Kan ek koring plant

12
Boet van Zyl
Plaaslik het produsente die vorige seisoen nog teen redelike
insetkoste koring produseer, maar aan opbrengskant het
die droogte sy tol in die Senwes-gebied geëis. Met die
oog op die skerp styging van insetkoste vanaf Maart 2008 tot
Desember 2008 en ’n daling daarna, poog die artikel om te kyk
wat gedoen kan word om steeds redelike marges te realiseer.
Die feit dat Suid-Afrika ’n netto invoerder van koring is en
produksie ongeveer 0,5% van wêreldproduksie uitmaak, beteken
uiteraard dat die land afhanklik is van wat op die internasionale
markte gebeur. Suid-Afrika se produksie is eintlik onbeduidend,
gesien uit ’n internasionale oogpunt. Ons is aangewese op
wat internasionaal met pryse en voorraad gebeur en Suid-Afrikaanse
produsente moet binne die raamwerk winsgewend
probeer produseer. Die individuele produsent moet dus teen dié
agtergrond sy inkomste-kosteramings doen, om te bepaal of hy
bevredigende marges kan realiseer.
Senwester, April 2009
internet
www.senwes.co.za
Kan ek koring plant
met heersende hoë insetkoste?
Die internasionale ekonomiese krisis
wat markte laat ineenstort het en van
die groter ekonomieë in resessie laat
verval het met ’n daling in die BBP van
die belangrikste lande, het noodwendig
’n daling van die verbruikersbesteding tot
gevolg. Dit veroorsaak dan ook dat die
vraag na kommoditeite skerp afneem terwyl
voorrade toeneem, wat dan weer pryse en
winsgewendheid laat daal.
Grafi ek 1: Die kontinue Kansas HRW-koringprys.
Grafi ek 2: Die kontinueprys van koring op Safex.
Prys van koring
Internasionaal het die koringpryse van April 2008 tot Desember
2008 redelik skerp gedaal, waarna dit effens verstewig het (sien
Grafi ek 1). Die daling in internasionale pryse kan grootliks
toegeskryf word aan verhoogde internasionale produksie, met
gepaardgaande toenames in voorraadvlakke en die ekonomiese
krisis in veral die ontwikkelde wêreld.
In Suid-Afrika het die Safex-koringpryse redelik hoog gebly
(bo R3 800/ton) tot September 2008, waarna dit vinnig tot
Desember 2008 gedaal het (sien Grafi ek 2). Die daling kan aan
die relatief hoë wêreld-voorraadvlakke toegeskryf word, met die
gepaardgaande ekonomiese krisis en daling in internasionale
pryse en die invloed van die R/$-wisselkoers.
’n Prysverskansingstrategie wat die afgelope seisoen goed
gewerk het, was waar ’n minimum prys bepaal is in die voorseisoen,
met relatief hoë pryse, waarvolgens die insetkoste
ge dek is deur 65% tot 70% van die langtermyn gemiddelde
opbrengs.
Opbrengs en voorraad
Die afgelope seisoen het produsente in Senwes se bedieningsgebied
in die algemeen swakker oeste behaal in vergelyking
met die vorige seisoen, wat grootliks toegeskryf kan word aan
die swakker reënval in die najaar. Hoewel die proteïengehalte
en valgetal oorwegend goed was, het skepelgewig probleme
veroorsaak met die gradering.
Internasionaal het voorraad redelik gestyg en dit het noodwendig
’n negatiewe effek op die prys. In die VSA alleen is produksie
tans omtrent dubbel die verbruik (sien Grafi ek 3). Dit is
dan ook belangrik om in ag te neem dat produksie in Rusland en
Kazakstan skerp toegeneem het en dat hulle reeds die grootste
uitvoerders van koring in die wêreld is.
Insetkostebegroting om marges te bereken
Elke produsent se situasie is uniek en sal tot ’n groot mate
bepaal hoe suksesvol koring in die komende seisoen, sowel as
in die toekoms, verbou kan word. Dit is egter belangrik om vas te
stel of koring onder die huidige omstandighede nog ekonomies
Grafi ek 3: Die geskatte produksie, verbruik, oordragvoorraad
en oordragvoorraad as persentasie van verbruik vir koring vir die
2007/2008-bemarkingsjaar in die VSA (USDA-uitvoere uitgesluit).

geproduseer kan word. Dit is hier waar die opstel van ’n inkomste-
en kosteberaming van uiterste belang is. Neem in ag dat
verskillende chemiese middels as gevolg van verskillende
prak tyke tussen streke gebruik word, wat koste-implikasies tot
gevolg het (sien Tabel 1).
Samevatting
Daar was redelike uitbreidings aan die wêreldproduksie
gedurende die vorige seisoen en Australië het ’n redelike
normale oes gerealiseer. Argentinië het ’n verbod geplaas op
koringuitvoere, maar vanweë die goedkoop Swartsee koring wat
plaaslik geland het, het dit nie ’n wesenlike invloed op plaaslike
koringpryse gehad nie.
Dit wil egter voorkom of die beplanning vir aanplantings vir
Tabel 1: Insetkostebegroting vir droëland-koringproduksie in die verskillende gebiede.
Produkprys (boerprys) R2 367/ton
PRODUKSIEJAAR 2009
Suid-Vrystaat Noord-Vrystaat Oos-Vrystaat
Beplanningsopbrengs (ton/ha) 1,00 1,50 2,00 2,50 2,00 2,50
Bruto produksiewaarde (R/ha)
A: Gespesifi seerde koste (R/ha)
2 367 3 551 4 734 5 918 4 734 5 918
Saad 200 200 150 200 200 200
Kunsmis 360 519 760 943 760 943
Kalk 0 100 120 140 140 180
Brandstof 547 579 547 559 581 593
Herstelwerk 404 437 396 403 404 410
Smeermiddels 27 29 27 28 29 30
Onkruiddoders 148 148 43 43 43 43
Plaagdoder 148 148 114 114 114 114
A: Totale koste (R/ha)
B: Ander gespesifi seerde koste
1 834 2 159 2 157 2 429 2 270 2 512
Kontrakstroop (R/ha) 140 160 170 170 170 220
Oesversekering (R/ha) 237 355 355 444 696 870
Lugspuit 0 0 80 80 80 80
Losarbeid 0 0 0 0 0 0
Graanverskansing 147 178 184 208 214 245
Insetversekering (KVP) 0 0 0 0 0 0
Produksiekredietrente (R/ha) 166 201 207 236 243 277
B: Totale ander koste (R/ha) 690 895 996 1 138 1 404 1 692
C: Totale koste (A + B) (R/ha) 2 524 3 054 3 154 3 567 3 674 4 204
Koste per ton (R/ton) 2 524 2 036 1 577 1 427 1 837 1 682
D: Surplus/(Tekort) (R/ha) -157 497 1 580 2 350 1 060 1 713
Gelykbreek-opbrengs (ton/ha) 1,07 1,29 1,33 1,51 1,55 1,78
hoofstorie
die huidige seisoen internasionaal onder druk verkeer vanweë
die hoë insetkoste. Dit wil dan ook lyk of die koringprys vir eers
gestabiliseer het.
Produsente moet self hul begrotings opstel en marges
bereken voordat ’n ingeligte besluit geneem kan word in terme
van die produksie van koring. Alle faktore wat ’n risiko kan inhou
wat beide die opbrengs- en prys negatief kan beïnvloed, moet
in ag geneem word.
Produksiepraktyke wat vir die betrokke land aangepas is,
moet deurgaans gevolg word om sodoende optimale opbrengste
te kan realiseer. S
Vir enige navrae, skakel Boet van Zyl (Bloemfontein) by 072 476
8818 of Dries Kruger (Bloemfontein) by 083 458 1299.
Senwester, April 2009 13

16
Ruth Davies
Harris het grootgeword op wingerdgrond naby Magogong.
Dit is as gevolg van sy pa-hulle se wingerdboerdery dat
die Hartswater wynkelder gebou is. Vandag lewer hy van
sy eie druiwe aan dié kelder, wat ’n diverse onderneming van
Senwes is. Dié wynkelder is by die Oranje-Vaal Jongwynskou in
2008, wat langs die Oranjerivier by Broadwaters naby Douglas
gehou is, as die reserwekampioen in die afdeling vir droë witwyn,
sowel as vir nie-muskaat versterkte wyn, aangewys.
Die kelder het ook die toekenning vir die kampioen droë
witwyn ontvang. ’n Groep uitgelese gaste, waaronder produsente,
wynmakers en borge, het die skou, bygewoon. Die streek
is geloof vir sy uitmuntende wyne en produsente en wynmakers
hoef nie ’n tree vir die wynstreke in die Wes-Kaap terug te staan
nie.
Senwester, April 2009
internet
www.senwes.co.za
Vinnige, maklike oes
met dié masjien
Harris van Niekerk, ’n wynprodusent van
Hartswater, is een van die min produsente in
die Noord-Kaap wat die Pellenc oesmasjien
gebruik. Ruth Davies het meer oor dié wynboer
gaan uitvind en van naderby ondersoek
gaan instel na die werking van die masjien.
Die masjien loop wydsbeen
bo-oor die wingerdry.
Hoe werk die masjien?
Die Pellenc het agt latte wat van links na regs beweeg. Die
kombinasie van die lengte van die skudlatte, drukkrag en
frekwensie wat verstel kan word gee die perfekte beweging
sodat die druiwekorrels afgeskud kan word. Die korrels wat
afgeskud word val op ’n vervoerband wat dit opbeweeg na die
massahouers. Wanneer die houers vol is, word dit in die sleepwa
se bak getiep.
Dit is egter nie net ’n druiwemasjien nie, maar word ook gebruik
om onder andere rygewasse te spuit, bankieverwerking te
verrig en voorsnoeiing te doen. Wat die masjien so uniek maak,
is dat die maatskappy, wat gesetel is in die Paarl, bereid is om
’n diens in die Noord-Kaap te lewer en om jou op te lei om die
masjien te gebruik.
Wyndruiwe is ’n produk waaraan ’n eenmalige uitgawe gekoppel
is; dit is totaal gemeganiseerd. “Meganisasie laat nie mense
hul werk verloor nie, inteendeel, dit skep werksgeleenthede vir
opgeleide mense,” meen Harris. Sy resep vir ’n sukses volle
wynplaas lê in goeie, doelgerigte langtermyn beplanning.
Die begin van die wynboerdery
In 1998 het Harris sy eerste wingerdaanplantings met eie ka-

Gunsteling
Kos: Boerekos
Wyn: Al boer ek met
druiwe, is ek nie eintlik ’n
wyndrinker nie.
Vakansieplek: Kaap.
Sport: Valskermspring. In sy
weermagdae was hy onder
andere ’n valskermoffi
sier.
pitaal gedoen. In 2000 het hy voltyds met druiwe begin boer
en vandag besit hy 32 hektaar wingerd, wat onderskeidelik
Colombar en Chenin Blanc insluit.
Gesin
Harris is getroud met Estie en uit hul huwelik is Veronica (23)
en Engela (21) gebore. Vir Estie is dit baie lekker om deel te
kan wees van die wynboerdery – sy is verantwoordelik vir die
fi nansiële sy van die boerdery en help ook met die elektriese
besigheid wat Harris van sy huis op die plaas bedryf. “Dit is
wonderlik om as huweliksmaats deel te wees van die boerdery
en besigheid,” het Estie gesê.
• Vir meer inligting oor watter soort wyne by die Hartswater
wynkelder te koop is, besoek hul webtuiste by Vaalharts.com.
onder die skakel Agri-Business. S
Ruth Davies is ’n landboujoernalis by Infoworks. Skakel haar by
(018) 468-2716 of 083 583 5243.
Die Van Niekerks heg baie waarde aan familietyd. Van links is Estie,
Harris, Engela en haar verloofde, Wick Grobler. Wick help Harris tans
in sy boerdery. Die druiwe word uitgetiep in die sleepwa se bak.
profiel
Hoewel wynboerdery baie meganisasie behels, beteken dit nie
dat die produsent minder het om te doen nie. “Dit verg hoogs
gesofi stikeerde opleiding,” aldus Harris.
Die Pellenc van agter gesien. Indien jy agter die masjien staan en
dit witdruiwe oes, sal jy ‘n ligte sproei van die sap op jou vel voel.
Daarteenoor gee rooidruiwe amper geen sap af wanneer dit geoes
word nie – die rede hiervoor is dat rooidruiwe ‘n taaier skil het as
witdruiwe.
Senwester, April 2009 17

18
Dries Kruger
Dit is algemeen bekend dat waterbeskikbaarheid aan die
plant in droëlandgewasproduksie; hetsy opgegaarde
grondwater en reënval onder die toestande, of besproeiing
waar beskikbaar om reënval aan te vul wanneer nodig;
die opbrengs bepaal van koringkultivars wat geplant word.
Waterbronne is beperk, selfs meer so in droë seisoene wanneer
water juis meer benodig word om graanopbrengste te stabiliseer
en te verhoog. Die effektiewe gebruik van water in gewasverbouing
is dus ’n faktor waarmee rekening gehou moet word.
Met dié inligting in gedagte, is daar op die versoek van
Geluksdam Boerevereniging en met samewerking van die
ge noem de partye, ’n koringproef-aanplanting op die Hebron
proef terrein gedoen. Die proef was ook een van die besoekpunte
op die jaarlikse boeredag wat deur die boerevereniging aangebied
is.
Senwester, April 2009
internet
www.senwes.co.za
Aanvullende
besproeiing
verhoog potensiaal van droëland koringkultivars
’n Samewerkingsprojek tussen Geluksdam
Boerevereniging, Stephanus Truter
van Hebron, Senwes Bloemfontein, die
Kleingraaninstituut, DIY Bloemfontein
en Prestige Besproeiing oor
koringkultivartoetsing op die Hebron
proefterrein, het in die afgelope seisoen
interessante resultate gelewer.
Die grondprofi el op die proefterrein is geklassifi seer as ’n
Bainsvlei grondvorm, met 8% tot 10% klei vir die 0 cm tot 25 cm
grondlaag, 15% tot 20% klei vir die 25 cm tot 50 cm grondlaag,
30% klei vir die 50 cm tot 80 cm grondlaag, met ’n grys-klei
keerlaag op 80 cm gronddiepte.
Die koringkultivars, wat 12 besproeiingkultivars en 18 droëlandkultivars
ingesluit het, is op 23 Mei aangeplant teen 23 kg
saad/ha. Onder die droëlandkultivars is lang, medium en korter
groeiseisoen kultivars getoets. Die kultivars is in drie aparte
blokke aangeplant en het deurgaans dieselfde bemesting van
240 kg 4:2:1(30) ontvang. Een van die blokke is as standaard
droëlandkoring bestuur. Die ander twee blokke is met ’n
drupbesproeiingstel uitgelê, met druplyne 90 cm uitmekaar (elke
tweede planterry) met druppers (2,2 ℓ/h) op 50 cm spasiëring
per druplyn.
’n Drukmeter en drukreguleerders het verseker dat die stelsel
deurgaans volgens die voorgeskryfde druk en waterlewering
funksioneer. Een blok het met elke besproeiingsinterval ses ure
water gekry (half), terwyl die derde blok twaalf ure besproei is
(vol). Die totale watertoediening vir die half behandeling deur
die seisoen, was 235 mm, met 469 mm vir die vol behandeling.
Watertoedienings is in Augustus, September en Oktober gedoen.
Slegs 20 mm reënval is in die groeiseisoen in laat Oktober
gemeet. Die intervalle van besproeiing is bepaal deur met
’n grondboor in die land te boor en die grondwater-situasie tot
op die keerlaag te beoordeel. Die gebrek aan reënval deur die
groeiseisoen, asook die bogemiddelde temperature en sterk
winde, het verder meer besproeiing as in die gemiddelde groeiseisoen
genoodsaak.
Groei en ontwikkeling was deurgaans goed, maar die invloed
van die droë en warm lente en vroeg-somer was duidelik op
die droëlandgedeelte van die proef. Groei was beter in die
blokke met besproeiing, wat op effektiewe watertoediening
en -verspreiding deur die grondprofi el gedui het. Van die lang
groei seisoen kultivars het ’n mate van omval gehad in die vol
besproeide blok. Die opbrengssyfers van die kultivars by die
besproeiingsbehandelings word in die tabel aangedui.
Opbrengs
Die algehele gemiddeld vir die droëlandbehandeling was 0,934
ton/ha, terwyl die half besproeiing se opbrengs betekenisvol
gestyg het na 3,364 ton/ha en verder tot 4,163 ton/ha by die vol
besproeiingsbehandeling.
Die besproeiingkultivars wat in die proef getoets is, het in die
droëlandbehandeling swakker as die droëlandkultivars presteer.
Dit kan toegeskryf word aan die korter groeiseisoen van die
kultivars, wat verder verkort is deur die warm groeiseisoen, wat
weer groei en ontwikkeling verder versnel het. Die kultivars het
ook ’n groter risiko vir rypbeskadiging en voëlskade as gevolg
van ’n algemeen korter groeiseisoen.
Terwyl die styging in opbrengs betekenisvol was vanaf die

droëlandbehandeling na die besproeiingsbehandeling, het
ver skeie kultivars se opbrengste nie verder toegeneem by
die vol besproeiingsbehandeling nie. Dit dui daarop dat die
omgewingspotensiaal beperk is deur hoë temperature, hoewel
die grondwater-situasie naby aan optimaal bestuur is. Ook moet
in gedagte gehou word dat die vol behandeling nie ’n hoër
bemesting-toediening gekry het nie, wat groei – en gevolglik
opbrengs – kon beperk het.
Elands het die hoogste opbrengs by die vol besproeiingsbehan
de ling, gevolg deur PAN 3144, Olifants en PAN 3364. By
die half besproeiingsbehandeling het PAN 3349, PAN 3161,
Gariep, SST 356 en SST 322 hoë opbrengste gelewer. Onder
droëlandtoestande is die hoogste opbrengste gemeet by
PAN 3379, Matlabas, PAN 3144, SST 334 en PAN 3161.
Graankwaliteit
Die effek van die klimaatsomstandighede, veral tydens die korrelvulperiode
en gedurende oestyd, het duidelik geword in die laer
as normale hektolitermassas wat by die droëlandbehandeling
gemeet is. Die meerderheid van die kultivars het waardes onder
74 kg/hl gelewer, met die algemene gemiddeld op 71,80 kg/hl.
By die besproeiingsbehandelings is betekenisvol hoër waardes
gemeet, met waardes bo 74 kg/hl en ’n algemene gemiddeld
van 74,32 kg/hl. Die besproeiingskultivars is meer benadeel
deur die hoë temperature en reën in oestyd en het deurgaans
laer hektolitermassas gehad. Die groep droëlandkultivars het
gemiddeld hoër waardes getoon. Valgetalwaardes en graanproteïen
persentasies van die kultivars was op aanvaarbaar hoë
vlakke by al drie besproeiingsbehandelings.
Die resultate bevestig dat, indien besproeiingswater beskikbaar
is vir gebruik in droëlandkoringverbouing, betekenisvolle
ver hoging in opbrengste met droëlandkultivars verkry kan word
met aanvullende besproeiing. Afhangende van die tipe besproeiing
stelsel wat beskikbaar is, kan grondwater aangevul word,
sodat die gewas water- en temperatuur-stremmingstydper ke
sonder betekenisvolle opbrengsverlagings kan deurstaan.
Hoeveel water en hoe gereeld?
Die groeiseisoen sal bepaal wat die bestuurstrategie sal wees.
Begin met ’n vol grondprofi el sover moontlik, sodat die nodige
opbrengspotensiaal van die kultivar gevestig kan word. In die
afgelope seisoen is agt besproeiings as gevolg van die laer
reën val toegedien. In normale seisoene kan tot vier besproeiings
moontlik voldoende wees om die grondwater-situasie optimaal
te bestuur.
Monitor dus grondwater deurlopend voor en na besproeiings
en voorsien wanneer grondwater beperkend begin raak en
wan neer stremmingsperiodes verwag en oorbrug moet word.
Ty dige reënval maak die proses natuurlik baie makliker. Onthou
dat besproeiingopbrengste nie nagejaag word nie, maar
dat die genetiese potensiaal van die droëlandkultivars wat
landbou in praktyk
tans aangeplant word, gebruik kan word om bo-gemiddelde
opbrengste te behaal. Volg dus bemestingspraktyke wat aanpas
by die matige hoërpotensiaal toestande, aangesien regstellings
redelik gemaklik gedoen kan word indien nodig.
Vir verdere navrae, skakel die LNR-Kleingraaninstituut op
Bethlehem by (058) 307-3400 of Dries Kruger van Senwes
Bloemfontein by (051) 430-2071. S
Dié artikel is geskryf deur Willem Otto (LNR-Kleingraaninstituut),
in samewerking met Gerrie Saayman (LNR-Kleingraaninstituut) en
Dries Kruger.
Opbrengste van besproeiingkultivars gemeet op Hebron in 2008.
Besproeiingkultivars
Droëland
Half
besproeiing
Vol
besproeiing Gemiddeld
Baviaans 0,358 2,495 3,874 2,242
CRN 826 0,647 3,608 3,604 2,620
Duzi 0,338 2,030 3,104 1,824
Kariega 0,278 2,756 3,726 2,253
Krokodil 0,262 3,193 4,487 2,647
Olifants 0,350 3,233 5,053 2,879
SST 806 0,936 3,509 3,880 2,775
SST 822 0,988 2,561 4,269 2,606
SST 835 0,903 3,347 4,360 2,870
SST 843 0,456 2,281 2,449 1,729
SST 876 0,439 2,905 3,447 2,264
Steenbras 0,761 2,309 3,096 2,056
Opbrengste van droëlandkultivars gemeet op Hebron in 2008.
Droëland-
kultivars Droëland
Half
besproeiing
Vol
besproeiing Gemiddeld
Caledon 1,099 3,587 4,859 3,182
Elands 1,319 3,301 5,241 3,287
Gariep 1,370 4,061 4,747 3,393
Komati 0,849 3,437 3,957 2,748
Limpopo 1,213 3,375 3,767 2,785
Matlabas 1,510 3,253 3,936 2,900
PAN 3144 1,490 3,659 5,149 3,433
PAN 3161 1,389 4,173 3,843 3,135
PAN 3172 1,101 3,407 4,435 2,981
PAN 3349 1,228 4,396 4,803 3,479
PAN 3355 0,876 3,842 4,724 3,148
PAN 3364 1,067 3,808 5,046 3,307
PAN 3368 0,628 3,875 4,410 2,971
PAN 3377 0,755 3,197 4,064 2,672
PAN 3379 1,520 3,908 4,839 3,422
SST 322 1,096 3,938 3,736 2,923
SST 334 1,464 3,533S 3,818 2,939
SST 356 1,333 3,953 4,157 3,147
KBV gemiddeldes = 0,474
KBV behandelings x kultivar interaksie = 0,895
Senwester, April 2009 19

20
Erik Adriaanse
Senwester, April 2009
Korrekte
stikstoftoediening
raak jou sak
Figuur 1: Kumulatiewe opname van N, P en K deur ’n mielieplant as
’n persentasie van totale opname (Aldrich & Jeng, 1966, soos deur
MVSA, 2002 verwerk en gepubliseer).
Figuur 2: Die verband tussen anorganiese stikstofontledings in
die grond en relatiewe opbrengs by Viljoenskroon, gemeet oor ’n
tydperk van vier jaar (LNR-IGG, Boeredag, 2003).
internet
www.senwes.co.za
Het ek my mielies genoeg stikstof gegee?
Hierdie vraag word gewoonlik gevra nadat
dit baie goed gereën het en nie as dit droog
is nie. Die antwoord op die vraag lê in die
hoeveelheid anorganiese stikstof wat in die
grond is teen ongeveer ses weke na plant.
Dié stikstof in die grond sal bepaal of die gewas vir die res
van die groeiseisoen optimaal sal groei en produseer, al
dan nie, ongeag of dit nou verder baie of min reën.
Figuur 1 toon aan dat daar tot ses weke na aanplanting slegs
20% van die stikstofbehoefte bevredig is en dat die tempo van
opname van stikstof vanaf hierdie punt drasties toeneem.
Die hoeveelheid anorganiese stikstof in die grond teen ses
weke na aanplanting word hoofsaaklik bepaal deur:
• Die hoeveelheid stikstof wat toegedien is.
• Die hoeveelheid stikstof wat oorgedra is vanaf die vorige
seisoen.
• Die stikstofl ewering van die grond.
• Die verliese aan stikstof deur uitloging en vervlugtiging.
• Die opname van stikstof deur die gewas.
Aangesien daar verskeie faktore is wat die hoeveelheid anorganiese
stikstof in die grond bepaal, sal ons slegs weet as ons
meet. In gevalle waar ons nie meet nie, word daar gespekuleer.
Uitstekende verwantskappe tussen anorganiese stikstof
in die grond (teen ses weke na aanplanting) en persentasieopbrengs
is deur die LNR-IGG daargestel vir mielies, onder
droë land toestande en vir grondgebiede waarvan die klei-inhoud
wissel van 2,5% tot 55%.
’n Ligging in die Viljoenskroon-distrik word as voorbeeld
gebruik om die beginsel te verduidelik. Dié verwantskap, wat
oor vier jaar verkry is, word in Figuur 2 aangedui. Hiervolgens
weet ons byvoorbeeld dat 100% opbrengs verkry sal word as
100 kg anorganiese stikstof per hektaar in die boonste 60 cm
van ’n sanderige grond teenwoordig is, maar as daar slegs
50 kg anorganiese stikstof in die grond is, kan slegs 80%
opbrengs verkry word. Hierdie opbrengs is die persentasie van
die maksi mum moontlike opbrengs vir elke seisoen.

Gestel die opbrengspotensiaal vir ’n bepaalde seisoen is
6 ton mielies per hektaar. ’n Opbrengsverlies van 20% op
6 ton/ha beteken dat 1,2 ton mielies minder p/ha geoes kan word.
Teen ’n mielieprys van R1 700/ton is die rand waarde van 1,2 ton
mielies R2 040. Die koste verbonde aan 50 kg stikstof is R500
teen ’n ureumprys van R4 600/ton. Ver skillende mieliepryse en
stikstofkostesyfers, soos vir elke pro dusent van toepassing, kan
gebruik word om te bepaal of bykomende stikstoftoedienings
lonend sal wees of nie.
Die opbrengreaksie op die toediening van bykomende stikstof
word deur die mate van die meetbare stikstoftekort in die grond,
sowel as die opbrengspotensiaal van die seisoen, bepaal. ’n
Opbrengsverhoging van 2 ton/hektaar is baie moontlik met die
toediening van 50 kg stikstof per hektaar onder toestande waar
lae vlakke van stikstof in die grond teenwoordig is.
Teen bogenoemde kosteprys-scenario’s is ’n opbrengsverhoging
van 294 kg mielies/ha gelykstaande aan die koste van die
bykomende 50 kg stikstof/ha.
Navorsing oor verskillende stikstoftoedieningstye onder relatief
droë omstandighede, soos kenmerkend aan die westelike
mielie produserende dele, het getoon dat stikstoftoedienings
voor vier weke na aanplanting (met die verloop van ’n bepaalde
aantal jare) die beste reaksies toon. Mielies kan nie noodwendig
altyd die stikstof wat later as vier weke na aanplanting toegedien
is optimaal benut nie, aangesien die latere groeiperiode, in
die meerderheid van seisoene, met relatief droëer periodes
saamval. Dus is dit beter om eerder die anorganiese stikstof in
die grond voor die tyd optimaal te bestuur om sodoende die
risiko te vermy wat met latere toedienings gepaard gaan.
Die vraag oor te min of te veel stikstof moet vooraf gevra
word, want spyt kom altyd te laat. Onthou egter dat te veel
stikstof ook nadelig kan wees, omdat te veel stikstof ’n verlies
aan opbrengs kan beteken, wat baie ernstig kan wees indien dit
met opbrengsonderdrukking gepaard gaan.
Vir navrae, kontak enige van die Sidi Parani landboukundiges:
Dr F.G. Adriaanse (Noordwes, Gauteng, Noord-Vrystaat) by
083 629 1179, dr C.J.J. Schmidt (Noordwes-Vrystaat, Sentraal-
Vrystaat, Suid-Vrystaat en Oos-Vrystaat) by 082 885 8134, H
Stander (Noord-Kaap) by 082 888 4793, A Prins (Presisieboerdery
en Navorsing) by 083 628 5320 of K van der Schyff
(Spesialiteitsprodukte) by 082 808 3317. S
Verwysings
LNR-IGG Boeredag, 2003, Landbounavorsingsraad-Instituut vir
Graangewasse, Potchefstroom.
MVSA, 2002. Bemestingshandleiding, vyfde hersiene uitgawe, die
Misstofvereniging van Suid-Afrika, Pretoria.
Dr Erik Adriaanse is by Sidi Parani werksaam. Vir meer inligting,
skakel hom by 083 629 1179.
landbou in praktyk
Senwester, April 2009 21

internet
www.senwes.co.za
Suid-Afrikaanse grondhulpbronne
Ongeveer 35% van Suid-Afrika ontvang genoeg reën vir droëland-graanproduksie
en slegs 13% van die grond (±14 miljoen
hek taar) is bewerkbaar en geskik vir graanproduksie. Baie van
dié grond beskik oor marginale gewasproduksiepotensiaal.
Slegs 3% word beskou as grond met ’n hoë potensiaal.
Grond wat meganies bewerk word, is uiters vatbaar vir
ernstige grondverdigting en dit is meer algemeen as die
wêreld norm. Só is byvoorbeeld 80% van die oppervlakte waarop
mielies geproduseer word, vatbaar vir grondverdigting. Uit
boge noemde feite is dit dus duidelik dat dit uiters belangrik
is dat grond as ’n hulpbron optimaal bestuur moet word deur
grondverdigting te beperk, en indien dit wel voorkom, dit dan
doeltreffend reg te stel.
Wat is grondverdigting?
Om grondverdigting te verstaan, is dit belangrik om te weet
waar uit grond bestaan. Grond bestaan uit minerale, organiese
materiaal en porieë. Die minerale gedeelte van die grond bestaan
uit sand-, klei- en slikdeeltjies. Hierdie deeltjies pas nie styf teen
mekaar nie en is omring met oop spasies (porieë). Figuur 1 is ’n
voorstelling van gekompakteerde en nie-gekompakteerde grond.
Die porieë is belangrik, want dit stel die grond in staat om
water en lug vas te hou. Grondverdigting ontstaan wanneer die
gronddeeltjies gekompakteer word en gevolglik word die spasie
vir water en lug verminder. Verder word die uitruiling van gasse
in verdigte grond verlaag en die kans vir deurlugtingsprobleme
verhoog. Die kapillêre beweging van water word ook beperk.
landbou in praktyk
Grondverdigting
is nadelig – bestuur dit só
Grondverdigting is een van die belangrikste
faktore wat ’n negatiewe invloed op graanopbrengs
kan hê en kom algemeen op
sandgrond voor. Lae of wisselvallige reënval
is een van die grootste algemene redes vir
swak opbrengste en kan in ’n mindere mate
bestuur word as byvoorbeeld grondverdigting
en onkruidbeheer. ’n Kenmerk van Suid-
Afrikaanse grond is dat dit baie vatbaar is vir
verskeie vorme van agteruitgang (degradasie)
en dat die potensiaal om vanself te herstel,
baie laag is.
Figuur 1: ’n Voorstelling van gekompakteerde en niegekompak
teerde grond.
Gerrit Oosthuizen
Oorsake van grondverdigting
Grondverdigting kan deur die natuur, sowel as mens en dier,
veroorsaak word:
• Reëndruppels: dit is ’n natuurlike oorsaak en word gewoonlik
waargeneem as korsvorming op die grondoppervlakte. Sodoende
kan ontkieming benadeel word.
• Vlak watertafelgrond: grond met ’n vlak watertafel kan verdig
word deur die styging en daling van grondwater.
• Bewerkings: verdigting deur trekkerwiele en langtermyn
ploeg bewerkings (met skaarploeë) en wanpraktyke met betrekking
tot die bewerkings van die grond.
• Lewende hawe: Die hoewe van beeste en skape kan ook
die grond verdig. Die beweiding van oesreste is ’n algemene
gebruik in die somerreënsaaigebied.
Tekens van verdigting
• Sigbare wielspoor-patrone in die gewas;
• Stilstaande water of oormatige waterafl oop (uitsluitend rondom
panne of voethange);
• Ongelyke planthoogtes;
• Plante wat vogstremming toon, al is die ondergrond nog nat;
• Verdwergde plante onder gunstige toestande;
• ’n Toename in die trekkragbehoefte om sekere bewerkings
te doen. Verdigting verhoog die grondsterkte en dit word
moeiliker om implemente te trek; en
• ’n Afname in opbrengs.
Effek van grondverdigting op die plant en grond
Grondverdigting het ’n direkte en indirekte invloed op die
plant. Wortels kan nie deur die ploeglaag dring nie weens die
verhoogde weerstand van die grond. Die gevolg is dat die swak
ontwikkelde wortelstelsel ’n kleiner grondvolume benut en nie
die water en voedingstowwe in die ondergrond benut nie (sien
Figuur 1). Sigbare simptome op wortels is tipiese misvormde
plantwortels wat verdik, knopperig, verdraai of dun en plat kan
wees.
Indien plante onder onnodige stremming verkeer, kan dit die
plante meer vatbaar maak vir siektes, soos wortelvrot. Versuiping
in die bogrond kan ook weens die verdigting voorkom. Weens
die swakker ontwikkelde wortelstelsels, kan die plante ook makliker
omval. Die verdigting van die grond (bo- en ondergrond)
kan lei tot die oormatige afl oop van reënwater, wat gronderosie
tot gevolg kan hê.
Bepaling van verdigtingslae
Daar is verskillende metodes om moontlike verdigtingslae in die
grond te identifi seer:
• Steekstok: dit is een van die maklikste en mees algemene
metodes wat ’n produsent het en kan gereeld en maklik
gebruik word. Die nadeel daarvan is dat, indien ’n laag met
verdigting geïdentifi seer is, dit nie noodwendig daarop dui
25
Senwester, April 2009 23

internet
www.senwes.co.za
23
dat die laag (sone) wel ondeurdringbaar vir plantwortels is
nie. Verdere ondersoek moet dan gedoen word. Dit kan wel
’n aanduiding gee van die doeltreffendheid van verskillende
bewerkingsmetodes.
• Profi elgate: dit is een van die doeltreffendste metodes om
wortelontwikkeling te moniteer. Daar kan gesien word op
watter diepte (indien enige) wortelontwikkeling gestrem
word. Dit is egter arbeidsintensief en is moeilik om op baie
plekke in ’n land(e) te herhaal.
• Penetrometer: dit is een van die mees betroubare metodes
om moontlike verdigtingslae te identifi seer. Dit kan ook meer
gereeld in ’n betrokke land herhaal word. Die instrument
werk op die beginsel van ’n staalpen met ’n standaardkegel
(sensor) aan die punt wat teen ’n konstante tempo in die
grond ingedruk word. Die weerstand wat die grond teen die
indringing bied, word dan elektronies gemonitor en die data
kan dan grafi es voorgestel word. Die eenheid van die lesings
is in kPa. Lesings van 1 800 kPa (by veldwaterkapasiteit) en
hoër dui op die ondeurdringbaarheid van die grond vir die
normale ontwikkeling van die plantwortels. Verskeie lesings
kan oor of tussen plantrye geneem word om ’n volledige
prentjie te kry van wat in die grond aangaan in terme van
grondverdigting (sien Figure 3 en 4).
Dit is egter belangrik dat, wanneer die lesings geneem word, dit
op grond is wat by veldwaterkapasiteit is. Indien nie, kan droë
lae (sones) in die grond dui op moontlike verdigting, wat dalk nie
die geval is nie. Om vergelykings tussen verskillende grondtipes
en/of bewerkingsmetodes te kan tref, moet al die toetspersele
by veldwaterkapasiteit wees om met mekaar vergelyk te kan
word.
In Figuur 2 word ’n grondprofi el aangetoon met ’n besliste
verdigtingslaag (bo 1800 kPa) tussen 30 cm en 40 cm. Hierdie
ver digtingslaag sal wortelontwikkeling verseker nadelig beïnvloed
en in ’n droë jaar tot groot graanopbrengsverliese lei.
’n Regstellende bewerkingsaksie behoort tot op ’n minimum
diepte van nie minder as 40 cm uitgevoer te word nie.
In Figuur 3 word ’n grondprofi el aangetoon waar geen
verdigtingslaag teenwoordig is nie en wat ideaal is vir die
wortelontwikkeling van plante (mits grondwater- en grond-
Figuur 2: ’n Grondprofi el met horisontale wortelontwikkeling
weens ’n verdigtingslaag.
landbou in praktyk
Figuur 3:
’n Pene trometerstudie
wat
’n grondprofi el
met ’n verdigtings
laag
aantoon.
Figuur 4: ’n
Penetro meterstudie
wat ’n
grondprofi el
sonder ’n
verdigtingslaag
aantoon.
chemiese toestande ook optimaal is).
Dit is belangrik dat die produsent die effektiwiteit van ’n diep
bewerkingsaksie monitor en nie net aanneem dat byvoorbeeld
’n rip-aksie die verdigtingslaag opgehef het nie. Daar is verskeie
ontwerpe op die mark en nie almal is ewe doeltreffend nie.
Brandstofverbruik, trekkragvereistes asook grondvolume wat
losgemaak word, wissel tussen die verskillende ontwerpe en
moet van kennis geneem word sodat die beste keuse gemaak
kan word. Penetrometerstudies en die maak van profi elgate is
gevolglik uiters belangrik om moontlike probleme te identifi seer.
Senwes Lanboudienste beskik oor die kundigheid om die produsent
te help met die identifi sering van grondverdigting en te
help met raad om dit reg te stel.
Opsomming
• Baie van die grond in Suid-Afrika is marginaal vir gewasproduksie
en die optimale bestuur daarvan is baie belangrik.
• Sanderige grond is meer onderhewig aan grondverdigting as
klei-leem en leemgrond.
• Wees ten alle tye bedag op tekens van grondverdigting.
• Grondverdigting het ’n direkte en indirekte invloed op plante
en kan onder gunstige toestande steeds opbrengsverliese
tot gevolg hê.
• Moet nie net aanneem dat ’n diep bewerkingsaksie effektief
was in die opheffi ng van grondverdigting nie. ’n Penetrometer
is die mees betroubare metode om grondverdigtings mee te
ondersoek. S
Verwysings
http://www.environment.gov.za/nssd_2005/Web (South Africa’s soil
resour ces and sustainable development. M.C. Laker, UP)
http://www.oznet.ksu.edu/library/CRPSC2/AF115.pdf (Soil compaction:
Problems and solutions)
http://www.extension.umn.edu/distribution/cropsystems
Noordwes Nuus Mei/Junie 2007 (Grondverdigtings kos produsente
steeds miljoene. M. Du Plessis)
http://www.nwk.co.za/NAfr/NoordwesNuus/Meganisasie/ms0001.asp
(Grondbewerking en trekkerwerkverrigting. D. Lotter)
Gerrit Oosthuizen is ’n Senior Akkerboukundige by Senwes Landboudienste.
Skakel hom vir enige navrae by (018) 462-8533 of 084
506 8791 of stuur ’n e-pos na: gerrit.oosthuizen@senwes.co.za.
Senwester, April 2009 25

26
Hennie Snyman
Die feit dat slangbos deur feitlik geen dier benut word nie,
maak die bekamping daarvan baie moeilik. Die stelling
dat dit indring weens wanbestuur soos oorbeweiding is
nie volkome waar nie, aangesien dit vinnig op ’n plaas versprei
indien dit eers daar voorkom, ongeag of die veld in goeie of swak
toestand verkeer. Die hoofredes vir die geweldige ontploffi ng
van slangbos oor veral die laaste vyf jaar bly ’n raaisel.
Die bosse maak miljoene sade wat baie lig is en dus geweldig
ver deur die wind versprei kan word. Baie min inligting bestaan
oor die werklike ontkieming daarvan en die toestande waaronder
dit die aggresiefste sal indring. Die algemene tendens is dat
dit hoofsaaklik op sanderige grond aangetref word, maar kan
selfs gronde met ’n hoër klei-inhoud indring mits die grond se
dreinering goed is. Dit ontwikkel eers op die suidelike hellings
waarna dit na die leegtes versprei en kom selde in vleie of
waterbane voor. Dit is ook net beperk tot reënvalgebiede van
620 tot 750 mm per jaar.
Ontkiemingspotensiaal van Slangbos
’n Intensiewe studie is aan die Universiteit van die Vrystaat
uitgevoer ten opsigte van die ontkiemingspotensiaal van hierdie
indringerplant. Grond is onder slangbosplante tot ’n diepte van
50 mm versamel in die distrikte Zastron, Thaba Nchu, Ladybrand
en Clocolan, waarna die ontkieming van die slangbossaad bestu
deer is. Die versamelde grond is in die glashuis in twee liter
roomysbakke, bo-op ’n groeimedium versprei en daarna daagliks
benat.
Daar is van min of meer ewe groot bosse gebruik gemaak,
sodat die versameling van saad oor die verskillende distrikte
vergelykbaar kon wees. Hierdie grond/saad versameling het in
Augustus 2008 geskied, nadat die saad die koue winter deurgegaan
het en die narypingsperiode opgehef kon word, sou
die plant so ’n vereiste vir optimale ontkieming verlang. Die
bosse het wel in die lente net voor saadversameling geblom.
Die sade kan vir maande aan die bosse voorkom voordat dit
afgegooi word en die grond bereik en daarom is die bosse met
’n voorwerp geslaan sodat al die sade kon afval. Slegs by Thaba
Nchu is die bosse geslaan en is dus ou sowel as vars sade in die
Senwester, April 2009
internet
www.senwes.co.za
Slangbos
die aggressiewe indringer in
weiveld se ontkiemingspotensiaal
Seriphium plumosum, wat in die volksmond
bekend staan as slangbos, bankrotbos of
vaalbos, is inheems aan Suid-Afrika en het
reeds na verskeie dele in ons land versprei
(Oos-Kaap, Vrystaat, Mpumalanga, Noordwes
en Gauteng). Dit het eers bekend gestaan
as Stoebe vulgaris. Hierdie aggres siewe
indringer hou ’n groot bedreiging in vir
waardevolle weiveld, wat die goedkoopste
voer vir die veeprodusent is en sal bly.
grondmonster versamel, teenoor die ander distrikte waar net ou
saad se ontkieming bestudeer is. Daar is ook in ’n tweede proef
net van vars saad gebruik gemaak, wat vanaf die bosse aan die
einde van Augustus 2008 geoes is. Die ontkiemde saailinge is
oor ’n periode van twee maande getel tot op ’n punt waar geen
verdere nuwe saailinge hulle verskyning gemaak het nie.
Interessant was dat die eerste saad eers na vyf weke van
benatting opgekom het. Vir so ’n besondere klein saadjie
sou mens ’n baie vinnige ontkieming verwag het. ’n Magdom
sade het na vyf tot ses weke opgekom, waarna dit heeltemal
opgehou het. ’n Logiese afl eiding was dat alle sade wat wel
tot op daardie stadium kiemkragtig was moes opgekom het,
vandaar die drastiese staking van verdere ontkieming. Gelukkig
is voortgegaan met die benatting van die saailinge wat wel
opgekom het. Teen die verwagting in, het daar na twaalf weke
(ongeveer twee maande) weer ’n ontploffi ng in saadontkieming
plaasgevind. Hierdie tendens bevestig net weer eens hoe
min ons werklik van die verspreidingspotensiaal van hierdie
indringerplant verstaan.
Besonder baie sade het by al die distrikte na vyf weke van
benatting ontkiem (Tabel 1). So ’n saailingontploffi ng wat deur
een slangbos bos veroorsaak is, gee nie net skokkende syfers
nie, maar vergelyk baie goed tussen verskillende distrikte. Die
laer ontkieming wat wel by Clocolan voorgekom het kan aan
baie moontlikhede toegeskryf word, soos dat die bosse die
vorige seisoen moontlik nie optimaal saad gemaak het nie of
dat die bosse dalk kleiner as in die ander distrikte was. Die
belangrikste rede is egter die grondverskille tussen die distrikte.
Dit is dus duidelik dat slangbosindringing ewe gevaarlik is,
ongeag die distrik waar dit mag voorkom. Dit moet gesien word
teen die agtergrond dat navorsers bevind het dat indien meer
as 10 000 slangbosplante/ha voorkom, die produksiepotensiaal
van weiveld met soveel as 70% tot 80% kan verlaag. Indien
elkeen van hierdie 10 000 bosse gemiddeld die aantal saailinge
van 434 per m 2 (soos in hierdie studie verkry) sou produseer, is
dit ’n aaklige aantal nuwe saailinge wat tot die veld toegevoeg
word. Wat verder onrusbarend is, is dat hierdie saailingsyfers
per m 2 uitgedruk is en nie eers per hektaar nie.
Hoewel die tweede ontkieming (ongeveer twee maande na
benatting) wel minder saailinge opgelewer het, maak dit steeds
Tabel 1: Aantal sade ontkiem, gemeet in terme van saailinge per bos
en per m 2 vir verskillende tye en distrikte.
Saailinge
Na 5 weke Na 12 weke
Distrikte Per bos Per m2 Per bos Per m2 Thaba Nchu 147 588 63 252
Zastron 141 564 8 32
Clocolan 98 392 1 4
Ladybrand 148 592 6 24

’n groot bydrae tot die slangbos se indringing (Tabel 1). Daar
is lank gespekuleer oor die moontlike redes vir die tweede stel
saailinge wat ontstaan het, asook die hoër ontkieming by Thaba
Nchu. Die logieste gevolgtrekking is dat vars slangbossade oor
’n na-rypingsperiode beskik wat eers opgehef moet word vir
optimale ontkieming. Die sade wat eerste opgekom het, se narypingsperiode
is deur die koue winter opgehef. Die varssaad,
met ander woorde plante wat in die lente geblom het en waarvan
die saad op die grond te lande gekom het, se rusperiode moes
eers opgehef word; daarom die later ontkieming. Met die slaan
van die Thaba Nchu-bosse het varssade ook op die grond
beland, en as gevolg van die rusperiode benodig vir optimale
ontkieming, eers later ontkiem. Die enkele sade wat wel by die
ander distrikte opgekom het, kan toegeskryf word aan vars saad
wat toevallig met die monsternemings die grond bereik het en
ook eers ’n saadrus moes ondergaan. Die slegte nuus is dat
daar dus altyd kiemkragtige sade beskikbaar is wat regdeur die
jaar gereed is om te ontkiem.
Indien ’n slangbosplant wat saad geproduseer het en dit
op een of ander manier (meganies of deur brand) afgegooi
het, uit die veld verwyder sou word, hou dit die gevolg van ’n
ontploffi ng in saadontkieming in. Sorg moet dus gedra word dat
indien slangbosbeheer toegepas word, ’n opvolgaksie daarmee
gepaard moet gaan. Sou dit nie gedoen word nie, sal die hele
indringingsprobleem net vererger word. Chemiese beheer hou
die voordeel in dat die aktiewe bestanddeel wat die plante dood,
ook ’n paar jaar se nawerking het wat saailinge wat mag opkom
sal inhibeer. Die moederbosse beskik oor ’n tipe allelopatiese
eienskap, wat die ontkieming van nuwe plante in sy onmiddellike
omgewing inhibeer. Hieroor word tans intensiewe navorsing
gedoen. Hierdie allelopatiese impak en oorskaduings-effek
op omringende plante wat met die verwydering van die bosse
opgehef word, is grootliks verantwoordelik vir die ontploffi ng
van saailinge.
Vars saad van slangbos wat nog aan die bos voorkom het
’n 91% laer ontkiemingspersentasie getoon as saad wat reeds
die grond bereik het. Dit impliseer dat slangbossade eers ’n narypingsperiode
van ten minste die koue winter moet deurgaan
alvorens ’n optimale ontkieming sal plaasvind. Daar moet dus
aan ’n manier gedink word om ontslae te raak van die saad
voordat dit in kiemkragtigheid kan toeneem.
Dit is verbasend hoe die besondere klein slangbossade wel
suksesvol in ’n digte gras bedekking (veld in goeie toestand)
ontkiem en vestig. Die feit dat slegs beperkte, nuwe, jong
plante normaalweg per seisoen in oop spasies ’n entjie weg
van die bestaande groot slangbosplante in goeie veld aangetref
word, is verblydend. Die volwasse bosse produseer miljoene
kiemkragtige sade wat moontlik nie dadelik ontkiem nie of
weens die sterk kompetisie van die grasse uitgedruk word.
Die langslewendheid van hierdie klein saadjies is ’n aspek wat
intensiewe navorsing vereis en wat baie nuttig sal wees met die
landbou in praktyk
suksesvolle toepassing van beheermaatreëls. Oorbeweiding,
wat gepaard gaan met die afname in plantbedekking, skep
juis die ideale toestand vir die kiemkragtige slangbossaad om
in massas te ontkiem weens die laer graskompetisie en die
veld vinnig in te dring. Ou lande is veral vatbaar vir slangbos
verdigting ook as gevolg van die gebrek aan kompetisie van
grasspesies. Dit is stellig waar, soos deur literatuur uitgewys, dat
slangbos wel grootliks blom gedurende die herfs/winter (April tot
Junie) en lente, maar waarnemings toon ook dat daar regdeur
die groeiseisoen bosse is waarop saad voorkom. Van die sade
kan wel vir maande aan die plant voorkom voordat dit afgegooi
28
Senwester, April 2009 27

landbou in praktyk
27
word. Daar is ook waargeneem dat indien ’n slangbossaailing
vanjaar gevestig het, dit dieselfde seisoen reeds gaan blom.
Samevattende opmerkings
• Slangbos word tans as een van die belangrikste probleemplante
in Suid-Afrika beskou en indien daar nie iets daadwerkliks
met die bekamping daarvan gedoen word nie, staar
ons kosbare weiveld ’n ernstige probleem in die gesig. Daar
is aanduidings dat digte stande van slangbos die produksiepotensiaal
van weiveld met soveel as 75% kan verlaag.
• Met oorbeweiding is die verskyning van slangbos meer opsig
telik, maar in werklikheid dra oorbeweiding slegs by tot die
indringing omdat die grasbedekking verminder en slang bos,
wat nie benut word nie, dan die geleentheid kry om ongesteurd
te groei en toe te neem.
• Die geweldige ontkiemingspotensiaal van slangbossade,
nadat plante hetsy deur uitkap of brand beheer word, is nie in
die verlede deeglik besef nie. Hierdie beheermaatreëls moet
reg bestuur word in terme van opvolgbehandelings wat toege
pas moet word.
• Onder ’n slangbosplant lê daar dus ’n magdom kernkragtige
sade wat wag vir gunstige toestande sodat dit kan ontplof in
terme van ontkieming.
• Slangbosse kan sterk kompeteer vir plantvoedingstowwe,
®
internet
www.senwes.co.za
grond water en besit ook nog allelopatiese eienskappe wat
giftige stowwe afskei, om die ontwikkeling en ontkieming van
plante in hulle onmiddellike omgewing te inhibeer. Hierdeur
kan grasse totaal verdring word deur die bosse.
• Vars sade wat nog aan die bos voorkom, het ’n na-rypingsperio
de nodig vir optimale ontkieming, wat minstens die koue
win ter periode behels.
• Die onsmaaklikheid van die plant veroorsaak dat met die
indringing daarvan ’n plantegroeistand wat onbenutbaar vir
diere is, sy opwagting maak.
• Hierdie plant is volgens die CARA-wetgewing gelys as verklaar
de indringer. Waar dit dus die natuurlike plantegroei
verdring is die grondeienaar genood saak om dit te beheer.
• Slangbos bevat vlugtige olies wat dit hoogs vlambaar maak,
wat saam met die hoë brandbare materiaal ’n gevaar inhou
by veldbrande. Dit veroorsaak ’n baie warm vuur wat groot
skade aan die grasse kan veroorsaak.
• Daar bestaan wyduiteenlopende menings rondom die beheer
en bestryding van slangbos en gevolglik verdien hierdie
probleemplant verdere navorsing. Beheermaatreëls bestaan
wel, wat reeds suksesvol toegepas word. S
Professor Hennie Snyman is van die Departement Vee-, Wild- en
Weidingkunde aan die Universiteit van die Vrystaat.