Seeds & Services Tomaat - september 2011 (.pdf 2 - Rijk Zwaan

Wilt u reageren op artikelen uit deze
RZ Seeds & Services? Stuur dan een
e-mail naar m.de.veen@rijkzwaan.nl.
Uw reactie wordt zeer op prijs gesteld.
Marcel van den Broek,
tomatenteler:
“Ik teel al jarenlang
Rijk Zwaan-rassen:
Rijk Zwaan Nederland B.V. | Burgemeester Crezeelaan 40 | 2678 ZG De Lier | Nederland | www.rijkzwaan.nl
Zaadhandel Hollandia nv | Westkaai 8 | 2170 Merksem | België | www.hollandia.be
er zit een bepaalde lijn
in waar ik van houd.
Geen ‘alles of niks’, maar
altijd betrouwbaar.”
Seeds&Services
Endeavour RZ bewijst zich in de praktijk
Cappricia RZ voor lange en rendabele teelt
Tastery RZ biedt kwaliteit en zekerheid
Tomaat | September 2011

2 Seeds&Services | Tomaat | September 2011 3
Inhoud
2 Uitgelicht, Een sterke keten
3 Constant in een flow met
krachtige Endeavour RZ
4 Endeavour RZ bewijst zich
in de praktijk
6 ‘Met Arvento RZ verwacht ik
opnieuw een topproductie’
7 Supervoorjaar met altijd
betrouwbare Arvento RZ
8 Hoofdrol voor tomaat in
samenwerking Rijk Zwaan
en Kruidenier
9 Cappricia RZ voor een lange en
rendabele teelt
10 Ervaringen uitwisselen tijdens
rondgang Cappricia RZ
12 ‘Roterno RZ past perfect bij
onze bedrijfsfilosofie’
13 ‘Lyterno RZ ideaal voor
de Duitse markt’
14 ‘Tastery RZ biedt ons kwaliteit
en zekerheid’
15 ‘Onze afnemer is heel
enthousiast over Confetto RZ’
16 In de schijnwerper
17 PPO smaakcijfers 2011
18 ‘Endeavour RZ verdraagt
hogere nachttemperatuur’
19 Jaarrond een goede smaak
met Delioso RZ
20 Een jaar Trial Center Tomato
in beeld
22 Rijk Zwaan volledig uitgerust
voor GSPP
23 Nieuws, adressen en
telefoonnummers
Uitgelicht Constant
in een flow
met krachtige
Endeavour RZ
Een sterke keten
Veredelingsbedrijven, plantenkwekers en telers delen een
gezamenlijke verantwoordelijkheid. Onze onderlinge afhankelijkheid,
wordt nog eens extra benadrukt door de introductie
van hygiëneprotocol GSPP (Good seed and plant practices).
In de productieketen voor tomaat zijn we allemaal even onmisbaar. Zonder
veredeling geen zaden, zonder opkweek geen plantje en zonder teelt geen
tomaten. Die afhankelijkheid is vooral iets positiefs. Door onze specialismen
te combineren, zijn we immers gezamenlijk verantwoordelijk voor een lekker,
gezond en schoon product in het schap. Als er érgens in de keten iets fout
gaat, kan dat grote gevolgen hebben voor het eindproduct.
Dezelfde verantwoordelijkheid en afhankelijkheid gelden ook bij implementatie
van GSPP. In een artikel in deze Seeds & Services is te lezen dat Rijk Zwaan,
net als collega-veredelingsbedrijven, er alles aan gedaan heeft om een zo
hoog mogelijk hygiëneniveau te bereiken. Ook worden er stappen genomen
door de plantenkwekers en vervolgens is het aan u, de teler. Pas als de hele
keten werk maakt van hygiëne, en daar zo nodig de investeringen voor doet,
heeft hygiëneprotocol GSPP echt zin.
Uit eigen ervaring weten we bij Rijk Zwaan dat het bereiken van een hoog
hygiëneniveau vraagt om kennis, doorzettingsvermogen en discipline.
Eigenschappen die in de tomatenwereld ruimschoots aanwezig zijn.
Marcel Barten
Managing Director Rijk Zwaan Nederland
In de semi-gesloten kas van Prominent staan dit seizoen voor het
eerst grove trostomaten. Hoewel teeltverantwoordelijke Joost van
der Voort vanuit de cocktailtomaten best even moest omschakelen,
kreeg hij het gewas al snel in balans. Met dank aan Endeavour RZ,
die een goede productie combineert met een prima kwaliteit.
Van der Voort koos het ras Endeavour
mede vanwege zijn groeikracht. “De
semi-gesloten kas kan in de zomer heel
generatief werken, zodat ik een krachtig
gewas nodig heb. Endeavour biedt
daarnaast twee hele belangrijke voordelen:
hij heeft een groot productie-
potentieel en is sterk tegen scheuren.”
Hoog tempo
Omdat de teler startte met een niet al te
sterke plant, begon hij met een redelijk
rustig tempo. “Daarna heb ik de snelheid
echter opgevoerd en kwamen we
echt in een flow terecht. Met een niet te
lage voornacht hebben we constant op
kracht gewerkt. Ik wilde de tros echter
ook weer niet té sterk hebben. De uitdaging
was voldoende snelheid in het
gewas te houden en productieverlies
te voorkomen.” De teler hield het gewas
daarom ook goed open. “Vrij snel
na het bijhouden van de dief zijn we
begonnen met het weghalen van een
blaadje uit de kop. Verder hebben we
de eerste 7 trossen gebeugeld.”
Met deze teeltstrategie zijn zowel productie
als kwaliteit het hele seizoen al
Joost van der Voort haalt met Endeavour RZ een hoog oogsttempo.
dik in orde. “De allereerste tros groeide
nog wat moeizaam uit, maar vanaf dat
moment is de kwaliteit super. Met 155
gram is het gemiddeld vruchtgewicht
prima, de tomaten zijn mooi hoogrond
en scheuren hebben we niet gezien.”
Ook het gewaswerk valt de teler heel
erg mee. “Het dieven en draaien gaat
heel soepel, door de gunstige trosopbouw
snoeit hij heel makkelijk en met
knippen hebben we extreem weinig afval.
We komen zelfs op een oogsttempo
van 500 kilo per uur.”
Terugsnoeien
Een aandachtspunt van Endeavour is
wel het moeizaam doorkomen van de
dief, maar met een goed daarop afgestemd
teeltregime, groeide de extra stengel
bij Van der Voort uiteindelijk prima
door. “Het heeft dan ook geen nadelig
effect gehad op uitgroei en productie.
Vanaf week 19 hebben we ongeveer 6
trossen op 4 vruchten gesnoeid. Nu was
dat een curatieve actie, maar een volgende
keer zou ik dat preventief doen. Terugsnoeien
kost immers geen productie.
Op 5 blijven snoeien en daar een donkere
periode overheen krijgen, doet dat wel.”
Als één van de twee ‘leerbedrijven’ van
telersvereniging Prominent doet Van
der Voort dit seizoen een residuvrije
proef. “Hoewel Endeavour niet resistent
is tegen meeldauw, en het gewas
in de semi-gesloten kas toch wel extra
gevoelig blijft, kan ik het met een biologisch
middel prima onder controle
houden. Ook van Botrytis heb ik nauwelijks
last.” De rest van de teelt ziet
Van der Voort dan ook vol vertrouwen
tegemoet. “Als ik volgend jaar weer
voor tros grof ga, kies ik zeker weer
voor Endeavour. Met de kennis van nu
denk ik dan een nóg beter resultaat te
kunnen halen.”
Endeavour RZ
Prominent
Groeneweg II BV
‘s-Gravenzande
Teeltoppervlakte: 3,4 ha
Zaaidatum: 6 nov. 2010
Plantdatum: 29 dec. 2010
Entmethode: geënt getopt
Plantdichtheid: 1,95 st./m 2
(eind: 3,8 st./m 2 )
Eerste productie: 22 maart 2011
Productie t/m wk 35: 50,0 kg/m²
Gem. vruchtgewicht: 155 g

4 Seeds&Services | Tomaat | September 2011 5
Endeavour RZ
bewijst zich
in de praktijk
Op woensdag 17 augustus vond in het Trial Center
Tomato van Rijk Zwaan een open middag plaats
die geheel in het teken stond van Endeavour RZ.
De aanwezige telers toonden veel interesse in
het ras, dat dit jaar al door verschillende bedrijven
geteeld word. Een aantal van hen deelt op deze
pagina’s hun ervaringen.
Kwekerij A. de Bruijn
& Zn, Maasland
‘Vijf stappen
vooruit’
Sander Solleveld: “Als ik het grote voordeel van Endeavour
in een paar woorden moet omschrijven is dat niet zo moeilijk:
‘geen scheuren’. Vergeleken met ons vorige ras zetten
we in kwalitatief opzicht vijf stappen vooruit, terwijl de productie
gewoon goed is. Het zijn lekker harde tomaten en het
vruchtgewicht is met 155 tot 160 gram prima. Grover hoeft
niet, want er passen nu altijd 7 trossen in een doos, dat is
perfect. Wat ook heel positief is; de planten gaan niet slap na
het indraaien.”
Jan van Marrewijk,
Vierpolders
‘Kwaliteitsverschil
komt er uit’
Ton van der Sande: “Wij hebben Endeavour dit jaar in 1/3
van de kas geplant, omdat we wilden kijken of we met een
nieuw ras een nog betere kwaliteit zouden krijgen. Inderdaad
doet hij het kwalitatief het hele jaar al goed. Het ras is relatief
sterk tegen Botrytis en van virus-print hebben we geen last.
Kanttekening is bij ons wel dat er meer arbeid inzit; zowel
op de kar als met oogsten zie je een lagere norm. Endeavour
heeft het hele jaar een hogere plantbelasting, er hangt altijd
een tros meer aan.”
A en B Kwekerijen,
Berkel en Rodenrijs
‘Uniformer en
steviger’
Leon Stolk: “Met Endeavour maken we dit jaar een grote
kwaliteitsslag; het product is met name uniformer en steviger.
Door de grovere vruchten en hogere trosaanmaak liggen we
ook voor in productie. Belangrijk vinden we daarnaast dat er
nog helemaal geen tomaten in de klasse ‘I-2’ zijn gegaan. Al
het hele seizoen zijn de vruchten keihard en scheuren doen ze
nooit. Een ander voordeel is dat Endeavour netjes langs het
touw groeit, waardoor de plant makkelijk indraait.”
Kwekerij Greenway,
De Lier
‘Vruchtgewicht
boven verwachting’
Richard Volkering: “Vorig jaar hadden we in het najaar veel
kwaliteitsproblemen en deed Endeavour het in een proefpad
goed. Omdat we zeker waren van zijn goede productie en
zijn ongevoeligheid voor scheuren, durfden we het hele bedrijf
dit jaar vol te zetten. In de praktijk blijkt het ras vele
voordelen te hebben. Hij is duidelijk arbeidsvriendelijker
en de grootste meevaller is zijn grofheid. Ik had hem fijner
verwacht, maar met op dit moment 165 gram en uitschieters
naar 180 is hij zelfs grover dan mijn vorige ras.”
Kwekerij Van Adrichem,
De Lier
‘Pepino-print
toont hij niet’
Stefan van Adrichem: “Binnen onze vereniging doen we veel
houdbaarheidsproeven en daar komt Endeavour prima uit.
Na 10 dagen zijn zowel de vruchten als de groene delen nog
stevig en fris. Verder is het een belangrijk voordeel hoe hij
met virus omgaat. Hij is goed door de moeilijkste periode
heen gegroeid en toont geen print op de vruchten. We zien
alleen wel eens een opengescheurd vruchtje. Qua arbeid presteert
het ras prima: de plant groeit netjes langs de draad, wat
ideaal is voor het dieven en draaien.”

6 Seeds&Services | Tomaat | September 2011 7
‘Met
Arvento RZ
verwacht ik
opnieuw een
topproductie’
Drie jaar geleden schakelden de broers De Bakker over op
Arvento RZ. Vergeleken met hun vorige ras betekende dat vooral
een vooruitgang in kwaliteit. Ook de productie is echter al drie
jaar uitstekend. Met een generatieve teeltwijze verwachten de
telers zelfs uit te komen op een topproductie zoals die in 2009.
Omdat hij relatief oude glasopstanden
heeft en geen WKK, start Jos de Bakker
de teelt meestal met een relatief grote
plant. Daarnaast kiest de teler al jaren
voor een wijde stengelafstand: hij plant
op 50 centimeter en houdt in week 11
bij 1 op de 6 stengels een extra stengel
aan. Die strategie past prima bij Arvento,
weet De Bakker inmiddels. “De afgelopen
jaren ben ik er achter gekomen
dat je het ras behoorlijk generatief kunt
sturen. Ik doseer dan ook ruim CO 2 en
houd een relatief hoge EC aan. Bij de
start druppel ik 4,5 mee en tot 1 maart
probeer ik de EC in de mat op 4 te houden,
zeker gezien mijn vaste folie. Het
is trouwens belangrijk de pH rond de
6 te houden, zodat de spoorelementen
goed worden opgenomen.”
Blad-/stengelverhouding
Ook qua temperatuur vraagt Arvento
om een generatieve aanpak, vervolgt
de teler. “Vanaf de start heb ik meteen
een voornacht van 16 graden ingesteld
en ‘s middags mag de temperatuur best
oplopen. Pas na de langste dag ga ik in
Jos de Bakker is Arvento RZ steeds generatiever gaan sturen.
de middag weer wat koeler zitten.” Een
blaadje uit de kop weghalen is bij De
Bakker niet nodig. “Dat is het voordeel
van een wijde stengelafstand. Wel zorg
ik ervoor dat het gewas onderin goed
schoon blijft, met 14 bladeren blijft
de blad-/stengelverhouding goed in
balans. Verder verwijder ik tot half mei
de lege trossen omdat Arvento best wel
gevoelig kan zijn voor Botrytis.”
Goede oogstprestatie
De Bakker wil zijn productie halen met
grofheid en oogst dan ook het liefst
B-tomaten. “De eerste tros snoei ik op
6 vruchten en tros twee en drie punt
ik. Mijn streven is aan het begin van
de teelt op 90 gram te zitten en vanaf
week 20 naar de 110 gram te gaan.”
Hoewel hij dit seizoen even onder
de 90 dook, door het donkere weer,
werd dat later in de teelt ruimschoots
gecompenseerd. “In de eerste weken
van juni zat ik op 114 gram. Dat is ook
goed voor de oogstprestatie en daarmee
het arbeidsplaatje. De groeikracht
van Arvento zorgt namelijk wel voor
wat extra arbeid. Normaal wil het ras
nog wel eens last hebben van slappe
koppen, maar dat toont hij dit seizoen
opvallend weinig!”
Volgend seizoen zal De Bakker waarschijnlijk
weer voor Arvento kiezen,
met opnieuw een ruime stengelafstand.
“Zeker tot 1 augustus kom je daar het
verst mee. Daarna is de uitdaging om
de trossen voldoende lang te houden.
Door vanaf nu iets koeler te gaan
telen moet dat weer lukken. Als je met
Arvento eenmaal boven de 100 gram zit,
kom je daar niet snel meer onder.”
Arvento RZ
Gebr. B.L. de Bakker
Wateringen
Teeltoppervlakte: 3,7 ha
Zaaidatum: 4 nov. 2010
Plantdatum: 27 dec. 2010
Entmethode: geënt getopt
Plantafstand: 2,5 st./m² (eind:
2,9 st./m²)
Eerste productie: 14 maart 2011
Productie t/m wk 35: 47,2 kg/m²
Supervoorjaar
met altijd
betrouwbare
Arvento RZ
“Arvento is met name heel betrouwbaar”,
vindt Van Schie. Het ras is erg
sterk tegen meeldauw, geeft altijd
mooie, stevige vruchten en is redelijk
arbeidsvriendelijk. Verder is het een
hele sterke groeier, die je het hele jaar
door generatief moet sturen.” Zeker dit
seizoen zorgde deze aanpak voor een
heel goed voorjaar. “Doordat we zoveel
licht hadden konden we echt op het
randje telen. Door veel CO 2 te doseren
en voldoende voeding mee te geven,
had ik in mei en juni hele hoge producties.
Dat zorgt nu voor een voorspong
van 2 kilo op vorig jaar.”
Activeren
Hoewel het klimaat vanaf maart dus
een paar maanden lang super was,
waren de omstandigheden in de eerste
drie maanden van de teelt juist lastig.
“Met dat donkere weer was het
constant zoeken naar wat de plant
aankon”, herinnert Van Schie zich.
“Voldoende activeren maar niet over
de kling jagen, dat was het streven.
Ik heb alleen midden op de dag een
piek gegeven, maar verder de etmalen
Jack van Schie (rechts) met teeltadviseur Kees de Jong.
Jack van Schie koos Arvento RZ drie jaar geleden om een kwaliteitsslag
te slaan. Inmiddels teelt hij hem voor het derde seizoen
en heeft het ras niet veel geheimen meer voor hem. Met een
generatieve sturing, en met dank aan het mooie voorjaar, is hij dit
seizoen op weg naar een zeer goed productieresultaat.
zo veel mogelijk gedrukt.” Uiteindelijk
pakte deze strategie dus goed uit.
De productie kwam flink op gang en
de kwaliteit bleef constant heel goed.
“Ik heb wel wat virus, maar dat toont
hij slechts beperkt op de vruchten. Ver-
der is ook het vruchtgewicht prima. In
mei liep dat op tot maximaal 117 gram
en nu zit ik op 103 tot 105 gram. Dat is
netjes.”
Hoewel de teler inmiddels een aardige
blauwdruk heeft voor de teelt van
Arvento, waren er dit seizoen wel nog
wat verschillen met vorig jaar. “Ik heb
nu duidelijk minder last van Botrytis.
Deels ligt dat aan het klimaat, maar ik
heb er ook voor gekozen om wat langer
door te gaan met lege trossen te verwijderen.
Dat werpt duidelijk zijn vruchten
af, uiteindelijk ook voor de productie.”
Een ander verschil is dat hij pas
vanaf augustus een blaadje uit de kop
weg hoefde te halen. “Vorig jaar deed
ik in mei ook nog 1 of 2 rondjes, maar
dat was nu niet nodig. Verder heb ik
dit jaar de eerste 8 trossen gebeugeld
en bij de eerste tros de puntvrucht eraf
Arvento RZ
Jack van Schie
Bleiswijk
Teeltoppervlakte: 5,5 ha
Zaaidatum: 23 okt. 2010
Plantdatum: 9 dec. 2010
Entmethode: geënt getopt op
2 e /3 e blad
Plantdichtheid: 2,5 st./m 2 (zomer:
3,3 st./m 2 )
Eerste productie: 5 maart 2011
Productie t/m wk 35: 51,8 kg/m²
Gem. vruchtgewicht: 103 g
gehaald om bonken te voorkomen. Dat
ging prima.”
Vierde jaar
Het enige minpunt van Arvento blijft
voor Van Schie dat het ras een gevoeligheid
heeft voor koploosheid.
“Ik overweeg dan ook om volgend jaar
te gaan enten op de zaadlobben, zodat
ik ook met een wat uniformer gewas
start.” In ieder geval is de kans groot
dat de teler volgend jaar zijn vierde
jaar Arvento ingaat. “Er is nu eenmaal
geen ras dat met dezelfde kwaliteit een
hogere productie geeft.”

8 Seeds&Services | Tomaat | September 2011 9
Hoofdrol
voor tomaat
in samenwerking
Rijk Zwaan
en Kruidenier
In 2010 lanceerde Rijk Zwaan ‘Sensational Flavours’, een pro-
ductlijn met rassen die zich onderscheiden door een bijzondere
en constante smaak. Kruidenier kan zich helemaal vinden
in dit concept en startte een samenwerking met Rijk Zwaan.
Een hoofdrol is weggelegd voor tomatenrassen Elanto RZ
en Roterno RZ.
Kruidenier is een groothandelsbedrijf
dat zich met name op de foodservicemarkt
richt. Wekelijks worden zo’n
5.000 afnemers voorzien van een totaalpakket
aan versproducten, waarbij
wordt gestreefd naar transparantie,
betrouwbaarheid en duurzaamheid.
Om deze ambitie te kunnen waarmaken,
maakt Kruidenier duidelijke keuzes.
Met name op gebied van groenten
en fruit, waarvan de sourcing in handen
is van InterVers, een 100 procent
dochter van Kruidenier. Corné Ooms
is hiervoor verantwoordelijk: “We zijn
heel selectief in het aantal keurmerken
dat we voeren, maar durven wel ergens
volledig voor te gaan. Dat geldt
bijvoorbeeld voor onze bananen. Die
dragen bij ons altijd het fair trade en
het biologisch keurmerk, iets anders
hebben we niet.”
Op 19 april verzamelden de betrokken partners zich bij Kruidenier voor de officiële kick-off.
Nieuwe benadering
Om ook op gebied van smaak aan
de hoge (eigen) eisen te voldoen, heeft
Kruidenier bewust gekozen voor
Sensational Flavours, de productlijn
van Rijk Zwaan met rassen die zich
onderscheiden door een bijzondere
smaakbeleving. Ooms legt uit hoe het
contact met Rijk Zwaan tot stand is
gekomen. “Bij de traditionele manier
van inkopen kies je voor een bepaald
handelsbedrijf, zonder dat je weet
welke telers er achter zitten, laat staan
welk ras. Grip krijgen op de smaak is
dan erg moeilijk. We zijn daarom teruggegaan
naar de basis: het veredelingsbedrijf.
Daar worden immers de
rassen ontwikkeld die de basis vormen
voor een goede smaak. Samen met
Rijk Zwaan hebben we vervolgens een
groep telers geselecteerd die de producten
voor ons telen. Doordat we het
gezicht achter de teler kennen, zorgen we
voor veel transparantie en korte lijnen.
Bovendien hebben we in de selectie van
telers soms ook duurzaamheidsaspecten
mee kunnen nemen. Het aardwarm-
teproject van de tomatentelers Gebr.
Duijvestijn, telers van Elanto, past bijvoorbeeld
helemaal bij ons gedachtegoed.”
Uitgebreid onderzoek
Vanuit Rijk Zwaan werd het project
begeleid door ketenmanager Maarten
van der Leeden. Hij weet dat smaak
een ingewikkeld fenomeen is: “Vaak
staren afnemers van tomaten zich te
veel blind op brixwaarden, terwijl
bijvoorbeeld ook aromatische stoffen
en mondgevoel een belangrijke rol
spelen. Bij Rijk Zwaan doen we daarom
uitgebreid onderzoek naar smaak.
We combineren sensorisch onderzoek
door middel van getrainde smaakpanels
met consumentenonderzoek en
laboratoriumonderzoek. Met die drie
pijlers kunnen we de smaak van een
ras echt onderbouwen!” Naast de rassenkeuze
speelt ook de teeltwijze een
belangrijke rol. “Het telen van een ras
voor het beste smaakresultaat gaat
vaak niet samen met de hoogst mogelijke
productie”, legt Van der Leeden uit.
“Ook daarom is het een voordeel dat
Kruidenier kiest voor een vaste groep
telers. Die weten hoe ze de maximale
smaak uit een ras moeten halen en zullen
daar ook gemotiveerd voor zijn. Ze
hebben er immers bewust voor gekozen
een ras uit de Sensational Flavours-lijn
te telen.”
Cappricia RZ voor een lange
en rendabele teelt
Cappricia RZ is nu al enkele jaren hoofdras in het segment trostomaat
midden. Het ras maakt een lange teelt mogelijk en zorgt
voor veel zekerheid: met Cappricia heerst er rust op het bedrijf.
Productie en kwaliteit
Cappricia staat garant voor een uitstekende
kwaliteit en een goede productie.
Telers die ervaring hebben met het
ras noemen vooral de volgende sterke
punten:
• Cappricia is mooi rood te oogsten.
Dit komt de smaak ten goede.
• De trossen zijn altijd vlak en laten
zich daardoor gemakkelijk in de
eindverpakking leggen.
• Ook in de zomerperiode zijn de
trossen bijna altijd goed op 6 vruchten
te snoeien.
• Vergeleken met andere niet-meeldauwresistente
rassen gedraagt
Cappricia zich opvallend sterk
tegen meeldauw.
• Door zijn sterke uithoudingsvermogen
is Cappricia uitermate geschikt
om lang door te telen. Tot na de
kerst kan geoogst worden.
• Cappricia is vrijwel ongevoelig
voor scheuren, waardoor oogsten
van groene punten vrijwel niet
aan de orde is. Bovendien hoeft
de oogstfrequentie in scheurgevoelige
perioden niet te worden
opgevoerd, wat tijdens grote weersovergangen
voor veel rust zorgt.
Ook is de oogstprestatie hierdoor
hoog.
• De jaarproductie van Cappricia is
heel goed en de najaarsproductie is
zelfs uitmuntend.
• Cappricia vraagt niet om extra
energie en is goed te telen met een
scherm. Ook een dubbel scherm
en een foliescherm behoren tot
de mogelijkheden.
Maximaal rendement
Hoe langer er ervaring is met een ras, des te beter de resultaten vaak
worden. Bij Cappricia zijn de volgende teelthandvatten in de loop der tijd
steeds duidelijker naar voren gekomen:
• Nieuwe Cappricia-telers onderschatten in het eerste jaar de groeikracht
van het ras. Hoe langer een teler Cappricia kent, des te generatiever hij
hem vaak stuurt.
• Cappricia komt het beste tot zijn recht met een flink generatieve sturing.
Bijvoorbeeld met een voornachtverlaging van 14° C, in combinatie met
een flinke middagverhoging. Afhankelijk van de periode van het jaar,
mag de temperatuur oplopen tot 24° of maximaal 28 °C.
• Een kleine ochtenddip is prima bij Cappricia, maar een lange of diepe
ochtenddip is niet nodig en kan bij Cappricia zelfs vegetatief werken.
• Op momenten met veel instraling of bij schralere omstandigheden kan
een ruime hoeveelheid water worden gegeven. Het vruchtgewicht van
Cappricia neemt dan toe.
• Cappricia moet niet te zwaar worden weggezet. Een generatievere,
niet te zware gewasstand geeft kortere, beter afbuigende trosstelen en
aanzienlijk minder kniktrossen.
• Een ruime CO -dosering maakt Cappricia gemakkelijk generatiever,
2
zonder dat hij kracht inlevert.
• Zowel in het voorjaar als in het najaar is het belangrijk om het gewas
voldoende open te houden. Dit zorgt voor gemak en een hoger
vruchtgewicht.
• Door zijn krachtige gewas heeft Cappricia geen moeite met een
hoge plantbelasting.
• De vruchten van Cappricia zwellen tijdens het doorkleuren verder door.
Voldoende rood oogsten geeft daardoor extra productievoordeel.

10 Seeds&Services | Tomaat | September 2011 11
Ervaringen
uitwisselen
tijdens
rondgang
Cappricia RZ
Op donderdag 16 juni vond in Noord-Limburg een rondgang plaats
met Cappricia RZ-telers. Hoewel dit ras inmiddels al jaren meegaat,
is er nog altijd genoeg te leren. Op deze pagina geeft teeltadviseur
John Verbruggen zijn visie, daarnaast laten we de aanwezige telers
aan het woord.
Over de plantbelasting
“Na de gebruikelijke afname van de
plantbelasting, loopt deze rond dit
moment weer op. Dat is niet wat we
nastreven. Een gevolg van de weersomslag,
in combinatie met een afgenomen
oogstfrequentie. Om de nieuwe
trossen bovenin zo sterk mogelijk te
houden, is het zaak de plantbelasting
niet te ver te laten oplopen. Bovendien
moet de hergroei die zal ontstaan na
het afnemen van de plantbelasting
goed worden gemanaged en in een
generatieve richting, dus op de vruchten
worden gestuurd. Dit gaat veel
gemakkelijker met sterke trossen.”
Teeltadviseur John Verbruggen (2e van links) bespreekt de teelt van Cappricia RZ.
Over het snoeibeleid
“In de lichte periode zijn een aantal
zware trossen aangemaakt, tot wel
800 gram. Maar inmiddels worden
de vruchten weer wat fijner. Bij sommige
trossen komt de laatste bloem na
de weersomslag wat minder spontaan
en wordt al op 5 gesnoeid. Om alles
al op 5 te snoeien is het eigenlijk nog
te vroeg. De trossen zijn nu even niet
allemaal super, maar gezien het weer
en de hoge plantbelasting valt het
zeker niet tegen. Nu de nachten iets
minder warm zijn, zie je in de tros die
nu gaat zetten meteen verbetering in
aantal bloemen en sterkte.”
Over de watergift
“Na de warme en zonnige periode in
april en mei, is het tijdens deze regenachtige
periode in juni even oppassen
met de watergift. In de voorgaande periode
kon je Cappricia bijna niet teveel
water geven. Met het wisselvallige
weer van nu is het weer opletten en
de situatie per dag bekijken. Te droog
staan is sowieso niet goed, waarbij
de vruchtkleur een goede indicatie is.
Zodra je de vruchten donkerder groen
ziet worden zit je te krap. Dit kan dan
ten koste gaan van het gemiddeld
vruchtgewicht.”
Over de gewasstand
“Op deze gewassen komt nu weer
hergroei, zodat het belangrijk is niet
overdreven ‘in het blad’ te raken. Binnenkort
kan bij de meeste gewassen het
beste weer een blaadje uit de kop worden
weggenomen, om te voorkomen
vanaf augustus ongewenste vegetativiteit
te krijgen. Staat Cappricia te zwaar,
dan worden de trosstelen langer. In een
extreem warme week kan altijd onderin
nog een blaadje extra blijven zitten. Als je
van onderin het gewas naar boven kijkt,
moet je de bladeren niet langer zien worden:
dat is een goede indicatie.”
Hans Aerts, Velden (2 e jaar Cappricia RZ)
‘Hoger vruchtgewicht’
“Na een aantal jaren Mecano RZ te hebben geteeld, ben ik vorig seizoen overgeschakeld
naar Cappricia. Met behoud van dezelfde goede kwaliteit, was het
de bedoeling met dit ras een iets hoger vruchtgewicht te bereiken. Waar dit er
vorig jaar nog niet helemaal uitkwam, lukt dat me dit jaar wel. Ik heb dan ook
geleerd wat generatiever te telen, door ruimer water te geven en een wat groter
dag-nachtverschil aan te houden. Nu zit ik tot nu toe gemiddeld op een vruchtgewicht
van 115 gram. Zeker voor een snelle teler als ik is dat prima!”
Eric Geurts, Oirlo
4 e jaar Cappricia RZ
Dennis op ‘t Veld, Belfeld (3 e jaar)
‘Meer kilo’s, minder arbeid’
“Cappricia vind ik vooral een heel veilig ras. Hij kan een stootje hebben en je hoeft
geen rare capriolen uit te halen. Ook de kwaliteit is altijd goed en wanneer je
last hebt van virus toont hij dat maar beperkt op de vruchten. Hoewel je met
Cappricia ook vroeg kunt starten, hebben we niet het idee dat je van een hele
vroege zaaidatum veel extra profijt hebt. Je bent dan niet veel eerder op de markt.
Wat wel heel goed uitpakt is om een iets generatievere teeltlijn aan te houden, dat
geeft meer kilo’s en minder arbeid!”
Eric Geurts, Oirlo
4 e jaar Cappricia RZ
Eric Geurts, Oirlo (4 e jaar)
‘Veel regelmaat’
“Toen ik een jaar of 5 geleden voor het eerst besloot te gaan enten, was Cappricia
daarvoor het meest geschikt. Het ras combineert een goede productie met een
prima kwaliteit en smaak. Het enige nadeel is dat je niet zo vroeg aan de markt
bent. Een belangrijk voordeel van het ras vind ik wel dat je een vrij rustige teeltlijn
kunt aanhouden; als je eenmaal regelmaat gevonden hebt, gaat het verder
bijna vanzelf. Natuurlijk leer je elk jaar nog bij, maar in grote lijnen weet ik inmiddels
prima hoe het ras reageert.”
Bart van Wylick, Venlo (3 e jaar)
‘Keuze voor kwaliteit’
“Met de goede smaak, de prima trosopbouw en de mooie rode kleur kies ik
Cappricia vooral om de goede kwaliteit. Bovendien hebben we de teelt van het
ras steeds meer geoptimaliseerd, door steeds wat generatiever te telen. Vooral
aan het begin van het seizoen is het belangrijk het gewas goed generatief weg te
zetten. Dan voorkom je kniktrossen en daar heb je de rest van het jaar de voordelen
van, zowel voor het vruchtgewicht als voor de kwaliteit. Een nadeel van
het ras vind ik de hergroei van de scheuten.”

12 Seeds&Services | Tomaat | September 2011 13
‘Roterno RZ
past perfect
bij onze
bedrijfsfilosofie’
Arjo van der Wel teelt al voor het zesde jaar Roterno RZ. Het ras
past dan ook nog altijd perfect bij zijn bedrijf én zijn persoonlijke
ambities. In combinatie met een paar vaste afnemers, een kwaliteits-
label en een eigen kleinpakmachine, kan hij met Roterno doen wat
hij zo graag doet: zich onderscheiden in de markt.
Een groot deel van het product van Van
der Wel wordt verpakt in pondverpakkingen
en gaat naar afnemers die zich
richten op het hoogste segment. “Onze
uitdaging is zo goed mogelijk aan de
wensen van die afnemers te voldoen.
Dat betekent bijvoorbeeld een constant
vruchtgewicht van rond de 90
gram.” Aangezien de eisen van de afnemer
steeds strenger worden, stelt
de teler zijn hele teelt in het teken van
Roterno RZ
Arjo van der Wel
Wateringen
Teeltoppervlakte: 3 ha
Zaaidatum: 14 nov. 2010
Plantdatum: 30 dec. 2010
Entmethode: geënt getopt
Plantdichtheid: 2,5 st./m 2 (vanaf
week 9: 3,8 st./m 2 )
Eerste productie: week 13 2011
Productie t/m wk 35: 36,5 kg/m²
Gem. vruchtgewicht: 89 g
Arjo van der Wel
smaak en kwaliteit. “We streven dus
altijd naar een krachtige en generatieve
gewasstand.”
Hoge etmalen
Om het gewas bij de start meteen goed
weg te zetten, kiest de teler vanaf dag
één voor een generatieve sturing. “De
voornacht stel ik in op 13 à 14 graden
en in de middag mag de temperatuur
oplopen naar 26 graden. Verder
probeer ik de plant te beheersen via
de watergift.” Omdat Van der Wel de
eerste tros eraf haalt, is het bereiken
van een voldoende hoog etmaal extra
belangrijk. “De uitdaging is elke keer
weer om de plant in een goed ritme te
krijgen. Voor volgend jaar denk ik er
over om een vast folie aan te leggen,
om voor het kleine plantje een beter
groeiklimaat te krijgen. Of we starten
met een wat grotere plant.”
Omdat de eerste tros eraf gaat, kan Van
der Wel daarna elke tros op 6 vruchten
snoeien. “Dat houden we vervolgens
ook de hele teelt vol. In week 29
toppen we de plant terug, zodat die
tot kerst voldoende energie heeft. We
Arjo van der Wel over onderstam
Stallone RZ: “De laatste twee jaar
telen we Roterno op Stallone RZ.
Doordat die onderstam net wat
generatiever is, kunnen we perfect
ons vruchtgewicht halen.”
voorkomen daarmee het ontstaan van
kniktrossen of gele stengels en blijven
op gewicht.” Voor Van der Wel blijft
het opvallend hoe constant de productie
van Roterno is. “Hij maakt gewoon
altijd een tros in de week en heeft altijd
een hoge plantbelasting. Wel is het
zaak om op tijd, ongeveer vanaf week
18, de etmalen weer te verlagen. Hoewel
hij altijd krachtig toont, vraagt
onze hoge plantdichtheid erom op tijd
weer op kracht te gaan werken.”
Alle kanten op
Met Roterno als ras en zijn inmiddels
bekende teeltwijze, oogst de teler het
hele seizoen mooie, stevige en vlakke
trossen, met vruchten die een goede
brixwaarde hebben. Hoewel de afzetsituatie
op het moment van het interview
ver beneden peil is – vanwege de
EHEC-crisis – blijft Van der Wel dan ook
kiezen voor Roterno. “In dit segment is
het nog steeds de beste tomaat.”
‘Lyterno RZ
ideaal voor
de Duitse
markt’
De eerste ervaringen met Lyterno
deed Van den Broek al op in 2008, het
eerste jaar dat hij in productie was op
zijn nieuwe bedrijf. “Ik had toen een
rijtje Lyterno tussen Cappricia RZ
staan, maar dat ras vraagt toch om een
wat andere teeltlijn. In 2010 deed ik
nog eens een proef en heb ik hem ook
bij andere telers gevolgd, toen viel hij
me pas echt op. Met name de mooie
vlakke trossen, de donkerrode vruchten
en het hoge lycopeengehalte. En in
Lyterno RZ
Marcel van den Broek
Teler te Straelen-Broekhuysen (D)
Teeltoppervlakte: 4 ha
Zaaidatum: 26 okt. 2010
Plantdatum: 13 dec. 2010
Entmethode: 1 op 1 geënt
Plantafstand: 1,75 st./m² (eind:
3,5 st./m²)
Eerste productie: 14 maart 2011
Productie t/m wk 35: 37,2 kg/m²
Marcel van den Broek
Telersvereniging Tomaten Gaertner Rheinland en haar afnemer veiling
Landgard gaan voor kwaliteit. Dat betekent onder meer dat tomaten
niet te grof mogen zijn, want daar zit de Duitse consument niet op te
wachten. Lyterno RZ voldoet perfect aan die eis. Dit jaar wordt het
ras onder meer geteeld door Marcel van den Broek.
smaaktesten komt hij er gewoon altijd
als beste uit!”
Verder optimaliseren
Hoewel Lyterno dus om een iets
andere teeltlijn vraagt dan Cappricia,
mag het ras minstens zo fors worden
aangepakt, weet de teler. “Omdat hij
vrij gemakkelijk gewas maakt, heb ik
met 36 centimeter zelfs nog voor een
iets ruimere plantafstand gekozen. Een
nadeel is alleen dat we hier op kolen
stoken en daarom wat zuiniger doen
met CO .” Door meer assimilaten in de
2
vruchten te stoppen, bijvoorbeeld via
CO , denkt de teler de productie dan
2
ook nog verder te kunnen optimaliseren.
“Ook zou ik bij een volgende teelt
misschien nog een extra blaadje uit
de kop halen, nu hebben we dat van
1 februari tot 1 april gedaan.”
Makkelijk werken
Omdat Lyterno een iets langere trossteel
heeft dan Cappricia, ging Van den Broek
dit seizoen wat langer door met beugelen;
ongeveer tot week 20. De eerste
tros werd op 5 vruchten gesnoeid, de
rest allemaal op 6. “De vruchten kleuren
makkelijk door en ze scheuren
Marcel van den Broek over onder-
stam Stallone RZ: “Een onderstam
met net wat meer generatieve groei-
kracht. Ook onder Cappricia RZ zou
hij het volgens mij heel goed doen.”
niet. Bovendien zorgt zijn vroegheid
en snelle groei ervoor dat je over een
heel seizoen toch wel minstens 2 trossen
meer kan oogsten dan bij Cappricia.”
Hoewel die lengtegroei wel voor wat
extra arbeid zorgt, is Lyterno per saldo
toch een arbeidsvriendelijk ras. “Het
snoeien en indraaien gaat heel makkelijk
en je kunt het blad makkelijk plukken.
Wel is Lyterno wat gevoeliger voor
een bladrandje, zodat het belangrijk is
’s ochtends op tijd op temperatuur te
zijn. En in maart zorg ik er bij een dicht
scherm voor dat de ramen altijd op een
klein kiertje staan.”
Wat Van den Broek betreft is Lyterno
een echt Rijk Zwaan-ras. “Die teel
ik al jaren: er zit een bepaalde lijn in
waar ik van houd. Geen ‘alles of niks’,
maar altijd betrouwbaar. Je ziet ook dat
de rassen in de loop van de tijd steeds
generatiever zijn geworden. Lyterno
gaat daar in mee en past prima op
mijn bedrijf!”

14 Seeds&Services | Tomaat | September 2011 15
‘Tastery RZ
biedt ons
kwaliteit en
zekerheid’
Theo Groenewegen teelde 12 jaar geleden al voor het eerst
tros-cherrytomaten en was daarmee een pionier in een echt nichesegment.
Inmiddels is zoon Rob in het bedrijf gekomen en is
tros-cherry nog steeds het segment. Voor het tweede jaar telen ze
nu Tastery RZ. “Dit ras heeft een aantal belangrijke pluspunten.”
Vitom, zoals het bedrijf officieel heet,
teelt op 2 locaties tros-cherrytomaten.
In de niet-belichte kas staat sinds
vorig jaar Tastery. “Met name in die
kas had ons andere ras veel last van
gele stengels. Dat is zonde, want juist
in het najaar kun je vaak goede prijzen
krijgen. Bovendien is zoveel uitval niet
best voor je gemoedstoestand”, aldus
Tastery RZ
Vitom
De Lier
Teeltoppervlakte: 3,9 ha
Zaaidatum: 3 nov. 2010
Plantdatum: 6 dec. 2010
Entmethode: 1 op 1 geënt
Plantafstand: 1,7 st./m² (eind:
4,2 st./m²)
Eerste productie: 14 maart 2011
Productie t/m wk 35: 21,2 kg/m²
Gem. vruchtgewicht: 20 g
Rob Groenewegen vindt de trossen van Tastery RZ mooi vlak en uniform.
Rob Groenewegen. Met Tastery heeft
de teler nu meer zekerheid. “Vorig jaar
kwam ik uit op 32 kilo en ik denk dat
dit jaar weer te halen. Zeker omdat ik
nu voor een wat andere teeltlijn heb
gekozen. Tastery kan overdag hoge
temperaturen verdragen en doet het
goed bij koude nachten. Pas als je daar
op stuurt, kun je de maximale productie
uit het ras halen.”
Snel in balans
De teler hield de planten dit jaar tot 1
januari naast het gat. Na een vlak begin
schakelde hij om naar een relatief
koude voornacht, waarmee het gewas
snel in balans kwam te staan. Al vanaf
de eerste productie, op 14 maart, regelde
het gewas zichzelf prima. “Snoeien
doen we bij Tastery niet, hij geeft altijd
13 à 14 vruchten. Dat enkele groene
puntje halen we er met oogsten wel
af, dat scheelt heel wat werk. Tastery
breekt wel wat moeilijker blad, maar
de oogstprestatie is juist weer heel
goed. Het trosgewicht is met 275 gram
namelijk behoorlijk hoog.”
De meeste tomaten van Vitom gaan
naar afnemers in Engeland en in mindere
mate naar Scandinavië en Duitsland.
Naast een goede smaak, willen zij het
liefst een vruchtgewicht van tussen
de 18 en 22 gram en vooral geen gescheurde
tomaten. “Tastery voldoet
hier prima aan”, weet Groenewegen.
“Het enige nadeel is dat de eerste twee
trossen wat moeizamer doorkleuren.
Verder zijn de trossen mooi vlak en
uniform. Het verschil tussen de eerste
en laatste aangemaakte vrucht is
hooguit 5 gram, wat een groot voordeel
is bij het inpakken. Een ander
pluspunt is dat hij vrij goed bestand
is tegen meeldauw. Daardoor blijven
de kroontjes ook in het handelskanaal
mooi groen.”
Eerder in productie
Hoewel Vitom op zoek blijft naar iets
nieuws, om zich weer echt mee te kunnen
onderscheiden in de markt, lijkt
Tastery volgend seizoen weer terug te
keren op het bedrijf. Wel zal Groenewegen
dan voor het eerst kiezen voor
enten toppen. “In de belichte kas doen
we dat dit seizoen ook en pakt het
prima uit; met Tastery in de onbelichte
kas moet het daarom zeker kunnen.
We verwachten dan nog wat eerder in
productie te komen en daarmee een nog
beter seizoen te kunnen draaien.”
‘Onze
afnemer
is heel
enthousiast
over
Confetto RZ’
Bulkproducten zijn niet besteed aan tomatenteler Ralph Steegh,
liever kiest hij types waarmee hij zich kan onderscheiden in de
markt. Naast cocktailras Brioso RZ teelt hij dit seizoen daarom
op 1 hectare het Santa-type Confetto RZ als trostomaat. “De teelt
loopt prima en de afzet komt steeds meer op gang.”
Steegh maakte de keuze voor Confetto
samen met zijn afnemer, handelsbedrijf
Weyers. “Vergeleken met andere
specialties heeft hij een zeer goede
brixwaarde en smaak, een mooie kleur
en een goede productie. Bovendien is
de enigszins geribde vorm uniek – wat
leuk is voor de consument – en blijven
de vruchten voldoende vast aan de
tros zitten. Met name dat laatste geeft
Confetto een unieke positie in de
markt!”
Voldoende groei
Hoewel de gewassen van de kleinere
types vaak gekenmerkt worden door
een matige groei, ging Confetto meteen
hard van start, vertelt de teler. “De
stengeldikte was constant prima en de
trossen bleven voldoende sterk! Ook
nu, half juni, staan de planten er nog
prima bij. Het is verbazingwekkend
hoe goed het gewas overeind blijft.
Ondanks het schrale weer, en zonder
te krijten of schermen, hebben we constant
voldoende gewas. Wel denk ik
erover volgend jaar de plantdichtheid
te verhogen naar 4,5 per m2 , zodat we
bij een hittegolf iets meer marge heb-
Ralph Steegh
ben.” In de sturing hoeft Steegh tot
zijn genoegen geen rare capriolen uit
te halen. “Omdat je ’s nachts niet zo
diep hoeft, kunnen we de hele teelt
al voldoende snelheid houden. Dat is
belangrijk, want snelheid is essentieel
voor een goede productie.”
Het vruchtgewicht van Confetto zat in
eerste instantie rond de 15 à 16 gram
en liep rond de langste dag op tot zo’n
18 gram. De eerste maanden werden
alle trossen op 14 vruchten gesnoeid,
vanaf 10 juni werd dat teruggebracht
naar 12 vruchten. “Voor die aantallen
geeft hij ruim voldoende bloemen. Wel
vereist het snoeien extra aandacht om
gescheurde vruchten te voorkomen.
Meer dan 14 vruchtjes is meestal te
veel.” Hoewel ook de scheutgroei voor
wat extra werk zorgt, heeft Confetto
daarnaast een aantal arbeidsvriendelijke
pluspunten. “Het ras is niet gevoelig
voor kopbreuk en je kunt makkelijk
blad breken; hij is zeker niet gevoelig
voor Botrytis. Bovendien zien we ook
tijdens de teelt dat de vruchten niet
van de tros vallen.“
Ralph Steegh over onderstam
Emperador RZ: “Een sterke onderstam,
die heel goed past bij schrale
groeiomstandigheden.”
Mooie rode kleur
Hoewel Steegh de planning voor volgend
jaar nog niet precies in zijn hoofd
heeft, is de kans groot dat Confetto
terugkeert. “In teelttechnisch opzicht
bevalt hij gewoon prima, de vlakke trossen
zijn makkelijk in te pakken en ook
de afnemer is heel enthousiast. Hoewel
de prijsvorming in de eerste maanden
nog matig was, zien we continu een
geleidelijke stijging van de vraag!”
Confetto RZ
Ralph Steegh
Teler te Wellerlooi
Teeltoppervlakte: 1 ha
Zaaidatum: 18 nov. 2010
Plantdatum: 13 jan. 2011
Entmethode: geënt getopt
Plantdichtheid: 2,5 st./m 2
(eind: 4,2 st./m 2 )
Eerste productie: 28 maart 2011
Productie t/m wk 35: 16,9 kg/m²
Gem. vruchtgewicht: 18 g

16 Seeds&Services | Tomaat | September 2011 17
In de schijnwerper
Rijk Zwaan blijft haar tomatenassortiment verbreden en verdiepen.
Op deze pagina’s lichten we een aantal rassen uit.
Los
72-386 RZ
Nieuwkomer in het fijne losse segment,
waar de laatste tijd steeds meer
interesse in is. Met een gemiddeld
vruchtgewicht van ongeveer 95 gram
is 72-386 RZ geschikt voor afzet naar
Engeland. Opvallend zijn verder de
goede productie en het open gewastype.
De gewaslengte is vergelijkbaar
met die van Arvento RZ.
Kg m 2 50.4
Gemid. vr. gewicht (g) 90
Trosaanmaak 30.6
Refractie R (°Brix) 4.8
Pruim midi tros
72-155 RZ
Opvallend aan deze nieuwkomer zijn
de mooie, ovale vruchtvorm, de goede
kwaliteit en de prima smaakcijfers.
72-155 RZ heeft een gemiddeld vruchtgewicht
van 35 tot 40 gram en scoort
met zijn productie het hoogste in het
segment. 72-155 RZ is een sterke groeier
en heeft een enigszins vegetatief gewas.
Kg m 2 28.7
Gemid. vr. gewicht (g) 39
Trosaanmaak 34.1
Refractie R (°Brix) 6.3
*) genoemde cijfers zijn t/m week 35
72-388 RZ
Met een gemiddeld vruchtgewicht van
105 tot 110 gram is 72-388 RZ ongeveer
10 gram zwaarder dan Arvento RZ. Het
ras kenmerkt zich door het grote aantal
bloemen per tros en de mooi uitgegroeide
vruchten van goede kwaliteit. Het gewas
is iets langer dan dat van Arvento
en heeft veel kracht. Een generatieve sturing
geeft het beste resultaat.
Kg m 2 54.2
Gemid. vr. gewicht (g) 106
Trosaanmaak 29.7
Refractie R (°Brix) 4.7
Mini pruim
Solarino RZ
Valt al langer op door zijn gemiddeld
vruchtgewicht van 10 gram en zijn uitmuntende
smaak. In het buitenland
heeft Solarino RZ zich inmiddels ook
al bewezen in succesvolle teelten. Het
gewas is erg generatief en maakt makkelijk
extra splijttrossen. Met 5 stengels
per m2 in de zomer komt Solarino het
beste tot zijn recht.
Kg m 2 20.7
Gemid. vr. gewicht (g) 9
Trosaanmaak 36.6
Refractie R (°Brix) 9.1
Tros fijn
72-385 RZ
Het vruchtgewicht van ongeveer 100
gram maakt 72-385 RZ geschikt voor
de Engelse markt, terwijl hij voor een
fijn type wel op een hoge productie uitkomt.
De tomaten zijn mooi dieprood
en de vlakke tros zorgt voor veel gemak
bij het inpakken. De smaakcijfers zijn
vergelijkbaar met die van Roterno RZ.
Kg m 2 45.9
Gemid. vr. gewicht (g) 101
Trosaanmaak 31.1
Refractie R (°Brix) 5.3
Santa tros
Confetto RZ
Santa-type met vruchten van circa 18
gram, een hoog brixgehalte en zeer
goede smaak. Met de vlakke trossen
van 12 tot 14 vruchten is Confetto ook
te oogsten als trostomaat en uitermate
geschikt voor een kleinverpakking. Het
gewas is overzichtelijk en open en heeft
meer uithoudingsvermogen dan je bij
dit type zou verwachten.
Kg m 2 23.1
Gemid. vr. gewicht (g) 17
Trosaanmaak 33.6
Refractie R (°Brix) 9.3
PPO smaakcijfers 2011
April Juni Augustus
Ras Type SM RE ZU SA SM RE ZU SA SM RE ZU SA
Arvento RZ Los 39 4.2 5.8 18 37 4.3 5.3 27 39 4.5 5.1 28
Elanto RZ Los 44 4.8 7.1 19 49 4.8 6.2 37 44 4.8 6.1 27
72-386 RZ Los 46 4.5 6.8 31 50 4.5 5.9 43 43 4.4 6.0 29
72-387 RZ Los 44 4.3 6.7 25 41 4.4 5.4 30 38 4.2 5.9 23
72-388 RZ Los 43 4.4 6.5 26 41 4.4 6.1 24 35 4.2 6.2 19
Tomala RZ Vlees 36 4.4 5.6 21
72-528 RZ Vlees 36 4.4 6.2 19
Endeavour RZ Tros grof 32 4.0 5.6 19 34 4.0 5.9 21
72-488 RZ Tros grof 30 3.6 4.5 24
72-489 RZ Tros grof 35 4.4 5.4 25
72-495 RZ Tros grof 32 4.0 5.8 18 36 4.1 6.1 20
72-497 RZ Tros grof 34 4.0 5.1 23 40 4.1 5.6 27
Roterno RZ Tros fijn 43 5.1 4.9 30
Lyterno RZ Tros fijn 48 4.9 6.1 33
Cappricia RZ Tros midden 38 4.5 4.8 26 41 4.6 4.9 29
Brioso RZ Cocktail 57 6.1 6.6 37
72-144 RZ Cocktail 59 6.3 6.4 52
Imperoso RZ (72-146 RZ) Cocktail 52 6.2 7.0 48
Tastery RZ Cherry tros 54 6.6 7.1 52 56 6.7 7.4 55
Pareso RZ Pruim 52 7.1 10.5 37 59 7.5 8.8 45 58 7.1 9.3 39
Solarino (72-150 RZ) Pruim 54 7.8 10.8 38 65 8.7 8.8 44 64 8.1 9.8 45
72-161 RZ Pruim 58 7.6 7.1 48 55 7.0 8.4 44
Tovale RZ Pruim 54 6.4 7.7 37 56 6.7 8.7 38
72-155 RZ Pruim 58 5.6 5.9 53 59 5.6 6.4 53
72-156 RZ Pruim 59 7.0 7.0 47 64 7.3 8.0 55
Confetto RZ (los) Santa 51 7.0 9.0 33 55 7.0 8.7 42 57 7.1 9.2 34
72-154 RZ (los) Mini San Marzano 44 5.9 6.5 37 47 6.3 7.1 37
De smaakcijfers zijn berekend met behulp van het PPO smaakmodel in april, juni en augustus 2011.
SM
RE
= Smaak
= Refractie R (°Brix)
ZU
SA
= Zuur
= Sap

Over de grens
Over de grens
18 USA
Canada
Seeds&Services | Tomaat | September 2011 19
‘Endeavour RZ verdraagt
hogere nachttemperatuur’
Mario van Logten teelt trostomaten op twee locaties in het
noordoosten van de Verenigde Staten. Nadat hij hier op grote
schaal Levanzo RZ had geteeld, waren twee dingen hem duidelijk.
De kwaliteit en productie zijn uitstekend, maar de teelt van
het ras vraagt wel veel aandacht. Dit jaar besloot hij daarom
Endeavour RZ een kans te geven.
Om er achter te komen of Endeavour
inderdaad eenvoudiger in balans te
krijgen zou zijn, plantte hij dit ras op de
helft van beide locaties; Fillmore Greenhouses
in New York en VL Greenhouses
in Pennsylvania. Aan het begin van het
seizoen was er sprake van relatief weinig
licht en leek Levanzo in het voordeel te
zijn. Endeavour bleef de teler echter verrassen.
“De vruchten leken fijner maar
groeiden telkens weer uit tot hetzelfde
gewicht als van Levanzo. En soms werden
ze zelfs zwaarder! Dit is één van
de belangrijkste lessen die we geleerd
hebben. De trosontwikkeling en vruchtmaat
lijken bovenin het gewas soms
zwak, maar richting de oogst komt dat
helemaal goed.” Met deze kennis denkt
de teler dan ook dat trosbehandeling bij
Mario van Logten haalt met Endeavour RZ een prima productie.
Endeavour het beste tot wat later in het
voorjaar kan plaatsvinden, en daarna
weer vroeg in de herfst.
Zelfde sturing
De teler stuurt beide rassen dit seizoen
ongeveer hetzelfde; Endeavour vraagt
niet om een heel andere aanpak. Wel
zou hij Levanzo bij nader inzien nog iets
meer een ‘boost’ willen geven. Vooral
vroeg in het seizoen, wanneer de etmaaltemperaturen
nog makkelijk te drukken
zijn, kan Levanzo een wat hogere
middagtemperatuur verdragen. Goed
pieken op momenten dat er voldoende
licht is; sowieso is dit altijd al de strategie
van Van Logten geweest. Achteraf
had hij hier echter nog wel iets extremer
in willen zijn. “Levanzo en Endeavour
Endeavour RZ
Fillmore Greenhouses
New York (USA)
VL Greenhouses
Pennsylvania (USA)
Teeltoppervlakte: 4,8 ha
Plantdatum: 26 nov. 2010
Stengeldichtheid: 3,2 st./m²
Gem. vruchtgewicht: 153 g
Productie t/m wk 32: 41,7 kg/m 2
zijn beide sterk groeiende rassen. In een
hete zomer zie je echter dat het gewas
van Endeavour meer open en generatief
blijft, terwijl dat van Levanzo juist
wat vegetatiever is. Verrassend genoeg
verbruikt Endeavour wel net zo veel en
soms zelfs meer water dan Levanzo.”
Goede zetting
Het grootste verschil tussen Levanzo en
Endeavour lijkt te zitten in hoe de rassen
omgaan met warme nachten. Endeavour
blijkt in de zomer namelijk een hogere
nachttemperatuur te accepteren dan
Levanzo, vertelt Van Logten. “Bij
Fillmore Greenhouses, onze locatie in
New York, hebben we te maken met
wat lagere nachttemperaturen. Daar lijkt
Levanzo dan ook een goede keuze te
zijn. Bij VL Greenhouses in Pennsylvania
koelt het ’s nachts minder af en heeft
het gewas soms weken achter elkaar
weinig gelegenheid om te herstellen.
Daar zoeken we dan ook naar een ras en
teeltwijze waarmee we ook in een hete
periode nog een goede zetting hebben.
Endeavour zou hier een goede optie
kunnen zijn.” Op dit moment ligt Van
Logten met dit ras al meer dan een kilo
voor op vorig jaar. Een indrukwekkende
voorsprong, al blijft de teler voorzichtig.
“Nu is het wachten op de resultaten in de
zomer, die zijn uiteindelijk bepalend!”
Jaarrond
een goede
smaak met
Delioso RZ
Audrey Boulianne is teeltmanager bij Les Serres du St-Laurent, het
Canadese bedrijf achter tomatenlabel Savoura, dat staat voor kwaliteit
en smaak. “90 procent van de mensen in Quebec is bekend
met Savoura. Ze geven duidelijk de voorkeur aan onze tomaten en
cocktailtype Delioso RZ past hier al 5 jaar lang heel goed bij!”
Elk jaar brengt een team van Savouraproductspecialisten
een bezoek aan
Nederland, waar ze zoeken naar de
nieuwste tomatenrassen. Ook de tomatendemo
van Rijk Zwaan wordt standaard
bezocht. “Uiteraard wordt er dan
heel veel geproefd”, vertelt Boulianne.
“Dat is ook precies hoe we Delioso hebben
ontdekt. Het sterke en generatieve
gewas, de goede vruchtkwaliteit en
vooral de uitstekende smaak maakten
op ons allemaal veel indruk. Ook nu
zijn we nog heel blij met het ras. Binnen
het cocktailsegment is er nog steeds
geen ras met een betere kwaliteit en de
productiecijfers blijven indrukwekkend.
Dit jaar zitten we op 44 kilo per m 2 !”
Gemakkelijk en stabiel
Delioso wordt door het bedrijf geteeld
onder belichting. Het ras wordt voornamelijk
aan de tros geoogst, met 8 tot
10 vruchten van gemiddeld 38 gram.
De gesnoeide tomaten worden los verkocht.
“Delioso is een erg prettig ras om
te telen”, vertelt Boulianne. “Het ras
kenmerkt zich door een gemakkelijk en
Audrey Boulianne ontdekte Delioso RZ in de demo van Rijk Zwaan.
stabiel gewas. We telen hier jaarrond en
starten met een dichtheid van 2,4 planten
per m 2 . Van juli tot december zitten
we op 3,3 stengels per m 2 en van januari
tot juni op 4,8 stengels per m 2 . Delioso
heeft generatieve eigenschappen en afhankelijk
van het seizoen houden we
een voornacht aan van 12 tot 15 graden.
Voor het eerst telen we dit seizoen op
steenwol in plaats van op kokos.”
Uniforme zetting
Hoewel Delioso tot de fijnere tomatentypes
behoort is de watergift bij dit ras
nooit een probleem, vervolgt Boulianne.
“We mikken op een drainpercentage
van 10 à 12 procent, geven 90 tot 100 cc
per beurt en houden in de mat een EC
aan van 4,8 tot 5,5. Door de uniforme
zetting is er sprake van een hele constante
plantbelasting. Er blijven heel
regelmatig tomaten van het gewas komen.
Alleen tijdens hele zonnige periodes
zijn de uiteinden van de tros wel
eens wat geclusterd, maar over het algemeen
geeft Delioso hele mooie trossen.
Gescheurde vruchten komen zelden
voor; het is gewoon een heel mooi product.
Bovendien behoudt Delioso zijn
goede presentatie en smaak het hele jaar
vast!”
Constante vraag
De Savoura-kassen beslaan in totaal 19
hectare, waar jaarlijks 15.000 ton tomaten
worden geoogst. Naast de locaties in
Canada, werd het ras dit jaar voor het
eerst ook geplant in El Sauz, Mexico.
Boulianne: “De kostprijs van onze tomaten
ligt relatief hoog, met name door de
voedingskosten en de belichting. Gelukkig
begrijpt de consument dat kwaliteit
zijn prijs heeft. Zij blijven vragen naar
ons product, waardoor we in Quebec
nog altijd marktleider zijn.”
Delioso RZ
Les Serres du St-Laurent
Savoura, Quebec (CA)
Teeltoppervlakte: 3,7 ha
Zaaidatum: 20 mei 2010
Plantdatum: 5 juli 2010
Plantdichtheid: 2,4 st./m 2
Gem. vruchtgewicht: 36 g
Jaarproductie: 44,0 kg/m 2

20 Seeds&Services | Tomaat | September 2011 21
Een jaar Trial Center Tomato in beeld
Dit seizoen is het Trial Center Tomato van start gegaan, de gloednieuwe
tomatendemo van Rijk Zwaan in Kwintsheul. Op deze pagina’s brengen
we het afgelopen jaar in beeld. Van de bouwwerkzaamheden in de herfst
van 2010 tot de succesvolle demodagen op 7 en 8 september 2011.
Ondanks de moeilijke weersomstandigheden
en de strakke planning,
verliep de bouw van het
Trial Center Tomato prima. Mede
dankzij de uitstekende samenwerking
tussen de verschillende
bouwbedrijven.
Op 3 en 4 januari was het zover: in een maagdelijk witte kas werd voor
het eerst geplant. Door het koude weer was dit weliswaar iets later dan gepland,
maar het plantmateriaal zag er uitstekend uit.
Op 28 april vond de officiële opening plaats. Onder toeziend oog van
onder meer een aantal telersverenigingen, de betrokken bouwbedrijven en
diverse collega’s en directie van Rijk Zwaan.
In de ontvangstruimte staat het
brede assortiment het hele seizoen
lang uitgestald. Om de tomaten
zelf te kunnen proeven en om
samen met Rijk Zwaan en collega’s
van gedachten te wisselen over
teelt en afzet.
Het Trial Center Tomato is 9.000 m 2
groot. Er zijn in totaal 100 paden
beschikbaar, zodat er genoeg ruimte
is om alle rassen van Rijk Zwaan
goed te beproeven en onder gelijke
omstandigheden met elkaar
te vergelijken.
In mei was het Trial Center Tomato het decor voor een bijeenkomst van de
‘Veggiebende’, een project voor kinderen van Rijk Zwaan-medewerkers.
Ook voor hen golden uiteraard strenge hygiëneregels.
De tomatendemo van Rijk Zwaan is er niet alleen voor Nederlandse klanten.
Op 1 juli werd de demo bijvoorbeeld bezocht door een grote groep
telers uit onder meer Scandinavië, Polen, Mexico, de VS en Guatemala.
Op 7 en 8 september vonden de demodagen plaats. De grote belangstelling
en de positieve reacties laten er geen twijfel over bestaan: in een jaar tijd
heeft het Trial Center Tomato zijn naam gevestigd.

22 Seeds&Services | Tomaat | September 2011 23
Rijk Zwaan
volledig
uitgerust
voor GSPP
Nadat een paar jaar geleden met regelmaat uitbraken van
de Clavibacter-bacterie voorkwamen, besloot de sector uitgangs-
materiaal dat er één gezamenlijk hygiëneprotocol moest komen.
Niet de productielocatie moest het criterium zijn, maar de manier
van produceren. Na jarenlange voorbereidingen is GSPP (Good
seed and plant practices) vanaf 1 juli officieel van kracht.
Het hygiëneprotocol wordt beheerd
door de stichting GSPP, die is opgericht
en gefinancierd door de Nederlandse
en Franse veredelingsbedrijven en plantenkwekers.
De stichting heeft een
onafhankelijk en transparant systeem
ontwikkeld voor risicomanagement en
preventie van Clavibacter. Ook is er een
GSPP-logo, dat het symbool moet worden
voor de betrokkenheid binnen de
keten. Dit logo wordt inmiddels afgedrukt
op verpakkingen van zaden en
in de toekomst, wanneer de plantenkwekers
gecertificeerd zijn, ook op documenten
voor planten.
Onafhankelijk
Bij GSPP draait het niet om crisismanagement
maar om risicomanagement.
Door aangescherpte eisen op gebied van
water, personen, productiemiddelen en
uitgangsmateriaal, wordt de kans op
zaadoverdraagbare ziektes tot een minimum
beperkt. Indien er ergens binnen de
GSPP-productieketen toch een uitbraak
van Clavibacter plaatsvindt, wordt de
Technical Investigation Procedure (TIP)
in gang gezet. Een ‘emergency team’,
met daarin een onafhankelijk expert,
probeert vervolgens de hoofdoorzaak
van het probleem op te sporen. Ook
wordt dan bekeken of het nodig is de
Alle GSPP-locaties van Rijk Zwaan voldoen aan dezelfde strenge eisen.
bestaande protocollen te herzien. De
audits voor GSPP, inclusief de jaarlijkse
herhalingsaudits, vinden plaats door
Naktuinbouw en de Franse organisatie
SOC. Ook de betreffende productiebedrijven
van Rijk Zwaan zijn in de
afgelopen periode geauditeerd en gecertificeerd.
Alle tomatenzaden die Rijk
Zwaan wereldwijd produceert voor de
hightech tomatenteelt, dragen vanaf nu
het stempel GSPP.
Ideale inrichting
Al in een vroeg stadium is door
Rijk Zwaan dan ook ingespeeld op
de extra strenge hygiëne-eisen. Zowel
De Vesting in De Lier als Rijk Zwaan
Promex in Mexico zijn vanaf de bouwtekeningen
volledig ingericht op het
protocol. Dat betekent bijvoorbeeld
dat de indeling van de bedrijven, met
hygiënepoortjes, ontsmettingsruimtes,
kleedhokjes en de compartimentgrootte
in de kassen ideaal zijn. Andere
GSPP-productielocaties, in binnenen
buitenland, voldoen echter aan
dezelfde strenge eisen. Ook hier is
geïnvesteerd in onder meer beschermkleding,
UV-ontsmetters en training
van medewerkers.
Hoewel de nadruk er wel op ligt, gaat
het bij GSPP ten slotte niet alleen om
de productiebedrijven. Bijvoorbeeld
de kruisingsblokken van Rijk Zwaan
in Nederland en Frankrijk – waar kruisingen
worden gemaakt voor proefhybrides
– zijn ook gecertificeerd. Alle
zaden die in de praktijk komen moeten
immers aan dezelfde strenge eisen
voldoen. Uiteindelijk is het ons doel
om hiermee de telers de beste uitgangspositie
te geven voor een gezonde en
succesvolle tomatenteelt.
‘Kwaliteit in de genen’
Commercieel directeur Marco van
Leeuwen zegt trots te zijn dat Rijk
Zwaan als één van de eerste veredelingsbedrijven
besloot vol voor
GSPP te gaan. “Er is door onze
medewerkers enorm veel werk
verricht om een zeer hoog hygiëneniveau
te bereiken. Dit geeft aan
hoezeer het kwaliteitsdenken bij
Rijk Zwaan in de genen zit. Ook
voor de niet volgens GSPP geproduceerde
zaden is en blijft de
standaard hoog. Onder meer door
de gehanteerde productiemethoden
en toepassing van de meest
geavanceerde kwaliteitscontroles,
blijven ook deze Rijk Zwaan-zaden
van onberispelijke kwaliteit.”
Rijk Zwaan kiest weer voor Horti Fair
Na een afwezigheid van enkele jaren is
Rijk Zwaan dit jaar weer aanwezig op de
internationale hightech tuinbouwbeurs
Horti Fair in de RAI in Amsterdam.
De Horti Fair wordt gehouden van 1
t/m 4 november en heeft een geheel
nieuwe aanpak gekozen, gericht op het
naar de beurs halen van de top internationale
tuinbouwbeslissers en -beïnvloeders.
Samen met de Nederlandse
telers is dit een belangrijke doelgroep
van Rijk Zwaan, zodat het bedrijf besloten
heeft weer met een eigen stand deel
te nemen.
Op 1 juli van dit jaar is teeltadviseur
Peter van Schie uit dienst getreden. Na
5 jaar bij Rijk Zwaan te hebben gewerkt,
heeft Peter besloten met zijn gezin naar
Zweden te emigreren. Voorlopig worden
zijn taken overgenomen door de andere
Rijk Zwaan-teeltadviseurs. Zodra er iets
bekend is over de definitieve invulling
van de taken van Peter, wordt dat direct
bekend gemaakt.
Teeltadviseurs/vertegenwoordigers
RIJK ZWAAN NEDERLAND B.V.
Ronald van den Bulk
Mobiel +31 (0)6 51 31 06 30
r.van.den.bulk@rijkzwaan.nl
Kees de Jong
Mobiel +31 (0)6 53 29 89 90
k.de.jong@rijkzwaan.nl
Peter Reinders
Mobiel +31 (0)6 51 16 61 28
p.reinders@rijkzwaan.nl
John Verbruggen
Mobiel +31 (0)6 20 24 71 74
j.verbruggen@rijkzwaan.nl
Ben Zwinkels
Mobiel +31 (0)6 53 29 89 94
b.zwinkels@rijkzwaan.nl
Congres
Vertrek Peter van Schie
Naast de beurs organiseert Horti Fair
ook een internationaal congres. Dat congres
wordt een kennis- en relatieplatform
waar de Nederlandse tuinbouw kan laten
zien welke antwoorden ze heeft op mondiale
vraagstukken op het gebied van
voeding, gezondheid, water en energie.
Rijk Zwaan is één van de hoofdsponsors
van dit International Horti Congres en
levert met directeur R&D Kees Reinink
één van de sprekers.
ZAADHANDEL HOLLANDIA NV BELGIË
Gaston Jacobs
Mobiel +32 (0)475 45 64 43
g.jacobs@hollandia.be
Peter Scheire
Mobiel +32 (0)475 25 87 35
p.scheire@hollandia.be
ACCOUNTMANAGERS BENELUX
Accountmanager trade & retail
Maarten van der Leeden
Mobiel +31 (0)6 12 98 48 07
m.van.der.leeden@rijkzwaan.nl
Accountmanager plantenkwekers
Peter Reinders
Mobiel +31 (0)6 51 16 61 28
p.reinders@rijkzwaan.nl
Er bestaan verschillende niveaus van specialisatie in interacties
tussen planten en ziekten of plagen. Het identificeren van
dergelijke specialisatie vereist ingewikkelde analysemethodes.
Vaststellen of een plant al of niet is aangetast door een specifieke
belager, kan afhangen van de gebruikte analysemethode.
Het is belangrijk, in het algemeen, te benadrukken dat de specialisatie
van belagers van tijd tot tijd en van plaats tot plaats
kan variëren, afhankelijk is van milieufactoren en dat nieuwe
biotypen van plaagveroorzakers of fysio’s van pathogenen
kunnen ontstaan die resistentie kunnen doorbreken.
Immuniteit: een plantenras wordt niet aangetast door een
specifieke plaag of ziekte.
Resistentie: het vermogen van een plantenras om de groei en
ontwikkeling van een specifieke plaag of ziekte te beperken
alsmede de schade die zij veroorzaakt in vergelijking met vatbare
plantenrassen onder vergelijkbare milieuomstandigheden
en plaag- of ziektedruk. Deze plantenrassen kunnen echter
wel enige ziektesymptonen of schade vertonen onder hoge
plaag- of ziektedruk.
Twee niveaus van resistentie worden gedefinieerd:
Hoge resistentie (HR): plantenrassen beperken de groei en
ontwikkeling van een specifieke plaag of ziekte onder normale
plaag- of ziektedruk sterk in vergelijking met vatbare rassen.
Deze plantenrassen kunnen echter wel enige ziektesymptomen
of schade vertonen onder hoge plaag- of ziektedruk.
Intermediaire resistentie (IR): plantenrassen beperken de
groei en ontwikkeling van een specifieke plaag of ziekte, maar
kunnen meer symptomen vertonen in vergelijking met hoog
resistente rassen.Intermediair resistente plantenrassen zullen
minder ernstige ziektesymptomen of schade vertonen dan
vatbare plantenrassen onder vergelijkbare milieuomstandigheden
en/of plaag- of ziektedruk.
Vatbaar: het onvermogen van plantenrassen om de groei en
ontwikkeling van een specifieke plaag of ziekte te beperken.
Indien in een resistentiecode t.a.v. een bepaald ras wordt verwezen
naar bepaalde biotypen of stammen waartegen resistentie
wordt geclaimd, dan betekent dit dat geen resistentie
wordt geclaimd tegen andere biotypes of stammen van dezelfde
plaag of ziekte.
Indien in een resistentiecode niet wordt verwezen naar biotypen
of stammen waartegen resistentie wordt geclaimd, dan
betekent dit dat resistentie alleen wordt geclaimd tegen bepaalde
niet nader gespecificeerde biotypen of stammen.
Beschrijvingen, illustraties, teeltadviezen en elke andere informatie
in welke vorm dan ook van Rijk Zwaan, bijvoorbeeld
over de houdbaarheidsdatum, zaai-, plant- en oogstdata, zijn
zo nauwkeurig mogelijk afgestemd op ervaringen in proeven
en praktijk. Rijk Zwaan aanvaardt echter in geen enkel geval
aansprakelijkheid voor schade die voortvloeit uit het gebruik
van zulke beschrijvingen, illustraties, teeltadviezen en informatie.
De koper/gebruiker is zelf verantwoordelijk voor de
juiste opslag van de zaden en dient zelf te beoordelen of de
zaken en teeltadviezen geschikt zijn om voor de beoogde teelten
respectievelijk onder de lokale omstandigheden te worden
gebruikt.
Opname van een ras in deze uitgave betekent niet automatisch
dat dit ras beschikbaar is voor exploitatie; het kan alleen voor
beproeving beschikbaar zijn. Voor meer informatie kunt u
contact opnemen met Rijk Zwaan (www.rijkzwaan.nl).
De foto's in deze uitgave demonstreren de types waartoe de
genoemde rassen behoren en niet alle rassen als zodanig.
Deze foto’s vormen geen enkele garantie, expliciet noch impliciet,
t.a.v. de prestaties van het gewas.
Rijk Zwaan Nederland B.V.
Burgemeester Crezeelaan 40
Postbus 40, 2678 ZG De Lier, Holland
Telefoon +31 (0)174 53 23 00
Fax +31 (0)174 53 21 63
E-mail sales@rijkzwaan.nl
www.rijkzwaan.nl
Zaadhandel Hollandia nv
Westkaai 8, 2170 Merksem, België
Telefoon +32 (0)3 647 06 07
Fax +32 (0)3 647 06 85
E-mail info@hollandia.be
www.hollandia.be