108 pu web.pmd - Lalit Mauritius

FAKTER EKONOMIK PROFON DERYER TU SA KRIZ EKONOMIKGET “POLITIKAY” LAO-LAO?UBYEN ANALIZ PROSESIS KI A-MARS ANBA SIRFAS?par Lindsey CollenKan nu get sosyete lao-lao,atraver lagazet, radyo, dan lekol,mem dan liniversite, li inpe kumsinu pe get lamer depi lao, pu seykonpran so muvman. Nu truv tiptivag ki labriz inn leve ki pe al danenn direksyon, larul kurt ki labrizfinn leve pandan enn semennavan dan enn lot direksyon, enaimans larul ki monte-desann danenn lot direksyon ankor; e kanenn tsunami vini, li zigantesk, e litraverse enn vites inimazinab – eli al dan enn lot direksyon ankor.Si nu res fixe lor sirfas lamer punu sey konpran seki pe pase, nupa pu konpran naryen. Forseforsenu pu petet kapav explik sabann tipti tipti vag ki labriz aktyelpe leve dan enn sel direksyon. Savedir nu pu konpran enn laspemwen inportan lamer. E, drolman,mem si nu met mask, plonze anbalamer, nu pa pu konpran gran soz,nonpli.Seki nu bizin konpran, se ennseri prosesis.Parfwa sa bann prosesis la zotkiksoz ki finn deza arive danlepase (kuma enn siklonn semennavan ki finn lev enn gran larul),ubyen enn seism byen lwen ki finnprovok enn tsunami. Parfwa liasosye avek sikl lalinn, enn prosesisdepi lwen. Alor, kan nu finiget lao-lao (kuma nu ti delegKamarad Rada pu fer dan lartikzis avan sann la la, e ki li finn ferdan enn fason fantasik), nu bizinosi vini avek bann zuti danalizpu ed nu gayn enn konpreansyonbann prosesis ki pe opere deryertu sa seri realite politiko-sosyalki Rada finn mansyone: skandal,favoritism, size ki vinn danlaktyalite lerla fonn, etc.Angro “Lekonomi, kuyon!”Kan Bill Clinton ti pe fer sokanpayn 1992, kan ti dimande lorki platform, li ti reponn,“Lekonomi, Kuyon!” Sa jok la, lifye lor analiz Marx, 1859 lor lefetki lekonomi li “baz” sosyete. Eanfet li vre. Pu konpran lemond,nu bizin kumanse ar lekonomi.Zuti prinsipal pu nu konpransosyete, se ekonomiks. Konpreansyonlekonomi, konpreansyonrealite ekonomik e kimanyer sesa ki deklans ek infliyans bukusanzman kote politik – mem sievidaman politik, asontur, li enakapasite amand evolisyon lekonomiek sosyete. Anfet nu enaosi pu rapel ki li atraver lalitpolitik ki nu viz sanz lekonomiexistan, lekonomi ki alasurs tuproblem sosyete.Angro, ekonomiks ki li ete (mope koz vre ekonomiks, pa ekonomiksHSC!)? Li letid kimanyersosyete imin sirviv kote materyel,kimanyer li debruye kotemateryel, kimanyer, an realite,sosyete imin prodir tu seki neseser(e seki pa neseser osi) pu lavisosyete imin. Kimanyer tusalaorganize. Se sa ekonomiks.Klas, ki li ete, ki li pa eteAngro, dan lepok kapitalist (ki tivinn opuvwar premye fwa enndeplas apartir 1790 par la), ena2 klas sosyal ki finn emerze kiprinsipal. Klas sosyal, ki li ete, li?Li pa itil definir klas par komyelarzan u tuse. Li pa itil definir lipar eski u enn kol-blan sipa kolble.Li pa itil definir li par eski upronons Franshe byen ubyennon. Ondire, tu sa definisyon la,9li parey kuma u pe sey konpranlamer par get li depi lao, sankonpran okenn prosesis ki peanfet determinn so muvman.Klas sosyal li definir obzektivmanpar ki relasyon enn dimunn(ubyen enn fami) ena avekmwayin sirviv, e dan lepok kapitalist,li ule dir ki relasyon u enaavek mwayen ki servi pu prodirtu zafer. (Mwayen prodiksyoninklir zafer osi disparat ki later,lizinn, masinnri, lekipman,kapital).Sa vedir ki enn zurnalye danLafrans lepok Kominn de Pari an1871, li dan mem klas sosyal kienn klerk Minister Ledikasyonzordi Moris. An okirans zot tuldetravay pu enn lapey regilye. Tuldevann zot kuraz. Zot tulde travayer.Zot tulde dan klas travayer.Li osi ule dir ki enn burzwa proprieterlizinn lasye dan Larisi lepokCzar an 1917, li dan mem klas kienn antrepener dan sekter BPOdan Cybercity zordi. An okiranszot viv par investi kapital, par astelafors travay par duzenn, santenn,milye travayer. Zot dan klaskapitalist. Sa 2 klas la, obzektivman(setadir kontan-pa-kontan),ena lintere konfliktyel. Kan ennklas gayn enn pli gran par danprodiksyon, lot la gayn mwens, evis-versa. Ala ki vedir enn klassosyal – par enn definisyon itilpu konpreansyon sosyete.Klas kapitalis, mem li enn tiptiklas anterm nomb dimunn, li tiniopuvwar parski lamas dimunn kipa dan sa klas la, zot finn expropriyedan lepase, finn expilsedepi later nuriser, finn travers ennlepok kurbe su sistem feodal, su