(argument PG Guéguen.doc).pdf - Psychoanalyse Lacan - Freud ...

argument
Er is een pragmatiek van de Lacaniaanse interpretatie. Zij heeft waarneembare effecten op het lijden aan de
symptomen, op het genot van het lichaam en op de positie van het subject in de sociale band. Ik stel voor dat
we de taak op ons nemen deze resultaten in ons volgende Congres uiteen te zetten.
De interpretatie ontknoopt inderdaad de verwarring van het subject in het symbolische, het imaginaire en
het reële van het lichaam. Zij is er op gericht dat het subject "weet om te gaan met" wat rest na het besluiten
van een cyclus of van een kuur die tot haar einde gevoerd is. De interpretatie voert dus tot een vorm van
bevrediging.
1. De geheven vinger van Sint-Jan
In zijn geschrift "La direction de la cure" (Ecrits, p. 641) veegde Lacan de interpretatieve schemata van de
postfreudianen weg door de vraag te stellen: "Tot welk stilzwijgen moet de analyticus zich nu verplichten om
boven dit moeras de geheven vinger van Leonardo's Sint-Jan te laten ontwaren, opdat de interpretatie de
door het zijn onbewoonde horizont terugvindt waar haar allusieve kracht zich dient te ontvouwen?"
Freud is weliswaar een uitzondering want hij paste geen enkel vooraf bepaald schema toe. Hij vond uit. In
een zekere eenzaamheid, vanwaar ongetwijfeld zijn tot het einde toe volgehouden ondervraging van de
constructies die hij uitwerkte voor de Wolvenman, meer bepaald om te weten wat hij er van aan zijn patiënt
moest meedelen.
Het is door toedoen van de postfreudianen dat de interpretatie verstard is, dat zij een "techniek" geworden
is. Lacan heeft zich ingespannen om te beletten dat zijn onderwijs tot een techniek verwerd. Wij spannen er
ons voor in om op het niveau van dit verlangen te blijven, want dat verlangen is ook een aanwijzing van zijn
kant.
Daarom heeft hij eerst het stilzwijgen van de analyticus aangeprezen, een stilzwijgen dat geen "mondje
dicht" betekent aangezien hij tegelijk aangaf dat de analyticus moet betalen met zijn woorden en zijn
persoon om te beantwoorden aan zijn taak. De tussenkomst van de analyticus moet zich inderdaad
losmaken uit een achtergrond van stilte. Ze laat de poëtische resonanties spelen in wat de analysant zegt en
"deconstrueert" zodoende de intentionaliteit van zijn discours. Zij brengt een lediging aan: ze maakt er een
gat in zoals de poëtische metafoor dat doet
2. De kunst van het onttrekken
Er zit nog iets anders in die zin met Heideggeriaanse allures over de geheven vinger van Sint-Jan van
Leonardo da Vinci: Lacan duidt daarmee aan dat de interpretatie geen weten is dat de analyticus zou
bezitten voor hij de patiënt ontmoet en dat er dus geen "metataal" is. Er is geen Ander van de Ander. De
interpretatie gaat uit van wat de analysant zegt om er naartoe terug te keren: het past dus dat de analyticus

opereert "tussen citaat en enigma" door iets te onttrekken aan de betekenaars van de analysant of door de
zin te doorbreken. Dit is een tweede trek van de Lacaniaanse interpretatie: ze gaat tegen de zin in. Daarin
gaat ze tegen de overdracht in die er toe drijft de zin van de onbewuste formaties te zoeken, die ook aanzet
tot het ontplooien van de vraag en op die wijze kan leiden tot dit soort waanzin die er in bestaat "in alles het
onbewuste te verkiezen". Maar laten we de overdracht toch niet verwaarlozen want hij is de index van de
vleselijke inzet van de analysant in het proces, hij plaatst de analyticus in de positie van een willekeurig
bruikbaar object. Onder het voorwendsel de zin tegen te willen gaan mag men dus ook de vrije associatie
niet verhinderen om te proberen het moment van besluiten, dat eigen is aan ieder subject, geforceerd te
verhaasten.
Het Seminarie XVIII verklaart nader wat Lacan al formuleerde in zijn "Direction de la cure" door aan te
geven dat wat echt tegen de zin ingaat, niet de onzin is, maar wel wat hij de Letter noemt. De analytische
interpretatie is er op gericht, als men het zo bekijkt, af te scheiden wat als letter komt neerslaan: dit is de
betekenaar of het zijn de betekenaars waaraan het subject onderworpen is geweest door de toevalligheden
van zijn ontmoeting met het genot. Vandaar Lacans inspanning om de nadruk te leggen op de coupure die
voor de analysant voortbrengt "wat gelezen wordt in wat men hoort", en dit tegen de achtergrond van wat
niet gezegd kan worden.
Daardoor bevindt de analyticus zich in de positie van redacteur van het spreken van de analysant (volgens
een uitdrukking van J.-A. Miller die ons zeer treffend voorkomt). Coupure, het scanderen, korte sessie, alle
gaan ze in de zelfde richting die ook een reductie is van de zin die het onbewuste, eenmaal de overdracht
gevestigd is, zoekt te laten woekeren. Toch is de coupure niet willekeurig. Zij poogt een hechtingspunt
["point de capiton"] in de ontmoeting aan te brengen: ze beëindigt terwijl ze iets losmaakt. Ze wil besluitend
zijn.
3. De act die het subject verandert
Van 1967 af vervangt Lacan het Freudiaanse concept van de interpretatie door dat van de act. Het is een
keerpunt in zijn onderwijs. Zelfs als hij soms tot een vroegere conceptualisering lijkt terug te keren. Zoals J.-
A. Miller er op opzienbarende wijze (het baarde inderdaad opzien) aan herinnerde in 1995: het onbewuste
interpreteert (en het liegt bij gelegenheid).
De psychoanalyse is er door veranderd: de psychoanalyticus valt de act toe, dit wil zeggen wat langs zijn kant
de modificatie toelaat, de soms spectaculaire reductie van de verhouding van het subject tot het genot,
verhouding die wij het symptoom noemen. De taak van de interpretatie van het zogenaamde symptoom valt
echter toe aan het onbewuste, dit wil zeggen langs de kant van de patiënt zelf in zijn zoektocht naar
waarheid en in zijn omgaan met de zin zelfs als die met genot vermengd is. Niets sluit uit dat de act van de
analyticus een taalact zou zijn (in de zin van de Britse filosoof J.-L. Austin), maar niets schrijft het voor. Ik
zie het vooral als een act die voor het onbewuste van de patiënt de plaats van een adres vrij maakt (Eric

Laurent gaf het aan in nummer 8 van LNA aangaande het autisme in zijn artikel "Le chiffre de l'autisme").
Zo verschijnt de lacaniaanse interpretatie voornamelijk als het feit acte te nemen van een zeggen van de
patiënt dat het symptoom wijzigt. Hier verdwijnen de persoon van de analyticus en zijn veronderstelde
weten ten voordele van zijn kunnen omgaan ["savoir y faire"] met de overdracht van de analysant, met de
driftmatige inzet die in de sessie aan het werk is. Iedere analysant is eerst en vooral een dakloze, een subject
in staat van onzekerheid, kwetsbaarheid, en de analyse verschaft hem een woonst, een plek om zijn Detaal [
lalangue] te herbergen. Het moet de analysant, die zich voldoende ver in de analytische ervaring engageert,
duidelijk worden dat zijn Detaal een sluier is die over het gat van het trauma is geworpen: een S1.
4. Voorbij het onbewuste van de overdracht
De laatste Lacan gaat ons voor op een weg waarop J.-A. Miller ons al jaren aanspoort hem te volgen: die van
de laatste, en van de allerlaatste Lacan. Die weg reikt aan dat het interpreterende onbewuste, dat de
wijziging van het symptoom toelaat (dit wil zeggen de regeling tussen lichaam, genot en sociale band), zelf
een grens heeft. Enerzijds heeft het weten dat het onbewuste ontplooit weinig ander nut dan dat het zichzelf
analyseert, dit is zijn eigen symptoom onder overdracht rectificeren, en anderzijds ondervraagt Lacan
opnieuw de eenduidige polarisatie van het onbewuste weten door de waarheid "voor allen". Welke plaats
heeft de interpretatie dan nog?
Ik bekijk het eerst langs de kant van wat de analysant ervaart: als het onbewuste het reële raakt (reëel
wordt) komt het mij voor dat dit het eindpunt aanduidt waar het symptoom voldoende gereduceerd is zodat
het aan de formaties van het onbewuste niet langer de waarde van een orakel toekent en meteen ook het
punt waar het lijden aan het symptoom draaglijk wordt voor het lichaam. Lacan haalt dit bij voorbeeld aan
waar hij het heeft over de vierde ring, namelijk het sinthoom.
Langs de kant van de analyticus laat ik u volgende stelling beoordelen die zijn verhouding tot de act zou
samenvatten: handel zo dat het grondbeginsel van jouw act is van je niet op de plaats van het onbewuste te
stellen. Heb tot doel de lege plaats te incarneren die Leonardo's Sint-Jan aanwijst, laat de analysant zo lang
hij kan, vertrouwen hebben in het sinthoom dat hij heeft uitgevonden.
De gok met kruis of munt, zoals Pascal het zei, is in dit geval dat het sinthoom, de eigenste vinding van de
analysant, de beste manier is om het imaginaire, het symbolische en het reële met elkaar te verbinden en de
beste manier om het reële van het genot van het lichaam te doen bestaan [consister].
Men mag wel zeggen dat dit het mirakel is dat door de Lacaniaanse interpretatie tot stand wordt gebracht.
Die interpretatie produceert in het register van het woord, ondersteund door de ontmoeting van twee
lichamen in het freudiaanse dispositief, onder overdracht het specifieke lichaamsevenement dat rust
teweegbrengt en het genot aanvaardbaar en levendig maakt. Op die wijze laat zij toe zich los te koppelen [
désabonnement] van de zoektocht naar zin die door de overdracht op gang gebracht en geleid wordt. En we

zeggen het nog maar eens met en volgens Lacan: de lacaniaanse interpretatie geeft de analysant het middel
om met zijn sinthoom om te gaan.
Pierre-Gilles Guéguen
Vertaling: Hubert Van Hoorde.
Vertaling van citaten idem. (nagelezen en aangevuld door Luc Vander Vennet en Anne Lysy)
bibliografie
• Lacan J., La direction de la cure, Ecrits, p. 585
• Lacan J., L'instance de la lettre dans l'inconscient freudien, Ecrits, p.493
• Laurent E., Interpréter la psychose du quotidien, Mental n° 16
• Laurent E, Interprétation et vérité, La lettre mensuelle n° 137
• Miller J.-A., Les contre-indications au traitement psychanalytique, Mental n° 5
• Miller J.-A., L'interprétation à l'envers, La Cause freudienne n° 32, 1996, pp. 9-13
• Miller J.-A., La séance analytique, La Cause freudienne n° 46, p. 7
• Miller J.-A., L'orientation lacanienne, Cours à l'université de Paris VIII, leçon du 26 mars 2008