men kan niet eén worden - Vakgroep psychoanalyse - Universiteit ...

2 ABE GELDHOF
verworvenheden. Integendeel, er is veeleer een immer voortdurende
verdringing van de psychoanalytische kennis over het lichaam. Enige
tijd geleden werd ons zo via de media een zeer vreemd geval van
blindheid bekend. Een Australische vrouw is reeds gedurende vier jaar
drie dagen per week blind. Zij kan haar ogen niet openen gedurende
drie dagen, terwijl haar kijkgaten wél perfect functioneren gedurende
de overige dagen van de week. De medische wereld stond voor een
groot raadsel. Zij kreeg verschillende behandelingen, waarvan de
laatste een botoxoperatie. Geen enkele dokter had gedacht aan een
hysterisch conversiesymptoom.
Dat de kennis over het onbewuste verdrongen wordt, is geen
toeval, maar ligt reeds structureel besloten in het mechanisme van het
onbewuste zélf. In het elfde seminarie zet Lacan zich af tegen een
visie waarbij het onbewuste een soort kelder zou zijn, waarin één en
ander te ontdekken valt en die men dan kan meenemen naar het
gelijkvloers, resulterend in een opgestapelde kennis. Integendeel, het
onbewuste wordt er door Lacan gedefinieerd als een zich openende en
sluitende beweging waarbij steeds iets verloren gaat. De waarheid
reveleert zich steeds onverwachts om al even snel terug te verdwijnen.
Vandaar dus dat de psychoanalyse steeds opnieuw dient uitgevonden
te worden en vandaar de noodzaak aan studiedagen als deze.
In tegenstelling tot een lange filosofische traditie weigert Freud het
duale onderscheid tussen lichaam en geest. Ergens in een brief aan
Georg Groddeck schrijft Freud: "En wat als het onbewuste nu eens de
ontbrekende schakel was tussen lichaam en geest?" (Groddeck
geciteerd in Assoun, 1997). Let daarbij op het volgende: als Freud het
onbewuste ziet als een schakel tussen lichaam en geest, betekent dit
dat hij het onbewuste noch als een somatisch, noch als een psychisch
proces ziet, maar als een derde term. Het onbewuste niét stellen langs
de kant van het somatische, betekent zoveel als een weigering de
verdringing te biologiseren, zoals enkele postfreudianen dat deden.
Het onbewuste niét stellen langs de kant van de psyche wijst erop dat
Freud het onbewuste slechts nachträglich kan aanduiden. Eens iets tot
het bewustzijn kon komen, kan men zeggen dat het onbewust was.
Daarvóór kan men nog niet spreken van onbewuste. Lacan
verduidelijkt dit als volgt: "Ce qui est proprement de l'ordre de
l'inconscient, – c'est que ce n'est ni être, ni non-être, c'est du nonréalisé"
(Lacan, 1973 [1964]: 31-32). Het onbewuste wordt daar dus
gezien als een gemiste symbolisering.
Nu dreigt meteen een nieuw misverstand te ontstaan. Men kan nu
namelijk gaan denken dat een psychoanalytische kuur streeft naar wat