men kan niet eén worden - Vakgroep psychoanalyse - Universiteit ...

4 ABE GELDHOF
nooit erg op psychose toegespitst geweest. Ik zal daarom zo meteen
trachten de evolutie in Lacans werk te schetsen.
Graag zou ik eerst nog even benadrukken dat we – naast de dood
als absolute meester – in het werk van Lacan op drie niveaus figuren
voor de meester vinden: op imaginair, op symbolisch en op reëel
niveau. Het ego is daarbij in het leven van een mensenkind de eerste
figuur van de meester. Dit is een bemeesteringspoging op imaginair
niveau van een primordiaal gebrek. Reeds vanaf Seminarie I hamert
Lacan erop dat het ego gestructureerd is als een symptoom en dat het
zelfs het menselijk symptoom bij uitstek is, de mentale ziekte van de
mens (Lacan, 1975 [1953-1954]: 22). Op symbolisch niveau vinden
we als figuur van bemeestering wat Lacan de Naam-van-de-Vader
noemt, een instantie die een wet aan een verlangen poogt te koppelen
en waarvan de psychoticus ons leert dat het uiteindelijk slechts een
semblant is. 2 Ook op reëel niveau tenslotte kan men één en ander
trachten te bemeesteren, met name via het symptoom. Dit is de meest
enigmatische vorm, die we terugvinden in het latere onderwijs van
Lacan. Daar zal hij het aspect van het genot in het symptoom steeds
meer op de voorgrond plaatsen. Het symptoom kent aldus twee zijden:
enerzijds het interpreteerbare aspect via metafoor en metonymie,
anderzijds is het symptoom ook een enveloppe voor de jouissance, het
destructieve genot, waarvan Lacan zegt dat het ons leidt van gekieteld
worden naar gegrild worden. 3 Hij benadrukt daarbij dat het symptoom
een "evenement van het lichaam" is (Lacan, 2001 [1975]: 569) of nog:
het symptoom raakt het lichaam in zijn genot.
Korte schets van Lacans evolutie
Ik zal kort en verre van volledig de evolutie in Lacans theorie met
betrekking tot het statuut van het lichaam proberen te schetsen. Miller
(2008a: 96) merkt daarbij op dat men zich vaak heeft bekommerd om
het opsplitsen van Lacans werk in perioden met een zekere
ongerustheid over het lichaamsbeeld in deze afgebakende perioden.
Doorheen de verschillende pogingen van Lacan vindt men echter één
constante terug, namelijk dat er een sterke disharmonie is tussen het
2. "(…) la vrai fonction du père qui foncièrement est d'unir (et non pas d'opposer) un désir à la
loi" (Lacan, 1966 [1960]: 824).
3. "La jouissance, ça va de la chatouille à la grillade" (Lacan geciteerd in Declercq, 2000: 260).
Dit is niet de minste les die we uit het masochisme kunnen leren: "Le chemin vers la mort n'est
rien d'autre que ce qui s'appelle la jouissance" (Lacan, 1991 [1969-1970]: 18).