WAAR WIJ TROTS OP ZIJN - Faculteit der Wiskunde en ...

HERMEN JAN HUPKES MATHEMATISCH INSTITUUT (MI)
DE LOL VAN HET DICHTTIMMEREN
Altijd gedacht dat de wiskunde een doortimmerd bouwwerk was.
Dat degenen die eraan werken, bezig zijn met de volgende verdieping
of metselen aan een nieuwe vleugel. Binnen is het schoon en
strak, geen schroefje zit verkeerd. Maar in kamer 211 van het Snelliusgebouw,
hoe licht en gerieflijk ook, is Hermen Jan Hupkes bezig aan
een schemerdonkere zaal die nog helemaal in ruwe staat verkeert.
Wiskundigen liepen honderden jaren met een boog om die zaal heen.
Differentiaalvergelijkingen van de gemengde soort – zo heet de
wiskunde die in die zaal rondwaart – waren gewoon te moeilijk.
De carrière van een wiskundig onderzoeker voldoet zelf misschien
ook wel aan een differentiaalvergelijking van de gemengde soort,
maar dan een heel ingewikkelde. Hermen Jan Hupkes begon in
Leiden bijvoorbeeld als student natuurkunde. Voor die studie krijg
je in het begin dezelfde wiskunde als wiskundestudenten; later gaan
wis- en natuurkundigen sterk uiteenlopen. “Ik had een paar heel
goede vrienden onder de wiskundestudenten, dus ik ging ook hun
colleges lopen. Zodoende heb ik allebei de studies gedaan, in ongeveer
dezelfde periode.”
“Ik merkte dat mijn hart eigenlijk bij de wiskunde lag. Ik werd veel
meer getrokken door de wiskundige formules zelf dan door de natuurkunde
die je ermee beschrijft. Bij tentamens natuurkunde had je
opdrachten waarbij gezegd werd: gebruik je natuurkundige intuïtie.
Dat gaf bij mij altijd een probleem.”
Zijn afstudeeronderzoek natuurkunde was dan ook sterk wiskundig
van aard: hij verdiepte zich in kwantumcommunicatie. Dat is het
idee dat je losse lichtdeeltjes of elektronen kunt gebruiken voor het
overbrengen van berichten. Dergelijke kleine deeltjes hebben een intieme,
maar ingewikkelde verhouding tot het verschijnsel ‘informatie’.
Op die schaal kun je hun eigenschappen per definitie nooit allemaal
precies meten. Dat maakt het mogelijk om de informatie die je ze
meegeeft, onkraakbaar te coderen. “Het was helemaal theoretisch,
het soort apparaten dat je daarbij gebruikt heb ik niet aangeraakt.”
Verborgen onderliggende structuren
Bij wiskunde, vindt Hupkes, kan hij zijn creativiteit beter kwijt dan
bij natuurkunde: “Je moet verborgen onderliggende structuren uit
de vergelijkingen naar boven halen. Zodat je er heel algemene dingen
over kunt zeggen. Maar het is niet zo dat je meteen op zoek bent
naar ‘schoonheid’. Elegantie is vaak iets dat je achteraf pas ziet. Als je
bezig bent, gebruik je juist meer brute methoden. Je moet vaak vieze
handen maken.” Maar als het lukt dan is er “de lol van het dingen
dichttimmeren”, zegt hij. “Uiteindelijk moet je honderd procent
achter datgene kunnen staan wat je opschrijft.”
“In de natuurkunde of economie nemen ze bij hun berekeningen
snel genoegen met iets dat werkt, ook al begrijpen ze die wiskunde
21