men kan niet eén worden - Vakgroep psychoanalyse - Universiteit ...

MEN KAN NIET EÉN WORDEN 7
angstremmer omdat het subject via het spiegelbeeld tracht te zien welk
object hij is in het verlangen van de Ander, zodanig dat hij
hiertegenover een positie kan innemen.
Neurotische angst kunnen we vanuit deze theorie verklaren als
angst die ontstaat wanneer men de Ander niet meer kan positioneren
tegenover het eigen spiegelbeeld, en de psychotische fenomenen van
dissociatie van het eigen lichaam kunnen we vanuit deze theorie
begrijpen als een effect van het ontbreken van een stabiel symbolisch
punt.
In Seminarie XXIII zal het imaginaire aspect van het lichaam
beschreven worden als het consistente, en dit in de mate dat het een
omtrek aftekent. Via dit imaginaire kan het lichaam namelijk ervaren
worden als een afgesloten of dichtgeknoopt geheel. Hier wordt het
lichaam dus gezien als een omhulsel, een zak met een inhoud waarin
gaten zitten (Lacan, 2005 [1975-1976]: 36, 50, 65; Vanheule, 2008).
Hier behandelt Lacan het imaginaire dus als driedimensionaal (een
zak), en niet langer tweedimensionaal zoals in het spiegelstadium (een
beeld).
Seminarie IV: het symbolische lichaam. Vanaf omstreeks het
vierde seminarie zal Lacan zijn mening aanpassen, zelfs omkeren, en
stellen dat het de betekenaar is die het discours in het organisme
introduceert en dat dit gebrek dus niet primordiaal aanwezig is, maar
ontstaat door de betekenaar. In deze tweede periode stelt hij zelfs dat
het dierlijke organisme een eenheid heeft en dat deze verloren gaat
door de introductie in de taal.
We krijgen nu dus een nadruk op het symbolische lichaam, le corps
signifiantisé. De ontwikkeling van het lichaam van de mens kan nu
eenmaal niet begrepen worden als louter een kwestie van maturatie,
maar moet in de dialectiek tussen kind en Ander begrepen worden – of
concreter binnen de relatie moeder-kind. Deze ontwikkeling grijpt
plaats door het structurele tekort, het ontbreken van de fallus.
Daardoor krijgen de objecten van het lichaam nachträglich hun
waarde. De ontwikkeling van het lichaam is dus een functie van de
vraag van de Ander. Het subject-in-wording kan aldus proberen het
tekort van de Ander in te vullen, maar wat geproduceerd wordt, is
nooit voldoende gezien het tekort structureel is. Terwijl Freud nog kan
geloven dat de penis het verlangde orgaan is om het verlangen van de
Ander in te vullen, met castratieangst voor de man tot gevolg en
penisnijd voor de vrouw (Freud, 1937c), kan Lacan dit geloof niet
langer delen: de fallus is voor hem de betekenaar voor het tekort, voor
datgene dat steeds ontbreekt. Vanuit het tekort in het verlangen van de