deze hele Maandbrief - Stichting Leerhuis & Liturgie

More documents

Recommendations

Info

‘Kuitert onttakelt de Christus-figuur’, stond er met vette letters in dagblad Trouw, een dag na de presentatie van het boek Jezus: nalatenschap van het christendom – ruim een jaar geleden. ‘Beeldenstormer Kuitert ruimt op!’ luidde een kop in de katholieke Bazuin boven een interview, en daaronder ‘Jezus is geen teddybeer’. Dat legt hij uit: ‘Jezus is geen ‘teddybeer’ die ter geruststelling en troost overal mee naar toegenomen kan worden. ‘Jezusvroomheid correspondeert met een Jezusbeeld, en hoe bedroevend het ook moge klinken: veel Jezusbeelden zijn niet meer dan religieuze en/of leerstellige kitsch. Het is niet zo dat je bij voorbaat tot eerbied verplicht bent als er maar Jezus of Christus op staat. In Jezus’ naam wordt er veel religieuze onzin bedreven, sterker nog: zijn kerkelijke, gepolijste gestalte leent zich daar uitermate voor’. ‘Kuitert krenkt de evangelischen tot in het diepst van hun ziel’, luidde de titel van een persbericht, onmiddellijk na het verschijnen van het boek. Drie kleine evangelische kerkgenootschappen geven daarin te kennen dat zij zich door de uitspraken van Kuitert ‘gekwetst’, geschokt en in verwarring gebracht’ voelen. 3. ‘Ik raap je op: verbaas breek je in stukken’. Ik kan me dat ‘gebroken-beeld-gevoel’ wel voorstellen. Het komt in golven en met schokken, tot ver buiten kleine en grotere ‘evangelische kerkgenootschappen’. Ook nieuwe katholieken, ook ex-katholieken, óók allang verlichte gereformeerden, en ook agnostici en zich ongelovignoemenden, overkomt het, een ‘gebroken-beeld-gevoel’. - Iets is niet meer wáár wat ooit zo waar was en zo omvattend als melodieën, een lichtval, een geur. Je bent ergens uitgevallen, je wordt ergens uitgeduwd. Iets wordt je uit je hoofd gepraat, ja je begrijpt het – maar je hoort en ruikt ineens iets niet meer, de lucht is leger, de stilte onrustiger, het verleden armer. Velen die ergens in geloofden, in een kerk, in het socialisme, hebben dit de laatste veertig jaar vele malen meegemaakt. Bij sommigen is de voorlopige uitkomst: opluchting, bevrijding; of, minder gevoelsmatig, het bewustzijn van betrekkelijkheid, veranderbaarheid, voorlopigheid. Zo waren ze niet opgevoed. Ze waren met eeuwige waarheden opgevoed, met vastliggende betekenissen, met boventijdelijke woorden – maar tussen nu en veertig, vijftig jaar geleden, op enig moment of bij herhaling, bleken het zwevende betekenissen, halve waarheden, of vooroordelen of leugens; en bleek het grote verhaal nog onaf, nog open. Velen, velen van óns, zijn de afgelopen halve eeuw in de tijd geland, in de geschiedenis, en hebben leren gaan, een zoekende tastende onzekere gang, een weg van dagen. 4. Het was in 1947. Een bedoeïenjongen hoedde zijn kudde in de woestijn van Juda, vlakbij de Dode Zee, ten zuidoosten van Jeruzalem. Hij kwam bij de grotten van Qumran, wilde er binnengaan om schaduw, wierp een steen voor zich uit – of er gedierte opschrikken zou. De steen trof een aarden kruik die barstte en aan scherven ging. Toen hij dichterbij kwam zag hij tussen de scherven een papyrusrol, een boekrol, en nog een. De ‘Dode-Zee-Rollen’, zo heten ze sindsdien, bevatten fragmenten uit bijna alle bijbelboeken, en een complete tekst van het boek Jesaja. Het zijn de oudste handschriften van de bijbel ooit gevonden. Het tot dan toe oudste handschrift was van omstreeks het jaar 2 1000. De Dode-Zee-Rollen dateren vanaf ongeveer 200 vóór tot 50 na Christus, zoals dat heet. Met andere documenten, in Qumran en omgeving gevonden sinds 1947, geven ze ons inzicht in de gedachtewereld van bepaalde stromingen binnen het jodendom ten tijde van Jezus. Er blijken verbindingen te bestaan tussen een Qumrangemeenschap en de Jezus-beweging; uitdrukkingen en beelden in het Evangelie van Mattheus en in enkele brieven van Paulus komen ook voor in de Qumran-documenten. Van toen af is in de kerken een nieuw Jezusbeeld gegroeid, en nog groeiende – en groeien gaat langzaam, en rijpen gaat nog langzamer. Toen is een nieuw historisch bewustzijn ontstaan: een scherper besef van tijdelijkheid, voorlopigheid – niets is meer eens en voorgoed, lijkt het: alles moet steeds opnieuw worden gedacht, gespeld, geformuleerd; geen theologisch dogma is meer dan een tijdelijk inzicht, op zijn best verstaanbaar vanuit zijn historische context, tijdgebonden, niet onherroepelijk – en alle christelijke theologie, en ieder getuigenis en ieder liedje over Jezus, moet getoetst worden aan het besef dat hij een jood was. In mijn jeugd was hij een blonde Germaan. Ik wil niemand iets afnemen, zegt Harry Kuitert. En hij schrijft het ene na het andere boek waarin hij nieuwe omschrijvingen beproeft en steeds duidelijker kiest voor het uitgangspunt dat Jezus een jood was. Maar kunnen wij hem dan nog noemen bij één van zijn oudste namen, ‘zoon van God’? 5. Wie de omstandigheden van de eerste eeuwen van de gangbare jaartelling, en de gedachtengangen van toen en nu bestudeert, kan zich voorstellen dat Jezus, wiens joodse naam ‘God zal bevrijden’ betekent, als zoon van God, als enige zoon’ en zelfs als ‘onze Heer’ werd betiteld. Ten overstaan van koningen en keizers, onder de zweepslagen van tirannen en onderdrukkers die zich ‘zoon van God’ en ‘Heer der heren’ noemden, getuigden de volgelingen van Jezus dat hij alleen, deze dienstknecht, deze gekruisigde slaaf, deze minste der mensen, ‘zoon van God’ genoemd mocht worden en Heer van allen. En dat zij enkel zijn gezag, het gezag van zijn woord en levensgang, erkenden. ‘Zoon van God’ mocht hij genoemd worden omdat hij in de geest van God had geleefd, in de geest van Israëls Godbevrijder. Paulus, Torakenner, heeft het helder uitgelegd: ‘Allen die zich laten leiden door de geest van God, zijn kinderen van God’ (Rom. 8 vers 14). Wie ruimte schept, ruimte behoedt, ruimte herstelt voor één ander mens, is dochter of zoon van God. Allen die, tegen de heersende trends of levensstijlen in, tegen alle op eigen macht en welzijn gerichte economieën in; proberen een paar ongelukkige mensenkinderen te dienen, te bevrijden (in de geest van Jezus, in de geest van Mozes en de profeten) zijn dochters en zonen van God. Wat is hier moeilijk aan? Niets. Geloof ik ‘in Jezus, de enige Zoon’? Nee. Ieder woord over Jezus dat hem exclusiefuniek maakt is het verkeerde, omdat het ons van hem verwijdert. Ik geloof in Jezus als in een oudere broer die mij heeft voorgedaan hoe ik leren moest om kind-zoon-vriend van God te worden. Die mij verwijst naar de geschriften van zijn eigen traditie, daar staat de weg geschreven, in woorden om te doen; in woorden die te doen zijn.
6. Wij naderen de oudste stad ter wereld, oase Jericho. Daar zit een blinde te bedelen, hij hoort gestamp van voeten, geschreeuw, wat is daar? Jezus komt er aan. Hij roept, ze snauwen stil jij, maar nog harder roept hij. Erbarm u mijner, zoon van David. ’t Is middendag, een woestenij van licht. Ik moet er tegenaan, weet hij, met alle stortbuien licht die ik in oog en hart heb opgevangen en voor nu bewaard. Wie ben je, blinde? Heel de wereld ben ik. Wat wil je? Zien wil ik. Hij zegt: Word ziende. Zoon van David betekent ‘zoon van mensen’. Zoon van God betekent ‘zoon van de Tora’. Wie ben je, blinde? Heel de wereld ben ik. Wat wil je? Zien wil ik. Hij zegt: Word ziende’. Dat zegt de zoon van de Tora ‘die ons geworden is tot licht der wereld’. 7. Wordt ziende. Ga open. Vrees niet. Hebt elkander lief. Wie niet opnieuw geboren wordt, zal het Koninkrijk van God niet zien. Zevenmaal opnieuw geboren. Die woorden zijn genoeg voor een heel leven. ‘God’ zal ik hem niet meer noemen, met Kuitert en vele anderen niet meer – al denk ik soms, als ik ‘God’ denk: God? niemand heeft hem ooit gezien; maar als je Jezus hoort en ziet, als je hem leest en zingt – godweet schouw je dan God, als in een visioen. Jezus deed God, is Gods Tora in persoon. Maar ‘God’ zullen wij hem niet meer noemen, even niet meer. En aanbidden doen wij hem niet, doen wij hem niet aan... En bij hem zweren ook niet... zoals hij zelf ons afgeraden heeft. Maar wel hem bezingen: ‘Eén van ons bezingen wij’ – en wie bezingen we nog meer? Johan Cruijf? Zelfs Nelson Mandela niet. Maar hem wel, nog steeds. Veertig jaar geleden zouden we gezongen hebben: ‘Eén van ons aanbidden wij’. Nu niet meer, voorlopig niet meer – dat is geschiedenis, zo gaat geschiedenis. De woorden blijven, hun betekenis verandert... of: woorden verdwijnen, maar hun strekking blijft, in ándere woorden – het gebeurt allemaal. Als het maar blíjft dat wij woorden zoeken, omdat in het woord het leven is: Oude woorden opnieuw geladen, nieuwe woorden die de oude niet verloochenen. Zo moge het zijn. Amsterdamse Studentenekklesia, zondag 28 november 1999 psalm 131 U bent de wakende vader: U houdt voor mij mijn zorgen vast. Mijn ziel weet zich bij U geborgen. Het kwaad komt niet Uw handen langs. Ik kan mij in Uw schoot verbergen: ik ben het slapend kind. Hein Walter 3 HET GEZIN VAN JEZUS Jan van Kilsdonk 1. Eén ding staat vast: Jezus zelf komt uit een groot gezin. In Marcus 6 (en Mattheüs 13) horen we met grote precisie de namen van een viertal broers: Jacobus, Joses, Simon en Juda. Het valt op dat in alle lijsten van het Nieuwe Testament Jacobus als broer het eerst wordt genoemd. Er is ook sprake van zusters. Dus meer dan één. Zonder naam helaas. Dat is jammer. Die zes hebben iedere nacht de woonruimte gedeeld, zijn in dezelfde schoot ontvangen, wellicht aan hetzelfde zaad ontsproten en aan dezelfde borst gezoogd. Het springt in het oog dat Jezus’ broers, net als zijn ouders, allen namen dragen die teruggrijpen naar de aartsvaders en naar het epos in Egypte. De eerstgenoemde broer heet Jacobus, naar Jacob, de vader van twaalf zonen. De tweede heet Joses = Jozef, de ontroerende held uit de Jozefcyclus van Genesis, dan komen nog twee zonen van Jacob: Simon en vooral Juda, de stam waaruit David ontspruit. Die namen hoor je nauwelijks of niet in de Koningsboeken. Ze komen overvloedig terug in de periode van de Makkabese opstand, in het eerste kwart van de tweede eeuw vóór Christus, toen door Hellenistische monarchen gepoogd werd ook aan de joodse samenleving de Griekse taal en cultuur op te leggen. De namen in het gezin van Jezus klonken als verzetsnamen. Ook zijn vader heette Jozef. En zijn moeder Maria, naar Mirjam, de zuster van Mozes. De naamkeuze is des te begrijpelijker in Galilea. Dat betekent het ‘land van de Heidenen’, met zijn machtige griekssprekende steden, vlakbij Nazareth. Jezus zelf heet naar Josua, de opvolger van Mozes. Niet dat de naam van Jezus onbekend was in zijn milieu. De joodse geschiedschrijver Flavius Josephus uit de eerste eeuw vermeldt wel twintig keer een Jezus. En niet minder dan tien keer een Jezus uit dezelfde tijd als degene die wij onze ‘heer’ zijn gaan noemen. Wij horen van een broer: Jezus ben Ananias die profeteerde tegen de tempel en aan de landvoogd werd overgeleverd om gegeseld te worden. Noch de naam noch het lot van Jezus van Nazaret lijkt uniek. Geen wonder. Niet voor niets noemen alle vier de evangelisten hem Zoon des mensen. 2. Vanaf de vierde eeuw, toen het schisma tussen Kerk en Synagoge een voldongen feit was, worden de gezinsleden van Jezus niet meer als broers, maar als halfbroers of vooral neven geduid. Als zou dat een gewoon, ja haast verplichtend joods spraakgebruik zijn geweest. Hedendaags onderzoek maakt uit dat deze interpretatie zich niet kan beroepen op het Oude Testament. Waarom neven en niet meer broers uit dezelfde schoot? Hier in speelt de steeds harder wordende metafoor van de maagdelijke geboorte een beslissende rol. Alexander de Grote, wereldveroveraar in de vierde eeuw voor Christus, was de zoon van Philippus de tweede van Macedonië en van diens vrouw Olympias. Plutarchus, één van zijn talrijke biografen, weet dat heel scherp, maar kan het toch niet laten Alexanders geboorte te verbinden met een miraculeuze inwerking van Zeus in de schoot van Olympias. Hetzelfde verbeeldingsschema volgt de Romeinse geschiedschrijver Suetonius in zijn verhaal over de geboorte van keizer Augustus. In de antieke literatuur is elke held geboren vanuit den Hoge. Dat spreekt! Elke geboorte van een mensenkind is al een wonder. Maar zeker die van een Redder.
Page 1: MAANDBRIEF Jaargang 4 no 10, decemb
Page 5 and 6: de broeder des Heren uit de Galaten
Page 7 and 8: Maar het bloed van de vermoorde men

deze hele Maandbrief - Stichting Leerhuis & Liturgie

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?