CURSUS TUINONTWERP - Ondernemersschool

CURSUS TUINONTWERP 

Auteur: Johan Verheyen

Deze cursus wordt uitgegeven door 

Centrum voor Afstandsonderwijs 

Mechelsesteenweg 102 

2018 Antwerpen 

Copyright 

© Johan Verheyen 

© CVA, Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen 

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen 

in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige 

wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere 

manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. 

Ondanks al de aan de samenstelling van de tekst bestede zorg, kan noch de auteur, noch de 

uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien 

uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen.

Inhoud 

Inhoud ........................................................................................................................................ 3 

Inleiding .............................................................................. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 

Handleiding................................................................................................................................. 7 

Hoe kan ik huistaken inzenden? .............................................................................................. 7 

Hoe kan ik inloggen op mijn persoonlijke studentenpagina? ................................................... 8 

Hoe kan ik examen afleggen? ................................................................................................. 9 

Hoe kan ik stage lopen? ........................................................................................................ 11 

Hoofdstuk 1: Geschiedenis van de tuinkunst 

1.1 Ontstaan ( prehistorie ) 

1.2 De oudheid 

1.3 De Middeleeuwen 

1.4 De Renaissance 

1.5 De Nieuwe tijd 

1.6 De toekomst 

Hoofdstuk 2: Soorten tuinen 

2.1 Informele tuin. 

2.2.Formele tuin 

2.3.De natuur als tuin 

2.4. De cultuurtuin 

Hoofdstuk 3: Tuinen ontwerpen 

3.1.Doel 

3.2 Voorbereiding

3.2.1 Gegevens verzamelen 

3.2.1.1 Psychisch aspect 

3.2.1.2 Fysisch aspect 

3.3 De uitvoering 

Hoofdstuk 4: Profiel aanmaken 

4.1 De bewoners 

4.1.1 Bestemming 

4.1.2 Elementen 

4.2 De omstandigheden en beperkingen 

4.2.1 Het budget. 

4.2.2 De beschikbare ruimte 

4.2.3 Omgeving 

4.2.4 Bodem 

4.2.5 klimaat 

4.2.6 De overheid. 

4.3 Besluit 

4.4 De mogelijke puzzelstukken 

4.4.1 De Planten 

4.4.2 Andere elementen. 

Hoofdstuk 5 : Het ontwerp 

5.1. De locatie 

5.1.1 De oppervlakte. 

5.1.2 Een schets

5.1.3 Het opmeten. 

5.1.4 Hulpmiddelen. 

5.2 Het grondplan. 

5.2.1 De aanwezige factoren. 

5.2.1.1 Gebouw. 

5.2.1.2 Oriëntatie. 

5.2.1.3 Leidingen.. 

5.2.1.4 Blijvende elementen 

5.2.1.5 Overige aanduidingen 

5.3 Stijlbepaling. 

5.4. Plantenkeuze. 

Hoofdstuk 6: Aspecten van het ontwerp 

6.1 Ruimtelijk effect 

6.1.1. De vorm 

6.1.2 Het patroon 

6.1.3. Het volume 

6.2. Het kleurenspel 

6.3.Licht-donker 

6.4 Extra voorzieningen 

6.5. Biotoop 

Hoofdstuk 7: De Invulling 

7.1 Beschikbare middelen 

7.1.1 Beschrijving en functionaliteit

7.1.1.1 Planten 

7.1.1.2 Overige elementen 

7.1.1.3 Veiligheid 

Hoofdstuk 8: De presentatie 

8.1.Grafische weergave 

8.1.1.Schematisch grondplan 

8.1.2.Tuinontwerptekening. 

8.1.2.1. Compositie. 

8.1.2.2.Voorbeeld. 

Hoofdstuk 9 : Het ontwerp in stappen. 

9.1.Bepalen van een zicht- as. 

9.2. Patroon. 

9.3.Visualisatie 

9.3.1.Indeling vlakken 

9.3.2 Optische effecten 

9.3.3 Verharde vlakke delen 

9.3.4 .Beplanting aanbrengen 

9.3.5 Extra’s 

9.3.6 .Voorbeelden 

Hoofdstuk 10: Follow – up 

10.1 Tips voor Onderhoud 

10.2 Problemen 

10.3. Wetgeving

Handleiding 

Hoe kan ik huistaken inzenden? 

Doorheen de cursus zal je oefeningen en huistaken vinden. De oplossingen zijn vaak te 

vinden op de studentenpagina. Heb je toch nog vragen, dan kan je deze opsturen via de post 

of per e-mail: 

1. Huistaken versturen via de post: 

1. Van zodra je één of meerdere huistaken hebt afgewerkt, kan je deze opsturen via 

de post. 

2. Je stuurt best een kopie van je werk op. Het origineel bewaar je. 

3. Stuur altijd een lege retourenveloppe mee met je huiswerk. Voorzie deze enveloppe 

van voldoende postzegels en schrijf je adres erop. Enkel wanneer je de enveloppe 

voldoende hebt gefrankeerd, zal het huiswerk verbeterd worden en teruggestuurd 

worden naar jouw thuisadres. 

4. Stuur je huistaken naar: CVA, Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen 

2. Huistaken versturen via e-mail; 

1. Van zodra je één of meerdere huistaken hebt afgewerkt, kan je deze via e-mail 

doorsturen naar je persoonlijke docent. 

2. Vermeld duidelijk je naam, voornaam en studentennummer.

Hoe kan ik inloggen op mijn persoonlijke studentenpagina? 

Inloggen op de studentenpagina is heel eenvoudig. Je opent je internet browser en typt 

www.studentenpagina.be in in de titelbalk bovenaan. Je komt terecht op volgende pagina: 

JOUW LOGIN : 

Studentxx 

JOUW PASWOORD : 

xxxxxxx 

Vervolgens wordt er een login en een paswoord gevraagd. Bij login typ je ‘studentxx’ in. Het 

paswoord is ‘xxxxxx’. Let er wel op dat je enkel kleine letters gebruikt en dat je alles aan 

elkaar typt. Druk vervolgens met de cursor (pijltje) op het vakje ‘enter’. 

Opgelet, deze informatie wordt regelmatig geüpdated. Je kan dus best af en toe een kijkje 

nemen op de studentenpagina.

Hoe kan ik examen afleggen? 

Als je heel de cursus hebt doorgenomen en alle huistaken hebt doorgestuurd, kan je examen 

afleggen. Je legt examen af op 1 van onze campussen (Antwerpen, Hasselt of Gent) tijdens 

de kantooruren. Hiervoor maak je ten laatste twee weken op voorhand een afspraak. 

Examenmogelijkheden: 

Antwerpen: iedere werkdag tussen 09u-17. 

Hasselt : Iedere dinsdag, donderdag en vrijdag tussen 09u-17u 

Gent: Iedere maandag en woensdag tussen 09u-17u. 

Tijdens de vakantieperioden zijn de campussen Hasselt en Gent gesloten. 

Je kan telefonisch een afspraak maken via 03/292.33.33. of je kan het inschrijvingsformulier 

op de volgende pagina ingevuld terugbezorgen aan het Centrale Secretariaat, 

Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen, info@thuisstudie.be. 

Let op: je afspraak is pas definitief van zodra deze bevestigd is. Vermeld dus zeker je e- 

mailadres en telefoonnummer, zodat wij jou zo snel mogelijk kunnen antwoorden.

Centrum Voor Afstandsonderwijs 

Mechelsesteenweg 102 

2018 Antwerpen 

03/292.33.33 

info@thuisstudie.be 

INSCHRIJVINGSFORMULIER EXAMEN ___________________________ 

Studentennummer 

Naam 

Voornaam 

Datum + uur examen 

Campus ANTWERPEN/HASSELT/GENT 

Telefoon/GSM 

E-mailadres 

Examen afleggen kan ook in: 

Elf Julistraat 39a 

9000 Gent 

Simpernelstraat 27 

3511 Kuringen 

Gelieve dit formulier ten laatste 2 weken voor het examen door te sturen naar 

info@thuisstudie.be of Centrale Secretariaat, Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen. 

Je kan ook telefonisch een afspraak maken op het nummer 03/292.33.33.

Hoe kan ik stage lopen? 

Om de praktijk onder de knie te krijgen, kan je stage lopen in jouw buurt. Deze stage is 

volledig vrijblijvend, maar wordt wel sterk aangeraden. Het is een goede referentie om 

later professioneel aan de slag te gaan. Hieronder vind je een voorbeeld van het 

stagecontract. Dit vraag je aan bij het Centrale Secretariaat in Antwerpen. 


Mechelsesteenweg 102, 2018 Antwerpen 

www.thuisstudie.be 

11

1 Hoofdstuk 9: Het ontwerp in stappen. 

In dit hoofdstuk geven we een volgorde aan de opbouw van een tuinontwerp aan de hand 

van een theoretisch voorbeeld. We overlopen de verschillende stappen, die in vorige 

hoofdstukken meer gedetailleerd werden uitgelegd, in hun juiste volgorde. 

Soms moeten we vertrekken van minder voor de hand liggende omstandigheden. Hoe we 

die kunnen bijsturen, komt hier eveneens aan bod. 

In hoofdstuk 10 zullen we daarna enkele praktische voorbeelden uitwerken. 

1. Beschikbare elementen 

Om tot een tuinontwerp te komen hebben we verschillende elementen ter beschikking die 

nodig zijn om de puzzel compleet te maken. 

Deze elementen zijn: 

1.1. Basisomstandigheden 

- Het perceel; de ligging , de weersomstandigheden, de bodem, de oppervlakte... 

- Aanwezige fysische en blijvende elementen ; de woning, bomen, bijgebouwen, een vijver... 

- Het budget ; welke financiële marge hebben we om binnen te werken. 

1.2. Toegevoegde elementen 

Het toepassen van deze elementen hebben we zelf in de hand. We maken hier een 

onderscheid tussen; 

- Verharde delen ; terrassen, paden , zithoeken, trappen,... 

- Beplante vlakken ; Hierbij maken we onderscheid tussen vlakke delen : gazons, 

bodembedekkers, mossen...en opgaande delen, zoals bomen, heesters, bloemen, ... 

- Extra elementen ; waterpartijen, speeltoestellen, ornamenten, trellis, hekjes, bruggetjes,... 




12

Het komt erop aan deze elementen in de juiste verhouding tegenover elkaar uit te spelen om 

tot het gewenste resultaat te komen. 

2. Opbouw van het ontwerp 

We gaan uit van een perceel met een eenvoudige vorm. Voor deze vorm gebruiken we een 

rechthoek, bij benadering opgebouwd volgens de gulden snede. Verderop bekijken we hoe 

we problemen met afwijkende vormen kunnen omzeilen. 

2.1. De schets 

De schets is een vluchtige tekening, liefst op ruitjespapier. 

Ze geeft weer : de vorm van het perceel, de oriëntatie, de afmetingen en de blijvende 

elementen. Deze gegevens hadden we eerder opgemeten bij ons bezoek aan het perceel. 

De schets wordt bij benadering op schaal getekend en ze wordt vermeld, als geheugensteun 

achteraf. 

De ramen en deuren van de gebouwen worden aangegeven. 

Vanaf we beschikken over een schets , kunnen we verder. In dit stadium gaan we nog 

steeds erg vluchtig te werk. 




13

2.2. Het licht- en schaduwplan. 

Dit is een tekening die tot stand komt op een transparant vel, dat we bovenop de schets 

aanbrengen. Daarop duiden we de schaduwpartijen en de lichtinval aan. ( zie hoofdstuk 4 ) 




14

2.3. Vlekkenplan 

Bovenop het licht en schaduwplan komt een nieuwe transparante layer. Hierop duiden we de 

zichtlijnen en de vlekken aan die in een later stadium belangrijk zijn. 

In een vorig hoofdstuk leerden we de verschillende assen kennen. We onderzoeken of we 

een horizontale as, een midden as, een verticale as, een verbindingsas of een diagonale as 

toepassen. In dit geval blijkt dat we best de verticale as hanteren. 

We maken een nieuwe layer aan. Daarop duiden we de overheersende zichtlijnen aan. 

We onderscheiden : 

2.3.1. Vertrekkende - Positieve zichtlijnen. 

- Negatieve zichtlijnen. 

2.3.2. Toekomende - Positieve zichtlijnen. 

- Negatieve zichtlijnen. 

De positieve kleuren we blauw en de negatieve rood. Op die manier is het onderscheid 

duidelijk. 




15

We hoeven zelf geen kasteel te bezitten om van de aanblik te genieten. Zoek de aangename 

visuele elementen uit uw buurt en zorg dat de positieve zichtlijnen naar u toekomen door ze 

vrije doorkijk te geven. 

2.3.3. Rustpunt. 

Omdat we een visueel rustpunt nodig hebben, proberen we dat te situeren. Het ligt voor de 

hand dat het rustpunt zich bevindt aan het einde van de resultante van de positieve 

zichtlijnen. De uitleg daarover namen we in een eerder hoofdstuk onder de loep. 

We houden de locatie in afwachting in gedachten. 




16

Positieve en negatieve zones. Op het vlekkenplan situeren we vaag de positieve en de 

negatieve zones als vlekken. In dit geval beschouwen we het tuinhuis als een negatief 

visueel element. 

Groenzones. Aan de hand van positieve- en negatieve zones gaan we bepalen waar 

beplanting wenselijk is. Een negatief element wordt verborgen achter beplanting. Inkijk van 

op de straat wordt afgeblokt en elders wordt ze gebruikt als begrenzing, aandachtstrekker of 

rustpunt. 




17

2.3.4. Verharding. 

De beplanting is bij benadering gesitueerd. We zoeken nu uit wat er essentieel verhard moet 

worden. 

Om praktische redenen moet het tuinhuis bereikbaar zijn in alle weersomstandigheden. 

Daarvoor dient een pad. 

Achter het huis is het ideaal om een zitplek te creëren. D.m.v. het schaduwplan weten we dat 

deze plek bijna de hele dag, behalve in de vroege ochtend, geniet van de zon. Door het 

terras groot genoeg te maken leggen, maken we zelfs een hoekje in de vroege ochtendzon. 

2.3.5. Aandachtstrekkers. 

De positieve zichtlijnen geven aan waar de aandachtstrekkers best tot hun recht komen. Die 

plaatsen op het einde van de positieve zichtlijn die het verste in de tuin loopt, is ideaal. Daar 

bevindt zich immers ook het rustpunt dat we in gedachten hadden. 

De aanwezige boom is eveneens een aandachtstrekker op zich. Het is dus interessant om 

ook daar in de buurt iets te doen, met planten bvb. 




18

De meest negatieve rode zone vormen we om tot een positieve aandachtstrekker door bvb 

een vijver te leggen vooraan de plantenbuffer die het schuurtje wegmoffelt. 

2.4. Indeling vlakken 

Om ons idee te visualiseren houden we, de tot nu verzamelde gegevens, in gedachten. 

We hebben nu een vaag vlekkenpatroon dat de beschikbare elementen een plaats oplegt. 

Door de eerdere profielopmaak en d.m.v. de beschikbare omstandigheden weten we welk 

patroon en welke stijl we gaan toepassen. Uit dat onderzoek komt hier bvb een eerder 

formele stijl naar voren. We opteren voor een recht- tot diagonaal patroon. Aan de hand van 

ons opgemeten grondplan delen we het perceel nu op in vlakken. 

In dit stadium is het aangeraden op een nauwkeuriger werkblad verder te gaan. 

Millimeterpapier is hiervoor ideaal. Ook de schaal mag nu nauwkeuriger, bvb 1/150. 




19

Ook verder werken op computer met één of ander tekenprogramma is een mogelijkheid. Het 

maakt in feite niet uit of we werken op papier of op computer, dat bepaalt u zelf. 

Een handige manier om de vlakverdeling te vergemakkelijken gaat als volgt ; 

We vertrekken vanuit een getekend rooster, dat we als transparant vel aanbrengen op de 

schets van het grondplan. 

Het rooster bestaat uit vierkanten met de zijden gelijk aan een afmeting van een op het 

perceel aanwezig element. 

Een afmeting die meerdere keren aanwezig is, zoals bvb een weerkerende breedte van een 

raam, een afstand tussen twee ramen enz.. is hiervoor ideaal . Dit omdat de vlakken, op die 

manier gecreëerd, achteraf niet storend overkomen. 

Op het rooster van vierkanten brengen we ook diagonalen aan door de overstaande hoeken 

van de vierkanten te verbinden. Op die manier bekomen we diagonalen onder een hoek van 

45°. 




20

We knippen vierkante vlakken met de afmetingen van de getekende vierkanten op het 

rooster . Eventueel ook vierkante vlakken met de halve en dubbele afmeting van de vlakken 

of veelvouden daarvan. Deze werkwijze kwam aan bod in een vorig hoofdstuk. 

Vierkante vlakken die zich volgens de gulden snede verhouden tot het basisvierkant zijn 

eveneens aangewezen. ( zie hierover uitleg in een vorig hoofdstuk ). 

Door de vierkante vlakken te verschuiven over het raster, zoeken we tot een compositie 

bekomen is die ons ideaal overkomt. 

We houden rekening met het invullen van ronde vlakken, zoals boomkruinen enz. We 

houden daarbij, de eerder besproken regels hieromtrent, voor ogen. 




21

2.4.1. Vlakverdeling. 

Door te schuiven en te spelen met de vlakken werken we toe naar een diagonale 

vlakverdeling. We houden rekening met de onderliggende zones op de onderliggende 

plannen. 

Eigen inbreng. Op dit moment komt het artistieke aspect aan bod. 

In deze fase kan elke tuinontwerper zijn eigen creatieve inbreng toevoegen aan het 

vastgelegde gegeven, dat werd bepaald in de vorige fase. 

Het resultaat zal dus verschillend zijn, afhankelijk van de ontwerper. Het vage grondschema 

van het vlekkenplan zal evenwel herkenbaar blijven in elk ontwerp. 

Onderstaande ontwerptekening is een mogelijke uitwerking. 




22

Bespreking: 

We hebben Het tuinhok weggemoffeld, maar het blijft toegankelijk. 

Op het einde van het pad bevindt zich een ornament als rustpunt, omkadert door groen. 

De negatieve zone werd omgevormd tot een vijver, omgeven door gekleurde planten ( bvb 

bloemen ) Voor de vijver is een vlonder aangebracht. 

Zicht van op de straat werd afgeblokt door groenbuffers. 

De verharding loopt vanaf de straat , rond het huis om, door via het terras, naar de tuin. In 

het pad zit een knik om het speels te houden. Het terras is deels afgeboord door 2 halfhoge, 

bloeiende plantenstroken. Op het terras is een pergola voorzien tegen te felle zuiderzon in 

de zomer en warmte te bewaren op zonnige avonden in de nazomer. 

Tegen de zuid- oostelijke muur is een perkje van bloeiende en niet- bloeiende kruiden. 

In de buurt van de boom is een lage beplanting voorzien die opgaat naar de hoek toe. 




23

2.5. Bestemming. 

Aan de hand van alle bovenstaande gegevens hebben we het grondplan opgedeeld in 

vlakken. Waar vlakke elementen als paden, terrassen, vlonders, enz. komen , hebben we 

ondertussen bepaald. 

2.5.1. Planten. 

Door nu terug gebruik te maken van het schaduwplan, bepalen we welke planten we gaan 

gebruiken om de plantvlakken in te vullen. Dat doen we aan de hand van hun 

eigenschappen, besproken in een vorig hoofdstuk. 




24

2.5.2. Verharde delen. 

We zoeken welk materiaal, welke kleur, welke structuur en uiteindelijk welk product in 

aanmerking komt voor de verharding. In deze fase is het ook nog steeds mogelijk te 

overwegen om niveauverschillen , zoals bvb trappen, toe te passen. 

Hier onder een mooi voorbeeld van hoe de verharde vlakken , ondanks hun dode materie, 

het dynamisch effect in een tuin kunnen bepalen. 




25

2.6. Verticale uitwerking. 

Het is nu het moment om ons 2- dimensionaal grondplan verticaal uit te werken in de derde 

dimensie. De ingedeelde vlakken worden nu in reliëf uitgewerkt. Dat reliëf laat ons, naast het 

schaduwplan, toe de plantenkeuze te specifiëren . De cirkels worden cilinders of bollen, de 

vierkanten worden kubussen of schuin oplopende vormen. 




26

2.6.1. Middelpunt zoeken. 

We houden om te beginnen rekening met de zichtlijnen die niet mogen gehinderd worden. 

Het is handig om een middelpunt in de tuin te bepalen van waaruit het reliëf oploopt. 

Op die wijze liggen de hoogste, minder doorzichtige delen aan de tuingrens. Het ruimte 

gevoel wordt zo optimaal bereikt. 

Zo de tuin moet opgaan in de omgeving zoals bvb bij een kleine tuin wenselijk is, wordt van 

dit principe afgeweken. 

2.6.2. Visuele maquette. 

Om zich de eindsituatie voor te stellen is een visuele maquette aangewezen. Bvb door een 

perspectieftekening, zijaanzicht en vooraanzicht. Voor grote projecten wordt soms ook een 

echte fysieke maquette opgebouwd. 

Hieronder een zijaanzicht van ons uitgewerkte voorbeeld. 

Een in perspectief uitgewerkte voorstelling van een ander voorbeeld ziet er mogelijk zo uit. 




27

2.6.3. Invulling: 

Aan de hand van een 3 dimensionale maquette hebben we nu de mogelijkheid om de 

plantenpartijen in de vlakken aan te brengen. 

Hierbij houden we rekening met de vereisten die naar voor kwamen bij de profielopmaak. 

O.a. het kleurgebruik, de geur, de groeikracht van de plant, de samenhang met omringende 

elementen, de verwachte sfeer. 

Bvb. De aanleg van een Japanse tuin vraagt andere plantensoorten en kleuren dan een 

inheemse tuin. De groeikracht van de planten stemt niet overeen met de vereiste groeikracht 

van bomen voor een fruittuin, enz.. 

2.6.4. Planten kiezen : 

In dit stadium kiezen we de bomen, struiken, bloemen enz. die voldoen aan de eisen van de 

tot nu toe vergaarde gegevens. Het is niet de bedoeling dat de aanplantingen binnen de 




28

kortste tijd wegkwijnen. Daarom zorgen we ervoor dat iedere plant op de plek staat waar hij 

het best gedijt. 

We houden hierbij duidelijk rekening met invloeden als; het aanwezige licht en schaduw, 

klimatologische omstandigheden en de ondergrond . 

Warmte. Tijdens een warme zomerdag kan een bepaalde plek in de tuin omgetoverd worden 

tot een hete oven door werking van het microklimaat- effect in de tuin. Planten die bvb op het 

zuiden gericht staan en volledig ingesloten, waardoor een gebrek aan ventilatie ontstaat, 

gaan het hard te verduren krijgen. Hier kijken we uit naar planten die het goed doen in 

zonnige, warme omstandigheden. 

Schaduw. Sommige planten die bvb aan de noordzijde van een beschutting staan krijgen 

weinig licht. Hier voorzien we dus schaduwplanten. 

Wind. Anderzijds gaan planten die te veel tocht krijgen doordat ze in een tochttunnel komen 

te staan ook negatieve gevolgen ondergaan. Vooral in de winter gaan ze hierdoor mogelijk 

vorstschade oplopen. Best dus in dat geval winterharde planten te kiezen. 

Neerslag. De oriëntatie van de tuin is bepalend voor de neerslag die er valt. Planten die aan 

de oostzijde van een haag of een andere beschutting staan krijgen minder neerslag . De 

meeste neerslag komt immers overwegend van het westen. Ofwel gaan we de irrigatie van 

deze planten extra voorzien of we kiezen voor planten die wat droogte verdragen. 




29

In voorbeeld 1 blaast de koude vochtige noordenwind in de winter door een corridor, 

gevormd door het gebouw en plant D. Plant A, C, DG en F worden blootgesteld aan 

vrieskou. Vooral G krijgt de volle laag. 

C, D, E, G en F krijgen voldoende neerslag. A,B en I krijgen achter de schutting te weinig 

water en H krijgen het in de zomer hard te verduren van zon en droogte. 

B krijgt doorgaans geen licht. In de volle zomer misschien een straaltje ochtendzon. 

In voorbeeld 2 zijn het C, D, E en F die weinig neerslag krijgen. G krijgt weer de volle laag 

ijzige wind in de winter. B krijgt misschien in de zomer een straaltje avondlicht. 

Zowel in vb 1 als in vb 2 krijgt H in de winder een ijzige straalstroom langszij, in de zomer de 

schroeiende zon. Deze plant moet zowel hitte, wind, als koude doorstaan. I blijft gespaard 

van koude maar ondergaat bijna- oventemperaturen. Ondanks het feit dat H en I naast 

elkaar staan moeten ze dus aan andere eisen voldoen. 

In voorbeeld 3 Blaast een droge winterse oostenwind door de tuin. Omdat het een wind is 

die komt van het vasteland bevat hij nauwelijks vocht. Planten die hieraan worden 




30

lootgesteld riskeren uitdroging. In deze situatie zal de kleine B op de middag heel even de 

volle zon krijgen, maar geen water . I en H krijgen voldoende neerslag, maar geen 

ochtendzon. En dat komt de groei niet ten goede. 

In voorbeeld 4 Botst de Noordenwind, bij gebrek aan een scherm op F,G, H en I. E en D 

krijgen aan de N- zijde bevriezingsverschijnselen. B krijgt voldoende water en in de 

namiddag wat zon. Aan de Zuidzijde van D ontstaat bij Noordenwind een vacuümeffect, 

vergelijkbaar met een valwind. 

We concluderen dat de situering van een plant ( bvb B ) , ondanks zijn plaats t.o.v. de 

andere planten ongewijzigd blijft, t.o.v. de windrichtingen andere eigenschappen vereist. 

Bodem. Voor een bepaalde boom of plant kan het noodzakelijk zijn plaatselijk een specifieke 

aanpassing van de bodem te doen, onafhankelijk van de overwegend aanwezige grondsoort. 

Geef de tuinaannemer hierover de nodige instructies voor de latere aanleg . 

Uitgroei. Ook houden we rekening met het uitgroeien van de plant . Vermijd dat de planten 

te dicht op elkaar staan en mekaar bij verdere groei verstikken. 

Hou er rekening mee dat een plantgat groter is dan de wortelkluit. voorzie daarom 

voldoende afstand tussen de plant en verhardingen, fundamenten en betegelde paden. De 

uitgroei van de plant is ook bepalend voor de onderlinge afstand. Wortelkluiten worden tot 




31

aan de bovenrand ingegraven in eventueel geprepareerde grond die geschikt is voor de 

plant. 

D.m.v. van catalogi van de tuinkwekerijen en aan de hand van eventuele eigen kennis 

maken we een zo concreet mogelijke selectie van de planten die overeen komen aan de 

vereisten . 

2.6.5. Planten definiëren op plan. Voor zover duidelijk is welke planten we gebruiken gaan 

we de plantenvlakken op het ontwerp definiëren d.m.v. naamgeving en grafische weergave ( 

kleur, structuur..) 

3. Afwijkende percelen 

Soms is men genoodzaakt te vertrekken van een perceel met onregelmatige, afwijkende 

vormen. Hier is het van belang die hindernissen te omzeilen door te spelen met vormen en 

patronen. We herleiden a.h.w. de moeilijke, oorspronkelijke omstandigheden tot een meer 

gangbaar en werkbaar gegeven. 

3.1. Gecombineerde vorm 

Een perceel, gelegen aan de hoek van een weg heeft bvb één afgeronde hoek. Omdat de 

afgeronde hoek niet handig is en tevens contact vormt met een ‘ hinderlijk’ element, maken 

hiervan best een buffer tegen lawaai, geurhinder enz.. Deze buffer bestaat uit aanplanting 

ofwel een verhoogde tallud.( Vraag voor eventuele toestemming info bij de overheid ). De 

rest van het perceel vormen we dan verder om tot een bruikbare rechthoek. 

3.2. vloeiende lijn 

Soms is een perceel grenzend aan een beek, rivier of een kronkelende landweg enz..In dat 

geval wordt ons perceel mogelijk begrensd door gebogen zijden. Een perceel met gebogen 

grenslijnen is ideaal voor een informele tuin met vloeiende en afgeronde patronen. Het is 

echter niet zeker dat de bewoner hiervoor valt. Indien hij kiest voor een strakke, meer 




32

formele tuin, moeten we gaan aanpassen. Daarom werken we in dat geval best de gebogen 

vormen weg door ze weg te ‘ snijden’ en achteraf weg te stoppen achter begroeiing. 

3.3. L –T of U – vorm 

Sommige stadstuinen, bestaande tuinen met bijgekochte aangrenzende percelen e.d. 

hebben vaak een L , T of U –vorm. We moeten dan van deze onlogische hoekige vorm toch 

een harmonisch geheel proberen te maken. Nochtans kan dat de verwachtingen ten goede 

komen. Door aandachtstrekkers wordt de bezoeker ertoe gebracht dergelijke tuin op 

verrassende wijze te ondergaan. Tevens is het mogelijk de vorm op te delen in verschillende 

rechthoeken. Op die manier komen we terug tot een werkbare basisvorm. 

3.4. Veelhoek 

Hier geldt ongeveer hetzelfde als bij de vloeiende perceelsbegrenzing. We delen liefst het 

perceel op in een rechthoek en afgesneden driehoeken . Die worden dan achteraf opgevuld 

met beplanting. Zo we op dit soort perceel een tuin willen creëren met gebogen 

vormenpatroon gaan we de grenslijnen bij benadering volgen. 

3.5. Niveauverschillen. 

Verschillen in hoogte binnen een bepaald perceel laten ons 2 mogelijkheden. 

- Ofwel maken we gebruik van de niveauverschillen om de tuin tot zijn recht te laten komen. 

Het is in alle geval een dankbaar gegeven met vele mogelijkheden. Een pluspunt is dat we 

hier dankbaar gebruik kunnen van maken om waterpartijen in te planten. Door 

niveauverschillen beschik je immers over een natuurlijk verloop om water doorheen de 

ganse tuin te leiden 

- In het 2 de geval wordt het perceel geëgaliseerd door afgraven of ophogen tot een gelijk 

vlak. Kiezen we die optie, dan is het noodzakelijk hiervoor de nodige toelatingen en 

vergunningen te verkrijgen bij de overheid. Begin daarom met een bezoek aan de technische 

dienst van de gemeente waar het perceel gelegen is. 




33

4. Optische ingrepen en -aanpassingen 

Is de vorm, de verhoudingen of de grootte van het perceel niet in overeenstemming met 

onze verwachtingen de we willen verwezenlijken, dan grijpen we in. Hiervoor maken we 

gebruik van optische effecten. Door deze tips te hanteren tijdens de verdere ontwikkeling van 

het ontwerp creëren we meer mogelijkheden 

4.1. Symetrie – assymetrie, 

4.1.1.Symmetrie. 

Bij de symmetrische opbouw van een tuin delen we het perceel op in 2 gelijke helften die 

door een denkbeeldige middellijn aan elkaar gespiegeld worden. Deze spiegeling heeft tot 

gevolg dat er een evenwicht ontstaat met als gevolg een gevoel van rust en sereniteit. 

Symmetrie veroorzaakt een statisch evenwichtig geheel en is best te combineren met een 

eveneens evenwichtig gegeven. 




34

De woning, de vorm van het perceel, het verloop van grondoppervlak enz.. zijn daarom de 

noodzakelijke elementen om de toepassing van symmetrie bij het tuinontwerp mogelijk te 

maken. 

Zowel het beginpunt ( woning ) als het eindpunt ( bijgebouw, boom, tuinsculptuur...) van de 

zicht -as gedragen zich bij deze toepassing in evenwicht tov de zichtbare tuingrens. 

Deze opbouw geeft een statische indruk. 

4.1.2. Asymmetrie. Een asymmetrische tuinopbouw staan de tuinelementen niet in 

spiegelbeeld tgo elkaar. Het gebruik van verschillende schikking, inkleuring, plantensoorten- 

en groottes hebben een dynamisch effect tot gevolg. 

4.1.3. Van asymmetrisch naar symmetrisch. 

Is het perceel in oorsprong asymmetrisch van vorm, dan is het toch mogelijk om een gevoel 

van evenwicht te bereiken. 

Bij een bestaande asymmetrische tuin waarin aanpassingen moeten gebeuren kan 

eveneens naar een symmetrie- gevoel worden toegewerkt. Dit doen we door gebruik te 

maken van elementen die de spanning tov elkaar opheffen. 

Het optisch overwicht van het ene deel tov het andere wordt geneutraliseerd door o.a. te 

spelen met kleuren, licht en schaduw, plaatsen van tuinsculpturen, enz... 

4.2. Optische effecten 

Het komt erop neer dat de toeschouwer als het ware ‘ om de tuin wordt geleid’. Door gebruik 

te maken van optische effecten bereiken we het gewenste resultaat. We maken hier gebruik 

van optisch bedrog en perspectiefwerking. 




35

4.2.1.Breder of dieper 

Omdat we gebonden zijn aan de vorm van het perceel zoeken we oplossingen om bepaalde 

beperkingen te omzeilen. Een perceel kan te lang en smal of te klein of breed zijn. Hiervoor 

volgende tips ; 

4.2.1.1. Breder maken 

Om de tuin minder smal en lang te maken doorbreken we het lengte - gevoel. 

Opdelen in vakken . Is het perceel lang en smal en wil men een bredere indruk wekken, 

dan deelt men het perceel in, in verschillende ruimtes. Maak achterin bvb een open ruimte, 

zoals een terras, een zithoek, of een vijver . 




36

Afwijkende vormen aanbrengen. Ook in het midden een vijver of een slingerend pad 

aanbrengen is een idee. 

Het gebruik van diagonale vlakken, zoals een tuinpad of een zijdelings asymmetrisch border 

geeft eveneens een bredere indruk . 

Horizontale werking. Werk vooral ook met horizontale lijnen. Deze lijnen staan loodrecht op 

het diepte - zicht in de tuin. 




37

Vluchtlijnen. Een ander hulpmiddel is het gebruik van vluchtlijnen die naar de verte toe 

uiteenlopen. 

Illusie. Door een pad naar de zijkant te laten verlopen en het einde ervan te verdoezelen 

geef je de indruk dat de tuin zijdelings verder loopt ( breder). 

Plantenverloop. Het verloop van verschillende hoogtes en omvang van planten, bomen en 

struiken op de juiste wijze toegepast geeft ook meer dimensie. Door de hoogste planten 

achteraan en de kleinsten vooraan te plaatsen komt de einder ahw naderbij. 

Om de tuin minder lang te laten lijken zijn hier de volgende aanpassingen gebeurd; De 

hoogte van de planten evolueert van laag vooraan naar hoog achteraan. De tuinmuur 




38

achteraan werd intenser van kleur gemaakt. Het tuinpad loopt van smal vooraan naar breed 

uit achteraan. 

Kleurgebruik. Felle kleuren achteraan en fletse- en pasteltinten dichterbij gebruiken en zo 

het vervagend effect tegen gaan, leveren hetzelfde resultaat. 

Objecten. Het plaatsen van een tuinelement als rustpunt aan het einde van de zichtlijn 

bepaalt de ver -of dichtbij -indruk. Neem hiervoor best een object waarvan men in normale 

omstandigheden de grootte kan schatten. Plaats je van dit object een grotere versie, dan lijkt 

het dichterbij te staan. 




39

Door het pad tel aten slingeren en een kleinere versie van een object te plaatsen lijkt de 

einder verder weg. 

Schaduwen. Als de oriëntatie van het perceel het toelaat, zorg er dan voor dat schaduwen 

horizontaal in de tuin vallen. Dit zijn eveneens sterke horizontale stroken die het lengtevlak 

doorsnijden. 




40

4.2.1.2. Dieper maken. 

Is het perceel tov de woning te ondiep of te breed dan gaan we omgekeerd te werk. 

Om de tuin minder kort en ondiep te maken doorbreken we het breedte - gevoel. 

Werken in de lengterichting. Door de tuinelementen evenwijdig aan de zicht -as te laten 

weglopen van het beginpunt lijkt de tuin langer. 

Theater- effect. Lage hagen en struiken die achter elkaar en haaks op de kijkrichting worden 

geplaatst, geven dankzij het ‘ theater- effect’ een indruk van diepte. 

Misleidende vlakken. Een tuinpad dat naar het einde toe vernauwt wekt een vals 

perspectief en maakt de tuin langer dan hij is. Ook de vernauwende vorm van een vijver of 

een gazon kan die indruk versterken. 

Kleurengebruik. Gebruik van fletse kleuren achteraan en felle kleuren vooraan geven meer 

dimensie ( wordt eveneens toegepast in de schilderkunst om diepte te creëren in een 

landschap ) . 

Spiegels. Het plaatsen van spiegels achteraan in de tuin, half omhuld door planten, laat de 

tuin dubbel zo diep lijken. 

Hoogteverschillen. Handig gebruik van niveauverschillen versterkt eveneens de 

dieptewerking. 




41

Landschapsintegratie. Bevindt het perceel zich in een landschappelijke omgeving, laat de 

tuin dan deels uizicht geven op het omringende groen. Zo lijkt het dat de tuin verder loopt in 

het landschap en dat dit bij de tuin hoort. 

Ondanks dat deze tuin veel kleurige bloemen herbergt, is hij in harmonie en maakt hij 

gebruik van de integratie in het omringende landschap. 

Plantenopstelling. Door planten van eenzelfde soort naar het einde toe dichter bij mekaar 

te planten en te werken van hoog naar laag wek je ook een valse diepte-indruk . 




42

Schaduweffect. Zorg ervoor dat, indien de oriëntatie van de tuin dit toelaat, schaduwen op 

de cruciale momenten evenwijdig vallen aan de zicht - as. Ochtend- of avondschaduwen zijn 

hiervoor ideaal, omdat die langer uitlopen. 

Objecten. Plaats een kleinere versie van een gekend object aan het einde van de zichtlijn. 

4.2.1.3. Groter en ruimer maken. 

Een kleine stadstuin, door muren omgeven geeft meestal een ingesloten gevoel. Door 

gebruik te maken van bovenstaande- en extra effecten gaan we dat verhelpen. 

Bloem- en plantenmotieven op de omringende muren aanbrengen. We schilderen bvb een 

verder uitlopend ‘ landschap’ met planten en blauwe lucht dat opgaat in de reële aanplanting. 

Houdt dit landschap best zo vaag mogelijk, dat versterkt het ruimtelijk gevoel. Om de platen 

te schilderen gebruik je bvb uitgeknipte sjablonen en zelfs takken en ander plantenmateriaal. 

Door dit tegen de muur aan te brengen en dan te overspuiten blijft een afdruk van een 

plantenstramien over. 

Vlakken. Een gazon of een vlakke bestrating geeft meer ruimte. Zorg ervoor dat de 

hoeveelheid vlak in de juiste verhouding staat tot de omringende beplanting. Te veel 

beplanting geeft een verstikkend gevoel. Te weinig laat een schrale indruk na. 

Treillis. Het aanbrengen van treillis langs een muur neutraliseert het ingesloten gevoel door 

eentonigheid van planten of muren. Gebruik liefst zoveel mogelijk horizontaal lijnenspel in de 

treillis. Dat haalt het gevoel van de hoge, benauwende muren omlaag en verschaft tegelijk 

meer breedte –werking. Horizontale latten tegen een muur kunnen reeds volstaan. Laat de 

kleur van de treillis contrasteren met de muur of de klimplanten die zich tegen de muur 

bevinden. 




43

Niveauverschil. Planten die op een hoger niveau worden aangebracht halen te hoge muren 

visueel naar beneden. Dit effect wordt verkregen omdat de schijnbare afstand van het 

grondvlak met de bovenrand van de muur verkleint. De verhoging gebeurt bvb dmv 

plantenbakken, potten op sokkels en steunen, verhoogde aardebedden enz.. 

Water. De aanwezigheid van water in de vorm van een vijver, fontein, borrelende bron... laat 

de tuin groter lijken. Een donkere waterbodem met zwart vijverfolie laat de bodem dieper 

lijken. Het oppervlak zal spiegelend werken en een verruimend effect teweegbrengen. 

Ook de lichtinval op het water geeft een speelse, steeds wisselende noot . De reflectie van 

de zon op het oppervlak brengt lichtvlekken op plaatsen waar het licht anders ontbreekt. Dit 

omdat het licht van onderuit wordt weerkaatst. 

Door gebruik te maken van een waterpartij krijgt deze, anders nauw- aandoende, nis een 

extra ruimtelijk effect. 




44

Spiegels. Zoals eerder vermeld geven spiegels de indruk van het verdubbelen van de 

ruimte. Waarom geen spiegels plaatsen op tegenover elkaar staande muren. Zo bereik je 

een indruk van oneindige ruimte. 

In combinatie met planten en andere tuinobjecten in de buurt ontstaat een veelvoud van 

hetgeen er in werkelijk aanwezig is. 

Bij het gebruik van spiegels opletten dat de dikte en bevestiging voldoende is om te 

weerstaan aan de weersomstandigheden en de veiligheid voor kinderen of dieren . 

Liggers. Een smalle, hoog ommuurde binnentuin is ideaal om dmv dwarse liggers een 

pergola te creëren. Op die manier wordt het ingesloten gevoel weggewerkt door de 

horizontale lijnen dwars op de lengterichting. 

De liggers geven nu ook de mogelijkheid om het geheel verder aan te kleden . Doe dit met 

klimplanten, hangende potten, ed. 

Aandachtspunt. Maak ergens in de tuin een centraal punt dmv een aandachtstrekker waar 

alle elementen lijken samen te komen. Zo trek je de aandacht naar binnen en overwin je de 

beklemmende indruk van insluiting 

4.2.1.4. Kleiner maken. 

Het is mogelijk dat men gezegend is met een immense tuin. Om een desolaat effect te 

vermijden zoeken we oplossingen. 

Dichterbij brengen. Probeer als oplossing een aandachtspunt dichter naar de toeschouwer 

toe te brengen. 




45

Op een lang pad dat verdwijnt in de verte plaatsen we bvb een rustpunt om onze blik 

dichterbij te houden. Dat doe je o.a. door een ornament aan te brengen dat de rechtlijnigheid 

breekt. Plaats bvb een boom, struik, beeld, fontein enz. op de zichtlijn. Om het ornament 

heen komt dan best ook nog een rondgang. 




46

Grotere elementen. Door in een immense tuin de beplanting aan te passen verkleint men 

eveneens de tuin. Grote en hoge bomen, grote ornamenten en structuren dragen bij tot dit 

effect. 

De betrachting is : de dingen in verhouding te plaatsen. 

4.2.1.5. Minder statisch. 

Indien de tuin een TE statische indruk geeft is de toepassing van enige asymmetrie 

aangewezen om het statische effect te neutraliseren. Minder gebruik van rechte lijnen en 

meer organische vormen en patronen dragen hier eveneens toe bij. 

Deze Japanse tuin doorbreekt de symmetrie door gebruik van kleurcontrasten, organische 

vormen in asymmetrisch patroon op te stellen. De tuin geeft nochtans een zeer harmonische 

aanblik. 




47

4.2.1.6. meer statisch. 

Door het omgekeerde te doen en meer symmetrie, rechte lijnvoering en hardere vormen in 

het geheel te brengen bereiken we een statisch effect. 

Deze tuin geeft een erg statische indruk wanneer je er in kijkt langs de middenas. 

Door middel van de niveauverschillen en de afwisseling van de tegels krijgt hij echter een 

dynamische indruk wanneer men kijkt vanuit een andere invalshoek. 




48

CURSUS TUINONTWERP - Ondernemersschool

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?