Jabaljas & BulbakJabaljas: To kone, Bulbak, mope pans <strong>pu</strong> demar enn lagrev lafindime.Bulbak: Abon. Ek lor ki size to<strong>pu</strong> fer to lagrev lafin?Jabaljas: Mo pe reflesi: mopankor deside.Bulbak: To pe badine, Jabaljas.Dime to pe kumans to lagrevlafin, ek to pe dir mwa to pankordeside lor ki size.Jabaljas: Ena telman buku posibilite,samem mo pe geyn difikilteswazir. De tut fason, size la patelman inportan: enn fwa molagrev finn deklanse, <strong>pu</strong> ena enn“Komite Sutyen Pu Lagrev LafinJabaljas”.Bulbak: Dakor, me donn mwaennde lekzanp lor ki kalite size tope panse: enn revandikasyonpersonel, enn prinsip zeneral?Kitfwa enn zafer lanvironman?Jabaljas: Zisteman, mo kapav ferlagrev lafin la kot enn sa bannsantral ki deza pe bril sarbon ekpolye nu lanvironman: sa memena sis.Bulbak: Ale rayt. Ki lezotposibilite?Jabaljas: Ena sa bann landrwakot sak fwa gro lapli tonbe, geyndebordman akoz Minis Baichoopa finn ranz ase drin.Bulbak: Get sa Jabaljas, to peexpoz to lavi: alor to <strong>pu</strong> bizin byenreflesi. Pu bann santral ki dezape bril sarbon, la to sir to <strong>pu</strong> geynsutyen Assirvaden ek NitaDeerpalsing, mem PM. Me kontMinis Baichoo, la to <strong>pu</strong> bizin feratansyon.Jabaljas: Abe kont MinisBaichoo, mo sir mo <strong>pu</strong> geynsutyen lopozisyon ek lapres.Bulbak: Dakor, Jabaljas. Me sito fer lagrev lafin lor kestyondebordman, to <strong>pu</strong> kontinye ziskaguvernman ranz plis drin, ubyenziska ki gro lapli aret tonbe?Jabaljas: Koriz mwa si mo pefer erer, Bulbak, me mo pe geynlinpresyon to pe fer to sarkastikar mwa.Bulbak: Sori, Jabaljas. To peexpoz to lavi, ala mo pe fer twapas <strong>pu</strong> bufon. Me dir mwa, salagrev lafin to pe pans <strong>pu</strong> fer, li<strong>pu</strong> ilimite, ziska lafin net?Jabaljas: Abe normal, Bulbak.Mo <strong>pu</strong> kontinye ziska lafin, ziskanepli ena serom.Bulbak: Eta Jabaljas, to pa ti dirmwa to <strong>pu</strong> fer to lagrev lafin superfizyon.Jabaljas: Ki to krwar, mo ennkuyon, mwa? Mo ti dir mo dakor<strong>pu</strong> expoz mo lavi, pa mo lasante!Ki LALIT panse?2 LAGREV LAFIN RESANBuku dimunn dimann nu “KiLALIT panse lor sa de lagrevlafin bizar ki fek traverse?”An-repons, nu pa bizin fer pliski dir ki Jeff Lingaya finn nom limemkuma enn grevis lafinpolivalan, e li finn al ziska metserom pandan so lagrev lafin. Kiu <strong>pu</strong> explike ankor?Lot lagrev lafin truv ennsindikalis aret manze <strong>pu</strong> ki ennsel fam kad labank resevwar ennlump-sum ki plis ki totalite revenilaplipar travayer fam dan zot lavitravayan antye, setadir 40 an.LALIT panse ki pandan bann“down-turn”, kuma zordi, kanklas travayer pankor re-batirlafors <strong>pu</strong> met enn lord ar sa kalitemik-mak, gayne-mem sa kaliteaksyon absird la. So danze, daprenu dan LALIT, se li ena tandansrwinn bann zuti de-lit. Lagrevlafin enn zuti de-lit ki difisil servibyen. Sa de lagrev lafin resan laklerman reprezant enn itilizasyonabizif sa zuti la, e rann soilitizasyon <strong>pu</strong> enn bon koz pli difisildan lavenir.Desin Max Boulle, Siklonn 19318
FAKTER EKONOMIK PROFON DERYER TU SA KRIZ EKONOMIKGET “POLITIKAY” LAO-LAO?UBYEN ANALIZ PROSESIS KI A-MARS ANBA SIRFAS?par Lindsey CollenKan nu get sosyete lao-lao,atraver lagazet, radyo, dan lekol,mem dan liniversite, li inpe kumsinu pe get lamer depi lao, <strong>pu</strong> seykonpran so muvman. Nu truv tiptivag ki labriz inn leve ki pe al danenn direksyon, larul kurt ki labrizfinn leve pandan enn semennavan dan enn lot direksyon, enaimans larul ki monte-desann danenn lot direksyon ankor; e kanenn tsunami vini, li zigantesk, e litraverse enn vites inimazinab – eli al dan enn lot direksyon ankor.Si nu res fixe lor sirfas lamer <strong>pu</strong>nu sey konpran seki pe pase, nupa <strong>pu</strong> konpran naryen. Forseforsenu <strong>pu</strong> petet kapav explik sabann tipti tipti vag ki labriz aktyelpe leve dan enn sel direksyon. Savedir nu <strong>pu</strong> konpran enn laspemwen inportan lamer. E, drolman,mem si nu met mask, plonze anbalamer, nu pa <strong>pu</strong> konpran gran soz,nonpli.Seki nu bizin konpran, se ennseri prosesis.Parfwa sa bann prosesis la zotkiksoz ki finn deza arive danlepase (kuma enn siklonn semennavan ki finn lev enn gran larul),ubyen enn seism byen lwen ki finnprovok enn tsunami. Parfwa liasosye avek sikl lalinn, enn prosesisdepi lwen. Alor, kan nu finiget lao-lao (kuma nu ti delegKamarad Rada <strong>pu</strong> fer dan lartikzis avan sann la la, e ki li finn ferdan enn fason fantasik), nu bizinosi vini avek bann zuti danaliz<strong>pu</strong> ed nu gayn enn konpreansyonbann prosesis ki pe opere deryertu sa seri realite politiko-sosyalki Rada finn mansyone: skandal,favoritism, size ki vinn danlaktyalite lerla fonn, etc.Angro “Lekonomi, kuyon!”Kan Bill Clinton ti pe fer sokanpayn 1992, kan ti dimande lorki platform, li ti reponn,“Lekonomi, Kuyon!” Sa jok la, lifye lor analiz Marx, 1859 lor lefetki lekonomi li “baz” sosyete. Eanfet li vre. Pu konpran lemond,nu bizin kumanse ar lekonomi.Zuti prinsipal <strong>pu</strong> nu konpransosyete, se ekonomiks. Konpreansyonlekonomi, konpreansyonrealite ekonomik e kimanyer sesa ki deklans ek infliyans bukusanzman kote politik – mem sievidaman politik, asontur, li enakapasite amand evolisyon lekonomiek sosyete. Anfet nu enaosi <strong>pu</strong> rapel ki li atraver lalitpolitik ki nu viz sanz lekonomiexistan, lekonomi ki alasurs tuproblem sosyete.Angro, ekonomiks ki li ete (mope koz vre ekonomiks, pa ekonomiksHSC!)? Li letid kimanyersosyete imin sirviv kote materyel,kimanyer li debruye kotemateryel, kimanyer, an realite,sosyete imin prodir tu seki neseser(e seki pa neseser osi) <strong>pu</strong> lavisosyete imin. Kimanyer tusalaorganize. Se sa ekonomiks.Klas, ki li ete, ki li pa eteAngro, dan lepok kapitalist (ki tivinn o<strong>pu</strong>vwar premye fwa enndeplas apartir 1790 par la), ena2 klas sosyal ki finn emerze kiprinsipal. Klas sosyal, ki li ete, li?Li pa itil definir klas par komyelarzan u tuse. Li pa itil definir lipar eski u enn kol-blan sipa kolble.Li pa itil definir li par eski upronons Franshe byen ubyennon. Ondire, tu sa definisyon la,9li parey kuma u pe sey konpranlamer par get li depi lao, sankonpran okenn prosesis ki peanfet determinn so muvman.Klas sosyal li definir obzektivmanpar ki relasyon enn dimunn(ubyen enn fami) ena avekmwayin sirviv, e dan lepok kapitalist,li ule dir ki relasyon u enaavek mwayen ki servi <strong>pu</strong> prodirtu zafer. (Mwayen prodiksyoninklir zafer osi disparat ki later,lizinn, masinnri, lekipman,kapital).Sa vedir ki enn zurnalye danLafrans lepok Kominn de Pari an1871, li dan mem klas sosyal kienn klerk Minister Ledikasyonzordi Moris. An okirans zot tuldetravay <strong>pu</strong> enn lapey regilye. Tuldevann zot kuraz. Zot tulde travayer.Zot tulde dan klas travayer.Li osi ule dir ki enn burzwa proprieterlizinn lasye dan Larisi lepokCzar an 1917, li dan mem klas kienn antrepener dan sekter BPOdan Cybercity zordi. An okiranszot viv par investi kapital, par astelafors travay par duzenn, santenn,milye travayer. Zot dan klaskapitalist. Sa 2 klas la, obzektivman(setadir kontan-pa-kontan),ena lintere konfliktyel. Kan ennklas gayn enn pli gran par danprodiksyon, lot la gayn mwens, evis-versa. Ala ki vedir enn klassosyal – par enn definisyon itil<strong>pu</strong> konpreansyon sosyete.Klas kapitalis, mem li enn tiptiklas anterm nomb dimunn, li tinio<strong>pu</strong>vwar parski lamas dimunn kipa dan sa klas la, zot finn expropriyedan lepase, finn expilsedepi later nuriser, finn travers ennlepok kurbe su sistem feodal, su