ganawilebuli elementebiT.<br />

qvemoT moyvanilia ganawilebis albaTobis simkvrivis gamoTvlis funqciebi,<br />

romelTa saxelebi “d“ –Ti iwyeba (“p“, “q“ da “r“–iT dawyebuli Sesabamisi funqciebi<br />

moyvanili ar aris):<br />

dbeta(x, s1, s2) _ β ganawileba (formebis parametrebi s1>0, s2>0 da 0< x0 – masStabis parametri);<br />

141


dchisq(x, d) _ x_kvadrat ganawileba (x>0, Tavisuflebis xarisxi d>0);<br />

dexp(x,r) _ eqsponencialuri ganawileba (r>0, x>0);<br />

dF(x,d1,d2) _ fiSeris ganawileba (Tavisuflebis xarisxebi d1>0, d2>0 da x>0);<br />

dgamma(x,s) _ gama_ganawileba (formis parametri s>0, x≥0);<br />

dgeom(k,p) _ geometriuli ganawileba (calkeuli cdis Sedegebis warmatebis<br />

albaToba, 00 , sadac σ _ saSualo kvadratuli gadaxris<br />

naturaluri logariTmi, x>0);<br />

dlogis(x,l,s) _ logistikuri ganawileba (l – daSlis parametri, s>0 – masStabis<br />

parametri);<br />

dnbinom(k,n,p) _ uaryofiTi binomialuri ganawileba (n da k – mTeli dadebiTi<br />

ricxvebi, 0≤p≤1);<br />

dnorm(x,μ,σ) _ normaluri ganawileba (μ –saSualo mniSvneloba, σ>0 _ saSualo<br />

kvadratuli gadaxra);<br />

dpois(k,λ) _ puasonis ganawileba (λ>0, k – mTeli dadebiTi ricxvi);<br />

dt(x,d) _ stiudentis ganawileba (d>0 – Tavisuflebis xarisxis maCvenebeli, x _<br />

namdvili ricxvi);<br />

dunif(x,a,b) _ Tanabari ganawileba (a da b – intervalis zRvruli wertilebi,<br />

amasTan a0 – formis parametri, x>0).<br />

monacemTa gagluvebis funqciebi<br />

eqsperimentTa monacemebi umetesad Seicaven SemTxveviT cdomilebebs. amitom<br />

xSirad wamoiWreba monacemTa statistikuri gagluvebis aucilebloba. M<strong>athcad</strong>_s<br />

gaaCnia gagluvebis Semdegi funqciebi:<br />

medsmooth(VY, n) _ axdens mcocavi medianis meTodiT monacemTa gagluvebas.<br />

Sedegad miiReba gagluvebuli monacemebis m_ganzomilebiani<br />

VY veqtori. n parametriT moicema gagluvebis CarCos sigane,<br />

amasTan n unda iyos m_ze naklebi kenti ricxvi;<br />

ksmooth(VX, VY, b) _ axdens gagluvebas gausis ganawilebis safuZvelze. Sedegad<br />

miiReba gagluvebuli monacemebis n_ganzomilebiani VY veqtori.<br />

VX da VY – n_ganzomilebiani namdvil ricxvTa veqtorebi, b<br />

parametriT (gatarebis zoli) moicema gagluvebis CarCos sigane<br />

(b ramdenimejer unda aRematebodes X RerZis wertilebs Soris<br />

intervals);<br />

supsmooth(VX, VY) _ axdens gagluvebas wrfivi gagluvebis proceduris<br />

safuZvelze umcires kvadratTa meTodiT (k uaxloesi<br />

mezoblebis wesis Tanaxmad k_s adapturi SerCeviT). miiReba<br />

n_ganzomilebiani gagluvebuli VY veqtori. n_ganzomilebiani<br />

142


VX veqtoris elementebi zrdadobis mixedviT unda iyos<br />

dalagebuli. monacemTa gagluveba supsmooth funqciiT<br />

ilustrirebulia nax.11.3_ze.<br />

nax.11.3. monacemTa gagluveba supsmooth funqciiT<br />

Ggantolebebis da gantolebaTa sistemebis amoxsnis funqciebi<br />

bevr algebrul gantolebas da maT sistemebs ar gaaCniaT analizuri<br />

amonaxsni. maTi amoxsna SesaZlebelia ricxviTi meTodebiT dadgenili<br />

cdomilebebis farglebSi.<br />

root(f(x),x) _ gamoTvlis martivi arawrfivi erTcvladiani gantolebis (f(x)=0) fesvs.<br />

fesvis povna xdeba iteraciuli meTodiT, romlis dros saWiroa<br />

cvladisaTvis sawyisi mniSvnelobis miniWeba.<br />

Polyroots(V) _ gamoTvlis Cveulebrivi polinomis fesvebs. am funqciis gamoyeneba<br />

mizanSewonilia rodesac polinomis xarisxi 6_s ar aRematema.<br />

Lsolve(A,B) _ wrfiv gantolebaTa sistemis (A. X=B) amoxsna, A _ koeficientebis<br />

matrica, B _ Tavisufal wevrTa veqtori.<br />

arawrfivi gantolebis an gantolebaTa sistemis amosaxsnelad iyeneben<br />

find(v1,v2,...,vn) da minerr(v1,v2,...,vn) funqciebs. gamoTvliTi bloki iwyeba given<br />

direqtiviT, ris Semdeg Caiwereba gantoleba (gantolebebi) da SezRudvebi<br />

143


cvladebze. gamoTvliTi bloki mTavrdeba find(v1,v2,...,vn) an minerr(v1,v2,...,vn)<br />

funqciiT.<br />

nax.11.4. arawrfivi erTcvladiani gantolebis amoxsna root da given _ minerr<br />

funqciebis gamoyenebiT<br />

find(v1,v2,...) _ gamoTvlis cvladis an cvladebis zust mniSvnelobebs,<br />

romlebic akmayofileben mocemul gantolebas (gantolebebs) da<br />

SezRudvebs.<br />

minerr(v1, v2,...) _ gamoTvlis cvladis an cvladebis miaxloebiT mniSvnelobebs.<br />

nax.11.4_ze moyvanilia arawrfivi erTcvladiani gantolebis amoxsna root da<br />

given _minerr funqciebis gamoyenebiT, xolo nax.11.5_ze _ arawrfiv gantolebaTa<br />

sistemis amoxsna given _ find funqciebis gamoyenebiT.<br />

M<strong>athcad</strong>_Si CaSenebulia agreTve Cveulebrivi diferencialuri gantolebebis<br />

amosaxsneli funqciebi:<br />

rkadapt(Y,x1,x2,acc,n,F,k,s) _ miiReba matrica, romelic Seicavs koSis amocanis<br />

amonaxsnebs. Ddiferencialuri gantolebebis sistemis amoxsna xdeba<br />

runge_kutas meTodiT cvladi bijiT, Y _ sawyisi pirobebis veqtori x1_dan<br />

x2_mde intervalSi. gantolebaTa sistemis marjvena nawilebi Cawerilia F<br />

simbolur veqtorSi, n – bijTa raodenoba, k – amoxsnis Sualeduri<br />

144


wertilebis maqsimaluri raodenoba, s – wertilebs Soris minimaluri<br />

dasaSvebi intervali, acc _ amoxsnis cdomileba;<br />

nax.11.5. arawrfiv gantolebaTa sistemis amoxsna given _ find<br />

funqciebis gamoyenebiT<br />

Rkadapt(Y,x1,x2,n,F) _ miiReba matrica, romelic Seicavs Cveulebriv<br />

diferencialur gantolebaTa sistemis amonaxsnebs. diferencialuri<br />

gantolebebis sistemis amoxsna xdeba runge_kutas meTodiT adaptiuri<br />

bijiT, Y _ sawyisi pirobebis veqtori x1_dan x2_mde intervalSi.<br />

sistemis marjvena nawilebi Cawerilia F simbolur veqtorSi, n _ bijTa<br />

raodenoba;<br />

rkfixed(Y,x1,x2,n,F) _ miiReba matrica, romelic Seicavs x1_dan x2_mde<br />

intervalSi Cveulebriv diferencialur gantolebaTa sistemis amonaxsnebs.<br />

diferencialuri gantolebebis sistemis amoxsna xdeba runge_kutas<br />

meTodiT fiqsirebuli bijiT da Y veqtoris sawyisi mniSvnelobebiT.<br />

sistemis marjvena nawilebi Cawerilia F simbolur veqtorSi, n _ bijTa<br />

raodenoba. Rkadapt funqcia gvaZlevs ufro zust Sedegebs rkfixed<br />

funqciasTan SedarebiT, magram misi gamoTvlis siCqare, rogorc wesi, ufro<br />

dabalia.<br />

145


puasonis diferencialuri gantolebis (meore rigis kerZo warmoebulebSi)<br />

da laplasis gantolebis amosaxsnelad M<strong>athcad</strong>_s aqvs Semdegi funqciebi:<br />

bvalfit(V1,V2,x1,x2,xi,F,L1,L2,score) _ miiReba sasazRvro amocanis sawyisi pirobebi<br />

mocemuli F, V1 da V2 veqtorebisaTvis x1_dan x2_mde intervalSi, amoxsna<br />

cnobilia garkveul Sualedur wertilSi xi;<br />

relax(M1,M2,M3,M4,M5,A,U,r) _ miiReba puasonis gantolebis amoxsnis kvadratuli<br />

matrica r speqtraluri radiusisaTvis;<br />

multigrid(M,n) _ miiReba puasonis gantolebis amoxsnis matrica (rodesac<br />

sazRvrebze amonaxsni 0_is tolia);<br />

sbval(Y,x1,x2,F,L,score) _ miiReba F simbolur veqtorSi gansazRvruli sasazRvro<br />

amocanis sawyisi pirobebi. sawyisi pirobebi Caiwereba Y veqtorSi x1_dan<br />

x2_mde intervalSi.<br />

furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna<br />

maTematikis fundamentur debulebas miekuTvneba periodul funqciaTa<br />

warmodgenis SesaZlebloba furies mwkriviT _ harmoniuli mdgenelebis jamis<br />

saxiT. amiT SeiZleba visargebloT mraval SemTxvevaSi. sakmarisia aRiniSnos, rom<br />

is udevs safuZvlad kavSirgabmulobis arxebisa da gadacemuli signalebis<br />

analizs. furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna saSualebas gvaZlevs<br />

signalis droiTi warmodgenidan gadavideT mis sixSirul warmodgenaze da<br />

piriqiT. Ffuries pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmnis funqciebia:<br />

fft(V) _ furies pirdapiri swrafi gardaqmna. sawyisi monacemebis V veqtori<br />

Sedgenilia namdvili ricxvebisagan. amasTan V veqtors unda hqondes 2 n<br />

mdgeneli, sadac n – mTeli ricxvia. am funqciis Semotana ganpirobebulia<br />

imiT, rom namdvili elementebisagan Sedgenili veqtorisaTvis furies<br />

gardaqmna xorcieldeba ufro swrafi algoriTmiT da angariSs sWirdeba<br />

naklebi dro;<br />

cfft(A) _ furies pirdapiri gardaqmna. sawyisi A veqtori kompleqsur ricxvebs<br />

Seicavs. Tu A matricaa, cfft funqcia axdens furies organzomilebian<br />

pirdapir gardaqmnas;<br />

ifft(V) _ furies Sebrunebuli gardaqmna, Seesabameba fft pirdapir gardaqmnas.<br />

sawyisi V veqtori kompleqsur ricxvebs Seicavs. ifft funqciiT miiReba<br />

namdvili ricxvebisagan Sedgenili veqtori;<br />

cifft(A) _ furies Sebrunebuli gardaqmna sruli algoriTmiT, Seesabameba cfft<br />

pirdapir gardaqmnas. rogorc sawyisi, aseve miRebuli veqtorebi an<br />

matricebi Seicaven kompleqsur ricxvebs. Tu A matricaa, cifft funqcia<br />

axdens furies organzomilebian Sebrunebul gardaqmnas.<br />

nax.11.6_ze moyvanilia furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna fft da ifft<br />

funqciebis gamoyenebiT.<br />

146


nax.11.6. furies pirdapiri da Sebrunebuli gardaqmna<br />

fft da ifft funqciebis gamoyenebiT<br />

11.3 momxmareblis mier operatoris Seqmna<br />

funqciebs da operatorebs bevri saerTo gaaCniaT. isini gansxvavdebian<br />

erTmaneTisagan ara Sinaarsobrivad, aramed gamosaxvis formiT. magaliTad, funqcia<br />

f(x,y) SegviZlia gamovsaxoT xfy operatoris saxiT, x+y Canaweri SevcvaloT +(x,y)_iT<br />

da a.S. funqciebis msgavsad, momxmarebels SeuZlia Seqmnas sakuTari operatorebic.<br />

ganvixiloT momxmareblis mier operatoris Seqmna magaliTze (SevqmnaT<br />

gaerTianebis <br />

operatori):<br />

1. CavsvaT samuSao furcelSi gaerTianebis simbolo<br />

Help → QuickSheets → Extra Math Symbols CamonaTvalidan;<br />

2. avkriboT klaviaturidan (x,y);<br />

3. gamoviyenoT miniWebis operatori;<br />

147


4. markerSi SevitanoT operatoris gansazRvra (Cven<br />

gamoyeneba.<br />

magaliTSi gamoyenebulia gaerTianebis funqcia stack).<br />

SemdgomSi dokumentSi stack funqciis nacvlad SesaZlebelia operatoris<br />

momxmareblis mier Seqmnili operatorebis gamosayeneblad vsargeblobT<br />

Evaluation instrumentTa panelis (nax. 11.2) bolo oTxi RilakiT:<br />

nax.11.7. Evaluation instrumentTa paneli<br />

Cvens mier Seqmnili <br />

operatoris gamosayeneblad:<br />

1. SeviyvanoT operandebi;<br />

2. gamoviyenoT Evaluation instrumentTa panelis<br />

Rilaki;<br />

3. Sua markerSi SevitanoT operatoris simbolo;<br />

4. marcxena da marjvena markerebSi SevitanoT operandebi;<br />

5. gamoviyenoT tolobis niSani.<br />

oroperandiani operatoris gamoyeneba SesaZlebelia agreTve Evaluation<br />

instrumentTa panelis RilakiT.<br />

erToperandiani operatoris gamoyeneba SesaZlebelia Evaluation instrumentTa<br />

panelis da RilakebiT.<br />

148


Tavi XII daprogrameba M<strong>athcad</strong>_Si<br />

12.1 Programming instrumentTa panelis operatorebis aRwera<br />

cvladebi da funqciebi M<strong>athcad</strong>_Si SeiZleba ganvsazRvroT rogorc<br />

Cveulebrivi gamosaxulebebis meSveobiT, aseve programis saxiT.<br />

M<strong>athcad</strong>_is programa warmoadgens daprogramebis operatorebis meSveobiT<br />

Seqmnil brZanebaTa erTobliobas. arsebiTad programa warmoadgens gamosaxulebis<br />

specifikur nairsaxeobas da sxva gamosaxulebebis msgavsad, ricxviTi an<br />

simboluri gamoTvlebisas miRebuli iqneba misi mniSvneloba. programis<br />

mniSvneloba M<strong>athcad</strong>_Si SeiZleba iyos ricxvi, ricxviTi masivi, masivi masivSi<br />

(Nested Arrays) an striqoni (String). brZanebebis raodenoba programaSi ar aris<br />

SezRuduli.<br />

programis Sesaqmnelad gamoviZaxoT Programming instrumentTa paneli<br />

mTavari menius View → Toolbars CamonaTvalidan an <strong>maTematikuri</strong> panelis<br />

RilakiT (nax.12.1).<br />

nax.12.1. Programming instrumentTa paneli<br />

daprogramebis operatorebia (frCxilebSi miTiTebulia klaviaturis<br />

klaviSebi an klaviSebis kombinacia, romelTa meSveobiT SesaZlebelia Sesabamisi<br />

operatoris Casma programaSi):<br />

(]) _ xazis Casmis operatori. am operatoris gamoyenebiT iwyeba<br />

programis Cawera. gamodis vertikaluri xazi ori markeriT.<br />

programaSi SesaZlebelia nebismieri markeris gamoyofa da Add Line<br />

operatoris xelmeore gamoyeneba, ris Sedegad vertikaluri xazis<br />

sigrZe izrdeba da Sesabamisad matulobs markerTa ricxvic;<br />

({) _ miniWebis operatori;<br />

(}) _ if (Tu) pirobiTi gadasvlis operatori. misi gamoyenebisas<br />

marjvena markerSi Caiwereba piroba (logikuri gamosaxuleba), xolo<br />

149


marcxenaSi _ brZaneba an gamosaxuleba, romelic gamoiTvleba pirobis<br />

Sesrulebis SemTxvevaSi;<br />

(Ctrl + Shift) _ otherwise (sxva SemTxvevaSi) operatoris Casma, romelic<br />

gamoiyeneba if logikur operatorTan erTad. markerSi Caiwereba<br />

brZaneba an gamosaxuleba, romelic gamoiTvleba pirobis<br />

Seusruleblobis SemTxvevaSi;<br />

(Ctrl + Shift + “) _ ciklis operatori. for cikli gamoiyeneba rodesac<br />

ciklSi Sesasrulebeli brZanebebis gameorebis ricxvi winaswar anu<br />

ciklSi Sesvlamde gansazRvrulia. for operatoris marcxena markerSi<br />

Sesatania ciklis parametris identifikatori, marjvena markerSi am<br />

parametris mniSvnelobaTa Secvlis diapazoni, xolo qvedaSi _ ciklSi<br />

Sesasrulebeli brZaneba;<br />

(Ctrl + ]) _ ciklis operatori. while (manam ... sanam) cikli gamoiyeneba<br />

rodesac ciklSi Sesasrulebeli brZanebebis gameorebis ricxvi<br />

winaswar ar aris gansazRvruli. while operatoris marjvena markerSi<br />

Sesatania piroba, xolo QqvedaSi _ ciklSi Sesasrulebeli brZaneba.<br />

pirobis Seusruleblobisas xdeba ciklidan gamosvla;<br />

(Ctrl + Shift + {) _ ciklis Sesrulebis Sewyvetis operatori;<br />

(Ctrl + [) _ continue operatori, gamoiyeneba ciklis morig iteraciaze<br />

gadasasvlelad;<br />

(Ctrl + Shift + |) _ return operatori, gamoiyeneba programis Sesrulebis<br />

Sesawyvetad. Mmis markerSi Sesatania programidan dokumentSi misawodi<br />

informacia;<br />

(Ctrl + ‘) _ on error (Secdomis SemTxvevaSi) operatori. am operatoriT<br />

jer gamoiTvleba marjvena argumenti, xolo Secdomis SemTxvevaSi _<br />

marcxena.<br />

unda aRiniSnos, rom operatorebis dasaxelebebis klaviaturidan akreba<br />

dauSvebelia.<br />

12.2 miniWebisa da striqonis Casmis operatorebi<br />

rogorc ukve iyo aRniSnuli, miniWebis operatori gamoiyeneba<br />

cvladebisaTvis an funqciebisaTvis mniSvnelobis misaniWeblad, xolo Add Line<br />

operatori Casvams programaSi axal xazs.<br />

x y<br />

f( x y)<br />

log <br />

ganvixiloT programis Seqmnis procesi. vTqvaT, gvinda ganvsazRvroT<br />

<br />

funqcia programis meSveobiT. amisaTvis:<br />

2 y<br />

<br />

<br />

150


1. avkriboT klaviaturidan f( x y)<br />

da : miniWebis niSnis<br />

Sesatanad;<br />

2. gamoviyenoT Programming panelis Add Line operatori;<br />

3. davawkapunoT zeda markerze, avkriboT k da<br />

gamoviyenoT Programming panelis operatori;<br />

x y<br />

4. miniWebis marjvniv myof markerSi SevitanoT ;<br />

2 y<br />

5. qveda markerze gadasaadgileblad davaWiroT Tab<br />

klaviSs da avkriboT log(k).<br />

aRvniSnoT, rom programis SigniT akrZalulia miniWebis niSnis (:=)<br />

gamoyeneba. is cvladebi, romlebic gansazRvrulia programis SigniT<br />

operatoriT (rogorc wina magaliTSi k cvladi), warmoadgenen programis lokalur<br />

cvladebs da ar arian gansazRvrulebi samuSao furclis sxva adgilas.<br />

12.3 pirobiTi gadasvlis iperatori<br />

programis operatorebi sruldeba mimdevrobiT, zemodan qvemoT. xSirad<br />

saWiroeba moiTxovs am Tanmimdevrobis Secvlas, rac SesaZlebelia if pirobiTi<br />

gadasvlis operatoriT. if operatori gamoiyeneba algoriTmis ganStoebuli<br />

struqturis aRsawerad.<br />

vTqvaT, gvinda ganvsazRvroT Semdegi funqcia:<br />

<br />

0<br />

w ( x)<br />

<br />

25 x<br />

amisaTvis:<br />

2<br />

,<br />

Tu<br />

sxva<br />

x 5<br />

SemTxvevaSi<br />

1. avkriboT w(x): da gamoviyenoT Programming<br />

panelis Add Line operatori;<br />

2. gamovyoT zeda markeri da gamoviyenoT Programming<br />

panelis if operatori;<br />

3. if sityva_gasaRebis marjvniv mdgom markerSi<br />

SevitanoT x >5 logikuri gamosaxuleba<br />

Boolean panelis gamoyenebiT. marcxena markerSi<br />

151<br />

.<br />

f( x y ) <br />

f( x y)<br />

<br />

f( x y)<br />

k <br />

f( x y ) k<br />

f( x y)<br />

k<br />

<br />

<br />

log( k)<br />

w( x)<br />

<br />

w( x)<br />

if<br />

x y<br />

2 y<br />

x y<br />

2 y<br />

w( x)<br />

0 if x 5


magaliTi.<br />

SevitanoT 0, romlis mniSvneloba mieniWeba w (x)<br />

funqcias, roca<br />

marjvena markerSi Setanili logikuri gamosaxulebis mniSvnelobaa<br />

“WeSmariti” (true);<br />

4. gamovyoT qveda markeri da gamoviyenoT Programming panelis otherwise<br />

operatori da mis marcxniv mdgom markerSi SevitanoT<br />

romlis mniSvneloba mieniWeba<br />

w (x)<br />

funqcias, roca programis<br />

logikuri pirobis mniSvnelobaa<br />

“mcdari” (false).<br />

152<br />

w ( x)<br />

<br />

0 if x 5<br />

2<br />

25 x ,<br />

nax.12.2–ze moyvanilia if pirobiTi gadasvlis operatoris gamoyenebis<br />

nax.12.2. if logikuri operatoris gamoyenebis magaliTi<br />

25 x 2<br />

otherwise<br />

if operatoris piroba logikur gamosaxulebas warmoadgens, romlis<br />

Sesatanad vsargeblobT Boolean instrumentTa panelis operatorebiT (nax.12.3).<br />

Boolean instrumentTa panelSi Tavmoyrilia Sedarebis operatorebi (Equal to (Ctrl+<br />

=) _ tolia, Less Than () _ metia, Less Than or Equal to


(Ctrl+ ( ) _ naklebia an toli, Greater Than or Equal to (Ctrl+ ) ) _ metia an toli,<br />

Not Equal to (Ctrl+ 3) _ ar udris) da logikuri operatorebi (Not (Ctrl+Shift+5) _<br />

logikuri uaryofa, And (Ctrl+Shift+7) _ koniunqcia anu logikuri “da”, Or<br />

(Ctrl+Shift+6) _ dizunqcia anu logikuri “an”, Exclusive or (xor) (Ctrl+Shift+1) _<br />

dizunqciis uaryofa).<br />

nax.12.3. Boolean instrumentTa paneli<br />

Sedarebis operatorebis operandebia ricxviTi an striqonuli tipis<br />

monacemebi (orive operandi unda iyos erTi da igive tipisa), xolo logikuri<br />

operatorebis operandebi logikuri gamosaxulebebia. striqonebis Sedareba<br />

warmoebs simboloebis mixedviT marcxnidan marjvniv. Tu striqonebis raime wyvili<br />

ar emTxveva erTmaneTs, ufro metis mniSvnelobis mqoned iTvleba is simbolo,<br />

romlis Sesabamisi kodi (koduri cxrilidan) ufro metia. Sedarebisa da logikuri<br />

operaciebis Sedegad miiReba 1 (“WeSmariti”) an 0 (“mcdari”).<br />

12.4 ciklis operatorebi<br />

gameorebadi anu cikluri procesi gamoTvliTi procesebis metad<br />

gavrcelebul tips warmoadgens. ciklis operatorebi gankuTvnilia algoriTmis<br />

cikluri struqturis aRsawerad.<br />

M<strong>athcad</strong>_s aqvs ori ciklis operatori: for da while.<br />

rogorc ukve iyo aRniSnuli, for cikli gamoiyeneba rodesac ciklSi<br />

Sesasrulebeli brZanebebis gameorebis ricxvi winaswar anu ciklSi Sesvlamde<br />

gansazRvrulia. for ciklis Sesaqmnelad:<br />

1. davawkapunoT Programming panelis for operatorze;<br />

2. “”_is marcxniv mdebare markerSi SevitanoT ciklis cvladis saxeli,<br />

marjvniv mdebare markerSi _ ciklis cvladis sawyisi da bolo<br />

mniSvnelobebi da agreTve misi mniSvnelobis Secvlis for i 1 n<br />

biji (Tu es biji 1_sagan gansxvavebulia);<br />

3. qveda markerSi SevitanoT ciklSi Sesasrulebeli brZaneba. Tu ciklSi<br />

sruldeba ramdenime brZaneba, gamovyoT qveda markeri<br />

da Add Line operatoriT jer CavsvaT axali striqonebi,<br />

xolo Semdeg markerebSi SevitanoT ciklis brZanebebi.<br />

153<br />

for<br />

for<br />

<br />

i 1 n<br />

s s i


while (manam ... sanam) tipis cikls viyenebT rodesac ciklis gameorebis<br />

raodenoba ar aris winaswar cnobili da is dasruldeba mxolod miTiTebuli<br />

pirobis Seusruleblobisas.<br />

while ciklis Sesaqmnelad:<br />

1. davawkapunoT Programming panelis while operatorze;<br />

2. zeda markerSi SevitanoT gameorebis pirobis<br />

Sesabamisi logikuri gamosaxuleba, xolo qveda<br />

markerSi SevitanoT ciklSi Sesasrulebeli<br />

brZaneba. Tu ciklSi sruldeba ramdenime brZaneba,<br />

gamovyoT qveda markeri da Add Line operatoriT jer<br />

CavsvaT axali striqonebi, Semdeg ki markerebSi<br />

SevitanoT ciklis brZanebebi.<br />

nax.12.4_ze moyvanilia for da while operatorebis gamoyenebis magaliTebi.<br />

nax.12.4. for da while operatorebis gamoyenebis magaliTebi<br />

154<br />

while<br />

while<br />

v j<br />

j j 1<br />

t


12.5 Break, Continue da Return operatorebi<br />

break operatori gamoiyeneba ciklis Sesawyvetad anu raime pirobis<br />

Sesrulebisas ciklidan gamosasvlelad.<br />

Tu saWiroa pirobis Sesrulebisas SevwyvitoT ciklis morigi iteracia da<br />

gavagrZeloT ciklis Sesruleba Semdegi iteraciebisaTvis, vsargeblobT continue<br />

operatoriT.<br />

break da continue operatorebis Sesatanad vsargeblobT Programming<br />

panelis Sesabamisad da punqtebiT.<br />

break da continue operatorebi, rogorc wesi, gvxdebian if operatorSi da<br />

ciklis operatorebSi.<br />

return operatoris meSveobiT SesaZlebelia programis Sesrulebis Sewyveta.<br />

am dros cvlads an funqcias mieniWeba ara bolo, aramed mimdinare brZanebiT<br />

gamoTvlili mniSvneloba (skalari, veqtori, masivi an striqoni). return operatori,<br />

break da continue operatorebis msgavsad, ZiriTadad gvxdeba if operatorSi.<br />

return operatoris Sesatanad:<br />

1. davawkapunoT Programming panelis operatorze;<br />

2. operatoris marcxena markerSi CavsvaT Programming panelis<br />

operatori;<br />

3. return sityva_gasaRebis marjvniv mdgom markerSi avkriboT gamosaxuleba.<br />

Tu gamosaxuleba striqonuli tipis konstantaa, klaviaturidan<br />

SevitanoT “ simbolo da Sesabamisi teqsti;<br />

4. if operatoris marjvniv mdebare markerSi davbeWdoT logikuri<br />

gamosaxuleba.<br />

12.6 operatori on error<br />

am operatoris programaSi CarTva saSualebas gvaZlevs gamoTvlebSi<br />

SesaZlo Secdomebis SemTxvevaSi movaxdinoT Secdomis damuSaveba raTa M<strong>athcad</strong>_ma<br />

ar Sewyvitos programis Sesruleba da gaagrZelos gamoTvlebi. on error operatori<br />

arsebiTad SecdomebisaTvis “xafangs” warmoadgens.<br />

on error operatoris Sesaqmnelad gamoviyenoT Programming panelis<br />

punqti. marjvena markerSi Caiwereba ZiriTadi gamosaTvleli gamosaxuleba, xolo<br />

marcxenaSi _ is gamosaxuleba, romelic Sesruldeba Secdomis SemTxvevaSi.<br />

nax.12.5_Si moyvanilia on error operatoris da error funqciis, romelic<br />

gamoiyeneba Secdomis Sesaxeb teqsturi Setyobinebis gamosatanad, gamoyenebis<br />

magaliTebi.<br />

155


nax.12.5. on error operatorisa da error funqciis gamoyeneba<br />

156


gamoyenebuli literatura<br />

1. Brent Maxfield, “ENGINEERING with MATHCAD”. Using M<strong>athcad</strong> to Create and Organize your<br />

Engineering Calculations. B/H, 2007.<br />

2. Е. Макаров, «Инженерные расчеты в Маthcad». Учебный курс. Издательство «Питер», 2007,<br />

486 стр.<br />

3. В.П. Дьяконов, «Энциклопедия M<strong>athcad</strong> 2001 и M<strong>athcad</strong> 11». Солон-Пресс, 2004, 832 стр.<br />

4. M<strong>athcad</strong> 11. User’s Guide. Mathsoft Engineering &Education, Inc, 2001, p. 473.<br />

5. Е.М.Кудрявцев, «M<strong>athcad</strong> 8». Издательство ДМК. Москва, 2000, 318 стр.<br />

6. В.П.Дьяконов, “MathCAD Plus 7.0 PRO”. Справочник по MathCAD Plus 7.0 PRO.<br />

Издательство « СК ПРЕСС», Москва, 1998, 345 стр.<br />

7. www. mathsoft.com .<br />

157


158

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!