Whiplash - Carien Karsten

Whiplash-inloop 29-03-2005 13:26 Pagina 1 

Whiplash 

Een strijd om 

erkenning

Whiplash-inloop 29-03-2005 13:26 Pagina 2


Whiplash 

Een strijd om 

erkenning 

EEN MEDISCH-PSYCHOLOGISCHE 

BENADERING 

Mr. dr. Carien Karsten 

ELMAR


Colofon 

WHIPLASH, EEN STRIJD OM ERKENNING is een uitgave van 

Uitgeverij Elmar B.V., Rijswijk – 2005 

© Uitgeverij Elmar B.V., Rijswijk – 2005 

© Tekst: Carien Karsten – 2005 

Illustraties: Esmée van Doorn 

Vormgeving omslag: Wil Immink, Sittard 

Foto omslag: ANP-foto, Nelli Cooman 

ISBN 90389 1579 9 

NUR 870


Inhoud 

Inleiding 6 

1. UIT HET LOOD 9 

2. EEN VERWARRENDE ZIEKTE 19 

3. BESTAAT HET OF BESTAAT HET NIET? 32 

4. DIAGNOSE EN RICHTLIJNEN 39 

5. DE WHIPLASH VAN NELLI COOMAN 49 

6. DRIE VERKLARINGEN VOOR CHRONISCHE WHIPLASH 56 

7. ACCEPTATIE & AANPASSING 66 

8. ONVERWACHT HERSTEL 72 

9. BOTULINE TOXINE THERAPIE 83 

10. FYSIEK HERSTEL 92 

11. MENTAAL HERSTEL 106 

12. REÏNTEGRATIE 120 

13. HET JURIDISCH GEVECHT 128 

14. KLACHTEN OP EEN RIJTJE 138 

15. BEHANDELING OP MAAT 147 

Bijlage:Voorbeeld trajectplan 158 

Literatuur 164 

Over de auteur 167 

I NHOUD 

5


Inleiding 

Whiplash is een verwarrende ziekte. Niet alleen voor wie het 

overkomt, maar voor iedereen die met whiplashpatiënten 

heeft te maken. Nog steeds is niet duidelijk wat de lichamelijke 

oorzaak is van whiplashklachten. Voor sommigen is dat een 

reden om aan te nemen dat whiplash niet bestaat. In hun ogen 

zijn mensen die zeggen aan whiplashklachten te lijden slachtoffer 

van hun eigen verbeelding. Als je zelf last hebt van die 

klachten is dat vervelend. Je voelt je niet serieus genomen. Maar 

dat niet alleen: je gaat ook twijfelen aan je eigen gevoelens. Verbeeld 

ik me dat ik steeds maar pijn in mijn nek en hoofd heb? 

Komt het misschien heel ergens anders door dat ik me niet kan 

concentreren? Ben ik aan het aftakelen, en vergeet ik daardoor 

zoveel? Die onzekerheid over wat er aan de hand is, houdt mensen 

vaak langer ziek dan nodig is. Erkenning voor de ernst van 

whiplashklachten is de snelste weg naar herstel. 

Als je niet zeker bent over wat je voelt, weet je ook niet hoe je 

daar het beste mee om moet gaan. Moet je je klachten zoveel 

mogelijk negeren? Of moet je juist rust nemen om snel van je 

klachten af te zijn? En wat zullen anderen wel niet van je denken 

als je geen lichamelijk letsel hebt, maar toch niet goed 

functioneert? 

Ik ken dit soort verwarrende vragen maar al te goed. In 1997 

klapte ik al schaatsend met mijn hoofd tegen een bruggetje. Ik 

was even buiten westen, maar kon daarna wel weer op mijn 

benen staan. In de tijd die daarop volgde bleef ik hoofdpijn 

houden. Volgens de dokter had ik een hersenschudding, maar 

later dacht hij dat ik een whiplash had. Of allebei. Ik had geen 

idee wat dat inhield. Wel merkte ik dat ik rare dingen deed. 

Mijn huisgenoten vonden de jam terug in de klerenkast en 

hun sokken in de ijskast. Dat kwam door mij. Als ik de tafel 

afruimde, kon het me overkomen dat ik naar de slaapkamer 

liep omdat ik een truitje wilde pakken. Als ik dan toevallig een 

potje jam in mijn hand had, zette ik dat zonder na te denken in 

de kast. Dit soort gedrag had ik echt niet eerder vertoond. Ik 

kon er soms wel om lachen, maar het verontrustte me ook. 

Kwam dit nou door de whiplash? 

6 

W HIPLASH, EEN STRIJD OM ERKENNING


Ik wist niet beter of whiplash was een modewoord voor een 

verzameling vage klachten. En nu zou ik er zelf aan lijden? Kom 

nou! Mij niet gezien. Ik deed mijn best om weer gewoon aan 

het werk te gaan. Maar dat lukte niet. Uiteindelijk was ik meer 

dan een jaar uit de running. Ik heb die tijd gebruikt om er achter 

te komen wat whiplash eigenlijk is. Ik heb verschillende 

wetenschappers geïnterviewd, en ook artsen en hulpverleners 

die met whiplashpatiënten te maken hadden. Het resultaat van 

dat onderzoek heb ik vastgelegd in het boek Whiplash. Greep 

krijgen op een verwarrende ziekte dat in 1998 is verschenen. 

Nu zijn we acht jaar verder. In de tussentijd heb ik als psychotherapeut 

regelmatig mensen met whiplashklachten 

behandeld. Ook is er nieuw onderzoek over whiplash verschenen. 

Reden genoeg om een nieuw boek over dit onderwerp te 

schrijven. 

Ook al weten we niet precies wat whiplash is, dit is nog geen 

reden om whiplashklachten niet serieus te nemen. Het is 

opvallend dat iedereen die whiplash wil afdoen als aanstellerij 

steeds maar weer naar dezelfde onderzoeken verwijst, terwijl al 

lang duidelijk is dat je uit die onderzoeken helemaal niet kunt 

afleiden dat whiplash niet bestaat (zie hoofdstuk 3). De discussie 

over de klachten is voer voor verzekeraars en juristen. Mensen 

met whiplashklachten worden er niet beter van. De beste 

manier om van de klachten af te komen is door te accepteren 

dat er wat aan de hand is, goed te kijken naar wat de klachten 

precies zijn, om vervolgens gepaste actie te ondernemen. 

In dit boek zal ik kort ingaan op het onderzoek naar de aard 

van whiplash om een indruk te geven van de verschillende 

verklaringsmodellen. De meest plausibele verklaring lijkt me 

de volgende. In de nek liggen een hoop zenuwen. Als door een 

zweepslag die zenuwen bekneld en eventueel beschadigd zijn 

geraakt, kan dat ertoe leiden dat de informatieoverdracht van 

en naar de hersenen is verstoord. Dit kan tot een scala van 

problemen leiden. Van welk soort klacht iemand het meeste 

last heeft, hangt voor een deel af van de eigen persoonlijkheid. 

Maar in grote lijnen vertonen alle whiplashpatiënten dezelfde 

reeks van klachten, zoals ook blijkt uit het eigen onderzoek dat 

ik daarnaar heb gedaan (hoofdstuk 14). 

De nadruk ligt in dit boek op de behandeling. Voor een 

goede behandeling is het nodig om inzicht te hebben in de 

psychologische impact van een ongeluk, en op de verschillende 

manieren waarop mensen omgaan met whiplashklachten. 

I NLEIDING 

7


Ook hieraan besteed ik ruim aandacht. Het is een onderwerp 

dat elders niet of nauwelijks aan de orde komt. 

Whiplashpatiënten vinden het vaak moeilijk om te accepteren 

dat ze door een ongeluk, waar ze vaak zelf geen schuld aan 

hebben, allerlei dingen niet meer kunnen doen, die hen voordien 

gemakkelijk afgingen. Als de buitenwereld dan ook nog 

eens wantrouwig reageert op hun klachten, wordt het wel erg 

lastig om de eigen situatie nuchter onder ogen te zien. De één 

vraagt dan teveel van zichzelf, om te bewijzen dat hij geen 

aansteller is, de ander kiest voor de slachtofferrol, om op die 

manier duidelijk te maken dat er echt wat aan de hand is. Het 

valt niet mee om de juiste balans te vinden. Een hulpverlener 

die begrijpt wat er aan de hand is kan dan een goede dienst 

bewijzen. Maar ook van begripvolle werkgevers, collega’s en 

huisgenoten kan een enorme stimulans uitgaan voor de whiplashpatiënt 

om zich zo snel en goed mogelijk aan te passen 

aan de nieuwe situatie. 

Met dit boek hoop ik iets van de verwarring over whiplash 

weg te nemen. Vooral door te laten zien wat de meest effectieve 

manieren zijn om van klachten af te komen, of er mee te leren 

omgaan. Ik zal aangeven welke medische ingrepen wel en niet 

zinvol zijn. En ik zal vooral aandacht besteden aan adequate en 

niet-adequate psychologische reacties op de veranderingen 

die je kunt doormaken als je een ernstig ongeluk hebt meegemaakt 

waarbij sprake was van een zweepslag in de nek. 

Omdat het opnieuw aanpassen aan de omgeving zo belangrijk 

is voor iemand met whiplash, besteed ik ook enkele hoofdstukken 

aan het reïntegratieproces op het werk en aan de juridische 

afwikkeling van schadeclaims. 

8 



1 Uit het lood 

Zoals ik in de inleiding al aangaf botste ik in 1997 al schaatsend 

met mijn hoofd tegen een brug. Twee weken na het 

ongeluk stelde de huisarts bij mij een whiplash vast en schreef 

bedrust voor. Ik wist niets van whiplash af en de informatie die 

ik erover kon vinden, was erg summier. Wat ik wel wist, was dat 

ik van de ene op de andere dag van een actief manager en psychotherapeut 

was veranderd in een patiënt. 

Onderstaand verslag laat zien dat het herstelproces bij mij 

U IT HET LOOD 

9


niet in een rechte opwaartse lijn ging. Het kende pieken en 

dalen. Op momenten dat ik me goed voelde, deed ik teveel, en 

als ik me minder voelde was ik wanhopig op zoek naar oplossingen. 

Dat kwam deels doordat ik niet accepteerde dat er iets 

mis was, maar ook door gebrek aan kennis. Dat heeft het herstel 

beslist vertraagd. Het ging er bij mij niet in dat whiplash 

alles op zijn kop zette, ik keek in de spiegel en dacht: waarom 

gaat het niet beter, niet sneller, waarom kan ik niet méér? 

Het ongeluk 

Tweede kerstdag. Een zonnige winterdag. Ik ga schaatsen met 

Gerard, mijn man, in het Vondelpark. Bij een slootje stappen 

we op. Ik zoek houvast bij de overhangende wilgentakken, 

want ik kan nog niet zo goed remmen op mijn nieuwe noren 

en ben bang tegen anderen te botsen. Mijn man is enthousiast, 

hij vindt het goed gaan, ik sta rechtop op de schaatsen. 

We naderen een bruggetje. Ik schaats diep voorovergebogen, 

maar heb weinig vaart. Anderen schaatsen me in volle vaart 

tegemoet. Ik ben opnieuw bang te botsen en wil me afzetten 

aan de bovenkant van de brug. Ik strek mijn linkerhand uit op 

zoek naar de brug boven mijn hoofd. Plotseling stoot ik met 

mijn voorhoofd tegen de smeedijzeren boog die de brug 

ondersteunt. Ik klap achterover. Het is stil en donker om me 

heen, ik lig uitgestrekt op mijn rug. 

Langzaam voel ik me wegglijden, het is alsof een magneet 

me de tunnel inzuigt. Ik zweef de tunnel in en geef me over. Ik 

zie een wit licht aan het einde van de tunnel. Het voelt als een 

bevrijding, weg van de druk om altijd te presteren, een goede 

moeder te zijn die ook nog eens goed kan schaatsen. Ik hoef 

helemaal niets meer. Maar hoe prettig dit ook voelt, iets in me 

komt in verzet. Ik wil mijn kinderen groot zien worden, ik wil 

niet dood. Ik dwing mezelf mijn oogleden te bewegen en hoor 

stemmen boven me. 

‘Ze kan nog kijken,’ roept iemand verheugd. Het is alsof ik 

een baby ben, met allemaal gezichten boven de wieg. Ik open 

mijn ogen helemaal en kijk recht in het gezicht van een vreemde. 

Zijn ogen staan bezorgd. Hij zegt: ‘We tillen haar naar de 

kant.’ Ik werk niet mee, blijf liever liggen. Ik voel me zo moe. 

Een paar mannen tillen me op en zetten me rechtop aan de 

rand van het slootje. Gerard gaat naast me zitten en onder- 

10 



Pas een tijd later merkte ik dat mijn herinneringen aan het ongeluk 

niet altijd klopten. Ik dacht dat Gerard achter me schaatste en nam 

het hem eigenlijk kwalijk dat hij me niet had gewaarschuwd. Hij kon 

toch zien dat daar die rand zat? En waar was hij direct na het ongeluk? 

In werkelijkheid schaatste hij een eind vooruit, hoorde de klap 

en is toen omgekeerd. Het gekke is dat tot op de dag van vandaag ik 

me eigenlijk niet kan voorstellen dat hij voor me schaatste. Natuurlijk 

geloof ik hem wel, maar mijn herinnering is anders. 

Herinneringen kloppen niet altijd, zo blijkt ook uit psychologisch 

onderzoek. Maar het gevoel dat je krijgt door zo’n onbetrouwbare 

herinnering, bijvoorbeeld dat de ander je in de steek heeft gelaten, 

voelt wel als waar. De tip is om stil te staan bij je eigen verhaal over 

het ongeluk en het naast de versie van anderen te leggen. Ga ervan 

uit dat het kan dat je het mis hebt, dat de toedracht toch anders was 

dan je dacht. Ga ook na wat het ongeluk aan gevoelens en gedachten 

heeft veroorzaakt en corrigeer eventueel onredelijke gedachten en 

gevoelens. Daarnaast: gun jezelf tijd voor herstel. Schrap activiteiten, 

ook al is er een deadline. De wereld vergaat niet als je de deadline 

niet haalt. In mijn geval: dan komt de cursus er maar niet. Achteraf 

bleek dat er te weinig inschrijvingen waren en is de cursus niet doorgegaan. 

Alle moeite was dus voor niets. 

steunt me met zijn arm. Een man zit voor me op zijn hurken 

en vraagt me of ik mijn vinger naar het puntje van mijn neus 

kan brengen. Dat lukt prima. 

‘Niet meer schaatsen,’ zegt hij. ‘Je kunt duizelig worden en je 

evenwicht verliezen.’ 

Een groep mensen staat in een halve cirkel om me heen. 

Een meisje geeft me een zakdoek om het bloed op mijn voorhoofd 

te stelpen. Er zit een snee boven mijn neusbeen, maar ik 

voel er niets van. Gerard wil voorzichtig met me terugschaatsen, 

naar de schoenen. Hij houdt me vast. Het lukt, maar alles 

draait om me heen. Ik zie mensen, maar ze lijken heel ver weg. 

Ook de geluiden komen van ver, het schijnsel van een lantaarnpaal 

zie ik door een waas. 

Als we door het Vondelpark teruglopen, komen bij mij de 

tranen. 

‘Het is helemaal mis,’ zeg ik. ‘Het voelt erger dan toen ik tien 

was en een hersenschudding had.’ 

Gerard zegt dat hij zich kan voorstellen dat het pijn doet, de 

dreun klonk keihard. Thuis kruip ik meteen in bed. Gerard vult 

een theedoek met ijsklontjes en legt de doek op mijn oog. Mijn 

rechteroog kleurt blauw. Na een paar uur, bedenk ik me dat ik 

U IT HET LOOD 

11


voor morgen nog een tekst moet inleveren voor de brochure 

van de Kamer van Koophandel. Ik voel me niet in staat een letter 

op papier te zetten. Gerard wil me helpen, hij zet een stoel 

naast het bed, heeft pen en blocnote in de hand. ‘Het gaat om 

een stressmanagementcursus?’ 

Röntgenfoto’s laten maken 

Je kunt niet vlug genoeg mobiliseren, zegt mijn collega zo’n 

twee weken na mijn ziekmelding. Dus in één sprong het bed 

uit en spijkerbroek aan. Voor niets heb ik twee weken op bed 

gelegen, op advies van de huisarts. Douchen zit er nog niet in, 

teveel moeite. Maar het is wel prettig dat mijn spijkerbroek 

ruimer zit. Ik val dus af van niets doen en weinig eten. Gerard 

dringt erop aan dat ik niet fiets als ik duizelig word. Ik vind het 

maar gezeur, wil onmiddellijk naar de dokter. Hij zet mijn fiets 

buiten en is zelf weg om brood te halen. 

Heerlijk om na twee weken weer buiten te zijn. Er hangt een 

lentegeur in de lucht. Helaas, bij de dokter staat: op iedere 

middag spreekuur, behalve op donderdagmiddag. Hoe kon ik 

dat vergeten zijn? Als uit een geknapte ballon lekt de energie 

weg. Ik haat het dat ik werkelijk alles vergeet. Ik steek over en 

lig bijna onder een auto. Ik had niet gezien dat er na de eerste 

nog een aankwam. 

Bij thuiskomst zie ik de voordeur wijd open staan. Hoe kan 

Gerard nou zo stom zijn? Zodra hij thuiskomt met de boodschappen 

vraag ik hem waarom hij de deur open had laten 

staan. ‘Ze hadden de televisie, de paspoorten, de computers 

wel mee kunnen nemen!’ 

Hij kijkt me verbaasd aan. ‘Jij was toch als laatste de deur 

uit? Ik ging voor jou met de fiets de trap af.’ 

Ik ben verbijsterd. Dat was ik helemaal kwijt. 

De volgende ochtend kan ik bij de dokter terecht. Ik blader 

in tijdschriften, zie foto’s van balletdanseressen. Ongelooflijk 

hoe ze hun nek naar achteren kunnen buigen. Waarom zij wel 

en ik niet? Ik pieker over wat ik tegen de dokter moet zeggen. Ik 

ben bang dat hij me een aansteller vindt. Ik voel me nog 

beroerd, heb pijn in mijn nek en voel me misselijk en draaierig 

als ik me inspan. Ik wil weer aan het werk, maar ben als de 

dood dat ik het niet red. Ik hoor toch niet bij de groep chronische 

klachten? Ik ben nog niet binnen of ik begin al. ‘Ik was 

12 



hier twee weken geleden. Was gevallen op het ijs. Moest van u 

twee weken plat op bed liggen, maar dat is nu voorbij.’ 

‘Hoe heet u ook al weer?’ 

Ik noem mijn meisjesnaam, mijn getrouwde naam, want ik 

weet niet hoe ik bij hem in de computer zit. 

‘O,ja,’ zegt hij. 

Ik som mijn klachten op: ‘Ik ben vermoeid, vergeetachtig en 

ik kan me niet goed concentreren.’ 

‘Wat voor een werk deed u ook al weer?’ 

‘Manager en psychotherapeut.’ 

‘Daar hebt u uw hoofd wel bij nodig.’ Het blijft stil. De dokter 

denkt na. ‘Ik wil nog een keer naar uw nek kijken, wilt u 

even uw trui uit doen?’ 

Daar had ik niet op gerekend, niet gedoucht en een bh aan 

met een kapot haakje. Straks krijg ik hem niet meer dicht. De 

dokter drukt op de spieren in mijn nek. Eén plek doet vooral 

pijn. 

‘Toch maar even zeker weten dat er niets gebroken is. U 

moet voor foto’s naar het ziekenhuis.’ 

Met Gerard bedenk ik ’s avonds welk werk ik kan doen waarbij 

ik mijn hoofd niet nodig heb. Fotograaf misschien? Maar 

ook daar heb je je hoofd bij nodig, moet je oog hebben voor 

het opvallende detail. Welke werkgever wil een kip zonder kop 

aan het werk? 

Maandagochtend in het ziekenhuis. Aan de balie staan drie 

verpleegsters te kletsen. ‘Nog iets leuks vandaag op de televisie?’ 

Eentje zoekt haastig haar papieren bij elkaar. ‘Ik heb nu 

geen tijd, moet nu naar les.’ Ik moet wachten, de arts is opgeroepen. 

Het is geen saaie wachtkamer. Een kleurig geklede 

vrouw zit tegenover me. Ze draagt een bril met vliegmontuur, 

zwarte legging, met daaronder oranje gestippelde pantykousjes. 

Over haar dierentrui met zwarte blokjes draagt ze een 

bruine gevoerde jas. Twee Turkse mannen komen aangelopen, 

eentje zwaait er opgelucht met foto’s. Ik blader in een tijdschrift, 

zie een mooie lippenstift en schrijf snel het merk op. 

Leuk, een nieuwe lippenstift voor als ik weer aan het werk ga. 

Ik loop mee met een juffrouw in witte jas. Ze legt alles uit. 

‘We maken eerst vijf foto’s: een voor- en een achteraanzicht, 

één opname door de geopende mond voor het atlas- en draaiergebied, 

een zijdelingse opname en een schuine opname. Als 

uit die foto’s geen beschadiging blijkt en u kunt uw nek rekken 

U IT HET LOOD 

13


Wat heeft geen zin 

Achteraf blijkt dat het advies van mijn huisarts om twee weken plat 

op bed te liggen, geen goed advies was. Ook anderen raad ik dat niet 

aan. De spieren verslappen, de doorbloeding vermindert. Je voelt je 

meer patiënt. De huisarts gaf dit advies, omdat hij dacht aan een 

combinatie van whiplash met hersenschudding. Maar ook bij een 

hersenschudding wordt niet meer het advies van bedrust gegeven 

(informatie van neuroloog Jos van de Nes). 

Zijn tweede actie bestond uit doorverwijzing voor röntgenfoto’s. Hij 

deed dat om ernstige beschadigingen uit te sluiten. Dat is zinvol. 

Maar een eventuele beschadiging aan bijvoorbeeld de tussenwervelgewrichten 

wordt pas na twee jaar geconstateerd. 

Zijn derde interventie: verwijzing naar de fysiotherapeut, had niet 

veel zin. Ook uit de richtlijnen van de KNMF blijkt dat fysiotherapie 

alleen zin heeft bij ernstige pijnklachten en wanneer iemand wat 

meer geactiveerd moet worden. Bij mij versterkte de fysiotherapie de 

klachten. 

Mijn eigen bezoekjes aan de huisarts waren zinloos. Ik probeerde 

een gevoel van onmacht te doorbreken, hoopte op de oplossing, kon 

niet accepteren dat ik pijn had en me niet goed voelde. Die onmacht 

bezorgde me een hoop onnodige stress en heeft ongetwijfeld het herstel 

belemmerd. 

Wat kun je wel doen? 

Voor de huisarts geldt dat deze voorlichting kan geven over wat 

whiplash is, hoe het herstel in het algemeen verloopt en welke dingen 

je wel kunt doen en welke niet. Een goed advies is bijvoorbeeld 

om zoveel mogelijk de normale dingen te doen. Een aantal dingen 

kun je in het werk niet doen, ik kon bijvoorbeeld geen therapie 

geven, maar sommige activiteiten, zoals de post beantwoorden, lukten 

wel. 

Het is prettig om werk te doen dat je thuis kunt doen. Werk waar 

geen deadline aan vastzit. Zo ben ik een brochure gaan vormgeven 

voor mishandelde, allochtone vrouwen. Ook bracht een collega 

iedere week de post. Het was werk dat ik in mijn eigen tempo kon 

doen, met de gordijnen dicht als ik hoofdpijn kreeg van het licht. Het 

gaf me een goed gevoel iets nuttigs te kunnen doen. Daarnaast gaf ik 

me op voor een cursus verhalen schrijven bij de Volksuniversiteit. 

Wellicht voor het eerst sinds jaren koos ik voor iets wat ik zelf wilde. 

Ook anderen raad ik dit aan: het is belangrijk voor je herstel dat je 

keuzes gaat maken en dingen doet die je echt zelf wilt. 

Veel activiteiten in het huishouden waren te hoog gegrepen. Zo kon 

ik geen ramen lappen, stofzuigen, keukenkastjes schoonmaken. Ook 

koken verliep moeizaam, omdat ik geen twee dingen tegelijk kon 

doen. Maar ik kon wel thee zetten, de kinderen helpen bij het huiswerk 

en een paar lichte boodschappen doen. 

14 



en strekken, dan maken we nog wat foto’s, waarbij u uw nek 

iets meer moet draaien. Maar alleen als het nodig is.’ Ik 

schaam me ervoor, maar ik hoop een beetje dat ze wel wat 

vindt op de foto’s. Maar ik verwacht het niet. Iedereen zegt dat 

er bij whiplash niets te zien is op de foto’s. Je ziet de beschadigingen 

alleen bij autopsie. Terwijl ze de foto’s neemt, voel ik 

alleen maar twijfel. Misschien stel ik me maar aan. Wel vermoeiend, 

vijf foto’s. Ik dacht dat ik na één klaar zou zijn. 

Na vijf foto’s zegt de verpleegkundige dat ik naar huis mag. Ik 

ben in de war. Is dat goed nieuws of niet? ’s Middags meldt de 

dokter telefonisch de uitslag.‘Er is niets te zien op de foto’s, u 

moet het rustig aan doen. In feite gaat het om een overrekte 

spier die alleen met rust geneest. Het kan wel maanden duren.’ 

Weer aan het werk 

Drie maanden na het ongeluk ben ik weer op het werk aanwezig. 

Kort daarvoor belde een collega me thuis en zei: ‘Ik hoorde 

dat je een dwarslaesie had…’ Gelukkig niet, maar een dergelijke 

opmerking maakte voor mij de terugkeer naar het werk nog 

urgenter: er moeten niet al teveel gekke verhalen over mij 

rondgaan op het werk. 

De bedrijfsarts denkt anders over mijn terugkeer op het 

werk. Ze lijkt het verzuim van het werk luchtig op te vatten. Ze 

zegt: ‘Rust jij maar lekker uit. Ga fijn naar muziek luisteren, je 

ontspannen.’ Maar op mijn werk is er een reorganisatie op 

handen. We gaan fuseren met drie andere instellingen en drie 

afdelingen worden samengevoegd. Een van ons zal het nieuwe 

hoofd worden. Ik wil me niet zomaar aan de kant laten schuiven 

en zorg ervoor dat ik bij belangrijke vergaderingen ben. 

De terugkeer valt niet mee. Ik vind de sfeer op het werk zo 

vervelend, dat ik solliciteer naar de functie van directeur bij 

een andere instelling. Ik word getest voor deze nieuwe functie 

en blijk nog goed in taal te zijn, maar de rekenvaardigheden 

zijn dramatisch slecht. Dat merk ik ook in het werk. Als 

manager krijg ik de exploitatie-overzichten van de afdeling, 

maar ik begrijp ze niet meer. Ik kan dus niet meer sturen op 

financiën. Dat is iets waar ik me voor schaam, ik wil niet dat 

anderen dat weten, het verzwakt mijn positie. Ik verberg dat ik 

dingen niet snap. De sollicitatiecommissie kiest ondanks de 

uitslag van de test toch voor mij. Maar ik haak af. Ik ben bang 

U IT HET LOOD 

15


dat ik het niet aankan en teveel op mijn tenen moet lopen. Ik 

moet er niet aan denken dat ik zo’n functie aanneem en vervolgens 

faal. Dan maar liever helemaal niet. 

Voor een jaar word ik benoemd als hoofd van de afdeling 

Preventie Zorg en Onderzoek in de gefuseerde organisatie. 

Aan de benoeming zijn wel regelmatige functioneringsgesprekken 

gekoppeld. Ik moet diplomatieker worden, minder 

snel geïrriteerd raken. Whiplash heeft nog wel effect. Ik maak 

dubbele afspraken. Schrijf in mijn agenda ‘bij mij’, maar weet 

dan alleen dat er een overleg bij mij is, niet met wie of waarover. 

Collega’s zeggen soms dat ik er beroerd uitzie, soms dat ik 

vuurrood ben. Dat klopt wel, als ik me maar even druk maak, 

ga ik zweten. Ik ben erg gevoelig voor stress, het lijkt wel of die 

zonder filter binnenkomt. Ik blijf snel geïrriteerd en mijn nieuwe 

collega’s vinden me een bitch. Ook mijn directeur ziet dat 

het nog niet zo goed gaat en ze raadt aan de zomervakantie te 

verlengen met een maand. Zodat ik echt uitgerust weer aan de 

slag kan en kan opbouwen naar fulltime. 

Tien maanden na mijn ziekmelding werk ik fulltime, maar 

heb ik me op advies van de bedrijfsarts nog niet volledig beter 

gemeld. Ik werk gedeeltelijk nog op arbeidstherapeutische 

basis. Maar door fulltime te werken, hoop ik me beter te kunnen 

melden voordat ik in de WAO beland. De lichamelijke 

klachten, hoofdpijn, misselijkheid, een soort migraine, zijn er 

nog steeds, maar ik negeer ze. We zitten midden in de reorganisatie, 

ik moet eten met collega-managers, hele dagen vergaderen. 

Eigenlijk een veel te grote belasting, maar ik wil mijn 

baan graag houden. Op een zaterdagochtend, na een drukke 

week, geef ik over, geen eten, maar bloed. Driemaal. Ik voel me 

uren hondsberoerd, het duurt lang voordat er een weekenddokter 

langskomt. Die constateert een maagbloeding en geeft 

me medicijnen. Langzaam kom ik tot rust. Op maandag vertel 

ik mijn collega’s wat er gebeurd is, ik ben bang voor een herhaling. 

Even later gaat de telefoon. De directeur wil me spreken: 

‘Je gaat naar huis en meldt je bij de bedrijfsarts. Ik verbied je de 

eerste twee maanden op het werk te komen.’ 

Ik moet huilen, de secretaresse troost. Een collega vraagt: 

‘Wat is er zo erg aan?’ 

‘Ik weet niet wat ik mijn cliënten moet vertellen. Ik heb iets 

dat niet zichtbaar is, niet controleerbaar. Misschien is het wel 

kanker, heb ik slokdarmkanker. Of, zoals de dokter zegt: een 

maagzweertje.’ 

16 



Vrijwel iedereen wil uit de WAO blijven. Ik probeerde dus voordat de 

termijn verstreek, volledig te werken. Het was me bijna gelukt na een 

jaar volledig aan de slag te zijn. Maar echt goed voor mezelf zorgen 

deed ik niet. Ik maakte keuzes, maar trok daar niet de consequenties 

uit. Zo volgde ik een intensieve schrijfcursus en wilde daarnaast fulltime 

aan de slag. Ook ging ik drie keer per week naar fitness. De 

zware belasting maakte dat ik veel afviel, het maakte me brozer en 

kwetsbaarder. De conflicten stapelden zich op. Niet alleen op het 

werk, maar ook thuis. Dat ik zo niet door kon gaan, was voor de 

omgeving duidelijk, maar ik wilde er niet aan. De klachten namen 

eerder toe dan af. Heel vaak misselijk, pijn in de nek en een gevoel 

van uitputting. Veel vergissingen, papieren verkeerd invullen, dingen 

verkeerd wegzetten, dubbele afspraken maken. Het was nauwelijks 

te beïnvloeden: iedere keer dat ik faalde, spoorde ik mezelf aan nog 

meer te doen, om te bewijzen dat het goed ging. Harde confrontaties 

op het werk hielpen ook niet echt, ik deed toch wat ik zelf wilde, ook 

al was dat niet goed voor me. Voor een deel deed ik wat goed voor 

me was, kiezen voor wat ik echt leuk vond, maar voor een deel ging 

ik de mist in omdat ik mijn eigen grenzen niet accepteerde. 

Bijna een jaar na de whiplash ben ik in het ziekenhuis voor 

een maagonderzoek, een gastro-entroscopie. Een zuster 

sprayt mijn keel. Dan glijdt de slang er makkelijker in. Het 

smaakt naar bittere amandelen. Ik mocht kiezen tussen verdoving 

of niet. Ik ben veel sneller klaar zonder verdoving, dus 

daar gaat mijn voorkeur naar uit. Als een visje in een aquarium 

zwemt de slang rond in mijn maag. Hij duikt kopje onder en 

onderzoekt alle hoeken en gaten. Diagnose: niets aan de hand. 

Het zal een scheurtje in de maag geweest zijn. Voortaan minder 

wild braken, is het advies van de maag-darmspecialist. 

Alsof ik van braken een gewoonte maak! Maar ik ben wel dolblij 

dat er niets aan de hand is, fiets onderweg naar huis langs 

de bakker en neem tompoezen mee om het te vieren. Het is 

jammer dat ik straks een jaar ziek ben en in de WAO zit, maar 

het is heerlijk dat ik niet aan een ernstige ziekte lijd. 

Genezen 

Het tweede herstelproces, na de maagbloeding, duurde een 

half jaar. In die periode ging het werk een steeds belangrijker 

plek innemen. Ik leverde een gevecht om mijn plek binnen de 

organisatie te houden. Ik haalde een bureau voor rechtsbijstand 

erbij, ik wilde koste wat het kost voorkomen dat ik ont- 

U IT HET LOOD 

17


slagen zou worden. Uiteindelijk is het me gelukt de functie van 

manager te vervullen. Naast het werk volgde ik een cursus aan 

de schrijversvakschool en schreef aan een nieuw boek over. Ik 

schiep de mogelijkheid om uit een werksituatie te komen die 

niet goed voor me was en in een ander bedrijf te werken en 

gedeeltelijk met schrijven mijn geld te verdienen. 

Ik ben nu acht jaar verder en heb bij vlagen nog last van de 

whiplashklachten. Vaak op een zelfde manier als een ander 

last heeft van spanningsklachten. Dan is het een signaal om 

het rustiger aan te doen. Soms ook heb ik plotseling, heel 

onverwacht geen energie meer. Dan ga ik na hoe het komt. Al 

een paar keer heb ik ervaren dat ik als ik tegen de wind inloop, 

op Vlieland soms tegen de storm in, ik daarna geen energie 

meer heb. Het gebeurt me ook met fietsen tegen harde wind 

in. Ik fitness en wandel regelmatig, dus mijn conditie is wel op 

orde. Dan realiseer ik me dat ik waarschijnlijk tegen de wind in 

mijn nek erg aanspan. Dat gaat niet goed. Net zo heb ik ervaren 

dat een rugzak dragen mijn energie tot nul reduceerde. 

Aandacht voor de gevolgen van whiplash heeft uiteindelijk 

geleid tot een aanpassing in mijn belastbaarheid. Dit was goed 

te realiseren door als freelancer te gaan werken en zelf mijn tijden 

te kunnen indelen. Financieel wilde ik niet meer de druk 

en de spanning van het geld moeten verdienen. We hebben 

ons huis verkocht en wonen nu in een huurhuis. 

Het herstel van whiplash kost tijd en vergt aanpassing. De 

sleutel tot herstel ligt in het proces van eigen keuzes maken en 

grenzen bewaken. Alleen op die manier doorbreek je de tredmolen 

van kleine stapjes vooruit en weer achteruit. 

18 



2 Een verwarrende ziekte 

Een whiplash overkomt je volkomen onverwacht. Meestal 

gebeurt de whiplash door een kop-staartbotsing in het verkeer. 

Na zo’n auto-ongeluk ben je doorgaans opgelucht dat je 

het er levend vanaf hebt gebracht en vind je het normaal als je 

pijn in je hoofd en in je nek voelt. Soms verdwijnen die klachten 

in de eerste dagen na het ongeluk, om daarna in alle hevigheid 

terug te komen. Vaak weet je dan niet wat er aan de hand 

is en hoe je die klachten moet duiden en hoe je ermee om 

moet gaan. Ook voor artsen is het moeilijk om een duidelijke 

diagnose te stellen. En juist doordat je niet weet hoe je met je 

klachten om moet gaan, kunnen ze erger worden. Om dat te 

voorkomen is het goed te weten wat er onder whiplash wordt 

verstaan, wat de klachten zijn, hoe lang die meestal duren en 

wat je het beste kunt doen om die klachten tot een minimum 

te beperken. 

E EN VERWARRENDE ZIEKTE 

19


Ervaringen met whiplash 

Zo’n 20% van de whiplashongevallen wordt niet door een kopstaartbotsing 

veroorzaakt. Andere oorzaken zijn: een ongeluk 

met fiets of brommer, een val van de trap, sportongelukken, 

met name duiken, en andere ongelukken waarbij je je hoofd 

stoot en naar achteren valt. 

JOHN zegt over zijn auto-ongeluk: ‘Kortgeleden was ik als passagier 

van mijn carpoolmaatje betrokken bij een kettingbotsing. 

Wij waren nummer vier in de rij van vijf personenauto’s. Wijzelf 

botsten dan weliswaar op nummer drie, maar doordat wij nog 

behoorlijk konden remmen, viel die klap nog wel mee; ik zag die 

botsing per slot van rekening ook aankomen. Op dat moment 

wist ik echter al zo goed als zeker dat we van achteren de volle 

laag zouden krijgen, alleen het exacte moment waarop was 

voor mij de vraag. Die klap was vervolgens behoorlijk heftig en 

gelukkig was dat ook het einde van de kettingbotsing. Ondanks 

de schrik was ik redelijk bij mijn positieven. Toen ik merkte dat 

ik zelf niets ernstigs had, keek ik naar mijn maatje, die languit 

op zijn platgeslagen stoel lag. We konden aan zijn kant nog uit 

de auto komen. Gelukkig bleek er verder ook niemand gewond 

en nadat ik 112 had gebeld voor politie en berging van de autowrakken 

werd er na enkele minuten alweer wat gegrapt en gelachen; 

we waren tenslotte toch maar heelhuids uit de auto’s 

gekomen.’ 

Kort na het ongeluk voelde John zich opgelucht. Zo gaat dat 

ook bij anderen: ze zijn blij er heelhuids vanaf gekomen te zijn. 

De stijfheid die ze voelen in de nek, komt van de schrik, denken 

ze. De overheersende gedachte is: het had veel erger kunnen 

zijn. Dat was ook de gedachte van een oudere vrouw, die 

een ernstig ongeluk meemaakte en zag dat een verkeersbord 

op de plaats van de achterbank stond. 

‘Normaal zat daar mijn kleindochter,’ zei ze. ‘Ik vond het eerst 

heel normaal dat ik van top tot teen stijf was en duizelig. Dat 

verwacht je na zo’n klap. Een week na het ongeluk, toen ik op 

krukken probeerde te lopen, ging dat niet. Ik had vreselijk veel 

last van mijn nek. Ik liet de huisarts komen en die dacht aan 

whiplash. Hij stuurde me voor foto’s door naar de neuroloog.’ 

Na enkele dagen merk je dat de pijn niet overgaat. 

20 



JOHN:‘Ik had stijfheid vanuit het midden van mijn rug tot aan 

mijn kruin, een doof gevoel in mijn vingers en tintelingen. Ik 

was misselijk en duizelig. Ik had last van een raar gevoel in mijn 

hoofd en een doodvermoeide nek. Ik kon zelfs de koppen van 

de krant niet lezen en ook niet de ondertiteling van de televisie. 

Ik was verstrooid, liet de sleutels in het slot zitten en het gas 

aanstaan. Achter de computer zitten ging ook niet goed, van het 

turen naar het beeldscherm kreeg ik een vreemd, draaierig 

gevoel. Ik ben naar de huisarts gegaan. Die zei dat hij dacht aan 

whiplash en dat ik maar een tijdje plat op bed moest liggen. Dat 

heb ik geprobeerd, maar ik voelde me alleen maar beroerder.’ 

Wat is een whiplash? 

De term whiplash (zweepslag) werd voor het eerst in 1928 

gebruikt door de Amerikaanse wetenschapper Harold Crowe. 

Hij introduceerde in een lezing de term whiplash en beschreef 

de heftige slingerbeweging die het hoofd en de nek ten opzichte 

van de romp en elkaar maken. De nek, een cruciaal en ingewikkeld 

orgaan, is niet berekend op de inwerking van een dergelijke 

kracht. 

In de meeste gevallen is de whiplash een gevolg van een 

botsing in het verkeer, vaak een kop-staartbotsing. De klachten, 

vooral nekpijn, hoofdpijn, vermoeidheid en gebrek aan 

concentratie, ontwikkelen zich vrijwel altijd bij de inzittenden 

van de auto waartegen vanachteren een auto is gebotst. 

Vlak na het ongeluk is op röntgenfoto’s meestal niet te zien 

dat er sprake is van lichte beschadiging van de nek. Als er geen 

sprake is van ernstig hersenletsel, heeft het dan ook niet veel 

zin om vlak na het ongeluk foto’s te laten nemen. Als de klachten 

langer duren kan het wel zin hebben om foto’s te maken. 

In theorie beperkt de term whiplash zich tot ongevallen 

waarbij je niet je hoofd stoot en geen hersenschudding hebt 

opgelopen. Het gaat puur om het mechanisme: het acceleratiedan 

wel deceleratietrauma van de nek. In de praktijk wordt de 

term whiplash ook gebruikt voor mensen die whiplashklachten 

hebben en daarbij ook hun hoofd hebben gestoten. Het is 

volgens sommige deskundigen onzin te denken dat je alleen 

een whiplash kunt hebben als je je hoofd niet hebt gestoten. 

Mensen die van de trap of de fiets zijn gevallen kunnen heel 

goed een lichte hersenschudding én een whiplash hebben. 


21


In de literatuur worden drie termen gebruikt om whiplash te 

omschrijven: whiplashtrauma, post-whiplashsyndroom en 

whiplash associated disorders (aan whiplash gerelateerde 

klachten). 

Met whiplashtrauma wordt de schade bedoeld die veroorzaakt 

wordt door de beweging die het hoofd maakt ten opzichte 

van de romp; de term ‘post-whiplashsyndroom’ duidt de 

lichamelijke en psychische klachten aan na het letsel; en met 

‘aan whiplash gerelateerde klachten’ worden de nekklachten 

bedoeld en de klachten aan het houdings- en bewegingsapparaat. 

In 1995 verrichtte de Québec Task Force (QTF), bestaande 

uit een panel van geleerden uit de geneeskunde, de epidemiologie, 

de biostatistiek en de chiropraktijk, onderzoek naar de 

gevolgen van whiplash. De commissie volgde een aantal mensen, 

deed een literatuurstudie en gaf richtlijnen. Zij deelde 

mensen met klinische symptomen in vijf graden van ernst van 

de klachten in. In dit boek gaat het over patiënten met de 

whiplashgradering 0, 1 en 2. Patiënten met neurologische uitvalsverschijnselen, 

fracturen of dislocaties (gradering 3 of 4) 

vallen buiten het bereik van dit boek. 

Op de studie van de Québec Task Force is kritiek gekomen. 

Die staat in het volgende hoofdstuk vermeld. Ondanks de kritiek 

lijkt de indeling van gradaties van ernst in de praktijk 

bruikbaar. De kritiek betreft vooral de positieve prognose voor 

22 

Indeling van whiplashklachten in graden van ernst, volgens de QTF 

Bij elke graad van ernst kunnen symptomen aanwezig zijn zoals 

doofheid, duizeligheid, oorsuizen, hoofdpijn, geheugenverlies, slikstoornissen 

en pijn ten gevolge van artrose in het kaakgewricht. 

0. geen klachten, geen subjectieve en objectieve afwijkingen; 

1. pijn, stijfheid en gevoeligheid in nek, maar geen objectieve afwijkingen; 

2. nekklachten en andere klachten van het houdings- en bewegingsapparaat 

(je kunt je nek niet goed draaien, de nek is op bepaalde 

punten erg gevoelig); 

3. nekklachten en neurologische uitvalsverschijnselen (je hebt bijvoorbeeld 

last van spierzwakte in een arm, je peesreflexen zijn 

afgenomen of verdwenen); 

4. nekklachten en breuken of verschuivingen, bijvoorbeeld van de 

breukstukken. 



het herstel van whiplash van de Task Force. De richtlijn van de 

Québec Task Force voor Whiplash Associated Disorders staat 

op www.maa.nsw.gov.au. Zie voor de vijf gradaties van ernst 

het kader. 

Hoeveel komt het voor? 

Whiplash komt in de hele wereld voor, maar varieert per land. 

In Nieuw-Zeeland hebben 13 op de 100.000 inwoners er last 

van, in Quebec 70 per 100.000 inwoners, in Zweden 100 per 

100.000 en in Nederland tussen de 94 en188 per 100.000 inwoners 

(Scholtens, 2004). 

De gemiddelde huisarts in Nederland met een praktijk van 

ongeveer 2400 patiënten ziet ieder jaar 4 of 5 patiënten met 

whiplash. Nederland scoort vrij hoog in whiplashpatiëntenaantallen. 

Dat kan te maken hebben met de intensiteit van het 

wegverkeer, het rijgedrag, kleine auto’s als tweede auto, verzekeringen 

en sociale zekerheid. 

Klachten na een whiplashtrauma 

Whiplash kan leiden tot een scala aan klachten. De klachten 

treden soms niet onmiddellijk op, maar na een week, of na nog 

langere tijd. Sommige klachten heb je in het begin niet, zoals 

depressieve gevoelens, maar later wel, omdat de pijn maar 

niet overgaat en omdat je ziet dat je je heel erg moet aanpassen. 

In de lijst op de volgende pagina zie je hoe vaak de in de 

literatuur meest genoemde klachten voorkomen in de eerste 

maand na het ongeluk en zes maanden later. 


23


Na 1 maand Na 6 maanden 

Klachtenvrij 0% 50-80% 

Nekpijn 90-100% 10- 45% 

Beperkte beweeglijkheid nek 40-95% 14% 

Hoofdpijn 50-90% 8-30% 

Schouder- en armpijn 40-70% 5-25% 

Rugklachten 35% 

Verdoofd gevoel in hand 10-15% 

Duizeligheid 20-70% 3-20% 

Wazig zien 20-45% 3% 

Overgevoelig voor licht 30-80% 

Vermoeidheid 60% 

Irritatie 20 % 9-14% 

Concentratieverlies 20-60% 5-21% 

Slapeloosheid 35% 

Depressie 45% 5-10% 

Meest voorkomende whiplashklachten (bron: KNGF-richtlijn whiplash) 

DIK: Ik had onmiddellijk last van hoofdpijn en nekpijn. De pijn 

in mijn nek trok naar mijn schouders. Dat ik me slecht kon concentreren, 

merkte ik pas een paar dagen na het ongeluk, toen ik 

televisie wilde kijken, of een krant of een boek wilde lezen. Dat 

ging helemaal niet. Na anderhalve bladzij lezen kon ik weer 

opnieuw beginnen. Ik heb ook last van lawaai en geroezemoes. 

De omgeving lijkt een verstoord televisiebeeld, dat op sneeuw 

en geruis staat. Ook daardoor kan ik me moeilijk concentreren. 

Het is nog steeds onduidelijk hoe whiplash precies werkt. 

Sommige artsen vergelijken het letsel van whiplash met de 

ontregeling van een telefooncentrale, waarin de gekleurde 

draadjes verkeerd verbonden zijn. Alles doet het nog, maar 

door de verkeerde afstemming komt de informatie niet goed 

over. Ook komen de verbindingen niet goed totstand doordat 

de stroom af en toe uitvalt. Je hebt meer moeite met de aandacht 

op iets richten en geconcentreerd te blijven. Door de 

inwerking van de kracht op de nek functioneert de informatieverwerking 

in de hersenen niet goed meer. 

Gezien de verstoorde informatieverwerking die met whiplash 

gepaard gaat, is het onjuist om de term ‘nekverstuiking’ 

24 



voor dit verschijnsel te gebruiken. Het gaat om meer dan een 

verrekte nek, het gaat ook om hersencentra die uit balans zijn 

en verkeerde signalen doorgeven. Dat gebeurt je niet wanneer 

je je enkel verstuikt hebt, of tijdens sport je nekspieren hebt 

verrekt. 

Behalve de hiervoor genoemde klachten komen de volgende 

klachten ook voor: oorsuizen, emotionele labiliteit, migraine, 

uitstralingspijn, slikklachten, kaakgewrichtklachten, buikpijn, 

misselijkheid, braken en angstgevoelens en nachtmerries, 

geen onderscheid kunnen maken tussen belangrijke en minder 

belangrijke prikkels. 

Op den duur kunnen deze klachten leiden tot meer psychologische 

klachten, zoals een verminderd zelfvertrouwen, angst 

en paniekklachten en depressieve klachten. 

Relatieproblemen 

Whiplash kan een zware wissel trekken op een relatie. Omdat 

de whiplashpatiënt niet meer in staat is allerlei klusjes in huis 

te doen, zoals boodschappen tillen, koken, strijken, schilderen, 

reparaties verrichten, wordt er een groot beroep op de 

partner gedaan. Ook de zorg voor de kinderen komt vaak voor 

een groot deel bij de partner te liggen omdat degene met 

whiplash geen puf heeft om veel te doen. 

ANNET: ‘Sinds het ongeluk kan ik niet meer werken en doe ik veel 

minder in het huishouden. Ramen zemen lukt me niet, want ik 

kan veel minder boven schouderhoogte doen. Ook het strijkwerk 

doe ik niet meer. Ik kan veel minder dingen combineren, 

bijvoorbeeld met mijn zoontje op de arm iets uit de kast pakken. 

Ik sport niet meer. De relatie met mijn man lijdt eronder. Ik 

ga heel vroeg naar bed. In het weekend heb ik geen zin meer om 

uit te gaan. Ik ben ongeduldiger geworden en sneller geïrriteerd. 

De mensen die het dichtst bij me staan, hebben hier het 

meeste last van.’ 

Werkproblemen 

Veel mensen komen in de problemen op het moment dat ze 

het werk hervatten. Ze zijn sneller moe, maken meer fouten, 

kunnen zich niet zo goed concentreren. Hun zelfvertrouwen 

neemt af. Neem Verena, die 2 weken na haar auto-ongeluk 

haar werk als secretaresse voor 50% hervatte. 


25


‘Omdat ik geen last had van hoofdpijn en ik wel vooruitgang zag 

in mijn lichamelijke klachten, ben ik na twee weken 50% gaan 

werken. Dat viel tegen, ik maakte de raarste fouten, wist niet 

meer hoe de printer werkte en hoe ik een bijlage bij een mailtje 

moest verzenden. Snapte niet dat dat iets met het ongeluk te 

maken kon hebben, probeerde geen fouten te maken maar ik 

viel natuurlijk door de mand, en door de stress die daardoor 

ontstond was ik nog verder van huis. Ik probeerde ook in die 

halve dagen net zoveel te doen als in een normale werkweek. 

Het was de drukste periode van het jaar en ik was kwaad op 

mezelf als ik weer iets fout deed. Vond het ook moeilijk om de 

grenzen te vinden. De week voor kerst was iedereen met vakantie, 

behalve ik aangezien ik geen vakantiedagen meer had. Toen 

werd me duidelijk dat ik stom bezig was. Maar ik kon nog geen 

verantwoordelijkheid voor mezelf nemen. In de kerstvakantie 

heb ik veel geslapen en gehuild. Samen met mijn acupuncturist 

en fysiotherapeut, die mij sinds het ongeluk begeleidden, heb ik 

mijn problemen op het werk besproken. De eerste dag na de 

vakantie kwam ik met een lijst werkzaamheden die ik op kantoor 

bij 100% functioneren normaal gesproken kon doen. Van 

die lijst kon ik de komende tijd maar 25% doen. Samen met de 

leidinggevende heb ik de lijst doorgenomen zodat hij ook beter 

rekening kon houden met mijn grenzen. Voor hem was het net 

zo moeilijk als voor mij om in te schatten wat er nou wel en wat 

er nou niet ging.’ 

Collega’s 

‘In het begin merkten ze dat ik vreemde fouten maakte, dat ik 

ging huilen als er iets mis ging op kantoor en dat ik minder 

dingen tegelijk kon doen. Doordat ik weinig sliep zag ik er ook 

moe uit. Ik merk wel dat ik erg goed mijn grenzen moet aangeven. 

Ik heb mijn collega’s ook verteld dat de stress bij mij driedubbel 

en dwars binnenkomt en dat ik me dan heel ongelukkig 

voel.’ 

Specifieke klachten van vrouwen 

Naast de algemene whiplashklachten rapporteren vrouwen 

nog andere klachten zoals een verstoring van de menstruele 

cyclus. Ze hebben geen zin meer in seks en sommigen komen 

vervroegd in de overgang. Doordat vrouwen beweeglijker zijn, 

gebruiken zij meer spieren en zijn er dus ook meer spieren 

beschadigd. Bij vrouwen leidt vooral de coördinatie van de 

26 



spierbewegingen tot problemen. Maar er is ook een positieve 

kant. Vrouwen met whiplashklachten voelen zich tijdens de 

zwangerschap vaak beter. Waarschijnlijk komt dat door de 

hormonen. Wel is het zo dat ze na de bevalling iets meer pijn 

kunnen ervaren, doordat de spieren en de nek zich behoorlijk 

hebben moeten inspannen en dus pijnlijk kunnen aanvoelen. 

Herstel 

Volgens de Canadese Québec Task Force studie naar de gevolgen 

van whiplash (1995) herstelt 50-80% van de mensen binnen 

een half jaar van de lichamelijke en psychische klachten. 

De overigen houden blijvende klachten in wisselende mate. 

Een heel klein percentage, 3%, lukt het niet om aan de slag te 

komen en wordt chronisch patiënt. De Task Force definieert 

‘herstel’ als het ophouden van financiële compensatie en daar 

is kritiek op gekomen. Herstel betekent bijvoorbeeld ook dat je 

klachten verdwenen zijn. 

In de recente studie van Scholten (2004), varieert het percentage 

mensen dat chronische klachten houdt van 19 tot 

60%. Een aanzienlijk deel, 13 tot 50% van de patiënten is langere 

tijd afwezig van het werk. Het percentage dat uit het 

arbeidsproces raakt wordt uiteenlopend geschat van 0% tot 

26% (Vendrig e.a., 2004). 

Wie tot de groep patiënten met voortdurende, ernstige 

klachten gaat behoren, is van te voren niet te voorspellen. De 

pijn na het ongeluk kan met een paar dagen over zijn, maar 

ook pas na een paar jaar. Deze onzekerheid geeft bij veel whiplashpatiënten 

een gevoel van spanning. Iedereen wil weten 

waar hij aan toe is en koopt niets voor het antwoord van de 

hulpverlener dat je maar even rustig aan moet doen en je moet 

aanpassen. Toch vinden sommige mensen het ook prettig dat 

de huisarts aangeeft dat het onduidelijk is. 

RYANNE: ‘De huisarts zei na drie dagen dat hij me een ding duidelijk 

kon maken en dat was dat alles onduidelijk was. Dat heb 

ik een heel prettig advies gevonden, want als ik dat advies niet 

had gehad, zou ik bang zijn geweest dat ik een herseninfarct 

had gehad.’ 

Veel mensen hebben na een ongeluk last van verwarrende 


27


gevoelens. Ze zijn niet alleen boos op degene die het ongeluk 

heeft veroorzaakt, maar ook bang. Ze vragen zich af: ‘Word ik 

wel ooit de oude en hoe vind ik mezelf terug?’ 

Behandeling 

Er bestaat een grote variatie in behandeling, zoals: pijnbestrijding 

via medicatie, via fysiotherapie, acupunctuur, nekkraag, 

massage, mobilisatie, haptonomie, chiropraxie, oefentherapie, 

elektromagnetische therapie, ergotherapie, cognitieve 

gedragstherapie, Eye Movement Desensitisation Reprocessing 

(EMDR-therapie). Er is weinig bekend over welke behandeling 

voor welke whiplashpatiënt effectief is. Bij de één werkt een 

bepaalde therapie wel en bij de ander niet. Er is geen therapie 

die bij iedereen werkt. Onderzoekers zijn bezig de effectiviteit 

van sommige behandelingen aan te tonen, maar tot nu toe 

ontbreken echt harde gegevens. In dit boek zullen voorbeelden 

worden gegeven van therapieën die veelbelovend lijken. 

Maar ook bij deze behandelingen geldt dat de effectiviteit nog 

met gegevens ondersteund moet worden. 

Tips voor herstel 

Normaal herstel 

De meeste mensen herstellen normaal van whiplash. In de 

loop van een paar weken nemen de klachten af, en kun je je 

weer beter concentreren, onderneem je weer van alles en voel 

je je weer betrokken bij dingen. 

Als je na het ongeluk pijn hebt, overleg dan met je huisarts 

over pijnstillers. Als je pijnstillers inneemt, gebruik die dan 

regelmatig, om de paar uur, of als je pijn voelt opkomen. Op 

het hoogtepunt van de pijn innemen, helpt vaak niet. In het 

algemeen worden de pijnstillers de eerste vier dagen gegeven. 

Gun jezelf de tijd om te herstellen en bespreek met je leidinggevende 

welke werkzaamheden je kunt verrichten. Je 

hoeft niet altijd ander werk te doen, maar meestal kun je dingen 

iets minder snel doen of maak je meer fouten. Je leidinggevende 

kan je helpen met de planning van je werk. De aanpassing 

vereist nogal wat flexibiliteit van je leidinggevende, 

maar ook van jezelf. 

28 



Je kunt last hebben van een aandachtsstoornis: sleutels in 

de ijskast, schoenen bij de azijn in het keukenkastje, je hoofd 

er niet bij hebben, prikkelbaar zijn. Waar je vroeger je hand 

niet voor omdraaide, de organisatie van een etentje voor je 

collega’s bijvoorbeeld, heb je nu meer moeite mee. Overleg 

dus met anderen wat je wel aankunt en wat niet. Maak thuis 

afspraken over wat je doet en op je werk. 

Wat de medische kant betreft: een bezoek aan de huisarts is 

in deze fase voldoende. Fysiotherapie helpt nog niet en ook 

voor foto’s maken is het meestal te vroeg. Gebruik pijnstillers 

als dat nodig is en je er geen bezwaar tegen hebt en blijf in 

beweging, ook al ben je moe. Zorg dat je iedere dag een stukje 

wandelt en rust daarna goed uit. 

Wees voorzichtig met alcohol, je nek doet pijn omdat er 

minder vocht zit tussen de tussenwervelschijven. Alcohol onttrekt 

vocht aan je lichaam en daardoor sta je ’s ochtends met 

pijn in je nek op. Het kan helpen ’s middags een half uur tot 

een uur te rusten, met je hoofd op een kussen of op de rug van 

de stoel zodat je nek even onbelast is en het vocht tussen de 

tussenwervelschijven toeneemt. 

Leg de eerste dag geen warme kruiken op pijnlijke plekken, 

want dat versterkt de ontsteking. 

Tips voor langzame herstellers 

Als je niet zo snel herstelt, bijvoorbeeld in de eerste maand 

weinig vooruitgang boekt, houd je waarschijnlijk langer klachten. 

Dat is moeilijk, je voelt je er af en toe wanhopig onder. Het 

heeft niet veel zin dan extra vaak naar de huisarts te gaan en 

op allerlei verwijzingen aan te dringen. Dat put je alleen maar 

nog meer uit. 

Zorg voor beweging en neem rustpauze’s na inspanning. 

Neem de tijd voor simpele dingen, want anders moet je je 

altijd haasten en kom je ook altijd te laat. Gedurende lange tijd 

zul je problemen hebben met plannen: je kunt de benodigde 

tijd om bijvoorbeeld je spullen te pakken voordat je naar de 

sportschool vertrekt, niet inschatten. Als je je dan moet haasten, 

omdat je een afspraak hebt, levert dat alleen maar stress 

op en ben je nog meer het overzicht kwijt. 

Draag geen halskraag, want dan verslappen je spieren. Als je 

een halskraag krijgt voorgeschreven, draag die dan niet langer 

dan twee weken. 


29


Eet kleine, licht verteerbare maaltijden. Doordat je weinig 

beweegt, loop je het risico snel dikker te worden. 

Gebruik ook op lange termijn geen of weinig alcohol. Alcohol 

onttrekt vocht aan de tussenwervelschijven en daardoor 

krijg je meer druk op het achterhoofd en meer hoofdpijn. 

Luister naar muziek, kijk naar lichte programma’s op de 

televisie, lees stripboeken of andere ontspannende boeken. 

Alles is goed, als het maar ontspant en je je hoofd er niet bij 

hoeft te houden. Als je bijvoorbeeld alleen maar de koppen in 

de krant kunt lezen, beperk je dan daartoe. 

Ontzie je nek. Til je kinderen zo weinig mogelijk op, doe niet 

teveel boodschappen, ga niet strijken, stofzuigen of ramen 

lappen. Ga overdag een halfuurtje rusten. 

Ga op een dag dat je je iets beter voelt, niet iets extra’s doen, 

zoals de zolder opruimen. Want dat zorgt er alleen maar voor 

dat je daarna een terugslag krijgt. Dat demotiveert, leidt tot de 

gedachte: zie je wel, ik kan ook niets. 

Loop niet door met pijn, houd je niet flink. Je kunt beter op 

tijd een pijnstiller nemen. Als de whiplash al wat langer duurt, 

dan is het wel verstandig om je nek te ontspannen met warmtebronnen 

zoals een warme kruik. 

De ervaring van Wendy 

Als samenvatting van dit hoofdstuk volgt hier de ervaring die 

Wendy met whiplash had. Zij schrijft: 

‘Zeven maanden geleden heb ik de deksel van de disselbak (een 

bak aan de vouwwagen om spullen in te doen) op mijn hoofd 

gekregen. Vijf dagen later kreeg ik ernstige, bijna onhoudbare 

hoofdpijn, die maanden aanhield. Daarna kreeg ik last van nekpijn 

en van allerlei elkaar afwisselende klachten. Hoofdpijn heb 

ik de hele dag door. Waar ik veel last van heb, is in een omgeving 

met anderen verkeren. Drukke gezinsleden (ik heb man, dochter 

van 12 en zoon van 9), winkelmuziek, collega’s die met je willen 

praten. Onderhand ben ik het beu om het altijd maar over 

mezelf te hebben!’ 

Behandeling 

‘Ik heb eerst pijnstillers (paracetamol en veel Ibuprofen 600 

mg) van de huisarts gekregen. Na drie maanden ben ik onderzocht 

door een neuropsycholoog. Hij begeleidt mij nu regelma- 

30 



tig. Hij laat mij ontspanningsoefeningen doen, spreekt mijn 

dagritme door en we praten over copingstijl (hoe ik met problemen 

omga). Op termijn zal ik fysiofitness gaan doen, maar daar 

moet ik op dit moment, 7 maanden na het ongeval, nog niet aan 

denken.’ 

Herstel 

‘Het gaat heeeeel langzaam de goede kant op. Nu werk ik twee 

keer per week twee uur, rust ’s middags uit op een donkere 

slaapkamer en probeer zo actief mogelijk te zijn. Soms heb ik 

het idee dat het herstel stil staat. De bedrijfsarts stelde gisteren 

voor om nu drie keer per week naar de werkplek te gaan, maar 

dat stel ik nog even uit. Gelukkig heb ik tot 1 september iemand 

die mijn werk overneemt, dus dat is heel fijn geregeld. Ik heb 

stille hoop dan weer op mijn oude aantal uren (20) te zitten.’ 

Resultaat 

‘Fijn dat het een en ander werd vastgesteld (whiplashachtige 

klachten en gevolgen van hersenletsel). De begeleiding is ook 

prettig, op een rustige manier gebeurt er toch iets. Ik heb geen 

zin gehad in shoppen van de ene hulpverlener naar de andere, 

dat zou mij eerder slecht dan goed doen. Bovendien ben ik heel 

lang niet in staat geweest te reizen.’ 

Tips 

‘Heel belangrijk is rust en activiteit af te wisselen. Na enige activiteit 

is het goed om jezelf te dwingen om te gaan zitten, dan 

heb je meer aan de rest van de dag (en de nacht...) Ontspanning 

werkt weldadig, ik gebruik een cd met oefeningen. De sauna is 

een heerlijke plek, omdat je veel tussendoor kunt rusten. Vooral 

in het begin kon ik tegen bezoek niet zeggen dat ze te lang bleven. 

Later heb ik van tevoren gezegd tegen aankomende bezoekers 

dat ze maximaal een uur mogen blijven. Dat werkt erg 

goed.’ 


31


3 Bestaat het 

of bestaat het niet? 

Mensen die zeggen dat whiplash bullshit is zou ik wel een 

klap voor hun kop willen geven (Nelli Cooman). 

De vraag of whiplash een ziekte is, houdt de wetenschappelijke 

gemoederen nog steeds bezig en een definitief antwoord 

valt nog niet te geven. Er bestaat geen onomstotelijk 

bewijs dat een zweepslag van de nek fysieke veranderingen 

teweeg brengt die de oorzaak zijn van het whiplashsyndroom. 

32 



Maar ook het onderzoek dat zou moeten bewijzen dat whiplash 

geen ziekte is, blijkt onbetrouwbaar. 

Waarom is er zo’n strijd over de vraag of de ziekte nu wel of 

niet bestaat? Aan de ene kant heb je de mensen die een kopstaartbotsing 

of iets dergelijks hebben meegemaakt en allemaal 

ongeveer dezelfde klachten hebben, en aan de andere 

kant valt het moeilijk medisch aan te tonen wat er dan precies 

aan de hand is. Daar komt bij dat er natuurlijk mensen zijn die 

whiplashklachten gebruiken om zich te onttrekken aan een 

moeilijke situatie op het werk. 

Het is waar dat sommige ziektebeelden ineens populair 

worden. Ze roepen nieuwsgierigheid op en sensatie. Zo is op 

dit moment de Hoog Sensitieve Persoonlijkheid van Elaine 

Aron populair en de diagnose Nieuwetijdskinderen. Iedereen 

herkent er wel iets in. Whiplash heeft een vervelende reputatie 

gekregen, omdat er geen aantoonbare medische oorzaak is. 

Daarnaast krijgen whiplashslachtoffers compensatie van verzekering 

en sociale zekerheid. Al gauw heet het dan dat mensen 

met whiplash fraudeurs en aanstellers zijn. 

Whiplash is niet anders dan andere ziektebeelden en bij 

ieder ziektebeeld gebeurt het dat mensen niet van hun ziekte 

afkomen vanwege ziektewinst. In de psychologie wordt al heel 

lang gekeken naar de voordelen die een ziekte oplevert, we 

noemen het secundaire ziektewinst. De voordelen bestaan 

soms uit financiële compensatie en soms uit aandacht. Het is 

begrijpelijk dat verzekeraars geen zin hebben om geld te betalen 

voor mensen die een ziekte simuleren. Zij hebben er 

belang bij om whiplash dan maar helemaal niet te erkennen 

en niemand met die klachten serieus te nemen. 

Voor mij als psycholoog en als iemand die zelf whiplash 

heeft gehad is het een herkenbaar beeld. Wat ik wel ervaar is 

dat whiplash mede in stand wordt gehouden door psychische 

factoren als angst voor beweging, vermijding van dingen 

waarvan je denkt dat je het niet kunt en angst dat je er nooit 

meer vanaf komt. Whiplash is een angstaanjagende ervaring 

en je bent bang dat er iets in je hoofd stuk is en dat beweging 

gevaarlijk is. 

De onzekerheid over de status van de ziekte staat een goede 

behandeling niet in de weg. Maar het blijft natuurlijk vervelend 

als je klachten hebt die niet serieus worden genomen. 

Anderen kunnen denken dat je een aansteller bent, en mogelijkerwijs 

krijg je geen uitkering vanwege ziekte, terwijl je je 

B ESTAAT HET OF BESTAAT HET NIET? 

33


Onbewezen uitspraken over whiplash 

1. Acute whiplashletsels leiden niet tot chronische pijn. 

2. Chronische pijn, afkomstig van whiplash, heeft meestal een psychische 

oorzaak. 

3. Whiplashletsels resulteren meestal niet in chronische pijn in landen 

waar geen financiële compensatie is voor het letsel. 

4. Achteraanrijdingen die niet tot blikschade leiden, kunnen meestal 

geen letsel veroorzaken. 

5. Het whiplashtrauma is biomechanisch vergelijkbaar met normale 

dagelijkse bewegingen. 

6. Er wordt te weinig kracht uitgeoefend op de kaakgewrichten tijdens 

het whiplashtrauma om letsel te veroorzaken. 

7. Kaakgewrichtletsels hebben niets met whiplash te maken. 

8. Er bestaat een direct verband tussen blikschade en de waarschijnlijkheid 

chronische pijn te ontwikkelen na het whiplashtrauma. 

9. Chronische pijn na het whiplashtrauma wordt veroorzaakt, dan 

wel verergerd door de behandeling of het diagnostisch onderzoek. 

10. Het risico op chronische nekpijn is hetzelfde onder acute whiplashslachtoffers 

als het voorkomen van chronische nekpijn onder 

de algemene bevolking. 

(Uit: Freeman, M.D., et al, 1999). 

wel beroerd voelt. Hoe het ook zij, als je whiplashklachten 

hebt is het goed om te weten hoe het ervoor staat met de 

wetenschappelijke discussie over whiplash. 

Onderzoek dat wil aantonen dat whiplash 

niet bestaat 

Mensen die beweren dat whiplash een modeziekte is, of niets 

anders dan een roep om aandacht, baseren zich meestal op 

het onderzoek van de Québec Task Force (QTF) en op een artikel 

in het medisch tijdschrift de Lancet (4 mei 1996) over 

whiplash in Litouwen. Freeman en Croft (1998), die zich hebben 

ingezet om kritiek te leveren op studies die aantonen dat 

whiplash niet bestaat, richten zich met name op de twee 

genoemde studies. Volgens Freeman en Croft schieten de studies 

tekort om de volgende redenen. 

– Er is sprake van foute registratie: niet de whiplashslachtoffers 

zijn geregistreerd maar de mensen die na een ongeval 

34 



geregistreerd werden door de politie. Een derde van de 

whiplashslachtoffers valt buiten de politieregistratie; 

– Beide studies gaan uit van een verkeerde steekproef. Van de 

onderzochten van de studie in Litouwen had maar 1% 

whiplash. Ook bij de groep onderzochten van de QTF speelden 

vertekeningen. Zo werden mensen die niet van hun 

werk verzuimden niet meegerekend en ook niet degenen 

die behalve whiplash ook nog andere klachten hadden. 

– De term ‘herstel’ is verkeerd gebruikt in de studie van de 

QTF. Zij hebben herstel gedefinieerd als het ophouden van 

financiële compensatie. Dat was bij 97% van de mensen het 

geval, maar dat wil niet zeggen dat hun klachten over zijn. 

Trauma-experimenten 

Via experimenten met apen, dummies, modellen en kadavers 

wordt geprobeerd aan te tonen hoe whiplash ontstaat. Maar 

wat zeggen die experimenten? Volgens Huco Leopold, docent 

en manueel therapeut, tonen trauma-experimenten met 

apen, dummies en kadavers alleen iets aan over apen, dummies 

en kadavers. Dit wil zeggen: de resultaten zijn niet te 

generaliseren naar levende mensen omdat het mechanische 

gedrag van apen, dummies en kadavers nog onvoldoende vergelijkbaar 

is met het mechanische gedrag van de mens en dus 

met de reacties van levende mensen op een trauma. Eenzelfde 

probleem bestaat uiteraard met modellen, hoewel die tegenwoordig 

meer en meer gevalideerd worden, waardoor de 

resultaten van onderzoek beter op mensen toepasbaar zijn. 

Daarbij blijft natuurlijk het probleem dat verschillende 

mensen verschillend reageren op een whiplashtrauma en dat 

er verschillende soorten trauma’s zijn (hard of zacht, van 

voren of van achteren enzovoort). Alle verzamelde studies 

tonen volgens Leopold aan dat een whiplashtrauma fysieke 

schade kan veroorzaken aan de nek. Hiervoor is geen geloof 

nodig; dit staat vast. 

Enig geloof is volgens Leopold wél nodig voor de aanname 

dat er schade optreedt aan de hersenstam (wellicht ook andere 

delen van het centrale zenuwstelsel). Klinische verschijnselen 

zijn er genoeg, een acceptabel model bestaat (onder andere 

van Hinoki); alleen de schade zelf is nog niet zichtbaar 

gemaakt. 


35


Kleine irritaties 

Joke Neels krijgt zo’n anderhalf jaar na het ongeluk vaak van haar 

man te horen dat ze zolang doet over het opstaan, aankleden, wassen 

etc. In zijn ogen is ze drie kwartier bezig, in haar ogen duurt het ritueel 

niet langer dan twintig minuten. Als ze zich verdedigt, wordt hij 

alleen maar kwader. Niet meer reageren, denkt ze bij zichzelf. Maar 

wel beseft ze dat ze na het ongeluk veel langer doet over kleine dingen 

zoals zichzelf afdrogen na het douchen. Hoe dat komt, weet ze 

niet. Misschien omdat ze zich wat minder kan concentreren. Alles 

doet ze één voor één en bij alles moet ze meer nadenken. Dat is 

moeilijk uit te leggen aan haar man. 

Welke klachten kunnen aan het whiplashtrauma worden toegeschreven? 

Leopold: ‘Het staat vast dat er na een whiplashtrauma blijvende 

schade kan bestaan die door het lichaam niet tot een 

niveau van ongestoord functioneren (bewegen) kan worden 

gerepareerd. Voor de daarbij horende klachten bestaan nog 

onvoldoende behandelmogelijkheden. Een deel van de klachten 

is ook weer niet direct als gevolg van het mechanische 

trauma op te vatten, maar als een complex reactiepatroon op: 

– het oorspronkelijke trauma (met bekende en veronderstelde 

schade); 

– het oorspronkelijke psychologische trauma (daar horen we 

vaak maar weinig over); 

– ongenuanceerde beeldvorming; 

– tegenstrijdige diagnoses, adviezen en behandelingen; 

– inadequate begeleiding.’ 

Een groot deel van de discussie over de vraag of whiplash wel 

of niet bestaat gaat eigenlijk over de vraag welke klachten 

direct aan het trauma zelf kunnen worden toegeschreven en 

welke veroorzaakt worden door de manier waarop de mensen 

zelf en hun omgeving met de klachten omgaan. Uit onderzoek 

is bekend dat bij klachten die langer aanhouden de psychische 

component toeneemt. Dus direct na het ongeluk zijn de 

klachten vooral veroorzaakt door het ongeluk en fysiek van 

aard. Een paar maanden later kun je bijvoorbeeld ook somber 

zijn, doordat je veel minder kunt. De somberheid is dan niet 

een direct gevolg van de whiplash maar een indirect gevolg. 

Ook relatieproblemen ontstaan bijvoorbeeld niet direct door 

de whiplash maar wel indirect, doordat de klachten langer 

36 



Veronderstelde, maar niet bewezen schade 

Kenmerken van cortexschade zijn: 

– tinnitus (oorsuizen) 

– visus stoornissen (gezichtsstoornissen) 

– verstoring van planmatig handelen 

– problemen met dubbeltaken 

Kenmerkend voor de hersenstamschade is de ontregeling van: 

– lichaamstemperatuur 

– dag-en nachtritme 

– eetritme 

– menstruatie 

aanhouden en ook voor de partner belastend zijn. De partner 

reageert dan op de gevolgen van whiplash, en de whiplashpatiënt 

raakt daardoor meer gespannen. Gevolg is dat de klachten 

verergeren, maar dat is niet het gevolg van het trauma zelf. 

Dergelijke gevolgen noem je secundaire of indirecte gevolgen 

van het trauma. 

Geen objectieve afwijkingen 

Uit het onderzoek dat is gedaan naar lichamelijke afwijkingen 

die door het ongeval zijn ontstaan, blijkt dat er geen afwijkingen 

zijn gevonden in anatomische structuren van whiplashpatiënten. 

Een MRI-studie liet zien dat er geen verschillen in 

de hersenen zijn tussen gezonde mensen en whiplashpatiënten. 

Ook schade aan hersenstam en cerebellum is niet aangetoond 

(onderzoek geciteerd in Vendrig e.a., 2004). In een 

onderzoek werden wel afwijkingen in de hersenen aangetoond, 

maar deze afwijkingen zie je ook bij patiënten die 

depressief zijn. In het volgende kader staat de schade aangegeven 

die volgens Leopold wel verondersteld wordt, maar niet 

is aangetoond. Bij chronische klachten is naast collageenschade 

(bindweefselschade, schade aan de weke delen) ook schade 

mogelijk aan de cortex (hersenschors) en de hersenstam. Het 

disfunctioneren van de hersenstam kan worden veroorzaakt 

door het rekken tijdens het whiplashtrauma en door chronische 

pijn. De hersenstam heeft geen mogelijkheden om zich 

aan te passen aan stimuli. 


37


Angst- en ontwijkingsmodel geen weerlegging 

bestaan whiplash 

Interessant is hoe Vendrig e.a. (2004) die ervan uitgaan dat er 

geen lichamelijke oorzaak is voor whiplashklachten chronische 

whiplashklachten verklaren. Zij wijzen erop dat er een 

grote overeenkomst is tussen whiplashklachten, fibromyalgie 

(reuma van de weke delen), chronische rugpijn en reflexdystrofie. 

Een verzamelterm voor deze klachten is ‘functionele 

somatische syndromen’. Met functioneel wordt bedoeld dat de 

klachten bestaan uit stoornissen in de verrichtingen van het 

lichaam, waarbij geen anatomische veranderingen kunnen 

worden aangetoond. Wanneer je een klacht functioneel analyseert, 

ga je na hoe de klacht is ontstaan en hoe deze is gestimuleerd 

en bekrachtigd. Voorbeeld: de klachten zijn ontstaan na 

het ongeval. De reactie op de klachten bestond uit angst. De 

angst ging gepaard met rampzalige gedachten, zoals bijvoorbeeld: 

‘Het komt nooit meer goed’, ‘Ik word nooit meer beter’, 

of ‘Als ik me beweeg, gaat er iets kapot.’ De angst en gedachten 

zorgen ervoor dat iemand meer gespannen raakt en minder 

gaat bewegen. Hierdoor raakt iemand uit conditie en ziet geen 

perspectief meer. Daardoor nemen klachten nog meer toe. 

Deze klachtenspiraal heet het angsten ontwijkingsmodel. Dit 

angsten ontwijkingsmodel is heel herkenbaar, tenslotte weet 

je als je whiplash hebt niet wat je overkomt. Je hebt geen idee 

of er iets mis kan gaan als je beweegt, je denkt bijvoorbeeld dat 

je niet hard kunt hollen vanwege de pijn in je hoofd en in je 

nek. Het angsten ontwijkingsmodel sluit echter niet uit dat 

whiplashklachten ook een lichamelijke oorzaak hebben. 

38 



4 Diagnose en richtlijnen 

Wanneer is er sprake van whiplash? Op basis van lichamelijk 

onderzoek is niet goed een diagnose te stellen. Een 

arts kan bewegingsbeperking van de nek constateren en dat is 

het dan. Röntgenfoto’s bieden vaak geen uitsluitsel, omdat de 

geconstateerde afwijkingen, zo die er al zijn, wellicht voor het 

ongeluk zijn ontstaan. De enige aanwijzing voor hersenletsel 

wordt door neuropsychologisch onderzoek geleverd. Whiplashpatiënten 

hebben vooral stoornissen in de aandachtsfuncties, 

het werkgeheugen en de visueel-motorische coördinatie 

(Kessels, 2000). Maar… deze klachten hoeven niet het 

bewijs van hersenletsel te zijn, want ze kunnen ook door pijn, 

onvoldoende motivatie en vermoeidheid veroorzaakt zijn. 

Sommige onderzoekers suggereren zelfs dat whiplashpatiënten 

expres onderpresteren op neuropsychologische testen 

(Schmand e.a., 1998). 

Op basis van de QTF-gradatie, het klachtenoverzicht van de 

KNGF en een enquête onder 24 whiplashpatiënten (zie hoofd- 

D IAGNOSE EN RICHTLIJNEN 

39


stuk 14) ben ik tot de volgende vragenlijst gekomen. Deze 

biedt een indicatie voor de ernst van de whiplashklachten en 

de hulp die nodig is. Een diagnose kan nooit uitsluitend op 

basis van een vragenlijst worden vastgesteld. Een arts, fysiotherapeut 

of psycholoog kan door een zorgvuldige anamnese 

af te nemen de diagnose stellen. Daarbij overweegt een hulpverlener 

of er geen sprake is van een andere diagnose, bijvoorbeeld 

depressie, fibromyalgie (reuma van de weke delen), 

burnout of een angststoornis. 

Vragenlijst whiplashklachten 

Beoordelingsschaal: 

1 = nooit of zelden, 

2 = soms waar, 

3 = in de helft van de gevallen waar, 

4 = vaak waar, 

5 = bijna altijd waar. 

___ 1. Vaak voel ik me uitgeput, ook al heb ik me nauwelijks 

ingespannen. 

___ 2. Ik heb last van een stijve, pijnlijke en gevoelige nek. 

___ 3. Vaak heb ik last van hoofdpijn. 

___ 4. Ik voel dat het nooit meer goed komt. 

___ 5. Ik voel tintelingen in mijn handen. 

___ 6. Ik heb last van duizeligheid. 

___ 7. Vaak zie ik wazig, heb ik last van vlekjes voor m’n 

ogen. 

___ 8. Ik ben overgevoelig voor licht en geluid. 

___ 9. Mijn werk en privé-leven lijden onder mijn klachten. 

___ 10. Ik slaap vaak slecht. 

___ 11. Ik heb last van nachtmerries. 

___ 12. Ik voel mij opgejaagd. 

___ 13. Contacten met anderen en collega’s putten mij uit. 

___ 14. Ik kan mij niet meer goed concentreren. 

___ 15. Regelmatig heb ik last van oorsuizen. 

___ 16. Het lijkt alsof ik stressvolle gebeurtenissen minder 

goed aankan. 

___ 17. Regelmatig heb ik last van migraine. 

___ 18. Zonder dat ik het in de gaten heb, schrijf ik woorden 

verkeerd. 

40 



___ 19. Het rekenen levert meer problemen op dan voorheen. 

___ 20. Seks vraagt te veel energie. 

___ 21. Ik voel mij vaak angstig. 

___ 22. Regelmatig voel ik mij somber en depressief. 

___ 23. Als persoon ben ik veranderd, voel ik mij als een 

bejaarde. 

___ 24. Ik voel mij vaak niet helder in mijn hoofd, alsof ik een 

kater heb. 

___ 25. Vaak ben ik bang dat door beweging of aanraking er 

iets kapot gaat in mijn hoofd. 

TOTAAL 

SCORE 

25 – 50: Er zijn geen aanwijzingen voor whiplash. 

51 – 75: Je ervaart beperkingen door whiplashklachten. 

Neem tijd voor herstel en schroef de belasting terug. 

Zorg voor aanpassingen in het werk en het huishouden. 

76 – 100: Naast fysieke klachten heb je ook last van psychische 

klachten. Tref maatregelen voor herstel op fysiek en 

mentaal gebied. 

101– 125:Volg een reïntegratietraject met fysieke en mentale 

begeleiding. 

Voor de algemene behandeling van whiplashklachten maakt 

het niet uit of je whiplash nu wel of niet als medisch ziektebeeld 

erkent. In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 

(2004) geven Vendrig e.a. richtlijnen die laten zien hoe artsen 

het best om kunnen gaan met patiënten die angstig of ontkennend 

reageren op een whiplash. De richtlijnen voorkomen 

onnodige angst, paniek en contraproductief gedrag. Het is 

niet gezegd dat als je de richtlijnen volgt chronische klachten 

worden voorkomen. 

Richtlijnen voor de behandeling 0-6 weken 

Allereerst is jezelf geruststellen van belang. Dat helpt om niet 

teveel aandacht te besteden aan pijn. Je gaat ervan uit dat het 

wel weer overgaat. Je blijft in beweging. 


41


De whiplashspiraal 

Bijna een kwart van de whiplashpatiënten is meer dan twee maanden 

ziek, zonder dat er sprake is van aanwijsbare lichamelijke klachten. 

Hebben we hier met aanstellers van doen? Dat is een voor de hand 

liggende vraag waar op dit moment geen bevredigend antwoord op 

gegeven kan worden. Maar wat erger is: de vraag stellen betekent dat 

je de ziekte instandhoudt. De verwarring over de ware aard van 

whiplash zet een stress-spiraal in werking die de genezing van whiplash 

blokkeert. Of we met aanstellers te maken hebben of niet: meer 

begrip vermindert het ziekteverzuim. Het geval van bedrijfsarts Yvonne 

is illustratief voor wat er aan de hand is. In november 2001 heeft 

ze een kop-staartbotsing. Ze heeft geluk gehad, vindt ze, haar kinderen 

waren thuis en zelf mankeert ze niets. De volgende dag kreeg ze 

last van een raar gevoel in haar hoofd, ze had een drukkend gevoel 

op haar achterhoofd, ze kon haar nek niet meer draaien, kon zich 

niet concentreren en was vergeetachtig. Zo vergat ze bijvoorbeeld 

haar dochtertje van twee eten te geven. Yvonne voelt zich steeds 

minder begrepen en wordt wanhopiger. Na twee maanden probeerde 

Yvonne weer aan het werk te gaan. Dit mislukte. Bij de eerste 

patiënt die in haar spreekkamer zat te huilen, sprongen de tranen in 

haar ogen. Ze meldde zich opnieuw ziek en is nog steeds niet aan het 

werk. Haar eigen bedrijfsarts vindt dat ze ondanks haar klachten 

weer aan het werk kan. Yvonne snapt het niet: ‘Hoe kan ik werken als 

ik nog geen dag op kan zijn?’ Haar bedrijfsarts: ‘Ik ben bang dat als je 

niet aan de slag gaat je de feeling met het werk kwijt raakt.’ Ook de 

manager en haar collega’s vinden dat ze terug moet komen. In het 

begin waren ze reuze sympathiek, maar de steun neemt af. Ook haar 

man en schoonmoeder stellen kritische vragen: ‘Is het wel whiplash, 

ben je niet gewoon overspannen?’ De bezorgdheid van de omgeving 

is natuurlijk terecht, van de mensen die langer dan drie maanden 

ziek thuis blijven keren weinig terug in het arbeidsproces. Maar 

Yvonne voelt zich steeds minder begrepen en steeds eenzamer. Haar 

werk is weggevallen, de relatie met haar echtgenoot staat onder 

spanning en ook aan de kinderen beleeft ze weinig plezier. De neerwaartse 

spiraal lijkt een glijbaan richting WAO. Wat Yvonne overkomt, 

overkomt het gros van de whiplashpatiënten. Er is een incident 

dat gepaard gaat met een plotseling en heftig heen en weer bewegen 

van de nek. Na dit incident doet zich een aantal onbegrepen klachten 

voor. Het slachtoffer raakt in verwarring en de omgeving reageert 

met onbegrip. Dit leidt tot toenemende stress, waardoor de klachten 

niet verdwijnen. Wat weer tot meer verwarring, onbegrip en weer 

extra stress leidt. Ziedaar de whiplashspiraal. Hoe doorbreek je die 

spiraal en zorg je ervoor dat whiplashpatiënten sneller beter worden? 

Een advies aan collega-hulpverleners: 

1. Accepteer dat langdurige whiplashklachten kunnen voorkomen 

en dat mensen die daaraan lijden niet massaal fraudeurs zijn die 

misbruik maken van verzekeringen en sociale zekerheid. In het 

algemeen fraudeert tien procent van de patiënten, dat zal bij 

whiplash niet anders zijn. 

42 



2. Probeer de stressklachten te reduceren. 

3. Richt de behandeling zowel op het fysieke proces als op de mentale 

herstructurering. 

Vervolgens moet de arts goed lichamelijk onderzoek bij je 

doen. Het lichamelijk onderzoek beperkt zich tot romp, nek, 

hoofd en bovenste extremiteiten. Het onderzoek is erop 

gericht lichamelijke afwijkingen uit te sluiten en je te vragen 

naar rampzalige gedachten (‘het komt nooit meer goed’) en 

bewegingsangst. 

De arts zal voorlichting geven en benadrukken dat de pijn 

niet betekent dat er iets stuk is. Je kunt je dus rustig bewegen. 

Er is niets kapot aan zenuwen, spieren of gewrichten. Normaal 

bewegen en normaal belasten is belangrijk. De pijn verdwijnt 

meestal na enkele weken. Je kunt het beste dagelijkse activiteiten 

en werk zo snel mogelijk hervatten. 

De arts of hulpverlener kan je beter geen medicijnen voorschrijven, 

geen nekkraag of rust. Uit onderzoek blijkt dat 

patiënten die een nekkraag krijgen of rust moeten houden er 

na 6 maanden veel slechter aan toe zijn dan andere patiënten 

met whiplash. 

Passieve behandelingen zijn af te raden. Geen manuele therapie, 

chiropraxie, elektrotherapie en massage. Passieve 

behandelingen bespoedigen het herstel niet, en kunnen daardoor 

een averechts effect hebben. Sommigen raken door het 

gebrek aan resultaat ontmoedigd en denken dan dat ze er echt 

nooit meer vanaf komen. Je kunt er door de behandeling van 

een fysiotherapeut ook echt slechter aan toe zijn. 

Voor sommige patiënten die erg bang zijn voor beweging is 

het wel verstandig om oefeningen te doen onder leiding van 

een fysiotherapeut. De fysiotherapeut activeert je en overtuigt 

je ervan dat er niets mis is met je lijf. Overigens dient de fysiotherapeut 

zich te houden aan de richtlijn ‘Whiplash’ van het 

Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie. 

Als je erg veel pijn hebt, kan de arts je, voor maximaal drie 

weken, pijnstillers voorschrijven: de zogenoemde niet-steroïde 

antiflogistica (NSAID’s). Deskundigen raden het gebruik 

van spierontspanners af. 

D IAGNOSE EN RICHTLIJNENG 

43


Richtlijn behandeling 6 weken en verder 

Iedereen die langer dan een maand last heeft van whiplashklachten 

krijgt een hoop verwarrende en tegenstrijdige informatie 

te verwerken. De Arbodienst zegt dit, de schaderegelaar 

dat, en de buurvrouw houdt er ook zo haar eigen ideeën op na. 

En als je onzeker bent over jezelf en anderen je niet altijd met 

begrip benaderen, kan het erg lastig zijn om een nieuw en passend 

evenwicht en ritme in je leven te brengen. Misschien 

moeten de taken thuis anders verdeeld worden; misschien 

moet de werkdruk verminderen. 

Een deel van je klachten kan voortkomen uit een verkeerde 

houding. Het kan zijn dat je je spieren teveel aanspant of dat je 

een kant van je lijf overbelast om de andere kant te ontlasten. 

De klachten zelf leiden vaak weer tot stress. Ook de pijn kan je 

extra moe maken. En als de klachten langer duren gaat dat 

vaak gepaard met psychosociale problemen. Door onbegrip 

kun je ruzie krijgen met je vrienden, je partner of je kinderen. 

Ook je leidinggevende kan ongeduldig worden. Ten slotte kun 

je door dit alles zelf moedeloos en depressief worden omdat je 

merkt dat je veel minder kunt dan daarvoor. Het kan ook zijn 

dat je niet accepteert dat je klachten hebt en je juist heel actief 

wordt waardoor je jezelf nog meer uitput. 

Ook in deze fase is het advies: beweeg zoveel mogelijk zonder 

je zelf over te belasten. Er is niets stuk. Maar als je bang 

bent verkeerde bewegingen te maken is het goed advies van 

een fysiotherapeut in te winnen. Passieve therapieën zoals 

manuele therapie, massage en dergelijke worden door deskundigen 

afgeraden, omdat het niet tot bewezen resultaten 

leidt. Maar door massage of manuele therapie kun je wel leren 

je meer te ontspannen. 

Je kunt ook je arts of specialist vragen je naar een multidisciplinaire 

behandeling te verwijzen, waar men zich niet 

beperkt tot een puur medische kijk op je klachten en je helpt 

irrationele gedachten aan te pakken, je weer in beweging te 

brengen. Let er wel op dat je niet in een revalidatie-instelling 

terecht komt waar ze je alleen maar leren om je aan te passen 

aan je klachten. Je moet er juist vanaf komen. En misschien is 

het daarom wel het best om te kiezen voor de combinatie van 

een psycholoog die je helpt mentaal weer op kracht te komen 

en een fysiotherapeut die je fysiek in conditie brengt. 

44 



Angstverhogende interpretaties en angstverminderende interpretaties 

bij whiplashklachten (bron: Ferrari, R., Workshop prevention of chronic 

whiplash. Congres van de Nederlandse Vereniging van Manuele 

Therapie, Eindhoven, 2003). 

klacht 

Nekpijn 

Krakende 

geluiden 

Duizeligheid 

Kaakpijn 

Hoofdpijn 

Doof gevoel in 

armen of 

benen 

Problemen met 

geheugen en 

concentratie 

Interpretatie 

patiënt 

Nekletsel 

Letsel in gewrichten 

of botten 

Hersenletsel, 

beschadiging van 

hersenstam 

Letsel in kaakgewricht 

Hersenletsel 

Beschadigde 

zenuw 

Hersenletsel 

Interpretatie arts 

Na het ongeluk zijn de spieren verkrampt 

en daardoor heb je pijn. Het 

onbewust letten op de pijn en het 

aanspannen van spieren kan de pijn 

versterken. 

Veel mensen met gespannen spieren 

horen geluiden als ze hun spieren 

aanspannen. Het betekent niet dat er 

iets mis is, bij ontspanning gaat het 

bewegen vanzelf beter. 

Duizeligheid kan ook door stijfheid 

van de nek ontstaan. Door soepeler 

te bewegen en oefeningen te doen, 

ook al doen ze pijn, wordt de nek 

minder stijf. 

De nek staat in verbinding met de 

kaakspieren. Spanning in de nek 

leidt gemakkelijk tot verkrampte 

kaken. De pijn is echt, maar met de 

kaak hoeft niets mis te zijn. 

De nekspieren zijn gehecht aan de 

schedel. Een soepeler nek leidt tot 

minder hoofdpijn. 

Doofheid in armen en spieren treedt 

vaak op bij pijnlijke spieren. Dit zal 

verminderen als de spieren soepeler 

zijn. 

Als er geen bewusteloosheid is opgetreden 

na het ongeval is hersenletsel 

onwaarschijnlijk. Geheugen en concentratie 

worden door veel factoren 

beïnvloed, zoals stress, medicatie, 

slapen en pijn. Als de conditie verbetert, 

nemen pijn en stress af en verbeteren 

het geheugen en de concentratie. 


45


Tips voor assertief omgaan met ongeloof 

Stop geen energie in het overtuigen van mensen die geloven 

dat whiplash niet bestaat. Ga niet bewijzen dat je geen aansteller 

bent, daar put je alleen maar jezelf mee uit. Zeg: ‘Ik heb 

hier een andere mening over’, of ‘ik denk hier anders over’, of 

‘wetenschappelijk is niet aangetoond dat chronische klachten 

na whiplash niet bestaan’. Toon begrip voor het feit dat de 

ander het maar moeilijk kan geloven. Als je zelf geen whiplash 

hebt gehad kun je je moeilijk voorstellen wat het is. Het is toch 

raar dat je geen aanwijsbare fysieke afwijkingen hebt en toch 

zo weinig kunt presteren. Ga na wie er wel voor je verhaal 

openstaat. Het is prettig met zo iemand te delen wat jou dwars 

zit en waar jij last van hebt. 

Toon ook aandacht voor de ander. Het is voor iedereen vervelend 

alleen maar te luisteren naar de ellende van de ander. 

Dat geeft vaak een akelig en machteloos gevoel. Daardoor 

raakt iemand geïrriteerd en boos. Je kunt dat voorkomen door 

ook geïnteresseerd te zijn in het verhaal van de ander en na te 

gaan welke dingen in je leven wel goed gaan en leuk zijn om 

over te praten. 

Voor de behandeling maakt het weinig uit of whiplash wel of 

niet bestaat. De richtlijnen gebaseerd op het angst-en vermijdingsmodel 

verschillen nauwelijks van de werkwijze van deskundigen 

die wel in het bestaan van whiplash geloven. Het is 

een benadering vanuit het gezonde verstand, een nuchtere en 

praktische aanpak. Het gaat ervan uit dat er niets stuk is, niets 

definitief is beschadigd (zie het kader met de angstverhogende 

en de angstverminderende interpretaties). Het is goed van 

de angstverminderende interpretaties uit te gaan, zolang de 

uiteindelijke verklaring voor het ontstaan van de klachten niet 

is gevonden. Je kunt ervan uitgaan dat door de inwerking van 

de kracht op je nek er een bepaald evenwicht verstoord is en 

dat je daardoor klachten hebt. Die klachten gaan niet vanzelf 

over, ook niet als je rust neemt. Je moet jezelf geruststellen en 

geleidelijk aan je activiteiten oppakken. Het blijft belangrijk 

dat je je aanpast en een houding zoekt die zo min mogelijk 

spanning oplevert. Dat blijkt wel uit onderstaand mailtje van 

Verena. 

46 

VERENA: ‘Het herstel van mijn auto-ongeluk is de laatste tien 

maanden na het ongeluk goed verbeterd, mede doordat ik weer 



Tussen de oren maffia 

In het televisieprogramma ‘Vinger aan de Pols’ interviewde Pia Dijkstra 

drie whiplashpatiënten en een neuroloog. De neuroloog had 

zich met een aantal anderen verenigd in ‘De paarse brandnetel’, een 

club die whiplash vooral ziet als psychische stoornis, waarvan je 

altijd kunt herstellen. Als je maar wilt. Psychiater Carla Rus schreef 

in 2002 een vlammend opinie-artikel in het blad Psy (nr 10), waarin 

ze zich keerde tegen de artsen die als ze geen anatomische oorzaak 

voor een ziekte zien de symptomen als psychisch afdoen. Ze had zelf 

ervaring met de ‘tussen de oren maffia’ binnen de reguliere geneeskunde 

toen ze na een tumoroperatie een posttraumatische dystrofie 

had opgelopen. Ze zegt: ‘Wat mij stoort is het feit dat de termen “psychisch” 

of “somatisatie” te vaak en te slordig in een oorzakelijk verband 

worden gebruikt bij ziektebeelden zoals het postwhiplash-syndroom 

en posttraumatische dystrofie. Hoewel deze ziektebeelden 

gemeen hebben dat de precieze oorzaak onbekend is, is de diagnose 

toch goed te stellen omdat het klachtenpatroon allesbehalve vaag is, 

en een aantal klachten uitstekend te objectiveren zijn. Verder vangen 

de klachten altijd aan na een lichamelijke gebeurtenis: een ongeluk, 

een operatie of een infectie.’ Zij heeft het idee dat de artsen die er een 

psychisch stempel opdrukken zelf liever psychiater waren geworden. 

Ook de psychiaters krijgen een veeg uit de pan. Psychiaters, zo stelt 

ze, willen te graag meetellen en draaien er hun hand niet voor om 

toch een diagnose te stellen, ook al ontbreken daarvoor de aanwijzingen. 

Zo wordt de psychiatrie de afvalbak van de geneeskunde. 

Alle ziekten, waar artsen geen raad mee weten, heten psychisch te 

zijn. Carla Rus stelt voor dat artsen gewoon zeggen: ik zie dat u 

klachten heeft, maar ik heb er geen verklaring voor. In de geneeskunde 

is het vaker gebeurd dat ziektes waarvan de oorzaak niet bekend 

was, psychisch werden genoemd. Carla Rus haalt als voorbeeld 

tuberculose aan. Voordat de tuberkelbacil werd gevonden, werden 

deze patiënten ook van ondefinieerbaar psychisch lijden verdacht. 

Patiënten met MS werden, voordat men kon aantonen dat langzamerhand 

de myelineschede rond de zenuwen verdween, beticht van 

hysterie. Rus roept haar collega-psychiaters en andere hulpverleners 

op te blijven luisteren naar patiënten en alleen een psychiatrische 

diagnose te stellen als er een positieve indicatie voor is. 

ben gaan sporten. Ik doe aan Pilates (een soort fitness) en loop 

weer hard. Ik merk dat ik meer energie en vertrouwen krijg. En 

vooral ook meer mijn nek durf te gebruiken en kan ontspannen.Wat 

blijft zijn de dagelijkse spierspanningen, zodra ik in 

een verkeerde houding zit (bijvoorbeeld krant op tafel lezen/ 

fietsen/ naar de film). Of de kijkrichting als ik in een kring zit, 

dan zoek ik echt mijn plek waar ik zo weinig mogelijk spanning 

voel. Als ik merk dat mijn nekspieren samentrekken, weet ik dat 

ik een andere houding moet zoeken. Maar gelukkig ben ik weer 


47


100% met plezier aan het werk en voel ik me erg opgelucht dat 

het zo goed is afgelopen.’ 

In dit hoofdstuk heb ik bestaande richtlijnen voor hulpverleners 

vertaald naar aanwijzingen voor whiplashpatiënten. In 

hoofdstuk 10 vat ik de richtlijnen voor patiënten samen en 

geef ik ze weer voor huisarts en fysiotherapeut. Door de vertaling 

naar verschillende doelgroepen is er sprake van enige herhaling. 

48 



5 De whiplash van 

Nelli Cooman 

Een van Nederlands bekendste atleten, Nelli Cooman, was 

na haar glanzende sportcarrière, in een korte periode driemaal 

betrokken bij een aanrijding waar zij ernstige whiplashklachten 

aan overhield. Cooman was twee keer wereldkampioen, 

zes keer Europees kampioen en 19 keer Nederlands 

kampioen hardlopen. Van 1986 tot 1992 was ze wereldrecordhoudster 

op de 60 meter sprint. Na haar sportcarrière heeft ze 

een opleiding tot schoonheidsconsulente gevolgd en was ze 

onder andere ambassadrice van de NSG (Nederlandse Sportbond 

voor verstandelijk Gehandicapten) en de Europarun, 

een benefiet-loop van Rotterdam naar Parijs waarmee geld 

wordt ingezameld voor kankerpatiëntjes. Ze werkt nu drie 

dagen per week als consulente sport bij de gemeente Rotterdam. 

In de sport voelde ze zich een glamourgirl en droeg dat 

ook uit met haar gouden schoentjes op de atletiekbanen. 

Whiplash heeft haar leven ingrijpend veranderd. 

D E WHIPLASH VAN N ELLI C OOMAN 

49


‘Ik heb in totaal drie keer een aanrijding gehad. In 1989 zelfs 

twee keer binnen een week. Ik stopte voor iemand die links af 

wilde slaan en werd van achteren aangereden. De auto, een 

VW Golf, was bijna total loss. Ik had een stijve nek, pijn in mijn 

linkerarm en hoofdpijn. Ik dacht dat de pijn van de schrik 

kwam. De tweede keer zat ik als passagier in de auto. We stonden 

stil in de file. Ik zag het gebeuren, een vrouw was de macht 

over haar stuur verloren, ramde een paar auto’s rechts en klapte 

op onze auto. De derde keer waren we uitgenodigd voor een 

ritje in een Rolls Royce. We zouden ermee naar Schiphol rijden 

en dan met het vliegtuig door naar Suriname. Op weg naar 

Schiphol stonden we stil in de file. Degene die achter ons zat, 

pakte zijn telefoon en zag ons niet. Na het ongeluk kreeg ik 

pijn in mijn linkerkaak en mijn nek was erg stijf. Van mijn oom 

in Suriname, die kinderarts is, kreeg ik pijnstillers. Achteraf 

denk ik dat ik nog geluk heb gehad. Ik was mijn dochter Ronell 

aan het voeden en zat niet in de gordel. We vlogen naar voren.’ 

Cooman is vanwege haar whiplash volledig afgekeurd. 

Maar omdat ze zelf wil zorgen voor haar inkomsten en niet 

afhankelijk wil zijn van de overheid blijft ze werken. ‘Al vijf jaar 

heb ik iedere dag last van hoofdpijn. Het maakt niet uit of ik 

lekker in mijn vel zit, het gevoel heb de hele wereld aan te kunnen 

of op vakantie in Turkije ben, het holle gevoel in mijn 

hoofd blijft. Bovendien ben ik aan één kant doof. De hoofdpijn 

begint met gebonk, het zit links van het midden en straalt uit. 

Soms ben ik misselijk, maar ik hoef niet over te geven. Soms 

denk ik: schroef die nek er maar af. 

Sinds de ongelukken ben ik emotioneler geworden en huil 

ik veel sneller. Ik kan ook moeilijk iets onthouden. Ik vraag 

mijn man bijvoorbeeld om te stofzuigen. Vervolgens vraag ik 

hem tien keer of hij het al gedaan heeft. Anderen bagatelliseren 

het probleem, zeggen dat het ligt aan het ouder worden. 

Maar zo zie ik dat niet. Ik ben niet op mijn 39e aan het dementeren. 

Er gebeuren achterlijke dingen en dat is heel vervelend. 

Ik kan niets meer 100% doen. Ik ben altijd sterk geweest, kon 

180 kilo op mijn schouders tillen. Nu ben ik na het schoonmaken 

van mijn huis een dag gevloerd. Het voelt als een soort 

kater, al drink ik niet. 

Voor de aanrijdingen had ik nooit klachten. Ik ben maar één 

keer in een ziekenhuis geweest, dat was voor een hernia-operatie. 

Nu ga ik bij de ene na de andere arts langs: revalidatieartsen, 

neurologen en neurochirurgen, noem maar op. Er zijn veel 

50 



foto’s gemaakt, maar er is nooit wat op te zien. Ja, op de laatste 

iets, maar die neurochirurg gelooft weer niet in whiplash. 

Ik heb nooit een whiplashkraag gedragen, dat is niet goed 

voor het bindweefsel, het lichaam moet vanzelf herstellen. 

Iedereen die ik tegenkom heeft wel een advies voor me en 

weet iets wat echt helpt: manuele therapie, fysiotherapie, chiropractor, 

een psycholoog, noem maar op. Ik heb het allemaal 

geprobeerd, maar niets helpt. Ik moet er even niets meer van 

hebben van al die therapieën. Ik moet er niet aan denken dat 

iemand aan mijn nek zit. De volgende dag ben ik dan helemaal 

weg en heb een paar dagen nodig om op adem te komen. Ik 

ben dan lusteloos en heb knallende hoofdpijn. Ik wil wel van 

alles doen, maar het gaat niet. De artsen zien wel dat ik dingen 

niet kan. Dan krijg ik bijvoorbeeld een test met kleuren, en dan 

zie ik alleen maar sterretjes. Maar ja, wat doe je eraan? 

Het enige wat helpt is de autogene training die ik van mijn 

vroegere trainer, Henk Kraaijenhof, heb geleerd. Het gaat er 

dan om dat je je goed kunt ontspannen en je voorstelt dat je 

overal prettig en warm voelt. Je voelt warmte in je vingers, 

handen, onderarm, bovenarm, schouders, daarna tenen, voeten, 

onderbenen, bovenbenen, billen, buik, borst en schouders, 

nek en hals, hoofd. Daarna moet je je ademhaling reguleren 

en je hartslag kalmeren. Vroeger gebruikte ik die manier 

van ontspannen om me het verloop van een wedstrijd te kunnen 

voorstellen. Of om na een training bij –12 graden weer 

snel op temperatuur te komen. Nu doe ik het om me voor te 

stellen dat ik in een warm land ben, aan het strand ben en de 

golven hoor ruisen. Met zo’n beeld kun je rustig gaan slapen, 

en blijf je ook ontspannen. 

Volgens Henk Kraaijenhof was Cooman altijd uitstekend in 

staat om haar lichaam op het juiste moment in topconditie te 

hebben. ‘Ook in andere dingen was ze bijzonder scherp. Ze 

had een geheugen als een olifant. Zij wist zich altijd exact te 

herinneren wat ik tien jaar geleden tegen haar had gezegd. Ze 

kon ongelooflijk scherp kijken. Op een parkeerplaats zag zij op 

100 meter afstand een lege plaats, en in een sportstadion wist 

zij me altijd onmiddellijk te vinden tussen de andere 50.000 

toeschouwers. Geen andere atleet deed haar dat na.’ 

Op het moment van dit interview was Nelli Cooman verwikkeld 

in een juridische procedure tegen een verzekeraar, die 

bestreed dat zij aan whiplash leed. Het argument was dat 

Cooman had meegedaan aan een aflevering van het televisie- 


51


programma Sterrenslag, waarin zij sportieve inspanningen 

had moeten leveren. ‘Ze moesten eens weten,’ zegt Cooman, 

‘er liep steeds een fysiotherapeut mee. Degenen die zeggen dat 

whiplash bullshit is zou ik wel een klap voor de kop willen 

geven. Ik word er iedere dag wakker mee, ook ’s nachts word ik 

wakker van de hoofdpijn. Vroeger sliep ik altijd heel goed, zo’n 

12 uur per nacht, nu niet meer. 

Al ben ik 100% afgekeurd, ik blijf toch actief. Ik ben gelovig 

en positief ingesteld en heb geen zelfmedelijden. Ik ben geen 

type om op mijn kont te gaan zitten. Ik houd mezelf voor dat er 

ergere dingen op de wereld zijn. Ik vind het belangrijk om als 

moeder niet ziek over te komen. Maar in het weekend ben ik 

wel helemaal opgebrand. Ik mag me dan even laten gaan en 

gelukkig neemt mijn man dan veel over. Voor mijn man is het 

vervelend, ik ben niet meer de sterke vrouw met wie hij 

getrouwd was. Hij merkt het wel, maar zal me er nooit op aanvallen. 

Sporten doe ik nauwelijks meer, de hoofdpijn neemt toe 

door al dat schudden en bewegen. Als ik al dat op en neer wippen 

doe, zegt mijn hoofd tegen me: ben je gestoord? Ik ben wel 

aangekomen. Mijn trainer noemde me altijd al dikkertje, ik 

had 13% vet, maar ik ben nu van 60/62 kilo naar 69 kilo 

gegaan.’ 

Aan andere mensen die whiplash hebben zou ik twee dingen 

willen zeggen. Trek je niets aan van wat anderen tegen je 

zeggen. En blijf je eigen problemen relativeren. Er zijn echt 

ergere dingen. Zelf kreeg ik het advies: doe maar rustig aan. 

Maar dat kan ik dus niet. Ik wil een stoere meid zijn. Ik doe het 

liefste alles zelf. Bovendien: het is belangrijk om bezig te blijven. 

Als ik bezig ben, denk ik niet aan de whiplash en is er geen 

probleem. Maar zodra ik stop, begint die hoofdpijn weer. Het 

is een rotgevoel. Maar wat veel goed maakt, is Ronell, mijn 

kleine meisje. Als ik haar niet had gehad, was ik in een diep gat 

gevallen en had ik als een zombie geleefd.’ 

Henk Kraaijenhof voegt hier aan toe: ‘Uit de verhalen van 

Nelli blijkt, dat haar klachten niet erg serieus worden genomen 

en dat is frustrerend voor haar. Een diagnose in de zin 

van een duidelijk pathologisch substraat vaststellen is erg 

moeilijk bij whiplash. Toch geloof ik dat er op de een of ander 

manier wel wat te doen valt aan een whiplash. Voor Nel zelf is 

dat in ieder geval meer tijd nemen voor zichzelf, ze is qua 

karakter een druk baasje. Verder zou ik aanraden om MRI- 

52 



scans te laten maken, zodat je kunt zien of er sprake is van een 

structurele beschadiging van de hersenen.’ 

Tips voor herstel 

Op basis van Nelli Coomans ervaringen heb ik de volgende 

tips voor herstel: zorg voor evenwicht tussen je draagkracht en 

draaglast. Probeer niet ten koste van jezelf te bewijzen dat je 

flink bent. En ten slotte: zet je klachten zo concreet mogelijk 

op papier. Dat kan helpen als je in juridische procedures verzeild 

raakt. 

Evenwicht tussen draagkracht en draaglast 

Plan iedere week activiteiten en houd je activiteiten in je agenda 

bij, ook al werk je niet. Houd bij hoe laat je opstaat, wat je 

op een ochtend, middag en avond doet, op welke momenten 

je echt rust neemt. Zet er ook bij hoe het staat met de klachten 

en geef er een cijfer voor. Een dag met heel veel klachten krijgt 

een 1 en een ontspannen dag een 10. Noteer ook hoe je slaapt. 

Ga iedere week na of wat je in een week doet in balans is, hoe 

het zit met de verdeling van inspanning en ontspanning. 

Bestaat er een verband tussen een bepaald soort activiteiten 

en de afname van klachten? Of is het juist zo dat het niet uitmaakt 

wat je doet, dat je op sommige dagen energiek wakker 

wordt en andere dagen helemaal niet? Ook dat kan geruststellend 

zijn, want dan worden de ‘slechte’ dagen niet veroorzaakt 

door teveel inspanning. Dat pleit dan voor een geleidelijke 

opbouw van je activiteiten die los staat van je klachten. 

Je hoeft jezelf niet te bewijzen 

Sommige mensen zijn zo bang versleten te worden voor 

slachtoffer dat ze zich hiertegen verzetten door extra flink te 

zijn. Ze gaan dan over hun eigen grenzen heen en voelen zich 

dan extra zielig omdat ze zich zo hard inspannen terwijl ze 

zoveel pijn hebben. Zoiets werkt dus averechts. Het is verstandig 

bij je herstel uit te gaan van wat je kunt en dan langzamerhand 

steeds iets verder te gaan. Je mag jezelf best een duwtje 

geven en incidenteel overbelasten, maar dan wel uit vrije 

keuze en niet omdat je je van je flinke kant wil laten zien. Als je 

graag naar de film wilt, maar weet dat als je dat doet, je de volgende 

dag niets waard bent, dan maak je die keus en kies je 


53


Citaat uit het verslag van een whiplashpatiënte dat ik schreef voor 

haar advocaat 

‘De klachten waarmee mevrouw zich meldde, waren: een gevoel 

van overprikkeldheid in het hoofd na geestelijke of lichamelijke 

inspanning en een snelle vermoeidheid. Tevens krijgt zij last van het 

hoofd bij het bewegen van haar ogen en zijn er problemen met de 

accommodatie en het focussen. Wisselende beelden op tv zijn voor 

haar niet te volgen. Ook lezen en computergebruik geeft problemen. 

Voorts vermeldt zij een forse concentratiestoornis en vergeetachtigheid. 

Zij heeft problemen met het verkrijgen van overzicht en met 

plannen. Er zijn ook doorslaapproblemen en een verminderd vermogen 

om stress te hanteren. Zij is sneller geïrriteerd dan gebruikelijk. 

Tevens is zij niet in staat zich af te sluiten voor prikkels en twee dingen 

tegelijk te doen (zoals luisteren en tegelijkertijd iets opschrijven). 

Ook bestaat er een overgevoeligheid voor licht en geluid. Verder is er 

sprake van duizeligheid bij bukken en het draaien van haar hoofd en 

zijn er evenwichtsstoornissen. Bovendien ervaart mevrouw een fors 

verminderde kracht in arm en schoudergordel. Na korte tijd een zelfde 

houding aangenomen te hebben treedt er een snelle vermoeidheid 

op in nek, schoudergordel en wervelkolom. Bij beweging van 

de armen/schouders, buigen en strekken van de nek en tillen treedt er 

een onaangenaam gevoel in het hoofd op. De klachten zijn ontstaan 

na een kop-staartbotsing in december 2001. De klachten wijzen op 

een fysieke ontregeling tengevolge van whiplash. Voor het ongeluk 

waren bovenstaande klachten niet aanwezig.’ 

voor het gevolg. Je accepteert dat de volgende dag problematisch 

is en je veel last hebt van hoofdpijn, vermoeidheid en 

vergeetachtigheid. Als je daardoor niet in de stress schiet, vallen 

de klachten meestal ook wel mee. Als je ze niet accepteert 

(het hoort niet dat ik zo moe ben), verergeren ze juist. 

Wees concreet, objectief en zakelijk 

Als de tegenpartij na het ongeluk aansprakelijk is gesteld, 

houd er dan rekening mee dat de tegenpartij in een juridische 

steekspel zal proberen aan te tonen dat je de zaken anders 

voorstelt dan ze zijn. Ze kunnen hiervoor wijzen op artikelen 

van artsen en psychologen, op wetenschappelijke bewijzen. 

Er zijn verzekeringsmaatschappijen die detectives inhuren en 

je in staat van beschuldiging stellen als je voetbalt met je kinderen. 

Vraag de hulpverleners die je raadpleegt nauwkeurig en 

zo objectief mogelijk je klachten te beschrijven. Vertel je klachten 

op een feitelijke manier. Overdrijf niet, want dat neemt 

anderen tegen je in en je verliest daardoor je geloofwaardigheid. 

Wees je ervan bewust dat whiplashpatiënten gezien wor- 

54 



den als mensen die de zaken anders voorstellen dan ze zijn, 

omdat ze er een geldelijk belang bij hebben. Je hebt het niet in 

de hand hoe de ander je ziet, maar je kunt je zelf wel zo goed 

mogelijk – in de zin van betrouwbaar – presenteren. 


55


6 Drie verklaringen voor 

chronische whiplash 

De verwarring over de oorzaak en aard van whiplash bij 

wetenschappers, behandelaars en patiënten is voor een 

deel te verklaren vanuit de verschillende invalshoeken van 

waaruit whiplash wordt benaderd. In grote lijnen kun je zeggen 

dat er drie verklaringen zijn: een die zegt dat de werking 

van hersenen en het zenuwstelsel is verstoord, een volgende 

verklaring die vooral let op het disfunctioneren van gewrichten 

en bindweefsel, en ten slotte de psychologische verklaring 

die zegt dat de klachten zijn terug te voeren op de psychische 

gesteldheid van de patiënt. Alledrie de verklaringen zijn plausibel, 

maar een behandeling die zich beperkt tot één verklaringsmodel 

is minder effectief dan een behandeling waarbij 

met alledrie de zienswijzen rekening wordt gehouden. Ik zou 

56 



ervoor willen pleiten om uit alledrie de benaderingen die elementen 

te gebruiken die tot een zo spoedig mogelijk herstel 

leiden. De wetenschappelijke juistheid aantonen van de ene 

boven de andere verklaring, lijkt me minder relevant. Daarvoor 

is er ook nog te weinig onderzoek gedaan. De effectiviteit 

van de behandeling is naar mijn ervaring het meest gebaat bij 

een geïntegreerde visie. 

6.1 Organische-hersenstructuurverklaring 

De organische-hersenstructuurverklaring gaat er van uit dat 

een whiplashtrauma de werking van de hersenen ontregelt. 

Dat betekent dat de hersenen binnenkomende signalen niet 

goed verwerken, en soms verwarrende signalen het lichaam in 

sturen. Je kunt de hersenen opvatten als het regelcentrum van 

het lichaam dat het zenuwstelsel gebruikt voor het transport 

van signalen. Voor een begrip van de werking van de hersenen 

is het goed de verschillende onderdelen te onderscheiden. 

Hersenstam en limbisch systeem 

In de loop van de evolutie zijn de hersenen als het ware laag 

voor laag opgebouwd. Het evolutionair oudste gedeelte van de 

hersenen, de hersenstam, is meer dan 500 miljoen jaren geleden 

ontstaan. Het wordt ook wel het reptielenbrein genoemd. 

De hersenstam staat aan de basis van de meest vitale levensprocessen, 

zoals ademhaling, het ritme van de hartslag, 

lichaamstemperatuur, de bloeddruk, transpiratie, het ritme 

van waken en slapen, de (slok)darmwerking en het aanmaken 

van neurotransmitters. De kernen die zich bevinden in het 

limbisch systeem spelen een rol bij het whiplashletsel. 

Het limbisch systeem helpt de lichaamstemperatuur te regelen, 

de bloeddruk, hartslag, het bloedsuikerniveau en emotionele 

reacties die te maken hebben met overleving. Het vermoeden 

is dat kernen die in dit gebied liggen door het 

whiplashtrauma functioneel ontregeld raken. Ze doen dus 

niet meer wat ze behoren te doen. Een dergelijke ontregeling 

is geen anatomische afwijking en is dus niet zichtbaar wanneer 

je een scan maakt. Het gaat om een neuronaal netwerk, 

D RIE VERKLARINGEN VOOR CHRONISCHE WHIPLASH 

57


Figuur 1: Het limbisch systeem en de positie in het brein. 

hoog in de hersenstam gelegen, dat disfunctioneert. De klachten 

die hieruit kunnen voortkomen zijn: gevoel van uitputting, 

concentratiezwakte, vergeetachtigheid, evenwichtsstoornissen, 

afgenomen snelheid van informatieverwerking. Schade 

in dit gebied veroorzaakt ook ontregeling van de biologische 

klok, temperatuur, menstruatie en libido. 

Grote hersenen en cerebellum 

Boven de hersenstam bevinden zich de grote hersenen (ter 

grootte van een grapefruit). Het cerebellum, de kleine hersenen, 

hangen onderaan en zitten vast aan het einde van de hersenstam. 

De grote hersenen zijn verdeeld in twee hersenhelften, 

die ieder het tegenoverstelde deel van het lichaam 

coördineren. 

Het cerebellum zorgt voor de spierbewegingen. Ook zetelt de 

herinnering voor simpel geleerde antwoorden in het cerebellum. 

Bij whiplashpatiënten komt het voor dat ze zich simpele 

dingen niet meer kunnen herinneren. Zo weet iemand opeens 

niet meer hoe een kopieerapparaat werkt. 

58 

Amygdala 

(amandelkern) 

Hypothalamus 



Hersenschors 

Figuur 2: Doorsnede van de hersens. 

Zenuwvezels 

De hersenschors 

De hersenschors, een relatief jong onderdeel van het hersensysteem, 

is tweehonderd miljoen jaren oud. De hersenschors 

bedekt de beide hersenhelften en is onderverdeeld in vier 

gebieden, ofwel kwabben. 

In de voorhoofdskwab huizen de functies die te maken hebben 

met plannen maken en beslissingen nemen. Belangrijke 

elementen daarvan zijn: aandacht, concentratie en geheugen. 

Klachten van whiplashpatiënten, zoals onvoldoende aandacht 

voor iets opbrengen, zou je kunnen herleiden tot disfunctioneren 

in dit gebied. 

Het wandbeenkwab representeert het lichaam in het brein. 

Het achterhoofdskwab zorgt voor het zien. In het slaapbeenkwab 

zetelen het gehoor, de waarneming en het geheugen. 

Fysiologie 

Het opnemen en verwerken van informatie en het in gang zetten 

en sturen van bewegingen via gerichte spierarbeid verloopt 

via het zenuwstelsel, dat alle delen van het lichaam 

onderling verbindt. Het systeem stelt alles op elkaar af en kent 

drie systemen: 

1. het centrale zenuwstelsel, dat bestaat uit de hersenen en 

ruggenmerg. Dit is het centrum voor controle, coördinatie 

en sturing van alle levens- en lichaamsfuncties; 


59


Figuur 3: De kwabben. 

2. het perifere zenuwstelsel, dat de langs het lichaam lopende 

zenuwstrengen met hun eindorganen omvat, regelt hitte, 

koude en spanningstoestand van de spieren; 

3. het vegetatieve (autonome) zenuwstelsel, onderverdeeld in 

sympathicus en parasympaticus, beïnvloedt herstel en ontspanning. 

Dit stelsel regelt vooral de functies van de inwendige 

organen. 

Klachten van whiplashpatiënten kunnen wijzen op ontregelingen 

in een van de drie systemen. 

Disfunctioneren van het centraal zenuwstelsel kan leiden 

tot hoofdpijn, oorsuizen en duizeligheid. 

Bij disfunctioneren van het perifere zenuwstelsel wordt 

informatie over prikkels als hitte, koude, druk, geluid of spanningstoestand 

van de musculatuur niet goed geleid naar het 

centraal zenuwstelsel en daardoor niet goed verwerkt. 

De klacht over ‘niet prettig in het vel zitten’ lijkt vooral het 

derde systeem te betreffen, het autonome zenuwstelsel, met 

als belangrijkste onderdelen de sympathicus en de parasympathicus. 

De sympathicus jaagt het lichaam aan, het is alsof je 

het gaspedaal van een auto intrapt. De parasympathicus is de 

rem, zorgt voor het loslaten en de ontspanning. Bij whiplash 

staat het gaspedaal vaak te diep ingetrapt en wordt de rem 

60 

Wandbeenkwab 

Achterhoofdskwab 

Kleine hersenen 

Hersenstam 

W HIPLASH, EEN STRIJD OM ERKENNING 

Voorhoofdskwab 

Oog 

Slaapbeenkwab


nauwelijks benut. Dit zorgt voor een onbalans in het lichaam, 

mensen blijven zich opgejaagd voelen. 

Hormonen 

De hersenen sturen het lichaam onder andere aan door hormonen 

af te scheiden. Doordat de sympathicus, de zenuw die 

deel uitmaakt van het vegetatieve zenuwstelsel te gespannen 

is, maakt het lichaam de stresshormonen adrenaline en cortisol 

aan, die zorgen voor spanning in spieren, met name nek en 

schouders. De overproductie kan het immuunsysteem aantasten, 

waardoor je vatbaarder wordt voor (psychische) ziektes. 

Maar de hersenen scheiden ook hormonen af, zoals endorfine, 

waardoor je je prettig voelt. Deze ‘prethormonen’ maak je 

bijvoorbeeld aan door fysieke inspanning, zoals fitness of 

hardlopen. Mensen die door whiplash bang zijn geworden om 

teveel te bewegen, verzwakken hun conditie en missen de 

positieve werking van deze hormonen. Dat is erg jammer, 

want daardoor versterken ze hun eigen conditie en belastbaarheid 

niet. Ook wie whiplash heeft kan sporten. Maar doe 

het wel onder begeleiding en bouw het langzaam op. 

6.2 Biomechanische verklaring 

De biomechanische verklaring voor whiplashklachten richt 

zich voornamelijk op de schade die zou ontstaan aan botweefsel, 

halswervelschijven, spierweefsel, bloedvaten, kraakbeen 

en het sturend collageen (bindweefsel). Het idee is dat beschadigde 

gewrichten niet in staat zijn de juiste informatie te verwerken. 

Onderzoek bij honden wijst uit dat bindweefsel waaraan 

te lang getrokken is geen signalen meer doorgeeft. Maar 

doorgaans zou het bindweefsel niet langer dan 72 uur ontstoken 

zijn en binnen een jaar weer geheel hersteld moeten zijn. 

Voorbeelden van biomechanische klachten zijn problemen 

met eten en slikken doordat de slokdarm in verdrukking is 

gekomen, of doordat de kaakgewrichten zijn ontzet. 

In de biomechanica wordt onderzocht hoe een whiplashletsel 

kan ontstaan. Huco Leopold zet drie thema’s in biomechanisch 

onderzoek op een rij. 


61


Jachtvliegers met whiplashklachten 

Toen bleek dat piloten van bommenwerpers die van vliegdekschepen 

werden gelanceerd in de problemen raakten door 

duizeligheid en korte black-outs, is men dit verschijnsel gaan 

onderzoeken. De klachten waren tot dan toe bekend als ‘trauma 

capitis’ (klap op het hoofd), maar konden niet als zodanig 

worden opgevat omdat er geen contacttrauma van het hoofd 

was tijdens de start. Nadat de vliegtuigen waren voorzien van 

een hoofdsteun, wat het heen en weer bewegen van het hoofd 

tijdens de korte start voorkwam, deed het verschijnsel zich 

niet meer voor. 

Voor- en achteraanrijdingen 

Er zijn diverse onderzoeken gedaan naar het verschil in effect 

op het lichaam tussen voor- achter- en zijaanrijdingen. Ook 

werd daarbij gekeken naar het effect van de snelheid waarmee 

het ongeval plaats vond. Resultaat van deze onderzoeken is 

dat de aard van de klap niets zegt over de mogelijke gevolgen. 

Ook bij onderzoek met kadavers blijkt dat de interne krachten 

in de nek niet lineair toenemen met de heftigheid van de botsing 

(Grauer). Wel belangrijk is de snelheid waarmee de vervorming 

in de nek plaatsvindt. 

Deze uitkomsten zijn misschien verrassend, maar niet 

vreemd. Het komt vaker voor dat er geen verband is tussen de 

kracht die op het lichaam wordt uitgeoefend en het letsel. Bij 

acute lage-rugpijn, een enkelverstuiking of een kniebandletsel 

bijvoorbeeld is de zogenaamde directe aanleiding bijna altijd 

mechanisch onbenullig. Zeer zelden zie je patiënten met 

acute lage-rugpijn die dat opgelopen hebben bij het tillen van 

een brandkast. De meeste mensen zijn gewoon opgestaan uit 

een stoel, of keken om, of maakten een willekeurige beweging. 

Hier geldt dus inderdaad dat de veronderstelde aanleiding 

meer een idee is dan een factor van belang. 

Autogordel of trekhaak 

Uit Australisch onderzoek blijkt dat het verplicht dragen van 

een autogordel er weliswaar toe heeft geleid dat er minder 

dodelijke slachtoffers zijn gevallen, maar het aantal whiplashklachten 

eerder is toegenomen. 

De biomechanische verklaring levert interessante hypotheses 

op voor het voortbestaan van de klachten. Het zoekt de verkla- 

62 



Schade aan het kaakgewricht 

Sommige deskundigen suggereren een verband tussen een whiplashtrauma 

en kaakgewrichtsklachten (Temporomandibular Joint, afgekort: 

TMJ ). Het idee is dat bij een aanrijding het kaakgewricht te snel 

of te ver opengaat, waardoor het (peri)articulaire weefsel te ver wordt 

opgerekt. Huco Leopold zegt hierover: ‘Ik vraag aan patiënten die 

een vooraanrijding hebben meegemaakt altijd naar gebitsschade. 

Uitgaande van het omgekeerde van wat er bij een achteraanrijding 

zou gebeuren verwacht je dat bij een vooraanrijding de mond geforceerd 

dicht zou klappen. Maar ik heb nog nooit van een patiënt 

gehoord dat hij of zij schade aan kiezen of tanden had. Ook in de 

literatuur kom ik dat nergens tegen. Toch heb ik de indruk dat kaakklachten 

kunnen ontstaan na een whiplashtrauma, maar dan na langere 

tijd. Ik beschouw ze voorlopig als secundaire gevolgen van 

bestaande nekklachten, of als uiting van een (complex) pijnsyndroom 

waarbij op meerdere locaties overgevoeligheid voor pijn (hyperpathie) 

of pijn ontstaat. 

ring in de buiging en overstrekking van de nek en in de beschadiging 

van het bindweefsel. Getraumatiseerde gewrichten sturen 

nooit meer correcte info naar de hersenen, ook al herstelt 

het lichaam. Een deel van de klachten is mogelijk ontstaan 

door een combinatie van licht traumatisch hersenletsel en 

whiplashtrauma. 

6.3 Psychologische verklaring 

De psychologische verklaring gaat uit van de veronderstelling 

dat alle langdurige ziekten tot psychische klachten leiden. Je 

merkt dat je niet meer aankunt wat je vroeger moeiteloos deed 

en dat frustreert je. Als niemand je gelooft, kom je in een isolement 

terecht en kun je daardoor gespannen raken en negatief 

over jezelf gaan denken. In het contact met anderen is whiplash 

een belastende ervaring. Stel je bent 25 en je kunt ineens 

niet meer uitgaan. Je wilt dan niets liever dan ’s avonds op de 

bank liggen en vroeg naar bed. Je komt erdoor in conflict met 

vrienden en vriendinnen en binnen een jaar sta je er vaak 

alleen voor. Je wereld wordt steeds kleiner. De ervaring van 

whiplash roept angst op, je wordt geconfronteerd met symptomen 

die je niet begrijpt en die je bang maken. Je hoort din- 


63


gen in je hoofd knappen, je hebt gevoelens in je hoofd die je 

niet kan thuisbrengen en je denkt aan een herseninfarct. 

Psychologie is van invloed, ook als het in eerste instantie 

om een puur lichamelijke ervaring gaat, de impact van de klap 

op je hersenen, je nek en bindweefsel. 

Dat wil niet zeggen dat je vóór het whiplashongeval al een 

psychiatrisch geval was, zoals sommige psychiaters en artsen 

beweren. Whiplash overkomt gewone mensen, die op het 

moment van het ongeval wel of niet te maken hebben met 

problemen of overbelasting. Het is onzin om de psychologische 

problemen na het ongeval volledig toe te rekenen aan de 

toestand van voor het ongeval. Wel is het zo dat als je voor de 

whiplash tegen burnout aanzat, de veerkracht ontbreekt voor 

een snel herstel. 

Neuropsychologisch onderzoek 

Uit neuropsychologisch onderzoek blijkt dat bij whiplashpatiënten 

cognitieve problemen bestaan, zoals aandachtstekort, 

zich niet kunnen concentreren en geheugenproblemen. De 

problemen kunnen te maken hebben met pijn, vermoeidheid, 

schade aan de hersenstam, de hypothalamus of het cerebellum. 

Neuropsychologisch onderzoek bestaat uit het afnemen 

van een anamnese (een vraaggesprek over je voorgeschiedenis, 

je werk, wie je bent als persoon) en het afnemen van verschillende 

testen. De testen meten aandacht, concentratie en 

geheugen. Omdat de cognitieve functies ook beïnvloed kunnen 

worden door stemmingen, persoonlijkheid en psychische 

klachten, wordt ook daarnaar gevraagd. 

De uitkomsten uit dergelijk onderzoek kunnen meespelen 

in de juridische strijd, in het inschatten van de belastbaarhaarheid 

in een baan en in het bepalen van de behandeling. 

Bijvoorbeeld kan op basis van neuropsychologisch onderzoek 

aangeraden worden het geheugen te trainen of te beginnen 

met de emotionele verwerking van het ongeval of de whiplash. 

Verwerkingsproblemen bij whiplash 

In het eerste halfjaar herstellen veel mensen van whiplash. 

Aandacht voor de psychologische factor is geboden wanneer 

iemand na een half jaar niet of nauwelijks herstelt. Mensen 

zijn dan vaak somber en zitten niet lekker in hun vel. Vaak zijn 

ze boos. Een lichamelijke gebeurtenis bezorgt ze psychische 

klachten en dat is moeilijk te accepteren, ook voor de omge- 

64 



ving. Die denkt toch vaak dat er dan al eerder iets aan de hand 

was. Het onbegrip versterkt vaak de klachten. 

Psychische klachten kunnen ook ontstaan ten gevolgen van 

het verkeerstrauma. Dan spreekt men van een zogenaamde 

posttraumatische stress-stoornis, een angststoornis. Je hebt 

dan last van herbelevingen van het ongeluk, je vermijdt plekken 

die je aan het ongeluk doen denken, je verliest de interesse 

in je omgeving en je bent vaak super alert. Je reageert schrikachtig 

op plotselinge, harde geluiden. 

Dit soort psychische klachten kunnen belemmerend werken 

op het herstel van whiplash. Ik wil hierbij nogmaals benadrukken 

dat de klachten er niet zijn, omdat je een psychisch 

labiel persoon bent, maar dat de psychische klachten zijn ontstaan 

na het ongeluk en een lichamelijke oorzaak hebben. In 

het volgende hoofdstuk ga ik in op de problemen in de aanpassing 

aan whiplash. 


65


7 Acceptatie & aanpassing 

In dit hoofdstuk vertellen Clarissa en Patrick over hun herstel. 

Beide voorbeelden laten zien hoe moeilijk het is de 

beperkingen te accepteren, je aan te passen, en een nieuwe 

balans in je leven te vinden. Het is een kwestie van vallen en 

opstaan. 

66 



Belangrijk is dat de omgeving het herstel ondersteunt. Vaak 

zie je, ook in deze voorbeelden, dat de omgeving niet goed met 

de beperkingen weet om te gaan. Daardoor neemt het isolement 

van de whiplashpatiënt toe. De duur van de klachten 

wordt dan mede veroorzaakt door de manier waarop de 

patiënt en zijn omgeving met de klachten omgaan. 

Clarissa, student 

Clarissa ontmoet ik in een stationsrestauratie. Zij komt net 

terug van verblijf op een camping, waar ze in de caravan van 

haar ouders verbleef. ‘Ik ben helemaal vergeten de caravan af te 

sluiten,’ zegt ze. ‘Meestal denk ik er wel aan, maar dit keer was 

ik het weer vergeten. Het is nu twee jaar geleden dat ik whiplash 

kreeg, maar ik heb nog steeds last van vergeetachtigheid.’ 

Clarissa is 3e jaars studente geneeskunde. Voordat ze whiplash 

kreeg besteedde ze veel tijd aan studie en sport. Ze turnde, 

danste en gaf twee uur per week les in jazzballet. Twee jaar 

geleden maakte ze een ongelukkige val tijdens de wintersport. 

Ze wilde van een schans springen, zette zich flink af, werd duizelig 

in de lucht, wist niet meer wat onder en boven was en viel 

met een klap op haar voorhoofd. Ze had last van uitvalsverschijnselen 

(tintelingen in voeten en pink), en kon onder de 

douche haar arm niet voelen en bewegen. Ze had pijn in haar 

nek en kon hem niet draaien. Ook zag ze wazig en kon moeilijk 

lezen. Als ze liep leek het alsof ze dronken was. Ze kon niet helder 

denken en snel reageren, wat het contact met anderen 

bemoeilijkte. 

Clarissa zocht direct hulp bij een fysiotherapeut. Deze veronderstelde 

dat ze een ernstige vorm van whiplash had – categorie 

5, de zwaarste graad volgens de indeling van de Québec 

Task Force. Hij stuurde haar door naar een neuroloog. De neuroloog 

liet een foto maken. De foto toonde aan dat er een 

beschadiging was tussen de 2e en 3e nekwervel, wat normaal 

was volgens de neuroloog. De revalidatiearts, die Clarissa 

daarna bezocht, vond de beschadiging niet normaal, maar zei 

wel dat ze niet van die schade zou herstellen en dat de schade 

mogelijk al van vóór het ski-ongeluk dateerde. Ook op de EEG 

waren onregelmatigheden te zien, maar ze bleven binnen de 

afwijkingen die zich bij normale mensen voordoen. Erg verwarrende 

informatie allemaal voor Clarissa. 

A CCEPTATIE & AANPASSING 

67


Verkeerde behandeling 

De fysiotherapeut heeft Clarissa verkeerd behandeld. Het protocol 

voor fysiotherapeuten schrijft voor dat je de eerste drie 

weken niet behandelt. Toch behandelde hij haar zo’n drie keer 

per week. Hij zette haar aan tot krachtsport. Toen haar spieren 

gingen ontsteken en brandend aanvoelden, adviseerde hij 

haar te gaan roeien. Op dat moment besloot ze te stoppen met 

de behandeling. In de vijf maanden daarna heeft ze voornamelijk 

op bed gelegen. 

Van haar hulpverleners heeft Clarissa weinig steun ervaren. 

De huisarts en de fysiotherapeut gaven telkens de boodschap 

dat ze wel weer snel beter zou zijn en weer zou kunnen gaan 

studeren. Ondertussen bleef ze zich beroerd voelen en was ze 

niet in staat om te studeren. Na vier maanden probeerde ze 

haar studie weer op te pakken, maar tevergeefs: ze kon zich 

niet langer dan een uur concentreren. Een halfjaar na het 

ongeluk zette ze haar studie stop en voelde ze zich hoe langer 

hoe meer geïsoleerd. 

Na een jaar weer aan de studie 

Een jaar na het ongeluk, pakte ze haar studie weer op. Op het 

tijdstip dat we elkaar spreken studeert ze alweer een jaar en 

heeft ze alle tentamens gehaald. Echt gemakkelijk gaat het nog 

niet en daarom volgt ze geen colleges en werkgroepen. Alleen 

de practica. Ze ziet er tegenop dat ze over een jaar haar coschappen 

moet lopen. Ze is bang dat haar uithoudingsvermogen 

niet voldoende is om een hele dag in touw te zijn. Ze 

hoopt te kunnen regelen dat ze halve dagen mag werken, net 

als moeders met kinderen. Af en toe valt ze terug.‘Maar als ik 

mezelf vergelijk met bijvoorbeeld een jaar geleden, dan zie ik 

heel duidelijk verbeteringen. De pijn is veel minder en het 

concentreren gaat veel beter.’ Om zich lichamelijk beter te 

voelen is Clarissa weer gaan dansen. In het begin hield ze het 

een minuut vol, nu bijna tien minuten. 

Aan haar docent neurologie vroeg Clarissa hoe hij aankeek 

tegen whiplash. ‘Als arts ga je ervan uit dat een whiplash na 

een half jaar over is,’ zei hij. ‘Als er dan nog klachten zijn, zal 

het wel psychisch zijn. Eerlijk gezegd gaan we ervan uit dat 

mensen die langer dan een half jaar ziek zijn eigenlijk overspannen 

zijn. Het gaat vaak om huisvrouwen die toch al niet 

lekker in hun vel zitten.’ 

Clarissa ziet zichzelf niet als gefrustreerde huisvrouw, maar 

68 



kan wel begrijpen dat bij whiplash, net als bij andere ziekten, 

de psyche het herstelproces beïnvloedt. Als ze problemen 

heeft met haar vriend, dan voelt ze meer pijn. De pijn neemt 

toe als gevolg van stressklachten. 

Geen voordeel van whiplash 

Voor sommige mensen vormt whiplash een keerpunt in hun 

leven: ze nemen beslissingen die ze eerder niet durfden te 

nemen. Voor Clarissa is dit niet zo: 

‘Ik kan whiplash missen als kiespijn. Natuurlijk heb ik er wel 

van geleerd: ik ben geduldiger geworden, ook voor mezelf, en ik 

heb veel levenservaring opgedaan. Maar het weegt niet op 

tegen de ellende van whiplash en de goede vrienden die ik ben 

kwijtgeraakt. Ik ben zoveel onbegrip tegengekomen. Mijn moeder 

heeft me altijd gesteund en mijn vriend ook. Ik was heel 

bang hem te verliezen. Nu reageert hij af en toe bot als ik zeg dat 

ik pijn heb. Hij heeft er later wel spijt van, maar soms sta ik toch 

op het punt het uit te maken. Het is ook niet zo dat ik mijn studie 

graag wilde onderbreken. Ik ben een goede student en doe 

niets liever dan studeren. Ik vertel het ook niet meer dat ik een 

whiplash heb. Mijn ervaring is dat het vooral tegen me werkt. 

Toen ik de studieadviseur vertelde dat ik de studie weer wilde 

oppakken zei ze: “Ik weet niet of ik dat wel toesta.” Ze zijn mensen 

met wie iets mis is liever kwijt dan rijk.’ 

Patrick, psychiater 

Patrick is na een ongeluk op de fiets, waarbij hij op zijn hoofd 

was gevallen, snel weer aan het werk gegaan. Drie jaar later 

merkt hij dat hij niet goed functioneert op zijn werk. Op advies 

van de bedrijfsarts meldt hij zich ziek. Dat maakt hem erg 

onzeker. Hij vraagt zich af of hij zijn werk nog kan hervatten en 

wat daarvoor nodig is en of hij eerder met pensioen kan. Hij 

heeft geen idee wat wel en niet mogelijk is. 

Diagnose 

De diagnose na het ongeluk luidde: hersenschudding en whiplashklachten. 

Na het ongeluk voelde Patrick zich vaak duizelig. 

Hij kon zijn hoofd alleen voorzichtig bewegen. ‘Het leek net 

jam in mijn hoofd,’ zegt hij. Hij had veel rust nodig, en moest 

vaak een halfuurtje gaan liggen om te herstellen. Hij voelde 


69


zich vervreemd raken van zijn omgeving. ‘Het was alsof ik me 

in het water bevond en tussen de waterplanten dwarrelde.’ 

Hij had ook last van overgevoeligheid voor geluid, hij deed 

vaak oordopjes in om niet te veel prikkels binnen te krijgen. 

Fel licht gaf ook te veel prikkels en versterkte de vegetatieve 

labiliteit. Ook zijn concentratievermogen was na het ongeluk 

verminderd. Vanwege de klachten leidde hij een ingeperkt 

leven. De klachten hingen samen met zijn onvermogen de 

beperkingen te accepteren. Vaak zei hij tegen zichzelf: ‘Het 

moet nu over zijn.’ Hij kon zijn werk nog wel aan, maar het 

kostte hem veel meer moeite dan voorheen. 

Voor het ongeluk werkte Patrick drie dagen op een ouderenkliniek 

van een psychiatrisch ziekenhuis en twee dagen in zijn 

eigen praktijk. Na het ongeluk heeft hij het werk in zijn eigen 

praktijk afgebouwd. Zijn werk op de ouderenafdeling heeft hij 

hervat tot 50%. Op verzoek van zijn directeur breidde hij de 

afgelopen maanden zijn werk uit tot drie dagen per week. 

Hij merkte dat het niet goed ging: hij onthield niet wat hij 

had afgesproken. De verpleging sprak hem aan op zijn vergeetachtigheid 

en gebrek aan concentratie. 

In de privé-sfeer kreeg hij een paar klappen te verwerken. 

Zijn vriendin raakte na het verbreken van de relatie psychotisch 

en heeft hem een tijd lang gestalkt. Patrick nam zichzelf 

kwalijk dat hij niet op tijd heeft ingezien, dat zij ziek werd. 

Bij Patrick is het moeilijk aan te geven wat de oorzaak is van 

zijn klachten. Het kan de whiplash zijn, maar het zou ook kunnen 

dat hij burnout is geraakt in zijn werk. Beide aandoeningen 

kunnen leiden tot verminderde belastbaarheid. Op het 

werk is contraproductief gehandeld door te verwachten dat hij 

er wel een schepje boven op kon doen, terwijl hij zelf aangaf 

dat niet aan te kunnen. Sommige mensen, zoals Patrick hebben 

het eerder nodig dat je ze afremt in plaats van dat je ze 

pusht. 

Het lijkt erop dat door overbelasting de bestaande klachten 

zich hebben uitgebreid dan wel zijn geïntensiveerd. Dit levert 

een beeld op van burnout (diagnose volgens DSM IV aanpassingsstoornis). 

Vermoedelijk worden de klachten ook nog 

instandgehouden door posttraumatische stress (hyperarousal 

en dissociatie). 

Mijn behandeladvies aan Patrick luidt: cognitieve gedragstherapie 

om aanpassing mogelijk te maken aan verminderde 

70 



belastbaarheid. Ook het schuldgevoel en de faalangst, het 

hoge streefniveau zullen behandeld moeten worden. Vanwege 

de posttraumatische stressklachten zal ook het ongeluk zelf 

volgens een energiepsychologische methode behandeld moeten 

worden. 

Met Patrick heb ik afgesproken dat hij een maand rust 

neemt. Ik acht het niet uitgesloten dat hij zijn werk gedeeltelijk 

kan hervatten als hij hersteld is van de overbelasting van de 

afgelopen maanden. Het lijkt mij nu nog te vroeg voor een 

advies over het stoppen met werk. Dat het in de afgelopen 

jaren niet goed is gegaan heeft oorzaken die niet alleen het 

gevolg van het ongeluk zijn. Werkfactoren en privé-factoren 

zijn ook van belang. Mijn verwachting is dat door de aanpak 

van deze factoren de mogelijkheden tot herstel zullen toenemen. 

Tips voor acceptatie 

1. Houd op vergelijkingen te maken met de toestand van voor 

het ongeluk. 

2. Stel realistische doelen die je binnen afzienbare tijd kunt 

halen. 

3. Relativeer je klachten: je hebt problemen, maar je hebt ook 

een ongeluk overleefd. 

4. Schenk aandacht aan je omgeving. 

5. Maak een lijst van energiegevende, leuke dingen en doe 

iedere dag één leuk ding. Vertel aan een ander hoe prettig je 

dat hebt ervaren. 


71


8 Onverwacht herstel 

Volgens de neuroloog Jos van de Nes blijft een kwart van de 

patiënten in wisselende mate klachten houden. Een klein 

percentage, 3%, lukt het niet om aan de slag te komen en 

wordt een chronische patiënt. Van te voren kun je niet voorspellen 

wie tot deze 3% zal behoren. Van de Nes: ‘Een patiënte 

van mij, Alexandra, die toen 23 jaar was, kwam na een groot 

ongeval op haar 21e in de psychiatrie. Ze had last van een 

posttraumatische stress-stoornis en raakte de controle over 

72 



zichzelf helemaal kwijt. Met enige begeleiding heeft ze de lerarenopleiding 

afgemaakt, is toen gaan werken, en is ook nog 

psychologie gaan studeren. Als ik er van tevoren naar was 

gevraagd, had ik zeker gezegd dat zij typisch iemand was die 

tot die 3% van de patiënten zou behoren die chronische klachten 

houdt. Niet dus. Je kunt echt niet voorspellen wie wel en 

wie niet klachten zal houden.’ 

Hoe is het Alexandra vergaan? 

Alexandra is nu 29. Ze was lerares in de bovenbouw van een 

basisschool, studeert nu psychologie, en geeft daarnaast nog 

een dag in de week les. Ze is niet zonder klachten maar kan, 

met enige aanpassing, toch doen wat ze wil doen. Ze vindt het 

nog steeds moeilijk om zich te concentreren, en zit daarom 

altijd vooraan bij de colleges. Ook is ze nog steeds erg gevoelig 

voor harde geluiden en lichtflitsen. 

Acht jaar eerder kreeg zij een ongeluk. Haar vriend Toon, 

hartchirurg in opleiding, moest voor een congres naar Edinburgh 

en Alexandra wilde graag met hem meegaan. Ze leenden 

een auto van een vriend en trokken door Schotland. Op de 

terugweg naar Newcastle sloegen ze een verkeerde weg in. 

Toon keerde de auto, kwam op de overkant van de weg en botste 

frontaal tegen een auto die net de hoek om kwam. Hem 

mankeerde niets. Ook Alexandra leek op het eerste gezicht 

geen ernstig letsel te hebben opgelopen. De vrouw die ze aanreden, 

was er slechter aan toe. Ze zat niet in de gordel en klapte 

met haar gezicht tegen de vooruit waardoor verschillende 

gezichtszenuwen waren doorgesneden. 

Alexandra en Toon werden opgenomen in het ziekenhuis en 

dezelfde dag nog ontslagen, waarna ze meteen door konden 

naar het politiebureau. Gelukkig voor hen, diende de vrouw 

geen aanklacht in en konden ze weer huns weegs gaan. Ze zijn 

zo snel mogelijk naar Nederland teruggevlogen, en, eenmaal 

thuis meteen gaan sparen om de auto terug te kunnen betalen. 

Over de terugkeer zegt Alexandra: ‘Het voelde heel raar dat 

de wereld gewoon doordraaide, nadat er zoiets ernstigs was 

gebeurd.’ 

Van een vrolijke twintiger was Alexandra veranderd in een 

oude vrouw, die vroeg naar bed ging en geen zin had in feestjes. 

Ze vermeed sowieso sociaal contact, om maar niet steeds 

te hoeven uitleggen wat er met haar aan de hand was. Haar 

ouders kenden haar niet meer terug. Van een vrolijk erop los 

O NVERWACHT HERSTEL 

73


levend meisje, was ze in een klap een oppassende dame 

geworden die al haar paperassen netjes opruimde, de ramen 

lapte en regelmatig de vrieskast ontdooide. Ze kon absoluut 

niet meer tegen rommel, zoals ze ook erg bang was geworden 

ergens vast te komen zitten. 

Impact 

‘Zo’n ongeluk heeft veel invloed op je leven. Ik besefte heel goed 

dat ik dood had kunnen zijn. En het eerste dat ik me afvroeg 

toen ik besefte dat ik niet dood was, was: wat heb ik van mijn 

leven gemaakt? Ik had eigenlijk altijd psychologie willen studeren. 

Ik besloot toen, om dat nu ook te gaan doen. Zonder dat 

ongeluk was het er nooit van gekomen. Ik had het niet aangedurfd. 

Ik ben altijd faalangstig geweest. Als lerares had ik het 

altijd lastig gevonden om in de bovenbouw les te geven. Nu kon 

ik niet anders, omdat ik de fysieke last van de onderbouw niet 

aankon. Het gaat me prima af, ik sta een dag voor de bovenbouw, 

naast de studie.’ 

Na het ongeluk 

Na het ongeluk lukte het Alexandra niet om haar studie aan de 

pedagogische academie op te pakken. Ze had te veel klachten. 

Haar huisarts vermoedde dat ze whiplash had. ‘Reken er maar 

op dat het lang kan gaan duren,’ zei hij en hij stuurde haar 

door naar een neuroloog. Die zag wel afwijkingen, maar twijfelde 

eraan of die door het ongeluk kwamen. Ook op de EEG 

was te zien dat ze overgevoelig was voor licht en geluid. Op 

advies van de huisarts heeft ze haar studie stopgezet, zodat ze 

na het herstel van whiplash de studie met studiefinanciering 

af zou kunnen maken. Alexandra is hem nog steeds dankbaar 

voor het advies. Anders had ze de studie nog een tijdje voort 

laten sudderen en geen studiefinanciering meer gehad. 

Alexandra leed aan de volgende klachten: een brandend 

gevoel in haar schouder, verstijfd gevoel in nek en schouders, 

migraine, hoofdpijn, misselijkheid, en wazig zien. Bovendien 

was haar dagen nachtritme verstoord, waardoor ze nachten 

op was. Vaak was ze ook bang om te gaan slapen vanwege de 

nachtmerries die ze vreesde. Ze kon zich moeilijk concentreren; 

het lukte haar vaak niet om een film uit te kijken. Ze was 

vergeetachtig. Zo kon ze bijvoorbeeld niet op de naam van 

haar zusje komen, toen ze die met Sinterklaas op een pakje 

moest schrijven. Verder had ze last van evenwichtsstoornis- 

74 



sen, en had ze weinig energie. In het begin slikte ze veel 

paracetamol, tot ergernis van haar vriend, die vreesde dat het 

haar lever zou beschadigen. Nu is ze nog steeds overgevoelig 

voor licht, ze kan er, bijvoorbeeld, niet goed tegen een film als 

de Lord of the Rings te zien, met alle lichtflitsen. Ze blijft bang 

om aangeraakt te worden, altijd bang voor een klap op haar 

schouders. 

Alle vormen van zelfmedicatie die Alexandra uitprobeerde – 

zoals het gebruik van warmtekussens, een hittepetit, en 

gezonder eten – leken niets uit te halen. Ze voelde zich erg 

kwetsbaar. 

Posttraumatische stress-stoornis 

Al snel werd Alexandra vanwege nachtmerries, angsten en 

depressiviteit naar een psychiater doorverwezen. Hij schreef 

medicatie voor. Op advies van de verzekering en een arbeidsdeskundige 

begon ze aan cognitieve therapie (een therapie 

om van sombere en angstige gedachten af te komen). Ook is ze 

op aanraden van de huisarts naar een fysiotherapeut gegaan. 

Alexandra had er aanvankelijk alle vertrouwen in dat ze 

haar oude ik terug zou krijgen. Maar dat viel tegen. 

‘Het was voor het eerst dat ik iets ernstigs meemaakte in mijn 

leven. Ik moest ook van alles zelf regelen, zoals de schaderegeling 

met de verzekering en dat soort dingen. Ik ben in die periode 

veel vrienden kwijtgeraakt. Ze vonden me saai en zeurderig. 

Ik deed ook aan yoga. Als ik dan bepaalde oefeningen niet kon, 

zei de leraar: “Waarom zou een jonge meid als jij dit niet kunnen?” 

Een beetje meer pit mag wel. Ik heb ook aan fitness 

gedaan, en ik krijg nu ook hypnotherapie. De therapeut gaat 

ervan uit dat je ook na een ongeluk blijft wie je bent. Maar je 

moet er dan wel meer aan doen om de lastige kanten van je persoonlijkheid 

aan te pakken, omdat je minder aankunt. Zo zal ik 

echt minder perfectionistisch moeten zijn.’ 

Weer aan de slag 

Een jaar na het ongeluk heeft Alexandra haar studie weer 

opgepakt: ‘Ik werd gek van het donkere huis en het thuiszitten. 

Mijn agenda was alleen gevuld met afspraken bij therapeuten. 

Ik had niets meer te vertellen. Ik ging er geestelijk aan onderdoor. 

Bovendien richtte ik mijn aandacht veel te veel op de 

klachten. Iets anders was er niet. Ik besloot mijn aandacht op 

het hier-en-nu te gaan richten en weer terug te gaan naar 


75


Acute en posttraumatische stress-stoornis 

Je kunt door een verkeersongeval psychisch getraumatiseerd raken. 

Oorspronkelijk had het begrip trauma betrekking op lichamelijk letsel. 

Aan het einde van de negentiende eeuw introduceerde een Duitse 

arts de uitdrukking ‘psychisch trauma’ voor de reactie van ongeloof, 

walging en geschoktheid op een ingrijpende gebeurtenis. Bij 

een dergelijke gebeurtenis moet je denken aan het meemaken van 

een bombardement, verkrachting, marteling of een ernstig verkeersongeluk. 

Of je aan een ernstig ongeluk een trauma overhoudt, hangt 

af van je reactie. Als je je intens machteloos voelde en je leven door 

het ongeval ernstig ontwricht raakte dan is de kans groot dat je traumaklachten 

ontwikkelt. Er worden twee soorten trauma’s onderscheiden: 

de acute stress-stoornis en de posttraumatische stress-stoornis 

(PTSS). 

Acute stress-stoornis 

De diagnose acute stress-stoornis wordt gesteld als je iets hebt meegemaakt 

waarbij sprake was van een feitelijke, of dreigende dood, en 

dat je daarbij angst, hulpeloosheid of afschuw hebt ervaren. Voor de 

diagnose acute stress-stoornis moet iemand minimaal drie van de 

volgende verschijnselen vertonen: 

1. vervlakking, onthechting of afwezigheid van emotionele reacties; 

2. afname in gewaarwording van de omgeving (in een waas verkeren); 

3. derealisatie (gevoel dat de omgeving vreemd is); 

4. depersonalisatie (het gevoel buiten je eigen lichaam te staan); 

5. dissociatieve amnesie (je belangrijke onderdelen van de traumatische 

gebeurtenis niet meer kunnen herinneren). 

Bij acute stress-stoornis doet zich nog een aantal andere klachten 

voor zoals: voortdurend terugdenken aan het trauma, nachtmerries, 

angst krijgen bij dingen die lijken op de gebeurtenis die je meemaakte. 

Je vermijdt dingen die doen denken aan het ongeluk, je rijdt bijvoorbeeld 

geen auto meer. Je bent prikkelbaarder, kunt slechter slapen, 

kunt je niet meer zo goed concentreren en bent vergeetachtiger. 

Deze klachten beperken je in je beroepsmatig en sociaal functioneren. 

Je hebt gedurende minimaal twee dagen en maximaal een 

maand last van deze klachten. Volgens Mayou (1997) komt de acute 

stress-stoornis bij eenvijfde van alle verkeersslachtoffers voor. 

Posttraumatische stress-stoornis 

Er is sprake van een posttraumatische stress-stoornis (PTSS) als de 

klachten langer dan een maand duren. De kenmerken van een PTSS 

zijn: 

1. lichamelijke klachten zoals maag- en hoofpijn, vermoeidheid; 

2. emotioneel labiel; 

3. overdreven waakzaam zijn, op scherp staan; 

76 



4. in nachtmerries het trauma herbeleven; 

5. steeds terugkerende gedachten over de nare gebeurtenis, piekeren 

en malen; 

6. je bent overgevoelig voor de reacties van anderen en hebt het 

gevoel dat niemand je begrijpt; 

7. geheugen- en concentratiestoornissen; 

8. nergens meer plezier in hebben, je lusteloos voelen. 

school. Ik wilde andere mensen horen en andere ideeën 

opdoen. Een gewoon gesprek voeren, zoals met ouders in de 

klas. Ik wilde weten wat er nog meer in de wereld was.’ 

Alexandra voelde zich ongelukkig omdat mensen in haar 

omgeving haar als een kasplantje behandelden. Vandaar dat 

ze zo graag onder gewone mensen wilde zijn, die niets afwisten 

van haar whiplash. 

Ze heeft veel steun ondervonden van de arbeidsdeskundige 

die haar terugkeer naar de lerarenopleiding begeleidde. 

Samen zijn ze naar de decaan geweest en konden ze een jaar 

extra studiefinanciering en een aangepast vakkenpakket regelen. 

Alexandra had het gevoel weer serieus genomen te worden. 

Ze kon drie dagen in de week stage lopen en haar scriptie 

afmaken. De school waar ze stage liep, bood haar een fulltime 

baan aan en anderhalf jaar na het ongeluk werkte ze vijf dagen 

in de week. Ze kon het nauwelijks aan, had veel pijn, ging iedere 

avond vroeg naar bed en sliep het hele weekend. Alle energie 

had ze nodig voor haar werk. Er bleef geen tijd over voor 

sociale contacten. Ze bleef moeite houden met het idee dat 

anderen haar wel een slappeling zouden vinden, omdat ze 

allerlei dingen niet kon, zoals zware dingen tillen, terwijl er 

uiterlijk niets aan de hand leek. 

Relatie 

Voor haar vriend Toon was het niet zo erg dat ze nauwelijks 

een sociaal leven hadden, want hij moest hard werken voor 

zijn promotie geneeskunde (in de hartchirurgie). Alexandra 

zegt over hem: ‘Hij is een levensgenieter. Hoewel hij geen last 

heeft gehad van het ongeluk heeft het ook hem veranderd. Hij 

wil nu geen hartchirurg meer worden maar plastisch chirurg.’ 

Wat betekent het voor hem om te zien hoe zij zoveel jaar na het 

ongeval nog steeds veel last heeft? Alexandra: ‘Hij heeft last 

van schuldgevoel. De eerste tijd dacht ik ook vaak dat hij de 

oorzaak was: als ik hem niet had ontmoet, was dit nooit 


77


gebeurd. Ons leven is er wel heel erg door veranderd, onomkeerbaar. 

Doordat Toon geen klachten had, vond ik mezelf wel 

eens een aansteller, vroeg ik me af of ik geen slappeling was.’ 

Voor Toon was het duidelijk dat ze zich niet aanstelde. Hij zag 

hoe ze veranderd was van een vrolijke, uitbundige, en wat slordige 

vrouw die graag op vakantie ging, in een huiselijk type dat 

heel precies en netjes was geworden, een echte controlefreak. 

Lessen van whiplash 

‘Ik heb geleerd volgens mijn agenda te leven. Ik ga na wat het 

zwaartepunt van mijn dag is en zoek vervolgens een rustpunt. 

Als ik veel dingen tegelijk doe, dan stijgt me dat naar het hoofd. 

Ik heb het een hele overgang gevonden om te accepteren dat 

sommige dingen niet meer kunnen. Ik leef bij veel structuur, en 

een goede energieverdeling, ik let op waar ik energie uit krijg, 

daardoor voel ik me beter.’ 

Behandeling bij neuroloog Jos van der Nes 

‘Hij heeft van alles uitgeprobeerd, maar meestal hielp het niet. 

Dat was heel teleurstellend, want ik had steeds hoge verwachtingen. 

Ik had steeds last van pijn en werd er chagrijnig van. We 

gingen op vakantie naar Egypte. Ik had altijd al de piramides 

willen zien. Ik stond er en vond er niets aan, voelde alleen maar 

die pijn. Ik was moe van de pijn. Drie jaar geleden begon Van de 

Nes met botuline toxine injecties in de musculus trapezium. 

Daarnaast schreef hij sirdalut voor, een pijnstiller. Die neem ik 

dagelijks in. Ik verwachtte er eigenlijk niets meer van. Maar 

toen ik na drie maanden weer voor controle kwam, had ik veel 

minder last van pijn. De daarop volgende drie maanden had ik 

ook veel minder last. Vooral vlak voor de injectie neemt de pijn 

toe. Een week na de injectie wordt hij veel minder. Dankzij de 

botuline toxine injecties heb ik mijn studie afgemaakt.’ 

(In het volgende hoofdstuk staat een uitgebreide beschrijving 

van deze injecties.) 

Huidige situatie 

‘Ik voel me nu rustiger. In het begin twijfelde ik erg aan mezelf, 

dacht ik dat ik gek geworden was. De psychologiestudie helpt 

ook om te kunnen plaatsen wat er is gebeurd. Ik weet dat de 

stress die ik heb gevoeld na het ongeluk een normale reactie is 

op een abnormale gebeurtenis. Ik ben het meer gaan verwer- 

78 



ken. Ik heb me steeds dapperder voorgedaan dan ik ben, wilde 

mezelf bewijzen. Een hulpverlener vroeg: waarom ben je niet 

drie dagen gaan werken in plaats van vijf? Waarom zorg je niet 

beter voor jezelf? Maar dat eerste jaar dat ik thuis zat en al die 

medicatie kreeg, sanex, een antidepressivum, diazepam en wat 

al niet, dat was traumatiserend. Ik was gereduceerd tot whiplashpatiënte 

en dat wil ik niet meer. Je moet oppassen dat je 

niet alles afschuift op whiplash en jezelf niet al te zielig vindt. Ik 

heb mijn vechtlust teruggekregen. Ik denk vaak: het had ook 

afgelopen kunnen zijn. Het geeft me een sterk gevoel dat ik door 

deze ervaring heen ben gekomen, dat ik voor het eerst ergens 

echt voor heb moeten vechten en dat dat gelukt is.’ 

Oordeel over hulpverlening 

‘Ik had graag meer duidelijkheid gewild. Niemand wilde zijn 

vingers branden, niemand kon vertellen hoe lang het zou 

duren. Ik had ook behoefte aan positieve informatie, aan hoop. 

Dat iemand tegen me zou zeggen: het leven houdt niet op, je 

kunt van alles. Uiteraard moet je rekening houden met de 

gevolgen van whiplash, maar je kunt nog wel dit of dat.’ 

Whiplashvereniging 

‘Ik ben geen actief lid van de Whiplashvereniging. Ik ben altijd 

bang dat als ik naar een lotgenotengroep ga, ik er dan slechter 

vandaan kom. Soms lijkt de aandacht voor whiplash sterk overdreven. 

Ik herinner me bijvoorbeeld een verhaal in het whiplashblad 

over iemand die ging trouwen. De hele dag plande ze 

afgestemd op whiplash, met rustpauzes tussendoor, geen sleep, 

want dat was te zwaar. Whiplash maakt dan deel uit van je identiteit. 

Dat wil ik niet.’ 

De toekomst 

ALEXANDRA: ‘Ik hoop dit jaar zwanger te worden. Natuurlijk zie ik 

er vanwege de whiplash tegenop om de baby te dragen. We 

wonen in een bovenhuis, met steile trappen. Ook ben ik bang 

dat tijdens de zwangerschap de klachten verergeren. Maar volgens 

Van de Nes is dat onterecht, hij zegt dat ik juist in de zwangerschap 

hormonen aanmaak waardoor ik me prettig zal voelen.’ 


79


Conclusie 

Alexandra kreeg als diagnose: posttraumatische stress-stoornis. 

Ze had last van nachtmerries, ze leidde een beperkt leven, 

verloor haar interesse in haar omgeving, stompte af en had 

herbelevingen wanneer ze zich opgesloten voelde. Tegelijkertijd 

had ze ook last van angst en depressieve gevoelens. Het is 

dankzij haar vechtlust dat ze acht jaar later opgewekt is en 

weer kan genieten van het leven. 

De psychische stoornis en lichamelijke klachten (hoofdpijn, 

vermoeidheid) zijn beide gevolgen van het whiplashtrauma. 

Zij had baat bij de botuline toxine injecties en de behandeling 

van een hypnotherapeute. In het volgende hoofdstuk 

bespreek ik waarom botuline toxine injecties werken. In 

hoofdstuk 11 komt een psychologische behandeling van posttraumatische 

stress-stoornis bij een whiplashslachtoffer aan 

bod. 

Update 

Voor het verschijnen van dit boek wilde ik graag weten hoe het 

nu met Alexandra gaat. Hieronder staat onze e-mailuitwisseling. 

80 

Beste Alexandra, 

Een jaar geleden trof ik je in de Ysbreker voor een interview over 

whiplash. Ik mail je omdat ik graag hoor hoe het nu met je is, 

studeer je nog steeds, ben je, zoals je van plan was, zwanger 

geworden? Het lijkt me aardig het interview nog even met de 

laatste info aan te vullen. Het boek komt begin april uit. Graag 

hoor ik hoe het met je is. Dank ook nog voor de extra info van 

Toon die je opstuurde, 

met vriendelijke groet, 

Carien 



Dag Carien, 

Goed om te horen dat het boek in april uit gaat komen. Met mij 

gaat het momenteel erg goed. Ik ben nu 22 weken zwanger en 

de uitgerekende datum van de bevalling is 9 mei. Vanwege onze 

kinderwens ben ik vanaf dit voorjaar de medicatie af gaan bouwen 

en heb ik in mei voor de laatste keer botuline toxine injecties 

gekregen. Het leek dokter Van de Nes verstandig om hiermee 

te stoppen omdat het mogelijk schadelijk kon zijn voor de 

baby. Tot nu toe verloopt de zwangerschap erg goed, ik heb 

geen grote terugval gehad. Daar was ik van te voren wel een 

beetje bang voor. Ik merk wel dat ik goed op mijn houding moet 

letten. Erg lang in een houding zitten is zwaar. Wanneer ik studeer 

probeer ik ook regelmatig tussendoor even te bewegen of 

van stoel te wisselen. Verder zijn we druk bezig met de baby-uitzet 

en houden er rekening mee dat we het mij zo makkelijk 

mogelijk moeten maken. We hebben deze week een kinderwagen 

gekocht met het lichtste onderstel zodat ik die makkelijker 

kan tillen. Verder werk ik nog een dag in de week en dat vind ik 

heerlijk. Het is erg fijn om dit werk te blijven doen omdat ik me 

daardoor nuttig voel en er erg van geniet om die dag veel mensen 

te zien. Het is best zwaar zo'n dag maar aan het einde van 

de dag heb ik een heel goed gevoel, ik word er vrolijk van en de 

kinderen en collega's geven me ook weer veel energie. Je voelt je 

lichamelijke kwaaltjes minder als je druk bezig bent. Misschien 

druk je ze dan ook sneller weg omdat je er niet aan toe kan 

geven. De studie psychologie die ik aan de UVA volg, zal een 

beetje anders gaan verlopen door de zwangerschap maar ik ben 

wel van plan om het af te maken, misschien volgend jaar in 

deeltijd. Ik moet maar kijken hoe het allemaal loopt, dat vind ik 

nu nog moeilijk te voorspellen. Ik probeer af te maken wat ik af 

kan maken en als iets me te veel is laat ik het liggen. Gelukkig 

kent mijn vriend mijn grenzen vaak beter dan dat ik die ken en 

‘dwingt’ hij me het dan wat rustiger aan te doen en tentamens 

soms wat verder vooruit te schuiven. Kortom, ik ben een heel 

gelukkig mens. Volgens mij ben ik dat geworden omdat ik heb 

leren accepteren dat ik rekening moet houden dat ik een whiplash 

heb. Ik probeer me daar niet meer zo tegen te verzetten 

maar het in mijn leven in te bouwen en aanpassingen te doen. 

Veel dingen die wel lukken waardeer ik meer omdat ik weet dat 

het allemaal niet zo vanzelfsprekend is. De woede die ik lang 

voelde ben ik ook kwijt (waarom moet dit mij overkomen). Die 


81


82 

ben ik volgens mij kwijt geraakt omdat ik toch nieuwe uitdagingen 

ben aangegaan en me zo min mogelijk heb laten beperken 

door van te voren te denken: dat kan ik toch niet. Deze studie 

heb ik altijd al willen doen maar schoof die steeds voor me uit. 

Door het auto-ongeluk ben ik gaan beseffen dat het zo afgelopen 

kan zijn. Dat je dingen die je wilt doen moet aanpakken als 

je daar de kans voor krijgt. 

Wat ik nog heel erg graag zou willen is mijn rijbewijs halen. 

Door mijn angst in het verkeer heb ik al heel veel lessen gehad 

(ongeveer 60). De angst bleef in de weg staan. Uiteindelijk ben 

ik met de lessen gestopt want het gevecht met mezelf in de auto 

werd niet minder. Maar ik hoop dat ik op een dag toch een keer 

het rijbewijs haal! 

Alexandra 



9 Botuline toxine therapie 

De neuroloog Jos van de Nes gebruikt botuline toxine injecties 

om de spierspanning bij whiplashpatiënten te verminderen. 

Zelf zegt hij daarover: ‘Ik denk dat er een bepaalde 

groep patiënten is met traumatisch verworven vorm van verstoorde 

spanning in het weefsel van de spieren (dystonie), die 

baat heeft bij dergelijke injecties. Botox® en Dysport® zijn 

geneesmiddelen die de spieren verslappen. Zulke middelen 

worden ook gebruikt om rimpels weg te werken, maar dat is 

natuurlijk een afgeleide, een dwaling. Het heeft een hele duidelijke 

medische indicatie. We gebruiken dit soort injecties al 

heel lang voor verkrampte spieren.’ 

B OTULINE TOXINE THERAPIE 

83


Ook Alexandra (zie hoofdstuk 8) kreeg van Van de Nes botuline 

toxine injecties. Toon, de vriend van Alexandra, hartchirurg 

in opleiding, ging mee met haar naar dokter van de Nes 

en zette voor haar de werking van botuline toxine op papier. 

De volgende uitleg is gebaseerd op zijn aantekeningen. 

Spierspanning en spierspoeltjes 

Bij een ongeluk kan het hoofd ten opzichte van de romp een 

heftige slingerbeweging doormaken. Op de nek wordt kracht 

uitgeoefend en de nek buigt op een manier waarop hij anders 

nooit buigt. Dit kan twee gevolgen hebben. 

Het eerste gevolg is dat de rug- en nekspieren in een soort 

verdedigingsmechanisme schieten (defence). Ze willen het 

lichaam beschermen tegen te veel beweeglijkheid van de nek 

die pijn doet of tegen een volgende klap. Een gespannen spier 

kan de klap immers beter opvangen dan een ontspannen 

spier. Deze voorbereiding op een volgende klap, dit ‘aanstaan’ 

van de spieren kan maanden duren. 

Het tweede gevolg is dat waarschijnlijk spierspoeltjes en 

peeslichaampjes in de spieren beschadigd zijn door de klap. 

Deze spoeltjes zijn hele kleine sensors die in de spieren zitten 

en meten hoe lang de spier is en hoe aangespannen de spier is. 

Al deze sensoren geven de informatie door aan de hersenen 

die zo een overzicht hebben van hoe aangespannen de spieren 

in het lichaam zijn. De nek- en rugspieren zijn bijna altijd 

aangespannen omdat het lichaam de zwaartekracht moet 

trotseren. De spiersensoren registreren hoe de spieren staan 

ten opzichte van de zwaartekracht. Het gaat hier om een fijngevoelig 

mechanisme, dat mogelijk ten gevolge van de whiplash 

niet goed meer functioneert. Hierdoor is de spierspanning 

steeds hoger dan hij eigenlijk zou moeten zijn. 

Stel dat een spier aan de rechterzijde van de nek voor 70% 

van zijn maximale vermogen moet aanspannen om het hoofd 

recht te houden in een bepaalde positie. De spier krijgt deze 

opdracht van de hersenen en de spierspoeltjes geven aan de 

hersenen aan of de opdracht is gelukt. Als de spierspoeltjes 

niet werken geven ze een fout antwoord: ze zeggen bijvoorbeeld 

dat de spier maar voor 40% is aangespannen. De hersenen 

gaan aan het werk, geven aan dat er nog 30% aan spanning 

bij moet. In werkelijkheid is de spier al voor 70% 

gespannen en zal na de tweede opdracht voor 100% gespannen 

zijn en het hoofd naar rechts trekken. 

84 



‘Rode’ en ‘witte’ spierweefsels 

Het wordt nog iets gecompliceerder en dat heeft met het soort 

spierweefsel te maken waaruit de spieren van rug en nek zijn 

opgebouwd. Je hebt twee soorten spierweefsel, rood (intens 

doorbloed) en wit (minder doorbloed). Het ‘rode’ spierweefsel 

dat heel goed doorbloed is, laat zich voor 100% aanspannen. 

De goede doorbloeding zorgt voor snelle aanvoer van energie 

en een snelle afvoer van afvalstoffen. Deze spieren train je als 

je aan het fitnessen bent of bij het sprinten. Het nadeel is dat 

ze snel zijn uitgeput, omdat ze in korte tijd zoveel energie 

gebruiken. 

Het ‘witte’ spierweefsel wordt minder goed doorbloed (vandaar 

de term wit) met als gevolg dat de spier minder goed 

korte en hoge krachtsinspanningen kan leveren. Je kunt dit 

weefsel maar voor 70% spannen. Deze spieren train je als je 

aan ‘duursport’ doet en bijvoorbeeld de marathon loopt. Deze 

spieren zitten in je rug en nek (daar zitten eigenlijk alle houdingsspieren 

in het lichaam). 

Wat gebeurt er nu als de spierspanning in het lichaam op tilt 

slaat vanwege de verdedigingsreactie en beschadigde spierspoeltjes? 

De nek- en rugspieren kunnen de spierspanning 

niet goed aan. Als reactie hierop zal de spier gaan veranderen. 

Langzaam maar zeker verandert het witte weefsel in rood 

weefsel. Deze toename van rode spiervezels heeft tot gevolg 

dat je nek- en rugspieren de hoge spanning wel aankunnen, 

maar heel snel uitgeput zijn, omdat rode spiervezels het niet 

aankunnen een hele dag gespannen te zijn. Dit proces gaat 

samen met veranderingen in sommige zenuwcellen van het 

ruggenmerg, wat als gevolg heeft dat de gevoeligheid voor pijn 

toeneemt. 

Daarnaast moeten je hersenen (vooral de hersenstam) harder 

werken, omdat ze de hele dag bezig zijn met het corrigeren 

van de verkeerde informatie van de spierspoeltjes. Daardoor 

houden je hersens minder energie over voor andere dingen. Je 

wordt overgevoelig voor licht en geluid, je kunt je minder concentreren 

omdat je hersens sneller uitgeput worden. Daarom 

zijn de gevolgen van overmatige aanspanning van de nek- en 

schouderspieren over het hele lichaam te merken. De hersenen 

regelen bijvoorbeeld ook de hormoonhuishouding en in 

de hersenstam zit ook het gebied dat hoofdpijn regelt. 


85


Botuline toxine therapie 

Een neuroloog kan via een botuline toxine injectie de spierspanning 

verminderen. Botuline zorgt ervoor dat de opdracht 

die vanuit de zenuwen naar de spieren gaat de spieren niet of 

in mindere mate bereikt. Dit gebeurt door de signaaloverdracht 

tussen de zenuw en de spier te blokkeren. Omdat er 

heel veel zenuw-spierovergangen zijn in een spier en niet alle 

overdrachten geblokkeerd zullen worden, zal de injectie de 

spier niet volledig lam leggen, maar wel leiden tot spanningsreductie. 

De neuroloog zal voorzichtig zijn met de dosering 

van botuline en liever onderdoseren dan over. Teveel botuline 

legt de spier stil, en dat is ook niet de bedoeling. Als de spanning 

gedurende langere tijd vermindert, past de spier zich aan 

en wordt het rode weefsel weer wit. Daardoor kun je veel beter 

de belasting aan die er normaal op rug- en schouderspieren 

rust. Het zal echter wel even duren voordat de rode spiervezels 

vervangen zijn door witte. Dat kan twee jaar in beslag nemen. 

De basisspanning van spieren peesaanhechting vermindert 

geleidelijk. De overgevoeligheid van het ruggenmerg voor pijn 

neemt af; de hersenen krijgen het rustiger, omdat ze minder 

vaak hoeven over te corrigeren. Dit betekent dat je ook minder 

last hebt van de andere klachten, zoals overgevoeligheid voor 

licht en geluid, concentratieverlies. Waarschijnlijk zullen ook 

de spierspoeltjes herstellen, maar dat is niet helemaal zeker. 

Geen hoofdpijn dankzij botuline toxine 

injecties 

Voorgeschiedenis 

Joke Neels, filiaalleidster van een modezaak, kreeg na een aanrijding 

last van whiplashverschijnselen. 

JOKE: ‘Ik kreeg ’s avonds hoofd-, nek- en schouderpijn. Spanningen, 

dacht ik, gewoon vanwege het werk. Maar de pijnen bleven, 

dus twee dagen later ging ik toch maar even langs de huisarts. 

Toen kwam ik in een medische molen terecht van 

röntgenfoto’s, fysiotherapie, neuroloog, mensendieck en 

manuele therapie. Ik ben tussendoor blijven werken, omdat ik 

dacht dat het wel over zou gaan. Ondanks de conclusie van de 

artsen dat het een whiplash betrof. Doordat mijn geheugen en 

concentratievermogen steeds slechter werden en ik regelmatig 

niet meer op de meest simpele woorden kon komen, moest ik 

86 



toch na zo’n tien maanden mijn werk gedag zeggen en ging ik 

de ziektewet in. Mijn rechterarm had geen kracht meer en ik 

maakte fouten in alles wat ik deed. Ik vergat waar ik mee bezig 

was en de meest simpele routineklusjes deed ik verkeerd. Ik 

dacht dat ik gek werd, maar de specialist stelde me gerust, hij 

zei dat het normaal was voor een whiplash. ‘Leert u maar te 

accepteren dat u nooit meer dezelfde zult zijn. Uw werk kunt u 

waarschijnlijk helemaal wel vergeten,’ zei hij. Ik raakte daardoor 

in een enorme depressie. Toch wilde ik overleven en ik 

ging op zoek naar andere vormen van genezing. Ik moest en 

zou weer mijn oude leven oppakken. Helaas, ik ben niet verder 

gekomen dan drie uur werken per dag in een winkel van een 

collega. Voor het ongeluk leidde ik een damesmodezaak. Mijn 

werk was mijn hobby. 

Afgelopen week werd ik voor de WAO gekeurd. Door op de verzekeringsarts 

in te praten is het me gelukt in plaats van volledig 

afgekeurd voor 50% goedgekeurd te worden. Ik mag proberen 

het verder op te bouwen.’ 

Sinds drie jaar geen hoofdpijn 

JOKE: ‘Als ik me aan mijn grenzen houd, heb ik geen klachten 

meer. Dat heb ik te danken aan de neuroloog dokter Van de Nes. 

Dankzij de botuline toxine injecties, waarmee Van de Nes in 

2000 is begonnen, ben ik klachtenvrij. Ik heb ze anderhalf jaar 

gehad en ben nu anderhalf jaar klachtenvrij zonder injecties. Ik 

heb hem geschreven dat ik me zo goed voelde dat ik geen 

gebruik meer van zijn tijd wilde maken. Want ik weet hoe druk 

hij het heeft. Ik kan het hier heel goed mee redden. Medicijnen 

slik ik niet. Als ik eens een naar hoofd heb, slik ik een paracetamolletje. 

Voorheen dacht ik: ik zou niet eens weten wat het is te 

leven zonder hoofdpijn. Ik heb weleens gezegd dat als ik geen 

hoofdpijn meer zou hebben het heel vreemd zou zijn, alsof ik 

geamputeerd was. Maar door die botuline toxine injecties is het 

heel langzaam weggegaan. Op een gegeven moment dacht ik: ik 

heb helemaal geen hoofdpijn meer. Dat is raar. Ik heb niet eens 

gemerkt dat het langzaam wegging. Een jaar of negen heb ik 

zeurderige hoofdpijn gehad, met af en toe pieken.’ 

Dankzij botuline toxine injectie weer aan het werk 

Daphne, tandarts, 52 jaar, kreeg 4 jaar geleden in Australië een 

auto-ongeluk. Ze was nog maar net geland en was op weg naar 

Sydney. De ambulance die snel ter plaatse was, wuifde ze weg. 


87


Geen gedoe, geen papieren invullen. Ze had aangezichtspijn 

en een gebroken neus, wellicht een hersenschudding, maar ze 

heeft er niet naar laten kijken. Achteraf zegt ze: 

‘Ik heb alles verkeerd gedaan. Wat juridisch maar mis kon gaan, 

heb ik gedaan. Kennissen van mijn ouders veroorzaakten het 

ongeluk. Hen wilde ik niet aansprakelijk stellen. Bovendien 

wordt whiplash in Engelstalige landen niet erkend en krijg je 

niets terug van de verzekering. Een vrouw die wel vergoeding 

had aangevraagd, moest iedere drie maanden voor een keuring 

naar Australië terugkeren. Bovendien moest ze een advocaat in 

Australië nemen. Nog voordat hij iets had gedaan, lag de rekening 

al op de mat.’ 

Daphne keerde na drie weken weer terug naar Nederland en 

ging aan het werk. Totdat haar assistente haar na een paar 

maanden naar huis stuurde. ‘Ik liet instrumenten uit mijn 

handen vallen. Mijn assistente zei: dat kan niet meer.’ Daphne 

ging naar een fysiotherapeut. Hij vermoedde dat er sprake was 

van hersenstamletsel en stuurde haar door naar een neuroloog 

voor verder onderzoek. Ze ging ook naar de huisarts, en 

die stelde de diagnose whiplash. 

De neuroloog deed onderzoek, onder andere via MRI, wat 

verder niets opleverde. 

‘Whiplash zie je niet en bovendien had ik, net als andere tandartsen 

van mijn leeftijd schade aan schouder en nek. De uitkomst 

van het onderzoek was dat ik beklemde zenuwen had. 

Maar op het moment dat ik naar Australië ging, had ik nauwelijks 

last. Ik was in behandeling geweest bij een fysiotherapeut 

en die had me goed geholpen. Ik was bijna klachtenvrij. Mijn 

werk is natuurlijk funest voor dit soort klachten.’ 

Daphne zocht een waarnemer voor haar praktijk en bleef een 

jaar thuis om te herstellen. 

‘Ik vond het vreselijk thuis te zitten. Ik besloot de helft van de 

praktijk weg te doen en werk nu alleen de ochtenden als kindertandarts. 

Ik kan zelf mijn werktijden regelen. Als ik me niet goed 

voel, ga ik niet. Een andere keer werk ik de hele dag. Ik heb het 

geluk dat ik het zelf kan regelen. Dat is ook wel nodig, want het 

gevoel van vermoeidheid raak ik nooit meer kwijt. Ze zeggen dat 

het met de jaren beter wordt, dat je beter met je zelf leert 

omgaan, maar ik merk het niet. Wel is de pijn minder geworden. 

Ik heb leuk werk, contacten met collega’s zijn plezierig. Maar in 

88 



de vier jaar na de whiplash heb ik nog nooit een dag zonder pijn 

gehad.’ 

Daphne heeft de volgende klachten: gebrek aan energie, pijn in 

de nek, stijfheid van de nek, emotioneel overgevoelig, geen 

zelfvertrouwen, prikkelbaar, angstig, spierzwakte in schouders, 

armen en nek, tintelingen in handen, overgevoeligheid voor 

licht en geluid, duizeligheid, warm/koud krijgen, op gekke tijden 

eetlust, slaapproblemen, oogklachten, slikklachten, geen 

zin in seks, een opgejaagd gevoel. Sommige klachten zijn na 

vier jaar minder geworden. Ze heeft nu minder last van hoofdpijn, 

misselijkheid, concentratieproblemen, gevoel van vervreemding, 

depressiviteit en evenwichtsstoornis. 

Sinds twee jaar krijgt Daphne botuline toxine injecties van 

Van de Nes. Hierdoor lukt het haar aan het werk te blijven. Het 

herstel gaat geleidelijk. Ze doet ook aan fitness. 

‘Ik fiets, ik roei, doe krachttraining met mijn armen. Ik heb 

krachtverlies in mijn linkerarm. Ze zeggen dat ik mijn beroep 

niet moet uitoefenen. Maar ik wil niet thuis zitten, je moet van 

iets leven, je kunt je toch moeilijk omscholen, zeker niet op 

mijn leeftijd. Ik red het op mijn wilskracht en koppigheid. Ik pas 

me aan aan de energie die ik heb. Aan de ergotherapeute heb ik 

advies gevraagd, omdat ik verkeerd zit.’ 

De conclusie uit Daphne’s verhaal is dat ze wel iets heeft aan 

de botuline toxine injecties, maar dat de pijn niet weg is 

gegaan. Haar beroep van tandarts helpt niet mee om klachtenvrij 

te worden, het vereist een zware fysieke inspanning. 

Maar Daphne kiest voor uitoefening van het beroep en neemt 

de pijn op de koop toe. Het verhaal laat zien dat de botuline 

toxine injecties op zichzelf niet de gewenste verandering 

bewerkstelligen. Aanpassingen in je werk en leven zijn nodig 

om minder last van de klachten te krijgen. 

Onderzoek naar botuline toxine injecties 

In 1997 publiceerden Douglas Hobson en Daniel Gladish (zie 

literatuur) een artikel over de behandeling van een 28-jarige 

vrouw met hoofdpijn. Zij kreeg de hoofdpijn vijf jaar eerder als 

gevolg van whiplash na een auto-ongeluk. Onmiddellijk na 

het ongeval kreeg zij pijn. De hoofdpijn kwam later. Röntgen- 


89


onderzoek en neurologisch onderzoek toonden geen beschadiging 

aan. Wanneer de pijn op zijn ergst was, was het alsof 

een poker in haar oog stak. Pijnaanvallen konden veroorzaakt 

worden door haar linkerarm boven haar hoofd te strekken, 

zware dingen met haar linkerarm te dragen of door veel met 

haar nek te bewegen. De hoofdpijn kwam wekelijks voor, de 

hoofdpijn was zo’n vijf uur heftig en vervolgens een paar 

dagen wat minder pijnlijk. In de loop der jaren werden heel 

wat behandelingen geprobeerd, medicijnen tegen migraine, 

fysiotherapie, pijnstillers, ondersteuning van de nek, maar 

niets hielp. De hoofdpijn werd niet veroorzaakt door psychosociale 

factoren. Er speelde geen rechtszaak op het moment 

dat de auteurs van het artikel werden geconsulteerd. 

Er werd een injectie met botuline toxine in de linker trapeziumspier 

(50 eenheden) toegediend. De klachten namen binnen 

vier dagen af. Gedurende de volgende drie maanden had 

de vrouw slechts een tot twee keer per maand hoofdpijn. De 

intensiteit van de hoofdpijnaanvallen was beduidend minder. 

Ze kon aan veel meer activiteiten deelnemen en kreeg geen 

last meer als ze bewegingen maakte die voorheen wel hoofdpijn 

veroorzaakten. Helaas was de injectie na drie tot viereneenhalve 

maand uitgewerkt en keerden de symptomen volledig 

terug. Sindsdien krijgt ze zo eens per drie maanden een 

injectie. Ze heeft geen last van bijwerkingen en de dosis botuline 

toxine hoeft niet verhoogd te worden. De auteurs geven 

aan dat ze niet precies weten waarom het werkt en dat meer 

onderzoek nodig is. 

In 2002 verscheen een overzichtsartikel van S. Evers, A. Rahmann, 

J. Vollmer-Haase & I.W. Husstedt over de behandeling 

van hoofdpijn met botuline toxine injecties. Zij onderzochten 

of het effect van de injecties wetenschappelijk aangetoond 

kon worden. Het betrof onderzoek naar cervicogene hoofdpijn, 

niet specifiek door whiplash veroorzaakt. Helaas was er 

geen onderzoek dat voldeed aan de wetenschappelijke criteria. 

Het onderzoek was niet gerandomiseerd, niet gecontroleerd 

en uitgevoerd met te weinig patiënten. Er waren wel een 

paar onderzoeken die goed opgezet waren, maar waar ook 

weer te weinig patiënten aan deelnamen. De studies lieten 

evenveel positieve als negatieve resultaten zien. De conclusie 

is dat er goed onderzoek nodig is, waarin duidelijk is aan welk 

soort hoofdpijn een patiënt lijdt, welke dosis botuline toxine 

hij of zij krijgt en hoe lang het middel werkt. 

90 



Bijwerkingen 

Als een goed gekwalificeerde neuroloog de injecties toedient, 

is botuline toxine in een niet te hoge dosering een veilig en 

doelmatig middel. Er zijn nauwelijks bijwerkingen, soms 

wordt de spier te zwak en sommigen rapporteren kort na de 

injectie griepachtige verschijnselen. 

Conclusie 

De botuline toxine therapie van neuroloog Jos van de Nes is bij 

een aantal patiënten goed aangeslagen. Meerdere patiënten 

heb ik geïnterviewd en de meesten gaven aan er veel baat bij 

gehad te hebben. Uitzondering was tandarts Daphne die hierboven 

staat vermeld. Zij bleef veel pijn houden. Voor haar was 

een ergotherapeutische aanpak noodzakelijk, waardoor zij 

leerde in een andere houding te werken. 


91


10 Fysiek herstel 

Het herstel van whiplash verloopt grillig. Je kunt tijdenlang 

pijn hebben en je lusteloos voelen, en dan, plotseling, 

gaat het veel beter. Maar net zo makkelijk val je weer terug. Dat 

is frustrerend, en het kan je behoorlijk moedeloos maken. En 

die moedeloosheid kan het genezingsproces weer vertragen. 

Het blijft van belang dat je goed observeert wat er met je 

gebeurt, en dat je probeert daar zo adequaat mogelijk op te 

reageren. Natuurlijk is het niet altijd makkelijk om te bepalen 

92 



wat je het best kunt doen, maar een paar algemene richtlijnen 

zijn er wel te geven. En dat zal ik hier ook doen (zie voor een 

uitgebreide weergave hoofdstuk 4). Ook zal ik in dit hoofdstuk 

aangeven wat de verschillende hulpverleners voor je kunnen 

betekenen. Allereerst beschrijf ik de richtlijnen voor huisartsen 

en fysiotherapeuten zoals de beroepsgroepen die zelf hebben 

opgesteld. Vervolgens geef ik een indruk van wat je kunt 

verwachten van verschillende alternatieve geneeswijzen. Van 

geen enkele vorm van alternatieve geneeskunst is bewezen 

dat de behandeling helpt bij whiplash, maar de ervaring leert 

dat veel mensen baat hebben bij zo’n behandeling. Maar ook 

hier geldt weer: ga vooral af op je eigen gevoel en inzicht, en 

doe geen dingen die je meer pijn bezorgen. De eerste weken 

van je ziekte zijn goede aanwijzingen van een huisarts net zo 

effectief, of zelfs effectiever dan hulp van een fysiotherapeut 

(Scholten-Peeters, 2004). 

10.1 Algemene richtlijn 

In de eerste maand na het ongeluk moet je je vooral rustig 

houden. Doe de dingen die je nog kunt doen en ga naar je 

huisarts, maar laat het bezoek aan andere therapeuten nog 

even wachten. 

Probeer in de eerste weken na de whiplash de normale dingen 

weer op te pakken en je activiteiten heel geleidelijk uit te 

breiden. Als het lukt, hervat je je werk. Thuis doe je de gewone 

huishoudelijke activiteiten, waarbij je jezelf niet teveel belast. 

Niet teveel tillen en strekken boven je macht. 

Als je op je werk minder aankunt, overleg dat dan met je leidinggevende 

en kijk waar je de werkdruk tijdelijk kunt verminderen. 

In tegenstelling tot wat sommigen denken – dat whiplashpatiënten 

aanstellers en aandachttrekkers zijn – gaan 

mensen met whiplashklachten vaak door totdat ze niet meer 

kunnen. Ze stoppen pas als een collega of leidinggevende ze 

maant niet meer door te gaan. En als je dan ziek thuis zit, 

beland je onherroepelijk in de patiëntenrol, wat, met een 

beetje beleid, soms dus ook vermeden kan worden. Loyaliteit 

aan het werk is mooi, maar het moet niet ten koste van je 

gezondheid gaan. 

F YSIEK HERSTEL 

93


Activatie 

Probeer ook thuis geen klussen te doen die je te zwaar 

belasten, zoals wassen en strijken. Kijk of andere gezinsleden 

het werk kunnen overnemen, of zoek anders huishoudelijke 

hulp. Eventueel betaal je de kinderen of anderen voor huishoudelijk 

werk. 

Het kan zijn dat het je door pijn in je nek, hoofdpijn, vermoeidheid, 

concentratieproblemen, en vergeetachtigheid 

echt niet lukt om je werk te hervatten en dat je ook thuis nauwelijks 

iets kunt doen. Je bent dan duidelijk verminderd 

belastbaar. 

En ook al doe je dan veel minder, dan betekent dat niet dat 

je meteen beter voelt. Omdat je te lang meer hebt gedaan dan 

je aankon, zijn je stresshormonen ontregeld. Ze keren niet 

vanzelf naar het uitgangsniveau terug. Figuur 4 laat zien hoe 

de ontregeling van stresshormonen werkt. Normaal gesproken 

maak je meer adrenaline aan als je je inspant; bij ontspanning 

keer je terug naar het beginniveau. Je ervaart rust. Dan 

span je je weer in, en vervolgens kom je tot rust. 

94 

Rust werk rust werk rust 

Figuur 4: Adrenaline-uitscheidingscurve. Het activatieniveau als functie 

van werken en rusten (getrokken lijn). Als je moeite hebt om je ’s avonds 

te ontspannen, daalt het niveau minder sterk (gestreepte lijn). De gestippelde 

lijn geeft het niveau aan als er onvoldoende herstel optreedt, waardoor 

de kans groot is dat ook in rust het activatieniveau (de adrenalineuitscheiding) 

verhoogd blijft (Gaillard, 1996). 



Functiebeperking van de nek 

Een huisarts kan een functiebeperking van de nek gemakkelijk testen 

door de patiënt te vragen zijn hoofd zoveel mogelijk naar links en 

naar rechts te draaien, door zijn oren naar links en rechts op de 

schouder te leggen en door hem zijn hoofd voor- en achterwaarts te 

laten knikken. Als iemand zijn hoofd bijvoorbeeld verder naar links 

kan draaien dan naar rechts is er sprake van een functiebeperking. 

Dit doet zich ook voor wanneer het bewegen pijnlijk is. 

Na de whiplash ben je meestal tijdelijk wat minder belastbaar. 

Als je dan toch hetzelfde van jezelf vraagt, maak je een 

grotere hoeveelheid adrenaline aan. Om te zorgen dat je daarmee 

niet je lichaam vergiftigt, maak je na enige tijd het stresshormoon 

cortisol aan, een stofje dat vrijkomt bij langzame en 

langdurige stress. Wanneer de ontregeling van stresshormonen 

lang aanhoudt, raak je burnout. 

10.2 Richtlijnen voor de huisarts 

Richtlijnen voor de behandeling 0-6 weken 

na het ongeval 

In het Nederlands Tijdschrift voor geneeskunde hebben Vendrig 

e.a. (2004) richtlijnen voor artsen gegeven. In hoofdstuk 

vier heb ik deze richtlijnen ‘vertaald’ voor patiënten. Ik zal ze 

hier kort samenvatten voor de huisarts. 

De huisarts moet de patiënt geruststellen. Als uit goed 

lichamelijk onderzoek van romp, nek, hoofd en bovenste 

extremiteiten blijkt dat er geen lichamelijke afwijkingen zijn, 

kun je de patiënt vertellen dat deze waarschijnlijk binnen nu 

en een aantal maanden herstelt. Je kunt je patiënt vragen naar 

catastroferende gedachten (‘het komt nooit meer goed’) en 

bewegingsangst. De volgende vragen kunnen helpen om disfunctionele 

gedachten op te sporen. Wat ging er door je heen, 

na de klap, wat dacht je toen je de pijn in je hoofd voelde, wat 

was de reactie van anderen? Maak duidelijk dat er niets mankeert 

aan zenuwen, spieren of gewrichten. Geef ook informatie 

over de grilligheid van het herstelproces. Herstellen van 

whiplash is iets anders dan herstellen van een griepje. Maar 


95


ook al herstelt de patiënt langzaam, dat wil nog niet zeggen 

dat hij een chronisch patiënt is, wel moet hij rekening houden 

met verminderde belastbaarheid. 

Als arts hoef je geen medicijnen voor te schrijven, geen nekkraag 

en/of rust. Je hoeft niet door te verwijzen naar een fysiotherapeut 

of andere hulpverlener, tenzij je merkt dat de 

patiënt heel angstig is voor bewegen. Dan kun je doorverwijzen 

naar een fysiotherapeut die een activerende benadering 

heeft. Bij sommige patiënten is oefentherapie aan te raden, 

gegeven door een fysiotherapeut. Als de patiënt erg veel pijn 

heeft, kun je maximaal drie weken pijnstillers voorschrijven: 

niet-steroïde antiflogistica (NSAID’s). Spierontspanners in de 

gebruikelijke dosering voorschrijven, is zinloos en wordt afgeraden. 

Als aanvulling op de richtlijnen: bij grote angst en/of 

nachtmerries kun je doorverwijzen naar een cognitieve 

gedragstherapeut, die bekend is met de nieuwste psychologische 

inzichten over traumabehandeling. Ga na hoe de patiënt 

met paracetamol omgaat. Teveel gebruik kan als bijwerking 

chronische hoofdpijn hebben. 

Richtlijn behandeling 6 weken en verder 

Bij het langer voortduren van klachten kunnen er ook meer 

problemen van psychosociale aard ontstaan. Er kunnen problemen 

ontstaan met vrienden, partner en/of de kinderen. 

Sommige leidinggevenden en bedrijfsartsen zeggen dingen 

die het herstel belemmeren, ze tonen bijvoorbeeld weinig 

begrip. Het is belangrijk om als hulpverleners en organisatie 

op één lijn te zitten. De patiënt raakt anders alleen maar meer 

in de war van tegenstrijdige adviezen. Sommige patiënten 

worden uiterst depressief, denken dat het nooit meer goed 

komt. Je zou dan kunnen verwijzen naar een psycholoog. 

In deze fase worden passieve therapieën zoals manuele therapie, 

massage en dergelijke door deskundigen afgeraden. Het 

effect ervan is wetenschappelijk niet aangetoond. Je kunt verwijzen 

naar een fysiotherapeut om patiënten weer vertrouwen 

in bewegen te laten verkrijgen. Ook verwijzing naar een multidisciplinaire 

behandeling is te overwegen. Aan de multidisciplinaire 

behandelingen leveren ook psychologen een bijdrage. 

96 



10.3 Richtlijnen voor fysiotherapeuten 

Omdat er geen literatuur bestaat over effectieve interventies 

bij chronische whiplash, maakt de KNGF-richtlijn voor fysiotherapeuten 

(www.fysionet.nl) gebruik van kennis over effectieve 

interventies bij andere chronische-pijnziektes, zoals lage 

rugpijn, nekpijn of fibromyalgie (reuma van de weke delen). 

De KNGF-richtlijn voor fysiotherapeuten, met als inhoud 

advies over whiplashbehandeling aan fysiotherapeuten, is 

gebaseerd op internationaal literatuuronderzoek en overeenstemming 

van therapeuten over de juiste behandeling. Uit 

onderzoek blijkt dat het beter is patiënten geen rust te adviseren 

en dat patiënten iets meer baat lijken te hebben bij actieve 

interventies dan passieve, zoals massage. Ook het dragen van 

een zachte halskraag is volgens onderzoek niet effectief. Van 

oefeningen, voorlichting en manuele therapie kan enig positief 

effect op de houding worden verwacht. Een recente studie lijkt 

deze bevindingen te ondersteunen en stelt dat snel de dagelijkse 

bezigheden weer oppakken tot beter resultaat leidt dan rust. 

Diagnose 

Om te weten te komen tot welke beperkingen whiplash kan 

leiden, stel je als fysiotherapeut vragen over klachten (pijn in 

de nek, concentratie, duizeligheid), beperkingen (nek minder 

goed kunnen bewegen), en participatieproblemen (sociaal, 

werk, huishouden). Ook vraag je naar zaken die kunnen voorspellen 

hoe snel de patiënt herstelt. Is er sprake van letsel dat 

zich volgens de Québec Task Force-indeling beperkt tot graad 

1 (pijn, stijfheid en gevoeligheid in nek, maar geen objectieve 

afwijkingen) of graad 2 (nekklachten en andere klachten van 

het houdings- en bewegingsapparaat, de patiënt kan de nek 

niet goed draaien, de nek is op bepaalde punten erg gevoelig)? 

Bij graad 1 en 2 kun je behandelen volgens de KNGF-richtlijn. 

Bij neurologische problemen (spierzwakte in de armen, afgenomen 

peesreflex) of aantasting van het spier-skelet moet je 

terugverwijzen naar de huisarts. 

Als de patiënt overal ernstige pijn heeft en zich uit alles 

terugtrekt vanwege de pijn, is de prognose minder gunstig dan 


97


wanneer iemand gerichte klachten heeft en actief met problemen 

omgaat. 

Volgens sommige fysiotherapeuten kunnen de volgende factoren 

chronische whiplash voor een deel voorspellen: 

• het niet zien aankomen van het ongeluk (tip: altijd gillen als 

je het ongeluk ziet aankomen, dan span je je spieren); 

• eerder letsel; 

• ernstige pijn na het ongeval; 

• stand van het hoofd bij het ongeluk (zij-aanrijding erger 

dan kop-staartbotsing); 

• beeldschermwerk (dit kan de werkhervatting vertragen); 

• leeftijd boven de 55 jaar; 

• vrouw zijn (vanwege dubbele taken of door een minder 

sterke, stevige nek); 

• passieve wijze van omgaan met problemen; 

• disfunctionele gedachten (het komt nooit meer goed). 

Wat de behandeling betreft: je moet niet de beweging vergroten 

van iemand die een beperking heeft van de beweging in de 

nek. Je moet de nek rust geven. Je behandeling kan zich het 

beste richten op het motiveren en begeleiden van herstel. 

Inventariseer wat iemand doet en ga na hoe dat uit te breiden 

is; adviseer hoe iemand de stress, waaraan hij mede door 

whiplash blootstaat, kan verminderen. Verwerk in je interventies 

de methode van rationeel denken, om de disfunctionele 

gedachten uit te dagen. Stem je aanpak af met huisarts, 

bedrijfsarts en leidinggevende. 

Wat kun je als patiënt verwachten van een 

fysiotherapeutische behandeling? 

De fysiotherapeut kan je helpen je aan te passen aan de verminderde 

belastbaarheid en je informatie geven over wat je 

wel kunt doen. Een fysiotherapeut kan de whiplash niet genezen, 

maar het genezingsproces wel ondersteunen. Het is prettig 

om je gesteund te weten, maar verwacht er niet teveel van. 

Keer op keer blijkt dat je de nek zelf beter met rust kunt laten. 

Geen halskraag, geen massage, geen rekken van de nek door 

aan het hoofd te trekken. Doe ook geen fitnessoefeningen 

waarbij je je armen boven je macht moet gebruiken. Doe geen 

98 



buikspieroefeningen, en laat het roeiapparaat links liggen. 

De fysiotherapeut kan een oefenschema opstellen om je 

conditie te verbeteren en je spieren te trainen. Je kunt bijvoorbeeld 

heel goed je benen trainen. Je kunt ook joggen op de 

loopband en oefenen op een crossover apparaat. 

De fysiotherapeut kan je activiteiten in kaart brengen en met 

je bespreken hoe je activiteiten geleidelijk kunt uitbreiden. 

Een fysiotherapeut kan je ook helpen om beter met stress om 

te gaan. Hij of zij kan je ontspanningsoefeningen leren en kan je 

ook adviezen geven om zaken actiever aan te pakken. In een 

later stadium van de behandeling kan de fysiotherapeut coördinatieoefeningen 

geven, zoals de oefening die hieronder staat. 

Oefening ter verbetering van coördinatie 

Je legt een krant op je hoofd en beweegt voorzichtig naar 

voren, naar achteren en opzij. Zo stabiliseert de nek. 

10.4 Overige vormen van behandeling 

Manuele therapie 

Manueel therapeuten zijn fysiotherapeuten met een vervolgopleiding 

van drie jaar met twee lesdagen in de week. Manuele 

therapie helpt bij rug-, nek- en heupklachten. In de manuele 

therapie heb je twee scholen, de Amersfoortse (voorheen 

Eindhovense) en de Utrechtse. Het is de harde richting tegenover 

de zachte. 

Amersfoortse school 

De Amersfoortse school werkt klachtgericht. De manueel therapeut 

volgens de Amersfoortse richting gaat na waar de pijn 

zit en kijkt hoe de patiënt weer volgens de normen kan bewegen. 

Met duwen en trekken manipuleert de therapeut het 

lichaam in een normale houding. Ze bewegen de botten ten 

opzichte van elkaar. Dit soort behandelingen wordt ook door 

osteopaten en chiropractoren gegeven. Recent onderzoek 

(Bergman, Annals of Internal Medicine, 21 september 2004) 

toont aan dat mensen met schouderpijn en nekklachten hun 

kans op herstel verdubbelen als ze hun botten laten ‘kraken’. 


99


De nek- en schouderklachten die onderzocht zijn, waren niet 

het gevolg van een trauma. Vanwege de complexiteit van de 

klachten bij whiplash, de mogelijke schade op het niveau van 

hersenstam en limbisch systeem gaat mijn voorkeur meer uit 

naar de Utrechtse school. Maar dat zegt misschien meer over 

mijn krakers-angst dan over het effect van de behandelingen. 

Utrechtse School 

De Utrechtse school probeert vooral de voorkeursbewegingen 

van de patiënt te volgen, de mens terug te brengen naar zijn 

eigen natuurlijke manier van bewegen. 

Volgens therapeut Huco Leopold van de Utrechtse School 

bereikt de manuele therapie gedurende de eerste vier behandelingen 

de meeste resultaten. Zelf behandelt hij maximaal 

zes keer. Na een jaar of langer kan het zin hebben de behandeling 

te herhalen. 

Het bindweefsel is direct na de behandeling actief en dat 

duurt twaalf dagen. Vandaar dat de behandeling eens in de 

twee weken gebeurt. De manuele therapie geeft prikkels aan 

het zenuwstelsel, dat de prikkels als een soort microfoon 

doorgeleidt naar het limbische systeem (gebied in de hersenen). 

Ontregelingen in lichaamstemperatuur, dagen nachtritme, 

eetritme en menstruatie kunnen verminderen (maar 

ook verergeren). Doordat je lekkerder in je vel zit, kun je beter 

ontspannen en heb je minder last van pijn. Je kunt je beter 

concentreren, de mist in je hoofd trekt op. 

Om een diagnose te stellen doet de manueel therapeut 26 

metingen naar voorkeursbewegingen, bijvoorbeeld: hoe spit 

je in de grond? Bij elke behandeling worden opnieuw de 26 

metingen gedaan, zodat de therapeut heel nauwkeurig weet 

wat de bewegingsvoorkeur in alle gewrichten van de patiënt is. 

Vervolgens past de manueel therapeut in alle gewrichten de 

voorkeursbeweging toe, op een zachte manier, zonder te forceren. 

Wanneer het niet mogelijk is de nek aan te raken, doordat 

het teveel pijn doet of omdat de patiënt te bang is, kunnen de 

voorkeursbewegingen door de therapeut in de rest van het 

lichaam worden uitgevoerd. 

100 



Osteopaat 

Een osteopaat probeert door klopbewegingen er voor te zorgen 

dat je lichaam een betere houding aanneemt. 

Clarissa (zie hoofdstuk 6) kwam anderhalf jaar geleden in 

behandeling bij een osteopaat. Deze ziet haar eens in de 

vier/vijf weken. Door deze behandeling is de pijn zo afgenomen 

dat ze haar studie weer kan oppakken. De behandeling 

bestaat uit het via kloppen (palpetatie) diagnostiseren van 

spanning in weefsels, vliezen en organen. 

‘Verbazend is,’ zegt Clarissa, ‘dat ik helemaal niet verteld heb 

over menstruatiepijnen en hevig bloedverlies en dat de osteopate 

dit toch voelde. Op een keer zei ze: “Zo, jij hebt lopen snoepen.” 

Dat was vlak na Pasen, toen heb ik in een weekend drie 

chocolade hazen gegeten. Ik snoep anders nooit, dus m’n 

alvleesklier was hevig insuline aan het aanmaken.’ 

Over haar keus voor een alternatieve genezer zegt Clarissa: 

‘Ik kwam veel tekort in de reguliere geneeskunde. De gewone 

geneeskunde is onmisbaar bij acute ziektes, maar niet bij chronische 

ziekten zoals whiplash. Daar kunnen ze niets mee.’ 

Acupunctuur 

Acupunctuur is een geneeswijze die werkt met naalden. Voor 

het westen is acupunctuur een relatief nieuwe geneeswijze, in 

het oosten bestaat het al zeer lang en is het de belangrijkste 

geneeswijze. Een anekdote verhaalt over een Amerikaanse 

journalist die een regeringsdelegatie vergezelde naar China en 

daar last kreeg van zijn blindedarm. Hij stond sceptisch tegenover 

acupunctuur, maar een andere manier van behandelen 

was er niet. Dus werd hij door middel van acupunctuur verdoofd 

en geopereerd. Dat verliep zonder problemen, waardoor 

de journalist onmiddellijk voor acupunctuur gewonnen 

was. Maar niet iedereen is er even positief over, sommigen 

zien het als kwakzalverij. Maar er zijn ook aanhangers van de 

reguliere geneeskunde die zeer geïnteresseerd zijn in onderzoek 

naar de werking van acupunctuur. 

Whiplashpatiënten zien acupunctuur vaak als laatste redmiddel. 

Ze hebben andere therapieën al gehad, bijvoorbeeld 

fysiotherapie of manuele therapie. Deze hebben onvoldoende 


101


geholpen. Ze melden zich met klachten zoals vermoeidheid, 

concentratieproblemen, nek- en schouderklachten. De klachten 

bestaan soms al vier of vijf jaar. Acupuncturisten hebben 

een medische achtergrond, sommige zijn arts, andere fysiotherapeut. 

Onderstaande informatie komt van Jan Willem Houtsma, 

fysiotherapeut en acupuncturist. Houtsma werkt met ooracupunctuur, 

die zich baseert op een westerse verklaring van 

de klachten. Hij behandelt relatief ernstige whiplashklachten 

(graad 2 en 3 volgens de indeling van de Québec Task Force). 

Ooracupunctuur heeft tot doel de hersens weer goed te 

laten werken. Houtsma gaat ervan uit dat door het whiplashletsel 

de prikkelgeleiding niet meer goed verloopt. Prikkels die 

bedoeld zijn voor de rechterhersenhelft gaan bijvoorbeeld 

naar de linkerhersenhelft. Daardoor wordt het afweermechanisme 

ontregeld, de hypothalamus en de hypofyse functioneren 

niet meer goed. 

Het oor functioneert als een soort hulpbrein dat in verbinding 

staat met het hoofdbrein en als een monitor aangeeft wat er 

zich van binnen afspeelt. De punten in het oor komen overeen 

met organen in het menselijk lichaam. De organen die betrokken 

zijn bij de gevolgen van whiplash verschillen per fase van 

de ziekte. In de eerste fase van de whiplash kun je op het oor 

als het ware een omgekeerd embryo portretteren. De oorlel is 

het hoofdje, de ronde rand van het oor het ruggetje en de 

beentjes vormen de bovenkant van het oor. De acupuncturist 

prikt met naalden (pleisters met hele kleine naaldjes) in het 

oor op de plekken waar de organen zitten, die verband houden 

met de klachten. 

Als de whiplash al wat langer duurt, komt de klacht in een 

volwassen stadium en wordt een rechtopstaande man op het 

oor geprojecteerd. De plekken van de organen zijn veranderd 

en de naalden worden op andere plekken in het oor gestoken. 

In de chronische fase hebben de klachten vooral een psychische 

component. Dan behandel je omgekeerd: als de 

klachten zich aan de linkerkant voordoen, behandel je ze op 

het rechteroor. 

De pleister met de naald moet drie dagen blijven zitten. De 

behandeling duurt tussen de 3 en 9 weken. Ruim eenderde 

van de patiënten is na de behandeling klachtenvrij. 

102 



Chiropractie 

Chiropractie is een geneeswijze die uitgaat van de gedachte dat 

ziekte veroorzaakt kan worden door het niet goed functioneren 

van het centrale zenuwstelsel. De behandeling heeft tot doel de 

normale functie van het centraal zenuwstelsel te herstellen via 

impulsen die vooral op de wervelkolom zijn gericht. Amerika 

kent zo’n 60.000 chiropractors, Nederland ongeveer 150. 

In Nederland is chiropractie niet officeel erkend. Degenen 

die de opleiding willen volgen, moeten naar Engeland of Amerika. 

Deze landen bieden een opleiding op universitair niveau. 

Vaak wordt de behandeling wel door verzekeraars vergoed. De 

heer Blaauw, van oorsprong fysiotherapeut, heeft chiropractie 

in Engeland gestudeerd. In het onderstaande vertelt hij over de 

werking van chiropractie bij whiplashpatiënten. 

Belangrijk vindt hij dat chiropractie biomechanische disfuncties 

vanuit de neurofysiologie verklaart. Als door een 

ongeval de nek gerekt wordt, treedt er een neurofysiologische 

verandering op in het centrale zenuwstelsel. De zenuwcellen 

worden minder goed geactiveerd, doordat spieren en hersenen 

minder goed op elkaar zijn afgestemd. Dat is vervelend, 

want het zenuwstelsel moet net als de spieren constant geactiveerd 

worden om goed te functioneren. Als spieren getraind 

worden, krijgen ze meer volume. Het zelfde gebeurt met 

zenuwcellen. Ook zij zullen eiwitten produceren als ze meer 

geactiveerd worden. 

In de chiropractische praktijk is het mogelijk een patiënt te 

corrigeren in de nek. Daarnaast kun je oogoefeningen geven, 

de pijn bestrijden en het evenwichtssysteem verbeteren. 

Blaauw geeft ook suggesties mee voor oefeningen thuis om de 

zenuwcellen te activeren: je kunt videospelletjes doen, 

gedichten uit je hoofd leren, rekenoefeningen doen en woordspelletjes. 

Alles heeft tot doel het centrale zenuwstelsel zo 

goed mogelijk te laten functioneren. 

Haptonomie 

Het Griekse woord ‘Hapsis’ betekent voelen. Haptonomie 

houdt in dat veel aandacht gegeven wordt aan de gevoelsmatige 

betekenis van aanraken en voelen. De Amsterdamse fysio- 


103


therapeut en haptonoom Marco Lysen stelt dat mensen door 

de whiplashervaring veranderd zijn, letterlijk en figuurlijk. Ze 

zijn kwetsbaarder, kruipen in hun schulp, ze verstoppen hun 

hoofd tussen hun schouders. Als behandeling vraagt hij ze op 

een tol te staan, hun schouders los te laten en dan van wervel 

tot wervel door te voelen. Als ze zelf hun evenwicht kunnen 

bepalen, halen ze de lading van de nek af. Zo leren ze zelf sturing 

te geven aan hun leven. 

Mensen met whiplash zijn vaak erg moe, het lichaam is uitgeput. 

Het is als een accu die is leeggelopen. Lysen adviseert ze 

extra goed voor zichzelf te zorgen, goed te slapen, te eten, 

extra vitamines te nemen, magnesium en calcium. 

Orthomoleculaire geneeskunde 

De term ‘orthomoleculair’ werd voor het eerst gebruikt in 1968 

door professor Linus Pauling. Orthos komt uit het Grieks en 

betekent: juist, rechtop, gezond; moleculair staat voor moleculen, 

de kleinste deeltjes van een stof die nog alle eigenschappen 

van de stof bevatten. In de orthomoleculaire geneeskunde 

streeft de behandelaar ernaar de gezondheid te handhaven of 

te bevorderen door stoffen die het lichaam zonder schade kan 

gebruiken of verwerken. Vaak zijn het stoffen die in gezonde 

voeding voorkomen. In het begin van de twintigste eeuw werden 

steeds meer ziekten ontdekt die genezen konden worden 

door vitamine. Zo kun je bijvoorbeeld scheurbuik voorkomen 

en genezen met vitamine C. Tegenwoordig weet men dat slechte 

voedingsgewoonten een rol kunnen spelen bij het ontstaan 

van hart- en vaatziekten en ouderdomsdiabetes. 

De voeding levert niet meer alle vitamines die we nodig 

hebben. Zo wordt door reguliere artsen bijvoorbeeld aan vrouwen 

die zwanger willen worden aangeraden foliumzuur te 

slikken, om de kans te verkleinen dat de baby met een open 

ruggetje wordt geboren. 

Door de whiplash ben je gevoeliger geworden voor stress. 

Door een koolhydraatrijk dieet vermindert de stress en verbetert 

de stemming. Dat blijkt uit een onderzoek naar de relatie 

tussen stress, voeding, stemming en intellectuele prestaties 

van de psycholoog Rob Markus. Dit komt door de stijging van 

tryptofaan. Tryptofaan is de grondstof voor serotonine. Serotonine 

is nodig om stress te kunnen hanteren en ongunstige 

104 



effecten van stress op de stemming tegen te gaan. Een tekort 

aan serotonine kan een depressie veroorzaken. 

Een ander middel tegen stress is magnesium. De dagelijkse 

behoefte is 300 tot 440 milligram. Via voeding krijg je deze 

hoeveelheid niet meer binnen. Dagelijks 300 milligram extra 

in de vorm van dragees of bruistabletten is het advies van voedingsdeskundigen. 

Andere adviezen zijn: kies voor een gevarieerde, plantaardige 

voeding, eet veel groente en fruit, zorg voor een gezond 

gewicht en veel lichaamsbeweging, drink weinig alcohol en 

kies voeding met een laag vet- en zoutgehalte. 


105


11 Mentaal herstel 

Van een ongeluk, moet je niet alleen fysiek, maar ook psychisch 

herstellen. Als je een ernstig ongeluk meemaakt, 

besef je hoe kwetsbaar je bent. Dat besef kan ertoe leiden dat je 

constant op je hoede bent voor een mogelijk ongeluk, waardoor 

je je permanent gestrest gaat voelen. Bovendien kun je je 

nog eens extra onzeker voelen als er sprake is van lichamelijk 

letsel. Zeker als je niet precies weet wat er aan de hand is, het 

steeds zwaarder wordt om je dagelijkse handelingen uit te voeren, 

en je geen idee hebt hoe het verder met je zal gaan. Doordat 

je in zo’n situatie stresshormonen blijft aanmaken, voel je 

je opgejaagd, raak je sneller geïrriteerd en ga je je vaak ook 

somberder voelen. 

106 



De klachten die je hebt, en de gedachten over je zelf en het 

ongeluk leiden soms tot boosheid (‘de veroorzaker van het 

ongeluk heeft m’n leven verwoest’), angst (‘zal het ooit nog 

goed komen?’) of verdriet (‘ik ben niet meer degene die ik 

was’). Op sommige momenten kun je medelijden met jezelf 

ervaren (‘waarom moest dit mij nu overkomen, ik heb iedere 

dag pijn, ik voel me slachtoffer’). 

Het ongeluk dat leidde tot de whiplashklachten krijgt soms 

de lading van eerdere nare of traumatische ervaringen. Door 

het ongeluk voel je je bijvoorbeeld onmachtig. Datzelfde 

gevoel van onmacht ervaarde je mogelijk vroeger ook in de 

klas, je kon het op geen enkele wijze goed doen. Doordat de 

whiplashervaring de lading krijgt van vroegere nare ervaringen, 

blijft het alarm aanstaan en versterkt het de aanspanning 

van spieren. 

Whiplashklachten vragen om aanpassing. Je zult moeten 

accepteren dat je niet meer kunt wat je vroeger kon. Voor sommigen 

is dat onmogelijk. In hun werk kunnen ze geen nee zeggen. 

Ze werken tot ze erbij neervallen, tot ze naar huis 

gestuurd worden door collega’s. De uitputting na een whiplash 

leidt bij sommigen tot burnout, bij anderen tot angststoornissen 

of depressieve klachten. 

Bij de werkhervatting kom je soms eerder in conflict met je 

leidinggevende of collega’s. Zij storen zich er bijvoorbeeld aan 

dat je minder belastbaar bent, meer fouten maakt, je slechter 

kunt concentreren en geen volledige dagen werkt. Je ziet het 

niet aan je dat je minder belastbaar bent, dus sommigen zullen 

ook wel denken dat je je aanstelt, dat het je goed uitkomt. 

Mogelijk verwijten anderen je dat je voor de whiplash te hoge 

eisen aan jezelf stelde en het in feite helemaal niet aankon. 

Soms krijg je door je verminderde inzetbaarheid vanwege 

whiplash een negatief functioneringsgesprek of ontslag. Ook 

dat verhoogt de stress. 

Wat staat je dan te doen? De huisarts of bedrijfsarts kan je 

doorverwijzen naar (bedrijfs)maatschappelijk werk, coach, 

psycholoog of psychiater, die je dan verder begeleidt. 

Op het werk kun je een beroep doen op de afdeling Personeel 

& Organisatie, wanneer je bij je reïntegratie in conflict 

komt met je leidinggevende en/of je collega’s. Wanneer de 

organisatie er niet uitkomt en er in het arbeidsconflict bemiddeld 

moet worden, kun je een mediator inroepen voor conflictoplossing. 

M ENTAAL HERSTEL 

107


Hieronder staat kort vermeld wat de verschillende hulpverleners 

voor je kunnen doen. Bij de psycholoog geef ik een 

voorbeeld van traumabehandeling. Daarna ga ik uitgebreider 

in op twee psychiatrische diagnoses die vaak bij whiplash 

worden gesteld: depressie en aanpassingsstoornis. 

De hulpverleners die het mentaal herstel ondersteunen 

kunnen naar fysiotherapeut of haptonoom verwijzen voor 

fysiek herstel. Beide trajecten kunnen elkaar versterken en 

gelijktijdig plaatsvinden. 

(Bedrijfs)maatschappelijk werk 

Maatschappelijk werk kan kortdurend begeleiding geven bij 

psychosociale problemen. Tot de categorie psychosociale problemen 

behoren: relatie- en gezinsproblemen, stress door 

financiële problemen, overbelasting, burenruzies (geluidsoverlast) 

en problemen in het werk. De maatschappelijk werker 

kan je in een paar gesprekken ondersteunen, niet alleen 

door naar je te luisteren en je te helpen een realistische kijk op 

je problemen te ontwikkelen, maar ook door praktische adviezen 

te geven en hulp. Een bedrijfsmaatschappelijk werker kan 

je helpen om te gaan met werkstress, door je te leren beter 

voor jezelf op te komen, te leren met tijdsdruk om te gaan, en 

rationeel te leren denken. Vaak richt de hulp zich op het leren 

omgaan met grenzen. 

Coach 

Een coach kan je helpen een beter evenwicht te vinden in je 

werk, in de balans tussen werk en gezondheid en werk en 

privé-leven. Personal coaches ondersteunen je bij loopbaandilemma’s, 

een moeizame werksituatie, stresshantering, 

levensfaseproblematiek en (het voorkomen van) burnout. 

Coaching verschilt van psychotherapie. Psychotherapie 

heeft vaak tot doel dat cliënten afkomen van hun psychische 

problemen of stoornissen. Bij coaching gaat het om effectiever 

functioneren in je werk en in je privé-leven. Als cliënt formuleer 

je je doel en samen met de coach splits je dit eventueel op 

in kleinere subdoelen. Met de coach bedenk je de manier 

waarop je de doelen gaat bereiken. In coaching leer je je eigen 

108 



gedrag kennen en het effect van je gedrag op anderen. Je bent 

vaak veelzijdiger dan je denkt en een coach zal je ondersteunen 

in de ontwikkeling van meer vaardigheden. 

Het coachingstraject bestaat meestal uit drie fasen die in 

elkaar overlopen. In de eerste fase wordt het probleem geanalyseerd 

en een begin gemaakt met voor de hand liggende 

acties. De tweede fase wordt gebruikt voor verdieping, oefening 

en het vinden van realistische oplossingen voor eventuele 

belemmeringen. Tijdens de derde fase, en in de nazorg, 

worden de resultaten zoveel mogelijk verankerd. 

Hoeveel coachingsgesprekken je nodig hebt, hangt af van 

het doel en de werkwijze van de coach. De kosten variëren per 

coach. Meestal krijgt een cliënt geen vergoeding van de ziektekostenverzekering 

voor coachingsgesprekken. 

De psycholoog 

De huisarts kan je verwijzen naar een eerstelijnspsycholoog, 

een gezondheidszorgpsycholoog, een psycholoog-psychotherapeut 

of een instelling voor Geestelijke Gezondheidszorg 

(GGZ). Eerstelijn wil zeggen dat je minder gespecialiseerde 

hulp krijgt. In maximaal tien gesprekken ben je geholpen. De 

zorg voor de wat zwaardere psychische problematiek is tweedelijns. 

Meestal zijn er twintig of meer gesprekken nodig. Met 

whiplashklachten heb je soms gespecialiseerde hulp nodig 

van een psycholoog-psychotherapeut. Dat is het geval wanneer 

het ongeluk een traumatische gebeurtenis voor je is of 

trauma’s van vroeger oproept. In het kader staan enige voorbeelden 

van therapie bij traumatische gebeurtenissen. Ook bij 

whiplash is de therapie succesvol toegepast, zo staat in het 

proefschrift Traumatherapie na verkeersongevallen van Monique 

Renssen (2002). 

Een psycholoog of psychiater is ook nodig wanneer het ongeluk 

leidt tot depressieve klachten of een aanpassingsstoornis. 

De psychiater 

Een psychiater is een medisch specialist. Hij of zij heeft zich na 

zijn studie geneeskunde gespecialiseerd. In tegenstelling tot 


109


Psychologe Monique Renssen paste traumatherapie toe bij slachtoffers 

van verkeersongevallen, die last hadden van herbelevingen 

van een ongeval, slecht slapen en/of nachtmerries en vermijdingsgedrag 

in het verkeer. Twee voorbeelden. 

Een 39-jarige vrouw botste frontaal op een 13-jarige jongen op de 

fiets, die even later aan zijn verwondingen overleed. Dertien jaar 

later loopt ze nog steeds met een verdoofd gevoel rond. Ze ziet nog 

vaak het beeld voor zich dat ze de jongen in haar armen houdt. Ze 

kan nauwelijks over haar gevoelens praten er ervaart zichzelf als een 

slecht mens. 

De vrouw verwerkte de gebeurtenis via Eye Movement Desensitisation 

and Reprocessing (EMDR). Ze moest het ergste beeld van het 

ongeluk in haar gedachten nemen en met haar ogen de hand van de 

therapeut volgen die van links naar rechts bewoog. De spanning van 

de gebeurtenis nam eerst toe en daarna af. Toen de gebeurtenis geen 

spanning meer opleverde, koppelde ze aan het beeld van de jongen 

in haar armen de gedachte: ik ben goed. 

Een ander voorbeeld. Een 47-jarige cliënte was betrokken bij een 

frontale botsing. De twee jaar daarna kwam ze niet meer aan het 

werk en had zij veel last van pijn. Tegen haar therapeut zei ze boos 

dat ze een whiplash had en vol agressie zat. Ze kreeg het ongeluk 

doordat een tegenligger op haar weghelft reed. Dat leidde tot een 

frontale botsing. Ze hoorde gesis en gerinkel van glas. Haar nek, 

rechterarm en dij voelden pijnlijk aan. Ze was bang dood te gaan en 

dacht: dit is het dus. Na het ongeval hield ze pijn in handen en nek. 

Tijdens de therapie zat de cliënte erbij alsof ze weer werd aangereden. 

Na een kwartier EMDR werd de pijn in haar hand duidelijker en 

voelde ze heel veel woede naar de man die haar dit had aangedaan. 

Aan het einde van de sessie werden de beelden minder intens en 

zakte de woede. De tweede keer dat ze in behandeling kwam vertelde 

ze dat ze beter sliep en weer was begonnen met werk. Ze had nog 

wel veel last van pijn. Ze had nu meer verdriet en kon beter de boosheid 

op de dader relativeren: ‘Ach, hij is dood.’ Aan het einde van de 

sessie kon ze zonder al te veel spanning aan het ongeluk terugdenken 

en haar aandacht meer richten op de toekomst. Haar positieve 

gedachte was: ‘Ik heb het overleefd.’ 

een psycholoog mag een psychiater medicijnen voorschrijven, 

zogenaamde psychofarmaca. De medicijnen zijn bedoeld 

om een depressie te bestrijden, angst te verminderen of je te 

kalmeren. Een psychiater kan ook behandelen met gesprekstherapie. 

Hierin lijkt een psychiater op een psycholoog. 

Als de whiplashklachten langer dan een half jaar aanhouden, 

gaan ze vaak samen met psychische of psychosomatische 

klachten. Je kunt moedeloos en depressief worden door een 

110 



Vergeetpil 

Als je in een extreme stressvolle situatie verkeert, zoals bij een verkeersongeluk, 

en hevig geëmotioneerd raakt, komen er neurohormonen 

vrij, waaronder adrenaline. Deze hormonen zorgen ervoor dat 

de gebeurtenis extra in je geheugen staat gegrift. Het medicijn propranolol 

blokkeert de werking van de stresshormonen en voorkomt 

diepe geheugensporen en traumatisering. De Amerikaanse onderzoeker 

Roger Pitman, professor en psychiater aan de Harvard Medical 

School is de uitvinder van deze vergeetpil. Het enige probleem is 

dat je de pil wel direct na het ongeluk moet slikken. 

verstoorde slaap en voortdurende pijn. Ook kun je je eenzaam 

voelen, omdat niet veel mensen begrijpen dat je pijn hebt. 

Soms worden klachten die bij whiplash horen, ten onrechte 

aangezien voor depressiviteit. Whiplash gaat vaak gepaard met 

slapeloosheid, minder energie, toegenomen vermoeidheid, 

verminderde draagkracht, wisselende stemmingen, toegenomen 

irritatie, aandachts-, concentratie- en geheugenstoornis. 

Dit komt zowel bij whiplash voor als bij depressiviteit als bij 

burnout. 

Bij depressiviteit schrijft een psychiater vaak antidepressiva 

voor. De voordelen zijn dat je je na een paar weken wellicht 

beter gaat voelen; de nadelen zijn de bijwerkingen: verminderde 

zin in seks, en gewichtstoename. 

Psychiatrische stoornissen 

Depressie 

Een depressie komt veel voor, jaarlijks lijden er in Nederland 

600.000 mensen aan. Ook mensen die chronische whiplashklachten 

hebben, krijgen vaak de diagnose depressie. Soms 

ten onrechte. De Zwitserse onderzoeker Radanow waarschuwt 

dat de symptomen van whiplash overlappen met depressiviteit. 

In de groep patiënten die hij onderzocht trof hij evenveel 

depressieve klachten aan bij de mensen met whiplashklachten 

als de mensen zonder whiplashklachten. Wel signaleerde 

hij dat bij vermindering van de fysieke whiplashklachten, psychische 

klachten als nerveus zijn, irritatie en depressie afnamen. 

Om het onderscheid te kunnen maken volgt hier de 

omschrijving van depressie. 


111


Twee voorbeelden van een psychiatrische behandeling 

Psychiater Peter Prins behandelt mensen met whiplash. Hij geeft aan 

dat whiplash de draagkracht heeft beperkt, waardoor je problemen 

die je vroeger wel aankon, nu niet meer aankunt. Hij waarschuwt 

ervoor dat niet alle huidige problemen tot de whiplash zijn te herleiden. 

Enkele voorbeelden. 

Een econoom, eind dertig, was betrokken bij een kop-staartbotsing. 

Na het ongeluk was hij een tijdje ziek en werd behandeld door een 

fysiotherapeut. Hij keerde terug in zijn werk, maar het ging steeds 

slechter. Zijn partner zei dat hij van een relaxte man was veranderd 

in een aangebrand en driftig baasje. Ontslag dreigde. Zijn leidinggevende 

zei: ‘Het werk en jij zijn wat uit elkaar gegroeid.’ Psychiater 

Prins ondersteunt hem met gesprekstherapie: ‘Vooral zijn angsten en 

de manier waarop hij zich flink houdt, zijn onderwerp van gesprek.’ 

Een vrouw, midden dertig, getrouwd en twee kinderen, kreeg een 

ongeluk. Ze werd steeds somberder. Ze raakte gedemotiveerd, kon 

weinig meer relativeren, kreeg huilbuien en was prikkelbaar. Psychiater 

Prins ging zich zorgen over haar maken: ‘Ik heb haar prozac 

(een antidepressivum) voorgeschreven en daar knapte ze goed van 

op. Haar stemming verbeterde en ze kon veel meer hebben. Haar 

werk als secretaresse hervatte ze. Wel is ze nog lang een dag per 

week ziek geweest.’ 

Zes tips om depressieve klachten de baas te 

blijven 

Mensen die aan een depressie lijden krijgen vaak medicijnen 

en daarbij cognitieve gedragstherapie. Een paar tips vanuit de 

cognitieve gedragstherapie. 

1. Analyseer je ervaringen 

Houd een dagboek bij met daarin aandacht voor positieve en 

negatieve ervaringen. Ga bij jezelf na waar je tevreden over 

bent op een dag en waar minder tevreden over. Hoe zou je je 

tevredenheid kunnen laten toenemen en je ontevredenheid 

kunnen laten afnemen? 

2. Registreer je verbeteringen 

Breng zelf de schommelingen in je stemming in kaart. Let 

daarbij op vermoeidheid, energie, concentratie en plezier. 

Scoor jezelf iedere dag op een schaal van 1-10. Maak van de 

scores iedere week een grafiek. Welke patronen vallen op? Vergelijk 

je scores met die van een maand geleden. Hoe sta je 

ervoor? Wat heeft geholpen om je beter te voelen of, als het 

112 



Depressie is een psychische ziekte waarbij de twee belangrijkste kenmerken 

zijn: 

• een depressieve stemming; 

• het verlies aan interesse en plezier; 

Eén van deze twee symptomen moet tenminste aanwezig zijn gedurende 

tenminste twee weken en wijzen op een verandering ten 

opzichte van eerder functioneren. Om van een depressie te kunnen 

spreken moeten drie of vier van de onderstaande symptomen ook 

aanwezig zijn: 

• een gevoel van waardeloosheid of onterechte schuldgevoelens; 

• slapeloosheid of juist meer slapen, bijna iedere dag; 

• verminderde of juist grotere eetlust of gewichtsverandering; 

• moeheid of verlies van energie, bijna dagelijks; 

• verminderd vermogen tot nadenken, concentratieproblemen of 

besluiten nemen, bijna dagelijks; 

• traagheid of juist aanhoudende rusteloosheid; 

• terugkerende gedachten over de dood of zelfdoding. 

minder goed is gegaan, waardoor komt dat? Ben je steeds over 

je grenzen heen gegaan? Probeer dan de volgende week wat 

assertiever te zijn en vaker nee te zeggen. Je kunt je weigering 

iets te doen motiveren door te zeggen dat je de ander niet 

afwijst, maar dat je om gezondheidsredenen niet kunt doen 

wat hij vraagt. Helaas, je hebt je beperkingen. 

3. Denk positief over jezelf 

Na het ongeluk denken sommige mensen negatief over zichzelf, 

bijvoorbeeld: ik ben een slecht mens; ik ben een pechvogel 

of een stumper; ik ben een slachtoffer, bij mij gaat nooit iets 

goed. Zo’n opvatting haakt vaak aan bij negatieve gedachten 

over jezelf die zich vroeg in je leven hebben gevormd. Het is 

niet makkelijk een negatieve kernopvatting van jezelf te veranderen. 

Zo’n opvatting, al is die nog zo eenzijdig negatief, lijkt 

voor je zelf absoluut geloofwaardig. Je houdt koppig vast aan 

dit soort overtuigingen en staat niet open voor relativering. 

Hoe kun je het dan veranderen? Stel je voor dat je op een 

dag wakker wordt en de negatieve gedachte over jezelf is verdwenen. 

Wat zou je anders doen? Wat zien anderen dat er veranderd 

is bij jou? Wat zou het eerste kleine stapje in deze richting 

zijn dat je nu kunt zetten? Wat is de volgende stap? Wat is 

er nodig om deze stappen te kunnen zetten? Vaak zul je merken 

dat positiever over jezelf denken je vermogen tot handelen 

bevordert. Als het je niet lukt, doe dan net alsof je echt 


113


gelooft dat je net zo de moeite waard bent als anderen. Je zult 

zien dat je je dan al een stuk beter voelt. 

4. Corrigeer je gevoel met je verstand 

Denk je dat de ander het op je voorzien heeft, dan voel je je 

boos en wantrouwig. Pas de principes toe van redelijk denken 

in situaties die je een rotgevoel geven. Welke situatie heeft het 

gevoel veroorzaakt? Beschrijf de situatie alsof je hem door een 

videocamera registreert: objectief, alleen beeld en geluid. 

Welke gedachten heb je naar aanleiding van de situatie? 

Schrijf ze een voor een op en probeer met jezelf in discussie te 

gaan. Is het waar wat je denkt? Bereik je daarmee dat je je prettig 

en relaxt voelt? Voorkom je dat je onnodig in conflict raakt 

met jezelf of met een ander? Bij whiplash is het doemdenken 

berucht. Je denkt dat het helemaal mis is, dat het nooit meer 

goed komt. Maar zijn daar bewijzen voor? Helpt het om zo te 

denken? Nee, dus. Het is veel motiverender wanneer je je open 

opstelt voor wat er gebeurt. In welk tempo je geneest weet je 

niet, het enige wat je kunt doen is goed voor je zelf zorgen. (Zie 

hoofdstuk 15 voor een voorbeeld van Rationele zelfanalyse.) 

5. Beweeg meer 

Meer dan de helft van de Nederlanders (52,5%) beweegt te 

weinig. Na whiplash ontwikkelen veel mensen angst voor 

beweging. Ze zijn bang dat er iets stuk kan gaan. Dat gebeurt 

niet, je kunt dus rustig weer gaan joggen of een flink eind gaan 

wandelen. Dat is niet alleen goed voor de afvalstoffen die 

geproduceerd worden door stresshormonen, maar je voelt je 

er ook plezieriger door. Als je traint met een hartslagmeter, 

vraag je niet teveel van jezelf en verbeter je je uithoudingsvermogen. 

6. Experimenteer met lichttherapie 

Doctor Frederic Cook verkende het hoge Noorden en kwam 

met zijn expeditie vast te zitten in het ijs. Niet zozeer de fysieke 

omstandigheden waren zwaar, maar vooral de mentale druk. 

Zijn mannen en hij moesten 68 dagen van permanente duisternis 

doorstaan. Cook schreef in zijn dagboek: ‘De dagen korten 

snel en de nachten worden maar al te duidelijk steeds langer… 

De ontmoedigende zwarte deken die nu gevallen is over 

de stralende witheid van de afgelopen nachten, vervult onze 

aderen met een wanhoop die diep in onze ziel doordringt.’ 

114 



Iedereen zonk weg in pessimisme en lusteloosheid. Uiteindelijk 

besloot hij een paar uur per dag een groot kampvuur te 

maken. Het licht van het kampvuur leek iedereen nog meer 

goed te doen dan de warmte (geciteerd in: David Servan 

Schreiber, Uw brein als medicijn, Lifetime, 2004). 

Het licht beïnvloedt en controleert belangrijke functies van 

het emotionele brein, zoals eetlust, zin in seks, de slaap- en 

menstruatiecyclus, lichaamstemperatuur, de stofwisseling van 

vetten, en vooral de stemming en de energie om tot handelen 

over te gaan. Heel concreet heb je in de winter meer slaap nodig, 

je wordt moeilijk wakker, je hebt voortdurend trek in brood, 

aardappels, pasta, chocola, bonbons, je hebt minder energie, je 

gedachten verlopen trager. Je hebt ook minder zin om te vrijen 

en hebt geen behoefte nieuwe dingen te ondernemen. 

Dankzij de elektriciteit zijn we niet volledig onderworpen aan 

het effect van de korte dagen voor Kerst. Maar het kunstlicht, 

zo zegt Servan Schreiber in het eerder vermelde boek, is vijf tot 

twintigmaal zwakker dan het licht op een grijze dag. Je kunt 

dus de invloed van daglicht niet volledig vervangen door 

bureaulampen. Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw is 

lichttherapie als effectief middel tegen winterdepressie ontdekt. 

Je zou de lichttherapie (te bestellen via Philips) kunnen 

uitproberen wanneer whiplash en depressieve klachten 

samengaan. Mijn veronderstelling is dat de afstemming in de 

hersenen verbetert door de lichttherapie. Je kunt een halfuurtje 

’s ochtends de lamp aanzetten om energie te krijgen en in 

de middag of avond nogmaals een halfuurtje in het licht gaan 

zitten om de effecten van vermoeidheid tegen te gaan. 

Aanpassingsstoornis 

De psychiatrische diagnose na een whiplash luidt in sommige 

gevallen: aanpassingsstoornis. Deze diagnose wordt ook bij 

andere ziekten waarbij geen medische oorzaak wordt gevonden 

gesteld, zoals burnout. Bij whiplash bestaat de aanpassingsstoornis 

uit het onvermogen om met de nieuwe situatie 

om te gaan. Soms kun je daardoor burnout raken. 

De klachten die je overhoudt aan een whiplash veranderen 

je fysiek, emotioneel en sociaal. Je krijgt een nieuw besef van 

jezelf, een nieuwe identiteit. Je past je aan. Als je dat weigert, 


115


als je ontkent dat je klachten hebt en dat die je beperken, heb 

je een aanpassingsstoornis. 

De criteria voor aanpassingsstoornis, gebaseerd op het psychiatrisch 

handboek DSM IV zijn: 

A. Het ontstaan van emotionele en gedragssymptomen in 

reactie op een herkenbare stressfactor. De reactie moet zich 

binnen drie maanden na het optreden van de stressfactor 

voordoen. Vertaald naar whiplash: de klachten moeten zich 

binnen drie maanden na het ongeval voordoen. 

B. De symptomen of gedrag beïnvloeden je leven. Ze veroorzaken 

lijden dat ernstiger is dan je kon verwachten na een 

ongeluk en ze beperken je in je werk en privé. 

C. De stressgebonden verschijnselen komen niet voort uit een 

andere stoornis of persoonlijkheidsprobleem. 

D. De symptomen zijn geen uiting van een rouwreactie. 

E. Zodra de stressveroorzakende factor (of de gevolgen ervan) 

is weggevallen, blijven de symptomen ervan niet langer dan 

een halfjaar erna aanwezig. 

Als de stoornis korter dan zes maanden duurt, is deze acuut; 

duurt de stoornis langer dan een half jaar, dan is deze chronisch. 

Je kunt alleen een chronische aanpassingsstoornis hebben 

als de stressfactor chronisch is of als de gevolgen van een 

stressfactor chronisch zijn. 

Wat zijn de emotionele en gedragssymptomen van de aanpassingsstoornis? 

Je hebt geen energie meer, je kunt je nergens 

toe zetten, hebt overal pijn, moet vaak op bed liggen, hebt 

meer conflicten thuis of in het werk. Je bent van een aardig en 

relaxt iemand veranderd in een snel aangebrand persoon. Je 

kunt moeilijk verdragen dat je niet meer hetzelfde kunt als 

vroeger. Je vergelijkt jezelf steeds met degene die je was voor 

het ongeluk. Voor jezelf is je snelle geïrriteerdheid niet leuk, 

maar voor je omgeving ook niet. Je hebt er ook last van dat de 

omgeving niet altijd even positief op je reageert en voelt je 

daardoor nog meer in de steek gelaten, gefrustreerd en 

onmachtig. Het is niet makkelijk uit deze vicieuze cirkel te 

komen. 

116 



Drie tips om aanpassingsstoornissen de baas 

te blijven 

De behandeling bestaat eruit dat je gevoelsmatig de gevolgen 

van de whiplash kunt aanvaarden. Het accepteren van je 

beperkingen, is een van de moeilijkste dingen in het leven. 

Voor een whiplashpatiënt is het nog moeilijker zich erbij neer 

te leggen dan voor een patiënt die een hartinfarct heeft gehad 

of een chronische ziekte heeft gekregen. Voor hen is dat vaak 

ook traumatisch, maar een whiplashpatiënt is dikwijls beperkt 

in wat hij kan door toedoen van een ander. Vaak heeft de ander 

na het ongeluk niets meer van zich laten horen en geen 

belangstelling getoond. De whiplashpatiënt moet vaak een 

juridisch gevecht aangaan en wordt dan soms zelf behandeld 

als verdachte. Zie bijvoorbeeld Nelli Cooman die zich moest 

verdedigen omdat ze aan Sterrenslag had meegedaan. Het 

helpt vaak als een ander je ondersteunt bij het accepteren van 

je beperkingen. In een kort traject van drie tot vijf gesprekken 

kan al veel resultaat worden geboekt. 

1. Probeer de ervaring van het ongeluk te verwerken 

Op heel veel manieren kan de verwerking van de gevolgen van 

het ongeluk geblokkeerd raken. Een voorbeeld. Een jonge 

vrouw, die sinds enige jaren last heeft van whiplashklachten 

komt bij haar zusje op kraamvisite. Ze tilt de baby op en zegt: 

‘O, wat zwaar.’ Haar zusje reageert beledigd. Ze neemt het haar 

zus kwalijk dat ze negatief reageert op de baby en alleen maar 

bezig is met zichzelf en haar eigen pijn. De zieke zus voelt zich 

op haar beurt niet begrepen. En ruzie is dan niet ver weg meer. 

Als je als whiplashpatiënt blijft steken in de boosheid dat 

zoiets je is overkomen, dan voel je je al gauw niet begrepen, en 

blijft de boosheid op verschillende manieren terugkomen. 

Richt je aandacht op wat je wel kunt, richt je op je eigen doelen 

en onderzoek wat je nodig hebt om jezelf wat plezieriger te 

voelen. 

2. Doorbreek de somatische fixatie 

Pijnklachten zijn bij whiplash heel erg hardnekkig. Ze vestigen 

je aandacht op het lichaam, soms ervaar je dat je niets anders 

meer bent dan pijn. Ook komt het voor dat je rare sensaties 

hebt in je hoofd. Zo spreekt een arts die zelf een whiplash heeft 

over ‘jam in mijn hoofd’. 


117


Doordat de sensaties je overkomen, roept het angst op. Je 

hebt je lijf niet onder controle. Door de angst fixeer je je op je 

lichaam. Vandaar de term somatische fixatie. 

De chronische pijn zegt iets over de gevoeligheid van het 

gebied. Het zegt niet meer dat je lijf beschadigd is en moet herstellen. 

Rust helpt dus niet tegen pijn (wel tegen overbelasting 

die meer pijnklachten geeft). Doordat bij chronische pijn het 

pijnmechanisme ontregeld is, ontstaat overgevoeligheid in 

dat deel van het zenuwstelsel dat betrokken is bij het oorspronkelijke 

letsel. De pijn zit in het geheugen. Bij spanning 

zal dat je kwetsbare plek zijn! Je komt daar waarschijnlijk niet 

meer vanaf, maar je kunt jezelf geruststellen. De pijn die je 

voelt betekent niet dat je niet in orde bent, ziek bent, dingen 

niet aankunt. Het betekent wel dat je goed voor jezelf moet 

zorgen en jezelf niet moet overbelasten. 

Er zijn verschillende manieren om somatische fixatie te doorbreken. 

Maak dat de pijn je leven niet helemaal gaat beheersen. 

Dat kan soms moeilijk zijn, want pijn is een heftige emotie. 

Maar het is, zeker na drie maanden, geen signaal meer dat 

er iets mis is. Door gewoon de dagelijkse dingen te doen, vererger 

je de klachten niet. Je moet wel: 

• je gedachten veranderen (er knapt niet iets in je hoofd als je 

gaat joggen); 

• regelmatig herstellen van inspanning door kort te rusten; 

• je conditie verbeteren (dus niet met pijn op de bank gaan 

liggen, maar kort wandelen); 

• je spieren en spierweefsels soepeler maken door bijvoorbeeld 

stretch-oefeningen te doen; 

• ’s ochtends en ’s avonds ontspanningsoefeningen doen; 

• jezelf afleiden door te douchen, een warm kussen in je nek 

te leggen, naar muziek te luisteren; 

• je lichaamshouding verbeteren, rechtop lopen, niet scheef 

om pijn te vermijden; 

• je werkplek (laten) aanpassen; 

• je werkhouding verbeteren; 

• de energievreters op het werk aanpakken; 

• de energievreters privé verminderen; 

• meer energiegevers in je werk en privé ervaren; 

• perspectief voor jezelf scheppen, wat wil je het komende 

jaar bereiken, wat over drie jaar? 

118 



Gebruik pijnstillers wanneer dat nodig is. Als je minder last 

hebt van pijn, beweeg je makkelijker en gaat het bloed beter 

stromen. Je kunt gebruik maken van elektrotherapie (TENS, 

transcutane electro nerve stimulation) om de pijn te dempen. 

TENS is een klein apparaat, verkrijgbaar bij de fysiotherapeut, 

en dat schokjes geeft. De schokjes voorkomen dat de zenuwprikkel 

in het zenuwstelsel actief blijft. Een TENS-apparaat is 

voor 75 euro te koop. 

3. Stressreductie door aandachtstraining 

Chronische pijnklachten kunnen verminderen door de aandachtstraining 

die ontwikkeld is door John Kabat-Zinn (1990, 

2003). Deze methode bestaat uit een combinatie van oosterse 

mindfullness meditatietechnieken en elementen uit de cognitieve 

gedragstherapie. Bij depressieve mensen wordt deze 

methode met goed resultaat toegepast. De doelstelling van 

deze therapie is om je op een bewuste en onthechte manier 

aandacht te leren geven aan je gedachten, gevoelens en lichamelijke 

sensaties die je in het hier en nu ervaart. Je leert je 

eigen gedachten en gevoelens op een niet-beoordelende 

manier te observeren, om daarna telkens de aandacht 

opnieuw te brengen bij de ademhaling. Tijdens de aandacht 

voor de ademhaling kun je tegen jezelf zeggen: ‘Gedachten 

zijn geen feiten’, of ‘Ik ben niet, wie ik denk dat ik ben.’ Het 

laatste helpt vooral als je denkt dat je niet goed bent of zielig 

bent door al je pijnklachten. Deze methode helpt je om niet op 

te gaan in de klachten die je hebt, de nare gedachten, het 

gevoel dat je iets is aangedaan, de boosheid, het verdriet en de 

angst. 


119


12 Reïntegratie 

Op weg naar haar werk werd Coby aangereden. Volgens 

haar huisarts had ze whiplash opgelopen. Negen maanden 

na het ongeval gaat Coby weer aan het werk op een ROC. 

In het begin werkt ze vier uur per week: ze doet mee aan vergaderingen 

en kijkt thuis toetsen na. Ze vindt het niet makkelijk 

haar werk weer op te vatten. Ze raakt soms overspoeld door 

prikkels. Ze kan bijvoorbeeld niet vlak voor een vergadering 

gaan lunchen in de kantine: door alle geluiden begint het te 

suizen in haar hoofd. 

120 



Na een paar maanden werkt ze 12 uur per week. Haar leidinggevende 

overlegt met haar wat ze wel en niet aankan. Ze 

begeleidt stagiaires en vat haar mentortaken weer op. Ze wil 

nog niet teveel eindverantwoordelijkheid, omdat dat teveel 

druk geeft. 

Ondanks de gestage opbouw van haar werk, is Coby erg 

onzeker over de toekomst. Zal het haar lukken om binnen een 

jaar weer volledig aan het werk te zijn? Lukt het niet dan mag de 

school haar ontslaan en wordt zij afhankelijk van een uitkering. 

‘Ik heb er geen invloed op,’ zegt ze somber. ‘Ik moet het over me 

heen laten komen. Misschien moet ik mijn huis wel verkopen 

en een appartementje huren. Voordat het ongeluk gebeurde, 

was ik van plan om weer fulltime te gaan werken als mijn dochters 

het huis uit waren. Nu werk ik met moeite 30%.’ 

Uiteindelijk verloopt de reïntegratie voor Coby succesvol. 

Mede dankzij de steun van haar leidinggevende en collega’s. 

Haar leidinggevende zocht steeds samen met Coby naar passend 

werk. Haar collega’s accepteerden dat Coby tijdelijk minder 

aan kon. Een hulpverlener van het reïntegratiebedrijf 

kwam twee keer op de werkplek uitleggen wat whiplash 

inhield en welke steun Coby van haar collega’s nodig had. Ook 

de bedrijfsarts werkte mee. 

Zoals blijkt uit het voorbeeld van Coby is het belangrijk dat 

hulpverleners, leidinggevenden en collega’s meewerken aan 

het herstel door begrip te tonen en de collega met whiplash de 

kans te geven het werk langzaam op te bouwen. Maar ook de 

whiplashpatiënt zelf kan veel doen om zo snel mogelijk weer 

volledig aan het werk te zijn. 

In dit hoofdstuk staat wat werknemer en werkgever kunnen 

doen om ervoor te zorgen dat werkhervatting na whiplash zo 

goed mogelijk verloopt. 

Tip voor de werknemer: zorg goed voor 

jezelf 

Als je collega’s je hebben geholpen, kun je ermee beginnen je 

collega’s te bedanken die werk van je hebben overgenomen. 

Neem eventueel taart mee om te vieren dat je weer terug bent. 

Ga vervolgens niet zitten wachten tot je leidinggevende zich 

over je ontfermt. Het is prettig als een leidinggevende zich 

R EÏNTEGRATIE 

121


TIPS VAN COBY’S HULPVERLENER DR. JORN 

HOGEWEG 

Wat je wèl moet doen om succesvol te reïntegreren 

1. Blijf actief. Ga niet bij de pakken neerzitten. Zoek naar mogelijkheden. 

2. Zoek de dingen waarin je plezier hebt, die nog wel kunnen. 

3. Doe fysieke dingen. Zorg dat je af en toe je bloed voelt stromen. 

Denk aan je conditie. 

4. Neem op tijd pauzes. Maak een onderscheid tussen micro-pauzes, 

mini-pauzes en lange pauzes. 

5. Schenk aandacht aan je benen, je voeten en de rest van je lijf. 

6. Maak een lijstje van de activiteiten die je energie opleveren. 

7. Let op je grenzen. 

8. Bedenk dat het ongeval verleden tijd is, je maakt niet opnieuw 

schade als je je slecht voelt en toch je dagelijkse dingen doet. 

9. Wees aardig voor jezelf. Bedenk wat aardig voor jezelf zijn betekent. 

Maak onderscheid tussen de korte termijn en de lange termijn. 

10. Geef jezelf toestemming af en toe eens hartgrondig te klagen. 

Dat lucht op. Reserveer van tevoren een bepaalde tijd hiervoor 

en houd je ook aan die tijd. 

coöperatief opstelt, zoals de leidinggevende van Coby, maar 

helaas is dat niet de regel. Neem de situatie zoals die is, ga niet 

zitten mopperen op je werkgever als je vindt dat hij of zij te 

weinig voor je doet, en vraag je af wat er nodig is en wat je voor 

elkaar kunt krijgen. Analyseer wat je wilt, wat je kunt en wat je 

ervan weerhoudt dat te realiseren. Misschien moet je er nog 

wat bijleren om je doelen te halen. Misschien moet je juist 

vaardigheden leren zoals je eigen grenzen stellen. Bepaal zelf 

wat je denkt aan te kunnen en kijk wat er voor nodig is om dat 

te doen. Natuurlijk probeer je je leidinggevende hierbij te 

betrekken, maar als dat niet lukt, pas je dan zo goed mogelijk 

aan, of kies voor een andere baan. Dat klinkt misschien hard, 

maar als je blijft steken in het gevoel dat je onrechtvaardig 

wordt behandeld, zal dat je herstel alleen maar tegenhouden. 

Bedenk dat veel mensen na whiplash een andere functie moeten 

accepteren en maak werk van een aan jouw beperkingen 

aangepaste taakbelasting. Vergeet daarbij niet dat ook het 

huishouden taakbelasting is. Schakel eventueel een ergotherapeut 

in om tot een goede balans te komen van werken 

thuisbelasting. 

122 



Wat je niet moet doen als je succesvol wilt reïntegreren 

1. Ga niet alleen maar op de bank zitten uitrusten en wachten tot 

het over gaat. 

2. Fixeer je niet alleen maar op je nek of de dingen die niet meer 

kunnen. 

3. Vergelijk jezelf niet steeds met wie je was voor het ongeluk. 

4. Ga niet heel lang door als je je geweldig voelt. Op die manier 

werk je een terugslag in de hand. 

5. Blijf niet zoeken naar het botje dat scheef zit, de zenuw die afgeklemd 

wordt, de hersenbeschadiging die je misschien wel hebt. 

Over het algemeen is er niets te vinden. Je ‘thermostaat’ is sinds 

het ongeval verkeerd afgestemd, er is ontregeling, maar de 

onderdelen kunnen niet vervangen of gerepareerd worden. 

Alleen door aanpassen van je levensstijl krijg je de regulering 

van je vegetatieve zenuwstelsel weer op orde. 

6. Vergelijk jezelf niet steeds met mensen die het veel beter hebben 

dan jij. 

7. Bijt jezelf niet vast in alles wat onrechtvaardig is. 

8. Word niet bitter. 

9. Vermijd de woorden: altijd, steeds maar, nooit. Probeer preciezer 

uit te drukken wat je bedoelt. 

10. Denk niet dat het altijd maar zo zal blijven. 

Ergonomische aanpassingen privé en op het werk 

Ergotherapie gaat over aanpassingsmogelijkheden, zowel 

thuis als op het werk. De ergotherapeut zoekt naar het vergroten 

van oplossingsmogelijkheden thuis en in het werk naar 

aanleiding van whiplashklachten. De ergotherapeut kan bijvoorbeeld 

door Arbohulpverleners ingeschakeld worden om 

het lawaai op de werkplek te verminderen door een geluidswerende 

wand, of de lichtinval te veranderen, of de stand van 

het beeldscherm. Ook kan hij gericht adviseren over hoe mensen 

meer rust kunnen inbouwen. De ergotherapeut betrekt bij 

de taakbelasting ook de thuissituatie, analyseert de piekbelasting 

en gaat na hoe de inspanningen meer over de dag verspreid 

kunnen worden. Als er slaapproblemen zijn, kan een 

ergotherapeut ook adviseren over een goede matras en een 

goed kussen. 

Een voorbeeld van ergotherapeute Ester Haver Droeze: 

‘Onlangs adviseerde ik een tandarts met whiplashklachten, 

die door een verkeerde houding veel hoofdpijnklachten had 

en snel uitgeput was. De adviezen betroffen vooral de werkhouding, 

zowel fysiek als psychisch. Fysiek ging het om het 

leren instellen van de tandartsstoel, waardoor de tandarts 


123


fysiek minder zwaar belast was. Psychisch had de tandarts last 

van de negatieve gedachte dat ze toch nooit iets leerde. Ze was 

negatief in het kwadraat. Met oplossingsgerichte therapie bestreed 

ik haar psychische blokkades in het werk.’ 

Volgens Haver Droeze is het bij whiplash belangrijk na te 

gaan hoe het huishouden verloopt. Wat iemand zelf kan doen 

en wat anderen daarin kunnen betekenen. Bij de reïntegratie 

wordt deze belasting maar al te vaak over het hoofd gezien. 

Dat is jammer, want deze belasting kan ook de werkhervatting 

blokkeren of begrenzen. Met de veranderingen in de sociale 

zekerheid neemt het belang van de ergonomische aanpassingen 

toe. Een werkgever moet langer betalen, een werknemer 

komt niet meer in de WAO. Beiden zijn gebaat bij een goede 

analyse van de belasting thuis en op het werk en het vergroten 

van de oplossingsmogelijkheden. 

Tips voor de leidinggevende: vang je medewerker 

op 

Terugkeer naar het werk 

De leidinggevende doet er goed aan om zo snel mogelijk contact 

op te nemen met de werknemer die geleidelijk aan terugkeert 

in het werk. Allereerst zal hij of zij moeten vertellen wat 

er op het werk is veranderd en vervolgens zal er een plan voor 

de reïntegratie gemaakt moeten worden. 

Reïntegratieplan 

Iemand die whiplash heeft zal niet meteen weer volledig aan 

het werk kunnen. Overleg met de werknemer wat hij of zij aankan 

en maak een werkplan waarin staat hoe de terugkeer naar 

het werk goed kan verlopen en welke samenwerking daarvoor 

nodig is. De volgende punten moeten in het plan staan: 

• manier waarop werkstress wordt gereguleerd; 

• omgang met leidinggevende en collega’s; 

• inhoud van tijdelijk takenpakket; 

• verwachte veranderingen binnen de organisatie; 

• wijze waarop de werkhervatting wordt geëvalueerd; 

• periode waarbinnen de werkzaamheden uitgebreid dienen 

te worden; 

• criteria voor betermelding. 

124 



WAO/WIA (vanaf 1 januari 2006) 

Sinds 1 oktober 2004 kunnen WAO’ers er niet op rekenen dat zij blijvend 

een uitkering zullen ontvangen. Ongeveer 80.000 mensen zullen 

hun uitkering geheel of gedeeltelijk verliezen. Dat komt omdat er 

strenger wordt gekeurd en mensen met klachten als whiplash, RSI en 

chronische vermoeidheid niet meer voor een uitkering in aanmerking 

komen, omdat hiervoor geen medisch objectieve basis aan te wijzen 

zou zijn. Patiënten met whiplash die van de ene dag op de andere 

worden goedgekeurd, krijgen nog twee maanden de uitkering na de 

beslissing over de mate van ongeschiktheid. Wie zijn uitkering verliest 

en niet aan de slag komt, krijgt een tijdelijke WW-uitkering. 

Daarna rest eventueel de bijstand, afhankelijk van het gezinsinkomen. 

Wie bezwaar wil maken tegen de beslissing kan terecht op 

www.uwv.nl. Het UWV organiseert in veel plaatsen voorlichtingsbijeenkomsten 

over herkeuringen. De wet op de arbeidsongeschiktheid 

(WAO) maakt in 2006 plaats voor de Wet Werk en Inkomen naar 

Arbeidsvermogen (WIA). De WIA-normen zijn strenger dan voorheen. 

Slechts de mensen die volledig arbeidsongeschikt zijn en nauwelijks 

uitzicht hebben op herstel binnen vijf jaar krijgen een volledige 

arbeidsongeschiktheidsuitkering. 

De meeste kans op succes biedt een planning met de volgende 

opbouw: 

1. Thuis activiteiten voor het werk kunnen verrichten (e-mails 

lezen bijvoorbeeld). 

2. Aan een vergadering op het werk deelnemen of lichte werkzaamheden 

verrichten (1 uur per dag). 

3. Medewerker wordt strikt gehouden aan de uren en naar 

huis gestuurd als hij wil overwerken. 

4. Per week uitbreiden met 1 of 2 uur. 

5. Af en toe de urenuitbreiding een week overslaan om te kunnen 

stabiliseren. 

6. Zorgen voor ‘lucht’ in het werk door wat leuke taken ernaast 

te geven of opleidingsmogelijkheden. 

7. Wekelijks evalueren hoe het gaat, complimenten geven 

voor wat goed gaat en taken aanpassen. 

Reguleren van werkstress 

De belangrijkste stressfactoren voor reïntegrerende medewerkers 

zijn: te hoge of te lage werkdruk, onzekerheid over de 

eigen toekomst binnen de organisatie en de omgang met collega’s. 

Als de leidinggevende zelf als een bron van stress wordt 

ervaren, is het aan te raden een externe coach aan te stellen of 

een mediator in te schakelen. Verder is het van belang dat reïn- 


125


tegrerende werknemers voldoende regelmogelijkheden bij het 

vervullen van hun werk krijgen. Het contact met collega’s kan 

moeilijk gereguleerd worden. Maar als andere werknemers 

merken dat de leidinggevende rekening houdt met iemands 

whiplash kan dit het intercollegiaal contact ook verbeteren. 

Voor het verminderen van de werkstress is het belangrijk de 

reïntegrerende werknemer op het hart te drukken de huidige 

problemen op het werk niet te zwaar op te nemen. 

De Individuele Reïntegratie Overeenkomst 

Vanaf 1 januari 2004 kun je als werknemer ook zelf het reïntegratietraject 

regelen. Vroeger verliep de reïntegratie via grote 

reïntegratiebureau’s die vaak niet klantgericht maar aanbodgericht 

waren. Tegenwoordig kun je als je zes maanden in de 

WW zit en weer wilt werken of in de WAO of WIA zit (gedeeltelijk 

of niet) via het UWV (Uitvoering Werknemers Verzekeringen) 

het reïntegratietraject bekostigd krijgen. Je kunt met het 

UWV een Individuele Reïntegratie Overeenkomst (IRO) sluiten. 

Daarbij mag je zelf weten met welk bureau en welke consulent 

je reïntegreert en wat de inhoud van het trajectplan 

wordt. Het aanvraagformulier voor het IRO-traject staat op 

www.uwv.nl, reïntegratie, ‘zelf een trajectplan samenstellen’. 

Om een geschikte consulent te vinden is het verstandig om je 

te oriënteren via internet en om anderen naar hun ervaringen 

te vragen. Wellicht heeft je bedrijfsarts een goed advies. De 

eerste afspraak is een oriënterend gesprek. Pas als je met het 

bureau of de consulent in zee gaat, wordt er een voorstel 

gedaan voor het UWV. 

Reïntegratieconsulenten kunnen je helpen met de volgende 

zaken: 

• herstel omdat je wat minder lekker in je vel zit; 

• verwerken van de opgedane teleurstellingen; 

• oriëntatie op vragen als: wie ben ik, wat kan ik, wat wil ik? 

• oriëntatie op normen en waarden; 

• inventariseren van energievreters en energiegevers; 

• in kaart brengen van ideale functies/rollen, rekeninghoudend 

met je (voorlopige of blijvende) beperking; 

• onderzoeken van ideale werkomgeving, rekeninghoudend 

met je (voorlopige of blijvende) beperking; 

126 



Coachingsgesprek voor reïntegrerende medewerker en haar leidinggevende 

Lies, die een ernstige vorm van whiplash heeft gehad en nu terugkeert 

in haar oude baan, werkt in een bedrijf waar een groot beroep 

wordt gedaan op individuele verantwoordelijkheid. Het contact met 

haar leidinggevende Annemiek verloopt moeizaam. Dit was voor 

Annemiek een reden om de hulpverlener van Lies te vragen een 

gesprek tussen haar (Annemiek) en Lies te begeleiden. 

De belangrijkste vragen van Annemiek waren hoe het overleg tussen 

haar en Lies kon verbeteren en met welke taken ze Lies kon belasten. 

Lies wilde vooral weten hoe de werksfeer verbeterd kon worden. 

Het werkoverleg tussen Lies en Annemiek bleek nogal hap-snap te 

gaan: in de kantoortuin of op de gang. De hulpverlener suggereert 

om wekelijks op een vast tijdstip in een aparte ruimte met elkaar te 

overleggen over werkzaamheden. Iets waar beiden graag mee 

instemmen. Eerste probleem opgelost. 

Sinds Lies twee dagen per week was teruggekeerd in haar werk, hadden 

twee collega’s haar voortdurend genegeerd of afgesnauwd. Lies 

wilde weer hetzelfde werk gaan doen als voorheen. Dat lag moeilijk, 

omdat anderen dat werk hadden overgenomen en het werk ook goed 

deden. Lies ervaarde dat er behoorlijk aan de poten van haar stoel 

werd gezaagd en reageerde op deze stress met een toename aan 

spanningsklachten. Leidinggevende Annemiek had op het werk de 

kool en de geit willen sparen. Ze wilde de ambitieuze jonge medewerkers 

niet afvallen, maar ze had ook begrip voor Lies’ situatie. In 

het gesprek vroeg ze Lies of ze zelf ideeën had hoe de werksfeer verbeterd 

zou kunnen worden. Lies had een goed voorstel: ‘Laten we 

een middag organiseren waar iedereen eigen wensen en verlangens 

kan verwoorden. Dan kijken we vervolgens hoe die passen binnen 

de organisatie. Misschien zou ik zelf andere dingen kunnen gaan 

doen, mijn huidige taken draag ik dan over aan mijn collega’s.’ Haar 

leidinggevende kon zich helemaal vinden in haar suggestie. 

• netwerken en oriënteren op de arbeidsmarkt (of op: zelf 

starten); 

• netwerken; 

• solliciteren 

• bedenken van originele manieren om ergens binnen te 

komen. 

In de bijlage vind je een voorbeeld van een trajectplan van een 

reïntegratieconsulent. 


127


13 Het juridisch gevecht 

Bij een ongeluk ontstaat schade, materieel en/of immaterieel. 

Wanneer de verzekeraar de aansprakelijkheid erkent 

of als de rechter daartoe beslist, wordt de schade vergoed. De 

verzekeraar erkent de aansprakelijkheid lang niet altijd; soms 

is het nodig naar de rechter te stappen. Ik spreek hierover met 

John Beer, als partner werkzaam bij Beer Advocaten in 

Amsterdam, waar 14 advocaten werken die letselschadezaken 

voor slachtoffers behandelen. Hij geeft een voorbeeld van de 

juridische problemen die een whiplashslachtoffer kan tegenkomen. 

Beer: ‘De rechter wil weten of iemand een whiplashsyndroom 

heeft. Eigenlijk is dat een discussie die snel beslecht is. 

Anekdotisch wordt wel gezegd dat de diagnose door de politie 

wordt gesteld. Het is de enige medische diagnose die een politieman 

stelt. Whiplash is niet meer en ook niet minder dan dat 

de halswervelkolom een beweging heeft gemaakt ten gevolge 

van een trauma wat als een zweepslag wordt aangeduid. Maar 

128 



daarmee is niet duidelijk wat er dan in het lichaam met de 

betrokkene gebeurt. Dan begint de discussie pas. Is het zo dat 

altijd alle klachten die het slachtoffer heeft het gevolg zijn van 

het ongeval? Ik heb niet lang geleden een procedure afgesloten 

over de vraag of een rughernia die het whiplashslachtoffer 

drie maanden na het ongeval kreeg als gevolg van het ongeval 

moest worden beschouwd. De verzekeraar zei dat dat niet zo 

was. Dat is dan echt een veldslag van deskundigen. De neurochirurg 

zei als deskundige: dat is niet zo. Wij kunnen dat volgens 

onze diagnostische regels niet zeggen. De rughernia kan 

heel wel het gevolg zijn van degeneratie, het zou ook zonder 

het ongeval gebeurd kunnen zijn. Toen werd het aan een neuroloog 

gevraagd en de neuroloog zei: dat is wel waar, volgens 

onze diagnostische criteria is dit een traumatische rughernia. 

Reactie van de verzekeraar: houd maar op met de zaak. Toen 

kwam de zaak voor de Haarlemse rechtbank. De rechtbank 

heeft twee deskundigen benoemd: een neurochirurg en een 

neuroloog. Die zeiden: de neuroloog heeft gelijk. Het is wel 

een traumatische rughernia. De verzekeraar was het er niet 

mee eens. De rechtbank heeft op voordracht van de door de 

rechtbank benoemde deskundigen de vordering toegewezen. 

Het ging niet over geld, maar om het principe dat de rughernia 

een gevolg was van de whiplash. De verzekeraar is in beroep 

gegaan bij het Hof en heeft toen een rapport in het geding 

gebracht van een Oostenrijkse deskundige. Een verkeersongevaldeskundige. 

Die zei dat het wel heel onwaarschijnlijk was 

dat bij een dergelijke lage snelheid zoals hier het geval was een 

rughernia kon optreden. Toen hebben we TNO gevraagd het 

rapport van de Oostenrijker te beoordelen en hun visie te 

geven. Een warboel van deskundigenrapporten. Slotsom was 

dat het Hof de beslissing van de rechtbank heeft bevestigd. 

Dan gaan we nu de schade regelen in een zaak die al jaren 

voortsleept. Ik heb dan ongelooflijk veel bewondering voor 

mijn cliënt omdat het niet vanzelfsprekend is dat je dit allemaal 

volhoudt en financiert. 

Eén zaak heeft me geleerd dat we niet weten wat whiplash 

aan medische problematiek veroorzaakt. Het was een bijzonder 

geval van whiplash. Een man werd van achteren aangereden 

door een beladen legervoertuig. De man kreeg klachten 

die wezen op beschadiging van een hartklep. Het oordeel van 

twee medisch deskundigen was dat er sprake was van causaal 

letsel: de whiplash was de oorzaak van een scheur in een van 

H ET JURIDISCH GEVECHT 

129


de draadjes die zorgen voor het goed functioneren van de 

hartklep. De man heeft een hartoperatie moeten ondergaan 

als gevolg van het whiplashtrauma. 

Wie gelooft nu zo’n man, hij wordt toch gezien als een aansteller? 

In deze zaak getuigden een hoogleraar cardiologie en 

een hoogleraar hartchirurgie. 

Nog een andere bijzondere casus om te laten zien hoe ingewikkeld 

de zaken kunnen liggen. Het ging om een hoogzwangere 

vrouw, die met gordel om, frontaal werd aangereden. Na 

het ongeval werd ze onderzocht, ze keerde terug naar Engeland 

en werd daar nogmaals onderzocht. Haar kind werd 

geboren en bleek ernstig neurologisch beschadigd te zijn. Zijn 

de afwijkingen het gevolg van het ongeval? Zou de baby ook 

zonder ongeval neurologisch gehandicapt zijn? Of is er sprake 

van een medische fout bij de bevalling? Volgens Nederlandse 

deskundigen hebben de Engelse gynaecologen de baby niet 

goed ter wereld gebracht. Met behulp van een MRI-schedelscan 

moet een neuroradioloog een uitspraak doen over de 

waarschijnlijkheid dat de schade in het brein gedurende een 

bepaalde fase van de zwangerschap is opgetreden. De baby is 

vooral motorisch zwaar gehandicapt, niet mentaal. De moeder 

en het kind zijn inmiddels verhuisd naar Australië. 

Schadeposten en deskundigenoordeel 

Wanneer de verzekeraar de aansprakelijkheid erkent of als de 

rechter een veroordeling uitspreekt, wordt de schade vergoed. 

Je moet dan denken aan de volgende schadeposten: reiskosten, 

attenties tijdens de opname (het zogenaamde bloemengeld), 

verlies van zelfwerkzaamheid, huishoudelijke hulp, verlies 

van arbeidsvermogen bij eigen werkgever of bij werk voor 

anderen (het houden van lezingen bijvoorbeeld). In de verzorgende 

sfeer moet je misschien een beroep doen op de Thuiszorg. 

Aanpassingen aan het huis, vaker gebruik maken van 

een taxi, omscholing, smartengeld, de kosten voor het inschakelen 

van deskundigen – het hoort er allemaal bij. Je moet zelf 

goed letten op de kosten, want verzekeraars ‘vergeten’ er soms 

naar te vragen. Sommige van de kosten worden vaak niet vergoed, 

bijvoorbeeld de psychotherapie voor de partner van het 

whiplashslachtoffer. 

John Beer: ‘In whiplashzaken in het verkeer ben je in princi- 

130 



pe als achteropaanrijder aansprakelijk, omdat je te weinig 

afstand tot je voorganger hebt gehouden om je auto tijdig tot 

stilstand te kunnen brengen. De aansprakelijkheid is vaak wel 

duidelijk. Maar dan de schade! Het is door de verzekeraar vrij 

schieten op de whiplashpatiënt, omdat hij of zij zich moeilijk 

kan verweren tegen allerlei verdachtmakingen van mensen 

die gewoon vinden dat het maar uit moet zijn met het gedonder. 

Die discussie kan heel hard zijn, het gaat vaak over veel 

geld. Er is daarbij duidelijk sprake van tegengestelde financiële 

belangen. Het is altijd zo dat mensen met een tegengesteld 

financieel belang een hele bijzondere discussie met elkaar 

voeren, die in het algemeen niet op veel welwillendheid is 

gebaseerd. Want alles wat ik aan jou betaal, ben ik kwijt. Als ik 

jou wat betaal, moet ik het de volgende ook betalen, want wie 

weet heeft die dezelfde advocaat. Verzekeraars zeggen soms 

dat ze ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid hebben, 

dat ze de schadelast niet torenhoog moeten laten oplopen, 

omdat ze anders toch weer om verhoging van de premies 

moeten vragen. 

De procedure 

De zaak begint met een aanrijdingsformulier waaruit de toedracht 

van het ongeluk blijkt. Vervolgens is er een politierapport. 

De letselschade-advocaat of letselschade-expert informeert 

naar de schadeposten. De tegenpartij wordt 

aansprakelijk gesteld voor de schade. Als de aansprakelijkheid 

duidelijk is, kan om een voorschot op de schadevergoeding 

worden gevraagd. Wanneer de klachten zich stabiliseren kunnen 

partijen besluiten om een expertise door een deskundige 

te laten verrichten. Dat houdt in dat een medisch deskundige, 

vaak een neuroloog, je onderzoekt. 

John Beer waarschuwt voor de subjectiviteit in de medische 

discussie over schade. Er is in veel gevallen geen medisch 

objectief oordeel. De medisch adviseur van een verzekeraar 

kan denken dat whiplash niet bestaat en een deskundige uitzoeken 

die in zijn straatje past. 

John Beer: ‘De ene neuroloog ziet het net weer wat anders 

dan de andere. De subjectiviteit van de deskundigen is een 

probleem. Dat is er de oorzaak van dat advocaten en verzeke- 


131


Verschil tussen civiele procedure en sociaal verzekeringsrecht 

In civiel recht, het burgerlijke recht, benoemen partijen samen hun 

deskundigen. Je advocaat kan dan in overleg met jou komen tot een 

lijstje van drie deskundigen. Als het gaat om zaken rond de ziektewet, 

of een WAO-uitkering, dus om sociaal verzekeringsrecht, dan 

bepaalt het UWV hoe de zaken verlopen, en heb je geen invloed op 

de keuze van deskundigen. 

raars rondlopen met witte, grijze en zwarte lijsten van artsen. 

Dat is een aanfluiting voor de beroepsgroep. Die schiet hier 

duidelijk tekort. Voor het slachtoffer is het een belangrijk punt 

dat je in een rechtszaak afhankelijk bent van wie de rechter als 

deskundige benoemt. Als advocaat in dit soort zaken moet je 

een redelijk beeld hebben van wat er in medisch Nederland op 

dit gebied te koop is. Psychiater Koerselman is bijvoorbeeld 

van mening dat andere zaken dan fysieke schade een rol spelen. 

Wat trek je over je heen als je instemt met een psychiatrisch 

onderzoek? Het kan van belang zijn om onderliggende 

psychiatrische beelden uit te sluiten. Maar dan moet je wel 

beoordeeld worden door iemand met niet zoveel vooringenomen 

ideeën als Koerselman. Ik vind het best dat hij de discussie 

aangaat, maar ga niet als deskundige de ruiten van mensen 

ingooien.’ 

Chronische klachten die verband houden 

met persoonlijkheid 

Bij whiplashklachten die langer dan een halfjaar duren, spelen 

psychische factoren en je eigen persoonlijkheid een steeds 

grotere rol. Moet de tegenpartij ook de schade betalen als die 

mede veroorzaakt wordt door de persoonlijkheid van het 

whiplashslachtoffer? 

John Beer: ‘De rechter wordt natuurlijk wel eens geconfronteerd 

met een rapport van een psychiater waarin hij zegt dat 

de persoonlijkheidsstructuur van de cliënt de klachten mede 

in stand houdt. De medicus zegt dat hij er toch moeite mee 

heeft de gevolgen die er nu zijn aan het ongeval te koppelen. 

De rechter vraagt dan: “Waren die klachten dan ook opgetreden 

als het ongeval niet was gebeurd?” “Nee,” zegt dan de deskundige. 

Dan zegt de rechter: “Dan vind ik toch dat het een 

ongevalsgevolg is.” 

132 



De aansprakelijke partij moet het slachtoffer nemen zoals 

hij is. Als je iemand met een heel kwetsbare persoonlijkheid 

beschadigt, kunnen de gevolgen daarvan veel ernstiger zijn 

dan wanneer je iemand met een sterke persoonlijkheid 

beschadigt. Het verschil in consequenties kan enorm zijn. De 

rechter heeft in constante rechtspraak, tot de Hoge Raad aan 

toe, dat risico bij de aansprakelijke partij gelegd. Nu kent dit 

zijn grens in gevallen waarbij je moet zeggen dat persoonlijkheid 

als zelfstandige oorzaak van klachten moet worden aangemerkt. 

Wanneer het ongeval er eigenlijk niet meer toe doet, 

dan heb je een probleem als slachtoffer. Ik heb een procedure 

gevoerd bij de rechtbank Haarlem waar dit heel duidelijk een 

item was. Waar alle medici het over eens waren was dat het 

slachtoffer ongevalsgevolgen liet zien die medisch gezien niet 

te begrijpen waren. Het ging om een bedlegerige whiplashpatiënt. 

De rechtbank zegt dan dat er een grens is aan de termijn 

van de ongevalsgevolgen. Het is een oplossing waar de kool en 

de geit gespaard worden. 

Nog een voorbeeld. Het gaat om een 53-jarige man. Hij is 

zakelijk directeur van een psychotherapeutisch centrum. Het 

ongeval deed zich voor in februari 1995. Er was sprake van een 

kop-staartbotsing. Hij werd van achteren aangereden door 

een beladen autobus. Die man had een vrij hoge functie en hij 

heeft geprobeerd zijn werk te hervatten. Dat is niet gelukt. Hij 

is uitgevallen in november 1995. Hij is in 1996 arbeidsongeschikt 

geworden voor 80-100%. Die verzekeraar zei: “Wij geloven 

niet dat al die problemen waarvoor hij nu arbeidsongeschikt 

is aan het ongeval opgehangen kunnen worden.” Er zijn 

toen twee deskundigen uit het Academisch Ziekenhuis Maastricht 

gevraagd, een neuropsychiater en een neuropsycholoog. 

Die hebben in december 1997 gerapporteerd. In het rapport 

staat dat bij neuropsychologisch onderzoek beperkingen 

op het cognitief gebied worden geconstateerd en dat die 

beperkingen gezien kunnen worden als een direct gevolg van 

het ongeval. Ze zeiden ook dat het onwaarschijnlijk was dat de 

klachten zouden zijn opgetreden als het ongeval niet plaats 

had gehad. De klachten zijn van blijvende aard en leveren blijvende 

beperkingen op in de werksituatie. Probleem was dat de 

man lichamelijk niets mankeerde. Hij heeft in de periode kort 

na het ongeval wel klachten gehad, maar die verdwenen snel 

naar de achtergrond. Het ging om geheugenstoornissen, concentratieproblemen 

en vermoeidheid. Dat zijn het soort 


133


klachten waarvan iemand zegt: hoeveel directeuren hebben 

daar geen last van? 

In deze procedure kwam de verzekeringsmaatschappij met 

een rapport van de psychiater Koerselman uit Utrecht. Deze 

psychiater begon wat schamper te doen over het rapport van 

de Maastrichtse deskundigen. De rechter nodigde de Maastrichtse 

deskundigen uit te reageren op wat Koerselman 

gezegd had. Koerselman werd in deze procedure afgeserveerd, 

de rechter wees de vordering toe. Dat betekende dat de inkomensschade 

van deze directeur moest worden vergoed. Hij 

was lid van een tweekoppige directie. Hij had naast zich een 

psychiater die van heel dichtbij zag dat zijn collega na het 

ongeval niet meer degene was die hij was, en dat hij zijn uiterste 

best had gedaan om te blijven werken, al lukte dat op het 

laatst niet meer. Het ging in deze zaak om arbeidsvermogenschade 

zoals we dat noemen, er was dus inkomensschade 

maar ook immateriële schade. De man stond volop in het 

leven, had een goede maatschappelijke positie, en er was een 

forse derving van levensvreugde. De rechter heeft de volledige 

inkomensschade toegewezen en een smartengeld (2003). In 

totaal kreeg hij rond de 150.000 euro. Verder krijgt hij een 

WAO-uitkering. Hij is nu 61. De kans dat hij onder het nieuwe 

regime in 2006 wordt aangepakt is klein. Als je een deal sluit 

met een verzekeringsmaatschappij kun je als voorwaarde 

opnemen dat de zaak opnieuw bekeken wordt op het moment 

dat de WAO wordt opengebroken. Hierbij was er geen sprake 

van een deal, de rechter heeft de schade toegewezen. Op het 

moment dat er meer schade blijkt te zijn kun je in principe 

gewoon terug naar de rechter.’ 

Foute dokters 

‘De afgelopen jaren hebben uitgewezen dat slachtoffers niet 

mee hoeven te werken aan alle medische onderzoeken die 

door verzekeraars worden voorgesteld. Er zijn gewoon echt 

foute dokters. Die foute dokters moeten aangepakt worden. Je 

moet kunnen aantonen dat rapporten schandalig zijn, maar ik 

denk dat het goed is dat deskundigen in het algemeen, en 

foute dokters in het bijzonder het signaal krijgen dat patiënten 

zich niet zomaar willoos naar de slachtbank laten voeren. Er is 

jurisprudentie van medische tuchtcolleges van dit soort 

134 



zaken, info die voor advocaten beschikbaar is. Een deskundigenrapport 

moet volgens de medische tuchtrechter aan 

bepaalde criteria voldoen, bijvoorbeeld consistentie, motivering, 

logisch verband tussen bevindingen en conclusie, enfin, 

het komt neer op fatsoen en weldenkendheid. Het moet een 

eerlijk verhaal zijn, te goeder trouw. Foute dokters doen dat 

niet, die denken te scoren bij verzekeringsmaatschappijen 

door mensen stuk te schrijven. Dat kun je niet altijd tegengaan, 

maar je kunt er wel paal en perk aan stellen door patiënten 

te wijzen op de mogelijkheden die ze hebben in het 

medisch tuchtrecht.’ 

Goede advocaat 

Hoe weet je of je een goede advocaat hebt? ‘Je kunt in ieder 

geval vragen of iemand lid is van de landelijke specialistenvereniging 

ASP. De vereniging telt ruim 50 leden en wisselt informatie 

en praktijkervaringen uit, onder meer over deskundigen 

(www.asp-advocaten.nl). De ASP streeft professionalisering 

na, en onderneemt acties om de juridische positie van slachtoffers 

te versterken. In dat verband levert ASP ook commentaar 

op aanhangige wetsvoorstellen. Om lid te kunnen worden 

van de ASP moet je in ieder geval de postdoctorale opleiding 

bij de LSA hebben gevolgd, bovendien 50% van je tijd besteden 

aan letselschadezaken, en als advocaat uitsluitend voor 

slachtoffers optreden en niet voor aansprakelijkheidsverzekeraars. 

Ik ben voorzitter van de vereniging. Ik zie ook wel cliënten 

die klachten hebben over hun advocaat. Dat blijkt vaak over 

communicatie te gaan. Soms klikt het niet. De relatie die je met 

je advocaat aangaat is intensief. Als cliënt kom je met de meest 

intieme levensdetails bij je advocaat. Je wilt ook dat de advocaat 

van je keuze daadwerkelijk de zaak behandelt. Het mag 

niet zo zijn dat een advocaat toezegt de zaak zelf in behandeling 

te nemen, maar het in werkelijkheid aan een ander, in het 

ergste geval aan een niet-advocaat, overlaat. Aan de andere 

kant is het natuurlijk ook niet zo dat je als advocaat verplicht 

bent een zaak in behandeling te nemen. Als je bij een ASPadvocaat 

komt, weet je wie de zaak doet. Op ons kantoor is dat 

ook het geval. Je moet ook helderheid bieden over wat de kosten 

zijn van een zaak, over mogelijkheden van kosteloze rechts- 


135


bijstand of die van een rechtsbijstandsverzekering. Op onze 

website www.beeradvocaten.nl vind je informatie over de 

financiële consequenties van de inschakeling van een advocaat. 

In alle gevallen is het eerste gesprek gratis en vrijblijvend. 

Er zijn advocaten die zeggen door de tegenpartij betaald te 

worden en dat het niets kost om een procedure te voeren, 

omdat het verhaald kan worden op de aansprakelijke partij. 

Dat is geen goede voorstelling van zaken. De cliënt is altijd 

verantwoordelijk voor de kosten van het inschakelen van een 

advocaat. Wel is het zo dat in veel gevallen de buitengerechtelijke 

advocaatkosten door de aansprakelijke partij vergoed 

moeten worden. Als de tegenpartij uiteindelijk dus niet aansprakelijk 

blijkt te zijn, worden de advocaatkosten dus niet 

vergoed en moet de cliënt deze dus zelf betalen. 

Het is goed om buitengerechtelijke advocaatkosten te 

onderscheiden van advocaatkosten die gemaakt worden tijdens 

een juridische procedure. Deze laatstbedoelde kosten 

worden niet automatisch en volledig vergoed. In een proces 

bepaalt de rechter in het eindvonnis of, en zo ja in hoeverre, 

vergoeding voor die kosten moet worden verleend. Dan is kostenvergoeding 

dus niet zeker meer. 

In de procedure die voor het slachtoffer van rughernia voor 

de rechtbank en het gerechtshof werd gevoerd, waren de kosten 

als volgt: 30.000 euro honorarium advocaat, 2000 neuropsychiater 

en neuropsycholoog, 4545 door rechter benoemde 

deskundigen en 3484 TNO-onderzoek. Mijn cliënt kreeg hiervan 

8100 euro terug. Dit is bij lange na niet kostendekkend. De 

rechter hanteert een tariefschema dat in geen verhouding 

staat tot de daadwerkelijk gemaakte kosten. Maar er stond ook 

een groot zakelijk belang op het spel, 700.000 euro. Dit is de 

inzet van de schaderegeling. 

Voor cliënten staat er in een procedure veel op het spel. 

Daarom zul je als advocaat alleen een procedure willen voeren, 

als je er zeker van bent dat hij gewonnen kan worden. Als 

ik het anders inschat, adviseer ik de cliënt om ermee te stoppen. 

Het oordeel van de deskundigen is de enige factor die ik 

niet in de hand heb. Maar ook daar is in veel gevallen een 

mouw aan te passen: ik kan aan de rechter een voorlopig deskundigenbericht 

vragen. Dan benoemt de rechter nog voordat 

de procedure van start gaat een deskundige. Op basis van het 

deskundigen rapport adviseer ik de cliënt om door te gaan of 

niet. De cliënt loopt op die manier zo min mogelijk risico. 

136 



Mannen schakelen eerder een advocaat in dan vrouwen 

‘Het valt me op dat de zaken waarover ik vertel meestal over 

mannen gaan, met uitzondering dan van de bedlegerige 

patiënte. Mannen nemen wellicht makkelijker het risico van 

juridische kosten. Ze kopen makkelijker iets omdat ze een 

dienst de moeite waard vinden. Mannen maken misschien de 

kosten-baten afweging wat zakelijker. Zakenmannen investeren 

om te winnen. Dat doen ze altijd al, de hele dag. Ik heb bijvoorbeeld 

nu een cliënt die advocaat is. Het gaat om een ernstig 

whiplashtrauma en hij zal nooit meer dan 50% werken. Hij 

is een voorbeeld van iemand die doorgaat, omdat hij ook werkelijk 

heel wat verloren heeft in financiële zin.’ 


137


14 Klachten op een rijtje 

Omdat ik benieuwd was naar het soort klachten dat mensen 

met een whiplash ervaren, en naar de duur van die 

klachten, heb ik een kleinschalig onderzoek gedaan. In het 

onderzoek heb ik onderscheid gemaakt naar de klachten van 

mannen en vrouwen, en naar de klachten zoals die vlak na het 

ongeluk worden ervaren, en na een jaar. Op basis van het 

onderzoek dat eerder is verschenen (voor een overzicht zie 

Scholten-Peeters, 2004) had ik verwacht dat de klachten in de 

138 



loop van de tijd sterk zouden afnemen en dat de klachten tussen 

mannen en vrouwen niet sterk zouden verschillen. 

De vragenlijst is door 14 vrouwen en 10 mannen ingevuld 

(24 personen). 

Uit onderstaande resultaten blijkt dat de whiplashklachten 

door de respondenten goed herkend worden. In de open 

ruimte op de vragenlijst die bestemd was voor ontbrekende 

klachten en commentaar, werden als aanvullende klachten 

aangegeven: reuma, buikpijn, huilerig en labiel. 

Bij vrouwen bleken de klachten in de loop van de tijd niet 

veel minder te worden. Bij mannen namen sommige klachten 

in ernst toe. Vrouwen gaven veel meer klachten aan dan mannen. 

De resultaten van het onderzoek 

Klachten Na Na Na een Na een 

ongeluk ongeluk jaar jaar 

Man Vrouw Man Vrouw 

% % % % 

Gebrek aan energie/geen energie 50 86 40 71 

Pijn in de nek 60 93 50 71 

Gevoeligheid in de nek 60 86 50 64 

Stijfheid van de nek 60 93 50 71 

Hoofdpijn 60 86 50 71 

Migraine 20 50 20 50 

Misselijkheid 50 86 30 64 

Uitstralingspijn 50 86 50 71 

Vergeetachtigheid 50 79 40 64 

Dingen verkeerd wegzetten 30 71 40 50 

Concentratieproblemen 50 79 50 64 

Woorden verkeerd schrijven 10 64 10 50 

Niet meer kunnen rekenen 10 57 20 43 

Emotioneel overgevoelig 30 79 30 64 

Verminderd zelfvertrouwen 30 57 30 57 

Daas of raar gevoel in je hoofd 10 86 10 64 

Gevoel van vervreemding 10 57 30 36 

Prikkelbaar 40 79 40 64 

Angstig 40 86 20 50 

Depressief 30 79 40 71 

K LACHTEN OP EEN RIJTJE 

139


Klachten Na Na Na een Na een 

ongeluk ongeluk jaar jaar 

Man Vrouw Man Vrouw 

% % % % 

Spierzwakte in schouders en nek 20 79 40 57 

Tintelingen in handen 50 71 50 43 

Overgevoeligheid voor licht 

en geluid 50 71 40 64 

Verandering in smaak 10 36 10 29 

Stoornis in evenwicht 40 71 40 64 

Duizeligheid 50 79 30 64 

Oorsuizen 20 64 20 50 

Warm/koud krijgen 30 43 20 50 

Op gekke tijden eetlust krijgen 20 36 20 21 

Slaapproblemen 20 64 20 57 

Verandering hartritme 10 36 20 29 

Overmatige transpiratie 10 43 10 36 

Oogklachten (niet scherp 

kunnen zien, friemels voor ogen, 

wazig zien, flikkeren en 

flonkklachten) 10 71 40 57 

Slikklachten 36 10 29 

Kaakgewrichtklachten 20 36 10 21 

Verstoring menstruatie 36 21 

Te vroeg in de overgang 7 7 

Het leven niet meer de moeite 

waard vinden 30 57 10 50 

Zelfmoordgedachten 20 14 21 

Hernia 7 20 7 

Gewichtstoename 30 29 30 21 

Geen zin in sex 20 71 50 

Nachtmerries 10 36 29 

Opgejaagd gevoel 30 57 20 50 

Uit het onderzoek blijkt dat vrouwen minstens twee keer 

zoveel klachten hebben als mannen. Duidelijk is ook dat voor 

mannen én vrouwen de klachten na een jaar wel iets verminderd 

zijn. De helft van de mannen en bijna tweederde van de 

vrouwen blijven nekklachten houden. Wel zijn bij mannen 

sommige klachten verdwenen. Mannen hebben na een jaar 

140 



geen last van zelfmoordgedachten, nachtmerries, of verminderde 

seksuele behoeften. Wel hebben mannen na een jaar 

meer last van tintelingen in de handen, hernia en gewichtstoename. 

Verstoring van de menstruatie en vroeg in de overgang 

raken zijn weinig frequente klachten. Wel meldt één vrouw dat 

ze ondanks de pil vlak na het ongeval in verwachting is 

geraakt. Ze is bevallen van een gezonde zoon. Maar of dit incident 

verband houdt met de whiplash valt niet te zeggen. 

Hoe komt het dat vrouwen tweemaal zo hoog scoren op klachten 

direct na het ongeluk als mannen? Biologische factoren 

kunnen van belang zijn. Vrouwen zijn beweeglijker, en het kan 

zijn dat meer nekspieren een klap hebben gehad. Mogelijk 

spelen ook culturele factoren een rol. Van vrouwen wordt 

geaccepteerd dat ze klagen, van mannen niet. 

Na een jaar zie je dat de verschillen tussen mannen en vrouwen 

iets minder worden. Vrouwen worden wellicht minder 

beloond op hun klachten, en mannen hoeven zich niet langer 

groot te houden. 

Opmerkingen van respondenten bij de vragenlijsten 

Een aantal mensen heeft van de gelegenheid gebruik gemaakt 

hun situatie verder toe te lichten. Uit de opmerkingen blijkt 

dat het moeilijk is je aan te passen aan de nieuwe situatie. Veel 

mensen hebben daar problemen mee en worden er somber 

van. Sommigen hebben last van zelfmoordgedachten. Degenen 

die hun lot kunnen accepteren en zich aanpassen, voelen 

zich tevreden. 

Niet kunnen accepteren van de klachten 

Een vrouw schrijft over haar man met whiplash dat hij veel last 

heeft van pijn in nek, schouders en borst. Haar man heeft veel 

last van hoofdpijn en krijgt daar medicijnen voor. Hij moet 

zoeken naar woorden en kan geen lange gesprekken voeren. 

Tussen de middag gaat hij naar bed. Haar man zegt zich als 

een bejaarde te voelen, die telkens iedereen in de weg zit. Hij 

wil volgens haar niet accepteren dat hij niet evenveel kan doen 

als vroeger. Hij zegt: ik ben geen watje en ook geen klein kind. 


141


Vanwege zijn klachten gaat hij eens in de twee weken naar de 

huisarts. 

Aanpassingen na het ongeluk 

Een 47-jarige man is direct na het ongeluk fulltime gaan werken. 

Pas later is hij vanwege zijn klachten minder gaan werken, 

25 uur in plaats van 40 uur. Hij heeft op zijn werk een aangepast 

bureau gekregen, een aangepaste stoel en 

verschillende hulpattributen. Hij doet vrijwel geen huishoudelijk 

werk meer. 

Een 28-jarige vrouw zegt: 

‘Sinds het ongeluk ben ik thuisgebleven. Op het werk kan ik 

toch alleen maar huilen. Ik neem rust. Ik heb een manueel therapeut 

en gesprekken met een psycholoog. Door te sporten 

probeer ik mijn conditie weer op peil te brengen. Misschien heb 

ik geen whiplash, maar ben ik burnout. Dat probeer ik uit te 

zoeken.’ 

Een 31-jarige vrouw mailt: 

‘Ik kreeg het ongeluk als student. Ik kon de studie niet vervolgen, 

moest me omscholen. Twee jaar en een week na het ongeluk 

ben ik gaan werken. Ik werk 21 uur per week, kan geen lange 

dagen maken vanwege de klachten. Na zes jaar kan ik het nog 

steeds niet accepteren dat ik continu klachten heb. Ook vind ik 

het moeilijk om dingen uit handen te geven en mensen te vragen 

iets voor me te doen. Dat komt ook doordat whiplash niet 

zichtbaar is.’ 

Een 23-jarige vrouw is na het ongeluk ziek gebleven en zit in 

de WAO. Ze kreeg het ongeluk op haar 19e. Ze doet nu vrijwilligerswerk. 

Ze schrijft: 

‘Ik leid een zo actief mogelijk leven. Ik denk positief, werk en 

leef volgens mijn eigen tempo en luister goed naar mijn 

lichaam. Ik stop als het niet meer gaat.’ Ze is tevreden over haar 

aanpak. Ze zegt: ‘Ik had het natuurlijk liever allemaal anders 

gewild, maar dit is voor mij nu de beste manier om nog een 

gelukkig leven te leiden.’ 

Een 38-jarige vrouw kreeg 4 jaar geleden een ongeluk. Ze is 

vier maanden na het ongeluk weer gaan werken. Ze werkt in 

een andere functie en minder. Ze heeft zich omgeschoold, en 

heeft een goede bureaustoel gekregen. Haar kind is meer naar 

142 



de crèche gegaan. Ze zegt dat ze het moeilijk vindt om aanpassingen 

te vragen vanwege haar whiplash. Zo zou ze liever met 

haar gezicht naar de deur zitten, dan met haar rug ernaar toe. 

Ze zegt: 

‘Ik vind het moeilijk om voor mezelf op te komen, omdat ik voor 

de rest toch goed functioneer!!! Ik moet het mijn collega’s nog 

wel eens duidelijk maken dat ik het niet red om twee dagen achter 

elkaar te werken, hoe graag ik het ook zou willen. Als ik 

mezelf opoffer, omdat een collega graag wil ruilen, ben ik de 

dag erna een zombie, moe, moe en nog eens moe.’ 

Een 31-jarige vrouw heeft na het ongeluk hulp in de huishouding 

genomen. Ze is, net als de meeste anderen, minder gaan 

werken en in een andere functie. 

Een 36-jarige vrouw doet vrijwilligerswerk in een dierenasiel 

en dierenambulance. Ze is een week na het ongeluk weer 

gaan werken, heeft niets aangepast. Ze merkt dat ze snel in de 

war raakt, niets kan onthouden en snel gestrest is en depressief. 

Ze zegt: 

‘Ik ben heel onzeker en kan niet goed meer nadenken. Ik kan 

mijn gevoelens niet meer uiten en voel me daardoor schuldig 

tegenover mijn man en kinderen. Ik krijg wel veel steun van een 

vriendin en collega.’ 

Een 54-jarige bedrijfsmaatschappelijk werkster heeft zich na 

twee maanden werken helemaal ziek gemeld. Een halfjaar na 

het ongeluk is ze weer aan het werk. Ze werkte daarvoor op 

veel verschillende locaties, maar nu werkt ze op een vaste plek 

en minder uren. Ze is behandeld door een osteopaat en door 

een fysiotherapeut. Om te herstellen heeft ze veel gewandeld 

en aan cardiofitness gedaan. Ze is beter voor zichzelf gaan zorgen, 

beter gaan eten en doet meer dingen waarvan ze geniet. 

Ze is over haar hulpverleners tevreden, maar niet over de 

bedrijfsarts en haar leidinggevende. Die hebben haar teveel 

onder druk gezet. 

Een 33-jarige vrouw is vijf maanden na het ongeluk weer 

fulltime gaan werken. Ze leidt een rustiger en meer aangepast 

leven. Ze zegt: ‘De whiplash is een onderdeel van mijn leven 

geworden. Met de nodige aandacht ervoor is het redelijk tot 

goed te doen.’ Ze is tevreden over hoe ze het heeft aangepakt. 

De jongste deelnemer aan het onderzoek is 16 jaar. Ze 

draagt een nekkraag en heeft haar bed in de woonkamer gezet. 


143


Een jaar na het ongeluk gaat ze om verder te herstellen naar 

een revalidatiekliniek. 

Zelfmoordgedachten 

Een man zegt: 

‘Ik ben niet moedeloos of depressief, maar heb af en toe de 

vreemde drang de auto richting afgrond te sturen of van het 

balkon te springen. Het is nu ruim 10 jaar geleden dat ik een 

whiplash heb gekregen. Daarna kreeg ik nog twee kleine ongevallen. 

Voorheen kon ik alles nog beheersen, maar het wordt 

zienderogen minder. Ik gebruik nu twee jaar een anti-depressivum, 

dit voorkomt in ieder geval dat ik in een dip raak. Ik noem 

het maar pijn met een glimlach. Gelukkig kan ik die glimlach 

nog vaak opbrengen.’ 

Behandeling 

Een man schrijft: 

‘Ik heb een half jaar fysiotherapie gehad, en nu oefentherapie. 

Voor mijn gevoel helpt niets.’ 

Een andere man schrijft: 

‘Luisteren naar mijn lichaam helpt.’ 

Een 23-jarige vrouw voelt zich door haar hulpverleners niet 

geholpen: 

‘De voorlichting is minimaal. Je krijgt van diverse artsen tegenstrijdige 

adviezen. Je moet dus je eigen weg volgen en daar ben 

ik aardig mee bezig.’ 

Na whiplash burnout 

Marja, 39 jaar, accountmanager: 

‘Ik ben uiteindelijk vier maanden na het ongeluk en de whiplash 

met een burnout uitgevallen. De oorzaak van de whiplash 

is een vreemd verhaal: botsing met een hert. Precies in de tijd 

dat ik ook een huis gekocht had, zou gaan verbouwen én trouwen! 

Van de herinneringen aan het hert, dat na vijf minuten 

stuiptrekken is overleden, had ik in het begin het meeste last. 

De eerste drie maanden elke ochtend om vijf uur wakker; volgens 

de kinderen was dat precies de tijd dat Bambi zijn moeder 

roept omdat hij honger heeft… Inmiddels kan ik er wel om 

lachen. Een beetje. Nu begint het steeds meer te wennen dat ik 

beperkte energie heb en me daaraan moet aanpassen. Als ik me 

144 



daar aan houd, zie ik ook de vooruitgang. Maar je weet op een 

gegeven moment niet meer waar de burnout begint. En of het 

wel een whiplash is. Ik heb steeds het idee dat ik een beetje achter 

mezelf aanloop; ik bedenk van alles, het lijkt daarna “vergeten 

te zijn” maar ik moet het wel uitvoeren. Dan heb ik het echt 

over direct op elkaar volgende gedachten als: ui snijden, in pan 

doen. En dan sta ik met een ui in de huiskamer… me afvragend 

wat ik ook al weer ging doen. Bleek dat één van de kinderen me 

riep om iets te bekijken. Dubbele prikkeling blijkt (nog) niet te 

gaan. Het intrigeert me ook mateloos: je bent zo ontzettend niet 

jezelf. Met meteen de mogelijkheid om jezelf weer (uit) te vinden. 

Dat vind ik mooi. Voor mij is dit wel een periode waarin ik 

veel mogelijkheden heb. Niet via mijn werkgever; die heeft 

besloten dat ik strategisch ziek ben.Ik zou dat gráág willen: dan 

kan ik vandaag “mijn sokken optrekken”, en morgen aan het 

werk! Ik stel me mijn “en opeens is alles voorbij-droom” elke 

dag voor: je wordt wakker en bent hersteld! Wat ga je dan doen? 

Dat helpt me om vooruit te blijven denken en niet bij de pakken 

neer te zitten. 

Ik heb geweldige steun aan mijn echtgenoot gehad, kinderen 

die me heel lief steunden, een arts die er daadwerkelijk voor me 

was (manuele arts). Ook de bedrijfsarts was zeer adequaat. 

Maar ik wil te snel, zegt de psycholoog, en de rest… voor 

iemand die altijd vol in het leven stond, graag aan het werk was, 

net aan een nieuwe studie wilde beginnen en zich graag (snel) 

thuis wilde gaan voelen in een nieuwe omgeving, was dit wel 

erg moeilijk. Ik blééf maar proberen om weer snel “normaal” te 

kunnen functioneren. Dat werkt dus niet. Nu houd ik rekening 

met mijn huidige ritme; heb lang nodig om 's ochtends op gang 

te komen. Ben niet snel met mijn woorden, dus moet extra lang 

nadenken. En dan komt er nog wel eens het verkeerde uit. Het 

verkeer gaat nog erg snel; fietsen vind ik eigenlijk best wel eng. 

Aan lange afstanden autorijden moet ik nog niet denken! 

Inmiddels is mijn leaseauto door het bedrijf teruggenomen, 

dus rest me de trein. Dat was eerlijk gezegd een opluchting! Die 

stilstaande auto, die alleen voor privé doeleinden werd gebruikt 

werd voor mij een belasting. Wat me het meest opvalt is de totale 

onwetendheid van mensen om me heen, en de hardheid van 

hun (voor)oordeel. Daar heb ik het meeste “last” van gehad; je 

krijgt weinig tijd om “uitgevallen” te zijn, waar ik zelf een schepje 

bij op deed, en weinig ruimte voor herstellen. Dat is een wijze 

les geweest; er blijkt dus meer te zijn dan rennen, vliegen, dra- 


145


ven en targets halen. En eigenlijk hè, eigenlijk is dat wel een 

prachtige en hoopgevende ontdekking!’ 

Conclusie 

Whiplash mag dan medisch niet aantoonbaar zijn, de gevolgen 

van whiplash zijn dat wel. Op alle 44 klachten van de vragenlijst 

wordt gescoord. De lijst lijkt vrij compleet te zijn, de enkele 

klachten die aanvullend zijn genoemd, werden niet gedeeld. Uit 

de lijst blijkt dat de gevolgen van whiplash fysiek, emotioneel, 

cognitief en psychisch zijn. Je hebt pijn in je nek en in je hoofd, 

je gezichtsvermogen is verslechterd. Je energie is beperkt. Daarnaast 

kun je last hebben van cognitieve klachten, zoals verminderde 

concentratie en vergeetachtigheid. De psychische klachten 

bestaan vrijwel direct na het ongeluk en bestaan uit angst, 

depressiviteit en een gevoel van onzekerheid. 

De klachten zijn na een jaar iets verminderd, maar van 

wezenlijk herstel is bij veel mensen geen sprake. De fysieke 

klachten, de pijnlijke nek, gaan bij een aantal mensen niet 

over. De hoofdpijn blijft. Veel mensen worden hierdoor somber, 

een aantal vindt het leven niet meer de moeite waard en 

overweegt er een einde aan te maken. 

Vrouwen hebben direct na het ongeluk ruim twee keer 

zoveel klachten als mannen. Wellicht komt dit door fysieke 

verschillen. Van belang lijkt ook te zijn dat vrouwen aandacht 

krijgen wanneer zij klachten hebben. Mannen horen niet te 

klagen en doen stoer. Tenzij dat echt onmogelijk is. Opvallend 

is ook dat na een jaar de verschillen tussen mannen en vrouwen 

minder groot zijn. 

Uit de vragenlijsten blijkt dat degenen die zich met de whiplash 

verzoenen en zich aanpassen zich gelukkiger voelen. 

Mede op basis van deze antwoorden is een vragenlijst over 

whiplashklachten geconstrueerd. Deze staat in hoofdstuk 4. 

146 



15 Behandeling op maat 

Tot besluit wil ik drie voorbeelden geven van geslaagde 

interventies om te laten zien hoe het herstelproces verloopt. 

Omdat herstel van whiplash met zoveel verschillende 

dingen te maken kan hebben, is het niet zinvol een standaardprotocol 

te hanteren bij het behandelen van de klachten, zoals 

dat bijvoorbeeld wel mogelijk is bij burnout, depressie of 

angststoornissen. Soms zal een traumabehandeling nodig 

B EHANDELING OP MAAT 

147


zijn, soms omscholing, soms een assertiviteitstraining. Soms 

alledrie. 

Voor de behandelingen maak ik gebruik van cognitieve 

gedragstherapie. Deze therapie gaat ervan uit dat je je gedachten 

en gedrag kunt beïnvloeden. Irrationele gedachten (‘het is 

ook nooit goed wat ik doe’) en niet functioneel gedrag (dichtklappen, 

je terugtrekken) worden aangepakt. Het accent ligt 

op de vraag hoe je je wilt voelen en welke doelen je stelt. Een 

behandeling is geslaagd als de cliënt tevreden is over de resultaten 

die zijn bereikt, wat niet wil zeggen dat de cliënt vrij van 

klachten is, of weer volledig aan het werk. 

Omgaan met boosheid 

JEANET, 48 jaar, meldde zich aan vanwege stressklachten, vermoeidheid 

en gebrekkige frustratietolerantie. De klachten 

waren ontstaan na een ernstig auto-ongeluk. Ze werkte ook na 

het ongeluk bij haar man in de zaak en ze kon het werk nauwelijks 

aan. Als klanten zeurden, kon ze woedend uitvallen. 

Mijn behandelvoorstel luidde: 20 sessies, waarbij de behandeling 

inhield: relaxatie, cognitieve gedragstherapie, Eye Movement 

Desensitisation and Reprocessing (EMDR). Mijn verwachting 

was dat Jeanet door beter om te gaan met de 

spanningen, over meer energie zou beschikken. De tegenpartij 

betaalde de therapiekosten. 

De behandeling start met het aanleren van ontspanningsoefeningen. 

Jeanet reageert daar goed op, ze slaapt beter. Ze krijgt 

ook een cassettebandje mee met Pijnmanagement van Mark 

Grant, een Australische EMDR-therapeut. Ze draait het bandje 

vaak af als ze in bad zit. Ze fitnesst drie keer per week en gaat 

een keer per week stijldansen met haar man. Haar pijnklachten 

verminderen en haar stemming verbetert. Ze zegt: ‘Ik heb 

pijn, maar ik voel me vrolijk.’ Tijdens de behandeling breidt ze 

haar werktijd uit tot 30 uur per week. Maar uiteindelijk wil ze 

niet meer in de winkel werken. Ze wil zich omscholen, en ze 

schrijft zich in voor een cursus veilingmeester. 

Tijdens de behandeling heb ik gebruik gemaakt van EMDR 

(zie hoofdstuk 11 voor uitleg). EMDR was nodig omdat Jeanet 

bang was op de weg. Vooral de weg waar ze het ongeluk had 

gekregen boezemde haar veel angst in. Jeanet zegt: ‘Ik voelde 

148 



me heel benauwd toen ik bijkwam na het ongeluk. Ik had mijn 

hond voorbij zien flitsen en dacht: als hij maar niet met zijn 

poten in het glas zit. Mijn hond moet de auto uit. Vervolgens 

dacht ik: ik heb een ingeklapte long, ik ga dood. Het gerinkel 

van glas vond ik het ergste moment, ik wist niet waar het vandaan 

kwam.’ 

De situatie van het rinkelende glas nam ik als start voor de 

EMDR. De negatieve gedachte die Jeanet nu heeft als ze terugkijkt 

op de situatie is: ik ben helemaal machteloos. De positieve 

gedachte, die nog niet erg waar aanvoelt, is: ik heb het overleefd. 

Jeanet neemt eerst het rinkelende glas met de negatieve 

gedachte in gedachten. Op een schaal van 0-10 geeft ze haar 

spanning aan: 8. Ze voelt de spanning vooral in haar rug en 

schouders. Ze volgt met haar ogen mijn handbewegingen. Vervolgens, 

als de spanning tot 0 is gedaald, koppelt ze aan 

dezelfde situatie de gedachte: ik heb het overleefd. Door middel 

van oogbewegingen wordt die gedachte geïnstalleerd 

zodat deze waar aanvoelt. 

Met EMDR zijn vervolgens ook andere auto-situaties 

behandeld: de glinstering op de weg; in de regen rijden met 

passagiers; de gedachte: ik heb een ingeklapte long en ga 

dood; liggend op de brancard het gelach horen van de dader. 

Een aantal keren maak ik gebruik van een zelfanalyseschema 

van cognitieve gedragstherapie. Jeanet beschrijft de situatie 

die haar stress bezorgt in het volgende schema. Aan de linkerkant 

staat de situatie die haar dwarszit, haar gedachten en 

haar gevoel en gedrag. Aan de rechterkant staat de cameracontrole 

(is de situatie objectief weergegeven?), de uitdaging 

van de gedachten die Jeanet aan de linkerkant heeft opgeschreven 

en haar gewenste gevoel en gedrag. 

Cruciaal in deze methode is dat je de situatie die je nare gevoelens 

bezorgt, beschrijft los van de gedachten en het gevoel. 

Beschrijf de gebeurtenis zo objectief mogelijk en zet dan bij B 

alle negatieve en irrationele gedachten. Die gedachten ga je 

ondervragen. Je onderwerpt jezelf aan een juridisch verhoor 

door jezelf vier vragen te stellen: 

• Is het zo? 

• Bereik ik het gewenste doel? 

• Kom ik niet onnodig in conflict met mezelf? 

• Kom ik niet onnodig in conflict met een ander? 


149


Voorbeeld Rationele Zelf Analyse (RZA) 

A Situatie 

De dader kwam er zonder 

kleerscheuren vanaf. 

B Irrationele gedachten 

1. Hij heeft gelogen tijdens 

de rechtszitting. Omdat hij 

jokt, deugt hij niet. 

2. Ik heb meer last van het 

ongeluk dan hij heeft. Ik wil 

dat hij iedere dag last heeft. 

3. Het was niet eerlijk dat hij 

achterin de ambulance kon 

liggen en ik voorin moest 

zitten. 

C. Gevoel 

Boosheid. 

Ongewenst gedrag 

Vanwege pijnklachten en 

spanning, terugtrekken uit 

het werk en sociale contacten. 

Zoals het voorbeeld laat zien, komt Jeanet onnodig in conflict 

met de dader. Ze vindt dat hij eerlijk moet zijn, dat hij niet de 

beste plek in de ambulance had moeten hebben en dat hij niet 

zonder kleerscheuren ervan af had mogen komen, Maar zou 

dat haar situatie iets verbeterd hebben? Nee, ze kan zich maar 

beter richten op haar eigen leven en haar eigen doelen. 

Dat doet ze ook. Vijf jaar na afsluiting van de behandeling 

nam ik contact met haar op. Ik was benieuwd hoe het met haar 

ging. Alles was anders gelopen, ze hadden de zaak verkocht, 

haar man kon de belasting niet meer aan. Jeanet was ernstig 

ziek geweest, geopereerd, en inmiddels hersteld. De klachten 

150 

W HIPLASH, EEN STRIJD OM ERKENNING 

Cameracontrole 

Is de situatie objectief waargenomen? 

Ja. 

D Uitdaging van irrationele 

gedachten 

1. Of hij nu liegt of niet, hij is 

de dader en in die hoedanigheid 

juridisch aansprakelijk. 

2. Waarom maak ik hem zo 

belangrijk? Veel belangrijker 

is hoe ik goed voor mezelf 

zorg. 

3. Hij zat onder het bloed en 

ik niet. Het heeft niets te 

maken met wie belangrijk is 

en wie niet, maar met medische 

argumenten. 

E. Gewenst gevoel 

Relaxt, prettig. 

Gewenst gedrag 

Fitnessen, stijldansen met 

mijn man, cursus volgen.


rond het ongeluk waren niet meer teruggekomen, ze kon met 

plezier autorijden. De methode van het rationeel denken 

gebruikte ze nog steeds, evenals een cassettebandje met pijnmanagement. 

Niet dat ze veel klachten had, maar ze voelde 

zich er prettig bij. Het was duidelijk dat de belasting in haar 

leven sterk verminderd was, ook door het opgeven van de winkel. 

Haar toon was opgewekt, ze had duidelijk veel plezier in 

het leven. 

Een andere werkhouding 

Richard is volledig afgekeurd nadat hij vier jaar geleden een 

whiplash heeft opgelopen bij een ernstig auto-ongeluk. Hij is 

bezig met reïntegratie, hij wil weer gaan werken, maar weet 

nog niet wat hij wil. Het probleem is dat hij zijn hele leven 

puur op wilskracht heeft geleefd en niet heeft leren voelen wat 

voor hem belangrijk was. Dat begon toen hij een jaar of vier 

was. In die tijd heeft hij twee jaar zijn moeder moeten missen. 

Zij werd in een kuuroord behandeld voor tbc. Een tante nam 

de taken van zijn moeder over. Volgens hem heeft hij zijn moeder 

in die tijd vrijwel niet gezien. Foto’s uit die tijd tonen een 

somber jongetje. Ook zijn zus zegt dat hij in die tijd heel verdrietig 

leek. Maar Richard weet dat niet meer, heeft wellicht als 

kind zijn verdrietige en boze gevoelens verdrongen. 

Met veel inspanning heeft hij een hbo-diploma weten te 

halen. Toen hij ging werken, kwam zijn werk op de eerste 

plaats, boven zijn gezin. Na het auto-ongeluk moet hij zijn kijk 

op zichzelf en wat belangrijk voor hem is, volledig herzien. 

Bij zijn reïntegratie loopt Richard steeds vast op zijn eigen 

wilskracht: hij wil wel veel, maar hij moet steeds constateren 

dat het niet lukt. Hij wil zo graag weer deelnemen aan de 

maatschappij. Als hij dan een goede dag heeft, gaat hij vol gas 

vooruit, maar moet dit daarna altijd weer bezuren met een 

terugslag. Als iemand een appèl doet op Richard, wil hij daar 

maar wat graag aan voldoen. Zijn gezondheid leidt onder zijn 

wilskracht. Dat was vroeger al zo, maar toen kon hij dat nog 

opvangen, nu niet meer. 

Om meer zicht te krijgen op zijn loopbaanwensen, volgde 

Richard een training loopbaanopstellingen. De training is verwant 

aan de meer bekende familieopstellingen die de Duitse 

therapeut Bert Hellinger met succes introduceerde in Neder- 


151


land. Hellingers aanpak is dat je met andere groepsleden je 

familie naspeelt. 

Bij de loopbaanopstellingen breng je als deelnemer een carrièreprobleem 

in. De begeleider probeert tot een concrete 

vraag te komen. Richard bracht als vraag in dat hij graag meer 

rustmomenten op de dag wil creëren, maar daar niet aan toe 

komt, omdat wilskracht hem teveel voortdrijft. De begeleider 

vatte de elementen samen die hierin een rol spelen: wilskracht, 

gas geven, taken en rust. 

Richard werd uitgenodigd aan de deelnemers van de groep 

te vragen genoemde elementen te representeren in de opstelling. 

Hij liep naar iemand toe en vroeg of deze representant 

wilde zijn van ‘wilskracht’, etc. De persoon was vrij om ja of 

nee te zeggen. 

Vervolgens moest Richard de elementen en zijn representant 

intuïtief in de ruimte neerzetten. Hij plaatste degene die 

zijn eigen rol speelde in het midden van de ruimte met links 

voor hem ‘wilskracht’ en rechts voor hem ‘taken’. Achter hem 

stonden ‘rust’ en ‘gas geven’. 

Degene die Richards rol speelde, wilde met alle elementen 

praten. Als eerste stapte hij op ‘wilskracht’ af. Hij zei hem zeer 

te waarderen, maar niet meer altijd nodig te hebben. ‘Wilskracht’ 

antwoordde er altijd voor hem te zullen zijn. De begeleider 

stelde voor te zeggen dat Richard zélf wil kiezen wanneer 

hij ‘wilskracht’ wil inzetten. Dat voelde goed. Vervolgens 

stapte degene die Richards rol speelde af op ‘taken’. Hij zei zélf 

te willen beslissen wanneer hij ze uitvoert. Dit was oké. 

Bij ‘gas geven’ was meer overtuigingskracht nodig. Want 

het is heerlijk om gas te geven. De figuur die Richard speelde 

hield toch voet bij stuk dat het voor zijn gezondheid veel beter 

is minder gas te geven. ‘Het is alles of niets’ zei het gaspedaal. 

‘Dan laat ik het gaspedaal los,’ antwoordde Richard resoluut. 

Uiteindelijk kon hij ‘gas geven’ overtuigen dat het niet ‘of 

of’ is. 

Als laatste kwam de hoofdrolspeler bij ‘rust’ en zei vaker 

voor ‘rust’ te willen kiezen, niet alleen als hij een gaatje over 

had, maar heel bewust. Op het laatst werd de figuur die 

Richard speelde uit de opstelling gehaald en Richard nam 

even zijn plaats in om de nieuwe opstelling te voelen. Het 

voelde voor hem goed. Als commentaar gaf Richard aan dat hij 

nu duidelijk voelde dat het probleem lag bij teveel gas geven 

en zichzelf voortdurend onder druk zetten. Nu hij zich wat 

152 



ontspande, kon hij beter voelen wat hem plezier gaf. Door in 

contact te komen met positieve gevoelens lukte het hem meer 

mogelijkheden te zien dan voorheen, voor omscholing te kiezen 

en uiteindelijke een nieuwe baan te vinden. 

Voor jezelf opkomen 

Machteld, een 49-jarige verpleegkundige, heeft carrière 

gemaakt in Nieuw-Zeeland. Samen met haar man runde ze een 

verpleegtehuis. Haar twee zonen zijn inmiddels volwassen. 

Met haar man besloot ze terug te keren naar Nederland. Zonder 

probleem vond ze werk in een Nederlands ziekenhuis. Een 

halfjaar na haar terugkomst kreeg ze een auto-ongeluk. In het 

ziekenhuis werd een MRI-scan gemaakt en een hersenschudding 

en whiplash geconstateerd. Op basis van de scan werd 

geconcludeerd dat het letsel niet van blijvende aard zou zijn. 

Ik zie Machteld twee jaar na het ongeluk. Ze werkt drie keer 

per week twee uur als verpleegkundige in het ziekenhuis. Ze 

heeft haar hele leven erop ingericht om het werk als verpleegkundige 

vol te houden. Haar man doet grotendeels de huishoudelijke 

taken. Als klachten heeft ze dat ze zich onzeker 

voelt, minder assertief is dan voorheen, boos wordt om kleine 

dingen en ’s nachts vaak badend in het zweet wakker wordt. 

Ook heeft ze last van hoofdpijn. Probleem in het werk is dat ze 

vergeetachtig is. Ze durft niet in haar eentje medicijnen te verstrekken, 

omdat ze vergeet of ze ze heeft uitgedeeld en aan 

wie. Ze heeft last van irrationele gedachten. Ze ziet alleen 

maar wat ze niet doet en maakt zichzelf verdrietig door te denken 

dat ze nog maar 10% kan van wat ze vroeger kon. Ook is ze 

bedroefd omdat wat een nieuwe start had moeten zijn op een 

fiasco is uitgelopen. Het werk neemt een grote plaats in in haar 

leven. Ze zegt: ‘Wie niet werkt, zal ook niet eten.’ 

Een deel van de behandeling bestaat uit het leren loslaten 

van de hoge eisen die ze zichzelf stelt, de meedogenloze normen 

en het perfectionisme. Ze moet weer leren genieten. Ze 

gaat niet alleen op vakantie, maar neemt ook zo nu en dan een 

dagje vrij en maakt met haar man tripjes door Nederland. Het 

volgende overzicht van energievreters en energiegevers heeft 

haar geholpen meer balans te vinden tussen werk en privé. 


153


ENERGIEVRETERS ENERGIEGEVERS 

Werk Privé Werk Privé 

Nieuwe situaties Sommige Contact met Uitstapjes 

kennissen patiënten maken 

Agressie van collega’s Verzekeringen Voldaan gevoel na Man en 

gewerkt te hebben kinderen 

Gegevens Goed afgeronde Steun 

achterhouden zorgrapportage 

Collega’s die niet Paar niet bedreigende Positief 

eerlijk zijn collega’s zelfbeeld 

Niet delen van kennis Erkenning 

Machteloosheid Steun 

Door energiegevers en energievreters op een rij te zetten ziet 

ze dat ze veel voldoening put uit haar werk. De frustraties concentreren 

zich rond een paar collega’s. Ze moet leren weerbaarder 

te zijn. Ze neemt zich voor nare opmerkingen van 

haar collega’s beter te pareren. Als ze opmerkingen maken 

over haar korte werkdagen, zegt ze: ‘Ruilen? Maar dan krijg je 

ook de whiplash erbij.’ Ze maakt ook een afspraak met haar 

leidinggevende om te overleggen hoe de sfeer op de afdeling 

kan verbeteren, en hoe ze wat meer kan samenwerken met de 

collega’s met wie ze het goed kan vinden. Het schema geeft 

haar ook inzicht in het belang van positief naar zichzelf kijken. 

Ze ziet in dat ze zo gevoelig is voor de nare opmerkingen van 

haar collega’s, omdat die uitspreken wat haar eigen gedachten 

over haarzelf zijn. 

Bij het afsluiten van de behandeling heeft zij haar klachten 

meer geaccepteerd, is haar stemming verbeterd en heeft zij 

haar takenpakket uitgebreid. 

154 



Omgaan met problemen (Coping) 

Jeanet, Richard en Machteld krijgen een verschillende behandeling. 

Bij Jeanet ligt het accent op verwerking van haar ervaringen 

en het loslaten van haar boosheid naar de dader. Bij 

Richard ging het om verandering in zijn relatie tot het werk, hij 

moest zijn wilskracht meer in evenwicht brengen met zijn 

behoeftes en plezier. Machteld ten slotte moest de balans herstellen 

tussen werk en privé, meer dingen doen die ze leuk 

vindt en waarvan ze energie krijgt. Ook haar assertief gedrag 

ten opzichte van collega’s is aan het einde van de behandeling 

toegenomen. 

Maar ze delen ook een aantal zaken. Bijvoorbeeld hoe om te 

gaan met pijn, vermoeidheid, faalangst en weerstand? 

Moet je als je pijn hebt onmiddellijk stoppen met activiteiten? 

Als pijn chronisch is, moet je dat niet doen. Chronische 

pijn is een stoornis in de prikkelverwerking, het lichaam herinnert 

zich pijn en geeft op een niet-functionele manier pijn 

aan. Het is vervelend, maar je kunt dan toch maar beter doorgaan 

met wat je aan het doen bent. Je leert je lichaam dat het 

belasting aankan. Je probeert jezelf af te leiden en stelt jezelf 

gerust: de pijn betekent niet dat er iets stuk is. Je hebt misschien 

een dag last van pijn, de volgende dag sta je hopelijk op 

zonder pijn. Je kunt pijn verdragen, er gaat niets kapot. Dat is 

een belangrijke geruststellende gedachte. 

Wel is het belangrijk dat je in het algemeen kijkt naar je 

belasting. Als die te groot is, moet je structureel gas terugnemen. 

Hoe je met pijn en vermoeidheid omgaat heeft veel te 

maken met copinggedrag. Coping is de manier waarop je problemen 

hanteert. In het algemeen worden 7 manieren van 

coping onderscheiden: 

1. Actief aanpakken. 

2. Verzachtende reactie, afleiding zoeken. 

3. Vermijden, de boel de boel laten. 

4. Sociale steun zoeken, troost en begrip. 

5. Passieve reactie, je in jezelf terugtrekken, piekeren. 

6. Expressie van emoties, chagrijnig, mopperen en geïrriteerd 

zijn. 

7. Geruststellende gedachten, het komt wel weer goed. 


155


Het ene copinggedrag is meer actief, probleemoplossend, het 

andere passief. Je laat bijvoorbeeld de boel de boel. Het ene 

gedrag is meer gericht op actief uiten van emotie (bijvoorbeeld 

boos worden), het andere op het aanpakken van problemen. 

Er is geen sprake van copinggedrag dat altijd in iedere 

situatie goed is. Zoals je in dit boek kunt lezen, loopt het herstel 

vaak spaak, omdat mensen vooral de copingstrategie van 

‘actief aanpakken’ hanteren. Ze nemen geen gas terug, accepteren 

niet dat ze tijdelijk beperkt zijn in hun vermogen en 

jagen zichzelf op. Met als gevolg dat de pijnklachten toenemen. 

Beter is het om wat meer passief te zijn en geruststellende 

gedachten te hebben: ik ga lekker in bad, dat werk komt 

morgen wel weer. Daarmee zorg je goed voor jezelf, nemen de 

druk en pijnklachten af. Maar sommige mensen hanteren 

alleen maar een passieve strategie, uit angst om te falen of om 

pijn te krijgen. Ook zij krijgen problemen, omdat ze zich 

onderbelasten en daardoor uit conditie raken. De afvalstoffen 

van stress worden niet goed afgevoerd en daardoor nemen de 

pijnklachten toe. Omdat de pijn toeneemt, gaan ze nog minder 

doen. Ze komen niet uit de vicieuze cirkel en de klachten 

verergeren. Deze mensen moeten juist iets meer de actieve 

coping strategieën toepassen. 

Bij faalangst passen veel mensen de copingstrategie ‘terugtrekken’ 

toe. Ze reïntegreren niet in het werk omdat ze bang 

zijn dat ze het niet lukt. In het eerste hoofdstuk geef ik een 

voorbeeld van mijn eigen faalangst. Ik trek me terug uit een sollicitatieprocedure, 

omdat ik bang ben dat ik het niet aankan. 

Wat bij faalangst helpt is het uitdagen van gedachten, de RZA, 

zoals die bij Jeanet is toegepast. Waar blijkt het uit dat je de 

belasting niet aan kunt? Heb je er bewijzen voor? Als je de reïntegratie 

langzaam opbouwt, waarom zou het dan niet lukken? 

Soms lukt de reïntegratie niet, omdat je geen zin meer hebt 

in je werk, omdat je erop uitgekeken bent. Je hebt last van 

weerstand. Van weerstand word je moe. Maar het is niet de 

whiplash die de vermoeidheid veroorzaakt. Je ziet er tegenop 

met je werk geconfronteerd te worden. Dit komt veel voor bij 

mensen die met whiplash geen gas terug hebben genomen 

maar doorgegaan zijn met het werk, totdat ze compleet uitgeput 

waren. Ze zijn dan een tijdlang over hun grenzen heengegaan 

en hebben daardoor een hekel gekregen aan hun werk. 

De reactie vertoont overlap met de houding van mensen die 

burnout zijn geraakt. Belangrijk is dan dat je realiseert dat je 

156 



werk niet samenvalt met je laatste herinneringen. Er zijn ook 

positieve kanten aan je werk. Maar die kun je alleen maar zien 

als je je werk hervat. Ook hier geldt; langzaam het werk opbouwen. 

Als je een halfjaar nadat je je werk weer volledig hebt hervat, 

nog weerzin ervaart tegen je werk, wordt het belangrijk 

naar ander werk uit te kijken. 

Oefening 

Maak een lijst met energiegevers en -vreters, thuis en op het 

werk. Kruis vervolgens je favoriete copingstrategie aan. Helpt 

deze strategie de energievreters te laten afnemen en de energiegevers 

te laten toenemen? Zo niet, experimenteer eens met 

ander copinggedrag. Evalueer of energiegevers toenemen en 

de lijst met energievreters afneemt. 


157


Bijlage: voorbeeld trajectplan 

IRO traject de heer Eduard Zwaan d.d. 27 december 2006 

Algemene gegevens 

Betreft cliënt: Eduard Zwaan 

Adres: De Sloot 27 

Sofinummer 793389 

Regnr UWV IRO12340 

Casemanager UWV Jaap Veld 

Opeidingsniveau HBO 

Budget IRO 

UWV-vestiging Regio N-Holland Nrd, afd AD/VA 

Postbus 71, 1800 BD Alkmaar 

Uitvoerder traject Consulent dr. John Snoek 

Oriëntatie 

Ter oriëntatie heeft cliënt de heer Zwaan het initiatief genomen om 

een kennismakingsgesprek aan te gaan met een reïntegratiebedrijf. 

Dit eerste gesprek heeft plaatsgevonden in De Poel. 

Op basis van dit gesprek is gezamenlijk vastgesteld dat een vervolg in 

de vorm van een intakegesprek voor beide partijen wenselijk is. Dit 

gesprek heeft inmiddels plaatsgevonden bij betrokkene thuis door de 

heer dr. John Snoek. Aan de hand van deze contacten is onderstaand 

trajectadvies totstandgekomen. 

Trajectadvies 

De heer Zwaan wil graag na een periode van psychische en fysieke 

problemen door whiplash weer aan het werk. Ambities heeft de heer 

Zwaan voldoende gehad en als ondernemer bleek hij in staat om een 

geheel nieuw bedrijf van de grond te tillen. Met veel inzet deed hij zijn 

werk. Dat dit werk na zijn ongeluk ook kon leiden tot hoofdpijn, nekpijn, 

vermoeidheid en concentratieproblemen, kwam dan ook hard 

aan. De arbeidsmarkt blijkt moeilijk te veroveren. Voor een deel verklaren 

wij dit door de slechte arbeidsmarkt, maar ook doordat de 

heer Zwaan twijfelt waar zijn capaciteiten goed tot hun recht komen 

158 



en hoe hij met plezier kan blijven werken. Hij wil voorkomen dat hij 

opnieuw klachten ontwikkelt bij de bezigheden die hij doet. 

In het traject hoort dus thuis: 

• verwerking en relativering van het verleden; 

• dieper graven naar hoe het werk zodanig georganiseerd kan worden 

dat de passie en unieke vaardigheden van de heer Zwaan echt 

goed tot zijn recht komen; 

• functies/werkopdrachten selecteren; 

• zorgvuldig netwerken en solliciteren. Gerichte werving – niet op 

alle mogelijkheden schieten. Solliciteren vanuit eigen kracht. 

De heer Zwaan wenst daarbij zicht te krijgen op een taakinvulling en 

taakvorm (sectoren/bedrijven/functies) die qua vorm beter aansluiten 

bij zijn competenties en wensen dan het werk dat hij tot nu toe 

heeft gedaan. Wij beschouwen het verwerven van deze inzichten niet 

primair als de sleutel naar het vinden van een willekeurige nieuwe 

werkkring op de korte termijn. Maar wel als sleutel voor het vinden 

van een beter passende betrekking met daarbij het vergroten van de 

kansen voor een langdurige aanstelling en het ontwikkelen van een 

passende loopbaan. 

Het is mogelijk dat de heer Zwaan niet meer voor zichzelf wil gaan 

werken, maar in loondienst. In dat geval zal de nadruk meer liggen op 

het scheppen van de voorwaarden om als werknemer te functioneren. 

Om hierin succesvol te zijn is het van belang om betrokkene te 

coachen. Deze coaching zal een integraal onderdeel uitmaken gedurende 

het gehele traject en specifiek bij zijn start in een nieuwe werkomgeving. 

Het traject bestaat daarmee uit een viertal fases en twee aandachtsgebieden, 

die in de derde fase samenkomen. 

Overzicht van het trajectplan 

Aandachtsgebieden: Loopbaanontwikkeling 

Persoonsontwikkeling 

Voorfase: Intake en trajectplan 

1e fase: Module Herstel en Acceptatie 

(energiebalans en balans werk-privé) 

2e fase: Module Loopbaanheroriëntatie 

3e fase: Module Arbeidsmarktbenadering 

4e fase: Module Nazorg (coaching ‘on the job’) 

B IJLAGE: VOORBEELD TRAJECTPLAN 

159


Inhoud van het trajectplan 

Onderstaand treft u een overzicht aan met informatie over de verschillende 

modules waaruit dit trajectplan is opgebouwd. Elke 

module wordt op maat ingevuld. Op basis van ons advies zal gelijktijdig 

met de modules loopbaan-heroriëntatie en arbeidsmarktbenadering, 

de module herstel en acceptatie ingezet worden. Deze laatste 

wordt qua contactmomenten gespreid ingezet. 

Module Herstel en Acceptatie 

Doel 

Fysiek en mentaal herstel zodanig dat omgegaan kan worden met 

persoonlijke veranderingen en met veranderingen in de huidige en 

werksituatie Aandachtsgebieden zijn de eigen energiebalans en verdeling 

werk en privé. 

Werkwijze 

Betrokkene werkt aan een spoedig herstel door de mentale en fysieke 

weerbaarheid en stabiliteit te bevorderen. Daarnaast richt de begeleiding 

zich op het werken aan acceptatie van de ontstane situatie 

en/of verandering. Het creëren van een positieve houding naar een 

andere toekomst, vanuit een ander perspectief, is onderdeel van deze 

begeleiding. 

Opzet 

• Kennismakingsgesprek met de trajectconsultant; 

• Op maat ingericht in combinatie met vervolgmodule(s); 

• Testen, zelfonderzoeken, werkopdrachten gericht op herstel; 

• Regelmatige contacten met de consultant (3). 

Module Loopbaanheroriëntatie 

Doel 

Inventariseren van de mogelijkheden, positieve houding creëren 

t.o.v. situatie en/of verandering, advies formuleren voor plan van 

aanpak, vervolgd in een profielaanscherping en -verdieping, alsmede 

een vertaling naar de arbeidsmarkt. Voor- en nadelen verkennen van 

het voeren van een eigen bedrijf of het werken in loondienst. 

Werkwijze 

In deze module verzamelt de betrokkene beelden over zichzelf, werk 

en wensen in relatie tot verleden, heden en toekomst. Een persoon- 

160 



lijkheidsonderzoek, een omgevingsonderzoek en een beroepenonderzoek 

worden ingezet en de betrokkene krijgt thuiswerkopdrachten. 

Vervolgens gaat de betrokkene alle verzamelde informatie rangschikken. 

Daarbij worden de thema’s zichtbaar en is de betrokkene in staat 

om zijn persoons- en werkprofiel te benoemen en de keuze te maken 

voor welke functie hij solliciteert. 

Het uiteindelijke doel is om de thema’s om te zetten in concrete loopbaanscenario’s. 

Bij de heer Zwaan in het bijzonder is de kunst om het 

typische van zijn passie en vaardigheden kernachtig te vatten, zodat 

de heer Zwaan doet waar hij persoonlijk sterk in is. 

De benoemde verschillende scenario’s worden in deze fase getoetst 

op hun haalbaarheid, kwaliteit en toekomstperspectief. 

Op deze wijze kan de betrokkene een keuze maken en doelen formuleren 

voor de korte, midden en lange termijn. Het maken van een 

concreet actieplan om die doelen te realiseren is de volgende stap. 

Dit plan stelt de betrokkene in staat om actief en doelgericht de 

arbeidsmarkt te bewerken. 

Opzet 

• Individuele gesprekken (3); 

• Testen en (zelf)onderzoeksmethodieken; 

• Werkopdrachten gericht op actieplan en plan van aanpak. 

Module Arbeidsmarktbenadering 

Doel 

Vanuit het eigen ‘papieren’ persoons/werkprofiel wordt de haalbaarheid 

getoetst op de arbeidsmarkt. Doelstelling is om actief de verschillende 

mogelijkheden te onderzoeken, waardoor de heer Zwaan 

bij het vinden van opdrachtgevers en werktaken zeer doelgericht te 

werk kan gaan. Daarbij is het doel het leren creëren van kansen op de 

arbeidsmarkt en deze vervolgens effectief kunnen benutten. 

Werkwijze 

Met als uitgangspunt het actieplan uit de vorige module gaat de 

betrokkene de arbeidsmarkt verkennen. Mogelijk is in een eerder stadium 

al een bedrijfsplan/sollicitatieplan gemaakt, dan wel wordt het 

in deze fase prioriteit. Netwerken is een belangrijk onderdeel van deze 

fase. Ook het verzamelen van informatie over mogelijk nieuwe 

opdrachtgevers is aan de orde. Het in kaart brengen van deze gegevens 

is daarbij van essentieel belang. Het uiteindelijke doel is om zo 


161


goed mogelijk voorbereid te gaan werven. Dit vergroot de kans op succes. 

Tevens komt hierbij training aan bod. In het actieplan is immers ook 

aangegeven hoe eventuele lacunes in kennis, (sociale) vaardigheden 

en/of gedrag aangepakt kunnen worden. 

Daarnaast zal ter ondersteuning van de arbeidsmarktactiviteiten 

intensieve gespreks- en presentatietraining deel uit maken van deze 

module. Hiermee wordt de kandidaat voorbereid op te voeren netwerk- 

en wervingsgesprekken. 

Opzet 

• Werkopdrachten gericht op de arbeidsmarktfase; 

• Individuele gesprekken (3); 

• Training(en) presentatie/netwerkvaardigheden. 

Module Nazorg 

Doel 

Verworven inzichten toetsen aan de praktijk en een succesvolle start 

in een nieuwe toekomstbestemming realiseren. 

Werkwijze 

Zodra de kandidaat een nieuwe invulling van arbeidstaken heeft aanvaard, 

vindt er periodiek een coachingsgesprek plaats. Tijdens deze 

gesprekken worden de verkregen inzichten uit het voorgaande traject 

getoetst aan praktijksituaties bij de nieuwe werkgever. De gesprekken 

zijn ondersteunend aan de eerste stappen die betrokkene in zijn 

nieuwe werkomgeving zo succesvol mogelijk kan laten verlopen. De 

doorlooptijd van deze module is afhankelijk van de behoefte van de 

kandidaat. Tevens zal betrokkene in deze module begeleid worden bij 

het zicht houden op het loopbaanpad en het toekomstgericht en 

actief sturing geven aan de eigen loopbaan. 

Opzet 

• Individuele coachingsgesprekken (3); 

• Inzet van ondersteunende opdrachten. 

Doorlooptijd 

De doorlooptijd van het traject wordt bepaald door de doorlooptijd 

per module en daarmee per fase. In onderstaand overzicht treft u 

deze aan. De definitieve einddatum van het traject wordt bepaald 

door het moment waarop de heer Zwaan zijn nieuwe werk aanvaardt. 

162 



Vanaf dat moment zal de derde fase van het traject ingaan. 

Fase Module Doorlooptijd 

1e: Intake, trajectplan en goedkeuring Gemiddeld 2 maanden 

2e: Loopbaanheroriëntatie en 

Herstel/Acceptatie 

Gemiddeld 3 maanden 

3e: Arbeidsmarktbenadering en 

Herstel/Acceptatie 

Gemiddeld 3 tot 6 maanden 

4e: Nazorg Maximaal 6 maanden 

Evaluatiemomenten 

Elke fase wordt afgesloten met een evaluatiegesprek tussen de consultant 

en de heer Zwaan. 

Tevens zal al naargelang de behoefte een evaluatieverslag voor het 

UWV deel uitmaken van dit evaluatiemoment. 

Arbeidsmarktrichting en beroepsactiviteiten 

Op basis van de tot nu toe gevoerde gesprekken zijn er verschillende 

richtingen vast te stellen waarin de heer Zwaan werkzaam zou kunnen 

zijn. Zijn Curriculum Vitae laat een scala aan beroepsactiviteiten en 

opleidingen zien waarin hij kennis en ervaring heeft opgedaan. Deze 

beroepsactiviteiten zijn tot op heden niet van dien aard dat ze hebben 

geleid tot een concreet loopbaanpad met toekomstperspectief. 

In de module Loopbaanheroriëntatie zal gewerkt worden aan het 

verkrijgen van inzichten en het analyseren van een realistische en 

realiseerbare loopbaanrichting. In de module Arbeidsmarktbenadering 

zal het doel zijn om deze loopbaanrichting als leidraad te gebruiken 

bij het doelgericht solliciteren en het realiseren van een langdurige 

aanstelling. 

Bij het opmaken van de begroting zijn wij uitgegaan van de in te zetten 

middelen en de verschillen in intensiteit die in het advies per fase 

zijn aangebracht. 

Akkoord trajectplan 

Hierbij verklaar ik akkoord te gaan met de inhoud van dit trajectplan. 

Consultant Kandidaat UWV 

John Snoek Bert Zwaan Jaap Veld 


163


Literatuur 

Bekkering, G.E., H.J.M. Hendriks, e.a. KNGF-richtlijn Whiplash, 

maart, 2001. Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie 111 

(Suppl) 1-25. www.kngf.nl 

Van Casteren, J. en J.A. Hogeweg (red) Whiplash en Arbeid, werken 

na een whiplash..., nieuwe wegen naar succesvolle 

arbeidsreïntegratie, 2002 PELS instituut & Universteit Maastricht, 

Maastricht, ISBN 90-807415-1-5. 

Evers, S. en A. Rahmann, J. Vollmer-Haase & I.-W. Husstedt. 

Treatment of headache with botulinum toxin A, a review according 

to evidence-based medicine criteria Cephalalgia Volume 

22 Issue 9 page 699, November 2002. 

Ferrari, R., The Whiplash Encyclopedia, the facts and myths of 

whiplash. Aspen publishers, 1999. 

Freeman, M.D., et al. A Review and Methodologic Critique of 

the Literature Refuting Whiplash Syndrome Spine 24 (1999), nr. 

1, p. 86-98. 

Gaillard, A.W.K. Stress, produktiviteit en gezondheid. Uitgeverij 

Nieuwezijds, 1996. 

Grant, Mark. Pain Control and EMDR, an information processing 

approach. USA, Mentorbooks (www.mentorbooks.com). 

1998. ISBN 0-646-36346-8. Mark Grant geeft ook self help tapes 

uit: Calm and Confident en Pain Control. Te bestellen via 

www.mentorbooks.com of www.amazon.com 

Gunzburg and M. Szpalski. Whiplash injuries. Lippincott- 

Raven Publishers, 1998. 

Hobson, Douglas E. & Gladish, Daniel F. (1997) Botulinum 

Toxin Injection for Cervicogenic Headache. Headache: The 

Journal of Head and Face Pain 37 (4), 253-255. 

164 



Kabat-Zinn, J. Full catastrophe living: Using the wisdom of your 

body and mind to face stress, pain and illness. N.Y. Delacorte, 

1990. 

Kabat-Zinn, J. Mindfulness based interventions in context: Past, 

present and future. Clinical psychology: Science and Practice, 

72, 31-40, 2003. 

Karsten, C. Omgaan met whiplash. Elmar, 1998. 

Kessels, R.P.C., A. Aleman en W. Verhagen e.a. Cognitive functioning 

after whiplash injury: a meta-analysis. Int. Neuropsychol. 

Soc. 2000; 6271-8. 

Koster van Groos, G.A.S. Beknopte handleiding bij de diagnostische 

criteria van de DSM-IV-TR. Lisse, Swets & Zeitlinger, 2002. 

Mayou, R. (1997). The psychiatry of road traffic accidents. In: 

Mitchell, M. (ed.). The aftermath of road accidents (pp 30-49). 

Routledge: London, New York. 

Renssen, M., Traumatherapie na verkeersongevallen, Academisch 

proefschrift, VU, 2002. 

Schmand, B., J. Lindeboom, S. Schagen, e.a. Cognitive complaints 

in patients after whiplash injury: the impact of malingering, 

J. Neuol. Neurosurg. Psychiatry 1998; 64: 339-343. 

Scholten-Peeters, G.G.M. Whiplash and its treatment. Proefschrift 

Radboud Universiteit Nijmegen, 2004. ISBN 90-76986- 

33-9. 

Servan Schreiber, D., Uw brein als medicijn. Kosmos-Z&K Uitgevers, 

2003. 

Spitzer, W.O., M.L. Skovron, L.R. Salmi e.a. Scientific Monograph 

of the Québec Task Force on Whiplash Associated Disorders: 

redefining whiplash and its management. Spine, 1995; 20 

(850:105-735). 

Stapert, S.Z., F.R.J. Verhey. Post-whiplash-syndroom. Hoofdstuk 

20 uit ‘Niet aangeboren hersenletsel bij volwassenen’, 

L ITERATUUR 

165


onder redactie van Vandermeulen en anderen (2004). 

Stapert, S. De gezichten van licht traumatisch hersenletsel. 

Neuropraxis 8 (2004), p. 3-7. 

Vendrig, A.A., W.H.M. Castro, e.a. Praktische richtlijnen voor de 

preventie van chronische klachten na een whiplashtrauma, 

gebaseerd op gepubliceerde evidence. Nederlands Tijdschrift 

voor Geneeskunde, 2004, 28 augustus, 148 (35). 

Waddell, G. e.a. The Whiplash book. The Stationary Office, Norwich 

2001. www.tso.co.uk/bookshop. ISBN 0-11-702029. 

Wessely, S., C. Nimnuan en M. Sharpe. Functional somatic syndrome, 

one or many? Lancet, 1999: 354: 936-9. 

166 



Over de auteur 

Mr.dr. Carien Karsten is jurist en psycholoog-psychotherapeut. 

Na een carrière in de gezondheidszorg, heeft zij zich toegelegd 

op het freelance werken als psychotherapeut en het publiceren 

van boeken over maatschappelijk actuele onderwerpen. Daarnaast 

is zij columniste over vrouw en werk voor het maandblad 

Opzij. 

Geconfronteerd met de verwarrende klachten die zij zelf overhield 

aan een whiplash, schreef zij in 1998 het boek Omgaan 

met whiplash. Reden voor een nieuw boek over dit onderwerp 

is dat er nieuwe mogelijkheden zijn voor de behandeling van 

lichamelijke en psychische klachten. Meer informatie op 

www.carienkarsten.nl 

Eerder verschenen boeken 

Omgaan met whiplash (1998). Uitgeverij Elmar, Delft. 

Omgaan met burnout, preventie, behandeling en reïntegratie 

(1999). Uitgeverij Elmar. 

Je geld de baas, de weg naar financiële vrijheid (2000). Coauteur: 

Caro Hulshoff. Uitgeverij Elmar. 

Uit je burnout, een dertig dagen programma (2001). Uitgeverij 

EImar. In 2005 verschijnt een Duitse vertaling bij Herder Verlag. 

Sabbatical, van droom naar daad (2001). Co-auteur: Gerard 

Smit. Uitgeverij Elmar. 

Omgaan met RSI, Hoe je voorkomt dat het chronisch wordt 

(2002). Co-auteur: Jip Driehuizen. Uitgeverij Spectrum. 

Shoppen, de lust, het lijden en de lol (2003). Co-auteur: Klazien 

Laansma. Uitgeverij Elmar. 

O VER DE AUTEUR 

167


Antistress, in 366 dagen. (2003) Co-auteur: Gerard Smit. Uitgeverij 

Elmar. 

Veel geluk! Gebruik de nieuwste psychologische inzichten voor 

duurzaam geluk in leven, liefde en werk. (2005). Co-auteur: 

Gerard Smit. Uitgeverij Elmar 

Dag liefde, kom je ooit nog eens terug? (2005). Eerste auteur is 

Esmée van Doorn. Uitgeverij Elmar. 

168

Whiplash - Carien Karsten

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?