Lagen van Betekenis - Museum Volkenkunde

V. Motieven en hun inspiratie
Werelden vloeien in elkaar over
LAGEN VAN BETEKENIS: KLEDING AAN DE AMOER SUDHA RAJAGOPALAN ©
Digitale publicaties van het Rijksmuseum voor Volkenkunde
Verscheidene gebruiken zetten het continuüm tussen de werelden van mens en dier voort.
In de levensopvatting van de Amoer-volken zijn dieren spirituele wezens, waarvoor
regelmatig offers gebracht dienen te worden om hun geesten gunstig te stemmen. De beer
werd beschouwd als de meester van de taiga en zou tegelijkertijd menselijke voorouders
vertegenwoordigd kunnen hebben. Maar offers werden ook gebracht aan minder machtige
wezens zoals zeehonden. Dieren waarop werd gejaagd, werden met respect behandeld. De
traditie om na een succesvolle (beren)jacht een optocht door het dorp te houden had ten
doel de geesten van de dieren te eren. 25 Tegelijkertijd was het een symbolische bevestiging,
waarbij de moed van de jager en zijn daden in de gemeenschap werden verheerlijkt.
Vrouwen hielden zich bezig met de verwerking van huiden en vachten tot kleding voor de
mensen en hadden om die reden te maken met bepaalde taboes. Versierselen werden op
kleding aangebracht om het kwaad te weren en de geesten van de dierenwereld gunstig te
stemmen. 26
Het beeld dat de grenzen tussen de werelden van mens en dier te veranderen en te
overwinnen zijn, komt niet alleen tot uiting in geloven en gebruiken, maar ook in de materiële
cultuur. Tot de twintigste eeuw kenden de Amoer-culturen een grote verscheidenheid aan
prachtig versierde voorwerpen – van kleding tot messenheften en van tassen tot
offerschalen. De afgebeelde motieven vertegenwoordigden gunstig gezinde geesten die een
beschermende functie hadden – en bescherming boden tegen die kwade geesten die
ongeluk veroorzaken.
De versierselen op kleding waren ook bedoeld om de geesten van de dieren gunstig te
stemmen en de overgave van een dier waar jacht op werd gemaakt te vergemakkelijken. 27
Men kan stellen dat de werelden van mens en dier in een permanente dialoog verwikkeld
waren.
Het vraagstuk van de herkomst
Vroege etnografische en historische beschrijvingen van de Nivch benadrukken de
diepgaande invloed van de Chinezen in hun materiële cultuur. In deze beschrijvingen
worden alle motieven en dessin-tradities in het Amoer-gebied toegeschreven aan de
Chinezen en wordt aangegeven dat weinig van inheemse oorsprong is. De materiële
culturen van de Nivch en Orotsj, evenals die van andere groepen in het Amoer-gebied,
leggen hun lange historische relatie met de Chinezen aan de dag. Bijvoorbeeld worden de
vogel-, draken- en vissenmotieven in de Amoer-kunst toegeschreven aan de Chinese
invloed. 28 Toch onthult de decoratieve kunst van de Amoer-volken ook inheemse tradities
waar het motieven betreft.
A. Okladnikov heeft motieven teruggevoerd tot de eeuwenoude rotstekeningen van Sikhote
Alin 29 . Deze rotstekeningen, die ongeveer 5000 jaar oud zijn, beelden vogels, spiralen en
maskers af. Dezelfde afbeeldingen zijn te vinden in de decoratieve kunst van de Amoervolken
van de negentiende eeuw en daarna. 30
De Amoer-volken kenden bijzondere macht toe aan de natuur en de dierenwereld. Beide
elementen zijn in gestileerde en traditionele vorm terug te vinden op kleding. Verspreid over
het patroon hebben ze een plaats gekregen. De gestileerde afbeeldingen van vogels, vissen,
slangen en water vormen een reeks ingewikkelde gebogen lijnen of spiralen met een of twee
onderscheidende kenmerken van elk motief.
Levensboom
Het levensboomsymbool is een veel voorkomend motief op Amoer-kleding en is ontleend
aan de lokale mythologie. De levensboom bestaat uit een onder-, midden- en bovenwereld.
De levensboom gaat door de middenwereld, bewoond door de mens, en verbindt daarmee
de boven- en onderwereld met elkaar. Zijn wortels, geïllustreerd door middel van vissen,
slangen en hagedissen, bevinden zich in de onderwereld. De stam van de boom gaat door
20