donne e scienza def.indd - Corso di Studi in Matematica
donne e scienza def.indd - Corso di Studi in Matematica
donne e scienza def.indd - Corso di Studi in Matematica
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
NUMERI, ATOMI<br />
E ALAMBICCHI<br />
DONNE E SCIENZA IN PIEMONTE<br />
DAL 1840 AL 1960<br />
a cura <strong>di</strong><br />
Erika Luciano e<br />
Clara Silvia Roero<br />
Questo volume offre un affresco, al femm<strong>in</strong>ile,<br />
della cultura e della ricerca <strong>in</strong> Piemonte nei vari<br />
rami delle scienze matematiche, fi siche, chimiche<br />
e naturali, comprensive, queste ultime, della<br />
botanica e dell’agraria, della zoologia e dell’antropologia,<br />
e delle scienze della terra (geologia,<br />
paleontologia, m<strong>in</strong>eralogia, …) attraverso 115<br />
profi li biografi co-scientifi ci <strong>di</strong> laureate e ricercatrici<br />
che hanno operato prevalentemente nella<br />
Facoltà <strong>di</strong> Scienze MFN dell’Ateneo tor<strong>in</strong>ese dal<br />
1840 agli anni sessanta del Novecento.<br />
Nel caleidoscopio dei loro percorsi scientifi ci e<br />
umani si ravvisano alcuni leitmotif ricorrenti: la<br />
cospicua presenza nell’ambito della ricerca nella<br />
<strong>di</strong>dattica <strong>di</strong>scipl<strong>in</strong>are: un’attività certo non spora<strong>di</strong>ca,<br />
né occidua; l’impegno profuso <strong>in</strong> attività<br />
sociali, sorto talora da sofferte vicende personali,<br />
talaltra dalla consapevolezza etica del mestiere <strong>di</strong><br />
docente, ed <strong>in</strong>fi ne il ricorrente <strong>in</strong>contro <strong>di</strong> ‘coppie<br />
speciali’ che hanno lavorato gomito a gomito,<br />
coppie unite nella vita scientifi ca oltre che<br />
<strong>in</strong> quella famigliare: Grace Chisholm e Will H.<br />
Young, Maria Cibrario e Silvio C<strong>in</strong>qu<strong>in</strong>i, Giac<strong>in</strong>ta<br />
Andruetto e Arnaldo Corio, Lucia Rossi ed<br />
Enrico Tortonese, Maria Sacchi e Luigi Casale,<br />
Ada Balzanelli e Renato Ascoli, Ros<strong>in</strong>a Comerci<br />
e Pietro Zuffar<strong>di</strong>. Accanto a questi sodalizi si<br />
ricordano nel volume alcune fi gure femm<strong>in</strong>ili<br />
che, pur non svolgendo attività <strong>di</strong> ricerca, hanno<br />
saputo creare un clima <strong>di</strong> serena affettuosità, <strong>di</strong><br />
fondamentale importanza per consentire ai loro<br />
famigliari <strong>di</strong> de<strong>di</strong>carsi <strong>in</strong>teramente agli stu<strong>di</strong>.<br />
ERIKA LUCIANO - CALRA SILVIA ROERO NUMERI, ATOMI E ALAMBICCHI<br />
6<br />
Donne del Piemonte<br />
CENTRO STUDI E DOCUMENTAZIONE PENSIERO FEMMINILE<br />
NUMERI, ATOMI<br />
E ALAMBICCHI<br />
DONNE E SCIENZA IN PIEMONTE<br />
DAL 1840 AL 1960<br />
Parte I<br />
a cura <strong>di</strong><br />
Erika Luciano e Clara Silvia Roero
In<strong>di</strong>ce<br />
Prefazione v<br />
Bibliografia essenziale xi<br />
Cronologia essenziale xiv<br />
Byron Lovelace Ada (1815-1852) 1<br />
Masi Adele Lessona (1824-1904) 8<br />
Chisholm Grace (1868-1944) 15<br />
Lombroso Paola (1871-1954) 22<br />
Lombroso G<strong>in</strong>a (1872-1944) 32<br />
Viriglio Luigia (1879-1955) 41<br />
Parisch Clelia (1882-1960) 45<br />
Fontana Efisia (1882-1976) 46<br />
Mon<strong>di</strong>no Alfons<strong>in</strong>a (1884-?) 47<br />
Osimo Giusepp<strong>in</strong>a (1884-?) 48<br />
Comerci Rosa Zuffar<strong>di</strong> (1887-1952) 49<br />
Gramegna Maria Paola (1887-1915) 53<br />
Peyroleri Margherita (1887-?) 60<br />
Ves<strong>in</strong> Virg<strong>in</strong>ia (1887-?) 64<br />
Frisone Rosetta (1888-1983) 66<br />
Quarra Paol<strong>in</strong>a (1889-?) 68<br />
Sacchi Maria Casale (1889-1950) 71<br />
Regé Ros<strong>in</strong>a (1890-1969) 73<br />
Comi Tiziana (1891-1961) 74<br />
Mori Breda Gilda (?-?) 76<br />
Destefanis Maria Majmone (1893-1979) 78<br />
Guglielmi Amalia (1893-?) 80<br />
Aliverti Giusepp<strong>in</strong>a (1894-1982) 81<br />
Viglezio Elisa Rossi (1894-1984) 84<br />
Ra<strong>in</strong>eri Margherita Gianolio (1896-?) 88<br />
Ch<strong>in</strong>aglia Piera (1898-1985) 90<br />
Maccagno Teresita Paulucci (1900-1999) 93<br />
Pelosi Luisa (1900-1984) 97<br />
Boccalatte Cesar<strong>in</strong>a Allemano (1901-1991) 100<br />
Gambetta Laura (1901-?) 104<br />
Colla Ada Silvia (1902-1989) 106<br />
Gili Domenica Agost<strong>in</strong>elli (1902-1985) 116<br />
Ferrero Clement<strong>in</strong>a (1903-1984) 119<br />
491
In<strong>di</strong>ce<br />
Gennaro Virg<strong>in</strong>ia (1903-?) 122<br />
Pizzardo Battist<strong>in</strong>a Rieser (1903-1989) 124<br />
Da<strong>in</strong>otti Cecilia (1904-2002) 128<br />
Fumagalli Sav<strong>in</strong>a (1904-1961) 129<br />
Rigotti Hena Righetti (1904-1989) 136<br />
Casara Giusepp<strong>in</strong>a (1905-?) 137<br />
Cibrario Maria C<strong>in</strong>qu<strong>in</strong>i (1905-1992) 138<br />
Debenedetti Elsa (1905-1979) 150<br />
Au<strong>di</strong>sio Fausta (1906-1990) 152<br />
Calleri Pier<strong>in</strong>a Carta (1910-1991) 155<br />
Gramantieri Pier<strong>in</strong>a Mottura (1910-1995) 157<br />
Andruetto Giac<strong>in</strong>ta Corio (1911-?) 158<br />
Calvi Margherita Santoro (1911-2001) 162<br />
Rossi Lucia Tortonese (1913-2006) 165<br />
Cova Valeria Bobbio (1917-2001) 170<br />
Panetti Mart<strong>in</strong>a (1918-?) 171<br />
Rava Giovanna Ajmone (1918-) 172<br />
Garelli Carola Maria (1920-) 174<br />
Demichelis Francesca (1921-1995) 179<br />
Fogagnolo Bruna (1922-) 184<br />
Scurti Jole Ceruti (1922-1981) 187<br />
Lovera Piera (1923-) 194<br />
Carpani Ada Catellani (1924-) 195<br />
Valabrega Elda Gibellato (1924-1993) 196<br />
Artom Maria (1926-1986) 201<br />
Arzone Alessandra (1926-) 203<br />
Bordone Cesar<strong>in</strong>a (1926-) 227<br />
Gentile Maria Luisa (1926-2002) 231<br />
Noto Silvia Negri (1926-) 233<br />
Poma Emilia Rapp (1926-) 235<br />
Balzanelli Ada Ascoli (1927-) 236<br />
Griseri Bruna Tira (1927-) 238<br />
Guerzoni Carla (1927-2005) 240<br />
Navale Maria Teresa Bau<strong>di</strong>no (1927-) 241<br />
Santagost<strong>in</strong>o Enza Ardu<strong>in</strong>o (1927-2005) 246<br />
Gentile Irene Abbattista (1928-) 253<br />
Pilleri Rosanna Falc<strong>in</strong>i (1928-) 258<br />
Tallone Lucia (1928-) 260<br />
Vietti Maria Michel<strong>in</strong>a (1928-) 269<br />
Dal Vesco Giovanna (1929-) 273<br />
Gentile Clau<strong>di</strong>a (1929-) 280<br />
Gonella Maria Teresa (1929-1973) 282<br />
Libero Albert<strong>in</strong>a (1929-) 283<br />
Marchionni Valeria (1929-1982) 285<br />
Mosca Anna Maria Luppi (1929-) 287<br />
Trabucco Aurelia (1929-) 293<br />
492
In<strong>di</strong>ce<br />
Vigone Maria (1929-) 295<br />
Vota Laura Pugni (1929-) 299<br />
Zappi Liliana (1929-) 301<br />
Borello Ottavia (1930-) 305<br />
Cester Rosanna (1930-) 308<br />
C<strong>in</strong>i Giuliana Castagnoli (1930-2005) 316<br />
Dalmasso Emiliana Petrone (1930-) 326<br />
Fontana Anna (1930-) 328<br />
Vacca Maria Teresa (1930-) 335<br />
Carpignano Rosar<strong>in</strong>a (1931-) 339<br />
Debenedetti Anna (1931-) 344<br />
Del Turco Anna Maria (1931-) 347<br />
Penna Anna Maria (1931-) 349<br />
Scarafiotti Anna Rosa (1931-) 351<br />
Schiff Helga Sertorio (1931-2007) 354<br />
Bargero Elsa Rivelli (1932-) 358<br />
Gallo Elisa (1932-) 359<br />
Gambotto Anna Maria Manzone (1932-) 366<br />
Quagliotti Luciana Auxilia (1932-) 369<br />
Skof Fulvia (1932-) 388<br />
Gamb<strong>in</strong>o Olimpia (1933-) 398<br />
Scagliotti Lucia Vacca (1933-) 400<br />
Taverna Piera (1933-) 401<br />
Toscano Graziella Pagano (1933-) 404<br />
Trossi Laura (1933-) 414<br />
Plassa Margherita (1934-) 417<br />
Quassiati Ilde de Alfaro (1934-1984) 425<br />
Ferrero Maria Itala (1935-) 431<br />
Meirone Marisa (1935-1979) 448<br />
Angela Mar<strong>in</strong>ella (1936-) 449<br />
Marzari Chiesa Alberta (1936-) 456<br />
Mathis Maria Luisa (1936-) 471<br />
Rietto Annamaria (1936-) 473<br />
Sismon<strong>di</strong> Silvana (1936-) 476<br />
R<strong>in</strong>audo Giusepp<strong>in</strong>a (1937-) 478<br />
Vacca Jacopa (1938-1986) 487<br />
Elenco dei collaboratori e dei profili curati 489<br />
F<strong>in</strong>ito <strong>di</strong> stampare il 28 maggio 2008 - Stampatre, Tor<strong>in</strong>o<br />
493